M. PAULI JUUsTEN,EPIsC. QUONDAM AB.

CHRONICON EPIsCOPORUMFINLANDENsIUM,

ANNOTATIONIBUs et sYLLOGE MONU-MENTORUM ILLUsTRATUM.

CUJUsPARTICULAM VII,

Cons. Fac. Philos. R. Acad. Aeosnsis,PR.Es1DE

HENRICOPORTHAN,

Eloq. Prosessore Reg, et Ord.Publices bonorum censurce submittit

JOHANNEsFORsBOM,AboCnsis,

In Auditorio Majori die XXIX MartiiA. MDCCLXXXVIII,

H. A. M. s.

A B O ssi, Typis Frenckelliamis.

THEsIs /.

Qui omnia hominis ossitia simul esie officia in Deum meminerit*JnuJ existimabit, officio cuicunque in Deum diressio, alia quaecun-

que officia semper csle postponenda.

Thes, II. Aleatores pleriquc aut sunt fraudatores, aut siunt.

Thes. III. Qui cx solo procreandi beneficio Parentibus jus in li-beros adeo nasei amplum putant, ut hoc nomine imperium in cos exer-cere, aut vendere eosdem in servitutem-, aut servorum loco habere, rectequeant, eo errant turpius, quo certius est, ne pietatis quidem officiuntsilium parenti debere; qui, belluis barbatior, subolis su® educand* nui'lam prorsus curam adhibuit; qualem spurii pleriquc forteta experiuntur.

Thes, IV- De Imperio Despctico, quod vulgo horrent homines,consusas tamen valde ideas multi sovent. Accurate loquendo, illud »-

bique locum habet ubi legibus conslantibus ac consilio certo latiscivitas non regitur, nec arbitrio, temeritati, & cupiditatibus imperantisulli posid simi obices. Quin itaque sccuritati & libertati personali in.imicura hoc malum imperia Aristocratica & Dcmocratica atque ac Mon-archica premere queat, dubium non est t quod ita esso, etiam Histo-ria suo confirmat testimonio.

Thes- V. Oratores sacri, qui Technica temere frequentant vo-cabula, seque ac qui stili curam nimis negligentes, barbara aut obsole-ta adhibent, in perspicuitatis sectandse sunimam legem graviter pec-cant. sed nec ab eadem culpa immanes sunt, qui ornatui nimiumstudentes, a populari dicendi ratione prorsu* recedunt.

Thes. VI. Conversionc libri cuiuscunque cx «na lingvs in aliamyerbotwius facta, nihil potcst eise absurdius; quod ridiculum coniiliuiti,turpis ignoranti» vulgo, sertum, mm fidei nomine in interpretandohomines inepti desendere volunt, injurii son mimis in auctorem quamlectores plerumque sunt.

9 3

tur (66) , misla facientes, ad recentiores certioresque e-pochas Fenniae a svecis devictae subjectaeque consideran-das persequendasque porro progredimur.

sc) De Religione Farnorum Pagana suse agunt Pet.Bang Priscor. sveo ■ Gothorum Eccles. s. Hist. Eccles. L. VI,C. VI & VII, Gabr. Arctopolitanus Dijs. de Orig. £/Religione Fennomm (Ups. Praes. Fab. Torner 1728, 4:0)C. H, & Cnaisr. Lencquit Dis. de superditione VeterumFennomm (hic Aboae 1782, 4:0 editae p. I & H; quibus-cum csr. VVexionius Epit. Deser. svecia, Gothice] Fennin-gies &c. L, X, C. 2. Fundus vero, cui plerique innitun-tur, esl Mich, Agricola Carmen quod versioni FennicaePsakerii Davidici, stockh. 1551 in 4:0 editae, Praesatio-nis loco praemisit, unde Bangius & Arctopolitanus 1. 1.c. c. verba quae huc praecipue faciunt, repetierunt. Csr.etiam t£ibn. «ttjtsnc as et ©allssap i 2sbo, 1778, p. 93,5)5, X13 Iq. & Disl, noslrae de Poesi Fennica p. 95 sqq.Paucis ut quae de Religione illa majorum nostrorum con-siant, complectamur, plures quidem veneratos suisle Deos(jltnuaDt) reperimus, quos partito quasi imperio univer-sae naturae rebusque maxime humanis praeesle credebant;quibus utrum unum aliquem summum atque reliquorumquasi Regem praesecerint, non liquet: imagines vero aut assi-go eorum esfinxisle nullas, neque vel Templa vel sacerdotescultui eorum consecrasle, sed loca tamen sacra, ac maxi-me Lucos , arbores &c. sacras habuisse, magnaque & multiplicisuperstitione laborastu, certum est. Agnoscere in his si-militudinem manisestam cum aliarum gentium simplicis-

(66) Vid. Lagerbring I. c. I IV g. §. i, p. 128 (csr. §. 4, p.132); V G». §. 19, 22, p. l68ji69, 173 syqt qui sontes sirnul, more lue,■diligenter indicat.

