energjia e ripërtëritshme si shans i zhvillimit ekonomik në kosovë

© GIZ | © evroenergie | 2012

evroenergie

Studim | Ekonomia Energjetike

Energjia e Ripërtëritshme si shans i Zhvillimit Ekonomik në Kosovë

Ekipi i projektit:Bashkim Malushaj, Drejtor Menaxhues evroenergie, si dhe Udhëheqes i Njësisë Biznesore në bofest consultMetodat dhe situata aktuale në Kosovë: Hamdi Malushaj, Menaxher i degës në Kosovë evroenergie, si dhe Kryetar i Shoqatës për Energji të Ripërtëritshme të Kosovës – SHERKModeli, procesi dhe përmbajtja: Artan Bajrami, Team Leader evroenergieAnaliza dhe përmbajtja: Adrijana Hoxha, Konsulente evroenergieSigurimi i cilësisë dhe objektivat e BE-së: Michael Rothe, Konsulent bofest consult

Studim | Ekonomia Energjetike

Energjia e Ripërtëritshme si shans i Zhvillimit Ekonomik në KosovëProjekt i GIZNxitja e aftësisë konkurruese në sektorin privat

Komisionuar:

evroenergie

Implementuar:


ii

Përmbajtja

Përmbajtja ............................................................................................................................................. ii

Figurat .................................................................................................................................................. iv

Tabelat .................................................................................................................................................. v

Shkurtesat ............................................................................................................................................ vi

Përmbledhje ........................................................................................................................................... 1

1 Energjia e erës dhe efektet ekonomike që rezultojnë nga kjo .................................................... 4

1.1 Historiku ................................................................................................................................................................................. 4

1.2 Qëllimi ..................................................................................................................................................................................... 5

1.3 Modeli i veprimit .................................................................................................................................................................. 6

2 Potenciali i energjisë së erës në Kosovë........................................................................................ 8

2.1 Analiza e studimeve ekzistuese për energjinë e erës në Kosovë dhe vlerësimi i potencialit të erës ........... 8

2.2 Përmbledhje e rezultateve në Kosovë .......................................................................................................................... 14

3 Potenciali i energjisë së erës në regjion ...................................................................................... 15

3.1 Potenciali i energjisë së erës në Shqipëri .................................................................................................................... 15

3.2 Potenciali i energjisë së erës në Maqedoni ................................................................................................................ 17

3.3 Potenciali i energjisë së erës në Mal të Zi ................................................................................................................... 19

3.4 Potenciali i energjisë së erës në Bosnje dhe Hercegovinë ...................................................................................... 21

3.5 Potenciali i energjisë së erës në Serbi .......................................................................................................................... 23

3.6 Përmbledhje e rezultateve në regjionin e Ballkanit Përendimor .......................................................................... 26

4 Zhvillimet në BE dhe derivimi i një krahasimi GJENDJA E SYNUAR / GJENDJA AKTUALE në Kosovë ......................................................................................................................... 27

4.1 Pakoja e 3-të e Tregut të përbashkët të BE-së .......................................................................................................... 27

4.2 Kërkesat e BE-së dhe paraqitja e Ligjeve kosovare që lidhen me energjitë e ripërtëritshme – Gjendja aktuale ....................................................................................................................................................................31

4.3 Paraqitje e kërkesave të licencimit për Kosovën .......................................................................................................39

4.4 Shiqim i fakteve për energjinë e erës në BE ................................................................................................................ 41

4.5 Zhvillimi i energjisë së erës në BE dhe krijimi i vendeve të reja të punës ......................................................... 47

5 Potencialet për punësim nëpërmjet zhvillimit të energjive të ripërtëritshme në Kosovë dhe në regjion ..................................................................................................................................... 53

5.1 Prodhimi dhe eksporti i komponenteve të gjeneratorëve të erës si dhe shërbimet për sektorin e energjisë dhe të TI-së ne vendet fqinje të Kosovës ................................................................................................. 58

5.2 Gjerenatorët e erës dhe komponentet e tyre ............................................................................................................ 62

5.3 Shpenzimet e transportit të një gjerenatori të erës ................................................................................................ 64

5.4 Analiza e mundësisë së prodhimit të komponentëve të gjeneratorëve të erës në Kosovë ......................... 66

6 Kualifikimet e kërkuara profesionale dhe zhvillimi i fushave të reja ...................................... 68

6.1 Të implementueshme në periudhë afatgjate ............................................................................................................ 68


iii

7 Të gjeturat ....................................................................................................................................... 73

8 Rekomandime ................................................................................................................................. 75

Shtojca 1: Ndërmarrjet e BE-së që veprojnë në industrinë e energjisë së erës ......................... 78

Bibliografia ........................................................................................................................................104


iv

Figurat

Figura 1. Windpower Lokacioni Golesh 1 ................................................................................................................... 12

Figura 2. Air Energy Lokacioni Kitka............................................................................................................................ 13

Figura 3. Energykos Lokacioni Bajgora 1 ..................................................................................................................... 13

Figura 4. Potenciali i erës në regjion .......................................................................................................................... 26

Figura 5: Caqet e BE-së 20-20-20.............................................................................................................................. 29

Figura 6. Përmbledhje e kërkesave të licencimit në Kosovë ............................................................................... 40

Figura 7: Trendi vjetor i instalimit të energjisë së erës në GW në Shtetet anëtare të BE-së prej 1995-2011 ...................................................................................................................................................................................... 45

Figura 8: Instalimi i përgjithshëm i energjisë së erës në BE (GW) .................................................................... 45

Figura 9: Shtetet anëtare të BE-së pjesëmarrja në treg e kapacitetit të përgjithshëm të instaluar 2011 46

Figura 10: Shtetet anëtare të BE-së përqindja e energjisë së erës në konsumin total të energjisë .......... 47

Figura 11: Zingjiri i vlerave të shtuara ......................................................................................................................... 49

Figura 12: Vlerat e shtuara në Sektore ....................................................................................................................... 50

Figura 13: Punësimi dhe prodhimi i energjisë elektrike nga era në BE 2010 - 2030 ...................................... 51

Figura 14: Pjesëmarrja e sektoreve në zhvillimin dhe ndërtimin e energjisë së erës ..................................... 52

Figura 15: Efektet primare dhe sekondare ................................................................................................................. 57

Figura 16: Sektorët afatëgjatë me potencial të zhvillimit përgjatë një zinxhiri vlerorë ................................ 60

Figura 17: Zbatim afatëshkurtër apo afatëgjatë në sektorët përgjatë një zinxhiri vlerorë ........................... 61

Figura 18: Fushat e reja krijuese në TI ........................................................................................................................ 62

Figura 19: Uzina e prodhimit NEWCO IMK PIPES FACTORY L.L.C. ................................................................. 67

Figura 20: Uzina e prodhimit – salla NEWCO IMK PIPES FACTORY L.L.C. .................................................. 67

Figura 21: Zhvillimi i fushave profesionale, drejtimeve studimore dhe arsimit profesional ....................... 69

Figura 22: Implementimi afatshkurtër dhe afatmesëm ........................................................................................ 71


v

Tabelat

Tabela 1. Të dhënat bazë të Kosovës ............................................................................................................................ 8

Tabela 2: Kriteret e lokacioneve të studimit të NEK-ut ......................................................................................... 10

Tabela 3. Paraqitja e projekteve në Kosovë .............................................................................................................. 14

Tabela 4. Të dhënat bazë të Shqipërisë ..................................................................................................................... 15

Tabela 5. Paraqitja e projekteve në Shqipëri............................................................................................................. 17

Tabela 6. Të dhënat bazë të Maqedonisë ................................................................................................................. 17

Tabela 7. Paraqitja e projekteve në Maqedoni ......................................................................................................... 18

Tabela 8. Të dhënat bazë të Malit të Zi ..................................................................................................................... 19

Tabela 9. Parqitja e projekteve në Mal të Zi ............................................................................................................ 20

Tabela 10. Të dhënat bazë të Bosnje dhe Hercegovinës ....................................................................................... 21

Tabela 11. Paraqitja e projekteve në Bosnje dhe Hercegovinë ............................................................................. 22

