ertuğrul şahin master tezi (ertugrul sahın master thesis ) self-esteem,social appearance anxiety,...
DESCRIPTION
My master thesis accepted in august 2012 Department of Psychological Counseling and Guidance at Ondokuz Mayıs University Self esteem and Social appearance anxiety according to some variableTRANSCRIPT
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı
BAZI DEĞĐŞKENLERE GÖRE ĐLKÖĞRETĐM ĐKĐNCĐ KADEME ÖĞRENCĐLERĐNĐN BENLĐK SAYGILARI
VE SOSYAL GÖRÜNÜŞ KAYGILARI
Hazırlayan: Ertuğrul ŞAHĐN
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Yaşar BARUT
Yüksek Lisans Tezi
Samsun, 2012
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü
Eğitim Bilimleri Anabilim Dalı
BAZI DEĞĐŞKENLERE GÖRE ĐLKÖĞRETĐM ĐKĐNCĐ KADEME ÖĞRENCĐLERĐNĐN BENLĐK SAYGILARI
VE SOSYAL GÖRÜNÜŞ KAYGILARI
Hazırlayan: Ertuğrul ŞAHĐN
Danışman: Yrd. Doç. Dr. Yaşar BARUT
Yüksek Lisans Tezi
Samsun, 2012
KABUL VE ONAY
Ertuğrul ŞAHĐN tarafından hazırlanan “ Bazı Değişkenlere Göre Đlköğretim
Đkinci Kademe Öğrencilerinin Benlik Saygıları Ve Sosyal Görünüş Kaygıları ”
başlıklı bu çalışma, __/__ /__ tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda
oybirliği/oyçokluğuyla başarılı bulunarak jürimiz tarafından Yüksek Lisans
Tezi olarak kabul edilmiştir.
Başkan: ________________________________
Üye: ________________________________
Üye: ________________________________
Üye: ________________________________
Üye: ________________________________
Yukarıdaki imzaların adı geçen öğretim üyelerine ait olduğunu onaylarım.
__ /__ /__
BĐLĐMSEL ETĐK BĐLDĐRĐMĐ
Hazırladığım yüksek lisans tezinin proje aşamasından sonuçlanmasına
kadarki süreçte bilimsel etiğe ve akademik kurallara özenle riayet ettiğimi, tez
içerisindeki tüm bilgileri bilimsel ahlak ve gelenek çerçevesinde elde ettiğimi,
tez yazım kurallarına uygun olarak hazırladığım bu çalışmamda doğrudan ve
dolaylı olarak yaptığım her alıntıyı kaynak gösterdiğimi ve yararlandığım
eserlerin kaynakçada gösterilenlerden oluştuğunu taahhüt ederim.
02 / 08/ 2012
Ertuğrul ŞAHĐN
i
ÖZET
Öğrencinin
Adı-Soyadı
Ertuğrul ŞAHĐN
Anabilim Dalı Eğitim Bilimleri
Danışmanın Adı Yrd. Doç.Dr. Yaşar Barut
Tezin Adı Bazı Değişkenlere Göre Đlköğretim Đkinci Kademe
Öğrencilerinin Benlik Saygıları Ve Sosyal Görünüş
Kaygıları
Bu araştırmanın amacı bazı değişkenlere göre ilköğretim ikinci kademe
öğrencilerinin benlik saygıları ve sosyal görünüş kaygılarının incelenmesidir.
Bu amaç doğrultusunda 2011–2012 eğitim-öğretim yılında Amasya Đli
Merzifon Đlçesinde öğrenim gören 2222 öğrenci araştırma kapsamına
alınmıştır. Veri toplama araçları olarak Rosenberg ( 1965 ) tarafından
geliştirilen Çuhadaroğlu ( 1986 ) tarafından Türkçeye uyarlama çalışmaları
yapılan Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Hart ve ark.( 2008 ) tarafından
geliştirilen Doğan ( 2011 ) tarafından ülkemizde uyarlama çalışmaları yapılan
Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu ve araştırmacı tarafından
geliştirilen Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Verilerin analizinde Mann-
Whitney U testi, Kruskal-Wallis H testi, Pearson Moment Çarpımları
Korelasyon Katsayısı testi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kızların benlik
saygısının erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek olduğu ( p < .05 ), sosyal
görünüş kaygısı açısından anlamlı bir farklılık olmadığı ( p > .05 ), benlik
saygısının ve sosyal görünüş kaygısının yaşa göre anlamlı bir farklılık
göstermediği ( p > .05 ), benlik saygısının sınıf düzeyine göre değişmediği
( p > .05 ), sosyal görünüş kaygısının sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık
gösterdiği ( p < .05 ), anne ve baba eğitim düzeyi yükseldikçe benlik saygısının
arttığı ( p < .05 ), sosyal görünüş kaygısının azaldığı ( p < .05 ), benlik saygısı
ile sosyal görünüş kaygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu
( p < .01 ), benlik saygısı yükseldikçe sosyal görünüş kaygısının azaldığı
bulunmuştur. Bulgular ışığında öğrencilere, ailelere, araştırmacılara ve okul
psikolojik danışmanlarına önerilerde bulunulmuştur.
ii
Anahtar Sözcükler: Benlik Saygısı, Olumsuz Beden Đmajı, Sosyal Görünüş
Kaygısı, Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencileri.
iii
ABSTRACT
The purpose of this study was to examine self-esteem and social appearance
anxiety of middle school students according to some variables. Participants
were 2222 middle school students from Merzifon Provinence in Amasya. Data
were collected using Rosenberg Self-Esteem Scale, Social Appearance Anxiety
Scale and Demographic Đnformation Form. In the evaluation process of
gathered data; Mann-Whitney U test, Kruskal-Wallis H test and Pearson’s
Product-Moment Coefficient test were used. According to research results;
Girls are significantly higher self-esteem than boys ( p < .05 ). There is no
significant difference between social appearance anxiety level and sex
( p > .05 ). Self-esteem and Social appearance anxiety level don’ t show a
significant difference according to age variable ( p > .05 ). There is no
significant difference between self esteem and grade level ( p > .05 ). Social
appearance anxiety shows a significant difference according to grade level
(p < .05). While self-esteem increases with mother education level increase
(p < .05), social appearance anxiety decreases with mother education level
increase ( p < .05 ). Self-esteem increases with father education level increase
( p < .05 ), social appearance anxiety decreases with father education level
increase ( p < .05 ). There is a significant negative relationship between self-
esteem and social appearance anxiety ( p < .01 ). While self-esteem increases,
social appearance anxiety decreases. In the lıght of findings,
Recommendations are made for researchers, students, families and school
counsellors.
Student’s Name and
Surname
Ertuğrul ŞAHĐN
Department’s Name Educational Sciences
Name of the
Supervisor
Yrd. Doç.Dr. Yaşar Barut
Name of the
Thesis
Self Esteem and Social Appearance Anxiety of
Middle School Students According to Some
Variables
iv
Key Worlds: Self-Esteem, Negative Body Đmage, Social Appearance Anxiety,
Middle School Students.
v
ÖNSÖZ
Bu araştırmanın gerçekleşmesinde birçok kişinin emeği vardır. Başta tez
danışmanım Yrd.Doç.Dr. Yaşar BARUT olmak üzere, verilerin analizi ve
bulguların değerlendirmesinde katkılarından dolayı Yrd.Doç.Dr. Murat
GÖKALP’ e, veri toplama araçlarının hazırlanması sürecinde katkılarından
dolayı Merzifon Rehberlik Araştırma Merkezi çalışanlarına ve Merzifon
Öğretmenevi Müdür Yardımcısı Cemal ODUNCU’ ya, tezimin
değerlendirmesinde görüş ve önerileriyle Prof.Dr. Kurtman ERSANLI’ ya,
araştırmaya katılarak araştırmanın gerçekleşmesine katkıda bulunan Merzifon
ilköğretim ikinci kademe öğrencilerine ve veri toplama araçlarının
uygulanması sırasında yardımcı olan tüm öğretmenlere teşekkürü bir borç
bilirim.
Ertuğrul ŞAHĐN
Ağustos, 2012
vi
ĐÇĐNDEKĐLER
Özet………………………………………………………………………………………. i
Abstract…………………………………………………………………………………. iii
Önsöz……………………………………………………………………………………. v
Đçindekiler……………………………………………………………………………… vi
Tablolar Listesi……………………………………………………………………….. ix
Kısaltmalar ve Simgeler Listesi…………………………………………………. x
Đthaf……………………………………………………………………………………… xi
BÖLÜM I
GĐRĐŞ………………………………………………………………….………….......... 1
1.1 Araştırmanın Amacı ……………………………………………………. 10
1.2 Problem Cümlesi………………………………………….……………... 11
1.3 Alt Problemler ..…………………………………………….…….……… 11
1.4 Denenceler……………………………………………………….……….. 12
1.5 Araştırmanın Gereği ve Önemi ……………………..……..………… 13
1.6 Sayıltılar ……………………………………..…………………………… 14
1.7 Sınırlılıklar ………………………………….……………………………. 14
1.8 Tanımlar ……………………………………….….……………………… 14
BÖLÜM II
ĐLGĐLĐ YAYIN VE ARAŞTIRMALAR…………………….……………………….. 16
2.1 Benlik Saygısı Đlgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar……….. 16
2.2 Benlik Saygısı Đlgili Yurt Đçinde Yapılan Araştırmalar ……….. 21
2.3 Sosyal Görünüş Kaygısıyla Đlgili Yurt Dışında Yapılan
Araştırmalar ……………………………………………………………..
26
vii
2.4 Sosyal Görünüş Kaygısıyla Đlgili Yurt Đçinde Yapılan
Araştırmalar ……………………………………………………………..
42
BÖLÜM III
YÖNTEM ……………………………………………….………………………………. 46
3.1 Araştırma Modeli ……………………………………………………… 46
3.2 Evren ve Örneklem……………………………………………………… 46
3.3 Veri Toplama Araçları……………………………………………........ 47
3.3.1 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği………………………… 47
3.3.1.1 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeğinin
Geçerliliği ve Güvenirliliği ………………….
47
3.3.2 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu…………. 48
3.3.2.1 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen
Formu Geçerliliği ve Güvenirliliği…………
49
3.3.3 Kişisel Bilgi Formu…………………………………………. 50
3.4 Verilerin Toplanması ve Analizi …………………………………….. 50
BÖLÜM IV
BULGULAR ………………….……………………………………..….……...……… 51
4.1 Denence 1………………………………………………..………………. 53
4.2 Denence 2……………………………………………………..…………. 53
4.3 Denence 3………………………………………………………………… 54
4.4 Denence 4………………………………………………………………… 55
4.5 Denence 5………………………………………………………………… 56
4.6 Denence 6………………………………………………………………… 58
4.7 Denence 7………………………………………………………………… 58
4.8 Denence 8………………………………………………………………… 59
4.9 Denence 9………………………………………………………………… 60
4.10 Denence 10……………………………………………………………… 62
4.11 Denence 11……………………………………………………………… 63
BÖLÜM V
TARTIŞMA VE YORUM…….………………………………………..…..…………. 65
viii
BÖLÜM VI
SONUÇ VE ÖNERĐLER …….……………………………………………...……….. 73
BÖLÜM VII
KAYNAKÇA.………………………………………………………..………..………… 75
EKLER
Ek- 1 2011-2012 Eğitim Öğretim Yılı 6. Sınıf Đstatistikleri………………….. 96
Ek- 2 2011-2012 Eğitim Öğretim Yılı 7. Sınıf Đstatistikleri………………….. 97
Ek- 3 2011-2012 Eğitim Öğretim Yılı 8. Sınıf Đstatistikleri………………….. 98
Ek -4 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği…………………………………………… 99
Ek -5 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu………………………….. 100
Ek -6 Kişisel Bilgi Formu……………………………………………………………. 101
Ek- 7 Milli Eğitim Müdürlüğü Đzin Yazısı……………………………………….. 102
Ek -8 Kaymakamlık Oluru………………………………………………………….. 103
ix
TABLOLAR LĐSTESĐ
Tablo 1. Araştırmaya Kapsamına Alınan Öğrencilere Đlişkin Betimsel
Đstatistikler…………….……………………………………………………………… 51
Tablo 2. Cinsiyete Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Mann-
Whitney U Testi Sonuçları………………………………………………………… 53
Tablo 3. Yaşa Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal-Wallis H
Testi Sonuçları………………………………………………………………………. 54
Tablo 4. Sınıf Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin
Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları………………………………………………. 54
Tablo 5. Anne Eğitim Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına
Đlişkin Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları……………………………………… 55
Tablo 6. Baba Eğitim Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına
Đlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları……………………………………….. 57
Tablo 7. Cinsiyete Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin
Mann-Whitney U Testi Sonuçları……………………………………………….. 58
Tablo 8. Yaşa Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal
Wallis H Testi Sonuçları…………………………………………………………… 59
Tablo 9. Sınıf Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına
Đlişkin Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları……………………………………… 59
Tablo 10. Anne Eğitim Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı
Puanlarına Đlişkin Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları………………………. 61
Tablo 11. Baba Eğitim Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı
Düzeylerine Đlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları………………………. 62
Tablo 12. Öğrencilerin Benlik Saygısı Puanları ile Sosyal Görünüş
Kaygısı Puanları Arasındaki Korelasyon………………………………………. 64
x
KISALTMALAR ve SĐMGELER LĐSTESĐ
Akt. Aktaran
S.d Serbestlik Derecesi
H Kruskal-Wallis H Testi Sonuç Değeri
N Örneklem Grubundaki Kişi Sayısı
U Mann-Whitney U Testi Sonuç Değeri
% Yüzde
S.O Sıra Ortalaması
S.T Sıra Toplamı
Örn. Örneğin
xi
ĐTHAF
Dedem
Hasan ÇITAK’ ın
Aziz Hatırasına;
BÖLÜM I
GĐRĐŞ
Eğitim, bireylerin toplum standartlarını, inançlarını ve yaşam yollarını
kazanmasında etkili olan tüm sosyal süreçleri içermektedir ( Özşaker,
Canpolat, Yıldız, 2011: 156 ). Đlköğretim, toplumda tüm vatandaşların sahip
olmaları gereken asgari ve ortak bilgi ve becerilerin kazandırıldığı önemli bir
eğitim aşamasıdır. Đlköğretim bireylerin karşılaşacakları sorunları çözmede,
toplumsal değerlerine uyum sağlamada ve toplum kurallarını uygulamada
temel yeterlilikleri kazandırmanın ( Çubukçu ve Gültekin, 2006: 155 ) yanı
sıra öğrencilerin sağlıklı bir benlik kavramı geliştirmesinde önemli bir yer
tutmaktadır.
Literatür incelendiğinde benlik ve benlik kavramına ilişkin farklı tanımlar
karşımıza çıkmakta ve ben, benlik, kişilik kavramlarının çoğunlukla yakın
anlamlı olarak kullanıldığı görülmektedir.
Jung benliği kişiliğin bütünlüğü ve odak noktası olarak nitelendirirken,
Horney benliği bireyin ilgi ve enerjisinin kaynağı, istek ve karar verme yetisi
olduğu görüşündedir. James’ e göre maddi, sosyal ve ruhsal öğelerden oluşan
benlik, gördüğü, işittiği, düşündüğü şeylerin tümüdür. Benlik bireyin kendisi,
fiziki ve sosyal çevresi ile etkileşimleri sonucu sahip olduğu kendine ait duygu
değer ve kavramlar sistemidir ( Maraba, 2007: 19 ). Baymur’ a göre kişiliğin
öznel yanı olan benlik, kendi kişiliğimize ilişkin kanılarımız ve kendi kendimize
görüş tarzımızdır ( Baymur, 1990: 267 ). Yörükoğlu’ na göre ise benlik kişiyi o
kişi yapan, başkalarından ayıran, duygu, tutum ve davranışların bütünlüğünü
anlatır ( Yörükoğlu, 1990: 101 ).
Burns benliğin özellikle önemli kabul edilen kişilerin birey üzerinde etkilerinin
sonucu oluştuğunu vurgulamaktadır. Varoluşçulara göre ise insanı var eden
2
onun benliğidir. Her bir küçük ben varoluşumuzun bir parçasını ifade eder.
Coleman ise benliği bütünleşmiş yaşantılar kümesi olarak değil, otonom bir
psikolojik yapı olarak görür. Rogers kişilikle ilgili en önemli kavramın benlik
olduğunu vurgulamıştır. Rogers’ a göre benlik ya da benlik yapısı benlik ile
ilgili algıların örgütlenmiş biçimidir. Benlik; algıların yanında olumlu ve
olumsuz amaç ve idealleride kapsamaktadır ( Maraba, 2007: 19 ).
Benliğin önemli bileşenlerinden biri de benlik kavramıdır. Benlik kavramı
yıllarca oluşan dinamik bir bileşimdir ve başkalarının kendi bedenine
yaklaşımı, başkalarının kendisine davranışları nasıl algıladığı, birey ve diğer
insanlar arasındaki ilişkiler, kişilik yapısı, bireyi etkileyen uyaranın
algılanması, öncelikli ve yeni deneyimler, fiziksel, sosyal, duygusal benlik
hakkındaki düşünceler, benlik hakkındaki beklentilerden oluşur ( Şahin,
2006: 39 ).
Benlik kavramı literatürde farklı şekillerde tanımlanmaktadır. Delamater ve
Myers benlik kavramını kendimiz hakkında sahip olduğumuz organize edilmiş
düşünceler olarak tanımlamaktadır. Benlik kavramının yaşantılarımıza dayalı
olarak kendimiz hakkında yaptığımız genellemeler, kişisel niteliklerimiz ve
sosyal kimlik algılarımızdan oluştuğunu belirtmektedir ( Delamater ve Myers,
2011: 65 ). Saygın ve Arslan benlik kavramını zaman içerisinde herhangi bir
anda farkındalığımız hakkında sahip olduğumuz fikir ve tutumların özel bir
birleşimi olarak tanımlamaktadır ( Saygın ve Arslan, 2009: 211 ). Avşaroğlu ve
Üre’ ye göre ise benlik kavramı bireyin kendi varlığına dair gerçek olarak
gördüğü öğrenilmiş inanç, tutum ve görüşlerin oluşturduğu karmaşık,
organize olmuş, dinamik bir sistem iken ( Avşaroğlu ve Üre, 2007: 86 ),
Slavin’ e göre bireyin değerlerine, tutumlarına, yeteneklerine, zayıf yönlerine ve
kuvvetli yönlerine ilişkin algısıdır ( Slavin, 2006: 80 ).
Plummer benlik kavramını kendimiz hakkında sahip olduğumuz tüm fikirler
olduğunu, bu fikirlerin inançlarımızı, tutumlarımızı, yeteneklerimizi,
görünüşümüzü ve mizacımızı içerdiğini belirtmektedir ( Plummer,2005: 13 ).
Yavuzer benlik kavramını insanın kendi benliğini algılayış ve kavrayış biçimi
olarak ifade eder. Benlik kavramı, bireyin kendisine ilişkin doğru bulduğu
dinamik ve karmaşık inançların tümüdür. Yavuzer’ e göre bir başka tanımla,
3
benlik kavramı, çocuğun kendisiyle ilgili olarak kafasında çizdiği görünümdür.
Bu görünüm, çocuğun kendine güvenli olup olamayacağını içe ya da
dışadönük oluşunu belirler. Hiçbir çocuk benlik kavramına sahip olarak
dünyaya gelmez. Bunu ana-babasından, kardeş ve arkadaşlarından öğrenir
( Yavuzer, 2003: 40 ).
Adams benlik kavramının zaman içinde herhangi bir anda farkındalığımız
hakkında sahip olduğumuz fikirlerin ve tutumların özel bir birleşimi ve bireyin
benliğinin deneyimlerinden çıkartılan düzenlenmiş bir bilişsel yapı olarak
değerlendirir. Adams’ a göre kendimizle ilgili farkındalığımızdan, kendimizi bir
varlık olarak nasıl değerlendirdiğimize ilişkin fikirler ortaya çıkmaktadır.
Dolayısıyla benlik kavramı benliğin bilişsel yanıdır ( Adams, 1995: 117 ).
Ersanlı benlik kavramını bireylerin bazı özelliklerini kendine atfetmesi olarak
tanımlamaktadır. Benlik kavramı bir kimsenin kendine atfettiği özellikleri ve
bunlara bağladığı değerleri içerir. Benlik kavramı, bir kimsenin kendine özgü
ve çok zengin yaşantıları, işlerliği olan, iletişime elverişli terimlerle ifade
etmesidir. Yani benlik kavramı bireyin genelleşmiş terimlere dökülmüş
benliğidir ( Ersanlı, 1991: 15 ). Yörükoğlu’ na göre ise benlik kavramı kişinin
kendi benliğini algılama biçimini ifade etmektedir ve kişinin kendini nasıl
görüp, nasıl değer biçtiğini anlatmaktadır. Yörükoğlu’ na göre bu
değerlendirme gerçeklere uymayabilir. Kişi kimi alanda kendini yüceltebilir,
kimi alanda küçültebilir ( Yörükoğlu, 1990: 101 ).
Super’ e göre benlik kavramı bir kimsenin kendini nasıl gördüğüdür. Benlik
kavramı bireyin kendisi hakkında doğrudan edindiği algıların birbirleri ile
anlamlı bütünler oluşturması ile meydana gelir. Ancak bu oluşumlar
genellikle, ister hayali olsun, ister gerçek hayat etkinlikleri ile olsun, bir rol
oynamakta, yani belli bir durumda, belli bir fonksiyonda bulunmakla
gerçekleşmektedir ( Kuzgun,1988: 95 ).
Lawrence’ e göre bir kişinin benlik kavramı en iyi şekilde kişiyi oluşturan
zihinsel ve fiziksel özelliklerin, bu özelliklere ilişkin duygularla birlikte
farkındalığı olarak tanımlanabilir ( Lawrence, 2000: 1 ).
4
Epstein’ e göre benlik kavramı bir benlik teorisidir ve bazı özellikleri vardır.
Bunlar: Benlik geniş bir kavram içerisinde, hiyerarşik olarak organize edilmiş
kavramları içeren iç tutarlılığı olan bir alt sistemdir. Benlik bedensel, sosyal,
manevi benlik gibi emprikal benlikleri içerir. Benlik deneyimlerle değişen
dinamik bir organizasyondur. Benlik kavramı yaşantılardan meydana gelir,
özellikle yaşamdaki sosyal etkileşimde bulunulan anlamlı kişilerle
yaşantılardan. Bireylerin işlevselliğinde benlik kavramı bütünlüğünün
korunması gereklidir. Benlik kavramı bütünlüğü tehdit edildiğinde, insanlar
kaygı yaşar ve kendini tehdide karşı savunma girişiminde bulunur. Eğer
savunma başarısız olursa, stres düzeyi yükselir ve bunu benlik bütünlüğünün
tamamen bozulması takip eder. Bu bağlamda benlik kavramı en az iki temel
fonksiyona sahiptir. Öncelikle benlik özellikle sosyal etkileşimleri içeren
deneyimleri organize eder. Đkinci olarak benlik anksiyete ve uygun olmayan
durumlardan kaçınırken gereksinimleri yerine getirmek için girişimleri
kolaylaştırır. Benlik, benlik saygısı için en temel ihtiyaçtır. Çünkü benlik
saygısı, benlik sisteminin tüm yönleriyle ilişkilidir ( Epstein, 1973: 407 ).
Benlik kavramının duygusal, düşünsel ve davranışsal olmak üzere üç boyutu
vardır ve benlik kavramı benlik imajı, ideal benlik ve benlik saygısından oluşur
( Lawrence, 2006: 2 ). Benlik imajı kişinin şu an sahip olduğu tüm özelliklerini
ifade ederken, ideal benliği kişinin ne olmak istediğine dair tüm özelliklerini
ifade eder. Kişinin benlik imajıyla ideal benliği arasındaki farklılık benlik
saygısı düzeyiyle ilgili bazı işaretler verir ( Plummer, 2007: 13 ). Benlik saygısı
benlik imajıyla ideal benlik arasındaki denge noktası olarak görülebilir. Kişinin
benlik imajıyla ideal benliği arasındaki farklılık yüksekse kişinin benlik saygısı
düşük, bu farklılık düşük ise kişinin benlik saygısı yüksek olmaktadır. Ancak
literatürde benlik saygısına ilişkin farklı tanımlarda bulunmaktadır.
Kalkan, Şahin, Toraman, Turkan benlik saygısını bireyin kendini beğenme
derecesi, kendi bedeni ve görünüşüne ilişkin hissettikleri, düşündükleri olarak
tanımlarken ( Kalkan, Şahin, Toraman, Turkan, 2010: 411 ), Hökelekli benlik
saygısını benliğin duygusal boyutu, bireyin kendisinin nasıl bir insan olduğu
hakkındaki fikirleri ile birlikte bu fikirlerin meydana getirdiği duyguları ifade
ettiğini belirtmektedir. Hökelekli’ ye göre benlik saygısı, benliğimizi ne kadar
sevdiğimiz ve takdir ettiğimizin bir ölçüsü, dolayısıyla kendimiz için ne kadar
5
saygın olduğumuzun bir göstergesidir ( Hökelekli, 2009: 172 ). Slavin’ e göre
ise benlik saygısı davranışlarımız, yeteneklerimiz ve kendi kişilik
özelliklerimize verdiğimiz değerdir ( Slavin, 2006: 80 ).
Heartherton ve Vohs benlik saygısını benlik kavramının değerlendirici
birleşeni ve kişinin kendini sevilmeye ve saygı duyulmaya değer birisi olarak
görmesi şeklinde tanımlamaktadır. Heartherton ve Vohs’ a göre benlik saygısı
bilişsel ve duygusal bileşenlerden meydana gelir ve benlik saygısı kişinin
yetenekleri ve becerileri hakkındaki inançlarıyla ilişkilidir ( Heartherton ve
Vohs, 2000: 2511 ).
Yörükoğlu benlik saygısını kişinin kendini değerlendirmesi sonucu ulaştığı
benlik kavramını onaylamasından doğan beğeni durumu olarak
tanımlamaktadır. Yörükoğlu’ na göre kişi kendinde eksikler bulabilir, kendini
eleştirebilir, ancak kendini tümden olumlu bulup değerlendirebilir de. Kişinin
kendini beğenmesi, kendi benliğine saygı duyması için üstün nitelikleri olması
gerekmez. Çünkü benlik saygısı, kendini olduğundan aşağı ya da olduğundan
üstün görmeksizin kendinden memnun olma durumudur. Kendini değerli,
olumlu, beğenilmeye ve sevilmeye değer bulmaktır ( Yörükoğlu, 1990: 105 ).
Pope, Mchale, Craighead’ e göre benlik saygısı benlik kavramındaki bilgilerin
değerlendirilmesidir ve benlik saygısı çocuğun kim olduğu hakkındaki
duygularından elde edilir ( Pope, Mchale, Craighead, 1988: 2 ).
Chrzanowski benlik saygısının kişinin yeti ve güçlerinin iyi bir
değerlendirmesine dayanan, kendisiyle ilgili olumlu imgesi olduğunu
belirtmektedir. Benlik saygısının yapısında kişisel onur, hüner ve kişinin
özünü kabullenmesi vardır. Ayrıca bütünlük kabul edilebilirlik duygusunu da
içerir. Bunların yanı sıra kişinin bireysel gereksinimlerinin farkında olması ve
bunlar için uygun doyumlar sağlayabilme kapasitesini de kapsamaktadır.
Benlik saygısının bazı yönleri zeka, görünüm, beden yapısı gibi kişinin doğal
özellikleri üzerine gelişir. Yaşam deneyimleri, kültür, toplum, aile ve tüm
çevresel faktörler bu yapının şekillenmesinde rol oynamaktadır. Benlik saygısı
kişinin yaşamı boyunca sürer ve çevredeki bazı değişikliklerden, bazı
insanlarla ilişkilerden, kişinin özel yaşamından ve mesleki yönlerden
etkilenebilir ( Chrzanowski, 1981: 38- 46 ).
6
Benlik saygısıyla ilgili yapılan ilk sistematik çalışmalar Rosenberg ( 1965 ) ve
Coopersmith ( 1967 )’ e aittir. Rosenberg benlik saygısını belirli bir objeye yani
benliğe yönelik olumlu ya da olumsuz bir tutum olarak tanımlamaktadır
( Rosenberg, 1965: 30 ). Coopersmith ise benlik saygısını kişinin kendisi
hakkında ve sürekliliği olan değerlendirmesi olarak tanımlamaktadır. Benlik
saygısı kişinin kabul edilme ya da reddedilme tutumunun bir ifadesidir ve
kişinin kendini yetenekli, önemli, başarılı ve değerli olarak algılama derecesidir
( Coopersmith, 1967: 4-5 ). En geniş anlamıyla benlik saygısı dış dünyadan
alınan geri dönütler, başarı duygusu ve yeterliliklerinin farkına varılması
sonucu olarak geliştirilen ve sürdürülen benlik kavramının duygusal yanında
yer alan kabul ve değerlilik duygularından oluşan benliğin tutumsal
değerlendirici bileşeni olarak tanımlanabilir ( Guindon, 2002: 207 ).