94simarum moribus licet (csr. Jens Krast 0imtt bet tDssibeit, III ttstss).). sic de veteribus Pelasgis Herodotus re-slatur:ah itispio Deos Jhos sine nominibus sc. postea rece-ptis? Fenui autem nomina diis suis, ex officiis aut mu-nere eorum destimta, antiquitus jam tribuisle videntur)Cs sine forma ac specie coivisse , Lib. II, C. 50-53) acVarro apud Augustinum (de Civitate Dei L. IV, 31) An-tiquos Romanos plusquam CLXX annos Deos sine simulacrocoluisse , perhibet; csr. Plutarchus in Numa. sun nos por-ro nostros sesia quidem Diis Tuis annua dicasle, cultum-que iis tribuisle novimus, quibus occasionibus saensiciaquoque iis obculisle probabile esl (67)? an vero victi-mas mactaverint, dubium videtur: certe nec bostia autimmolandi vocabulo vernacula gaudet, nec alia ejus mo-ris vestigia iuperiunt.

Qui jam ante R. Erici sanslj expeditionem, notitiamquandam Christiana? religionis ad Fennos nostros perve-nille existimant; argumentorum loco non nisi conjectu-ras adserunt suas, easque valde improbabiles. Agmen du-cit auctor incertus Chronici Finlandus apud Nettelelad-

(67) Caret sane vernacula sacrlsdi nomine dcmesUco; Uhtrenim a svecico (Psscr ede deflexum, facile apparet. sed vocabulum2Bi’tO, tributum T forte apud nes, «t apud Lappcues, (quibus idem &

tributum & sacrisidtwi significat) a re sacra ad civilem traductum, poliadoptatam religionem Christianam alteram illam significationem ami-sit? Caeterum vocabula $>n!td finitus , stimarraa sese incurvare, adora-re, &c. religioni priswe deberi, vtrisimile est. Biarmionmi autem ex-emplum, quos Narrationes Idandorum & Templa habuisse & idolairadunt, ad nostros majores applicari nullo modo potest, si vei maxi-me illas veras ede detur: apud Biarmios enim opulentia lususque major,altarumque gentium commercium, potuit tales gentiiste mores. Nec ta-men credibile est, Biarmiorum idolo nomen 3nma!a proprium suisle;sed Norwegi linguae ignari appellativum, Deum in genere significans,cuu proprio (quod jam ignoramus) facili errore consuderunt.

95

tium 1. c. I ©t. p, 113; cujus sententiam III. editor cu-pidius quam par erat, amplectitur, ib. Not (29) &p. 63,uot. (3) ad Praesat. Chronici jluujieniani. Quam levis sitanonymi illius auctoritas, saepe jam significavimus: quod-que argumenti loco ad confirmandum aslertum Tuumcommemorat, varias Rusficas pisturas in quibusdam tem-plis Finlandiae, prxsertim in Cardia , supercjse , quam ine-ptum sit, facile quisque videt. Primum enim omninotalium est, mias tales picturas Rusficas ullo in temploFinlandiae, extra Careliam quidem, repertas aut visassuissie; nec in ipsa illa Carenae parte quae ad Russbs olimpei tinuit, in aliis templis quam quae cultui divino ho-minum Graecae religioni addictorum inservierunt, occur-rille scio, quorum notum est totam structuram ac ratio-nem a nostrorum more templorum abire: nisi sorsitantabula aliqua casu ex Russicis aut terris aut templis in nostraaliquando translata suit; qua de re mihi tamen nihilinnotuit. Deinde, an homini vel parum acuto videri de-bet yerisimile, tales ullas picturas tempore expeditionisEricinius: esso antiquiores ? Unde auctori constitit, eas ve-re suisle Rusficas? Etc, sed nimis diu in narratione ju-dicioque tam puerili consutando, moramur. Nec majo-ri probabilitate se commendant conjecturae quas adsertauctor Di sT. dr s. Henrico P. I, Praes p. 1 & 2, (qui ta-men argumento ex Russicis illis picturis surato, multumtribuere nec ille videtur), de Christianae doctrinae quan-tulacunque notitia, per samam & culta cum vicinis com-mercia, ad Fennos propagata, ac de conatibus inprimis illoaevm superioribus, Botnienses (Orientales?) ad Christianamsidem adducendi. Recte itaque & Juustenus noster pri-mam Chriitianismi lucem opera demum R. Erici sandimajoribus nostris illuxiile significat, & eandem senten-tiam disertd prositetur Auctor Pojitionum Historico Politi-

96

cavum e Chronico Episcopor. Ejusdem excerptarum , Thes,III, (apud 111, Nettelbladt 1. c. p. 92).

De i ossa, quam adhibitam sui sle probabile sit, majo-

res nostros convertendi ratione, supra jam egimus p. 60,not,«(32); cujus curatius cognoscendae qui studio ducitur,conserre poterit vel Hifloriam Olai i ryggvonis Norwe-giae Regis, vel Germanorum qui Lectos, Uvbnes Esto-nesque subjugarunt & converterunt, agendi morem, a-pud Gruberum 1. c. suse descriptum: plura ejusdem ge-neris exempla ut praeteream.

