epigenetik mekanizmalar nedir? - diabetcemiyeti.org · hastalık tablosu gen fonksiyon fenotip...
TRANSCRIPT
Epigenetik Mekanizmalar Nedir?
F. Belgin ATAÇ (Ph.D)
Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı
52. Ulusal Diyabet Kongresi
21 Nisan 2016
Epigenetik
DNA’nın baz diziliminde herhangi bir değişiklik yapmaksızın şeker fosfat omurgası üzerindeki değişimlerle gen ifadelenme biçiminin değişmesi
Santral dogma
Biyokimyasal Analizler
Etkilenmiş Doku
DNA tanı amaçlı kullanımı
Santral dogma
Transkripsiyon
TF
Promotör
Transkripsiyon
RNA Polimeraz
Her transkiptten protein sentezi olmaz
Protein
PROTEİN KODLAYICI GENLERİN İFADESİNİ DÜZENLER
İnsan Genom Projesi
• Hastalıkların yeniden sınıflandırılması gerçekleşti
• Yeni tanı yöntemleri gelişti
?
Çok hücreli organizmalar aynı genomdan oluşan farklılaşmış hücrelerin belirli bir düzen içinde yerleşmesi ile ortaya çıkan karmaşık bir hücre kümesidir Her protein her dokuda aktif değil
Gen İfadelenme
Haptoglobin 8,815.24
Fibrinojen, gamma 6,639.08
Fibrinojen, beta 6,578.81
Alfa 1 mikroglobulin 6,559.68
Alfa-1 tripsin inhibitör 5,996.51
Koagulasyon faktör 22 4,415.56
Kompleman faktör I 4,244.34
Apolipoprotein C-I 5,176.36
Sitokrom P450, 1a2 4,133.49
Komplement bileşeni 9 4,387.86
Uromodülin 4,558.93
Böbrek özgü protein 2,826.43
Defensin beta 1 2,129.96
Böbrek özgü kaderin
Klor kanal 1
1,445.64
1,444.95
Aquaporin 2
1,310.87
Gen İfadelenme Pankreatik elastaz IIB 27,712
Elsetaz 1 öncülü 34,596
Safra tuzunun stimüle
ettiği lipaz 15,430
Pankreatik lipaz
35,592
İnsulin 4,256
Doku/Organlara Özgü Gen İfadesi
«Genomik İmza»
Seslilik ve Sesizlik
• Farklı gen setleri işlevsel olur
Zigot
Kanıtlar
1. Fibroblastlar veya lenfositler gibi farklılaşmış hücreler, mitoz bölünmede fenotiplerini korur
2. Monozigotik ikizlerin hastalıklara genetik yatkınlıklarının farklıdır
3. Özelleşmiş hücrelerin oluşumu
(1975) DNA metilasyonu ile gen ekspresyonunun baskılanması «Silent remembrance»
Epigenetik Mekanizmalar
–DNA metilasyonu – Histon modifikasyonları,
– Kromatin yeniden modelleme
– Mikro-RNA‘dır.
DNA yapısında bulunan nükleotidler
DNA Metilasyonu DNA’ya Diziye Özgü Bağlanan Proteinlerin Afinitesini Etkiler
Epigenetik bilgi mitoz bölünmede aktarılır farklılaşmış fenotipi korur
Yeni CH3 Grupları
Metillenmemiş homolog
Mitoz
Metillenmiş homolog
DNA metilasyonu
inhibitörü
MDS için klinik kullanıma girdi
↑ 𝐝𝐨𝐳 𝐦etil donörü besin ile beslenen annenin yavrusu
Dutch Hunger Winter
• Beslenme < 700 cal
• Intaruterine yaşamda kalori kısıtlamasına maruz kalanlar;
– DM, KVH ve obesite yatkın
– Epidemiyolojik çalışmalar halen devam etmekte
• F1 famine exposure in utero was, however, associated with increased F2 neonatal adiposity and poor health in later life. Our findings may imply that the increase in chronic disease after famine exposure in utero is not limited to the F1 generation but persists in the F2 generation.
NE YİYORSAN O’SUN!
Yediklerin ve yaşam tarzın torunlarını da etkiler
Epigenetik Mekanizmalar
– DNA metilasyonu
–Histon modifikasyonları – Kromatin yeniden modelleme
– Mikro-RNA‘dır.
Çekirdeğe nasıl sığar?
NÜKLEOZOM
Nükleozom bileşenleri
Histon proteinler
• Arjinin, lizin (+)
DNA
Negatif yük
Hiperkondensasyon kromatini sessizleştirir
Ökromatin Aktif gen
bölgeleri
Heterokromatin
Gen içermezler yada baskılanmış genleri içerirler
• İyonik denge
• Histon-DNA ilişkisini etkiler
Histon asetilaz X Deasetilazların transkripsiyonel regülasyondaki işlevi
Histon Asetilasyonu
Grup : (CH3CO)
Enzim :Histon asetil transferaz (HAT)
Amaç : HİSTON’un DNA’ya olan afinitesini bozmaktır
Etkisi : Lizin –DNA ilişkisi bozulur
Sonuç : Kromatinde gevşeme
Transkripsiyon
Kondanse kromatin
Gevşemiş kromatin
Asetil Histon deasetilaz (HDAC)
HDAC inhibitörleri ile ilgili çalışmalar devam etmektedir.
Seçicilik
Aynı gen kalıbından bu kadar farklı fenotipik değişiklik nasıl olur?
Histon kodu : Kombine modifikasyonlara bağlı olarak transkripsiyonel durumu belirler.