Yukarıdaki tanımlardan da anlaşılabileceği gibi benlik saygısını yeterlilik
duygusu olarak değerlendiren tanımlar, değerlilik duygusu olarak
değerlendiren tanımlar, hem yeterlilik hem de değerlilik duygusu olarak
değerlendiren tanımlar bulunmaktadır ( Mruk, 2006 ). Benlik saygısı ve
gelişimi farklı kuramlar altında ele alınmaktadır ( Çankaya, 2007: 14 ).
Fenicel (1945 )’ e göre, psikoanalitik yaklaşımda süper egonun gelişimi ve
benlik saygısının gelişimi birbiriyle çok ilişkilidir. Süperego geliştikçe, yani
içselleştirildikçe, benlik saygısının değerlendirilmesi de içerden olmaktadır.
Yani önceden sadece dışarıdan gelen uyaranlara göre belirlenen benlik saygısı,
giderek içeriden değerlendirilmektedir. Artık yüksek bir benlik saygısına sahip
olmak için sevilmiş olmak yetmez, aynı zamanda doğru olanı da yapmış olmak
gereklidir. Süper egonun içselleştirilmesi, sosyal çevrenin kural ve
beklentilerinin içe alınması demektir. Süperego gelişimi ile topluma ait ahlaki
yapı içe alınır ve içselleştirilmiş değerlere uyup uymaması konusunda kendi
kendine yargılar verir ( Akt. : Cebe, 2005: 58 ).
Adler’ e göre davranışların temel motivasyon gücünü, aşağılık hissini azaltıp,
üstünlük hissini geliştirme çabası oluşturmaktadır. Đnsan davranışını güçsüz
durumdan güçlü duruma ulaşma çabası olarak değerlendirmektedir. Bu çaba
belirli hedeflere varma çabası olmakta, bu hedeflere varma başarısı veya
7
başarısızlığı benlik saygısı ve özgüven oluşumunu olumlu veya olumsuz
etkilemektedir ( Ünal, 2007: 96 ).
Hümanistik psikolojinin kurucusu Maslow ( 1970 ) benlik saygısının kendini
geliştirmedeki önemi üzerinde durmuştur ve temelden yükseğe kadar aşamalı
olarak beş grupta düzenlenebilen çok sayıda ihtiyaçtan söz etmiştir. Maslow
( 1970 )’ a göre piramidin üst düzeylerinde yer alan gereksinimler, ancak daha
alt düzeylerde yer alan gereksinimlerin karşılanabilmesi halinde ortaya
çıkmaktadır. Maslow ( 1970 ) bir insanın benlik saygısını geliştirebilmesi için
öncelikle ilk üç basamaktaki ihtiyaçlarının giderilmesi, aynı zamanda kabul
görmesi ve koşulsuz sevilmesi gerektiğini ve yüksek benlik saygısına sahip
insanın psikolojik anlamda sağlıklı kişilerin özelliği olduğunu belirtmektedir
( Akt. : Çankaya, 2007: 17 ).
Rogers’ a göre kendini kabul tutumu ve benlik saygısı, bireyin sosyal çevreyle
olan ilişkileri, faaliyetleri, yeteneklerinin bilişsel ve algısal yapısı içerisinde
oluşmaktadır. Rogers, benlik saygısı kavramını, kendini kabul, kendine saygı
tutumu içinde ifade etmiştir. Rogers’ a göre katı ve reddedici, kendini ifade
etmesine olanak sağlanmayan ortamdaki birey, düşük benlik saygısına; kabul
edilen, esnek ve kendini ortaya koymasına olanak sağlanan ortamdaki birey
ise yüksek benlik saygısına sahip olacaktır ( Akt. Yenidünya, 2005: 41 ).
Sullivan’ a göre benlik saygısının kaybına karşı birey kendini sürekli
korumaktadır. Çünkü bu kayıp anksiyete yaratacaktır. Đyi ya da kötü olaylar
sonucunda ebeveynin tutumuna bağlı olarak çocuk iyi ben, kötü ben ya da
benim önemim yok gibi bir anlayış belirleyecek bu da benlik saygısının
düzeyini belirleyecektir ( Josephs, 1991: 7 ).
Fromm benlik saygısında toplumdan soyutlanma, ait olma ve özgürlük
kavramlarının üzerinde durarak, yaratıcı ve nitelikli benlikler ve bireyler
oluşturmada topluma uyum ve uyarlılık arasındaki farkın önemine dikkat
çekmiştir. Karakter ve sosyal süreçler üzerinde durmuştur. O’na göre sosyal
karakter ortak bir yaşam tarzı ve temel yaşantıların sonucu olarak gelişir ve
bu sosyal süreçler kişiyi etkilemektedir. Grup içerisinde bireyin sevilmesi,
saygı ve değer görmesi kişinin kendine güvenmesi açısından önemlidir. Kişi
bireysel gelişim süreci içerisinde geliştikçe kendini yalnız ve soyutlanmış
8
hisseder. Bu durum kişide kaygıya neden olur. Bu da kişinin aşağılık duygusu
hissetmesine ve benlik saygısının düşük olmasına neden olur ( Lindzey ve
Calvinz, 1973; Akt. Yenidünya, 2005: 41 ).
Horney benlik saygısı gelişiminde çaresizlik ve yalnızlık duyguları ile bunları
üreten faktörler üzerinde durmuştur. Temel kaygı diye isimlendirdiği bu
duygular mutsuzluğun en büyük kaynağı olduğuna ve bireyin etkinliğini
azalttığına inanmaktadır. Horney’ e göre kaygı doğuran koşullar; yargılama
ilgisizlik, saygı yokluğu, yakın ilişkilerden yoksun olmak ve yalnızlıktır
( Yenidünya, 2005: 46- 47 ).
Yapılan araştırmalar düşük benlik saygısına sahip bireylerin yeni yaşantılar
geçirmekten korkan, risk alma davranışından yoksun, amaç oluşturmakta ve
gerçekleştirmekte güçlük çeken, eleştiriye karşı duyarlı, kendi hakkındaki
farkındalıklarından yoksun, geçmişi üzerinde uzun uzun düşünen,
düşüncelerini ifade etmeye isteksiz, olumlu desteğe çok güçlü bir şekilde
ihtiyaç duyan, değişim karşısında bunalan, başarıdan korkan, kendileri için
üzülen, değişim için çabalamaya isteksiz ve değişimi tehdit olarak gören,
başkalarının kendilerini çok fazla düşünmesini beklemeyen, kendilerinin
sıklıkla çaresiz olduğunu öğrenmiş bireyler olduğunu göstermektedir ( Liptak,
Khalsa, Leutenberg, 2002: 8-9 ). Yüksek benlik saygısına sahip bireyler ise
kendileri ve başkaları hakkında iyi düşünen, iyimser, hataları gelişmek için bir
fırsat olarak gören, başkalarının ihtiyaçlarına saygılı, davranışlarının
sorumluluğunun farkında, etkili kararlar verebilen, yaşamını sahip olduğu
değerlerle tutarlı bir şekilde yaşayan, yaratıcı, başkalarıyla ilişkilere değer
veren ve bu ilişkileri geliştiren, kendini büyüme ve olgunlaşma sürecinde
gören bireylerdir ( Liptak, Khalsa, Leutenberg, 2002: 11 ).
Beden imajı bireylerin bedenleri hakkındaki duygu, düşünce ve algılarıdır
( Grogan, 2008: 3 ). Schilder ( 1938 ) beden imajını bedenimizin zihnimizde
oluşturduğu resmi ve görünüşüme yönelik duygusal tepkilerimiz olarak
tanımlamaktadır ( Akt. : Wardle ve Foley, 1989: 55 ).
Cohen ( 1991 )’ e göre beden imajı bireyin fiziksel bir varlık olarak zihninde
biçimlendirdiği resmi iken Smolak ve Thompson beden imajını kişinin
9
görünüşünü öznel olarak değerlendirmesi olarak tanımlamaktadır ( Smolak ve
Thompson, 2009: 4 ).
Kutlu ise beden imajını beden görünümleriyle ilgili tutumların yanı sıra kişinin
bedeni hakkındaki bireysel algısını ifade eden, nesnel olmaktan çok öznel bir
kavram olarak tanımlamaktadır ( Kutlu, 2009: 4 ). Beden imajı çok yönlü bir
kavramdır. Beden imajının görsel yanı, kendi kendimize baktığımızda
gördüğümüz şeydir. Dış görünüşümüz hakkında düşündüklerimiz bilişsel
yanı, ağırlık, boy ve diğer beden özellikleri ile ilgili hissettiklerimiz duygusal
yanı, bedenimizi algılama ve bedeni kontrol etmeye ilişkin kinestetik yanı
olmak üzere hepsi bir bütündür ( Kılıç, 2010: 10 ).
Beden imajı birbiriyle etkileşen pek çok etkenin sonucu oluşmakta ve
oluşumu doğumla birlikte başlayarak sürekli gelişim ve değişim içindedir.
Kişinin kendi bedenini tanıması ve bedenini çevresindeki bedenlerle
karşılaştırması ile gelişim göstermektedir. Beden imajı gelişimi, duyular,
yaşantılar, toplumsal norm ve inançlar, çevreden gelen fiziksel görünüme
ilişkin tepkiler ve bireyin bunlara verdiği cevaplardan etkilenerek benliğin
önemli bir parçasını oluşturmaktadır ( Tenekeci, 2008: 24 ).
Olumlu beden imajı, bireylerin sahip olduğu beden imajıyla sahip olmak
istediği beden imajı arasındaki uyumu ifade etmektedir. Olumlu beden imajına
sahip bireyler kendi bedenine, beden parçalarına, bedeninin işlevlerine ve
görünüşüne karşı olumlu bir tutum içindedir. Olumsuz beden imajı ise
bireylerinin sahip olduğu beden imajıyla, sahip olmak istediği beden imajı
arasındaki uyumsuzluğu ifade eder. Olumsuz beden imajına sahip bireyler
kendi bedenine, beden parçalarına, bedeninin işlevlerine ve görünüşüne karşı
olumsuz bir tutum içindedir. Kişilerin kendi vücutlarını nasıl algıladıklarının
yanı sıra, diğer insanlarından onları nasıl algıladıkları önemlidir. Đnsanlar
başkalarının üzerinde olumlu etki yapmak üzere güdülenmiştir, fakat bazıları
fiziksel görünümlerinin diğerleri tarafından nasıl algılandığı konusunda
endişelidir. Literatürde insanların fiziksel görünüşlerinin başkaları tarafından
değerlendirilirken hissettikleri kaygı Sosyal Fizik Kaygı olarak
tanımlanmaktadır ( Yaman ve ark. , 2008: 4 ). Sosyal Görünüş Kaygısı, sosyal
10
fizik kaygıyı da kapsayan, bireyin bedeniyle ve görünüşüyle ilgili olumsuz
beden imajının sonucudur ( Doğan, 2010: 152 ).
Ergenlik çocuklukla yetişkinlik arasında kalan bir ara dönemdir
( Kulaksızoğlu, 1998: 29 ) ve fark edilir değişikliklerle karakterize edilir, hayat
boyu sürecek kavrayışların, inançların ve alışkanlıkların gelişimi için kritik bir
evredir ve ergen bir kimlik kurma, değişen fiziksel özellikleri kabul etme,
sağlıklı bir hayat tarzı için becerileri öğrenme, aileden ayrılma, ahlaki kurallar
ve değerler oluşturma, topluma katkıda bulunan bir fert olma ve bir meslek
seçme gelişim görevleriyle mücadele eder ( Anderson ve Olnhousen, 1999: 62 ).
Ülkemizde ilköğretim yılları öğrencilerin erken ergenlik ve orta ergenlik gelişim
dönemlerine rastlamakta genellikle 6. sınıfın başlangıcında erken ergenlik
döneminin ortalarında olan öğrenciler 8. sınıf başlangıcında genellikle orta
ergenlik dönemine girmekte ve bu durum benlik saygısında ve beden imajında
farklılıklar meydana getirebilmektedir. Yapılan araştırmalarda bu durumu
destekler niteliktedir. Petersen ve Crockett ( 1985 ) 6.- 8. sınıflar üzerinde
gerçekleştirdikleri araştırmalarında sınıf düzeyi yükseldikçe beden imajının
genel olarak düştüğünü, Marcotte, Fortın, Potvın, Papıllon ( 2002 ) ise 11-12
yaşındaki öğrencilerin beden imajının 17-18 yaşındaki öğrencilerden anlamlı
düzeyde yüksekken, benlik saygısının 13-14 yaş grubu öğrencilerinden
anlamlı düzeyde yüksek olduğunu bulmuştur. Bu nedenle ilköğretim ikinci
kademe yılları ergenlerin sağlıklı bir beden imajı ve benlik saygısı oluşturması
için kritik bir öneme sahiptir.
1.1 Araştırmanın Amacı
Bu araştırmanın amacı; bazı değişkenlere göre ilköğretim ikinci kademe
öğrencilerinin benlik saygıları ve sosyal görünüş kaygılarının incelenmesidir.
Bu amaç doğrultusunda aşağıda ifade edilen soruya yanıt aranmaktadır.
11
1.2 Problem Cümlesi
Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ve sosyal görünüş
kaygısı cinsiyete ( kız, erkek ), yaşa, sınıf düzeyine ( 6, 7, 8 ), anne eğitim
düzeyine, baba eğitim düzeyine göre anlamlı olarak farklılık göstermekte midir
ve benlik saygısı ile sosyal görünüş kaygısı arasında anlamlı bir ilişki var
mıdır?
1.3 Alt Problemler
1. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı cinsiyete ( kız,
erkek ) göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
2. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı yaşa göre anlamlı bir
farklılık göstermekte midir?
3. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı sınıf düzeyine
( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
4. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı anne eğitim düzeyine
göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
5. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı baba eğitim düzeyine
göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
6. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı cinsiyete
( kız, erkek ) göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
7. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı yaşa göre
anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
8. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı sınıf
düzeyine ( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
9. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı anne eğitim
düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
12
10. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı baba eğitim
düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermekte midir?
11. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ile sosyal görünüş
kaygısı arasında anlamlı bir ilişki var mıdır?
1.4 Denenceler
1. Đlköğretim ikinci kademe erkek öğrencilerinin benlik saygısı ilköğretim ikinci
kademe öğrencisi kızlardan anlamlı düzeyde yüksektir.
2. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı yaşa göre anlamlı bir
farklılık göstermemektedir.
3 Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı sınıf düzeyine ( 6, 7,
8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.
4. Anne eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik
saygısı yükselmektedir.
5. Baba eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik
saygısı yükselmektedir.
6. Đlköğretim ikinci kademe kız öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı
ilköğretim ikinci kademe erkek öğrencilerinden anlamlı düzeyde yüksektir.
7. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı yaşa göre
anlamlı bir farklılık göstermemektedir.
8. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı sınıf
düzeyine ( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.
9. Anne eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal
görünüş kaygısı azalmaktadır.
13
10. Baba eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal
görünüş kaygısı azalmaktadır.
11. Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ile sosyal görünüş
kaygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki vardır.
1.5 Araştırmanın Gereği ve Önemi
Sağlıklı bir toplum için bireylerin ergenlik dönemlerini problemsiz geçirmeleri
toplum sağlığı açısından önemlidir. Sağlıklı bir ergenin benlik saygısı düzeyi
yaşam kalitesi, başarısı ve insan ilişkilerinde önemli bir işleve sahiptir
( Çankaya, 2007: 6 ). Toplumun geleceğini oluşturan ergenlerin sağlıklı
bireyler olarak yetişmesi yönünde benlik saygısı ve beden imajı kavramının
önemli bir etkisi vardır. Ülkemizde benlik saygısıyla ilgili araştırmalar
incelediğinde; ilköğretim ( Şahin, Sarı, Aydın, 2011; Aydoğan, 2010; Yıldız,
2010; Çetinkaya, Nur, Ayvaz, Özdemir, Kavakcı, 2009; Kaya, 2007; Çeçen ve
Koçak, 2007; Kapcı, 2004 ) , lise ( Oktan ve Şahin, 2010; Hamarta ve
Demirbaş, 2009; Çevik ve Atıcı, 2009; Esen ve Aktuğ, 2007; Balat ve Akman,
2004; Kahriman ve Polat, 2003 ) , üniversite öğrencileri ( Top, Kaymak, Göllü,
Kaya, 2010; Erşan, Doğan, Doğan, 2009; Saygın ve Arslan, 2009; Özkan ve
Özen, 2008; Çeçen, 2008; Ünal, 2004 ) , yetişkinler ( Koç, 2010; Erbil ve
Bostan, 2004 ) üzerinde gerçekleştirilmiş çok sayıda araştırmaya rastlamak
mümkündür. Ancak bu araştırmalar içerisinde ilköğretim ikinci kademe
öğrencilerinin benlik saygısı ile sosyal görünüş kaygısı arasındaki ilişkiyi
inceleyen bir araştırmaya rastlanılmamıştır.
Ergenlik dönemi benlik saygısı ve beden imajı gelişimi için kritik bir evredir.
Bu dönemde yaşanan hızlı fiziksel, sosyal ve duygusal değişimler ergenlerin
benlik saygısı ve sağlıklı bir beden imajı oluşturmasında olumsuz etkiler
meydana getirebilmektedir. Sağlıklı bir beden imajı oluşturamayan ergenler
depresyon, yeme bozuklukları, beden dismorfik bozukluğu, sosyal fobi gibi
psikolojik rahatsızlıklar için bir risk grubu oluşturabilmektedir. Bu nedenle
araştırmadan elde edilecek sonuçlar araştırmacılara, okul psikolojik
danışmanlarına, ailelere, öğretmenlere ve idarecilere öğrencilerin bu dönemde
14
yaşayabilecekleri benlik saygısı ve olumsuz beden imajıyla ilgili sorunları daha
iyi anlamalarında yardımcı olacaktır.
1.6 Sayıltılar
Bu araştırmanın sayıtlıları aşağıdaki gibidir:
1. Araştırmaya katılan öğrencilerin veri toplama araçlarını içtenlikle
cevapladıkları varsayılmıştır.
1.7 Sınırlılıklar
Bu araştırmanın sınırlılıkları aşağıdaki gibidir:
1. Bu araştırma 6. , 7. ve 8. sınıflara devam eden ilköğretim ikinci kademe
öğrencileriyle sınırlıdır.
2. Araştırma Amasya Đli Merzifon Đlçesinde var olan ilköğretim ikinci kademe
eğitim- öğretimi yapan toplam 22 ilköğretim okuluyla sınırlıdır.
1.8 Tanımlar
Đlköğretim Đkinci Kademe: Gerçek veya tüzel kişiler tarafından açılan ve
işletilen Milli Eğitim Bakanlığı’ nın denetimi ve gözetiminde çalışan bir mesleğe
yönelik olmayan ilköğretim kurumu ( Satan, 2006: 10 ).
Benlik Saygısı: Dış dünyadan alınan geri dönütler, başarı duygusu ve
yeterliliklerinin farkına varılması sonucu olarak geliştirilen ve sürdürülen
benlik kavramının duygusal yanında yer alan kabul ve değerlilik
duygularından oluşan benliğin tutumsal değerlendirici bileşenidir ( Guindon,
2002: 207 ).
15
Beden Đmajı: Bireylerin bedenleri hakkındaki duygu, düşünce ve algılarıdır
( Grogan, 2008: 3 ).
Sosyal Görünüş Kaygısı: Bireyin bedeniyle ve görünüşüyle ilgili olumsuz
beden imajının sonucudur ( Doğan, 2010: 152 ).
.
16
BÖLÜM II
ĐLGĐLĐ ARAŞTIRMALAR
Bu bölümde araştırma çerçevesinde, benlik saygısı ve sosyal görünüş
kaygısı ile ilgili olarak yurt dışında ve yurt içinde yapılan araştırmalara yer
verilmiştir.
2.1. Benlik Saygısıyla Đlgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar
Tam, Lee, Har, Pook ( 2011 ) Malezyalı ergenlerde algılanan sosyal destek ve
benlik saygısı arasındaki ilişkiyi ve algılanan sosyal destek ile benlik
saygısındaki cinsiyet farklılıklarını incelemiştir. Araştırma örneklemini
üniversite, kolej ve okullarından 16-20 yaş aralığındaki 460 ergen
oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Benlik Saygısı Değerlendirme
Ölçeği ( SERS ) ve Çok Yönlü Algılanan Sosyal Destek Ölçeği ( MSPSS )
kullanılmıştır. Araştırma sonucunda cinsiyet açısından ergenler arasında
algılanan sosyal destek ve benlik saygısında anlamlı bir farklılık olmadığını,
sosyal destek ile benlik saygısı arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki
olduğunu bulmuştur.
Kutob, Senf, Crago, Shısslak ( 2010 ) ilkokul ve ortaokuldaki kız öğrencilerde
benlik saygısının şuan ki ve boylamsal yordayıcılarını incelemiştir. Araştırma
örneklemini 4.- 8. sınıfa devam eden 653 kız öğrenci oluşturmuştur. Veriler
Mcknight Risk Faktörleri Tarama Anketi kullanılarak 13 okuldan toplanmıştır.
Araştırma sonucunda her sınıf düzeyinde benlik saygısının en önemli
yordayıcısının görünüş değerlendirmesi olduğu ve 8. sınıflar hariç diğer
sınıflarda benlik saygısının bir diğer yordayıcısının da ya kız ya da erkekler
tarafından kilolarıyla ilgili alay edilmek olduğunu bulmuştur. Kiloları
17
hakkında alay edilmenin benlik saygısını yordama da vücut ağırlığından daha
önemli bir yordayıcı olduğunu ve kendileri hakkında nasıl hissettiklerini
etkilemediğine inansalar bile kiloları hakkında alay edilen kızların benlik
saygısının daha düşük olduğunu tespit etmiştir. Ayrıca okul performansının 6.
ve 8. sınıf öğrencilerinde benlik saygısını yordadığını bulmuştur. Öğrencilerin
görünüşlerini şuan ki algılamalarının şimdiki benlik saygılarının yordama da
önceki benlik saygılarından daha fazla önemli olduğu görülmüştür.
Orth, Trzesniewski, Robins ( 2010 ) genç yetişkinlikten yaşlılığa benlik
saygısının gelişimini incelemiştir. Veriler 25-104 yaş aralığındaki tüm ülkeyi
temsil eden 3617 katılımcıdan 16 yıllık sürede dört uygulama ile elde edilen
Amerikalıların Değişen Yaşamları araştırmasından sağlanmıştır. Araştırma
sonucunda benlik saygısının genç yetişkinlik ve orta yetişkinlik döneminde
yükseldiğini, 60’ lı yaşlar civarında zirveye ulaştığını ve sonra yaşlılık
döneminde düştüğünü bulmuştur. Kadınlar genç yetişkinlikte erkeklerden
daha düşük benlik saygısına sahipken, bu seyrin yaşlılık döneminde tersine
döndüğünü, beyaz vatandaşlar ve siyah vatandaşların genç ve orta
yetişkinlikte benlik saygısının seyri benzerken, yaşlılık dönemiyle birlikte siyah
vatandaşların benlik saygısının, beyaz vatandaşların benlik saygısından daha
belirgin bir şekilde düştüğünü bulmuştur. Ayrıca daha çok eğitimli bireylerin
benlik saygısının, daha az eğitimli bireylerden daha yüksek olduğunu ancak
benlik saygısı seyrinin birbirine benzer olduğu görülmüştür. Araştırma
sonuçlarının sosyoekonomik durum ve fiziksel sağlıktaki değişimlerin yaşlılık
dönemindeki düşüşün nedenini açıklamakta olduğunu ifade etmiştir.
Joshi ve Srivastava ( 2009 ) köyde ve kentte yaşayan ergenlerin akademik
başarısı ve benlik saygısı ile akademik başarı ve benlik saygısındaki cinsiyet
farklılıklarını belirlemek amacıyla bir araştırma gerçekleştirmiştir. Veriler
Hindistan’ ın Varanasi Bölgesinden yaşları 12- 14 arasında değişen 400
ergenden ( 200 şehirde yaşayan, 200 köyde yaşayan ) benlik saygısı ölçeği
uygulanarak ve akademik başarıları okul not kayıtlarından alınarak
toplanmıştır. Araştırma sonucunda köyde ya da şehirde yaşayan ergenlerin
benlik saygısında anlamlı bir farklılık bulunmadığı, kentte yaşayan ergenlerin
akademik başarılarının köyde yaşayan ergenlerden anlamlı düzeyde yüksek
iken, erkeklerin benlik saygısının kızlardan anlamlı düzeyde yüksek olduğunu,
18
kızların ise akademik başarılarının erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek
olduğunu bulmuştur.
Cai, Wu, Brown ( 2009 ) Çin Halk Cumhuriyetinde gerçekleştirdikleri
araştırmalarında iki meta analiz çalışması yapmıştır. Birinci meta analiz
çalışması gençlerde ve yaşlılarda birbirine benzer şekilde yüksek benlik
saygısına sahip olduğunu belirten çoğu katılımcının benlik saygısının olumlu
yönde etkilediğini, ikinci meta analiz çalışmasında ise Çin’ de düşük benlik
saygısının psikolojik stres belirtisi olan düşük öznel iyi oluş, kaygı ve
depresyonla ilişkili olduğunu bulmuştur ve yüksek benlik saygısının evrensel
psikolojik bir zorunluluk olduğunu ileri sürmüştür.
Dalgas-Pelish ( 2006 ) 5. ve 6. sınıfa devam eden 98 öğrenciye bir benlik
saygısı geliştirme programı uygulamıştır. Bu programda benlik saygısının
anlamına genel bir bakış, benlik saygısına medyanın etkisi, duyguların
arkasında saklı olanlar, benlik saygısının yükseltilmesinde kişisel beceriler
konularında 4 oturum düzenlemiştir. Araştırmada ön-test son test modelini
kullanmış ve verileri Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanarak toplamıştır.
Program sonucunda genel benlik saygısı alt ölçeğinde ve sosyal benlik saygısı
alt ölçeğinde anlamlı bir yükseliş olduğu, kızların genel benlik saygısı alt ölçeği
puanları ve toplam benlik saygısı ölçeği puanlarında daha anlamlı değişimler
olduğunu, arkadaşı olan çocukların arkadaşı olmayan çocuklardan tüm ölçek
puan ortalamalarının daha anlamlı bir biçimde yükseldiğini ve düşük sosyo-
ekonomik statüdeki çocukların ise sosyal ve genel benlik saygısı alt ölçeği
puanlarında anlamlı bir yükseliş olduğunu bulmuştur.
Robins ve Trzesniewski ( 2005 ) benlik saygısının yaşam boyu gelişimini
inceledikleri çalışmalarında genç çocukların göreceli olarak yüksek benlik
saygısına sahip olduğunu ve bunun sebebi olarak araştırmacıların çocukların
kendilerine bakışının gerçekçi olmayan biçimde pozitif olmasından
kaynaklandığını yaş ilerledikçe benlik saygısının bilişsel olarak gelişmeyle
birlikte kademeli olarak düştüğünü bunun sebebi olarak da çocukların kişilik
özellikleri, fiziksel çekicilikleri, akademik yeterlilikleri ile ilgili daha kesin ve
dengeli kişisel değerlendirmeler yapmaya başlamasından kaynaklandığını,
ergenlik döneminde de benlik saygısının düşmeye devam ettiğini bunu da
19
araştırmacılar beden imajı ve buluğ ile ilgili problemlerden, başaramadığı ve
kaçırdığı fırsatları kabul etmesinden, kendisi ve geleceği hakkında ortaya
çıkan daha kesin düşünme kapasitesinden ve ilkokuldan akademik olarak
daha güç ve sosyal olarak daha karmaşık ortaokula geçişe bağlamaktadır.
Yetişkinlik yılları boyunca benlik saygısı kademeli olarak yükselmekte ve 60’
lı yaşların sonlarında zirve yapmaktadır. Yetişkinlik boyunca bireyler giderek
güçlü pozisyonlar ve itibar edinmekte bu da benlik saygısı duygularını
yükseltmektedir. Yaşlılıkla birlikte yaklaşık 70 yaşlarında benlik saygısı
düşmeye başlamaktadır. Bu durumun sosyal ekonomik durumda bir düşüş
olduğu kadar, fiziksel işlevsellikte ( Örn. Sağlık problemleri ), ilişkilerde ( Örn.