Indolem novae Religionis, qualis tum erat, cujusquidem Fennis prosessio obtrudebatur, opus non esl ut

depingamus: vel ipla ratio eandem propagandi, nonnisiin 'excernis quibusdam ritibus formulisque, nihil aut pa-rum certe intellectis, sitam suisle, satis indicat. Informa-tionem diligentem Baptismi solennicati praemittere, mosseculi parum curavit. (Csr. ex. g. schoning FTorget?

4ijl. II sX §. 9 3, p. 353

sacerdotes aliquot, praeter s. Hernicum, & exercitumcomitatos suisle svecicum, & hic locorum, cum ad cul-tum Divinam novae coloniae dirigendum solenniterqueperagendum, tum ad Fennorum conversionem urgendamrelictos, veterum auctorum side (re etiam ipsa idem sua-dente)

, credendum est; idque eo potius, quoniam Tem-pla etiam, sacris celebrandis Christiani? dicata. Regemvictorem, aute suum e Fennia discestum, in his oris ae-dificasse, tradunt. Ifrael certeEri andi dicit: Baptisatis pluri-viis (Pennis), fundatis ecclesiis , positoque ibidem l. Hen-rico Epi/copo — injiitutisque ibi sacerdotibus, ac exterisquae ad religionem Cbrisiiani cultus pertinerent ordinatisy

97

ad sveciam — remeavit. L, c. p. 9, Dubium quidem nonesl, quiu paullo magnificentius haec omnia extoiiere ver-bis, & ille & reliqui s. Regis laudatores, studuerinc (csr.Vastovius i. c, Ed. Colon, p. 65 & 69, Benzel. p, 62 &

67; Benzulius Motium. Vet. p. 34; Langebek 1, c. T. IVp. 598 & p. 600; Brev. MroJ. Fest. sanctor. Fol. 24): ali-quas tamen cultui Divino celebrando consecratas moxsuisse aedes, templorum licet nomine haud dignas, veri-simile utique videri debet. Neque repugnabimus, si exnumero ecclesiarum illarum (.$ivsioi‘) quas fundasse Re-gem asserunt, casas illas suisle quis, contendat, quarumreliquiae in Flislaro haud procul a Templo Humatusi,nec non in vicinia Templi Nousensis, ostencantur, inquibus s. Henricum docuille, veteris traditionis side nar-ratur. Csr. Di si. de s. Henrico P. Ip. 5 1, &P,11p. 6,II & 15. Randdmdkiensis autem Templi, s. Mariae dicaci(quod omnium in Fennia antiquissimum e sle non temerecreditur, ac intra primum, a Christiana? religionis doctri-na huc illata, seculum mature perfectum suisse conslat), funda-menta jam tum jacta suisse, asfirmare non aademus; ve-rum annum ejus conditi nosmet ignorare, simul sacentes.

Quomodo caeterum hic sveci res constituerint, pla-ne nescimus. Nullius neque Praesecti his terris nomen,neque instituti memoria, ad illa usque tempora perti-nentis, superest Non admodum magnam hic relictamsssisle svecorum manum, probabile est; ut nec illorumqui sele victoribus mox submitterent Christianaeque re-ligionis sibi obtrudi prosestionem paterentur, Fennoruminsignem suisse multitudinem, credere licet: quamobremnovam hanc provinciam, initio minus validam, gravi-bus hostium insukibus vexationibusque patiiisle reperi-mus: cujus rei infra documenta obvenient. Multos in-

98

colarum, metu vis hostilis, in terras interiores recessisse,(Tavastorumque & auxisse numerum & in advenas sve-cos odium excitasle), non improbabiliter disputatur (68);uti nec a vero abhorret, alios, ac maxime sinus Fenniciaccolas, vel ad Carelios sese Ingrosque recepisle, vel ma-ri trajecto ad Estones fugissie, ac magis etiam insensoshos populos in svecanum Christianumque nomen red*disse; quorum mox in novam Ecclesiam Fennicam ver-sum surorem armaque suisie, reperimus. Nec tamennegamus, Lapponibus quoque hanc epocham insaustamsuisle; quorum sedes australiores, Fennis ad interioraFinlandiae loca catervatim migrantibus, coarctatas adem-tasque sibi sensim, credere licet.