Tabela 12. Të dhënat bazë të Serbisë.......................................................................................................................... 23

Tabela 13. Paraqitja e projekteve në Serbi ................................................................................................................. 25

Tabela 14: Caqet indikative për energjitë e ripërtëritshme .................................................................................. 33

Tabela 15. Tarifat nxitëse për energjinë e erës në Kosovë .................................................................................... 37

Tabela 16. Tarifat nxitëse në Kosovë nga energjitë tjera të ripërtëritshme .................................................... 38

Tabela 17: Kohëzgjatja e procedurave për dhënien e lejes për themelimin e një parku energjetik të erës ............................................................................................................................................................................................... 41

Tabela 18: Kapaciteti i instaluar në MW i energjisë së erës në BE .................................................................... 43

Tabela 19: Kapaciteti i instaluar (MW) i energjisë së erës në shtetet kandidate të BE-së dhe në shtetet e EFTA-s ............................................................................................................................................................................. 44

Tabela 20: Punësimi i përhershëm në kompani operuese .................................................................................... 55

Tabela 21: Vendet e përhershme të punës për operim, riparim dhe mirëmbajtje ........................................ 56

Tabela 22: Efektet primare dhe sekondare të punësimit ..................................................................................... 58

Tabela 23: Kosto e transportit të Gjerenatorëve të energjisë me erë Spanjë - Kosovë .............................. 65

Tabela 24: Shpenzimet totale të transportit ............................................................................................................ 66

Tabela 25: Prezenca ndërkombëtare e kompanive të BE-së në industrinë e energjisë së erës................. 78


vi

Shkurtesat

EnC Energy Community

ENTSO-E European Network of Transmission System Operators for Electricity

EU European Union

GIZ Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit

KfW Kreditanstalt für Wiederaufbau

MW Megavat

MWh Megavat orë

GW Gigavat

GWh Gigavatë orë

IT - TI Informationstechnologie – Teknologjia Informative

ee evroenergie

KEK Korporata Energjetike e Kosovës Sh.A

KOSTT Operator Sistemi, Transmisioni dhe Tregu

MZHE Ministria e Zhvillimit Ekonomik

MMPH Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor

ZRRE Zyra e Rregullatorit të Energjisë së Kosovës

NEK NEK Umwelttechnik AG

M ü. M. Meter über Meer / Lartësia mbi detare

GSM Global System for Mobile Communications

Ha Hektar

kV Kilovolt

ELEM Elektrane Makedonije

RLM Matje e Regjistrueshme e Fuqisë

SLP Profil Standard i Ngarkesës


1

Përmbledhje

Në bazë të projekteve të paraqitura në këtë studim, do të bëhet një rivlerësim i poten-

cialit të erës në Kosovë si dhe në shtetet tjera të Ballkanit përendimor: Shqipëri,

Maqedoni, Mal të Zi, Bosnje e Hercegovinë dhe Serbi. Për mundësimin e këtij riv-

lerësimi, janë përfshier të gjitha rezultatet e statistikave të publikuara gjer më tani.

Përveç kësaj janë bërë hulumtime voluminoze, në kuadër të intervistave dhe pyetjeve

për paraqitjen e potencialit të përgjithshëm për Kosovën. Nga hulumtimet e kryera,

vetëm për Kosovën del një potencial i mundshëm i gjenerimit të energjisë nga era në

lartësi prej 290 MW. Bazën për këtë vlerë e formojnë shtatë projektet e përshkruara

në vijim për temën, Gjenerimi i Energjive të Ripërtëritshme nga Era. Në kuadër të in-

tervistave dhe të punëtorisë, ky rezultat është diskutuar dhe verifikuar me përfaqësu-

es të ndryshëm të institucioneve dhe ndërmarrjeve të lëmisë së energjisë, si: Ministria

e Zhvillimit Ekonomik – MZHE, Ministria e Mjedisit dhe e Planifikimit Hapsinor-

MMPH, Operatori i Sistemit të Transmisionit dhe Tregut – KOSTT, Korporata Ener-

gjetike e Kosovës- KEK, Komuna Shtime, NEK Umwelttechnik, Airenergy dhe Energy-

kos. Potenciali i përgjithshëm në regjion sillet në rreth 4.500 MW. Kjo vlerë pasqyron

ekskluzivisht përmbledhjen e potencialeve të vlerësimit të projekteve të kryera aktua-

lisht. Potenciali i rajonit të Ballkanit përendimor është paksa më i lartë dhe në kuadër

të këtij studimi nuk mund të dëshmohet me fakte të kjarta. Zhvillimi i energjive të

ripërtëritshme (veçanërisht Energjia e erës) nuk varet vetëm nga veçoritë gjeografike.

Zhvillimin e nevojshëm e vështërsojnë në veçanti kushtet ligjore dhe ekonomike si

sistemet tarifore dhe të subvencionimit, procedurat e licencimit dhe parakushtet për

injektim në rrjet. Përcaktimet ligjore për energjitë e ripërtëritshme të paraqitura në

këtë studim ilustrojnë, që bazat (p.sh. Kompensimi për injektim) për zhvillimin e

energjive të ripërtëritshme tashmë veç ekzistojnë. Por këto nuk janë harmonizuar në

mënyrë optimale në mes veti dhe shpiejnë në pritje enorme dhe kompleksitete në

procedurat e licencimit.

Përmes zhvillimit të fushave të reja të kompetencës, Kosova do të mund të funk-

siononte p.sh. si furnizuese e komponenteve për gjeneratorë të erës apo si ofruese e


2

shërbimeve kompetente në sektorin e energjisë dhe të TI-së për shtetet fqinje. Për-

mes këtij orientimi do të mund të krijoheshin shumë vende të reja pune. Nga

hulumtimet del, se vetëm lëmia e Ndërtimtarisë, Servisimit dhe Mirëmbajtjes së gje-

neratorëve të erës sjell në rajon një potencial prej afro 2.400 vende pune, kurse lëmia

e operimit faktik të pajisjeve sjell afro 780 vende pune. Sipas analizës së efekteve

primare dhe sekondare ekonomike, përmes implementimit të potencialit të përgjiths-

hëm të përshkruar në tërë rajonoin e Ballkanit përendimor do të mund të krijoheshin

29.000 vende pune.

Me një strategji të kujdesshme për zhvillim ekonomik, me zhvillim të konsiderueshëm

të energjive të ripërtëritshme dhe me zhvillimin e sistemit përkatës arsimor me fusha

të reja të kompetencës, Kosova do të kishte një shans real të bëhet pararendës në

regjion dhe me këtë të përfiton më shumë se të tjerët nga 29.000 vendet e punës. Në

afat të shkurtër Kosova do të mund të përfitonte dukshëm qysh sot përmes inves-

timeve në prodhim të komponenteve të gjeneratorëve të erës. Kosova gjendet në

Ballkanin përendimor, në Evropën Juglindore ka pozitë qëndrore gjeografike dhe ofron

kushte të mira për investime të mundshme në energji të erës dhe në prodhimin e

komponenteve të gjeneratorëve të erës. Vendimtare për këtë ndër të tjera është po-

pullata më e re e arsimuar e Evropës1 , përcaktimet doganore konform me BE-në

(Anëtare e CEFTA-s)2, Euro si Banknotë, një sistem i shëndoshë bankar si dhe fabri-

kat ekzistuese të cilat përmes masave të rikonstruimit do të mund të shërbenin për

prodhimin e këtyre komponenteve të pjesshme.