Eşin Kaybedilmesi ), rollerde ( Örn. Emeklilik ) değişimleri içerin yaşlılıkta
oluşan bir dizi hızlı değişimin birleşiminden kaynaklandığını belirtmiştir.
Funham ve Cheng ( 2005 ) ana baba tutumları, kişilik özellikleri ve benlik
saygısının mutluluğu yordayıp yordamadığını incelemiştir. Araştırma
örneklemini 14-28 yaş aralığındaki 406 Londra Üniversitesi öğrencisi
oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Eysenick Kişilik Envanteri,
Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Anna-Baba Tutumları Envanteri ve Oxford
Mutluluk Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda mutluluğun en baskın
ve güçlü yordayıcısının benlik saygısı olduğunu, benlik saygısının ise en
önemli yordayıcılarının cinsiyet, annelerin otoriter, serbest ve demokratik
çocuk yetiştirme tutumları, dışa dönüklük ve nevrotizm olduğunu bulmuştur.
Anneler tarafından çocuklarına makul oranda disiplin uygulanmasının
özellikle çocuklarının benlik saygısını geliştirmelerinde faydalı olabileceğini
belirtmiştir.
Marcotte, Fortın, Potvın, Papıllon ( 2002 ) Kanada da ergenlik sırasındaki
depresif semptomlarda cinsiyet farklılıklarını incelemiştir. Araştırma
örneklemini 11-18 yaş aralığındaki 547 ergen oluşturmuştur. Veriler Beck
Depresyon Ölçeği, Bem Cinsiyet Rolleri Ölçeği, Yaşam Olayları Ölçeği, Offer
Benlik Đmajı Ölçeğinin Beden Đmajı Alt Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği
ve Erinlik Gelişim Ölçeği kullanılarak toplanmıştır. Araştırma sonucunda
kızların depresif semptomlarının erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek iken,
beden imajının, benlik saygısının erkeklerden anlamlı düzeyde düşük
olduğunu, erkeklerden daha fazla olumsuz stresli yaşam olayına sahip ve
20
erinlik durumları daha ileri olduğunu, 11-12 yaşındaki öğrencilerin beden
imajının 17-18 yaşındaki öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksekken, benlik
saygısının 13-14 yaş grubu öğrencilerinden anlamlı düzeyde yüksek olduğunu
bulmuştur. Araştırma sonuçlarının ergenlik sırasındaki depresif semptomlar
ve cinsiyet arasındaki ilişkide beden imajı, benlik saygısı ve negatif yaşam
olaylarının aracı rolü olduğu görüşünü desteklediğini belirtmiştir. Son
zamanlarda liseye geçen bir ergen alt örnekleminin analizinin de beden imajı,
benlik saygısı ve negatif yaşam olaylarının liseye geçiş sırasındaki depresif
semptomlar ve erinlik durumu arasındaki ilişkide aracı rolü olduğunu
göstermiştir.
Benjet ve Hernandez-Guzman ( 2002 ) Meksika da erken ergenlerde öznel iyi
oluşta cinsiyet farklılıklarını inceledikleri araştırmalarını 9-14 yaş arası 1102
Meksikalı genç ile gerçekleştirmiştir. Araştırma sonucunda erinlik öncesi
gençlerin benlik saygısı, depresyon ve beden imajında cinsiyete göre anlamlı
bir farklılık yokken, erinlik öncesi erkeklerin erinlik öncesi kızlardan daha
fazla problemleri dışa vurduğunu, kızların adet görmeye başladıktan sonra
olumsuz beden imajı, problemleri dışa vurma ve depresyon artarken,
erkeklerde erinlikteki ses değişimini takiben, vücutları hakkında daha iyi
hissetme, problemleri daha az dışa vurmaya doğru bir eğilim gösterdiğini ve
depresyon düzeylerinde bir değişimin olmadığını ayrıca aileyle ilişkiler, sosyal-
duygusal uyum ve adet görmeye ilişkin tutumların depresyon, adet görme ve
beden imajı arasındaki ilişkiyi değiştirmediğini bulmuştur.
Robins, Trzesniewski, Tracy, Gosling, Potter ( 2002 ) global benlik saygısının
yaşam boyu gelişimi inceledikleri 9 ila 90 yaş arasında değişen 326.641 bireyle
internet üzerinden gerçekleştirdikleri çalışmalarında benlik saygısı düzeyinin
çocukluk yıllarında yüksek olduğunu, ergenlik süresince düştüğünü,
yetişkinlik boyunca kademeli olarak yükseldiğini ve yaşlılıkla birlikte sert bir
düşüş gösterdiğini bulmuştur. Benlik saygısındaki bu seyrin genellikle
cinsiyet, sosyoekonomik durum, etnik kimlik ve Amerikan vatandaşı olup
olmamaya göre değişmediğini tespit etmiştir.
Verkuyten ( 1990 ) Hollanda da yaşayan Türk ve Hollandalı ergenler arasında
etnik kimliğin değerlendirilmesi ve benlik saygısını belirlemek amacıyla bir
21
araştırma gerçekleştirmiştir. Araştırma örneklemini Hollanda genelinde 40
ortaokulda 13-16 yaş aralığındaki 2947 katılımcı ( 2710 Hollandalı, 237 Türk )
oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği,
Vücut Algısı Ölçeği, Etnik Kimlik Ölçeği ve Etnik Kimlik, Akademik Yetenek,
Spor Yeteneği ve Popülariteyle ilgili sorulardan oluşan bir dizi ölçme aracı
kullanmıştır. Araştırma sonucunda Türklerin genel benlik saygısının
Hollandalılardan daha düşük olduğunu, benlik kavramının bileşenlerinden
akademik yetenek, sportif başarı ve etnik kimlik değerlendirmelerinin ise
anlamlı derecede yüksek olduğunu bulmuştur. Ayrıca araştırma sonuçların
Türkler için etnik kimliğin Hollandalılardan daha fazla benlik kavramı
durumunda belirgin ve önemli olduğunu gösterdiğini ancak etnik kimliğin
benlik kavramının egemen bir bileşeni olmadığını, benlik saygısı üzerinde
diğer bileşenlerin daha büyük etkisi olduğunu bu açıdan beden imajının
benlik saygısının en önemli bileşeni olduğunu bulmuştur.
Palas, Entwisle, Alexander, Weinstein ( 1990 ) doğrulayıcı faktör analizi
yöntemi kullanarak büyük, etnik olarak karışık bir şehir örnekleminde okulun
ilk dört yılında benlik saygısının yapısını incelemiştir. Araştırma sonucunda
benlik saygısının ahlak, kişisel sorumluluk, akademik, görünüş ve atletik
olmak üzere beş boyutlu bir yapısı olduğunu ve uygulanan modelin her yaş,
cinsiyet, ırk ve sosyo- ekonomik alt grup için tüm çocuklarda uyduğunu
bulmuştur. Bu yapıların zaman içinde açıkça farklılaştığını ve erkeklerin
kızlardan görünüş ve atletik boyutlarda daha yüksekken, kızların akademik,
kişisel sorumluluk ve ahlak boyutlarında erkeklerden daha yüksek olduğunu
bulmuştur.
2.2 Benlik Saygısıyla Đlgili Yurt Đçinde Yapılan Araştırmalar
Aydoğan ( 2010 ) ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin umut ve benlik
saygısı düzeylerini bazı değişkenler açısından incelemiştir. Araştırma
örneklemini 820 ilköğretim ikinci kademe öğrencisi oluşturmuştur. Veri
toplama araçları olarak Pier- Harris’ in Çocuklarda Öz-Kavramı Ölçeği ve
Çocuklarda Umut Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda, ilköğretim
ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ve umut düzeylerinin eğitim alınan
22
okulun sosyoekonomik çevresi ( alt, orta, üst ), baba çalışma durumu, anne -
babanın mesleği, anne –baba eğitim düzeyi, ailenin aylık geliri, kardeş sayısı,
doğum sırası ve okulöncesi eğitimi alma durumu değişkenlerine göre anlamlı
bir farklılık gösterdiğini sınıf düzeyi, cinsiyet, anne çalışma durumu
değişkenlerine göre ise anlamlı bir farklılık göstermediğini ve ilköğretim ikinci
kademe öğrencilerinin benlik saygısı ile umut düzeylerinde arasında ise pozitif
yönde bir ilişki olduğunu bulmuştur.
Çetinkaya, Nur, Ayvaz, Özdemir, Kavakçı ( 2009 ) Sivas il merkezinde sosyo-
ekonomik düzeyi farklı üç ilköğretim okulu öğrencilerinde akran zorbalığının
depresyon ve benlik saygısı düzeyiyle ilişkisini incelemiştir. Araştırma
örneklemini 521 öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak
Sosyodemografik Bilgi Formu, Çocuklar Đçin Depresyon Ölçeği, Pier-Haris’ in
Çocuklarda Öz-Kavramı Ölçeği ve Şiddet-Kaba Güç Anketi kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda öğrencilerin zorbalığa maruz kalma oranının %43
olduğunu, her sosyoekonomik düzeydeki okulda özellikle sosyoekonomik
düzeyi düşük olan okulda, zorbalığa maruz kalanlarda depresyon düzeyinin
arttığını, benlik saygısı düzeyinin azaldığını bulmuştur.
Çevik ve Atıcı ( 2009 ) lise 3. sınıf öğrencilerinin benlik saygılarını bazı
değişkenlere göre incelemiştir. Araştırma örneklemini 532 lise öğrencisi
oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği
ve Arkadaşlık Đlişkileri Anketi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda
öğrencilerin benlik saygısının cinsiyete, arkadaş sayısına ve yakın arkadaş
sayısına göre anlamlı bir farklılık göstermediğini, karşı cinsten arkadaşı olan
öğrencilerin sosyal benlik saygısının, karşı cinsten romantik bir arkadaşı olan
öğrencilerin sosyal ve aile benlik saygısının olmayan öğrencilere göre anlamlı
bir şekilde yüksek olduğunu ve ailesi arkadaşlık ilişkilerine müdahale eden
öğrencilerin genel, aile benlik saygısının ve toplam benlik saygısının ailesi
arkadaşlık ilişkilerine müdahale etmeyen öğrencilere göre anlamlı şekilde
düşük olduğunu bulmuştur.
Yüksel ( 2009 ) ilköğretim öğrencilerinin empati, aile işlevleri ve benlik
kavramları arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini ilköğretime
devam eden 208 öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Çocuklar
23
Đçin Empati Ölçeği, Aile Değerlendirme Ölçeği, Pier-Harris Çocuklar Đçin Benlik
Kavramı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda öğrencilerin empati,
benlik kavramı ve aile işlevleri arasında olumlu yönde bir ilişki olduğunu
bulmuştur.
Erözkan ( 2009a ) ilköğretim sekizinci sınıf öğrencilerinde depresyonun
yordayıcılarını incelemiştir. Araştırma örneklemini ilköğretim sekizinci sınıfa
devam eden beş farklı ilköğretim okulundan 500 öğrenci oluşturmuştur. Veri
toplama araçları olarak Çocuklar Đçin Depresyon Envanteri, Ana-Baba Tutum
Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Çok Boyutlu Mükemmeliyetçilik
Ölçeği, Sınav Kaygısı Envanteri ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Araştırma
sonucunda ebeveyn tutumları, benlik saygısı, mükemmeliyetçilik ve sınav
kaygısının depresyonun önemli yordayıcıları olduğunu bulmuştur.
Erözkan ( 2009b ) ergenlerde yalnızlığın yordayıcılarını incelemiştir. Araştırma
örneklemini beş farklı liseye devam eden 600 ergen oluşturmuştur. Veri
toplama araçları olarak UCLA Yalnızlık Ölçeği, Utangaçlık Ölçeği, Sosyal Kaygı
Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda lise öğrencileri için utangaçlık, sosyal kaygı ve benlik
saygısının yalnızlığın önemli yordayıcıları olduğunu bulmuştur.
Kabalcı ( 2008 ) ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sınav kaygısı, benlik
saygısı ve akademik başarısı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma
örneklemini 426 ilköğretim ikinci kademe öğrencisi oluşturmuştur. Veri
toplama araçları olarak Kişisel Bilgi Formu, Sınav Kaygısı Envanteri ve
Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda
cinsiyet, baba öğrenim durumu, sınav kaygısı kuruntu alt boyutu, sınav
kaygısı duyuşsallık alt boyutu, sosyal benlik saygısı, okul-akademik benlik
saygısı değişkenlerinin akademik başarıyı yordadığını, anne eğitim düzeyi,
kardeş sayısı, sınıf düzeyi, ev-aile benlik saygısı ve genel benlik saygısı
değişkenlerinin ise akademik başarıyı yordamadığını bulmuştur.
Serin ve Öztürk ( 2007 ) anne-babası boşanmış 9-13 yaş grubu çocuklar ile
aynı yaş grubundaki anne-babası boşanmamış çocukların benlik saygısı ve
kaygı düzeylerini incelemiştir. Araştırma örneklemini ilköğretim okullarına
devam eden 9-13 yaş grubundaki 308 öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama
24
araçları olarak Pier-Harris’ in Çocuklarda Öz-Kavramı Ölçeği, Çocuklar Đçin
Sürekli-Durumluluk Kaygı Envanteri ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda anne-babası boşanmış çocuklarla, anne-babası
boşanmamış çocukların kaygı düzeyleri ve benlik saygıları arasında anlamlı
farklılıklar olduğunu, anne- babası boşanmamış kız çocuklarının, anne-babası
boşanmamış erkek çocuklara göre daha kaygılı olduğunu, anne-babası
boşanmamış 9 yaş grubundaki çocukların benlik saygısının anne- babası
boşanmamış 11 yaş grubundaki çocuklardan anlamlı şekilde yüksek
olduğunu bulmuştur.
Esen ve Aktuğ ( 2007 ) ergenlerde akran baskısı ve benlik saygısı arasındaki
ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini lise 1. sınıfa devam eden 600
öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Akran Baskısı Ölçeği ve
Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda benlik
saygısıyla akran baskısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu,
benlik saygısının akran baskısı düzeylerine ( düşük, orta, yüksek ) göre
farklılaştığını ancak cinsiyetin bu değişimde anlamlı bir etkisinin olmadığını,
akran baskısı düzeyi arttıkça genel benlik saygısının düştüğünü bulmuştur.
Çankaya ( 2007 ) lise 1. ve 2. sınıf öğrencilerinin benlik saygısının cinsiyete,
sosyal kaygı düzeyine ve akademik başarı düzeyine göre değişip değişmediğini
incelemiştir. Araştırma örneklemini 500 lise öğrencisi oluşturmuştur. Veri
toplama araçları olarak Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği ve Sosyal
Durumlarda Kendini Değerlendirme Envanteri kullanılmıştır. Araştırma
sonucunda benlik saygısı düzeylerinin cinsiyete göre anlamlı bir farklılık
göstermediğini, sosyal kaygı düzeyine ve akademik başarı düzeyine göre ise
anlamlı bir farklılık gösterdiğini bulmuştur.
Çeçen ve Koçak ( 2007 ) ilköğretim ikinci kademe öğrencilerine uyguladıkları
benlik saygısı geliştirme programının etkililiğini araştırmıştır. Deney grubuna
8 haftalık benlik saygısını yükseltme programı uygulanmış kontrol grubuna
ise herhangi bir müdahalede bulunulmamıştır. Deney ve kontrol grubunda yer
alan 13 denek üzerinden elde edilen veriler deney grubundaki öğrencilerin
benlik saygısı puanlarının anlamlı bir biçimde arttığını göstermiştir.
25
Đzgiç, Akyüz, Doğan, Kuğu ( 2004 ) üniversite öğrencilerinde sosyal fobinin
yaygınlığı ve sosyal fobinin benlik saygısı ve beden imajıyla ilişkisini
incelemiştir. Araştırmada Revize Edilmiş Tanı Koydurucu Görüşme Ölçeği
( DIS-III-R )- Sosyal Fobi Ölçeği, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ve Çok- Yönlü
Beden Benlik Đlişkileri Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma örneklemini 1003
üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Araştırma sonucunda üniversite
öğrencileri arasında sosyal fobinin yaşam boyu yaygınlığı % 9.6 ve geçen yılki
yaygınlığı % 7.9 olarak bulunmuştur. Sosyal fobisi olan öğrencilerin benlik
saygısının ve çok-yönlü beden benlik ilişkileri ölçeği puanlarının, sosyal fobisi
olmayan öğrencilerden anlamlı düzeyde düşük olduğu bulunmuştur.
Araştırma sonuçları sosyal fobisi olan bireylerin sosyal fobisi olmayan
bireylerden daha düşük benlik saygısına ve daha olumsuz beden imajına
sahip olduğunu göstermiştir.
Balat ve Akman ( 2004 ) farklı sosyo-ekonomik düzeylerdeki lise öğrencilerinin
benlik saygısı düzeylerini incelemiştir. Araştırma örneklem grubunu 482 lise
öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Demografik Bilgi Formu
ve Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda benlik
saygısının cinsiyete, sınıf düzeyine ve sosyo-ekonomik düzeye göre anlamlı bir
farklılık göstermediği ve lise öğrencilerinin yüksek düzeyde benlik saygısına
sahip olduğu bulunmuştur.
Kahriman ve Polat ( 2003 ) adolesanlarda aileden ve arkadaşlardan algılanan
sosyal destek ve benlik saygısı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma
örneklemini 500 lise öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak
Kişisel Bilgi Formu, Aileden ve Arkadaşlardan Algılanan Sosyal Destek Ölçeği
ve Coopersmith Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda
aileden ve arkadaşlardan algılanan sosyal destek ile benlik saygısı arasında
pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu, aileden ve arkadaşlardan algılanan
sosyal destek arttıkça benlik saygısının yükseldiğini bulmuştur.
Üstün ve Akman ( 2002 ) korunmaya muhtaç çocukların benlik algısını
incelemiştir. Araştırma örneklemini çocuk yuvasında kalan 8-11 yaş
aralığındaki 90 çocuk oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Lipsitt
Çocuklar Đçin Benlik Kavramı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda
26
korunmaya muhtaç çocukların benlik algıları ile ideal benlikleri arasında
anlamlı bir farklılık olduğunu bulmuştur.
2.3 Sosyal Görünüş Kaygısıyla Đlgili Yurt Dışında Yapılan Araştırmalar
Ulaşılabilen yurtdışı literatürde sosyal görünüş kaygısıyla ilgili yapılan
araştırmaya rastlanılmadığından bu bölümde sosyal görünüş kaygısı ile ilişkili
olan beden imajıyla ilgili yurtdışında gerçekleştirilmiş araştırmalara yer
verilmiştir.
Delfabro, Wınefıeld, Anderson, Hammarström, Wınefıeld ( 2011 ) ergenlerde
beden imajı ve psikolojik iyi oluşu incelemiştir. Araştırma verilerini 1281
ergenden toplamıştır. Veri toplama araçları olarak kilo, algılanan fiziksel
çekicilik, dışa dönüklük, ailevi işlevsellik ve psikolojik iyi oluşlarını ölçmeye
yönelik bir dizi ölçme aracı kullanmıştır. Araştırma sonucunda kızların fiziksel
görünüşlerinden ve kilolarından memnuniyetsizliğinin anlamlı şekilde daha
muhtemel olduğunu ve bu faktörlerin psikolojik iyi oluşun diğer ölçümleri ya
da yaşam doyumundan benlik saygısındaki değişimleri anlamlı bir şekilde
daha fazla açıkladığını, ergen kızlardaki beden memnuniyetsizliği ve benlik
saygısı arasındaki güçlü ilişkide okul türünün ( tek tip ya da karma )
arabulucu bir etkisi olmadığını, görünüşünden ve kilolarından memnuniyetsiz
ancak psikolojik olarak iyi uyumlu kızların daha fazla aile desteği aldığı, daha
fazla yakın arkadaşa sahip ve daha dışa dönük bireyler olma eğiliminde
olduklarını bulmuştur.
Dixit, Agarwal, Singh, Kant, Singh ( 2011 ) Hindistanlı ergen kızların beden
imajı farkındalığı hakkında bir araştırma gerçekleştirmiştir. Araştırmaya 10-
19 yaş aralığında 586 ergen kız katılmıştır. Veri toplama araçları olarak
araştırmacılar tarafından geliştirilen beden imajıyla ilgili soruları içeren bir
anket kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kendi beden imajını çok zayıf
olarak algılayan kızların % 20.5’ inin zayıf olmayı istediği, ergen kızların
% 73.4 beden imajlarından memnunken, % 26.6’ sının beden imajından
memnun olmadığını bulmuştur. Beden imajı memnuniyetsizliğinin kentte
yaşayan ve gecekonduda yaşayan kızlarda kırsal kesimde yaşayanlara göre
27
daha yüksek olduğunu bulmuştur. Beden imajı memnuniyetinin 13-15 yaş
grubu kızlarda, 10-12 yaş grubu ve 16-19 yaş grubu kızlara göre daha düşük
olduğunu, beden imajından memnun olan kızların % 32.8’ inin zayıf,
% 38.4 ’ ü çok zayıf olduğunu ve tüm ergen kızların % 32.8’ i kilolarını
olduğundan daha fazla tahmin ederken, yalnızca % 4.9’ u kilolarını
olduğundan daha aşağı tahmin ettiğini bulmuştur. Araştırmanın ergen
kızlarda zayıf olma arzusunun yüksek olduğunu gösterdiğini belirtmiştir.
Mellor ve arkadaşları ( 2010 ) Malezya da yaşayan ergen erkek ve kızlarda ruh
sağlığı/davranışsal problemler, vücut değişimi davranışları, beden
memnuniyetsizliği ve beden kitle indeksi arasındaki ilişkiyi incelemiştir.
Araştırma örneklemini 513 Malezyalı, Hindistanlı, Çinli öğrenci
oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak beden memnuniyetsizliği, vücut
değişim stratejileri, duygusal ve davranışsal problemleri ölçmeye yönelik ölçme
araçları ve demografik bilgi formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda beden
memnuniyetsizliğinin ve vücut ağırlığını arttırmaya ilginin cinsiyete göre
anlamlı bir farklılık göstermediği ancak erkeklerin kas arttırma stratejilerine
ilgisinin kızlardan daha yüksek olduğunu, ruh sağlığı/davranışsal problemler,
vücut değişim stratejileriyle uğraşma ( kilo kaybetme, kas yapısını arttırma )
ve beden memnuniyetsizliği arasındaki ilişkinin ırka ve cinsiyete göre
değiştiğini bulmuştur.
Chen, Fox, Haase, Ku ( 2010 ) Tayvanlı ergenlerde beden memnuniyetsizliğinin
çeşitli değişkenlerle ilişkisini inceledikleri araştırmalarını 12-16 yaş aralığında
7.- 9. sınıflara devam eden 883 öğrenciyle gerçekleştirmiştir. Verilerin
toplanmasında Contour Resim Derecelendirme Ölçeği, Çok Yönlü Beden-
Benlik Đlişkileri Ölçeği- Görünüşün Değerlendirilmesi Alt Ölçeği, Yeme
Bozuklukları Envanteri- Kusursuzluk Alt Ölçeği, Görünüşe Yönelik Sosyo-
Kültürel Tutumlar Ölçeğinin Görünüşün Đçselleştirilmesi ( SATAQ-
Internalization ) ve Farkındalık Alt ölçeği ( SATAQ-Awareness ), Rosenberg
Benlik Saygısı Ölçeği, Fiziksel Aktivitelere Katılım, beyan edilen boy ve kilo
kullanılarak Beden Kitle Đndeksi ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda kızların beden memnuniyetsizliğin, sosyo-kültürel
ideallere ilişkin farkındalıklarının ve bu idealleri içselleştirmelerinin
erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek olduğunu ve fiziksel görünüşlerinden
28
daha az memnun olduklarını bulmuştur. Bu durum kızların görünüşleri
hakkında daha az olumlu hissettiklerini ve görünüşle ilgili sosyal standartların
farkında olunması ve uygulanmasının kızlarda daha yüksek düzeyde
olduğunu göstermiştir. Her iki cinsiyet için sosyo-kültürel ideallerin
içselleştirilmesinin, beden kitle indeksinin, fiziksel görünüşten memnuniyetin
beden memnuniyetsizliğinin yegane yordayıcıları olduğunu bulmuştur.
Mellor, Fuller-Tyszkiewicz, McCabe, Ricciardelli ( 2010 ) beden imajı ve benlik
saygısına zaman içerisinde yaşın ve cinsiyetin etkisini inceledikleri kısa süreli
boylamsal bir çalışma yapmıştır. Araştırma örneklemini 20- 86 yaşları
arasında 150 erkek ve 239 kadın oluşturmuştur. Katılımcılara iki yıllık arayla
benlik saygısı, beden memnuniyetsizliği, bedenin önemi ve yaşam doyumuyla
ilgili ölçekler uygulanmıştır. Araştırmanın kesitsel kısmında yüksek benlik
saygısının düşük beden memnuniyetsizliğiyle ilişkili olduğunu ancak bu
değişkenler arasında yaş ve cinsiyet açısından zaman içerisinde tutarlı bir
ilişki olmadığını, kadınların beden memnuniyetsizliğinin erkeklerden anlamlı
şekilde yüksek olduğunu ancak görünüşüne kadınlardan daha çok önem
veren erkeklerinde aynı zamanda yüksek düzeyde beden memnuniyetsizliği
olduğunu bulmuştur.
Slater ve Tiggemann ( 2010 ) ergen kızlarda ve erkeklerde beden imajı ve bozuk
yeme tutum ve davranışlarına incelemiştir. Katılımcıları 12-16 yaş aralığındaki
714 ergen ( 382 erkek, 332 bayan ) oluşturmuştur. Katılımcılara vücut
gözetimi, vücut utangaçlığı, görünüş kaygısı ve bozuk yeme tutum ve
davranışlarını ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracı uygulanmıştır. Araştırma
sonucunda kızlarda vücut gözetimi, vücut utangaçlığı, görünüş kaygısı ve
bozuk yeme tutum ve davranışlarının erkeklerden daha yüksek düzeyde
olduğu bulunmuştur.
Mwaba ve Roman ( 2009 ) Güney Afrika da bayan üniversite öğrencilerinde
beden imajı memnuniyetsizliğini incelemiştir. Araştırma örneklemini 150
üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak öğrencilerin
beden imajı memnuniyetini ölçmeye yönelik bir ölçme aracı kullanılmıştır.
Araştırma sonuçları üniversite öğrencisi bayanların büyük bir kısmının beden
imajından memnun olduğunu göstermiştir.
29
Dohnt ve Tiggemann ( 2008 ) çocuklarda pozitif bir beden imajı geliştirmek
amacıyla bir resimli kitap yazmıştır. Bu kitabın çocuklar üzerinde pozitif bir
etki oluşturup oluşturmadığını incelemiştir. Araştırma örneklemini 5- 9 yaş
aralığında özel okula devam eden 84 kız öğrenci oluşturmuştur. Öğrenciler
tesadüfi olarak kontrol ve müdahale grubuna atanmıştır. Veri toplama araçları
olarak öğrencilere beden imajı, medya mesajların içselleştirilmesi, kiloyla ilgili
kalıp yargılarla ilgili ölçme araçları uygulanmıştır. Deney grubundaki
öğrenciler beden imajı geliştirmeye yönelik kitabı okurken, kontrol grubundaki
öğrenciler başka bir kitap okumuştur. Öğrencilere ön test- son test ve 6 hafta
sonra bir takip çalışması yapılmıştır. Araştırma sonucunda deney grubundaki
kızların görünüş memnuniyetinin arttığı, medya ideallerinin içselleştirilmesi ve
kiloyla ilgili kalıp yargılarının azaldığını bulmuştur. Ayrıca beden imajı
geliştirmeye yönelik kitabı okuyan kızların müdahaleden sonra sağlıklı yeme
davranışlarıyla ilgili farkındalık, özel yeteneklerini tanıma gibi görünüşle ilgili
olmayan konularda da bilgilerinin arttığı görülmüştür. Takip çalışmasında bu
kazanımlar bir miktar azalsa da müdahale öncesinden hala anlamlı düzeyde
yüksek olduğunu bulmuştur. Beden imajı geliştirmeye yönelik olarak
hazırlanan bu kitabının okullarda bozuk yeme tutum ve davranışlarının ve
beden memnuniyetsizliğinin önlenmesine yardımcı olmak amacıyla okul
öğretim programlarında kullanılabileceğini belirtmiştir.