Longe vero meliorem Fennos, quamprimum svc-eorum adjicerentur imperio, quam cognatos sibi Estonas(qui non multo post a Germanis quibusdam subjugatimiseraque servitute oppressi sunt (69)), expertos suisse sor-tem, nemo nelcit. Nemini personalis sua erepta suit li-bertas; bona & praedia sua victis, quotquot victoris seseimperio submittebant, sensimque toti sic populo, relictasunt (70), cui eodem quo victores frui jure concestutn

(68) DijJ. de s. Henrico P. II, p. 5. Illam autem Fennorum Insuperiores provincias sugam, demum Lapponibus originem pariter acnomen dedijje , (cujus aslerti auctores ibidem schesserus & Net-TELBI.ADlus laudantur) admodum infelix esl: conjectura. Vid. qu*supra monuimus p. 80, not. (52): csr, Hogstrom 23ejTr, ostver --

Cr.pmivrE. C. 2, §. 4, p. 40.(69) Csr. Gruberi Orig, Livon. pastim, aliique rerum Livoni-

carum & Estonicarum seriptores.(7 Q) Quia reliquis Fenilis, paullatim scse submittentibus, agros

non sili sle ademtos reperimus, sed omnes in civitatem receptos; pro-babile est, eas terras quas colonis svccis in ora maritima australiori

99mox esse reperimus. Itaque vere felicem non uno no-mine majoribus noslris rerum hanc conversionem suisle,cenlendum esl, dudumque agnovit grata posleritas, & re-ligionis & literarum notitia, cultu vitae civilis moribusquehumanioribus, sensim aucta.

(d) Ut Finnorum (Fennorum , Finnonum I. Fennomm )nomen, genti ipsi ignotum, atque a Norwegis olim Lap-ponicae primum nationi inditum, deinde vero ad no-stros quoque majores (ob deprehensam vel creditam gen-tis utriusque cognationem) traductum, cujus slt vel ori-ginis vel primae slgnificationis, nos latet; ita unde Ta-vaflorum & Tavastia vocabulum (sJaPvslster & $aTOastiauD)originem traxerit, quidque proprie denotet, prorsus itemignoramus. Ipss quidem terram suam velmao, seque ipsos vocant; quorum verborumetymologiam aeque parum cognoscimus.

Illam provinciam, licet praeser Lappones, incolasgeneris quoque Fennici, jam ante expeditionem R. Erici

san&t habuisle, non dubitemus; tamen hujus occasioneeventus novis coloniis auctam suisle, valde probabile pu-tamus, earumque adventu odium in svecos, maritimae o~rae dominos, aut excitatum esle aut vehementer auctum,pariter credimus. Insestus certe in svecorum coloniam

insidisque tributas videmus, a pristinis vacuas relictas esle incolis, autbello cxsis aut hostium metu aufugientibus; certe ultra primum belliimpetum hoc incolas sedibus suis exuendi consiiium non suisle adhibi-tum, res ipsa docet; quorum nullos esle vel captivos abductos, velservos novis colonis addictos, glebxve, ut loquuntur, adseriptos, de-prehendimus. Quod autem maiorem novorum colonorum partesu inNyiandia consedisle scitnus, documento est, in eas partes maximam bel-li vim ingruilse; csr, quae diximus Aipra p. 52 sq. not. (22).

100

animos gessiste, ab illa sine dubio, paganos convertendi& subjiciendi studio slagrante, etiam lacessitos armisqueperitos, vel ex litteris Papae Gregorii IX, a. 1237 datis,liquet; quas legere & apud Vastovium licet, 1. c. Ed.Colon, p. 176, apud Gruberum 1. c. p. 261 (qui Ray-naldx citat Annal. Eccles. T. XIII p. 457): csr. a CelseApparat, ad Hisl. sveo - Goth. sect. I p. 67. Barbarae tumgentis, cujus hoc loco nomen 7avesti, primum occurrit,crudelitatem & in svecos atque Christianos odium de-pingens Pontisex, simul docet, eosdem Tavesios jam sil-iae a svecis ad Cbristianam sidem conversos : quod offen-dit, & novae praecones religionis & novorum sine dubioarma hospitum, interim altius in partes terrae interiorespenetrasse, ac solenni ejus temporis convertendi modoveteres irritasse incolas. Quam late vero & religionisChrissianae & imperii svecici sines extendere valuerint,eo dissicilius erit, monumentorum ope destitutis accuratedeterminare, quo incertiores sumus quibus limitibus Ta-vastorum regio iis temporibus circurascripta fuerit, &

annon hoc nomine pagani Fenni quicunque, coloniaesvecicae viciniores, appellari a svecis issius,ut videtur auctoribus) consuevenssit? quorum querelis adPontificiam seciem harum rerum notitiam pervenisse, sa-cile intelligitur. societatem autem Tavassos cum vicinisnationibus, Careliis sine dubio, Ingris , Lappis [Rusiisac forte Estonibns ) iniisse, iisque instigantibus & ad-juvantibus, quibus svecorum & Chrissianorum viciniacum incommoda tum. periculosa videbatur, hos aggres-sos suisse atque assiixisse, ex iisdem literis discimus; quaedocent Tavesios illos, procurantibus inimicis Crucis propepositis y ad antiqui erroris reverjos persidiam ,

cum quibus-dam barbaris novellam ecclesice Dei plantacionem de Tnvestiasunditus, Diabolo coadjuvante, subvertijse &c. Quinam au-