Vetëm transporti i komponenteve të gjeneratorëve të erës (Baza: 4500 MW) nga

vendet e largëta të BE-së si Spanja do të kushtonte rreth 382 Milion Euro. (NEK Um-

welttechnik AG, 2012). Për këtë arsye prodhimi në Kosovë është ekonomik dhe më

efiçient. Zhvillimi i energjive të ripërtëritshme është fokus i shteteve të Evropës Jug-

lindore (Shqipëri, Maqedoni, Mali i Zi, Bosnje dhe Hercegovinë, Serbi, Rumani, Turqi

1 Sipas statistikës më të re kosovare (Agjencia e Statistikave të Kosovës /ask, 2011 / 2012) në Universitete dhe Shkollat e larta

profesionale kosovare janë regjistruar 49.844 Studentë. 2 Kosova është anëtare e CEFTA-s, një traktat i tregtisë së lire në mes të shteteve të Ballkanit dhe Moldavisë. Vendi përfiton ed-

he nga Preferencat tregtare të BE-së, ku prodhimet kosovare gëzojnë një qasje pa doganë në BE. Me këtë eksportuesit kosovarë

gëzojnë qasje të lire në tregjet regjionale dhe të Be-së, të cilat përfshiejnë mbi 500 Milion konsumatorë. Shtesë kësaj Kosova

gëzon edhe lehtësime të qasjes në tregun e SHBA-ve.


3

dhe Bullgari) përmes nënshkrimit të Traktatit të datës 25.10.2005 (Energy Communi-

ty, Treaty establishing the Energy Community (signed version), 2005) për themelimin e

një Komuniteti të energjisë. Shtetet e Evropës Juglindore (Shtetet e EJL) janë obliguar

ndër të tjera të ngrisin efiçiencën, të shkaktojnë më pak CO2 si dhe ta përparojnë

shfrytëzimin e energjive të ripërtëritshme në 20 % deri në vitin 2020. Këto kërkesa

që rrjedhin nga Pakoja e 3-të e BE-së si dhe kërkesat e tjera të shkruara në këtë do-

kument, të cilat për të gjitha shtetet e BE-së janë zyrtare bazuar në tregjet e energjisë

dhe gazit do të shpjegohen poashtu në vijim të këtij studimi. Shtesë kësaj do të ek-

zaminohet edhe gjendja aktuale e implementimit në Kosovë.

Në përgjithësi, ndër të tjera edhe përmes Përcaktimeve të BE-së në kuadër të procesit

të përafrimit mund të llogaritet, që trendi pozitiv në sferën e energjive të ripërtëritsh-

me në Evropën Juglindore do të vazhdoj. Mundësisht tani është koha e duhur që të

bëhen investime në ndërtimin e kapaciteteve prodhuese në Kosovë për të ndikuar po-

zitivisht në zhvillimin ekonomik të këtij shteti të ri dhe dinamik.


4

1 Energjia e erës dhe efektet ekonomike që rezultojnë nga kjo

1.1 Historiku

Zhvillimi i tregut energjetik dhe veçanërisht energjia e ripërtëritshme po zë nje rol kyç

në Kosovë, kjo mund të çoje njëkohsisht në stabilizimin e ekonomisë së re të vendit.

Vetëm nga furnizimi i qëndrushem, efikas dhe modern me energji mund të sigurohet

zhvilliimi i shpejtë i industrive të reja.

Në tetor të vitit 2005 Bashkësia Evropiane dhe një numër i konsiderueshëm i

shteteve të Evropës Juglindore nënshkruan traktatin Athinës për themelimin e Bash-

kësisë Energjetike të Evropës Juglindore, përmes së cilës tregu i brendshëm energjetik

evropian duhet të zgjerohet në shtetet e Evropës Juglindore. Përmes këtij traktati

shtetet e Evropës Juglindore obligohen ta zbatojnë Ligjin energjetik të Bashkësisë

Evropiane, të zhvillojnë një kornizë adekuate rregullative dhe ta liberalizojnë tregun

energjetik. Aktualisht edhe kosova është e obliguar për zbatimin e Paketës së 3-të të

Tregut të përbashkët energjetik të BE-së, nder të tjera për zbatimin e këtyre fushave

të fokusuara në:

• Zhvillimin e burimeve të ripërtëritshme të energjisë (p.sh. energjia e erës dhe

ajo diellore),

• Qasjen jodiskriminuese për të gjithë ofruesit e tregut,

• Zhvillimin e infrastrukturës ndërkufitare,

• Standardizimin e rregullave të tregut dhe të standardeve të rrjetit në mbarë BE-

në,

• Forcimin e mbrojtjes së konsumatorit,

• Implementimin e sistemeve intelegjente të matjes (Smart Metering).

Qëllimi i Komunitetit të Energjisë është që të sigurojë një kornizë të qëndrueshme

ligjore dhe mjedis të tregut, të cilat krijojnë nxitje për investime dhe në këtë mënyrë

një furnizim të sigurt dhe të qëndrueshëm me energji. Bazë për këtë është krijimi i një

kornize të vetme rregullatore dhe i një rritjeje të konkurrencës në fushën e tregtimit të


5

energjisë. Tregjet e liberalizuar të energjisë rrisin sigurinë e furnizimit dhe çojnë në

forcimin e marrëdhënieve me vendet fqinje. Përveç kësaj, Komuniteti i Energjisë si

pjesë e tregut evropian synon objektivin e ngritjes së efiçiencës së energjisë si dhe

angazhimin e zhvillimit të energjive te ripërtërishme dhe po ashtu përmisimin e kom-

ponentes ekologjike.

1.2 Qëllimi

Qëllimi i këtij studimi është të paraqesë dhe të vlerësojë potencialin e energjisë së

erës në Kosovë dhe në regjionin e Ballkanit perëndimor.

Përveç kësaj, Institucionet kosovare duhet të sensibilizohen në kuadër të zhvillimit të

përgjithshëm ekonomik të Kosovës lidhur me nevojen e zhvillimit të tregut të ener-

gjisë së erës. Për të arritur këtë qëllim, përveç këtij studimi është organizuar edhe një

Punëtori me përfaqësuesit e institucioneve dhe kompanive të ndryshme nga tregu i

energjisë së Kosovës.

Temat dhe objektivat e seminarit ishin:

• Prezantimi i rezultateve për potencialin e energjisë së erës ne Kosovë dhe rajon,

• Diskutimi i përmbajtjes së Paketës së 3-të të Tregut të përbashkët energjetik të

BE-së,

• Prezantimi i kërkesave ligjore për energjitë e ripërtëritshme si dhe ilustrimi i pro-

cedurave zyrtare për marrjen e licences për ndërtim dhe operim të Gjenera-

torëve të erës në Kosovë dhe në disa vende tjera të Evropës,

• Soditja e prodhimit të pjesshëm të komponenteve të Gjeneratorëve të erës dhe

shansat për krijimin e vendeve të reja të punës.

Rezultatet e kësaj punëtorie janë të përfshira në këtë studim.

Duke nxitur zhvillimin e ndërtimit të energjive të ripërtëritshme në Pakon e 3-të të

Tregut të përbashkët energjetik të BE-së, energjia e erës është duke u bërë gjithnjë e

më e rëndësishme për Kosovën. Prandaj, kjo është veçanërisht e rëndësishme për ti

sensibilizuar akterët e tregut energjetik për zhvillimin dhe zbatimin e Direktivave të

BE-së dhe në këtë mënyrë të krijohet një kornizë e qëndrueshme ligjore për investime

të mëtejshme në Kosovë. Ndër të tjera, nëpërmjet krijimit të një furnizimi të


6

qëndrueshem dhe të vazhdueshem me energji mund të sigurohen stimulime për inve-

stime te mëtejshme në industritë e tjera. Qëllimi i tretë i këtij studimi është të para-

qesë potencialin për krijimin e vendeve të reja të punës dhe zhvillimin ekonomik të

Kosovës si rrjedhojë e zhvillimit të energjisë së erës.

Ky zhvillim për Kosovën paraqet një mundësi të madhe për shfrytezimin e efektit të

zingjirëve të ri të vlerave krijuese.

Në veçanti, sektorët e TI-së, Metalit dhe Ekonomia e energjisë mund të jenë fituesit e

zgjerimit të përshkruar dhe njëkohësisht Kosova në këto fusha të bëhet pararendës

dhe lider për rajonin.

Nëpërmjet zhvillimit të fushave të reja të kompetencës, drejtimeve të reja studimore

dhe arsimimit profesional, Kosova mund ti zgjerojë ofertat për sherbime në industrinë

e TI-së dhe ne lëminë e energjisë. Përveç përfitimeve vendore, këto sherbime mund të

ofrohen edhe në vendet fqinje.