Metillenme-Arginin (R)
Metillenme- Lizin (K)
Fosforlanma -Serin (S)
Ubikütinlenme -Lizin (UB)
• Gen regüle edici proteinlerin kromatin ile etkileştiği
Bromodomain – asetile lizini Represör bağlanamaz transkripsiyona açık
Kromodomain- metil Transkripsiyona kapalı
Metil
İnaktif gen
Epigenetik Mekanizmalar
– DNA metilasyonu
– Histon modifikasyonları
–Kromatin yeniden modelleme
– Mikro-RNA‘dır.
Kromatin Yeniden Modellenmesi
• Dinamik yapıdadır
• Nükleozom, yapısında ya da lokalizasyonyonunda değişir
Kromatin yeniden modelleme kompleksi
Yeniden modellenmiş nükleozomlar
Standart nükleozomlar
Kromatinin yeniden şekillenmesi transkripsiyon aktivasyonuna yol açar
Kromatin Yeniden modellenmesi promotörü açabilir
RNA Polimeraz
Promotör
DNAz duyarlı bölgeler
Promotör
DNAz duyarlı bölgeler
Promotör Nükleozom
Histon
Yaşam boyu değişim gösterir
PNAS, 2005
Epigenetik değişikliklerin genetik
değişimlerden farkı nedir?
• Geri dönüşümlü oluşları
• DNA’nın baz dizisinde bir değişime neden olmamaları
Bora S. ve ark., Mol . Biol 2015
Güncel besinlerin epigenetik mekanzimalar üzerindeki etkisi?
Brokoli - Histon asetilasyonu
Soya - DNA metilasyonu
Yeşil çay - DNA metilasyonu
Safran - DNA metilasyonu
Epigenetik Mekanizmalar
– DNA metilasyonu
– Histon modifikasyonları
– Kromatin yeniden modelleme
– Mikro-RNA
6 metil Adenozin modifikasyonu
5’ şapkalama
İntron- ekzon çıkartılması
Poli A kuyruğu ilavesi
Ökaryotik mRNA
• FTO nükleer bir protein, demetilaz
• FTO ↑ 6mA↓ → mRNA modifikasyonunda işlevsel
• GWAS çalışmaları FTO’nun DM ve obesite ile ilişkisi bildirildi
• FTO knockout çalışmaları ile hücresel metabolizmadaki önemini ortaya koydu
• ??
RNA modifikasyonları da epigenetik belirteç olarak sınıflandırılmasının mümkün
Liu N., Pan T. Translational Research, 2016
Hastalık tablosu
Gen Fonksiyon Fenotip İlişkili olduğu Hastalıklar
METTL3 Metiltransferaz Apoptoz, gelişim Prostat,Aicardi sendromu
METTL4 Metiltransferaz Apoptoz, gelişim Alkol bağımlılığı,alkoliklik
WTAP Metiltrasferaz mRNA kırpılması Wilm’s Tümör, Hypospadias, Sarkom, Kötü huylu mezotelyum, Sinoviyal sarkom
FTO Demetilaz Hücresel enerji homestazı
Obezite, diyabet,polikistik over sendromu, kalp krizi, kanser, alkolizm, zihinsel rahatsızlıklar, katarakt, hepatit
ALKBH5 Demetilaz Erkek fertilitesi Hipoksi, Smith-Magenis Sendromu
YTHDF1 m6A bağlanması mRNA kararlılığı Pankreatik kanser, pankreatit, dermatomiyozit
YTHDF2 m6A bağlanması mRNA kararlılığı Lösemi, renal hücre kanseri, meme kanseri
YTHDF3 m6A bağlanması
N/A N/A
ELAVL1 m6A bağlanması Apoptoz, mRNA kararlılığı
Kanser, lösemi, hepatit, alzaymır, anoksi, artrit, hipoksi, pankreatit, keratokon,larenjit, endotelit, prostatit
Liu N., Pan T. Translational Research, 2016
RNA epigenetiği
Epigenotipteki mutasyonlar
Epigenetik profilin nasıl kalıtılır
Genetik hastalıklar için yeni tedavi imkanlarının yaratılması mümkün olacaktır
Özet
Epigenetik mekanizma
Gen ifadelenme kontrolü
DNA aracılı DNA metilasyonu
Histon modifikasyonları Kromatin yeniden modelleme
RNA aracılı RNA i
6metil adenozin
DNA’nın baz diziliminde değişiklik olmaksızın
Epigenomik
Epigenetik mekanizmalar
• Kalıtsal
• Geri dönüşümlü
• Yaşam boyu değişen
• Çevresel faktörlerden etkilenen
• mRNA regülasyonda rol oynar
Yaşamının iyileştirilmesi
RNA aracılı epigenetik mekanizmalar ?
Penetrans değişikliği gösteren kompleks hastalıkların patogenezi açıklanmasında katkı
Epigenetik mekanizmalar
Epigenetik Mekanizmalar Nedir?
F. Belgin ATAÇ (Ph.D)
Başkent Üniversitesi Tıp Fakültesi
Tıbbi Biyoloji Anabilim Dalı
52. Ulusal Diyabet Kongresi
21 Nisan 2016
Yeniden Programlama
Normal kromatin yapısı transkripsiyonu yavaşlatır.
Genomik imprinting nedeni ile ayni ebeveynden gelen genler seçici olarak sessizleştirilir
• 1980lerde , in vitro fertilizasyon deneyleri iki dişiden gelen pronükleusun canlı embriyo vermediğini gösterdi