101

[em illi Crucis inimici barharique suerint, cum ex Chro-nico Juusteni nostri colligere licet, [ubi a Curonihus &

Ruthenis primos Ecclesiae Finlandensis Episcopos gravitervexatos esso narrat), tum ex duabus aliis patet Papae Gre-gnril [X Bullis, quibus novae ecclesiae Finlandensis patro-cinium suscepit; quarum una, cum ad Episcopum & Pra-positum Rigensem, Ahbatsmque de Dunemuude, Ci sleraen sisOrdinis , tum ad Episcopum Luhicensem , ac item ad Epi-scopum Lincopensiem , Abbatem Cuthlandensem , Cisierci-enjis Ordinis, data est: ubi dicitur Finlundenjetn Epi-scopum, in Fin lamiia Es terris vicinis magnum populumydolutrie ' cultui servientem , evangeticand'o nomen Do-mini nostri js-esu Cbristi, de novo aequi svissie eidem Acadditur; Denique Rutheni, qui propinqui sunt eis, minimum(leg maxime ?) abhorrentes ipsos pro eo quod sidem Katbo-licam suseeperunt , multipliciter dejeviunt in eosdem , modisquibus pojsunt ad eorum interitum dispendium intendendo.

Quare mandat; quatenus mercatores de partibus vestris, nemercimonia cum illis exerceant , donec dejinant persequi denovo conversos ad sidem in terris eisdem,

— cogatis Dataest haec Bulla Perusii X Ka/. Februarii , Pontificatus anno[sio (25 jan, 1225) (71). Altera, Arcbiepiscopo Upsalensi

C71) Kegislr, Ecchs. Aboens. Fol. 43. Hujus non meminit Nob,aCei.se. Praeterea aliae tres ejusdem Pontificis Bullae, idem argumentum at-tingentes, in Rcg. Ecc.eJ. Aboen/is comparent, quarum utraque po-sterior NobilistiniO A Cei.se pariter suit incognita: prima (Fol. 46) eo-dem quo illa quam mox laudavimus die {X Kcd. lebr. Ponti/. II )

Perusii data, qua Epijcopo Lincopenji , Abbati de Guthlandia, Ctsi. Ord,& Prapojito de IVisbj iigniiicatur, Papam jub protectione Apojioliccssedis & jaa Episcopum , Clerum td Populum linlaudenjem reeepij/etcamquc ob caniiam mandatur, quatenus non permittant {tpilcop & ob-bas) eos temere nwlejlari, moiejlatores eorum indebitos — per cenju-ram e ccasiajncam appehatioue posipo/ua compejceuao. Hanc sigmncare

102

& Episcopo Lincopensi missa, jubet ut — inhibeant, nequis Christianorum paganis in Karelia

, Ingria , Lappia £7*Watlnndiei serrum, arma vel ligna deserat aut apportet,quo eorum crudelitas in svecos avertatur; quam crudeli-tatem sine dubio nova Colonia & Ecclesia Finlandensis,iis vicina, maxime experta suit Data suit haec Bulla,Lugduni V Id. j/nn. Pontificatus III (9 Jan. 1230); de quacommemorat a Celse 1. c, p 63 Lappi quorum hic mentiosit, eos esle puro, qui in nostra Fennia (adaeque in Tava-storum vicinia) tum adhuc degebant; quos quidem alias

videtur A Celse 1. c. p. 62, n. 5. Altera (Fol. 44), Iisdem Perusiiitem data, XIII Kal. Marcii , eodem anno (Pontiliratus II); ubi le-gitur: Ex parte venerabilis fratris nojlri sinlandenjis Episcopi suitpropojitum coram nobis, quod cum in Dyocesi sua jit noxelia Chrijliplantatio, sio animos quorundam de Gudlandie partibus tecti cupiditasoccupavit, at qui gloriantur in nomine Ch, istiano, paganis intendentibusad exterminium plantationis ejusdem, in armis , equis , navigiis, vi ssna-tibus & aliis mercimoniis subvenire presumant; in quo pares aut edamjuperiores in malitia simi illis, dum eis ad impugnandos Christianosmctjjaria JubminiJlrant. Cum autem sideles deceat universos, non adimpedimentum sicd augmentum religionis intendere chrijliance, — mone-mus —, quatenus pro divina reverenda mercatoribus de Guttandia in-terdicatis & inhibeatis exprej/e, ne paganis predissis i,i premi jis reialiis audeant subvenire. F.tc. Hujus non meminit Nob. a Celse; sedlegitur in 'Reg. Ab. Fol. 44, Mercatores autem Wisbyenses magis iu-cri sui quam propagandte religionis (ludio litasse, non unum hoc ex-emplum dcmonrtrat; Csr. Gruber 1. c. p. 24. Tertia Bulla dataAna-gniic Ociae a Kalend. Decembris , Fonti/', anno VI (1232), Papa Mili-tibus Chrijli in Livonia injungit, ut in remisilonem peccaminum, ad pro-vinciam Finkmdie, pro desendenda novella plantatione ad Chrijli sidemin ea naviter comersorum, contra insideles Ruthenos personaliter acce-dentes, cum constho — Finlandenjis Episcopi, qui ajsumpjit in premijjispartibus negotium fidei ex animo projequendim, desenjioni eorum insi-Jlerent viriliter & potenter. E:c. ibidem legitur. Paruisle Ordinem Li-vonicum huic mandato, non e(l verisiraile. De zelo autem & Ponti-sicis, & Episcopi Fiuiandensis, haec taolimina satis loquuntur.