1.3 Modeli i veprimit

Në kuadër të hartimit të këtij studimi është bërë ekzaminimi dhe analizimi i të gjitha

temave për potencialin e energjisë së erës, për zhvillimin e energjive të ripërtëritshme

dhe të historikut ekonomik nga studimet e publikuara dhe statistikat në kuadër të një

punëtorie në të cilën janë diskutuar në mënyrë intenzive me akterët e rëndësishëm të

industrisë energjetike kosovare dhe me GIZ-në. Për të arritur një përshkrim të poten-

cialit të Kosovës në lidhje me zhvillimin e energjive të ripërtëritshme (në veçanti

energjia e erës), përveç faktorëve gjeografik janë marrë ne konsideratë të gjitha pro-

jektet që lidhen me prodhimin e energjise nga era. Përmes kjartësimit të kërkesave

obligative të Pakos së 3-të të Tregut të përbashkët të BE-së do të përforcohet zhvilli-

mi i nevojshëm. Pas soditjes së të gjitha variablave me ndikim, u mundësua të arrihen

konkluzionet për efektet e mundshme pozitive në ekonominë nacionale si dhe u

shprehen rekomandimet për veprim.

Në fokus te këtij studimi janë veçanërisht:

• Paraqitja e të gjitha studimeve të deritanishme për prodhimin e energjisë së

erës në Kosovë.


7

Për këtë janë analizuar të gjitha studimet e realizuara deri me tani, rezultatet e kësaj

analize janë të përfshira në studim. Përveç kësaj janë soditur projekte të tjera të cilat

përmbanin tematiken e energjisë se erës.

• Analiza e kërkesave të BE-së - kryesisht Pakoja e 3-të e Tregut të përbashkët

energjetik të BE-së si dhe kërkesat tashmë të implementuara në Kosovë res-

pektivisht gjendja aktuale e implementimit të kërkesave deri me tani të

paimplementuara.

Për këtë pikë është analizuar dhe paraqitur kryesisht Pakoja e 3-të e Tregut të për-

bashkët energjetik të BE-së. Përballë kesaj janë paraqitur përcaktimet e industrisë

kosovare energjetike për energjitë e ripërtëritshme.

• Soditja e mundësive të krijimit të vendeve të reja të punës në Kosovë përmes

shfrytëzimit të potencialit të energjisë së erës si dhe mundësitë e prodhimit

të komponenteve të Gjeneratorëve të erës për Kosovën dhe rajonin në

mënyrë që kështu të zhvillohen zinxhirë të ri vlerorë.

Studimet dhe projektet e ekzaminuara si dhe potencialet e razultuara nga to, shërbe-

jnë si bazë për paraqitjen e zhvillimit të energjive të ripërtëritshme dhe të efekteve

makroekonomike që rezultojnë nga kjo.


8

2 Potenciali i energjisë së erës në Kosovë

Kosova nuk posedon Atllas të erës apo burime të ngjashme të informacionit të cilat

do të mund të shërbenin për avancimin e shfrytëzimit të energjisë së erës. Kështu,

potencialet energjisë së erës të paraqitura në këtë studim bazohen në studime

tashmë të kryera dhe në analiza konkrete respektivisht të kryera të potencialit siç janë

përshkruar në modelin e veprimit.

Gjenerimi i energjisë nga era në Kosovë është akoma fushë e re, pasi që era deri më

tani është shfrytëzuar vetëm për kryerjen të punëve mekanike (p.sh. Mullijtë e erës).

2.1 Analiza e studimeve ekzistuese për energjinë e erës në Ko-

sovë dhe vlerësimi i potencialit të erës

Në tabelën vijuese do të paraqiten të dhëna bazë të Kosovës. Këto të dhëna

mundësojnë një vështrim të parë në veçoritë tipike të vendit si Klima, Pozita, Sipërfa-

qja, Popullësia dhe Brutoprodukti vendor.

Tabela 1. Të dhënat bazë të Kosovës

Republika e Kosovës

Klima: ndikuar nga masat ajrore kontinentale, lindin Dimëra me reshje të mëdha dëbore dhe Verëra të nxehta dhe të thata dhe periudhat kalimtare me ndikime mediterane dhe alpine krijojnë shumëllojshmëri regjionale me reshje maksimale në mes të Tetorit dhe Dhjetorit

Pozita: Evropë Juglindore, në mes të Serbisë dhe Maqe-donisë

Sipërfaqja km2: 10.887

Popullësia: 1.836.529 Banorë

Brutoprodukti vendor:

Gjithsej: $ 13,020,000,000 Për kokë banori: $ 6,500

Burimi: (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook)


9

evroenergie në këtë studim analizon studimet e projekteve të energjisë tanimë të kry-

era dhe do të paraqet rezultatet përkatëse. Do të tregohet potenciali i energjive të

ripërtëritshme veçanërisht i energjisë së erës të cilin e ofron Kosova. Përkitazi me

këtë janë kontaktuar Institucione të ndryshme të cilat veprojnë në sferën kosovare të

energjisë. Këto ndër të tjera përfshiejnë KEK (Korporata Energjetike e Kosovës Sh.A),

KOSTT (Operator Sistemi, Transmisioni dhe Tregu), MZHE (Ministria e Zhvillimit

Ekonomik), MMPH (Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor), ZRRE (Zyra e

Rregullatorit te Energjise) si dhe Ndërmarrje të ndryshme të cilat kanë filluar projekte

konkrete për matje, për përcaktim të potencialit apo për marrje të lejeve lidhur me

energjinë e erës. Në kuadër të një analize të gjendjes aktuale është bërë ekzaminimi

dhe analizimi intenziv i të gjitha publikimeve. Me këtë rast, në fokus të veçantë ishte

studimi i Ndërmarrjes NEK. (NEK UMWELTTECHNIK AG - Wind Resource

Assessment Final Report - Kosovo, 2012) .

Studimi i fizibilitetit për energjinë e erës në Kosovë, i cili përfshien matjet e erës në

rreth 10 lokacione, i shërben sidomos krijimit të një harte regjionale të erës dhe me

këtë investitorëve potencial ose operatorëve të parqeve të energjisë së erës t‘iu ofro-

het një bazë. Për më tepër, janë vlerësuar kushtet për zhvillimin e parqeve energjetike

të erës në Kosovë. Në Maj 2009 filloi fushata e matjeve të erës në 10 lokacione të

ndryshme. Matjet e kryera të erës e kanë furnizuar NEK-un me të dhëna të

mjaftueshme për ta hartuar një hartë të resurseve të erës për Kosovën dhe për të de-

rivuar nga kjo lokacionet adekuate për projekte të ardhshme për ngritjen e Gjenera-

torëve të erës.

Rezultatet e këtij studimi do të paraqiten në tabelën në vijim. Kriteret më të

rëndësishme të hulumtimeve janë lokacionet përkatëse, shpejtësia e erës si dhe

kohëzgjatja e matjeve.


10

Tabela 2: Kriteret e lokacioneve të studimit të NEK-ut

Emri i Analizës

NEK WIND PARK

„ZATRIC“ (30 MW)

RAHOVEC, KOSOVO

NEK WIND RESOURCE

ASSESSMENT, FINAL RE-

PORT

NEK WIND RESOURCE


PORT

NEK WIND RESOURCE


PORT

NEK WIND RESOURCE


PORT

NEK WIND RESOURCE


PORT

NEK WIND RESOURCE


PORT

NEK WIND RESOURCE


PORT

NEK WIND RESOURCE


PORT

NEK WIND RESOURCE


PORT

Data e matjes 01.04.2012 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010 01.12.2010

Lokacionet Zatric,

Rahovec BBZAT

Lypjan BBUT Lypjan ETEC Gjilan EBUD Theranda BBUD

Theranda SDUL Klina WGJU Abri e Eper-

me EABR Prizren BBZYM Kacanik SSTA

Lartësia në m 35 37 33 33 38 34 44 45 37 37 Lartësia

mbidetare në m 1016 1055 733 592 1667 858 578 763 658 578

Shpejtësia e erës m/s 7.14. NA 3.6. 3.3. 7.0. 4.4. 3.8. 4.6. 3.4. 4.1.