Ata, Ludden, Lally ( 2007 ) ergenlerde beden imajına aile, arkadaş, medya
baskısının, alay edilmenin, sosyal desteğin, benlik saygısının, cinsiyetin
etkisini ve ergenlerde yeme tutum ve davranışlarını incelemiştir. Araştırma
örneklemini 13-19 yaş aralığındaki 177 ergen oluşturmuştur. Veri toplama
araçları olarak yeme tutum ve davranışları, fiziksel benlik saygısı, beden imajı,
benlik saygısı, aileden ve arkadaşlardan algılanan sosyal desteği, sosyo-
kültürel baskıları ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracı kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda erkeklerin vücutlarının üst kısmını arttırmakla
ilgilenirken, kızların tüm vücut boyutunu azaltmak istediklerini, düşük benlik
saygısı ve sosyal desteğin, kilosuyla ilgili alay edilmenin ve zayıflama ile ilgili
baskıların ergenlerin olumsuz fiziksel benlik saygısı, beden imajı ve yeme
tutumlarıyla ilişkili olduğunu, kızların erkeklerden daha fazla psikososyal risk
faktörleriyle ilişkili yüksek riskli yeme davranışları gösterdiğini, yüksek riskli
yeme tutum ve davranışların düşük aile desteği ve daha kaslı bir yapıya sahip
30
olma baskısıyla ilişkili olduğunu bulmuştur. Ergenlerin aileden ve
arkadaşlarından gelen görünüşle ilgili baskı algılarının azaltılmasının kiloyla
ilgili algılar, olumsuz yeme davranışları ve düşük benlik saygısı arasındaki
ilişkiyi azaltmada ve beden imajını geliştirmede temel bir rol oynayabileceğini
belirtmiştir.
Pılafova, Angelone, Bledsoe ( 2007 ) üniversite öğrencilerinde fiziksel benlik
saygısı, benlik saygısı, beden kitle indeksi arasındaki ilişkiyi incelemiştir.
Araştırma örneklemini 72 erkek, 81 kız üniversite öğrencisi oluşturmuştur.
Veri toplama araçları olarak Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği ve Ergenler ve
Yetişkinler Đçin Fiziksel Benlik Saygısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma
sonucunda erkeklerin benlik saygısının ve fiziksel benlik saygısının kızlardan
anlamlı düzeyde yüksek olduğunu, her iki cinsiyet için düşük beden kitle
indeksi puanlarının ise yüksek fiziksel benlik saygısı ve yüksek benlik saygısı
ile ilişkili olduğunu, fiziksel benlik saygısı ile benlik saygısı arasında ise
yüksek düzeyde bir ilişki olduğunu bulmuştur.
Ah-Kion ( 2006 ) 15-17 yaş aralığındaki 243 öğrencide cinsiyete göre beden
imajı ve benlik saygısındaki farklılıkları ve beden imajının boyutlarını
incelediği araştırmasında beden imajının bilişsel, duygusal ve davranışsal
boyutları olduğunu, kızların beden imajı ve benlik saygısının erkeklerden
anlamlı düzeyde düşük olduğunu bulmuştur.
Bearman, Presnell, Martinez, Stice ( 2006 ) ergen kız ve erkeklerde beden
memnuniyetsizliğini üç yıllık boylamsal bir araştırmayla incelemiştir.
Araştırma örneklemini 428 öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları
olarak ideal bedenin içselleştirilmesi, beden kitle indeksi, sosyal destek,
negatif duygulanım, diyet yapma davranışları ve beden memnuniyetini ölçen
bir dizi ölçme aracı kullanılmıştır. Araştırma sonucunda beden
memnuniyetsizliğinin erken ergenlik döneminde kızlarda anlamlı düzeyde
yükselirken, erkeklerde anlamlı düzeyde azaldığını, her iki cinsiyet için aileden
sosyal destek eksikliği, olumsuz duygulanım ve bireysel kısıtlayıcı diyet
uygulamalarının gelecekte beden memnuniyetsizliğinin artışıyla anlamlı
ilişkiler gösterdiğini, ideal bedenin içselleştirilmesi ve beden kitle indeksinin
31
gelecekte beden memnuniyetsizliğinin artışıyla anlamlı ilişkiler göstermediğini
bulmuştur.
Davıson ve McCabe ( 2006 ) ergenlerde beden imajı ve psikolojik işlevsellik
arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 8.- 9. sınıflara devam
eden 245 erkek ve 173 kız öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak
fiziksel çekicilik, beden memnuniyeti, beden imajı önemi, beden imajı
davranışları, görünüşün karşılaştırılması, sosyal fiziksel kaygı, benlik saygısı,
depresyon, kaygı, aynı ve karşı cinsle ilişkileri ölçmeye yönelik ölçme araçları
kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kızların erkeklerden daha olumsuz bir
beden imajına sahip olma eğiliminde olduğunu, beden imajı ve benlik saygısı
ilişkisinin kızlarda ve erkeklerde birbirine benzer olduğunu, kızlarda düşük
benlik saygısını anlamada vücutlarının başkaları tarafından değerlendirilmesi
kaygısının oldukça önemli olduğunu, erkekler için ise genel çekicilik
değerlendirmelerinin benlik saygısının en önemli yordayıcısı olduğunu,
olumsuz beden imajının olumsuz duygulanım belirtileriyle ilişkisiz olduğunu
ancak özellikle erkekler için düşük karşı cins akran ilişkileriyle güçlü bir
şekilde ilişkisi olduğunu aynı zamanda olumsuz bir beden imajının kızların
hemcinsleri ile ilişkisini etkilediğini bulmuştur.
Dohnt ve Tiggemann ( 2006 ) genç kızlarda beden memnuniyetsizliği ve benlik
saygısı arasındaki ilişki, zayıf olma arzusu ve görünüşünden memnun
olmanın dahil olduğu beden memnuniyetsizliğinin gelişimine medyanın etkisi
ve akranların rolünü incelemiştir. Araştırma örneklemini 5- 8 yaş aralığındaki
97 kız öğrenci oluşturmuştur. Veriler kız öğrencilerle görüşmeler yapılarak bir
yıl aralıkla toplanmıştır. Veri toplama araçları olarak beden memnuniyetsizliği,
benlik saygısı, medya ve akran etkisini ölçmeye yönelik ölçekler ve beden kitle
indeksi kullanılmıştır. Araştırma sonucunda akranlarından zayıf olma
algısının bir yıl sonraki benlik saygısının, görünüş memnuniyetinin ve zayıf
olma arzusunun geçici olarak temellerini oluşturduğunu bulmuştur. Ayrıca
görünüş odaklı televizyon programlarını izlemenin görünüş memnuniyetinin
geçici olarak temellerini oluşturduğunu bulmuştur. Kızların zayıf olma
arzusunun geçici olarak düşük benlik saygısını yordadığını bulmuştur. Kültür
içerisinde yaşayan kızlara okula başladıklarında medyadan ve
32
arkadaşlarından zayıf beden idealinin iletilmesinin benlik saygısı ve beden
imajı gelişimine olumsuz etkileri olduğunun görüldüğünü belirtmiştir.
Suka ve arkadaşları ( 2006 ) Japonya da ergenlik öncesi bireylerde erinlikle
ilişkili değişimler bağlamında diyet yapma davranışı, beden memnuniyeti ve
beden imajı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 5244 ( 2452
erkek, 2792 kız ) kişi oluşturmuştur. Araştırma sonucunda kendini şişman
olarak algılayan, daha zayıf olmak isteyen ve diyet yapmayı deneyenlerin
oranının beden kitle indeksindeki artışla birlikte arttığı ve kızlarda bu oranın
anlamlı düzeyde yüksek olduğunu bulmuştur. Cinsiyete ve beden kitle
indeksine bakılmaksızın daha zayıf olmak isteyen ve diyet yapmayı deneyen
bireylerin daha sıklıkla kendilerini şişman olarak algıladıkları gözlemlenmiş ve
diyet yapmayı deneyen bireylerin daha sıklıkla daha zayıf olmayı istediğini
bulmuştur. Erinlikle ilgili değişimlerin anlamlı bir şekilde diyet yapma
davranışı ile ilişkili olduğunu ancak erinlikle ilgili değişimlerin beden imajı ve
beden memnuniyetiyle ilişkisinin cinsiyete göre farklılaştığını, kendilerini
şişman olarak algılayan erkekler için erinlikle ilgili değişimler olmadan daha
sıklıkla diyet yapma davranışı gözlemlenirken, daha zayıf olmayı isteyen kızlar
için erinlikle ilgili değişimlerde daha sıklıkla diyet yapma davranışı
gözlemlendiğini bulmuştur.
Paxton, Neumark-Sztainer, Hannan, Eisenberg ( 2006 ) beden
memnuniyetsizliğinin ergen kız ve erkeklerde sonradan düşük benlik saygısı
ve depresif duygu durumu yordayıp yordamadığını incelemiştir. Veriler 5 yıl
aralıkla erken ergenlik dönemindeki 440 kız, 366 erkek ve orta ergenlik
dönemindeki 946 kız, 764 erkekten toplanmıştır. Veri toplama araçları olarak
demografik bilgi formu, depresif duygu durum, beden memnuniyetsizliği ve
beden kitle indeksini ölçen bir dizi ölçme aracı kullanılmıştır. Araştırma
sonucunda veriler ilk toplandığı zaman ki beden memnuniyetsizliğinin erken
ergenlik dönemindeki kızlar ve orta ergenlik dönemindeki erkekler için sonraki
düşük benlik saygısı ve depresif duygu durumun yegane yordayıcısı olduğunu
ancak erken ergenlikteki erkekler ya da orta ergenlik dönemindeki kızlar için
bu durumun geçerli olmadığını bulmuştur. Bu sonuçların ergenliğin farklı
dönemlerinde beden memnuniyetsizliğinin hem kızlar ve hemde erkekler için
33
düşük benlik saygısı ve depresif duygu durum için bir risk faktörü olduğu
tezini desteklediğini belirtmiştir.
Sim ve Zeman ( 2006 ) erken ergenlik dönemindeki kızlarda duygusal
düzenlemelerin beden memnuniyetsizliği ve bozuk yeme tutum ve
davranışlarına etkisini incelemiştir. Veriler 6.- 8. sınıfa devam eden 243 erken
ergenlik dönemindeki kız öğrenciden toplanmıştır. Veri toplama araçları olarak
negatif duygulanım, negatif ve pozitif duygular, duygusal farkındalık, olumsuz
duygularla başa çıkma, beden memnuniyetsizliği ve bozuk yeme davranışlarını
ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracından yararlanılmıştır. Yaş arttıkça kızların
beden kitle indeksinin ve beden memnuniyetsizliğinin arttığını, yaşın, beden
kitle indeksinin ve negatif duygulanımın beden memnuniyetsizliğini
yordadığını, beden kitle indeksi, beden memnuniyetsizliği ve duygusal
farkındalık yoksunluğunun ise bozuk yeme tutum ve davranışlarını
yordadığını bulmuştur. Ayrıca yüksek düzeyde bozuk yeme tutum ve
davranışlarına sahip olduğunu belirten kızların, düşük düzeyde bozuk yeme
tutum ve davranışlarına sahip olduğunu belirten kızlara göre olumsuz
duygularla yapıcı bir şekilde başa çıkmakta, duygusal farkındalıkta daha fazla
güçlük çektiğini ve yüksek düzeyde olumsuz duygulanım yaşadığını
bulmuştur.
Monro ve Huon ( 2005 ) medya tarafından sunulan ideal görüntülerin genç
kadınların görünüş kaygısı ve vücut utangaçlığına etkisini incelemiştir.
Katılımcıları 39 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Yarısı ideal görüntüleri
içeren ve diğer yarısı ideal görüntüleri içermeyen 12 vücutla ilgili, 12 tanede
vücutla ilgili olmayan toplam 24 magazin reklamı kullanılmıştır. Katılımcıların
vücut utangaçlığı ve görünüş kaygısı reklamlara maruz kalmadan önce ve
reklamlara maruz kaldıktan sonra ölçülmüştür. Araştırma sonucunda
görünüş kaygısının ideal görüntüleri içeren reklamları izledikten sonra
arttığını ve vücut utangaçlığının ise reklam türüne bakılmaksızın ideal
görüntülere maruz kaldıktan sonra arttığını bulmuştur.
Standford ve McCabe ( 2005 ) ergen erkeklerde psikolojik uyumu geliştirmek,
vücut değişim stratejileri ve beden imajı kaygılarını için tasarlanmış bir
önleme programı geliştirmiş ve uygulamıştır. Araştırma örneklemini 12 ve 13
34
yaşları arasındaki 7. sınıfa devam eden 121 öğrenci oluşturmuştur. Veri
toplama araçları olarak öğrencilerin beden memnuniyetini ve vücut değişimi
stratejilerini, egzersizle ilgili tutum ve davranışlarını, zayıflama arzularını,
bulimik semptomlarını, benlik saygılarını ve olumsuz duygusal belirtilerini
ölçmeye yönelik ölçekler ve demografik bilgi formu kullanılmıştır. Veriler
programdan önce, ikinci seanstan sonra, ikinci seanstan bir ay sonra ve ikinci
seanstan üç ay sonra olmak üzere dört seferde toplanmıştır. Araştırmanın
deney grubunu 52 erkek öğrenci, kontrol grubunu 69 erkek öğrenci
oluşturmuştur. Deney grubundaki öğrencilere iki seanslık bir önleme
programı uygulanmıştır. Bu önleme programı farklılıkları kabul etme ve benlik
saygısına odaklanmıştır. Araştırma sonucunda deney grubundaki öğrencilerin
kaslarından memnuniyetinin ve benlik saygısının arttığını ve olumsuz
duygulanımlarının azaldığını bulmuştur.
Clay, Vignoles, Dittmar ( 2005 ) Đngiltere de sosyokültürel faktörlerin ergen
kızların benlik saygısı ve beden imajına etkisini inceledikleri deneysel
çalışmalarında 11-16 yaşları arasındaki 136 kız öğrenci Çok Đnce Magazin
Mankenleri Maruz Kalan Grup, Ortalama Magazin Mankenleri Maruz Kalan
Grup ve Kontrol Grubuna atanmıştır. Araştırma sonucunda Çok Đnce Magazin
Mankenlerine Maruz Kalan ve Ortalama Magazin Mankenlerine Maruz Kalan
Grubun beden memnuniyetinin azaldığı ve sonuçta benlik saygılarının
düştüğü bulunmuştur. Ayrıca yaşın hem sosyokültürel tutumlar ve
farkındalıkla hem de sosyal karşılaştırmalarla pozitif yönde ilişkisi olduğunu,
beden memnuniyeti ve benlik saygısıyla ise negatif yönlü ilişkisi olduğunu
bulmuştur.
Lowery ve arkadaşları ( 2005 ) benlik saygısı, beden imajı ve sağlıkla ilgili
davranışlar arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 423
üniversite birinci sınıf öğrencisi oluşturmuştur. Araştırma sonucunda kızların
beden imajının erkeklerden daha düşük olduğu, düşük benlik saygısının
erkeklerde daha yüksek vücut utangaçlığıyla ilişkili olduğunu, kızlarda ise
düşük benlik saygısının daha fazla beden imajı memnuniyetsizliğiyle ilişkili
olduğunu bulmuştur. Sağlıkla ilgili olumlu davranışların ise öğrencilerin
benlik saygısıyla ve beden imajıyla pozitif yönde ilişkisi olduğunu tespit
etmiştir.
35
Markey ve Markey ( 2005 ) kadınlar ve erkekler arasında sağlıklı ve sağlıksız
diyet yapma davranışları ve beden imajı arasındaki ilişkiyi incelemiştir.
Araştırma örneklemini 208 katılımcı oluşturmuştur. Katılımcıların vücut algısı
ve beden imajını değerlendirmek amacıyla Contour Resim Derecelendirme
Ölçeği, diyet davranışlarını değerlendirmek için Kilo Kontrol Davranışları
Ölçeği, kilo durumunu değerlendirmek için ise Beden Kitle Đndeksi
kullanılmıştır. Araştırma sonucunda beden kitle indeksinin beden
memnuniyetiyle ters yönde ilişkisi olduğunu ve sağlıklı diyet yapma
davranışlarıyla ise pozitif yönde ilişkisi olduğunu bulmuştur. Erkeklerin ve
kadınların beden imajı ve sağlıksız diyet yapma davranışları arasındaki ilişki
kadın ve erkekler için sağlıksız diyet yapma davranışlarının farklı amaçları
olduğunu göstermiştir.
McVey, Davis, Tweed, Shaw ( 2004 ) öğrencilerin yeme tutum ve davranışları,
benlik saygısı, beden imajı memnuniyetini geliştirmek amacıyla okul temelli
bir program geliştirmiş ve bu programın etkililiğini araştırmıştır. Araştırma
örneklemini altıncı sınıfa devam eden 258 kız öğrenci oluşturmuştur.
Öğrencilerin 182’ si deney grubuna, 76’ sı kontrol grubuna atanmıştır. Deney
grubundaki öğrencilere 6 hafta süreyle 50 dakikalık eğitim programı
uygulanmıştır. Veriler beden imajı memnuniyeti, benlik saygısı, yeme tutum
ve davranışları ve mükemelliyetçiliği ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracı
kullanılarak uygulamadan önce, uygulamadan bir hafta sonra, uygulamadan
altı ay sonra ve uygulamadan on iki ay sonra olmak üzere dört seferde
toplanmıştır. Araştırma sonucunda deney grubunun beden imajı
memnuniyetinin ve benlik saygısının arttığını ve diyet yapma tutumları
puanlarının uygulamadan sonra azaldığını ancak bu durumun oniki ay
sonraki takip çalışmasında sürdürülmediğini bulmuştur.
Frost ve McKelvie ( 2004 ) kız ve erkek ilkokul, lise ve üniversite öğrencilerinde
beden memnuniyeti ve benlik saygısını incelemiştir. Araştırma örneklemini
227 öğrenci oluşturmuştur. Öğrencilere vücut yapısı, beden memnuniyeti ve
benlik saygısıyla ilgili ölçekler uygulanmıştır. Araştırma sonucunda tüm
örneklemde kızların erkeklerden daha düşük benlik saygısına sahip olduğunu
ve lise öğrencilerin üniversite ve ilkokul öğrencilerinden daha düşük benlik
saygısına sahip olduğunu bulmuştur. Beden memnuniyetiyle benlik saygısı
36
arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu ancak benlik saygısını
sadece vücut algısının yordadığını bulmuştur.
Phares, Steinberg, Thompson ( 2004 ) ergenlik öncesi 8- 11 yaş arası okul çağı
çocuğunda aile ve akran etkileriyle ilişkili olarak psikolojik işlevsellik ve beden
imajı rahatsızlığını incelemiştir. Araştırma örneklemini 141 öğrenci
oluşturmuştur. Araştırma sonucunda kızların diyet yapmayla daha fazla
ilgilendiklerini ve kilolarıyla ilgili zihinlerini erkeklerden daha fazla meşgul
ettiğini, daha fazla zayıflama arzusuna sahip ve yeme kaygılarıyla ilgili aile
hikayesi düzeylerinin daha yüksek olduğunu bulmuştur. Ayrıca kızların beden
imajı kaygısı yaşamalarının ( beden memnuniyetsizliği, bulimia, zayıflama
arzusu ) ailede yeme kaygılarıyla ilgili aile hikayeleri olması, akran etkisi, alay
edilme, depresyon ve düşük benlik saygısıyla ilişkili iken erkeklerde bu
durumun daha az faktörle ilişkili olduğunu bulmuştur.
McCabe ve Ricciardelli ( 2003 ) ergen kız ve erkeklerde beden imajı ve beden
değişikliklerine sosyo-kültürel etkileri incelemiştir. Bu araştırmayı iki farklı
çalışma grubunda gerçekleştirmiştir ve bu çalışmalarda ergen kız ve
erkeklerde beden imajı ve beden değişikliklerinde medyanın, akranların ve
ailenin rolünü değerlendirmiştir. Birinci çalışma 7.- 10. sınıflara devam eden
423 erkek ve 377 kız ergen üzerinde gerçekleştirilmiştir. Katılımcılara beden
imajı ve beden değişimini ve beden imajı ve beden değişimine sosyo-kültürel
etkileri ölçen bir dizi ölçme aracı uygulanmıştır. Bu çalışma sonucunda kızlar
için beden değişimi stratejilerinin önemli yordayıcılarının anne ve en yakın kız
arkadaştan gelen yorumlar ve sosyo kültürel etkiler olduğunu, erkeklerde ise
tüm beden değişimi stratejilerinin önemli yordayıcılarının en yakın erkek
arkadaştan gelen yorumlar ve sosyo-kültürel etkiler olduğunu tespit etmiştir.
Zayıflama, kilo alma ve kas arttırma stratejilerinin en tutarlı yordayıcısının ise
beden imajına verilen önem olduğunu bulmuştur. Đkinci çalışmada ise aynı
sosyo-kültürel değişkenlerin, negatif duygulanımın ve erinliğin beden imajı ve
beden değişim stratejilerine etkisini incelemiştir. Çalışma grubunu 7.- 10.
sınıflara devam eden 199 erkek ve 267 kız ergen oluşturmuştur. Araştırma
sonucunda sosyo kültürel etkilerin büyük bir kısmının kızlarda ve erkeklerde
beden değişim stratejilerini yordadığını ve negatif duygulanımla birlikte
37
erkekler için eşsiz bir etkiye sahip olduğunu, erinliğin ise küçük bir rol
oynadığını bulmuştur.
Hargreaves ve Tiggemann ( 2002 ) ergenlerde beden memnuniyetsizliğinin
gelişiminde görünüş şemalarının rolünü iki yıllık boylamsal bir çalışmayla
incelemiştir. Araştırma örneklemini 54 öğrenci oluşturmuştur. Veriler beden
memnuniyetsizliği, görünüş şemaları ve benlik saygısıyla ilgili ölçekler
kullanılarak iki yıllık sürede öğrenciler 10. ve 12. sınıftayken toplanmıştır.
Araştırma sonucunda kızlarda beden memnuniyetsizliğinin erkeklerle
karşılaştırıldığı zaman iki yıllık sürede arttığını ve kızlardaki beden
memnuniyetsizliğindeki bu değişimin şuan ki görünüş şemalarıyla ilişkili
olduğunu ancak şuan ki benlik saygılarıyla ilişkili olmadığını bulmuştur.
Araştırma sonuçlarının beden imajı bozukluğunun gelişimini anlamakta
bilişsel süreç modellerinin önemini desteklediğini belirtmiştir.
Kater, Rohwer, Londre ( 2002 ) öğrencilerin yeme, kilo ve beden imajı
kaygılarını önlemeye yönelik okul temelli 11 haftalık bir program geliştirmiş ve
bu programın etkililiğini araştırmıştır. Araştırma örneklemini 4. , 5. , 6.
sınıflara devam eden 9- 13 yaş aralığındaki 415 öğrenci oluşturmuştur.
Öğrencilerden 357’ si deney grubunu oluştururken, 58’ i kontrol grubunu
oluşturmuştur. Öğrencilere beden imajını, vücut ölçülerine yönelik
önyargılarını, görünüşlerle ilgili medya mesajlarını algılamalarını, benlik
bilincini, beden imajı gelişimini ve sağlıklı riskli davranışlarla ilgili tutum ve
davranışlarını ölçmeye yönelik bir dizi ölçme aracı uygulanmıştır. Araştırma
sonucunda deney grubundaki kız ve erkeklerin vücut ölçülerine yönelik
önyargıları, görünüşlerle ilgili medya mesajlarını algılamaları, benlik bilinci,
beden imajı gelişimi ve sağlıkla ilgili riskli davranışlarla ilgili bilgilerinde
anlamlı bir farklılık olduğu görülmüştür.
O’ Dea ve Caputi ( 2001 ) 6 ila 19 yaş arası çocuk ve ergenlerde kilo kontrol
uygulamaları, beden imajı, cinsiyet, yaş ve sosyo-ekonomik durum arasındaki
ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 6 ila 19 yaş arası 1131 öğrenci
oluşturmuştur. Araştırma sonucunda düşük sosyo-ekonomik düzeydeki
çocukların fazla kilolu olma olasılıklarının daha yüksek olduğunu, kahvaltı
öğününü atladıklarını, kendilerini çok zayıf olarak algıladıklarını, kilo almaya
38
çabaladıklarını, diyet yapma davranışlarını ve kilo kontrolü tavsiyelerini
gerçekleştirmelerinin daha az muhtemel olduğunu, fiziksel benlik saygısının
orta/ üst sosyo-ekonomik düzeydeki fazla kilolu kızlar arasında en düşükken,
sonradan fazla kilolu olma olasılıklarına rağmen düşük sosyo-ekonomik
düzeydeki erkekler arasında en yüksek olduğunu, fazla kilolu olmanın düşük
sosyo-ekonomik düzeydeki çocukların, özellikle erkek çocukların, fiziksel
benlik saygısını tersine etkilemediğini bulmuştur.
McCabe ve Ricciardelli ( 2001 ) beden imajı ve vücut değişimi stratejilerini ve
bu değişkenlere sosyokültürel faktörlerin etkisini inceledikleri araştırmayı 12-
16 yaş aralığında 7.- 10. sınıflara devam eden 1266 ergen üzerinde
gerçekleştirmiştir. Araştırma sonucunda kızların anlamlı bir şekilde beden
imajı memnuniyetinin erkeklerden daha düşük olduğunu, vücut şekli ve
ölçülerine erkeklerden daha fazla önem verdiklerini, daha fazla kilo kaybetme
stratejileri ve diyet yapma uygulamaları benimsediklerini, erkeklerin ise
anlamlı bir şekilde daha fazla kilo alma stratejileri ve kas yapısını artırma
stratejileri benimsediklerini bulmuştur. Beden imajı memnuniyetinin sınıf
düzeyine göre anlamlı bir farklılık gösterdiğini 7. sınıf öğrencilerinin beden
imajı memnuniyetinin 8. , 9. , 10. sınıf öğrencilerinden anlamlı bir şekilde
yüksek olduğunu bulmuştur. Beden Kitle Đndeksine ( zayıf, normal, aşırı
kilolu ) göre aşırı kilolu öğrencilerin olumsuz beden imajının normal ve düşük
kilolu bireylere göre daha yüksek olduğunu ve zayıflama stratejilerini daha
fazla kullandıklarını ve medyanın kızları erkeklerden daha fazla etkilediğini
tespit etmiştir.
Banfield ve McCabe ( 2001 ) beden imajının yapısını inceledikleri bir çalışmayı
iki farklı araştırma grubunda gerçekleştirmiştir. Araştırma sonucunda beden
imajının bedeniyle ilgili duygular ve düşünceler, bedenin önemi ve diyet yapma
davranışları ve beden imajı algısından oluşan üç faktörü içerdiğini bulmuştur.
Normal kilonun altındaki katılımcıların bedeniyle ilgili duygular ve düşünceler
boyutunu normal kilolu katılımcılardan daha önemli olarak değerlendirmiştir.
Normal kilonun altındaki katılımcılar vücut ölçülerinin daha fazla olduğunu
görürken, normal kilolu ve normal kilonun üstündeki katılımcılar vücut
ölçülerini daha aşağı olarak görmüştür. Normal kilonun üstündeki
39
katılımcıların vücut ölçülerini daha aşağı görmelerinin normal kilolu
katılımcılardan daha yüksek olduğu bulunmuştur.
Mendelson, Mendelson, White ( 2001 ) ergenler ve yetişkinler için bir fiziksel
benlik saygısı ( BES ) ölçeği geliştirmeye yönelik bir araştırma
gerçekleştirmiştir. Araştırma örneklemini 12 ila 25 yaş aralığındaki 1334 birey
oluşturmuştur. Araştırma sonucunda ergenler ve yetişkinler için fiziksel
benlik saygısı ölçeğinin görünüşle ilgili genel duygular ( BE- Görünüş ), kilo
memnuniyeti ( BE-Kilo ), kişinin vücudu ve görünüşü hakkında başkalarının
yorumlarını değerlendirmesini ( BE-Yorumlama ) ölçen üç boyuttan
oluştuğunu, iç tutarlılık katsayılarının .81 ila .94 arasında değiştiğini, test
tekrar test güvenirlilik katsayısının ise .83 ila .92 arasında değiştiğini ve
görünüş alt ölçeğinin benlik saygısını anlamlı bir şekilde yordadığını
bulmuştur.
Williams ve Currie ( 2000 ) Đskoçya da erken ergenlik döneminde benlik
saygısı, erinliğe giriş zamanı ve beden imajı arasındaki ilişkiyi incelemiştir.
Araştırmalarında Dünya Sağlık Örgütünün Okul Çocuklarında Sağlık
Davranışları araştırma verilerini kullanmıştır. 11 ve 13 yaşlarındaki 1811
çocuğa Lawrence Benlik Saygısı Ölçeği ( LAWSEQ ) ve erinliğe girip
girmediğini, girdiyse kaç yaşında girdiğini, vücut boyutu hakkındaki ve
görünüşü hakkındaki düşüncelerini içeren bir bilgi formu uygulamıştır.