103

svecici partes imperii, quam coloniam in Fenniae oranuper conditam insestasle, credibilevix videatur. IVatlandiamautem Ingriae suisle tractum putamus circa Knporiant situm;in qua regione etiamnum homines habitant a caeceris sn-gris dialecto, vestitu moribusque distincti, qui JVatialaijet(slng IVatialainen) appellantur, quosque Lapponibus o-lim vicinos (cum hi australius etiamnum habitarent) in-seflosque suisse inde colligas, quod sVt/jsjolats his inimi-cus hodieque dicatur? 72). Horum autem hostium in-sultus maxime Nylandiae oram assiixisle, quibus locis im-minentes Tavasti reliquorum illorum paganorum sedibussimul erant viciniores, probabile est; quamvis nec Abo-£nsi regioni pepercisse, ex Juusteni noslri Chronico ap-paret. Pacatam quidem Fennicam Ecclesiam provinciam-que, a prima sua origine ad occuparam usque a DuceBirgero Tavastiam resque hic diligentius constitutas,haud suisse, vel idem Chronicon Juusteniamim satis docet.Bullaeque Papales hoc tempore datae, quotquot Fennicasres accingunt, abunde confirmant. Litterae Papae AlexandriIII, ad Upsalensem Archiepiscopum siiffrnganeos ejus £?*

Gntormum ducem , (de quibus supra jam disputavimus,p jj, sqq. not. (25)), Tuscali Id. sept. (inter a. 1163& 1185) scriptae, aut cum Fennis, quos novi advenae vi

(72) Radix quidem hujus appellationis in lingua exrtare Lappotil»ta videtur, ubi ITaJsjotet odisle lignilicat; sed & hoc verbum ab illonasci potuit? Ac notabile est, eosdem Lapponei hostibus, a quibus o-lim vexatos se suisle perhibent, nomen Tjude indere, (in quo Tjchudiveterum Chronographorum Russicorum haud obscure agnoseuntur), dspro quo interdum nomen Karjeieh(Care\ii) substituunt. Quod magis etiamconfirmat, quam supra laudavimus (p. 79) virorum doctillimorura sen-.tentiam, qui Tschudos istos Fennici suisle generis docuerunt. Csr. Lexucoii Lappomcum D. D, £r. LinoaHl & Joh, 6hrlimg

, in voc,IVaJjjolats ik Tjude,

104

atque armis ad Chrrstianam prositendam religionem co-gere pergebant, aut cum vicinis, paganis ob ipsam hancreligionem su saeptam . eos vexantibus, perpetuo pugna-tum esle, demonstrant; nec quas ad Andream , Arcbiepi-scopnm Lundeusem, Papa Innocentia? 111 dedit, (Vid. a Celsei, c. p. 52, n. i4), quaeque Thomam Episcopum Finlan-diae attingere putantur, quietum in his oris slatum rerumprodunt quibus literis diligentius infra disputabimus.

Interim tamen svecos & neophytos Fennos non mo-do propagandae religionis Christianae studium diligenterursisle, sed etiam res suas magis magisque stabihvisse,eum allata evincunt monumenta, tum captum jam a.1229 consilium Cathedralem Ecclesiam (a Rdnddmdki?)ad locum aptiorem transferendi, confirmata de quo ne-gotio binas existimat datas suisle Bullas Papae Gregarii IXNob. a Celse 1. c. p. 62, n. 3 & 4, quae tamen non nisiunica esle videtur (73), sed illa ad aslertum nostrum sta-biliendum admodum idonea: qua quidem, ad EpiscopuntEmcopensem , Abbatem de Gutlaudia, & Prapojituin de IGis-

(73) Asseram dicit Pernsii XIII Kal. Febr, Pont. II, datam suislejqux eadem est cujus verba adtulimus, sed cui in Regislro AboVnJi diesX Kal• Feb, recte assignatur, quamque in Bullariis ornhjalmiano 6cP'ertngsko! dictito reperiri, vir Nobil. indicat. Asseram, Episcopo Finlnn-den/i elatam, qua approbatur translatio illa Ecclestx Cathedralwubividerit, non stgnificat, citans modo ctRNHIELMII sisi. Eccl. p. 491 >

quem non nisi de eadem illa superiore loqui, palam est, licet maleapud cum dicatur (vitio forte Typographiae?) eandem a. jam 1226 da-tam suilse, quem annum salsuni clTe, tnanisestuin facit Dn. a Celse>Ipsc indicat Ornhjelmius , ex antiquo AboHusts Ecclesia Privilegio-rum libro (s. Kcgistro Abotnji} se eandem descripsisle J ubi non nili 11-na illa, quam laudavimus, reperitur; quam eandem alio soco (p. 464)anno demum 1328 suisse seriptam a(serit, ad Bullarii sui testimoniauiprovocans.