Shtypja atmosferike 92.87 kPa 94.45 kPa 82.89 kPa 91.49 kPa 94.61 kPa 92.54 kPa 93.71 kPa 94.61 kPa

Dendësia e ajrit 1.141 kg/m³ 1.157 kg/m³ 1.037 kg/m³ 1.128 kg/m³ 1.159 kg/m³ 1.138 kg/m³ 1.149 kg/m³ 1.159 kg/m³

Temperatura 10.2 °C 11.2 °C 5.68 °C 9.43 °C 11.3 °C 10.1 °C 10.7 °C 11.3 °C

Fillimi 01.02.2011 22.07.2009 22.07.2009 23.07.2009 25.07.2009 26.07.2009 24.07.2009 23.07.2009 24.07.2009 28.07.2009

Mbarimi 31.01.2012 16.08.2010 16.08.2010 16.08.2010 24.08.2010 24.08.2010 24.08.2010 25.08.2010 25.08.2010 Kohëzgjatja në

muaj 13 13 13 13 13 13 13 13

Burimi: Paraqitje vetanake në bazë të (NEK UMWELTTECHNIK AG, 2012)


11

NEK është e bindur për potencialin dhe kushtet në vend, kështu që ata vazhdojnë

akoma të jenë aktiv në Kosovë.

Në kuadër të Zhvillimit të parkut energjetik me erë të NEK-ut për një projekt energje-

tik me erë prej 30 MW është zgjedhur lokacioni Zatric (Rahovec) për matjet e

mëtejme të erës. Ky lokacion ka kushte të shkëlqyera të erës dhe ka infrastrukturë

mirë të zhvilluar. Atje që një kohë të gjatë janë duke u zhvilluar matje në një GSM-

Shtyllë3 ekzistuese. Njëkohësisht atje është filluar me ndërtimin e një parku energjetik

me erë dhe me marrjen e lejeve. Në fund të Qershorit 2012 NEK-u pranë ZRRE-së ka

dorëzuar zyrtarisht Aplikacionin për ndërtimin e projektit të parkut energjetik me erë

prej 30 MW në Zatric, për ta marrë kështu në mënyrën më të shpejtë të mundshme

miratimin për këtë projekt. NEK-u niset nga ajo, që parku i parë i madh energjtik me

erë do të miratohet tërësisht në gjysmën e dimrit të vitit 2012 /2013. Sipas publi-

kimeve të fundit, NEK-u ka vendosur ta filloj një projekt të dytë në lokacionin Bu-

dakovë në afërsi të Prizrenit. Atje është planifikuar një park energjetik me erë me një

kapacitet të ardhshëm prej rreth 30 – 40 MW. Ky park energjetik me erë do të ngritej

në një lartësi mbidetare prej 1.200 dhe 1.600 m.

Projekti Shtime 1 & Shtime 2

Nën udhëheqjen e një ndërmarrjeje gjermane (emri duhet të mbetet anonim) janë

kryer matje në lokacionin Shtime. Në raportin e KOSTT-së është paraqitur Aplikacioni

për kyçje në rrjet për këtë projekt. Ky aplikacion është dorëzuar qysh në vitin 2010.

Kapaciteti i dhënë atje përmbanë 127 MW. Rezultatet e projekteve janë prezantuar në

kuadër të punëtorisë dhe janë parë si reale.

Projekti Golesh

Gjeneratorët e parë dhe të vetëm të erës në Kosovë janë instaluar në Golesh.

Këto pajisje janë lëshuar në punë në vitin 2010. Kapaciteti i tyre i instaluar përmbanë

1,36 MW.

3 Global System for Mobile Communications (Sistemi Global për Komunikime Mobile)


12

Por, shkurt pas vënies në punë erdhi deri te ndalja e këtyre pajisjeve. Sipas

deklaratave zyrtare të ZRRE-së këto pajisje janë amortizuar (vjetërsuar) dhe me këtë

nuk kanë të drejtën e tarifës së plotë nxitëse e cila është e paraparë për prodhimin e

energjive të ripërtëritshme nga era. Momental-

isht përkitazi me këtë janë duke u bërë nego-

ciata në mes të Operatorit të pajisjeve dhe dhe

KEK-ut.

Lokacioni i Goleshit është i njohur për kushtet e

mira të erës, por nuk është arritur të gjinden

studime apo vlera të matjeve.

Figura 1. Windpower Lokacioni Golesh 1

Burimi: (evroenergie L.L.C, 2012)

Figura 1 paraqet 3 Gjenerator të erës të cilët janë instaluar në Golesh, por në bazë të

ndaljes së tyre nuk prodhojnë rrymë.


13

Projekti Kitka

Ndërmarrja Air Energy që një

kohë të gjatë vazhdon të kryej

matje në Kitka përmes

Ndërmarrjes gjermane

„anemos“. Sipas Ndërmarrjes

Air Energy matjet dëshmojnë të

jenë tejet të përshtatshme.

Figura 2. Air Energy Lokacioni Kitka

Burimi: (anemos & AirEnergy, Wind data analysis – Kitka, Kosovo – Mast Measurement, 22.12.2011)

Ndërmarrja është duke i marrur licencat e nevojshme për ndërtimin e parkut ener-

gjetik të erës. Përkitazi me këtë, pranë KOSTT-së është dorëzuar Aplikacioni për kyçje

në rrjet me një kapacitet prej 30 MW. Figura 2 paraqet lokacionin Kitka me Gjenera-

torët e planifikuar të erës.

Projekti Bajgora & Skenderaj (Energykos)

Në Bajgorë dhe Skenderaj aktualisht janë duke u kryer matje nga një kooperim koso-

varo – italian.

Rezultatet e para paraqesin një potencial të

gamës treshifrore të MW-ve dhe me këtë janë

jashtëzakonisht shumë premtuese. Në secilin

lokacion janë vendosur nga 2 Anemometra4

për matje.

Figura 3. Energykos Lokacioni Bajgora 1 Burimi: (evroenergie L.L.C, 2012)

4 Aparat matës për regjistrimin e shpejtësive të erës


14

Vetëm në Bajgorë është përcaktuar një sipërfaqe totale prej 7 hektarë me një

shpejtësi mesatare të erës prej 9 deri 12 m/s.

Gjatë një vizite në vend të ngjarjes është marrë imazhi i mësipërm dhe janë vërtetuar

matjet e lartpërmendura.

2.2 Përmbledhje e rezultateve në Kosovë

Bashkimi i rezultateve nga Pika 2.1, siç është paraqitur në Tabelën 3 jep një potencial

total prej 288.36 MW (pa lokacionin Budakovë).

Në bazë të projekteve të lartpërmendura dhe të matjeve të kryera, në kontekst me

Kosovën mund të flitet për një historik tejet të mirë për sa i përket zhvillimit të ener-

gjisë së erës. Megjithatë rezultati nuk përjashton potenciale tjera të zhvillimit të Gje-

neratorëve të erës.

Tabela 3. Paraqitja e projekteve në Kosovë

Kosova Nr. Projekti Kapaciteti në MW

1 Shtime 1 100 2 Shtime 2 27 3 Kitka, 30 4 Golesh(Windpower) 1.36 5 Nek Zatriq 30 6 Bajgore 50 (Messungen laufen) 7 Skenderaj 50 (Messungen laufen) Total 288.36

Burimi: Studimi i NEK-ut (NEK Umwelttechnik AG, 2012) dhe intervistat dhe ankesat e kryera nga evro-

energie 5

5 Intervistat e kryera me Institucionet si: MZHE, MMPH, KOSTT, KEK, NEK, Komuna e Shtimes si dhe me përfaqësuesit e

Ndërmarrjeve të ndryshme.


15

3 Potenciali i energjisë së erës në regjion

Në këtë pikë do të paraqiten të dhëna bazë të Shqipërisë, Maqedonisë, Malit të Zi,

Bosje e Hercegovinës dhe Serbisë. Përveç kësaj do të paraqiten projektet specifike të

shteteve dhe të dhënat e tyre bazë.