11 yaşındaki çocuklar arasında erken erinliğin ve düşük beden imajı
değerlendirmelerinin ( vücut boyutu, algılanan görünüş ) düşük benlik saygısı
değerlendirmeleriyle ilişkili olduğunu ayrıca bu yaş grubu için beden imajının
benlik saygısı erinlik zamanı ilişkisinde aracı rolü olduğunu, 13 yaşındakiler
arasında vücut boyutu kaygıları ve zayıf görünüş algısının geç erinlikte olduğu
gibi düşük benlik saygısının yordayıcısı olduğunu bulmuştur. Araştırma
sonuçlarının erinlik zamanının beden imajı ve benlik saygısını etkilediği tezini
desteklediğini belirtmiştir.
Gleason, Alexander, Somers ( 2000 ) çocukluğunda kilosuyla, yeterlilikleriyle
ve görünüşüyle ilgili alay edilen ergenlerde bu durumun sonraki yaşamlarında
benlik saygısını ve beden imajını yordayıp yordamadığını incelemiştir.
Araştırmaya geç ergenlik dönemindeki 89 bayan ve 75 erkek katılmıştır.
40
Araştırma sonucunda erkeklerde sonraki yaşamlarındaki benlik saygısının
yordayıcısının çocukluklarında yeterlilikleriyle ilgili alay edilme olduğunu,
kızlarda ise hem yeterlilikleriyle hem de görünüşleriyle ilgili alay edilme
olduğunu bulmuştur. Sonraki yaşamlarında erkeklerde beden imajının
yordayıcısının çocukluğunda kilosuyla ilgili alay edilme olduğunu, kızlarda ise
kilosuyla ilgili alay edilmenin toplam beden imajının anlamlı bir yordayıcısı
olduğunu bulmuştur. Kızlarda beden imajının çocukluk döneminde kilosuyla
ilgili alay edilme, yeterlilikleriyle ilgili alay edilme ve görünüşüyle ilgili alay
edilmeyle negatif yönlü anlamlı bir ilişkisi olduğunu bulmuştur. Kızlarda ve
erkeklerde beden imajıyla benlik saygısı arasında ise pozitif yönlü anlamlı bir
ilişki bulmuştur. Sonuçlar çocukluğunda sıklıkla alay edilmenin bireylerin
gelecekteki düşük benlik saygısı ve olumsuz beden imajının yordayıcısı
olduğunu göstermiştir.
O’ Dea ve Abraham ( 2000 ) ergenlerde beden imajını, yeme tutum ve
davranışlarını geliştirmek amacıyla benlik saygısı odaklı dokuz haftalık bir
eğitim programı geliştirmiş ve uygulamıştır. Veriler 11-14 yaş aralığındaki
7. ve 8. sınıflara devam eden 470 öğrenciden toplanmıştır. Kontrol grubundaki
195 öğrenci kişisel gelişim ve sağlık sınıfındaki normal derslerine devam
ederken, deney grubundaki 275 öğrenci dokuz haftalık eğitim programına
katılmıştır. Veri toplama araçları olarak öğrencilerin benlik saygısını, beden
memnuniyetsizliğini, durumluluk-sürekli kaygılarını, depresyon düzeylerini ve
fiziksel görünüşlerini değerlendirmelerine yönelik ölçme araçları kullanılmıştır.
Veriler programdan önce, programdan sonra ve programdan 12 ay sonra
olmak üzere üç seferde toplanmıştır. Araştırma sonucunda deney grubundaki
öğrencilerin beden memnuniyetinin anlamlı bir şekilde arttığını, benlik
saygısında atletik yeterlilik, fiziksel görünüş ve sosyal kabul boyutlarının daha
az önemli hale geldiğini, deney grubundaki kız öğrencilerin başkaları
tarafından algılanan fiziksel görünüşlerini değerlendirmelerinin anlamlı bir
şekilde arttığını, programa katıldıktan bir yıl sonra beden imajı ve
tutumlardaki değişimin devam ettiğini bulmuştur. Ayrıca düşük benlik saygısı
ve yüksek kaygı düzeyine sahip yeme bozukluğu geliştirme riski olduğu
düşünülen 116 öğrencide benzer bulgulara ulaşılmıştır. Bu öğrencilerin
programdan hemen sonra ve programdan 12 ay sonra yapılan
değerlendirmelerinde zayıf olma arzularının, benlik saygısındaki fiziksel
41
görünüşe verilen önemin anlamlı bir şekilde azaldığı ve beden memnuniyetinin
anlamlı bir şekilde arttığı tespit edilmiştir.
Feingold ve Mazzella ( 1998 ) son elli yıl içerisinde gerçekleştirilen 222
araştırmayı kullanarak beden imajı ve fiziksel çekicilikteki cinsiyet
farklılıklarını belirlemek amacıyla bir meta analiz çalışması gerçekleştirmiştir.
Bu meta analiz sonucunda olumsuz beden imajına sahip bireyler içerisindeki
kadınların sayısının dramatik bir artış gösterdiğini bulmuştur.
Kostanski ve Gullone ( 1998 ) Avustralya da 12-18 yaşları arasında 516
ergende algılanan beden imajı memnuniyetsizliği ile benlik saygısı, depresyon
ve kaygı arasında ilişkiyi beden kitle indeksi kontrolünde incelemiştir.
Araştırma sonucunda kadınların kaygı ve depresyon düzeylerinin erkeklerden
daha yüksek olduğunu, erkeklerin ise benlik saygısının kadınlardan daha
yüksek olduğunu, algılanan beden memnuniyetsizliğiyle benlik saygısı
arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu bulmuştur.
Altabe ( 1998 ) etnik kimlik ve beden imajı arasındaki ilişkiyi incelemiştir.
Araştırma örneklemini Afrika, Asya, Kafkasya, Đspanyol asıllı Amerikalılardan
oluşan 150 erkek ve 185 kız üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama
araçları olarak genel görünüş ve kiloyla ilgili beden imajını ölçen nicel ölçme
araçları ve genel görünüşe ilişkin beden imajı ayrıca nitel olarak ölçülmüştür.
Araştırma sonucunda Kafkasya ve Đspanyol asıllı Amerikalıların kiloyla ilgili
beden imajı memnuniyetsizliğinin Afrika asıllı Amerikalılar ve Asya asıllı
Amerikalılardan daha yüksek olduğunu, Afrika asıllı Amerikalıların genel
görünüşe ilişkin beden imajının en olumlu olduğunu, etnik grupların ideal
beden imajı özelliklerin genel olarak birbirine benzediğini ancak göğüs boyutu
ve ten renginin değerlendirilmesi ile ilgili bazı farklılıklar olduğunu bulmuştur.
Kim ve Kim ( 1990 ) beden kitle indeksi ve vücut ağırlığı algısının benlik
saygısı düzeyi ve depresyonu yordayıp yordamadığını belirlemek amacıyla bir
araştırma gerçekleştirmiştir. Araştırma örneklemini dört liseden 15-19 yaş
arası 303 kız ergen oluşturmuştur. Veriler Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği,
Epidemiyolojik Araştırmalar Merkezi Depresyon Ölçeği uygulanarak ve kilo
problemi de ‘‘ Kendini kilo problemine sahip biri olarak görüyor musun? ’’
sorusu sorularak ölçülmüştür. Beden Kitle indeksi öğrencilerin ifade ettiği boy
42
ve kiloları kullanılarak hesaplanmıştır. Beden Kitle indeksi ölçümlerine göre
kız öğrencilerin %18.2 zayıf, %79.2’ sinin normal kiloya sahip olduğu, arzu
edilen beden kitle indeksine göre ise kız öğrencilerin %78.5’ inin daha zayıf
olmayı arzu ettiği bulunmuştur. Depresyon ve benlik saygısını yordama da
kilo problemi algısının anlamlı bir katkısı olduğu, beden kitle indeksi ile kilo
problemi algısı arasında pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğu bulunmuştur.
Noles, Cash, Winstead ( 1985 ) beden imajının fiziksel çekicilik ve depresyonla
ilişkisini araştırmıştır. Araştırma örneklem grubunu 224 üniversite öğrencisi
oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak öğrencilerin beden imajı ve
depresyon düzeylerini belirlemeye yönelik ölçme araçları kullanılmıştır.
Fiziksel çekicilikleri bağımsız değerlendiriciler tarafından değerlendirilmiştir.
Daha sonra öğrenciler depresyon ölçekleri puanlarına göre depresif ( n= 35 ) ve
depresif olmayan ( n= 42 ) şeklinde gruplandırılmıştır. Araştırma sonucunda
depresif öğrencilerin beden imajı doyumunun daha düşük olduğunu ve
bağımsız değerlendiricilerin depresif grup ve depresif olmayan grup arasında
fiziksel çekicilik değerlendirmeleri açısından bir fark olmamasına rağmen
depresif öğrencilerin kendileri depresif olmayan öğrencilerden daha az çekici
bulduklarını ortaya çıkarmıştır.
2.4 Sosyal Görünüş Kaygısıyla Đlgili Yurt Đçinde Yapılan Araştırmalar
Ulaşılabilen yurtiçi literatürde sosyal görünüş kaygısıyla ilgili yapılan
araştırmaya rastlanılmadığından bu bölümde sosyal görünüş kaygısı ile ilişkili
olan beden imajıyla ilgili yurtiçinde gerçekleştirilmiş araştırmalara yer
verilmiştir.
Öksüz ( 2012 ) üniversite öğrencilerinin özerklik düzeyleri ile vücut algıları
arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini 325 üniversite öğrencisi
oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak kendisi tarafından ülkemizde
geçerlilik ve güvenirlilik çalışması yapılmış olan Worthington Özerklik Ölçeği
ve Vücut Algısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda üniversite
öğrencilerinin özerklik ölçeği puanları ile vücut algısı ölçeği puanları arasında
pozitif yönlü anlamlı bir ilişki olduğunu, bir başka deyişle üniversite
43
öğrencilerinin vücutlarından memnuniyet derecesi yükseldikçe özerk
davranabilme gücünün yükseldiğini ayrıca üniversite öğrencilerinin vücut
algısı düzeyi ( düşük, orta, yüksek ) yükseldikçe özerk davranabilme düzeyinin
yükseldiğini bulmuştur.
Aktaş, Aştı, Bakanoğlu, Çelebioğlu ( 2010 ) hemşirelik yüksekokulu
öğrencilerinin beden imgesi algısını incelemiştir. Araştırma örneklemini 380
öğrenci oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Çok Yönlü Beden Benlik
Đlişkileri Ölçeği ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda
beden kitle indeksi ile beden imgesi algısı arasında anlamlı bir farklılık
olduğunu, diyet yapan öğrencilerin beden imgesi algısının diyet yapmayan
öğrencilere göre anlamlı derecede düşük olduğunu, şuan ki kilosundan
memnun olan öğrencilerin beden imgesi algısının şimdiki kilosundan daha
ince olmayı isteyen gruptaki öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksek olduğunu
bulmuştur.
Oktan ve Şahin ( 2010 ) kız öğrencilerinde beden imajından hoşnut olma
düzeyi ile benlik saygısı arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma örneklemini
300 kız lise öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Coopersmith
Benlik Saygısı Ölçeği ve Vücut Algısı Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma
sonucunda kız ergenlerin beden imajıyla benlik saygısı arasında yüksek
düzeyde negatif ve anlamlı bir ilişki olduğunu, kız ergenlerin beden imajı
memnuniyeti arttıkça benlik saygılarının da arttığını, beden imajı yüksek olan
kız ergenlerin benlik saygısının da yüksek olduğunu, beden imajı düşük olan
kız ergenlerin ise benlik saygısının da düşük olduğunu bulmuştur.
Uğurlu ve Akın ( 2008 ) Muğla Sağlık Yüksekokulu öğrencilerinde beden benlik
algısı ve ruh sağlığının çeşitli değişkenlerle ilişkisini araştırmıştır. Araştırma
örneklemini 350 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları
olarak Çok Yönlü Beden Benlik Đlişkileri Ölçeği, Ruhsal Belirti Tarama Listesi
( SCL- 90R ) ve Bireysel Bilgi Formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda
düşük beden benlik algısına sahip bireylerin ruhsal belirti gösterme
durumunun daha yüksek olduğunu, öğrencilerin beden-benlik algısıyla
cinsiyetleri, bölümleri ve sınıfları arasında anlamlı bir ilişkinin olduğunu,
ruhsal belirti gösterme durumu ile öğrencilerin yaş grupları, sınıfları, okuldan
44
memnun olma durumları, baba eğitim durumu, ailenin ekonomik düzeyi
arasında anlamlı bir ilişki olduğunu, cinsiyet, bölüm, anne eğitim durumu
arasında ise anlamlı bir ilişkinin olmadığını bulmuştur.
Kalafat ve Kıncal ( 2008 ) üniversite öğrencilerinin beden memnuniyet
düzeyleri ile sosyal beceri düzeyleri arasındaki ilişkiyi incelemiştir. Araştırma
örneklemini 1054 üniversite öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları
olarak Sosyal Beceri Anketi ve Beden Bölgelerinden ve Özelliklerinden
Memnuniyet Ölçeği kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kızların beden
memnuniyetinin erkeklerden daha düşük ancak sosyal becerilerinin daha
yüksek olduğunu, beden memnuniyeti ile sosyal beceri yeterlilikleri arasında
pozitif ve negatif yönlü ilişki olduğunu bulmuştur.
Orhan ( 2005 ) spor yapan ve yapmayan 11-14 yaş grubu ergenlerin beden
imajlarından hoşnut olma düzeylerini karşılaştırmıştır. Araştırma örneklemini
11-14 yaş grubundaki 110 spor yapan, 106 spor yapmayan toplam 216 ergen
oluşturmuştur. Veri toplama aracı olarak Beden Đmajı Anketi kullanılmıştır.
Araştırma sonucunda spor yapan kız ve erkeklerin bedenlerinin genel
görünümünden, yüz güzelliklerinden, beden üyelerinden, gövde bölgelerinden,
göğüsler ve göğüs bölgelerinden spor yapmayanlara göre hoşnutluk
seviyelerinin çok daha yüksek olduğunu bulmuştur.
Canpolat, Orsel, Akdemir, Özbay ( 2005 ) ergenlerde diyet yapma
davranışlarında beden kitle indeksi, kendilik algısı, ideal vücut kilosu ve
beden imajının rolünü incelemiştir. Araştırma örneklemini 15 ila 17 yaş
aralığındaki 531 lise öğrencisi oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak
Ergenler için Kendilik Algısı Profili Ölçeği, Beden Đmajı Memnuniyeti Ölçeği ve
kilo durumu ve diyet yapma durumlarına ilişkin sorulardan oluşan bir form
uygulanmıştır. Araştırma sonucunda daha zayıf beden ideali, düşük benlik
değeri ve düşük fiziksel benlik kavramının beden imajı ve diyet yapma
davranışı üzerinde gerçekte aşırı kilolu olmaktan daha anlamlı etkileri
olduğunu bulmuştur. Yüksek fiziksel benlik kavramı puanlarının ve beden
imajı memnuniyetinin kızlarda daha zayıf bir beden idealine sahip olmayı ve
bunun sonucu olarak diyet yapma davranışını engellemeyebileceğini tespit
etmiştir.
45
Çok ( 1990 ) ergenlerde beden imajı memnuniyetini incelemiştir. Araştırma
örneklemini liseye devam eden 11-18 yaş aralığındaki 555 öğrenci
oluşturmuştur. Veri toplama araçları olarak Beden Đmajı Memnuniyeti Ölçeği
ve Kişisel Bilgi Formu kullanılmıştır. Araştırma sonucunda kızların beden
imajı memnuniyetinin erkeklerden daha düşük olduğunu, 15- 16 yaş
grubundaki kızların göğüslerinden diğer yaş grubundaki kızlardan daha
memnun olduklarını, 11- 12, 13- 14 yaş grubundaki erkek öğrencilerin cinsel
organlarından 15- 16 ve 17- 18 yaş grubu öğrencilerden daha az memnuniyet
duyduğunu, geç erinliğe giren kızların beden imajı memnuniyetinin erken
erinliğe giren kızlardan anlamlı düzeyde yüksek olduğunu, erken erinliğe giren
erkeklerinde geç erinliğe giren erkeklerden beden imajı memnuniyetinin
anlamlı düzeyde yüksek olduğunu, fiziksel aktivitelere katılan kızlar ve
erkeklerin beden imajı memnuniyetinin fiziksel aktivitelere katılmayan kızlar
ve erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek olduğunu, aile eğitim düzeyinin beden
imajı memnuniyetini etkilemediğini bulmuştur.
46
BÖLÜM III
YÖNTEM
Bu bölümde araştırmanın modeli, evren ve örneklemi, veri toplama
araçları, verilerin analizi ve değerlendirilmesi ayrıntılı olarak açıklanmıştır.
3.1 Araştırma Modeli
Bu araştırma bazı değişkenlere göre ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin
benlik saygıları ve sosyal görünüş kaygılarının incelendiği betimsel bir
araştırmadır.
3.2 Evren ve Örneklem
Bu araştırmanın evrenini 2011- 2012 eğitim öğretim yılında Amasya Đli
Merzifon Đlçesi ilköğretim 6. ,7. , 8. sınıflarına devam eden 3201 öğrenci
oluşturmuştur ( Ek-1, Ek-2, Ek-3 ). Araştırmada örnekleme yoluna gidilmemiş
evrenin tamamına ulaşılması amaçlanmıştır. Araştırmada 2866 ilköğretim
ikinci kademe öğrencisine ulaşılmıştır. Ancak veri toplama araçlarını eksiksiz
dolduran 2222 öğrenci araştırmaya alınmaya uygun bulunmuştur.
47
3.3 Veri Toplama Araçları
Bu araştırmada öğrencilerin benlik saygısını ölçmek amacıyla Morris
Rosenberg ( 1965 ) tarafından geliştirilen, Füsun Çuhadaroğlu ( 1986 )
tarafından Türkçeye uyarlama çalışmaları yapılan ‘‘ Rosenberg Benlik Saygısı
Ölçeği ’’ , sosyal görünüş kaygısını ölçmek için Hart ve ark. ( 2008 ) tarafından
geliştirilen, Doğan ( 2011 ) tarafından ülkemizde uyarlama çalışmaları yapılan
‘‘ Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu ’’ ve araştırmacı tarafından
geliştirilen ‘‘ Kişisel Bilgi Formu ’’ kullanılmıştır.
3.3.1 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği
Kolay uygulanması, puanlanması ve yorumlanması ile benlik saygısı
ölçümlerinde en sık kullanılan ve popüler ölçme aracı olan Rosenberg Benlik
Saygısı Ölçeği ( Demo, 1985; Blascovich ve Tomaka, 1991 ) on maddeden
oluşmakta olup bireylerin ‘‘ Çok Doğru ’’ , ‘‘ Doğru ’’ , ‘‘ Yanlış ’’ , ‘‘ Çok Yanlış ’’
seçeneklerinden birini işaretlediği dörtlü likert tipi bir ölçektir. Uygulamada
belirli bir zaman sınırlaması olmayan ölçek bireysel ve grup olarak
uygulanabilmektedir. Ölçeğin birinci, ikinci, dördüncü, altıncı ve yedinci
maddeleri: ‘‘ Çok Doğru: 4 ’’ , ‘‘ Doğru: 3 ’’ , ‘‘ Yanlış: 2 ’’ , ‘‘ Çok Yanlış: 1 ’’
şeklinde puanlanırken üçüncü, beşinci, sekizinci, dokuzuncu, onuncu
maddeleri ise ‘‘ Çok Doğru: 1 ’’ , ‘‘ Doğru: 2’’ , ‘‘ Yanlış: 3 ’’, ‘‘ Çok Yanlış: 4 ’’
şeklinde puanlanmaktadır. Ölçekten alınabilecek puanlar 10 ile 40 arasında
değişmektedir. Ölçekten alınan puanlardaki artış benlik saygısının
yükseldiğine işaret etmektedir. Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Ek- 4’ de
sunulmuştur.
3.3.1.1 Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği Geçerliliği ve Güvenirliliği
Rosenberg ( 1965 ) tarafından geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları New York
Eyaletinde basit tesadüfi örnekleme yoluyla seçilen on liseye devam etmekte
48
olan 5024 öğrenci üzerinde gerçekleştirilmiştir. Daha sonra ölçeğin geçerlilik
ve güvenirlilik çalışmaları farklı araştırmacılar tarafından gerçekleştirilmiş ve
.77 ile . 88 arasında değişen Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısına, .82
ile .85 arasında değişen test tekrar test güvenirliliğine sahip olduğu
bulunmuştur ( Blascovich ve Tomaka, 1991: 122 ).
Schmitt ve Allik elli üç ülkeyi kapsayan araştırmasında Rosenberg Benlik
Saygısı ölçeğinin .45 ile .90 arasında değişen Cronbach Alpha iç tutarlılık
katsayısına sahip olduğunu ve toplam varyansın % 24.6 ile % 54.1’ i arasında
değişen değerleri açıkladığını bulmuştur ( Schmitt ve Allik, 2005 ).
Ülkemizde Çuhadaroğlu tarafından yapılan geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları
205 kişilik lise örneklem grubunda gerçekleştirilmiştir. Ölçeğin bir ay ara ile
yapılan test-tekrar test güvenirliği .75 bulunmuştur. Ölçeğin geçerliğini
sınamak için psikiyatrik görüşmeler yapılmıştır. Bu görüşmelerle yapılan
değerlendirmede öğrencilerin benlik saygıları, kendilerine ilişkin görüşlerine
göre yüksek, orta ve düşük olarak gruplandırılmıştır. Görüşlerden ve benlik
saygısı ölçeğinden elde edilen sonuçların arasındaki ilişkiler hesaplanmış ve
geçerlilik oranı .71 olarak hesaplanmıştır (Çuhadaroğlu, 1986 ; Çeçen, 2008 ).
Ülkemizde ölçeğin ilköğretim ikinci kademe öğrencilerine uygulamalarında ise
ölçeğin .65 ile .78 arasında değişen Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısına
sahip olduğu bulunmuştur ( Keskin, 2010; Yıldız, 2010; Atik ve Kemer, 2009;
Kaya, 2007; Bektaş, 2007 ). Bu çalışma için Rosenberg Benlik Saygısı
Ölçeğinin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı .77’ dir.
3.3.2 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu
Sosyal görünüş kaygısı ölçeği bireylerin sosyal görünüş kaygılarını ölçmek
amacıyla Hart ve ark. ( 2008 ) tarafından geliştirilmiştir. Ölçek onaltı
maddeden oluşmakta olup katılımcıların ‘‘ Hiç Uygun Değil ’’ , ‘‘ Uygun Değil ’’
, ‘‘ Biraz Uygun ’’ , ‘‘ Uygun ’’ ve ‘‘ Tamamen Uygun ’’ seçeneklerinden birini
işaretlediği beşli likert tipi bir ölçektir. Ölçekte birinci madde ‘‘ Hiç Uygun
Değil: 5 ’’ , ‘‘ Uygun Değil: 4 ’’ , ‘‘ Biraz Uygun: 3 ’’ , ‘‘ Uygun: 2 ’’ , ‘‘ Tamamen
49
Uygun: 1 ’’ şeklinde puanlanırken diğer maddeler ‘‘ Hiç Uygun Değil: 1 ’’ ,
‘‘ Uygun Değil: 2 ’’ , ‘‘ Biraz Uygun: 3 ’’ , ‘‘ Uygun: 4 ’’ , ‘‘ Tamamen Uygun: 5 ’’
şeklinde puanlanmaktadır. Uygulamada belirli bir zaman sınırlaması olmayan
ölçek bireysel ve grup olarak uygulanabilmektedir. Ölçekten alınabilecek
puanlar 16 ila 80 arasında değişmektedir. Ölçekten alınan puanlar artıkça
bireyin sosyal görünüş kaygısının arttığına işaret etmektedir. Sosyal Görünüş
Kaygısı Ölçeği Ek- 5’ de sunulmuştur.
3.3.2.1 Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formu Geçerliliği ve
Güvenirliliği
Hart ve ark. ( 2008 ) tarafından sosyal görünüş kaygısı ölçeğinin geçerlilik ve
güvenirlilik çalışmaları üç büyük üniversite öğrenci grubu üzerinde
gerçekleştirilmiştir. Bu çalışmalar sonucunda ölçeğin tek faktörlü bir yapıyı
ölçtüğü, Olumsuz Değerlendirme Korkusu Ölçeği ile .82, Beck Depresyon
Envanteri ile .52 korelasyonu olduğu bulunmuştur. Ölçeğin üç farklı örneklem
için .94, .95, .94 Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısına sahip ve 100 kişilik
örneklem grubuna bir ay arayla yapılan test-tekrar test güvenirliliğin .84
olduğu bulunmuştur.
Ülkemizde ilk olarak uyarlaması, geçerlilik ve güvenirlilik çalışmaları 340
üniversite öğrencisi üzerinde Doğan ( 2010 ) tarafından gerçekleştirilmiş ve
ölçeğin tek faktörlü bir yapıyı ölçtüğü, Olumsuz Değerlendirme Korkusu Ölçeği
ile arasında .60 ilişki olduğu, madde toplam korelasyon katsayılarının .32 ila
.82 arasında değiştiği, ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısının .93
,test-tekrar test güvenirlik katsayısının .85, test yarılama yöntemiyle
hesaplanan güvenirlik katsayısının .88 olduğu sonucuna ulaşılmıştır. Daha
sonra tekrar Doğan ( 2011 ) tarafından ilköğretim ikinci kademe öğrencileri
üzerinde ölçeğin psikometrik özellikleri incelenmiş ve ölçeğin tek faktörlü bir
yapıya sahip olduğu, Ergenler için Sosyal Kaygı Ölçeği ile arasında .76 ilişki
olduğu, ölçeğin Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısının .91 ve ölçeğin iki
hafta arayla yapılan test-tekrar test güvenirlik katsayısının .80 olduğu
bulunmuştur. Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeği Ergen Formunun bu çalışma
için hesaplanan Cronbach Alpha iç tutarlılık katsayısı .90’ dır.
50
3.4 Kişisel Bilgi Formu
Araştırmacı tarafından geliştirilen Kişisel Bilgi Formu öğrencilerin okulu,
sınıfı, cinsiyeti, yaşı, anne eğitim düzeyi ve baba eğitim düzeyine ilişkin
bilgileri içermektedir. Kişisel Bilgi Formu Ek-6 da sunulmuştur.
3.5 Verilerin Toplanması ve Analizi
Araştırmada kullanılan verilerin toplanması, analizi ve değerlendirmesi Aralık
2011-Mart 2012 tarihleri arasında gerçekleştirilmiştir. Öncelikle Merzifon Đlçe
Milli Eğitim Müdürlüğünden gerekli izinler ( Ek-7, Ek-8 ) ve 2011-2012 eğitim-
öğretim yılına ait istatistikler ( Ek-1, Ek-2, Ek-3 ) alınmıştır. Daha sonra
ilköğretim ikinci kademe öğretimi yapan okullar belirlenmiştir. Bu okulların
tamamı araştırmacı tarafından aranarak uygulamanın yapılacağı tarih
hakkında bilgi verilmiş ve ilköğretim ikinci kademe öğrenci sayıları hakkında
bilgi alınmıştır. Belirlenen günde okullara gidilerek o ders saatinde görevli
öğretmenlere araştırmanın amacı ve uygulamanın nasıl yapılacağı hakkında
bilgi verilmiştir. Görevli öğretmenler aracılığıyla uygulamalar yapılmıştır.
Kişisel Bilgi Formu, Rosenberg Benlik Saygısı Ölçeği, Sosyal Görünüş Kaygısı
Ölçeği Ergen Formu öğrencilere birlikte verilmiştir. Uygulama yaklaşık olarak
otuz dakika sürmüştür. Verilerin değerlendirilmesi sırasında formlardan
herhangi birini eksik ya da rastgele dolduran 644 öğrenci araştırma
kapsamına alınmamıştır. Veriler araştırmacı tarafından Sosyal Bilimler Đçin
Đstatistik Programı 17 ( SPSS 17 )’ ye aktarılmış ve istatistiksel analizler bu
programla gerçekleştirilmiştir. Araştırma verilerinin değerlendirilmesinde
Mann- Whitney U testi, Kruskal Wallis H testi ve Pearson Momentler Çarpımı
Korelasyon Katsayısı testi kullanılmıştır. Denencelerin test edilmesinde
gözlenen sayısal farkların ‘‘ anlamlı ’’ ya da ‘‘ anlamsız ’’ olduğu .05’ lik hata
payı dikkate alınarak belirlenmiştir.
51
BÖLÜM IV
BULGULAR
Bu bölümde ilk olarak araştırma kapsamına alınan öğrencilere ilişkin betimsel
istatistiklere yer verilmiş daha sonra araştırmanın alt problemlerine ve
denencelerine göre toplanan bilgilerin istatistiksel analizleri yapılmış ve
sonuçlar tablolar halinde verilmiştir.