105

by misTa, significat Pontisex Finlnndensiem Episcojmm sibisxposiuijsie , quod in primitiva Cbristinnitatis piantacione .(74}in partibus illis., Cathedralis Ecclejla sua suit in loco mi-nus ydoneo consiituta (75): unde petebat, ut [cum) nunc plu-ra loca

, cresicente in eisdem partibus per Dei graciam sideKatbolica magis ad hoc commoda essio noscantur, transferriEpisicopalem sedem ad locum competenciorem in silia Dyocesimandaremus . Qiiociren — mandamus , quatenus inquisitaJttper hoc diligendus veritate, si rem inveneritis ita essio y

eum consilio ejusdem Episicopi & Clericorum si.orum trans-

(74) Itaque non multo post primum svccorum in has terras ad-ventum conditam, & Episcopalis sedis hic collocanda: consiliura cap-tum suisle, oportet? Dc quo tempore, ut a sua artate jam remotiore,loquitur?

(75) Quis ille locus fuerit,' docent hxc verba, Bullae hujus apo-grapho in Regifica vet. Ecclesice Aboensis reperiundo pr-e(cripta; BullaGregarii de translacione ecclesie Katedralis a Rcenthamceki sictile huc.Cur veterem illum locum tam incommodum judicaret Episcopus, dissi-cile jam fuerit offendere, curque hunc in quo nunc exstructum reperi-t r Templum Cathedrae, si quidem is ejus consilio delectus suit, tamparvo intervallo a superiore illo distansem, tanto aptiorem haberet,ut operae existimaret pretium tanta suseipere molimina? Verba expen-dens Pontificis, ex alia credas Finlandix parte huc transferri Ecclesianisuam Cathedralem & Episcopalem sedem Episcopum voluisse, aut haccx ora ad aliam transferendi consilium cepisle? Num de loco primiTempli erronea postea obtinuit opinio, unde hoe demum tempore adRdnddnidki Episcopus sedem suam transtulit, forte in Nonsis ,

ubi sc-pultus suit s. Henricus, primo collocatam? sane opus suisle succcssitquodam laetiore in propaganda religione christiana, iiukque nata am-pliore regionis hujus cognitione non videtur, ad comparandam loco-rum adeo vicinorum (ac illa simi quibus Templum Randamakieuse &

Aboense lita conspiciuntur) opportunitatem. Nec credi facile potest,sermonem esse de Templo quod idem demum hic Episcopus, primumad hanc oram adveniens, festinanter exstruxerit? Res sondum pleneliquet.

106

seratis aufloritate nostra sedem eandem ad locum in eademDyocest utngts aptum. Initium quoque condenda; urbis(cxslruendaeque forte Arci ) Abosinsis facis mature factumsuisle oportet, si anno jam 1198, quod in vita FoJ'quiniJuvstenus noster tangit, Rutheni hanc urbem incende-runt; a ouibus tum factam hic primam depopulationem suisTedocet Ms. quod supra laudavimus Palmskoldiaimm , quamin cauda suisle simul significat cur nulla Folquini ejusdemacta reperirentur. Ac licet hunc maxime impetum, pquemalii similes nominatorum supra barbarorum, in novaeecclesiae Fennicae coloniaeque svecicae perniciem tanquaraconjuratorum, & praeceslerant & sublequebantur), ad re-ligionis Christianae qualemcunque in Fennia herbam pe-nitus sere sussocandam vehementer comulae existime-mus (76;; svecos tamen hinc omnes expellere haud va-luerunt, adeoque nec prohibere quo minus hi vires moKresicerent, novisque aucti subsidiis superjores denuo eva-derent. 7 boma certe adventum Episcopi, (circa a. 1209?)

(76) In Bulla P. Honorii IIT ad Episcopum Flnlandertsem (77/0-mctm?) Laterani idibus <>Januarii Pontis. anno H data (15 Jan. 1221),dicitur: Cum , sient ex literis — Upsalen, Archiepijcopi nojlroeji Apojlo-latuireseratum ,

Eccietia tibi commijj u ‘ de novo ad agnitionem venerit ve-ritatis", & a circumadjacentibus uarbaris nationibus , quos plantationemnotellam eradicare nituntur, tribulationes multas sujlineat &pressoras , acearumfactitia ex suhtrasione mercimoniipo Jit non modicum cohiberi, au~Raritate tibi prce. sentium indulgemus, ut Chrijlianos circummanentes, ntad eos navigent & vissutlia Jen alia necejjaria deserant — per censuramecclesiasticam — comprjcas. vid. Vastovius Ed. Coi. p. 170, & 6rn-hjelm Hita Ponti de laGardic, p. 28; Csr. a Celse 1. c. p 58, n. 16.Quod consilium barbaros, commerciis eos intercludendo coercendi, saepedeinde, ut ex nuper allatis patet, a Pontificibus renovatum, haud saneineptum suilTet, si Christianorum simul mercatorum compesci potuisietlucri sames, sine quorum avida diligentia nec pndam tanti vendere barbaripotuisient, unde perpetuum cupiditati su* alimentum accrevit, nec opestot expeditionibus, navalibus prscipuc, suseipiendis, susiccislent.