3.1 Potenciali i energjisë së erës në Shqipëri

Tabela 4. Të dhënat bazë të Shqipërisë

Republika e Shqipërisë

Klima: Temperatura të buta, Dimra të ftohët dhe me lagështi, Verëra të nxehta dhe të kthjellëta.

Pozita: Evropë Juglindore, kufizohet me detin Adriatik dhe Jon, shtrihet në mes të Greqisë në Jug dhe në mes të Malit të Zi dhe Kosovës në Veri.






Shqipëria është një nga vendeve me pasurinë më të madhe ujore në Botë. Kështu që,

më shumë se 90 % e energjisë së gjeneruar elektrike sigurohet nga uji. Përveç kësaj,

Shqipëria përmes pozitës së volitshme gjeografike posedon një potencial tejet të

pasur të energjisë së erës, sikurse për pajisje në tokë poashtu edhe për pajisje në det.

Në Shqipëri deri më tani pranë (ERE - Enti Rregullator i Energjise) kanë dorëzuar

shtatë ndërmarrje aplikacionet për ndërtim të parqeve energjetike me erë dhe të nje-

jtat janë licencuar. Në vijim do të paraqiten disa nga këto projekte.


16

Projekti Kapet:

Ky projekt përfshien një sipërfaqe prej 4.125 ha në të cilën do të ndërtohet ky park i

Gjeneratorëve me erë. Nëpërmjet një studimi të kryer u konstatua, që niveli i zhurmës

arrinë nivelin prej 40 db. Kapaciteti total i parkut energjetik me erë do të përmbajë

150 MW. Kjo i përgjigjet një prodhimi vjetor të energjisë prej 383.000 MWh (Projekt

Kappet).

Projekti Vlorë:

Ky projekt do të arrij një kapacitet total prej 500 MW, kjo i përgjigjet një prodhimi

vjetor prej 1.250 GWh (për vlerën e supozuar prej 2.500 Orësh ngarkesë të plotë për

Vit). (http://www.thewindpower.net/windfarm_de_10415_vlore.php)

Projekti Kryevidh:

Pojekti Kryevidh do të arrij një kapacitet total prej 150 MW, kjo i përgjigjet një pro-

dhimi vjetor prej 375 GWh (për vlerën e supozuar prej 2.500 Orësh ngarkesë të plotë

për Vit). Në këtë lokacion do të instalohen 75 Gjeneratorë ere.

(http://www.thewindpower.net/windfarm_de_18829_kryevidhi.php)

Të dhënat bazë të këtyre projekteve dhe të projekteve tjera të licencuara mund të

mirren nga tabela në vijim.


17

Tabela 5. Paraqitja e projekteve në Shqipëri

Nr. Projekti Ndërmarrja KApaciteti në MW

1 Projekti Kappet Hera shpk 150 2 Grykderdhja e Shkumbinit,

Terpan Alb Wind Energy shpk 225

3 Kavaje, Kryevidh ERS-08 shpk 40 4 BPGE 1, BPGE 2 Lezhe Biopower Green Energy

shpk 230

5 Kryevidh, Kavaje Union Eolica Albania shpk

150

6 Butrint, Markat E-Vento srl Albania shpk 72 7 Vlore Enpower Albania shpk 500

Totali 1.367

Burimi: (Skedari i Licencave deri ne qershor 2012 )

3.2 Potenciali i energjisë së erës në Maqedoni

Tabela 6. Të dhënat bazë të Maqedonisë

Republika e Maqedonisë

Klima: Verëra të nxehta me periudha kalimtare dhe me Dimra relativisht të ftohët me reshje të mëdha dëbore

Pozita: Evropë Juglindore, në Veri të Greqisë





Burimi (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook):

Strategjia e Republikës së Maqedonisë në kuadër të gjenerimit të energjisë nga era

parasheh, që deri në vitin 2020 nga burimet e ripërtëritshme të arrihet një gjenerim i

energjisë prej 180 deri 360 GWh. (Ministry of Economy of Macedonia, 2010)


18

Por, deri më tani në Maqedoni nuk asnjë Gjenerator të erës. Në vitin 2005 është har-

tuar një dokument (Analytica Thinking Laboratory, 2011) i cili i gjason një Atllasi të

erës. Ky i ka përcaktuar lokacionet më së miri të përshtatshme për gjenerimin e ener-

gjisë nga era. Në Prill të vitit 2011 u arrit marëveshja për ndërtimin e parkut energjetik

me erë Bogdanci. (Analytica Thinking Laboratory, 2011).

Projekti Bogdanci:

Ky projekt është deri më tani projekti i parë i cili ndodhet në fazën e implementimit.

Parku energjetik me erë „Bogdanci“ do duhej të përfundohej në vitin 2013 si parku i

parë më i madh energjetik me erë i Maqedonisë. Investimi për këtë projekt arrin

shumën prej 55 milion €. KfW (Enti Kreditor për Rindërtim) financon këtë projekt me

një kredi prej rreth 32,9 Milion €. Pjesa tjetër sigurohet nga Ndërmarrja maqedo-

nase për furnizim me energji ELEM (Elektrane Makedonije). ELEM njoftoi, që pas një

tenderi ndërkombëtar kontratën për ndërtimin dhe instalimin e gjeneratorëve të erës

si dhe të infrastrukturës së nevojshme dhe të nënstacioneve dhe të linjave e ka fituar

konsorciumi Greko-Gjerman Terna-Siemens. Me një kapacitet të instaluar prej 37

MW, prodhimi total i energjisë elektrike do të përmbajë afro 100 GWh në Vit.

(https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook).

Përveç kësaj, deri tani pranë Rregullatorit maqedonas të energjisë janë dorëzuar tetë

projekte me një kapacitet total prej 340 MW. Aktualisht për këto projekte nuk u arrit

të merreshin informata tjera. Potencialet e projekteve veç e veç do të paraqiten në

tabelen në vijim.

Tabela 7. Paraqitja e projekteve në Maqedoni

Nr. Projekti Ndërmarrja Kapaciteti në MW 1 Bogdanci Consortium Terna-Siemens 37 2 Investorët potenci-

al 8 Investor potencial 340

Totali 377

Burimi: (Erneuerbare Energien_ Mazedonien baut ersten Windenergiepark « SOLID - Wirtschaft und Technik am Bau. Österreichs Magazin für Baugewerbe, Bauindustrie und Immobilien und Policy Reforms to Promote Energy Efficiency and Renewable Energy Investments).


19

3.3 Potenciali i energjisë së erës në Mal të Zi

Tabela 8. Të dhënat bazë të Malit të Zi

Republika e Malit të Zi

Klima: Klimë mesdhetare, Verëra të nxehta dhe të thata me Dimra relativisht të ftohët, në brendësi të vendit edhe me reshje të mëdha dëbore

Pozita: Evropë Juglindore, në mes të Adriatikut dhe Serbisë


Popullësia: 657.394 Banorë




Në vitin 2010 Mali i Zi miratoi një Ligj të ri të energjisë. Me këtë Ligj u përcaktuan

ndër të tjera tarifat nxitëse për rrymë nga uji, nga energjia e erës si dhe nga biomasa

dhe me këtë u vu gurthemeli për zhvillimin e energjive të ripërtëritshme. (dena -

Deutsche Energie Agentur & BMWI - Bundesministerium für Wirtschaft und

Technologie,

http://www.exportinitiative.de/nachrichten/nachrichten0/back/81/article/neuveroeffentli

chung-laenderprofil-montenegro)

Sipas Agjencionit malazias për Mbrojtje të Mjedisit, potencilai i energjisë së erës në

Mal të Zi mund të klasifikohet si „i lartë“. Përgjatë bregdetit Adriatik duhet të mbi-

zotëroj një shpejtësi mesatre e erës prej 6- 7 m / s. Aktualisht në Mal të Zi ndodhen

dy projekte në zhvillim e sipër (Mozura u. Krnovo).