Tablo 1 Araştırmaya Kapsamına Alınan Öğrencilere Đlişkin Betimsel
Đstatistikler
Değişken
Frekans
Yüzde
Cinsiyet
Kız 1133 51.0
Erkek 1089 49.0
Toplam 2222 100.0
Sınıf Düzeyi
6.Sınıf 750 33.8
7.Sınıf 739 33.3
8. Sınıf 733 33.0
Toplam 2222 100.0
Yaş
11 183 8.2
12 753 33.9
13 735 33.1
14 511 23.0
52
15 40 1.8
Toplam 2222 100.0
Anne Eğitim Düzeyi
Okur-yazar değil 52 2.3
Sadece okur-yazar 60 2.7
Đlkokul mezunu 1142 51.4
Ortaokul mezunu 316 14.2
Lise mezunu 467 21.0
Yüksek okul mezunu 54 2.4
Üniversite mezunu 131 5.9
Toplam 2222 100.0
Baba Eğitim Düzeyi
Okur-yazar değil 18 0.8
Sadece okur-yazar 45 2.0
Đlkokul mezunu 655 29.5
Ortaokul mezunu 367 16.5
Lise mezunu 604 27.2
Yüksek okul mezunu 154 6.9
Üniversite mezunu 379 17.1
Toplam 2222 100.0
Tablo 1 incelediğinde araştırma kapsamına alınan öğrencilerin %51’ ini kızlar
% 49’ unu erkekler oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin
% 33.8’ ini 6. sınıf , % 33.3’ ünü 7. sınıf öğrencileri, % 33’ ünü 8. sınıf
öğrencileri oluşturmaktadır. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin % 8.2’
si 11 yaşında, % 33.9’ u 12 yaşında, % 33.1’ i 13 yaşında, % 23’ ü 14 yaşında,
% 1.8’ i 15 yaşındadır. Araştırma kapsamına alınan öğrencilerin annelerinin
% 2.3’ ü okur-yazar değildir. % 2.7’ si sadece okur-yazardır. % 51.4’ ü ilkokul
mezunu, % 14.2’ si ortaokul mezunu, % 21’ i lise mezunu, % 2.4’ ü
yüksekokul mezunu, % 5.9’ u üniversite mezunudur. Araştırma kapsamına
alınan öğrencilerin babalarının % 0.8’ i okur-yazar değildir. % 2’ si sadece
okur-yazardır. % 29.5’ i ilkokul mezunu, % 16.5’ i ortaokul mezunu, % 27.2’ si
lise mezunu, % 6.9’ u yüksekokul mezunu, % 17.1’ i üniversite mezunudur.
53
Denence 1: Đlköğretim ikinci kademe erkek öğrencilerinin benlik saygısı
ilköğretim ikinci kademe öğrencisi kızlardan anlamlı düzeyde yüksektir.
Araştırmanın birinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına
alınan erkek ve kız öğrencilerin benlik saygısı puanlarına ait sıra ortalamaları
karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Mann-Whitney U testi sonuçları
Tablo 2 de görülmektedir.
Tablo 2 Cinsiyete Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Mann-Whitney U
Testi Sonuçları
Cinsiyet N Sıra
Ortalaması
Sıra
Toplamı U p
Kız 1133 1174.73 1330968.50
Erkek 1089 1045.72 1138784.50
Toplam 2222
545279.500 .000*
Z= -4.749, p < .05*
Tablo 2 de görülen Mann-Whitney U testi sonucuna göre kızlarla erkeklerin
benlik saygısı puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir fark vardır
( U= 545279.50, p= .000, z = -4.749 ). Kızların benlik saygısı erkeklerden
anlamlı düzeyde yüksektir.
Denence 2: Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı yaşa göre
anlamlı bir farklılık göstermemektedir.
Araştırmanın ikinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına
alınan öğrencilerin yaşlarına göre aldıkları benlik saygısı puanlarına ait sıra
ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Kruskal-Wallis H
testi sonucu Tablo 3 de görülmektedir.
54
Tablo 3 Yaşa Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal-Wallis H Testi
Sonuçları
Yaş N Sıra
Ortalamaları
Serbestlik
Derecesi H p
1 11 183 1146.26
2 12 753 1119.43
3 13 735 1125.55
4 14 511 1079.97
5 15 40 947.86
Toplam 2222
4 4.864 .302*
p > .05*
Tablo 3 de görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre benlik saygısı
puanları yaşa göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık göstermemektedir
( H= 4.864, S.d= 4, p= .302 ).
Denence 3: Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı sınıf düzeyine
( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.
Araştırmanın üçüncü denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına
alınan öğrencilerin sınıf düzeylerine göre aldıkları benlik saygısı puanlarına ait
sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Kruskal-Wallis
H testi sonucu Tablo 4 de görülmektedir.
Tablo 4 Sınıf Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal-
Wallis H Testi Sonuçları
Sınıf Düzeyi N Sıra
Ortalamaları
Serbestlik
Derecesi H p
1 6. Sınıf 750 1153.17
2 7. Sınıf 739 1093.56
3 8. Sınıf 733 1086.95
Toplam 2222
2 4.838 .089*
p > .05*
55
Tablo 4 de görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre benlik saygısı
puanları sınıf düzeyine göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık
göstermemektedir ( H= 4.838, S.d= 2, p=.089 ).
Denence 4 : Anne eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin
benlik saygısı yükselmektedir.
Araştırmanın dördüncü denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına
alınan öğrencilerin anne eğitim düzeylerine göre aldıkları benlik saygısı
puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin
Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 5 de görülmektedir.
Tablo 5 Anne Eğitim Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin
Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları
Anne
Eğitim
Düzeyi
N Sıra
Ortalamaları
Serbestlik
Derecesi H p
Farklılığın
Kaynağı
1 Okur-
yazar değil 52 876.27
2 Sadece
okur-yazar 60 878.38
3 Đlkokul
mezunu 1142 1079.58
4 Ortaokul
mezunu 316 1174.41
5 Lise
mezunu 467 1138.14
6 Yüksek
okul
mezunu
54 1234.39
7 Üniversite
mezunu 131 1292.56
Toplam 2222
6
34.153
.000* 1-3
1-4
1-5
1-6
1-7
2-3
2-4
2-5
2-6
2-7
3-4
3-7
5-7
p < .05*
56
Tablo 5 de görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre benlik saygısı
puanları anne eğitim düzeylerine göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık
göstermektedir ( H= 34.153, S.d= 6, p= .000 ). Farklılığın kaynağını tespit
etmek amacıyla yapılan Mann-Whitney U testi sonuçlarına göre, annesi okur-
yazar olmayanların benlik saygısı puanları annesi ilkokul mezunu, ortaokul
mezunu, lise mezunu, yüksekokul mezunu ve üniversite mezunu olan
öğrencilerden anlamlı düzeyde düşüktür. Annesi sadece okur-yazar olan
öğrencilerin benlik saygısı puanları annesi ilkokul mezunu, ortaokul mezunu,
lise mezunu, yüksekokul mezunu ve üniversite mezunu olanlardan anlamlı
düzeyde düşüktür. Annesi ilkokul mezunu olan öğrencilerin benlik saygısı
puanları, annesi ortaokul mezunu ve üniversite mezunu olan öğrencilerden
anlamlı düzeyde düşüktür. Annesi lise mezunu olan, öğrencilerin benlik
saygısı puanları annesi üniversite mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde
düşüktür. Anne eğitim düzeyi arttıkça benlik saygısının yükseldiği
söylenebilir.
Denence 5 : Baba eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe
öğrencilerinin benlik saygısı yükselmektedir.
Araştırmanın beşinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına
alınan öğrencilerin baba eğitim düzeylerine göre aldıkları benlik saygısı
puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin
Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 6 da görülmektedir.
57
Tablo 6 Baba Eğitim Düzeylerine Göre Benlik Saygısı Puanlarına Đlişkin
Kruskal Wallis H Testi Sonuçları
Baba
Eğitim
Düzeyi
N Sıra
Ortalamaları
Serbestlik
Derecesi H p
Farklılığın
Kaynağı
1 Okur-
yazar değil 18 828.47
2 Sadece
okur-
yazar
45 887.11
3 Đlkokul
mezunu 655 1026.47
4 Ortaokul
mezunu 367 1080.00
5 Lise
mezunu 604 1134.31
6 Yüksek
okul
mezunu
154 1150.52
7 Üniversite
mezunu 379 1276.83
Toplam 2222
6
48.117
.000*
1-5
1-7
2-4
2-5
2-6
2-7
3-5
3-6
3-7
4-7
5-7
p < .05*
Tablo 6 da görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre benlik saygısı
puanları baba eğitim düzeylerine göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık
göstermektedir ( H= 48.117, S.d= 6, p= .000 ). Farklılığın kaynağını tespit
etmek amacıyla yapılan Mann -Whitney U testi sonuçlarına göre, babası okur-
yazar olmayanların benlik saygısı puanları, babası lise mezunu ve üniversite
mezunu olanlardan anlamlı düzeyde düşüktür. Babası sadece okur-yazar olan
öğrencilerin benlik saygısı puanları babası ortaokul mezunu, lise mezunu,
yüksekokul mezunu ve üniversite mezunu olan öğrencilerden anlamlı
düzeyde düşüktür. Babası ilkokul mezunu olan öğrencilerin benlik saygısı
puanları, babası lise mezunu, yüksekokul mezunu ve üniversite mezunu olan
öğrencilerden anlamlı düzeyde düşüktür. Babası ortaokul mezunu, lise
58
mezunu olan öğrencilerin benlik saygısı puanları, babası üniversite mezunu
olan öğrencilerden anlamlı düzeyde düşüktür. Baba eğitim düzeyi artıkça
benlik saygısının yükseldiği görülmektedir.
Denence 6: Đlköğretim ikinci kademe kız öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı
ilköğretim ikinci kademe erkek öğrencilerinden anlamlı düzeyde yüksektir.
Araştırmanın altıncı denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına
alınan kız ve erkek öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanlarına ait sıra
ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Mann- Whitney U
testi sonuçları Tablo 7 de görülmektedir.
Tablo 7 Cinsiyete Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin Mann-
Whitney U Testi Sonuçları
Cinsiyet N Sıra
Ortalaması
Sıra
Toplamı U p
Kız 1133 1107,67 1254990,00
Erkek 1089 1115,48 1214763,00
Toplam 2222
612579.000 .774*
Z= -0.287, p > .05*
Tablo 7 de görülen Mann-Whitney U testi sonucuna göre kızlarla erkeklerin
sosyal görünüş kaygısı puanları arasında istatistiksel açıdan anlamlı bir
farklılık yoktur( U= 612579.000, p= .774, z = - 0.287 ).
Denence 7: Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı
yaşa göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.
Araştırmanın yedinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına
alınan öğrencilerin yaşlarına göre aldıkları sosyal görünüş kaygısı puanlarına
ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin Kruskal-
Wallis H testi sonucu Tablo 8 de görülmektedir.
59
Tablo 8 Yaşa Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin Kruskal-
Wallis H Testi Sonuçları
Yaş N Sıra
Ortalamaları
Serbestlik
Derecesi H p
1 11 183 1076.40
2 12 753 1085.37
3 13 735 1116.45
4 14 511 1142.45
5 15 40 1277.71
Toplam 2222
4 5.718 .221*
p > .05*
Tablo 8 de görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre sosyal görünüş
kaygısı puanları yaşa göre istatistik açıdan anlamlı bir farklılık
göstermemektedir ( H= 5.718, S.d= 4, p= .221 ).
Denence 8 : Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı
sınıf düzeyine ( 6, 7, 8 ) göre anlamlı bir farklılık göstermemektedir.
Araştırmanın sekizinci denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına
alınan öğrencilerin sınıf düzeylerine göre aldıkları sosyal görünüş kaygısı
puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya ilişkin
Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 9 da görülmektedir.
Tablo 9 Sınıf Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı Puanlarına Đlişkin
Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları
Sınıf
Düzeyi N
Sıra
Ortalamaları
Serbestlik
Derecesi H p
Farklılığın
Kaynağı
1 6.Sınıf 750 1061.34
2 7.Sınıf 739 1129.75
3 8. Sınıf 733 1144.42
Toplam 2222
2 7.116 .029* 1-2
1-3
p < .05*
60
Tablo 9 da görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre sosyal görünüş
kaygısı puanları sınıf düzeylerine göre istatistiksel açıdan anlamlı bir farklılık
göstermektedir ( H= 7.116, S.d= 2, p= .029 ). Farklılığın kaynağını tespit etmek
amacıyla yapılan Mann-Whitney U testi sonuçlarına göre, 6. sınıf
öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı puanları, 7. sınıf ve 8. sınıf
öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı puanlarından anlamlı düzeyde
düşüktür.
Denence 9 : Anne eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin
sosyal görünüş kaygısı azalmaktadır.
Araştırmanın dokuzuncu denencesini test etmek amacıyla araştırma
kapsamına alınan öğrencilerin anne eğitim düzeylerine göre aldıkları sosyal
görünüş kaygısı puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu
karşılaştırmaya ilişkin Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 10 da
görülmektedir.
61
Tablo 10 Anne Eğitim Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı
Puanlarına Đlişkin Kruskal- Wallis H Testi Sonuçları
Anne
Eğitim
Düzeyi
N Sıra
Ortalamaları
Serbestlik
Derecesi H p
Farklılığın
Kaynağı
1 Okur-
yazar değil 52 1339.56
2 Sadece
okur-yazar 60 1251.06
3 Đlkokul
mezunu 1142 1141.65
4 Ortaokul
mezunu 316 1080.12
5 Lise
mezunu 467 1056.09
6 Yüksek
okul
mezunu
54 1008.67
7 Üniversite
mezunu 131 1009.81
Toplam 2222
6
20.863
.002*
1-3
1-4
1-5
1-6
1-7
2-5
2-6
2-7
3-5
3-7
p < .05*
Tablo 10 da görülen Kruskal-Wallis H testi sonucuna göre sosyal görünüş
kaygısı puanları anne eğitim düzeylerine göre istatistiksel açıdan anlamlı bir
farklılık göstermektedir ( H= 20.863, S.d= 6, p= .002 ). Farklılığın kaynağını
tespit etmek amacıyla yapılan Mann- Whitney U testi sonuçlarına göre, annesi
okur-yazar olmayan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları annesi
ilkokul mezunu, ortaokul mezunu, lise mezunu, yüksekokul mezunu ve
üniversite mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksektir. Annesi
sadece okur-yazar olan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları annesi
lise mezunu, yüksek-okul mezunu ve üniversite mezunu olan öğrencilerden
anlamlı düzeyde yüksektir. Annesi ilkokul mezunu olan öğrencilerin sosyal
görünüş kaygısı puanları annesi lise ve üniversite mezunu olan öğrencilerden
62
anlamlı düzeyde yüksektir. Anne eğitim düzeyi artıkça öğrencilerin sosyal
görünüş kaygısının azaldığı söylenebilir.
Denence 10 : Baba eğitim düzeyi arttıkça ilköğretim ikinci kademe
öğrencilerinin sosyal görünüş kaygısı azalmaktadır.
Araştırmanın onuncu denencesini test etmek amacıyla araştırma kapsamına
alınan öğrencilerin baba eğitim düzeylerine göre aldıkları sosyal görünüş
kaygısı puanlarına ait sıra ortalamaları karşılaştırılmıştır. Bu karşılaştırmaya
ilişkin Kruskal-Wallis H testi sonucu Tablo 11 de görülmektedir.
Tablo 11 Baba Eğitim Düzeylerine Göre Sosyal Görünüş Kaygısı
Puanlarına Đlişkin Kruskal Wallis H Testi Sonuçları
Baba
Eğitim
Düzeyi
N Sıra
Ortalamaları
Serbestlik
Derecesi H p
Farklılığın
Kaynağı
1 Okur-
yazar değil 18 1406.33
2 Sadece
okur-yazar 45 1132.03
3 Đlkokul
mezunu 655 1197.59
4 Ortaokul
mezunu 367 1119.90
5 Lise
mezunu 604 1098.16
6 Yüksek
okul
mezunu
154 935.34
7 Üniversite
mezunu 379 1030.98
Toplam 2222
6
33.565
.000*
1-2
1-5
1-6
1-7
2-6
3-5
3-6
3-7
4-6
5-6
p < .05*
63
Tablo 11 de görülen Kruskal- Wallis H testi sonucuna göre sosyal görünüş
kaygısı puanlarının baba eğitim düzeylerine göre istatistik açıdan anlamlı bir
farklılık gösterdiği tespit edilmiştir ( H= 33.565, S.d= 6, p= .000 ). Farklılığın
kaynağını tespit etmek amacıyla yapılan Mann- Whitney U testi sonuçlarına
göre, babası okur-yazar olmayan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları,
babası sadece okur-yazar olan, lise mezunu olan, yüksek okul mezunu olan ve
üniversite mezunu olan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanlarından
anlamlı düzeyde yüksektir. Babası sadece okur-yazar olan öğrencilerin sosyal
görünüş kaygısı puanları, babası yüksekokul mezunu olan öğrencilerden
anlamlı düzeyde yüksektir. Babası ilkokul mezunu olan öğrencilerin sosyal
görünüş kaygısı puanları, babası lise mezunu, yüksekokul mezunu ve
üniversite mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksektir. Babası
ortaokul mezunu olan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları babası
yüksekokul mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksektir. Babası lise
mezunu olan öğrencilerin sosyal görünüş kaygısı puanları babası yüksekokul
mezunu olan öğrencilerden anlamlı düzeyde yüksektir. Baba eğitim düzeyi
artıkça öğrencilerin sosyal görünüş kaygısının azaldığı söylenebilir.
Denence 11: Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ile sosyal
görünüş kaygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki vardır.
Araştırmanın onbirinci denencesini test etmek amacıyla öğrencilerin benlik
saygısı puanları ile sosyal görünüş kaygısı puanları arasındaki ilişkiye
bakılmıştır. Bu ilişkiyi belirlemeye yönelik Pearson Moment Çarpımları
Korelasyon Katsayısı testi sonuçları Tablo 12 de verilmiştir.
64
Tablo 12 Benlik Saygısı Puanları ile Sosyal Görünüş Kaygısı
Puanları Arasındaki Korelasyon
Benlik Saygısı Sosyal Görünüş
Kaygısı
Pearson
Korelasyon 1 -.464*
p .000
Benlik Saygısı
N 2222 2222
Pearson
Korelasyon -.464* 1
p .000
Sosyal Görünüş
Kaygısı
N 2222 2222
p < .01*
Tablo 12 de görüldüğü gibi öğrencilerin benlik saygısı puanları ile sosyal
görünüş kaygısı puanları arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki vardır
( Pearson’s r= -0.464, p= .01 ). Öğrencilerin benlik saygısı yükseldikçe sosyal
görünüş kaygısı azalmaktadır.
65
BÖLÜM V
TARTIŞMA VE YORUM
Bu bölümde, ilköğretim ikinci kademe öğrencilerinin benlik saygısı ve
sosyal görünüş kaygısı ölçeğinden almış oldukları puanlar tartışılarak
yorumlanmıştır. Araştırmada problemin incelenebilmesi amacıyla 11 denence
kurulmuş ve test edilmiştir. Bu denencelerin 8 tanesi kabul edilmiş, 3 tanesi
reddedilmiştir.
5.1 Cinsiyete Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması ve Yorumu
Bu araştırmada kızların benlik saygısının erkeklerden anlamlı düzeyde yüksek
olduğu bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan
çalışmalarla paralellik göstermektedir. Duran ( 2007 ) ve Özkan ( 1986 )
araştırmalarında kızların benlik saygısının erkeklerden daha yüksek olduğunu
bulmuştur. Ancak kızlarla erkeklerin benlik saygısı arasında anlamlı bir
farklılık olmadığını gösteren araştırmalar ( Yılmazel ve Günay, 2012; Seçer,
Đlbay, Ay, Çiftçi, 2012; Tam, Lee, Har, Pook, 2011; Chen, Fox, Haase, Ku,
2010; Yiğit, 2010; Kahyaoğlu, 2010; Çakıcı, 2010; Yüksel, 2009; Çankaya,
2007; Ünüvar, 2007; Kıran-Esen ve Aktuğ, 2007; Serin ve Öztürk, 2007; Erbil,
Divan, Önder, 2006; Balat ve Akman, 2004; Suner-Đkiz, 2000 ), kızların benlik
saygısının erkeklerden daha düşük olduğunu gösteren araştırmalarda
( Makinen, Puukko-Viertomies, Lindberg, Siimes, Aalberg, 2012; Joshi ve
Srivastava, 2009; Ata, Ludden, Lally, 2007; Ah-Kion, 2006; Frost ve McKelvie,
2004; McMullin ve Cairney, 2004; Robins, Trzesniewski, Tracy, Gosling,
Potter, 2002; Sıegel, Yancey, Aneshencel, Schuler, 1999; Kostanski ve
Gullone, 1998; Wigfield, Eccles, Iver, Reuman, Midgley, 1991 )
bulunmaktadır.
66
Bu araştırmada kızların benlik saygısının erkeklerden yüksek çıkması değişen
cinsiyet rollerinin ve toplumsal yapının cinsiyete dayalı farklılıkları asgari
düzeye indirmesinin kızların benlik saygısını olumlu yönde etkilemesinden
kaynaklanabilir.
5.2 Yaşa Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması ve Yorumu
Bu araştırmada benlik saygısının yaşa göre anlamlı bir farklılık göstermediği
bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan çalışmalarla
paralellik göstermektedir. Seçer, Đlbay, Ay, Çiftçi ( 2012 ), Yiğit ( 2010 ),
Yenidünya ( 2005 ), Kahriman ve Polat ( 2003 ) araştırmalarında yaşa göre
benlik saygısının değişmediğini bulmuştur. Serin ve Öztürk ( 2007 ) ise benlik
saygısının yaşa göre değiştiğini tespit etmiştir. Baldwin ve Hoffmann ergenlik
dönemindeki belirgin benlik saygısı değişimlerini anlamada yaşın benlik
saygısı üzerinde anlamlı bir etkisi olduğunu tespit etmiştir ( Baldwin ve
Hoffmann, 2002:110 ). McMullin ve Cairney ( 2004 ) de yaşla birlikte benlik
saygısında bir azalma olduğunu bulmuştur. Maoano, Ninot, Billard ( 2004 ) ise
12 yaşındaki ergenlerin benlik saygısının 15 yaşındaki ergenlerin benlik
saygısından anlamlı düzeyde düşük olduğunu bulmuştur. Wylie ( 1979 )’ e
göre ise ergenlikte yaş ile benlik saygısı arasında tutarlı bir ilişki yoktur
( Akt. : Balat ve Akman, 2004: 180 ). Ancak literatürdeki benlik saygısının
yaşla ilişkisini inceleyen araştırmalar incelendiğinde benlik saygısının
çocukluk döneminde göreceli olarak yüksek olduğu, erken ergenlik sürecinde
düştüğü görülmektedir ( McMullin ve Cairney, 2004; Robins, Trzesniewski,
Tracy, Gosling, Potter, 2002; Simmons, Rosenberg, Rosenberg, 1973 ). Bu
araştırmada da anlamlı bir farklılık bulunmamasına rağmen yaşla birlikte
benlik saygısında bir azalma görülmektedir. Bu araştırmada yaş ile benlik
saygısı arasında anlamlı bir farklılığın ortaya çıkmamış olması öğrencilerin
yaşlarının birbirine yakın olmasından kaynaklanabilir.
5.3 Sınıf Düzeyine Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması ve
Yorumu
Bu araştırmada benlik saygısın sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık
göstermediği bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan
çalışmalarla paralellik göstermektedir. Çakıcı ( 2010 ), Ünüvar ( 2007 ),
67
Yenidünya ( 2005 ), Balat ve Akman ( 2004 ) araştırmalarında sınıf düzeyi ile
benlik saygısı arasında anlamlı bir farklılık olmadığı görülmüştür. Polce-
Lynch, Myers, Kliewer, Kilmartin ( 2001 ) araştırmalarında 12. sınıftaki erkek
öğrencilerin 5. ve 8. sınıftaki erkek öğrencilerden daha düşük benlik saygısına
sahip olduğunu, 8. sınıftaki kızların da 8. sınıftaki erkeklerden daha düşük
benlik saygısına sahip olduğunu tespit etmiştir. Mullis ve Mullis ( 1992 ) ise
ergenlerde benlik saygısının kesitsel ve boylamsal karşılaştırmasını yaptığı
araştırmasının kesitsel kısmında öğrencilerin sınıf düzeyi ile benlik saygısı
arasında anlamlı bir farklılık tespit etmemiştir. Harter ( 1982 ) da 3. sınıftan 9.
sınıfa kadar öğrencilerin benlik saygısında yaşla ilgili anlamlı bir farklılık
olmadığını bulmuştur. Bu araştırmada sınıf düzeyi ile benlik saygısı arasında
anlamlı bir farklılığın ortaya çıkmamış olması öğrencilerin birbirlerine yakın
sınıflarda olmalarından ve aynı gelişim döneminde olmalarından
kaynaklanabilir.
5.4 Anne Eğitim Düzeyine Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması
ve Yorumu
Bu araştırmada anne eğitim düzeyi artıkça öğrencilerin benlik saygısının
yükseldiği bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan
çalışmalarla paralellik göstermektedir. Yılmazer ve Günay ( 2012 ), Aydoğan
( 2010 ), Yiğit ( 2010 ), Erbil, Divan, Önder ( 2006 ), Ünüvar ( 2003 ), Özkan
( 1994 ), Çuhadaroğlu ( 1990 ) anne eğitim düzeyi yükseldikçe öğrencilerin
benlik saygısının arttığını bulmuştur. Ancak farklı örneklem gruplarında
gerçekleştirilen benlik saygısının anne eğitim düzeyine göre farklılaşmadığını
gösteren araştırmalarda bulunmaktadır. Keskin ( 2010 ), Dinçer ve Öztunç
( 2009 ), Cengil ( 2009 ), Çetin ( 2008 ), Kahriman ( 2005 ) araştırmalarında
anne eğitim düzeyi ile öğrencilerin benlik saygısı arasında anlamlı bir farklılık
bulunmadığını tespit etmişlerdir. Çocuğun bakımı, ilgi ve ihtiyaçlarının
karşılanması anne, babanın eğitim düzeyiyle yakından ilgilidir ( Ersanlı, 1991:
24 ). Bu araştırmada anne eğitim düzeyinin çocukların benlik saygısını olumlu
yönde etkilemesi çocuğun benlik gelişiminde önemli bir rolü olan annenin
eğitimle birlikte çocuğun temel psikolojik gereksinimlerine karşı daha duyarlı
olmasının çocuğun benlik saygısını olumlu yönde etkilemesinden
kaynaklanabilir.
68
5.5 Baba Eğitim Düzeyine Đlişkin Benlik Saygısı Bulgularının Tartışılması
ve Yorumu
Bu araştırmada baba eğitim düzeyi artıkça öğrencilerin benlik saygısının
yükseldiği bulunmuştur. Bu sonuçlar literatürde bu konuyla ilgili yapılan
çalışmalarla paralellik göstermektedir. Aydoğan ( 2010 ) ve Özkan ( 1994 )
araştırmalarında baba eğitim düzeyi yükseldikçe öğrencilerin benlik saygısının
arttığını bulmuştur. Raymore, Godbey, Crawford ( 1994 ) babası lise ve altı
okul mezunu olan öğrencilerin benlik saygısının babası lise üzeri okul mezunu
olan öğrencilerin benlik saygısından anlamlı düzeyde düşük olduğunu
bulmuştur. Wiltfang ve Scarbecz ( 1990 ), Rosenberg ve Pearlin ( 1978 ) ise
baba eğitim düzeyinin ergenlerin benlik saygısı üzerinde küçük bir etkisi
olduğunu bulmuştur. Ancak baba eğitim düzeyiyle benlik saygısı arasında
anlamlı bir farklılık olmadığını gösteren araştırmalarda ( Yiğit, 2010; Keskin,
2010; Cengil, 2009; Çetin, 2008; Kahriman ve Polat, 2003; Ünüvar, 2003;
Çuhadaroğlu, 1986 ) bulunmaktadır. Bu araştırmada babanın eğitim düzeyi
ile çocukların benlik saygısı arasında anlamlı farklılıklar olması eğitimle
birlikte babaların çocuklarıyla daha nitelikli ilişkiler kurmasının ve psikolojik
gereksinimlerini daha fazla karşılamasının çocuğun benlik saygısını olumlu
yönde etkilemesinden kaynaklanabilir.