107

aliquanto majorem iis & animum & zelum addidisle,dubium non est; quem in paganismo opprimendo &Christiana propaganda side & diligentem & non inseli-cem siliae, vel inde patet, quod lucos delubra, depu-tata olim ritibus paganorum , qua ”de jiovo per eum con-ver/i” ad sidem , ecclesiee suce voluntate [pontonea contulerant,Pontisi Gregonus IX, litteris Perusii II Kal. Febr Ponti-ficatus anno II (d. 31 Jan. 1229) datis, eidem ecclesiae con-eessit & confirmavit (77): quas terras non contemnendaeamplitudinis pretiique suisle oportet, quoniam partemearundem Cappellano siio Episcopum haud multo postdonasle reperimus (78), nec credibile esl, eum nihil ea-rum vel sibi vel ecclesiae suae Cathedrali reservasle? Cae-terum novis hostium & maxime Ruthenorum atque Cu-ronum irruptionibus, quae Episcopum quoque sugam hinccapessere atque in Gothlandiam abire cogebant, res ec-clesiae suae vehementer suisle rursus afflictas, & progres-sus novae religionis impeditos, facile intelligitur-. donecper expeditionem Birgeri Ducis, & majore huc trajectoexercitu, & Tavastia devicta, novoque imperio accuratiusconstiruto , confirmato, praesidiisque potentioribus muni-to, insignis plane in his terris rerum conversio contin-geret, firmiorique tandem & religionis & republicae le-curitas & tranquillitas fundamento superstrueretur.

(77) De hac re infra, in vita Thomoe Episcopi, porro agemus, Csr,interim a Celse !. c. p. 62, n. 6. Delubra autem, quorum hic~inentiosit, aedes aut templa, idolis qua si habitanda tributa ac constructa haud su-iise, sed loca tantum diis venerandis consecrata, forte sepiuni quodamgenere circumdata, notamus. TEdiutn sacrarum (paganorum cultui dica-tarum) nullum habemus nomen vernaculum, nec vel ulla earum ad no*pervenit memoria, vel condendarum consilium condicioni ingenioquegentis convenit, Csr. supra p. 93.

(7s) Etiam de hac re infra, in vita Episcopi Thomce, diligentius di-sputabitur. Csr. a Celse 1, c, p. 63, n. 6, & p, 66, n. 21.

108

Caussas, easque graves & idoneas expeditionis a Bir-gero j-arlo, justsi nomineque Regis Erici assinis sui, ssi-sceptae, posl adductas supra de incursionibus, odio hostili& crudelitate Tavastorum in ecclesiam Eennicam Chri-stianam expromrae querelas & documenta, opus non estut operose exquiramus. Magno autem studio siimtuqueapparatum Fuisle bellum, classiemque insignem & nume-rolam ad Tavastos domandos sictile mislam, vereri scri-ptori facile credimus (79); licet dubium non sit, quinposeticis coloribus, pro modulo ingenii, narrationem (si-am exornare studuerit, expedirionemque ad paganos op-pugnandos comparatam, magnifice laudare.

De barbarorum porro diligentia consilioque contrasvecorum (ese impetum muniendi atque tuendi quod ad-ditur, minorem sidem mereri credas; quos ad latrociniapotius exercenda imparatosque invadendos & omni In-victa vexandos promtos, quam ad justum bellum pro-pulsandum (ollertes inflructosque suisle, existimare decet:quippe nulli nec communi parentes imperio, nec di-Iciplinae militari adsvetos. Quare nec sessi desendere a-crirer valuisle, nec magnum svecis eos aggredientibusterramque eorum armata manu intrantibus negotium ex-hibuisle, videntur. An de bello tanta vi sibi inserendoappararuque bostium tam diligenti ac ingenti quidquamantea relciverint, mature qvidem satis ad cavendum,dubitari etiam potesl. Hoc autem certum esl, occurnlleTavastos svecis, seseqiie desendere conatos, (ed fusosmox sugatosque (uillsi, ac quotquot eorum hostium in

(79) Auctori anonymo qui svctice Chronicon composuit RhythmicumHsajus; Edit. Haclorpti. p. 21 & 22? quem Epicus Oi.ai unice se-quitur, Ilist siccor. Qotkommque Ed. srlcjjen. in 4:0 p. 10s; Ed. Lovcenii(Holm. 1654, stcj P- 58. Ipsi eventui coaevi auctores, qui has res expli-cent, dcsidcramiis.