Projekti Mozura:

Edhe në Mal të Zi parku i parë energjetik me erë është para realizimit të tij. Këtu be-

het fjale për projektin „Mozura“ me pozitë në mes të Ulqinit dhe Barit. Ky projekt u

miratua nga Qeveria malaziase në fund të Majit të 2010. Ndërmarrja Spanjolle Fersa

Energias Renovables (ofruesi i vetëm në tenderin ndërkombëtar) dhe partneri i tij ma-


20

lazias Partner Celebic, këtë park energjetik me erë do ta ngrisin më së voni 2 Vite pas

nënshkrimit të kontratës.

Impianti do të ketë një kapacitet të instaluar total prej 46 MW, ku kostot e investimit

kapin shumën prej 65 Milion €.

Projekti Krnovo:

Projekti i dytë në Mal të Zi aktualisht ndodhet akoma në procedurë të lejimit nga ana

e Qeverisë në Podgoricë, këtu bëhet fjalë për projektin Krnovo në afërsi të Nikshiqit.

Lidhur me këtë projekt, Konsorciumi Mitsubishi Heavy Industries dhe Ivica Consulting

(Vjenë) kanë dorëzuar një ofertë. Kjo ofertë parasheh një kapacitet prej 50 MW si

dhe një zgjerim të mundshëm prej 22 MW, ku kostot e vlerësuara të investimeve

arrijnë shumën prej 70 deri 90 Milion €.

Projekte tjera do të mund të pasonin në të ardhmen. Sipas të dhënave të Ministrisë së

Ekonomisë, gjatë dy viteve të kaluara pesë kompani kanë aplikuar për leje të matjeve

të erës. (Montenegro plant mit Windenergie). Projektet e përshkruara Mozura dhe

Krnovo do të paraqiten edhe një herë në mënyrë të komprimuar në tabelën në vijim.

Tabela 9. Parqitja e projekteve në Mal të Zi

Nr. Projekti Ndërmarrja Kapaciteti në MW

1 Mozura Fersa Energias Renovables 46 MW

2 Krnovo Mitsubishi Heavy Industries dhe Ivica Con-sulting

72 MW

Totali 118

Burimi: (Montenegro plant mit Windenergie).


21

3.4 Potenciali i energjisë së erës në Bosnje dhe Hercegovinë

Tabela 10. Të dhënat bazë të Bosnje dhe Hercegovinës

Republika e Bosnjes dhe Hercegovinës

Klima: Verëra të nxehta dhe Dimra të ftohët, në lartësira Verëra të freskëta dhe Dimëra të gjatë, përgjatë bregdetit Dimëra me shi

Pozita: Evropë Juglindore, kufizohet me Adriatikun dhe Kroacinë





Burimi: (https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook).

Bosnja dhe Hercegovina posedon resurse të mira autoktone energjetike, të cilat deri

më tani nuk janë duke u shfrytëzuar. Për këtë mungon strategjia e nevojshme në sek-

torin e energjisë. Por, që një kohë të gjatë ekzistojnë norma të kompenzimit për ener-

gjinë elektrike nga energjitë e ripërtëritshme. Tregu energjetik i liberalizuar në 60 %

do të hapet tërësisht prej vitit 2015.

Përmes qymyrit të murrmë mbulohet 66 % e konsumit primar të energjisë, ku

bartësit tjerë fosilor të energjisë si gazi natyror dhe vaji i papërpunuar importohen

dhe mbulojnë rreth 20 % të konsumit. Përveç kësaj, në sektorin e energjive të

ripërtëritshme Bosnja dhe Hercegovina posedon edhe një resurs tjetër primar të en-

ergjisë, energjinë e ujit. Përkundër potencialit të lartë vendi shfrytëzon vetëm 40 %.

Sipas vendimit të Qeverisë uji dhe era do të formojnë burimet e ardhmshe të

ripërtëritshme të energjisë, prandaj zhvillimi i tyre është në fokus. (dena, BMWI, &

(B&H))


22

Projekti Podvelezje

Furnizuesi i energjisë ‘‘Elektroprivreda Bosne i Hercegovine‘‘ përmes publikimit të

tenderit për ndërtimin e gjneratorëve të erës në Podvelezje ka dhënë sinjalin e starti-

mit të një parku të madh energjetik me erë.

Kërkesat e këtij tenderi përmbajnë ndër të tjera: Hartimin e projektit, Liferimin, Mon-

timin dhe Ndërtimin e 16 Gjeneratorëve të erës si dhe servisimin e tyre.

Kapaciteti i planifikuar vlerësohet në 32 deri 48 MW, çka nënkupton një prodhim vje-

tor të energjisë në mes 75 dhe 100 GWh. Investimet vlerësohen në rreth 63,9 Milion

€. Lëshuarja në punë e këtyre 16 Gjeneratorëve të erës është paraparë në fund të

2014. (http://www.gtai.de/GTAI/Navigation/DE/Trade/maerkte,did=79168.html).

Sipas Studimit ‘‘Security of Energy Supply in Bosnia and Herzegovina‘‘ i cili është pub-

likuar në Shtator të vitit 2010, Bosnja dhe Hercegovina deri më tani nuk posedon

Gjeneratorë të erës. Por, megjithatë ofrohet mundësia e instalimit të 600 MW të en-

ergjisë së erës. Përkitazi me këtë janë identifikuar 12 Lokacione me potencial të lartë.

(Ministry of Foreign Trade and Economic Relations of Bosnia and Herzegovina,

13.09.2010)

Në tabelën e mëposhtme janë listuar projektet e përshkruara:

Tabela 11. Paraqitja e projekteve në Bosnje dhe Hercegovinë


1 Podvelezje JP Elektroprivreda Bosne i Her-cegovine d.d. Mostar

32 bis 48

2

Security of Energy Supply in Bosnia and Herze-govina

Ministry of Foreign Trade and Economic Relations of Bosnia and Herzegovina

600

Totali 648

Burimi: (Ministry of Foreign Trade and Economic Relations of Bosnia and Herzegovina, 13.09.2010),

(http://www.gtai.de/GTAI/Navigation/DE/Trade/maerkte,did=79168.html)


23

3.5 Potenciali i energjisë së erës në Serbi

Tabela 12. Të dhënat bazë të Serbisë

Republik Serbien

Klima: Në Veri klimë kontinentale (Dimëra të ftohët dhe Verëra të nxehta e me lagështi me reshje mirë të shpërndara), në pjesët tjera të vendit klimë mesdhetare (Dimëra relativisht të ftohët me reshje të mëdha dëbore ku Vera dhe peri-udhat kalimtare janë të nxehta dhe të thata)

Pozita: Evropë Juglindore, në mes të Maqedonisë, Kosovës dhe Hungarisë

Sipërfaqja in km2: 77.474


Brutoprodukti vendor: Gjithsej: $ 79,880,000,000 Për kokë banori: $ 10,800


Në vitin 2011 Serbia implementoi një Ligj të ri të energjisë, në të cilin burimet e

ripërtëritshme të energjisë janë futur si pjesë plotësuese. Tani krahas themelimit të

kuadrit ligjor, një sërë projektesh në sfera të ndryshme ndodhen në planifikim. Sipas

Agjencionit serb ‘‘Investment und Export Promotion Agency (SIEPA)'' Ministria për

Energji ka lëshuar licenca për projekte me një kapacitet total prej rreth 1,4 GW. Me

përjashtim të disa Hidrocentraleve të vogla, deri më tani nuk është realizuar asnjë

projekt konkret.

Si lokacione potenciale për ndërtimin e gjeneratorëve të erës janë identifikuar disa

regjione të përshtatshme. (Serbia Investment and Export Promotion Agency (SIEPA)).

Projekti Bavanistansko Polje

Në lokacionin Bavanistanstvo Polje është planifikuar një park energjetik me erë me

188 MW. Gjithsej duhet të ngriten 94 Gjeneratorë të erës secili nga 2 MW.


24

Ky lokacion, pas analizës së potencialit të erës është vlerësuar si i përshtatshëm.

Përveç kësaj, ky lokacion ofron kushte tejet të mira teknike dhe kosto relativisht të

ulët për lidhjen e Gjeneratorëve të erës në rrjet, pasi që në afërsi të lokacionit

ndodhen një rrjet i transmisionit 110 kV dhe një 400 kV. (Wellbury Wind Energy doo

Belgrade Serbia).