5.6 Cinsiyete Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının Tartışılması ve
Yorumu
Bu araştırmada kızlarla erkeklerin sosyal görünüş kaygısının anlamlı bir
farklılık göstermediği bulunmuştur. Ulaşılabilen literatürde sosyal görünüş
kaygısıyla ilgili yapılan araştırmaya rastlanılmadığından sosyal görünüş
kaygısı ile ilgili bulguların tartışılması ve yorumunda sosyal görünüş
kaygısıyla ilişkili olan beden imajıyla ilgili araştırmalara yer verilmiştir.
Mellor ve ark. ( 2010 ) araştırmalarında cinsiyet açısından beden
memnuniyetsizliğinin anlamlı bir farklılık göstermediğini bulmuştur. Ancak
kızların erkeklerden daha olumsuz beden imajına sahip olduğunu gösteren
araştırmalarda ( Makinen, Puukko-Viertomies, Lindberg, Siimes, Aalberg,
2012; Wilkosz, Chen, Kenndey, Rankin, 2011; Delfabro, Wınefıeld, Anderson,
Hammarström, Wınefıeld, 2011; Chen, Fox, Haase, Ku, 2010; Aygör, 2010;
69
Kalafat ve Kıncal, 2008; Ata, Ludden, Lally, 2007; Davison ve McCabe, 2006;
Siegel, 2002; McCabe ve Ricciardelli, 2001; Siegel, Yancey, Aneshencel,
Schuler, 1999; Çok, 1990 ) bulunmaktadır. Bu araştırmada sosyal görünüş
kaygısı açısından kızlarla erkekler arasında anlamlı bir farklılık olmaması
öğrencilerin görünüşle ilgili evrensel ve kültürel normları henüz içselleştirmeye
başlamamış olmalarından kaynaklanabilir.
5.7 Yaşa Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının Tartışılması ve
Yorumu
Bu araştırmada yaşa göre sosyal görünüş kaygısının anlamlı bir farklılık
göstermediği bulunmuştur. Aygör ( 2010 ), Canpolat, Orsel, Akdemir, Özbay
( 2005 ), Orsel, Canpolat, Akdemir, Özbay ( 2004 ), Kostanski ve Gullone
( 1998 ) ergenler üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında, Aktaş, Aştı,
Bakanoğlu, Çelebioğlu ( 2010 ), Uğurlu ve Akın ( 2008 ) ise üniversite
öğrencileri üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında beden imajına yaşın
anlamlı bir etkisinin olmadığını bulmuştur. Ancak beden imajında yaşa göre
anlamlı farklılıklar olduğunu gösteren araştırmalarda bulunmaktadır.
Maoano, Ninot, Bilard ( 2004 ) araştırmalarında 11 yaşındaki öğrencilerin
fiziksel benlik saygısının 12 ve 13 yaşındaki öğrencilerden anlamlı düzeyde
yüksek olduğunu bulmuştur. Marcotte, Fortın, Potvın, Papıllon ( 2002 )
araştırmalarında 11-12 yaşındaki öğrencilerin 17-18 yaşındaki öğrencilerden
daha olumlu bir beden imajına sahip olduğunu bulmuştur. Çok ( 1990 )
araştırmasında 15-16 yaş grubundaki kızların göğüslerinden memnuniyetinin
diğer tüm yaş gruplarından daha yüksek olduğunu ve 11-12, 13-14 yaş
grubundaki erkeklerinde cinsel organlarından memnuniyetinin 15-16, 17-18
yaş grubu erkeklerden daha düşük olduğunu tespit etmiştir. Bu araştırmada
sosyal görünüş kaygısının yaşa göre anlamlı bir farklılık göstermemesi
araştırmaya katılan kişilerin yaşları arasında büyük bir farklılık
olmamasından kaynaklanabilir.
70
5.8 Sınıf Düzeyine Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının
Tartışılması ve Yorumu
Bu araştırmada sosyal görünüş kaygısının sınıf düzeylerine göre anlamlı bir
farklılık gösterdiği bulunmuştur. Uğurlu ve Akın ( 2004 ) üniversite öğrencileri
üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında üniversite birinci sınıf
öğrencilerinin üniversite ikinci sınıf öğrencilerinden daha olumsuz beden
imajına sahip olduğunu bulmuştur. McCabe ve Ricciardelli ( 2001 ) 7. sınıf
öğrencilerinin beden memnuniyetinin 8. , 9. , 10. sınıf öğrencilerinden anlamlı
düzeyde yüksek olduğunu bulmuştur. Petersen ve Crockett ( 1985 ) ise 6.- 8.
sınıflar üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında sınıf düzeyi yükseldikçe
beden imajının genel olarak düştüğünü bulmuştur. Ancak sınıf düzeyine göre
beden imajında anlamlı farklılık olmadığını gösteren ( Aktaş, Aştı, Bakanoğlu,
Çelebioğlu, 2010 ) araştırmalarda bulunmaktadır. Bu araştırmada sosyal
görünüş kaygısının sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermesi 6. sınıf
öğrencilerinin ergenlik döneminin başlangıç evresinde olmasından
kaynaklanabilir.
5.9 Anne Eğitim Düzeyine Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının
Tartışılması ve Yorumu
Bu araştırmada anne eğitim düzeyi artıkça öğrencilerin sosyal görünüş
kaygısının azaldığı bulunmuştur. Uğurlu ve Akın ( 2008 ) üniversite öğrencileri
üzerinde gerçekleştirdiği araştırmasında anne eğitim düzeyi arttıkça beden
imajı puanlarının arttığını ancak anlamlı bir farklılık olmadığını bulmuştur.
Aygör ( 2010 ) 12-14 yaş grubu ergenler üzerinde gerçekleştirdiği
araştırmasında anne eğitim düzeyine göre öğrencilerin beden imajı
memnuniyetinin anlamlı bir farklılık göstermediğini bulmuştur. Benzer
biçimde Çok ( 1990 ) ergenler üzerinde gerçekleştirdiği araştırmasında beden
imajı memnuniyetinin aile eğitim düzeyine göre değişmediğini bulmuştur. Bu
araştırmada sosyal görünüş kaygısının anne eğitim düzeyine göre anlamlı bir
farklılık göstermesi annelerin eğitim düzeyi arttıkça çocuklarıyla daha iyi
iletişim kurması ve bu iletişimde çocuklarına fiziksel görünüşün nasıl
yorumlanması gerektiğine dair verdiği olumlu mesajların öğrencilerin sosyal
görünüş kaygısını olumlu yönde etkilemesinden kaynaklanabilir.
71
5.10. Baba Eğitim Düzeyine Đlişkin Sosyal Görünüş Kaygısı Bulgularının
Tartışılması ve Yorumu
Bu araştırmada baba eğitim düzeyine artıkça sosyal görünüş kaygısının
azaldığı bulunmuştur. Uğurlu ve Akın ( 2008 ) üniversite öğrencileri üzerinde
gerçekleştirdikleri araştırmalarında baba eğitim düzeyi arttıkça beden imajı
puanlarının arttığını ancak anlamlı bir farklılık olmadığını bulmuştur. Aygör
( 2010 ) 12-14 yaş grubu ergenler üzerinde gerçekleştirdiği araştırmasında
baba eğitim düzeyine göre öğrencilerin beden imajı memnuniyetinin anlamlı
bir farklılık göstermediğini bulmuştur. Çok ( 1990 ) ergenler üzerinde
gerçekleştirdiği araştırmasında beden imajı memnuniyetinin aile eğitim
düzeyine göre değişmediğini bulmuştur. Bu araştırmada sosyal görünüş
kaygısının baba eğitim düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermesi babaların
eğitim düzeyinin artmasıyla çocuk yetiştirme tutum ve davranışlarının
değişmesinin çocuklarının sosyal görünüş kaygısı düzeylerini olumlu yönde
etkilemesinden kaynaklanabilir.
5.11. Benlik Saygısı ile Sosyal Görünüş Kaygısı Arasındaki Đlişkiye
Yönelik Bulgularının Tartışılması ve Yorumu
Bu araştırmada benlik saygısı ile sosyal görünüş kaygısı arasında negatif
yönlü anlamlı bir ilişki bulunmuştur. Bu durum benlik saygısı artıkça sosyal
görünüş kaygısının azaldığını göstermektedir. Bu sonuçlar literatürde bu
konuyla ilgili yapılan çalışmalarla paralellik göstermektedir. Oktan ve Şahin
( 2010 ) kız ergenler üzerinde gerçekleştirdikleri araştırmalarında olumsuz
beden imajı ile benlik saygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki
bulmuştur. Shroff ve Thompson ( 2006 ) ergen kızlar üzerinde
gerçekleştirdikleri araştırmalarında beden memnuniyetsizliğiyle benlik saygısı
arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulmuştur. Benzer şekilde Frost ve
McKelvie ( 2004 ) ilkokul, lise, üniversite öğrencilerinde olumsuz vücut algısı
ile benlik saygısı arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulmuştur.
Kostanski ve Gullone ( 1998 ) ergenler üzerinde gerçekleştirdiği
araştırmasında da algılanan beden imajı memnuniyetsizliğiyle benlik saygısı
arasında negatif yönlü anlamlı bir ilişki bulmuştur. Bu araştırmada benlik
saygısı ile sosyal görünüş kaygısı arasında anlamlı bir ilişkinin bulunması
72
öğrencilerin kendi bedeni ve görünüşünü olduğu gibi kabul etmesinin benlik
saygısını olumlu yönde etkilemesinden kaynaklanabilir.
73
BÖLÜM VI
SONUÇ VE ÖNERĐLER
Bu araştırmada bazı değişkenlere göre ilköğretim ikinci kademe
öğrencilerinin benlik saygıları ve sosyal görünüş kaygıları incelenmiştir.
Araştırma sonucunda kızların benlik saygısının erkeklerden anlamlı düzeyde
yüksek olduğu, yaşa ve sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık göstermediği,
anne ve baba eğitim düzeyi artıkça benlik saygısının yükseldiği bulunmuştur.
Sosyal görünüş kaygısının ise cinsiyete ve yaşa göre anlamlı bir farklılık
göstermediği, sınıf düzeyine göre anlamlı bir farklılık gösterdiği ve anne baba
eğitim düzeyi yükseldikçe sosyal görünüş kaygısının azaldığı tespit edilmiştir.
Bu araştırma sonuçları ışığında araştırmacılara, öğrencilere, ailelere ve okul
psikolojik danışmanlarına aşağıdaki önerilerde bulunulmuştur.
Araştırmacılara;
1. Ülkemizde benlik saygısının yaşam boyu gelişimini inceleyen araştırmalar
yapılabilir.
2. Ülkemizde sosyal görünüş kaygısı ölçeğinin yeme bozukluğu olan ergenler
üzerinde psikometrik özellikleri incelenebilir.
3. Sosyal görünüş kaygısı yüksek bireyler için grup rehberliği programları
geliştirilebilir ve düşük benlik saygısına sahip bireyler için benlik saygısı
geliştirmeye yönelik grup rehberliği programları uygulanabilir.
Öğrencilere;
1. Ergenlik döneminde meydana gelen hızlı fiziksel değişimlere uyum
sağlamakta güçlük çekiyorsanız ve fiziksel görünüşünüzle ilgili bir
74
memnuniyetsizlik yaşıyorsanız okul psikolojik danışmanından yardım
alabilirsiniz.
Ailelere;
1. Çocuğunuza sağlıklı yeme tutum ve davranışları kazandırarak
çocuğunuzun olumlu bir beden imajı oluşturmasına yardımcı olabilirsiniz.
2. Çocuğunuzun beden imajıyla, görünüşüyle ya da yeme tutum ve
davranışlarıyla ilgili endişeleriniz varsa okul psikolojik danışmanına bu durum
hakkında başvuruda bulunabilirsiniz.
Okul psikolojik danışmanlarına;
1. Ergenlik döneminde öğrencilerin fiziksel, sosyal ve duygusal yönden
yaşadıkları hızlı değişimler hakkında, öğrencileri, aileleri ve öğretmenleri
bilgilendirmeye yönelik seminerler düzenleyebilirsiniz.
2. Düşük benlik saygısı ve olumsuz beden imajına sahip risk grubundaki
öğrencileri belirleyerek onlara yönelik grup rehberliği etkinlikleri
gerçekleştirebilirsiniz.
75
BÖLÜM VII
KAYNAKÇA
Adams, F.J.(1995). Ergenliği Anlamak. Ankara: Đmge Kitabevi.
Ah-Kion, J.(2006). Body Đmage And Self-Esteem: A Study Of Gender
Differences Among Midadolescents. Gender & Behaviour, 4(1), 534–549.
Aktaş, A., Aştı, A.T., Bakanoğlu, E. , Çelebioğlu, M. (2010) . Bir Hemşirelik
Yüksekokulunda Beden Đmgesi Algısının Belirlenmesi. Đstanbul
Üniversitesi Florence Nightingale Hemşirelik Dergisi, Cilt 18, Sayı:2, 63-
71.
Altabe, M.(1998). Ethnicity And Body Đmage; Quantitative And Qualitative
Analysis. International Journal of Eating Disorders, 23, 153-159.
Anderson, A.J., Olnhausen, S.K.(1999). Adolescent Self-Esteem: A
Foundational Disposition. Nursing Science Quarterly, Vol.12, No.1, 62-
67.
Ata, N.R., Ludden, B.A., Lally, M.M.(2007). The Effects Of Gender And Family,
Friend, And Media Influences On Eating Disorders And Body Đmage
During Adolescence. Journal of Youth and Adolescence, 36, 1024-1037.
Atik, G., Kemer, G.(2009). Çocuklarda Umut Ölçeğinin Psikometrik Özellikleri:
Geçerlilik ve Güvenirlilik Çalışması. Đlköğretim Online, 8(2), 12-19.
Online:http://ilkogretim-online.org.tr
Avşaroğlu, S., Üre, Ö.(2007). Üniversite Öğrencilerinin Karar vermede Özsaygı,
Karar Verme ve Stresle Başa çıkma Stillerinin Benlik Saygısı ve Bazı
76
Değişkenler Açından Đncelenmesi. Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler
Enstitüsü Dergisi, 18, 85-100.
Aydoğan, S.(2010). Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencilerinin Umut ve Benlik
Saygısı, Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından Đncelenmesi.
(Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Selçuk Üniversitesi/ Sosyal
Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Aygör, N.(2010). 12-14 Yaş Grubu Ergenlerde Beden Bölgelerinden Ve
Özelliklerinden Hoşnut Olma Durumu Ve Beden Đmajının
Değerlendirilmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Haliç
Üniversitesi/ Sağlık Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.
Balat, U.G., Akman, B.(2004). Farklı Sosyo-Ekonomik Düzeydeki Lise
Öğrencilerinin Benlik Saygısı Düzeylerinin Đncelenmesi. Fırat
Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt 14, Sayı:2, 175-183.
Baldwin, S.A, Hoffmann, J.P.(2002). The Dynamics Of Self-Esteem: A Growth
Curve Analysis. Journal of Youth and Adolescence, 31, 101-113.
Banfield, S.S., McCabe, P.M.(2002). An Evaluatıon Of The Construct Of Body
Image. Adolescence, Vol.37, No.146, 373-393.
Baymur, F.(1990). Genel Psikoloji. Đstanbul: Đnkılap Kitabevi.
Bearman, K.S., Presnell, K., Martinez, E., Stice, E.(2006). The Skinny Body
Dissatisfaction: A Longitudinal Study Of Adolescent Girls And Boys.
Journal of Youth and Adolescence, Vol.35, No.2, 229-241.
Bektaş, M.(2007). Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencilerinde Okul Zorbalığının
Yordanması. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Ege Üniversitesi/
Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đzmir.
Benjet, C., Hernandez-Guzman, L. (2002). Gender Differences Đn Psychological
Well-Being Of Mexican Early Adolescents. Adolescence, Vol.36, No.141,
47-65.
77
Blascovich, J. , Tomaka, J. (1991). Measures Of Self-Esteem. In J. P. Robinson
& P. R. Shaver (Eds.), Measures Of Personality And Social Psychological
Attitudes ( ss. 115–160 ). San Diego, CA: Academic Press.
Cai, H., Wu, Q., Brown, J. D. (2009 ). Is Self-Esteem A Universal Need?
Evidence From The People’s Republic Of China. Asian Journal Of Social
Psychology, 12, 104-120.
Canpolat, I.B., Orsel, S., Akdemir, A., Ozbay, H.M.(2005). The Relationship
Between Dieting And Body Đmage, Body Ideal, Self-Perception, And Body
Mass Index Đn Turkish Adolescents. International Journal Of Eating
Disorders,37,150-155.
Cash, F.T., Szymanski, L.M.(1995). The Development And Validation Of The
Body-Image Ideals Questionaire. Journal of Personality Assessment,
64(3), 466-477.
Cebe, F.(2005). Sosyal Hizmetler Ve Çocuk Esirgeme Kurumu Yetiştirme
Yurtlarında Barınan Çocukların Benlik Saygısı Depresyon Kaygı
Skorlarının Ailesi Yanında Kalan Çocuklarla Karşılaştırılması.
( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Đstanbul Üniversitesi/Adli Tıp
Enstitüsü.
Cengil, M.(2009). Hitit Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi I.Sınıf Öğrencilerinin
Benlik Saygısı Düzeylerinin Çeşitli Değişkenler Açısından Đncelenmesi.
Hitit Üniversitesi Đlahiyat Fakültesi Dergisi. Cilt:8, Sayı:15, 77-102.
Chen, J.L., Fox, R.K., Haase, M.A., Ku, W.P.(2010). Correlates Of Body
Dissatisfaction Among Taiwanese Adolescents. Asia Pacific Journal Of
Clinical Nutrition, 19(2), 172-179.
Chrzanowskı, G.(1981). The Genesis And Nature Of Self-Esteem. American
Journal of Psychotherapy, Vol.35, No.1, 38-46.
Clay, D., Vignoles, V., Dittmar, H. (2005). Body-Đmage And Self-Esteem
Among Adolescent Females: Testing The Đnfluence Of Sociocultural
Factors. Journal Of Research On Adolescence, 15(4), 451–477.
78
Cohen, A.(1991). Body Đmage Đn The Person With A Stoma. Journal
Enterostomal Therapy. 18(2), 68-71.
Coopersmith, S.(1967). The Antecedents Of Self-Esteem. Princeton, San
Fransicco: W.H.Freeman And Company.
Çakıcı, D.(2010). Spor Lisesi ve Genel Lise 9. Ve 10.Sınıf Öğrencilerinin Sosyal
Yetkinlik Beklentisi Ve Özsaygı Düzeylerinin Đncelenmesi.
( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Mersin Üniversitesi/ Sosyal
Bilimleri Enstitüsü, Mersin.
Çankaya, B.(2007). Lise I. Ve II. Sınıf Öğrencilerinin Algılanan Benlik Saygısının
Bazı Değişkenlere Göre Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi ). Gazi Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Çeçen A. R., Koçak, E.(2007). Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencilerin
Uygulanan Benlik Saygısı Programının Öğrencilerin Benlik Saygısına
Etkisi. Eurasian Journal of Educational Research, 27, 59-68.
Çeçen, A. R. (2008). Üniversite Öğrencilerinde Yaşam Doyumunu Yordamada
Bireysel Bütünlük ( Tutarlılık ) Duygusu, Aile Bütünlük Duygusu ve
Benlik Saygısı. Eğitimde Kuram ve Uygulama, 4 (1), 19-30.
Çetin, N.C.(2008). Đlköğretim 4.Sınıf Öğrencilerinin Empatik Beceri Düzeylerinin
Ana Baba Tutumları Ve Özsaygı Đle Đlişkisi. ( Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi ). Gazi Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Çetinkaya, S., Nur, N., Ayvaz, A., Özdemir, D., Kavakcı, Ö.(2009). Sosyo-
Ekonomik Durumu Farklı Üç Đlköğretim Okulu Öğrencilerinde Akran
Zorbalığının Depresyon ve Benlik Saygısı Düzeyiyle Đlişkisi. Anadolu
Psikiyatri Dergisi, 10, 151-158.
Çevik,B.G., Atıcı,M.(2009). Lise 3.Sınıf Öğrencilerinin Benlik Saygılarının Bazı
Değişkenler Açısından Đncelenmesi. Uluslar arası Đnsan Bilimleri Dergisi,
Cilt:6, Sayı:1, 339-352.
79
Çok, F.(1990). Body Đmage Satisfaction Đn Turkish Adolescents.
Adolescence,25, 409–413.
Çubukçu, Z., Gültekin, M.(2006). Đlköğretimde Öğrencilere Kazandırılması
Gereken Sosyal Beceriler. Bilig, Sayı: 37, 155-174.
Çuhadaroğlu, F.(1986). Adölesanlarda Benlik Saygısı.(Yayınlanmamış
Uzmanlık Tezi).Hacettepe Üniversitesi Tıp Fakültesi, Ankara.
Çuhadaroğlu, F.(1990). Adolesanlarda Özdeğer Duygusu Ve Çeşitli
Psikopatolojik Durumlarla Đlişkisi. Düşünen Adam, 3(3), 71-75.
Dalgas-Pelish, P. (2006). Effects Of A Self-Esteem Đntervention Program On
School-Age Children. Pediatric Nursing, Vol.53, No.4, 341-348.
Davıson, E.T., McCabe, P.M.(2006). Adolescent Body Image And Psychosocial
Functioning. The Journal Of Social Psychology, 146(1), 15-30.
Delamater, D.J., Myers, J.D.(2011). Social Psychology. ( Seventh Edition ).
USA: Wadsworth Cengage Learning.
Delfabro, H.P. , Wınefıeld, H.A., Anderson, S. , Hammarström, A., Wınefıeld,
H. (2011). Body Đmage And Psychological Well-Being Đn Adolescents:
The Relationship Between Gender And School Type. The Journal Of
Genetic Psychology, 172(1), 67-83.
Demo, H.D. (1985). The Measurement Of Self-Esteem: Refining Our Methods.
Journal Of Personality And Social Psychology, 48, 1490-1502.
Dixit, S., Agarwal, G.G., Singh, V.J.,Kant, S., Singh, N.(2011). A Study On
Consciousness Of Adolescent Girls About Their Body Đmage. Indian
Journal Of Community Medicine, Vol.36, Issue 3, 197-202.
Doğan, T. (2010). Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeğinin Türkçe Uyarlaması:
Geçerlilik ve Güvenirlik Çalışması. Hacettepe Üniversitesi Eğitim
Fakültesi Dergisi ( H.U.Journal of Education ), 39, 151-159.
80
Doğan, T. (2011). Sosyal Görünüş Kaygısı Ölçeğinin Psikometrik Özelliklerinin
Ergenlerden Oluşan Bir Örneklemde Đncelenmesi. Đlköğretim Online,
10(1), 12-19. Online:http://ilkogretim-online.org.tr.
Dohnt, K.H., Tiggemann, M.(2006). The Contribution Of Peer And Media
Influences To The Development Of Body Satisfaction And Self-Esteem Đn
Young Girls: A Prospective Study. Developmental Psychology, Vol.42,
No.5, 929-936.
Dohnt, K.H., Tiggemann, M.(2008). Promoting Positive Body Đmage Đn Young
Girls: An Evaluation Of Shapesville. European Eating Disorders Review,
16, 222-233.
Duran, K.Ş. (2007). 9.10.11 Yaşındaki Çocukların Zihinsel Gelişim Ve Benlik
Saygısına Ailenin Sosyo-Ekonomik Düzeyinin Etkisi. ( Yayımlanmamış
Yüksek Lisans Tezi ). Maltepe Üniversitesi/ Sosyal Bilimleri Enstitüsü,
Đstanbul.
Epsteın, S.(1973). The Self-Concept Revisited Or A Theory Of A Theory.
American Psychologist, 405-416.
Erbil, N., Bostan, Ö.(2004). Ebe ve Hemşirelerde Đş Doyumu, Benlik Saygısı Ve
Etkileyen Faktörler. Atatürk Üniversitesi Hemşirelik Yüksekokulu
Dergisi, Cilt:7, 3, 56-66.
Erbil, N., Divan, Z., Önder, P.(2012). Ergenlerde Benlik Saygısına Ailelerin
Tutum Ve Davranışlarının Etkisi. Aile ve Toplum, Yıl:8, Cilt:3, Sayı 10,
7-15.
Erözkan, A.(2009a). Đlköğretim Sekizinci Sınıf Öğrencilerinde Depresyonun
Yordayıcıları. Đlköğretim Online, 8(2), 334-345. Online:http://ilkogretim-
online.org.tr
Erözkan, A.(2009b). Ergenlerde Yalnızlığın Yordayıcıları. Đlköğretim Online,
8(3), 809-819. Online:http://ilkogretim-online.org.tr
Ersanlı, K.(1991). Benliğin Gelişimi ve Görevleri. Samsun: Yazarın Kendisi.
81
Erşan, E., Doğan, O., Doğan, S.(2009). Beden Eğitimi ve Antrenörlük Bölümü
Öğrencilerinde Benlik Saygısı Düzeyi ve Bazı Sosyodemografik
Özelliklerle Đlişkisi. Klinik Psikiyatri, 12, 35-42.
Esen, K.B., Aktuğ, T.(2007). Ergenlerde Akran Baskısı ve Benlik Saygısının
Đncelenmesi. Çukurova Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 3(33), 13-
23.
Feingold, A., Mazella, R.(1998). Gender Differences Đn Body Đmage Are
Increasing.Psychological Science, Vol.9, No.3, 190-195.
Frost, J., Mckelvie, S.(2004). Self Esteem And Body Satisfaction Đn Male and
Female Elementary School, High School, And Universtıy Students. Sex
Roles, Vol.51, 1/2, 45-54.
Furnham, A. ,Cheng, H. (2000). Perceived Parental Behaviour, Self-Esteem,
And Happiness. Social Psychiatry And Psychiatric Epidemiology, 35,
463–470.
Gleason , H.J., Alexander, M.A., Somers, L.C.(2000). Later Adolescents
Reactıons To Three Types Of Childhood Teasing: Relatıons Wıth Self-
Esteem And Body Image. Social Behavıor And Personality, 28(5), 471-
480.
Grogan, S.(2008). Body Đmage Understanding Body Dissatisfaction in Men,
Women and Children. London: Routledge.
Guindon, H.M.(2006). Toward Accountability Đn The Use Of The Self-Esteem
Construct. Journal of Counseling and Development, Volume 80, 204-
214.
Hamarta, E., Demirbaş, E.(2009). Lise Öğrencilerinin Utangaçlık ve Benlik
Saygılarının Fonksiyonel Olmayan Tutumlar Açısından Đncelenmesi.
Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 21, 239-247.
82
Hargreaves, D., Tiggemann, M.(2002). The Role Of Appearance Schematicity Đn
The Development Of Adolescent Body Dissatisfaction. Cognitive Therapy
and Research, Vol.26, No.6, 691-700.
Hart,T.A., Flora, D.B., Palyo, S.A., Fresco, D.M., Holle, C., Heimberg,
R.G.(2008). Development And Examination Of The Social Appearance
Anxiety Scale. Assessment, 15, 48-59.
Harter, S.(1982). The Perceived Competence Scale For Children. Child
Development, Vol.53, No.1, 87-97.
Heatherton, T.F., Vohs, K.D. (2000). Self-Esteem. In E.F. Borgatta & R.J.V.
Montgomery (Eds.) Encyclopedia Of Sociology. ( ss. 2511-2518 ). New
York: Macmillan.
Hökelekli, H.(2009). Psikolojiye Giriş. Đstanbul: Düşünce Kitabevi.
Đkiz, S.E.(2000). Farklı Liselerdeki Ergenlerin Benlik Saygısı, Akademik Başarı
Ve Sürekli Kaygı Düzeyi Arasındaki Đlişki. ( Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi ). Dokuz Eylül Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü,
Đzmir.
Đzgiç, F., Akyüz, G., Doğan, O., Kuğu, N.(2004). Social Phobia Among
University Students And Đts Relation To Self-Esteem And Body Đmage.
Canadian Journal of Psychiatry, 49, 630–634.
Josephs, L. (1991). Character Structure, Self-Esteem Regulation, And The
Principle Of Đdentity Maintenance. In R. C. Curtis (Ed.), The Relational
Self: Theoretical Convergences Đn Psychoanalysis And Social Psychology
( ss. 3-16 ). New York: Guilford.
Joshi, S. , Srivastava, R. ( 2009 ). Self-Esteem And Academic Achievement Of
Adolescents. Journal of the Indian Academy of Applied Psychology,
Vol.35, 33-39.
Kabalcı, T.(2008). Akademik Başarının Yordayıcısı Olarak Sınav Kaygısı Benlik
Saygısı ve Sosyo-Demografik Değişkenler. ( Yayımlanmamış Yüksek
83
Lisans Tezi ). Hacettepe Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü,
Ankara.
Kahriman, Đ.(2005). Karadeniz Teknik Üniversitesi Trabzon Sağlık
Yüksekokulu Öğrencilerinin Benlik Saygıları ve Atılganlık Düzeylerinin
Bazı Değişkenler Açısından Đncelenmesi. Cumhuriyet Üniversitesi
Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 9(1), 24-32.
Kahriman, Đ., Polat, S.(2003). Adölesanlarda Aileden ve Arkadaşlardan Algılana
Sosyal Destek ve Benlik Saygısı Arasındaki Đlişki. Atatürk Üniversitesi
Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, Cilt:6, 2, 13-24.
Kahyaoğlu, S.(2010). Relative Effects Of Perceived Social Support From Famıly
And Perceived Social Support From Frıends On Adolescents’ Self Esteem.
( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Đstanbul Bilgi Üniversitesi/
Sosyal Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.
Kalafat, T., Kıncal, Y.R.(2008). Üniversite Öğrencilerinin Beden Memnuniyeti
Düzeyleri Đle Sosyal Beceri Düzeyleri Arasındaki Đlişkinin Đncelenmesi.
Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 41-47.
Kalkan, M., Şahin, C., Toraman, R.A., Turkan, S.(2010). Yirmi Yaş Sonrası
Sünnetsizlerin Benlik Algısı Ve Benlik Saygısı Özelliklerinin Çocukluk
Çağında Sünnet Olan Erişkinlerle Karşılaştırılması. Türk Üroloji Dergisi-
Turkish Journal of Urology, 36(4), 411-417.
Kapcı, G.E.(2004). Đlköğretim Öğrencilerinin Zorbalığa Maruz Kalma Türünün
Ve Sıklığının Depresyon, Kaygı ve Benlik Saygısıyla Đlişkisi. Ankara
Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt:37, Sayı:1, 1-13.
Kater, J.K., Rohwer, J., Londre, K.(2002). Evaluation Of An Upper Elementary
School Program To Prevent Body Image, Eating And Weight Concerns.
Journal Of School Health, 72, No.5, 199-204.
Kaya, N.G. (2007). The Role Of Self-Esteem, Hope And External Factors Đn
Predicting Resilıence Among Regional Boarding Elementary School
84
Students. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Ortadoğu Teknik
Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Keskin, T.(2010). Đlköğretim Okullarındaki Öğrencilerin Akran Zorbalığının
Benlik Saygısıyla Đlişkisi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ).
Maltepe Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Đstanbul.
Kılıç, B.(2010). Ergenlik Döneminde Beden Đmgesi Gelişimi Üzerine Aile, Akran
Ve Televizyonun Etkisinin Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Doktora Tezi ).
Gazi Üniversitesi/Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Kim, O., Kim, K. (2001). Body Weight, Self-Esteem, And Depression Đn
Korean Female Adolescents. Adolescence, Vol.36, No.142, 315-322.
Koç, M.(2010). Demografik özellikleri ve Benlik Saygısı Arasındaki Đlişki:
Yetişkinler Üzerine Ampirik Bir Araştırma. Akademik Araştırmalar
Dergisi , 46, 35-58.
Kostanski,M., Gullone, E.(1998). Adolescent Body Đmage Dissatisfaction:
Relationships With Self-Esteem, Anxiety, And Depression Controlling
For Body Mass. Journal of Child Psychology Psychiatry, Vol.39, No. 2,
255-262.
Kulaksızoğlu, A.(1998). Ergenlik Psikolojisi. ( Birinci Basım ). Đstanbul: Remzi
Kitabevi.
Kutlu, B.(2009). Beden Đmajının Gelişimi Ve Sağlıklı Beden Ağırlığının
Korunmasında Yemeyle Đlgili Tutumlar, Temel Đnançlar ve Ebeveyne
Bağlanmanın Rolü. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Ege
Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kutob, R., Senf, J., Crago, M., Shisslak, C. (2010). Concurrent And
Longitudinal Predictors Of Self‐Esteem Đn Elementary And Middle
School Girls. Journal Of School Health, Vol.80, No.5, 240‐248.
Kuzgun, Y.(1988). Rehberlik ve Psikolojik Danışma. Ankara: Ösym.
85
Lau, P.W.C., Lee, A., Ransdell, L., Yu ,C.W., Sung ,R.Y.T.(2004). The
Association Between Global Self-Esteem, Physical Self-Concept And
Actual Versus Đdeal Body Size Rating Đn Chinese Primary School
Children. International Journal of Obesity, 28, 314-319.
Lawrence, D.(2000). Building Self-Esteem With Adult Learners. London: Paul
Chapman Publishing Ltd.
Lawrence, D.(2006). Enhancing Self-Esteem Đn The Classroom. London: Paul
Chapman Publishing Ltd.
Liptak, J.J., Khalsa, L.K., Leutenberg, A.E.(2002). The Self-Esteem Program,
Inventories, Actıvıtıes & Educational Handouts. USA: Wellness
Reproductions & Publishing.
Lowery, S. E., Kurpius, S. E. R., Befort, C., Blanks, E. H., Sollenberger, S.,
Nicpon, M. F., Blanks, H.E., Huser, L.(2005). Body Đmage, Self-Esteem,
And Health-Related Behaviors Among Male And Female First Year
College Students. Journal of College Student Development, 46, 612–623.
Makinen, M., Puukko-Viertomies, R.L, Lindberg, N., Siimes, A.M., Aalberg, V.
(2012). Body Dissatisfaction And Body Mass Đn Girls And Boys
Transitioning From Early To Mid-Adolescence: Additional Role Of Self-
Esteem And Eating Habits. BMC Psychiatry, 12, 35.
Maoano, C., Ninot, G., Billard, J.(2004). Age And Gender Effects On Global
Self-Esteem and Physical Self-Perception Đn Adolescents. European
Physical Education Review, Volume 10, 1 , 53-69.
Maraba, D.K.(2007). Algılanan Empatik Sınıf Atmosferi Đle Benlik Đmgesi
Arasındaki Đlişki. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Karadeniz
Teknik Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Trabzon.
Marcotte, D., Fortin, L., Potvin, P., Papillon, M. (2002). Gender Differences Đn
Depressive Symptoms During Adolescence: Role Of Gender-Typed
Characteristics, Self-Esteem, Body Đmage, Stressful Life Events, And
86
Pubertal Status. Journal Of Emotional And Behavioral Disorders, Vol.10,
No.1, 29–42.
Markey, N.C., Markey, N.P.(2005). Relations Between Body Đmage And Dieting
Behaviors: An Examination Of Gender Roles. Sex Roles, Vol. 53,
No.7/8, 519-530.
McCabe, P.M., Ricciardelli, A.L.(2003). Sociocultural Influences On Body
Image And Body Changes Among Adolescent Boys And Girls. The
Journal Of Social Psychology, 143(1), 5-26.
McCabe,P.M., Ricciardelli, A.L.(2001). Parent, Peer, And Media Influences On
Body Đmage And Strategıes To Both Increase And Decrease Body Size
Among Adolescent Boys And Girls. Adolescence, Vol.36, No.142, 225-
239.
McMullin, A.J., Cairney, J.(2004). Self-Esteem And The Đntersection Of Age,
Class, And Gender. Journal of Aging Studies, 18, 75-90.
McVey, L.G., Davis,R., Tweed, S., Shaw, F.B.(2004). Evaluation Of A School-
Based Program Designed To Đmprove Body Đmage Satisfaction, Global
Self-Esteem, And Eating Attidudes And Behaviors: A Replication Study.
International Journal Of Eating Disorders, 36, 1-11.
Mellor, D., Tyszkiewicz, F.M., McCabe, P.M., Ricciardelli, A.L.(2010). Body
Image And Self Esteem Across Age And Gender: A Short-Term
Longitudinal Study. Sex Roles, 63, 672-681.
Mellor,D., Ricciardelli, A.L., McCabe, P.M., Yeow, J., Mamat, H.N.,Hapidzal,
M.F.N.(2010). Psychological Correlates Of Body Đmage And Body Change
Behaviors Among Malaysian Adolescent Boys And Girls. Sex Roles, 63,
386-398.
Mendelson, K.B., Mendelson, J.M., White, R.D.(2001). Body-Esteem Scale For
Adolescents And Adults. Journal Of Personalıty Assessment, 76(1), 90-
106.
87
Monro, F., Huon, G.(2005). Media-Portayed Idealized Images, Body Shame,
And Appearance Anxiety. International Journal Of Eating Disorders, 38,
85-90.
Mruk, J.C.(2006). Self-Esteem Research, Theory, And Practice Toward A
Positive Psychology Of Self-Esteem. New York: Springer Publishing
Company.
Mullis, K.A, Mullis L.R.(1992). Cross-Sectional And Longitudinal Comparisons
Of Adolescent Self-Esteem. Adolescence, Vol. 27, Issue 105, 51-61.
Mwaba, K., Roman, V.N.(2009). Body Image Satisfaction Among A Sample Of
Black Female South Afrıcan Students. Social Behavıor And Personalıty,
37(7), 905-910.
Noles, W.S., Cash, F.T., Winstead ,A.B.(1985). Body Đmage, Physical
Attractivness, And Depression. Journal of Consulting and Clinical
Psychology, Vol.53, No.1, 88-94.
O’Dea, A.J., Abraham, S.(2000). Improving The Body Image, Eating Attitudes,
And Behaviours Of Young Male And Female Adolescents: A New
Educational Approach That Focuses Self-Esteem. International Journal
Of Eating Disorders, 28, 43-57.
O’Dea, A.J., Caputi, P.(2001). Association Between Socioeconomic Status,
Weight, Age And Gender, And Body Đmage And Weight Control Practices
Of 6- To 19- Year-Old Children And Adolescents. Health Educatıon
Research Theory &Practice, Vol.16, No.5, 521-532.
Oktan, V., Şahin,M.(2010). Kız Ergenlerde Beden Đmajı ile Benlik Saygısı
Arasındaki Đlişkinin Đncelenmesi. Uluslar arası Đnsan Bilimleri Dergisi, 7,
2, 1-14.
Orhan, Ö. ( 2005 ). Spor Yapan ve Yapmayan Ergenlerin Beden Đmajından
Hoşnut Olma Düzeylerinin Karşılaştırılması. ( Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi ). Sakarya Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
88
Orsel, S., Canpolat, I.B., Akdemir, A., Ozbay, H.M.(2004). Diyet Yapan Ve
Yapmayan Ergenlerin Kendilik Algısı, Beden Đmajı Ve Beden Kitle
Đndeksi Açısından Karşılaştırılması. Türk Psikiyatri Dergisi, 15(4), 5-15.
Orth, U., Robins, W.R., Trzesniewski , H.K.(2010). Self-Esteem Development
From Young Adulthood To Old Age: A Cohort-Sequential Longitudinal
Study. Journal of Personality And Social Psychology, Vol.98, No.4, 645-
658.
Öksüz, Y.(2012). Üniversite Öğrencilerinin Özerklik Düzeyleri Đle Vücut Algıları
Arasındaki Đlişki. Gazi Üniversitesi Endüstriyel Sanatlar Eğitim Fakültesi
Dergisi, 28, 69-77.
Özkan, A.Ö., Özen, A.(2008). Öğrenci Hemşirelerde Boyun Eğici Davranışlar ve
Benlik Saygısı Arasındaki Đlişki.Tsk Koruyucu Hekimlik Bülteni, 7, 1, 53-
58.
Özkan, Đ. (1994). Benlik Saygısını Etkileyen Etkenler. Düşünen Adam, 7 (3),
4-9.
Özşaker, T., Canpolat, M., Yıldız, L.(2011). Beden Eğitimi Öğretmen
Adaylarının Epistemolojik Đnançları ve Benlik Saygıları Arasındaki Đlişki.
Niğde Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, Cilt 5, Sayı 2,
155-164.
Pallas, M.P., Entwisle, R.D., Alexander, L.K., Weinstein, P. (1990). Social
Structure And The Development Of Self-Esteem Đn Young Children.
Social Psychology Quarterly, Vol.53, No.4, 302-315.
Paxton, J.S., Sztainer -Neumark, D., Hannan, J.P., Eisenberg, E.M.(2006).
Body Dissatisfaction Prospectively Predicts Depresssive Mood And Low
Self-Esteem Đn Adolescent Girls And Boys. Journal of Clinical Child and
Adolescent Psychology, Vol.35, No.4, 539-549.
Petersen, C.A., Crockett, J.L.(1985). Pubertal Timing And Grade Effects on
Adjustment. Journal of Youth and Adolescence, 14, 3, 191-206.
89
Phares, V., Steinberg R.A., Thompson, K.J.(2004). Gender Differences Đn Peer
And Parental Influences: Body Image Disturbance, Self-Worth, And
Psychological Functioning Đn Preadolescent Children. Journal of Youth
and Adolescence, Vol.33, No.5, 421-429.
Pılafova, A., Angelone, J.D., Bledsoe, K.(2007). The Relationship Between
Gender, BMI, Self-Esteem, And Body Esteem Đn College Students. Psı
Chı Journal Of Undergraduate Research, Vol.12, No.1, 24-30.
Plummer, D.(2005). Helping Adolescents and Adults to Build Self-Esteem.
London: Jesssica Đngsley Publishers.
Plummer, D.(2007). Self-Esteem Games For Children. London: Jesssica Đngsley
Publishers.
Polce-Lynch, M., Myers, B., Kliewer, W., Kilmartin, C. (2001). Adolescent Self-
Esteem And Gender: Exploring Relations To Sexual Harassment, Body
Đmage, Media Đnfluence, And Emotional Expression. Journal Of Youth
And Adolescence, 30, 225–244.
Pope W.A, Mchale, M.S, Craighead, E.W.(1988). Self-Esteem Enhancement With
Children and Adolescents. Boston: Allyn and Bacon.
Raymore, L.A, Godbey, G.C, Crawford, D.W.(1994). Self-Esteem, Gender, And
Socioeconomic Status: Their Relation to Perceptions Of Constraint On
Leisure Among Adolescents. Journal of Leisure Research, 26, 2, 99-118.
Robins, W.R., Trzesniewski, H.K., Tracy, L.J., Gosling, D.S., Potter, J. (2002).
Global Self-Esteem Across The Life Span. Psychology and Aging, Vol.17,
No.3, 423-434.
Robins, W.R., Trzesniewski, H.K.(2005). Self-Esteem Development Across The
Life Span. Current Directions Đn Psychological Science, Vol.14, No.3, 158-
162.
Rosenberg, M.(1965). Society And The Adolescents Self-Đmage. Princeton, NJ:
Priceton University.
90
Rosenberg, M., Pearlin, I.L.(1978). Social Class And Self-Esteem Among
Children And Adolescents. American Journal of Sociology, Vol. 84, No.
1,53-77.
Satan, A.(2006). Đlköğretim Đkinci Kademe Öğrencilerinin Zorba Davranış
Eğilimlerinin Okul Türü Ve Bazı Sosyo Demografik Değişkenler Đle Đlişkisi.
( Yayımlanmamış Doktora Tezi ). Marmara Üniversitesi /Eğitim Bilimleri
Enstitüsü, Đstanbul.
Saygın, Y., Arslan, C.(2009). Üniversite Öğrencilerinin Sosyal Destek, Benlik
Saygısı ve Öznel Đyi Oluş Düzeylerinin Đncelenmesi. Ahmet Keleşoğlu
Eğitim Fakültesi Dergisi, Sayı 28, 207-222.
Schmitt, D.P., Allik, J.(2005). Simultaneous Administration of Rosenberg Self-
Esteem Scale in 53 Nations: Exploring the Universal and Culture-
Specific Features of Global Self-Esteem. Journal of Personality and
Social Psychology, Vol.89, No.4, 623-642.
Secer, Đ., Đlbay, B.A, Ay, Đ., Çiftçi, M.(2012). Yatılı Đlköğretim Okullarındaki
Öğrencilerin Benlik Saygılarının Đncelenmesi. Sakarya Journal Of
Education, Sayı 3, 1, 1-17.
Serin, B.N., Öztürk, S.(2007). Anne-Babası Boşanmış 9-13 Yaş Grubu
Çocuklar Đle Aynı Yaş Grubundaki Anne-Babası Boşanmamış
Çocukların Benlik Saygısı Ve Kaygı Düzeyleri. Ahi Evran Üniversitesi
Kırşehir Eğitim Fakültesi Dergisi, Cilt 8, Sayı 2, 117-128.
Shroff, H., Thompson, K.J.(2006). Peer Influences, Body-Đmage Dissatisfaction,
Eating Dysfunction And Self-Esteem Đn Adolescent Girls. Journal Of
Health Psychology, 11, 533-551.
Sıegel, M.J., Yancey, K.A., Aneshensel, S.C., Schuler, R. (1999). Body Image,
Perceived Pubertal Timing, And Adolescent Mental Health. Journal of
Adolescent Health, Vol.25, No.2, 155-165.
Siegel, M.J.(2002). Body Đmage Change And Adolescent Depressive Symptoms.
Journal Of Adolescent Research, Vol.17, No.1, 27-41.
91
Sim,L., Zeman, J.(2006). The Contribution Of Emotional Regulation To Body
Dissatisfaction And Disordered Eating Đn Early Adolescent Girls.
Journal of Youth and Adolescence, 35, No.2, 219-228.
Simmons, G.R., Rosenberg, F., Rosenberg, M.(1973). Disturbance Đn The Self
Đmage At Adolescence. American Sociology Review, Vol. 38, No. 5, 553-
568.
Slater, A., Tiggemann, M. (2010). Body Image And Disordered Eating Đn
Adolescent Girls And Boys: A Test Of Objectification Theory. Sex Roles,
63, 42-49.
Slavin, E.R.(2006). Educational Psychology Theory And Practice. ( Eighth
Edition ). Boston: Pearson.
Smolak, L., Thompson, K.J.(2009). Body Đmage, Eating Disorders And Obesity,
in Youth Assessment, Prevention, And Treatment. ( Second Edition ).
Washington: American Psychological Association.
Standford, N.J., McCabe, P.M.(2005). Evaluatıon Of A Body Image Prevention
Programme For Adolescent Boys. European Eating Disorders Review, 13,
360-370.
Suka, M., Sugımorı, H.,Yoshıda, K., Kanayama, H., Sekıne, M., Yamagamı, T.,
Kagamımorı, S. (2006). Body Image, Body Satisfaction And Dieting
Behavior Đn Japanese Preadolescents: The Toyoma Birth Cohort Study.
Enviromental Health and Preventive Medicine, 11, 24-30.
Şahin, G.R. (2006). Bireylerin Proaktif Kişilik Yapısı Đle Benlik Saygısı Düzeyleri
Arasındaki Đlişkinin Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ).
Sakarya Üniversitesi/Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Şahin, M., Sarı, V.S, Aydın, B. (2011). Assesment of the Relationship Between
The Ways Adolescents Use Facebook Self-Esteem. Akademik Bakış
Dergisi, Sayı 23, 1-12.
92
Tam, L.C., Lee, H.T., Har, M.W., Pook, L.W.(2011). Perceived Social Support
And Self-Esteem Towards Gender Roles: Contributing Factors Đn
Adolescents. Asian Social Science, Vol.7, No:8, 49-58.
Tenekeci, A.G.E.(2008). Paralejik Hastalarda Uğrası Tedavisinin Beden Đmajına
Etkisi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Gazi Üniversitesi/Sağlık
Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Top, Ü.F., Kaymak, E., Göllü, Ş., Kaya, B.(2010). Sağlık Bilimleri Fakültesi
Öğrencilerinin Benlik Saygısı ve Atılganlık Düzeylerinin
Sosyodemografik Özellikleri Açısından Đncelenmesi. New/Yeni
Symposium Journal, Cilt 48, 2, 148-156.
Uğurlu,N., Akın, H.(2008). Muğla Sağlık Yüksekokulu Öğrencilerinin Beden
Benlik Algısı ve Psikolojik Belirtileri Đle Đlişkisi. Atatürk Üniversitesi
Hemşirelik Yüksekokulu Dergisi, 11, 4, 38-47.
Ünal, G.(2004). Bir Grup Üniversiteli Gençte Çekingenlik, Aleksitimi ve Benlik
Saygısının Değerlendirilmesi. Klinik Psikiyatri, 7, 215-222.
Ünal, S.(2007). Atılganlık Becerileri Eğitim Programının Đlköğretim Đkinci Kademe
Öğrencilerinin Atılganlık Düzeyi Ve Benlik Saygısı Üzerindeki Etkisi.
( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Dokuz Eylül Üniversitesi/Eğitim
Bilimleri Enstitüsü, Đzmir.
Ünüvar, A.(2003). Çok Yönlü Algılanan Sosyal Desteğin 15-18 Yaş Arası Lise
Öğrencilerinin Problem Çözme Becerisine Ve Benlik Saygısına Etkisi.
( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ). Selçuk Üniversitesi/ Sosyal
Bilimler Enstitüsü, Konya.
Ünüvar, A.(2007). Lise Öğrencilerinin Algıladıklar Ana-Baba Tutumları Đle
Kendine Saygı Düzeylerinin Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek
Lisans Tezi ). Selçuk Üniversitesi/ Sosyal Bilimler Enstitüsü, Konya.
Üstün, E., Akman, B.(2002). Korunmaya Muhtaç Çocukların Benlik Algısının
Đncelenmesi. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 229-
233.
93
Verkuyten, M. (1990). Self-Esteem And The Evaluation Of Ethnic Đdentity
Among Turkish And Dutch Adolescents Đn The Netherlands. The Journal
Of Social Psychology, 130(3), 285–297.
Wardle, J., Foley, E.(1989). Body Image: Stability And Sensivity Of Body
Satisfaction And Body Size Estimation. International Journal of Eating
Disorders, Vol.8, No.1, 55-62.
Wigfield, A., Eccles, S.J., Iver, M.D., Reuman, A.D., Midgley, C.(1991).
Transitions During Early Adolescence: Changes Đn Children’ s Domain-
Specific Self Perceptions and General Self-Esteem Across The Transiton
To Junior Hıgh School. Developmental Psychology, Vol.27, No.4, 552-
565.
Wilkosz, E.M.,Chen,L.J.,Kenndey, C., Rankin, S.(2011). Body Dissatisfaction
Đn California Adolescents. Journal Of The American Academy Of Nurse
Practitioners, 23, 101-109.
Williams, J.M., Currie C. (2000). Self-Esteem And Physical Development Đn
Early Adolescence: Pubertal Timing And Body Đmage. Journal Of Early
Adolescence, Vol.20, No.2, 129–149.
Wiltfang, L.G, Scarbecz, M.(1990). Social Class And Adolescents Self-Esteem:
Another Look. Social Psychology Quarterly, Vol.53, No.2, 174-183.
Yaman, Ç., Koşu, S.,Teşneli, M., Teşneli, Ö., Yalvarıcı, N., Gelen, N.(2008). Elit
Seviyedeki Değişik Spor Branşlarının Fiziksel Benlik Algısı Üzerine
Etkisi. Uluslararası Đnsan Bilimleri Dergisi, Cilt 5, Sayı:2, 1-16.
Yavuzer, H.(2003). Ana-Baba Ve Çocuk. Đstanbul: Remzi Kitabevi.
Yenidünya, A.(2005). Lise Öğrencilerinde Rekabetçi Tutum, Benlik Saygısı ve
Akademik Başarı Đlişkisi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ).
Marmara Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Đstanbul.
Yıldız, A.M.(2010). Sokakta Çalışan ve Çalışmayan Đlköğretim Đkinci Kademe
Öğrencilerinin Benlik Saygısı, Yaşam Doyumu ve Depresyon Düzeylerinin
94
Đncelenmesi (Diyarbakır Đli Örneği). ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans
Tezi ). Đnönü Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Malatya.
Yılmazel, G., Günay, O.(2012). Çorum Đli Kargı Đlçesinde Öğrenim Gören 12-17
Yaş Arasındaki Öğrencilerde Özsaygı ve Depresyon. Sağlık Bilimleri
Dergisi ( Journal of Health Sciences ) , 21(1), 20-29.
Yiğit, H.(2010). Ergenlerin Benlik Saygılarının Yaşam Doyumu ve Bazı Özlük
Nitelikleri Açısından Đncelenmesi. ( Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi ).
Selçuk Üniversitesi/ Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Konya.
Yörükoğlu, A.(1990). Gençlik Çağı Ruh Sağlığı Ve Ruhsal Sorunlar. Đstanbul:
Özgür Yayın Dağıtım.
Yüksel, A.(2009). Đlköğretim 5. Sınıf Öğrencilerinin Empatik Becerileriyle Aile
Đşlevleri ve Benlik Kavramları Arasındaki Đlişkinin Đncelenmesi.
Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 1, 25.Sayı, 153-165.
95
EKLER
96
97
98
99
EK-4
ROSENBERG BENLĐK SAYGISI ÖLÇEĞĐ(RBSÖ)
Çok Doğru
Doğru
Yanlış
Çok Yanlış
1. Kendimi en az diğer insanlar kadar
değerli buluyorum.
2. Bazı olumlu özelliklerim olduğunu
düşünüyorum.
3. Genelde kendimi başarısız bir kişi
olarak görme eğilimindeyim.
4. Ben de diğer insanların birçoğunun
yapabildiği kadar bir şeyler
yapabilirim.
5. Kendimde gurur duyacak fazla bir
şey bulamıyorum.
6. Kendime karşı olumlu bir tutum
içindeyim.
7. Genel olarak kendimden
memnunum.
8. Kendime karşı daha fazla saygı
duyabilmeyi isterdim.
9. Bazen kesinlikle kendimin bir işe
yaramadığını düşünüyorum.
10. Bazen kendimin hiç de yeterli bir
insan olmadığını düşünüyorum.
100
EK-5
SOSYAL GÖRÜNÜŞ KAYGISI ÖLÇEĞĐ (SGKÖ)
Hiç
Uygun
Değil
Uygun
Değil
Biraz
Uygun Uygun
Tamamen
Uygun
1 Dış görünüşümle ilgili kendimi rahat hissederim.
2 Fotoğrafım çekilirken kendimi gergin hissederim.
3 Đnsanlar doğrudan bana baktıklarında gerilirim.
4 Đnsanların görünüşümden dolayı benden hoşlanmayacakları konusunda endişelenirim.
5 Yanlarında olmadığım zamanlarda insanların, görünüşümle ilgili kusurlarımı konuşacaklarından endişelenirim.
6 Görünüşümden dolayı insanların benimle beraber vakit geçirmek istemeyeceklerinden endişelenirim.
7 Đnsanların beni çekici bulmamalarından korkarım.
8 Görünüşümün yaşamımı zorlaştıracağından endişe duyarım.
9 Karşıma çıkan fırsatları görünüşümden dolayı kaybetmekten kaygılanırım.
10 Đnsanlarla konuşurken görünüşümden dolayı gerginlik yaşarım.
11 Diğer insanlar görünüşümle ilgili bir şey söylediklerinde kaygılanırım.
12 Dış görünüşümle ilgili başkalarının beklentilerini karşılayamamaktan endişeleniyorum.
13 Đnsanların görünüşümü olumsuz olarak değerlendirecekleri konusunda endişelenirim.
14 Diğer insanların görünüşümdeki bir kusurun farkına vardıklarını düşündüğümde kendimi rahatsız hissederim.
15 Sevdiğim kişinin görünüşümden dolayı beni terk edeceğinden endişe duyuyorum.
16 Đnsanların görünüşümün iyi olmadığını düşünmelerinden endişeleniyorum.
101
EK -6
KĐŞĐSEL BĐLGĐ FORMU
Sevgili öğrenciler,
Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’ ne bağlı Rehberlik ve
Psikolojik Danışmanlık programında Đlköğretim ikinci kademe öğrencilerinin
benlik saygıları ile sosyal görünüş kaygıları arasındaki ilişkiyle ilgili bir
araştırma yapmaktayım. Vereceğiniz samimi ve içten cevaplarla bilimsel bir
çalışmaya katkıda bulunacaksınız. Lütfen cevapsız ifade bırakmayınız.
Vereceğiniz cevaplar gizli kalacak ve grupça değerlendirme yapılacaktır.
Katılımınız için şimdiden teşekkür ederim.
Ertuğrul ŞAHĐN
1. Okulunuz: ……………………………………………….
2. Sınıfınız : 6. Sınıf ( ) 7. Sınıf ( ) 8. Sınıf ( )
3. Cinsiyetiniz: Kız ( ) Erkek ( )
4. Yaşınız: 11 ( ) 12 ( ) 13 ( ) 14 ( ) 15 ( )
5. Annenizin ve babanızın en son bitirdikleri okulu göz önünde
bulundurarak öğrenim durumlarını belirtiniz.
Anne Baba
Okur-yazar değil ( ) ( )
Sadece okur-yazar ( ) ( )
Đlkokul mezunu ( ) ( )
Ortaokul mezunu ( ) ( )
Lise mezunu ( ) ( )
Yüksek okul mezunu ( ) ( )
Üniversite mezunu ( ) ( )
102
103