Projekti Cibuk

Parku energjetik i erës Cibuk do të ngritet në Komunën e Kovinit rreth 50 km nga Be-

ogradi. Ky projekt ndahet në seksionet ndërtimore: Cibuk 1 und Cibuk 2.

Cibuk 1 përfshien ngritjen e 57 Gjeneratorëve të erës me një kapacitet të instaluar prej

nga 3 MW secili. Pas lëshuarjes në punë të këtyre Gjeneratorëve të erës do të fillohet

me seksionin e dytë të ndërtimit. Ky përfshien montimin e 43 Gjeneratorëve tjerë të

erës, përmes së cilës parku energjetik me erë do të rritet në një sasi totale prej 100

Gjenertorësh energjie me erë me një kapacitet total prej 300 MW.

Për këtë projekt është planifikuar një linjë e tensionit të lartë me gjatësi 11 km. Inves-

timi i planifikuar është 450 Milion €. (http://www.wpc.rs/en/projekat/razvoj-projekta)

Në tabelën në vijim janë listuar projektet e përshkruara si dhe projekte tjera.


25

Tabela 13. Paraqitja e projekteve në Serbi


1 Wind farm “Vracev ga

Bela Crkva 187,5

2 Wind farm "Bavaništansko polje”

Wellbury Wind Energy Belgrade 188

3 Wind farm "Vršac – Alibunar-Plandište"

Еnergowind Vršac 400

4 Wind farm "Čibuk" Vetroelektrane Balkana Belgrade 300 5 Wind farm „Krivaća“ Ivicom Energy Ţagubica 112,8 6 Wind farm "Košava" Zad Mk-Fintel Wind Belgrade 117 7 "Cestobrodica" Boljevac 280 8 Wind farm "Sušara" Windtim Belgrade 60 9 Wind farm „Indjija“ Vetropark Indjija 20 10 ‘‘Alibunar‘‘ Alibunar 48,3 11 Wind farm "La Picol-

lina" Vrsac 11

12 ‘‘Kula‘‘ Kula 9 Totali 1.733

Burimi: (http://www.energy-community.org)


26

3.6 Përmbledhje e rezultateve në regjionin e Ballkanit

Përendimor

Shtetet e ekzaminuara posedojnë në total një potencial prej 4.532 MW të gjenerimit

të energjisë nga era. Edhe pse ky potencial është kalkuluar ekskluzivisht në bazë të

projekteve të kryera dhe të planifikuara dhe me këtë nuk e përshkruan potencialin „e

vërtetë“ edhe kjo vlerë qartëson performacën enorme të regjionit. Megjithatë, aktua-

lisht si problematikë shihet vetëm shfrytëzimi i pamjaftueshëm.

Figura 4. Potenciali i erës në regjion

Burimi: Paraqitje vetanake në bazë të të dhënave të studimeve dhe projekteve


27

4 Zhvillimet në BE dhe derivimi i një krahasimi GJENDJA E SYNUAR / GJENDJA AKTUALE në Kosovë

4.1 Pakoja e 3-të e Tregut të përbashkët të BE-së

Ndryshimet globale dhe katastrofat mjedisore (p.sh. fatëkeqësia në platformën e

shpimeve në Golf të Meksikos apo fatëkeqësia e centralit bërthamor në Fokushima)

kushtëzojnë një rimendim të nevojshëm lidhur me angazhimin e resurseve të pakëta

si dhe të gjenerimit të energjisë. BE-ja e ka kaptuar domosdoshmërinë e këtij ndry-

shimi dhe për të gjitha kombet që i përkasin BE-së ka hartuar një Pako të detyruesh-

me të tregut të përbashkët për Elektricitet dhe Gaz. Me publikimin e Pakos së 3-të të

Tregut të përbashkët e cila është e detyrueshme edhe për Kosovën dhe për Shtetet

tjera të Ballkanit, do të avancohet në veçanti gjenerimi i energjisë elektrike nga ener-

gjitë e ripërtëritshme. Ashtu si është sqaruar në Pikën 3, në Shtetet e ekzaminuara

ekziston një potencial i madh i gjenerimit të energjisë nga era, i cili aktualisht është

duke u shfrytëzuar në mënyrë të pamjaftueshme respektivisht nuk shfrytëzohet fare.

Kërkesat e BE-së, tregun e energjive të ripërtëritshme të energjisë do ta lënë të rritet

edhe në të ardhmen dhe me këtë do të ftojnë edhe investitorë respektivisht do ta for-

cojnë tregun e punës duke krijuar vende të reja pune në këtë sektor. Në vijim do të

paraqiten kërkesat e përshkruara dhe do të sqarohet shkalla e implementimit të tyre

në Kosovë. Kërkesat e Pakos së 3-të të Tregut të përbashkët të BE-së – Gjendja e

synuar.

Në Shtator 2007 Komisioni Evropian prezantoi Pakon e 3-të të Tregut të përbashkët

të BE-së për Rrymë dhe Gaz, e cila pas modifikimeve dhe ndryshimeve të ndryshme u

miratua përfundimisht më 22 Prill 2009 nga Parlamenti dhe nga Këshilli Evropian. Pa-

koja e tregut të përbashkët duhet të kontribuoj ndër të tjera në nxitjen e konkurencës

më të madhe, në përmirësimin e sigurisë së furnizimit dhe në forcimin e të drejtave të

konsumatorit. Në këtë mënyrë do duhej të intensifikohej liberalizimi i tregut ener-

gjetik, i cili sipas Komisionit Evropian është akoma i pamjaftueshëm.


28

4.1.1 Përmbajtjet e Pakos së 3-të të Tregut të përbashkët

• Direktiva për Rrymë: Direktiva 2009/72/EG e Parlamentit dhe e Këshillit

Evropian për Rregulla të përbashkëta për Tregun e përbashkët energjetik dhe për

shfuqizimin e Direktivës 2003/54/EG

• Direktiva për Gaz: Direktiva 2009/73/EG e Parlamentit dhe e Këshillit Evropian

për Rregulla të përbashkëta për Tregun e përbashkët të gazit dhe për shfuqizi-

min e Direktivës 2003/55/EG

• Rregullorja për Rrymë: Rregullorja (EG) Nr. 714/2009 e Parlamentit dhe e

Këshillit Evropian për kushtet e qasjes në rrjete për tregtimin tejkufitar të rrymës

dhe për shfuqizimin e Rregullores (EG) Nr. 1228/2003

• Rregullorja për Gaz: Rregullorja (EG) Nr. 715/2009 e Parlamentit dhe e Këshillit

Evropian për kushtet për qasje në rrjetet gazsjellëse dhe për shfuqizimin e Rreg-

ullores (EG) Nr. 1775/2005

• Rregullorja ACER: Rregullorja (EG) Nr. 713/2009 e Parlamentit dhe e Këshillit

Evropian për themelimin e një Agjencie për bashkëpunimin e Enteve rregulla-

tore.

4.1.2 Zhvillimi i energjive të ripërtëritshme

Në vitin 2008 Bashkimi Evropian dhe Shtetet anëtare të tij janë akorduar për një Pako

për mbrojtjen e mjedisit. Objektivat kryesore përfshiejnë të ashtuquajturat Caqet 20-

20-20 të cilat duhet të arrihen deri në vitin 2020.


29

Figura 5: Caqet e BE-së 20-20-20

Burimi: Ilustrim vetanak – Caqet e BE-së sipas Direktivave dhe sipas Pakos së caqeve për mbrojtje të klimës dhe për energji

Edhe pse këto caqe paraqesin tre qasje të ndryshme, ato në mes veti janë të

ndërlidhura tejet ngushtë. Kështu për shembull mund të ngritet pjesa e energjive të

ripërtëritshme, me ngritjen e efiçiencës së energjisë bie konsumi i energjisë. Të dyja

këto masa shpiejnë me automatizëm në lirim më të pakët të CO2 . Kështu, zhvillimi i

projekteve të energjisë së erës luan një rol vendimtar për të mund ti arritur caqet e

agjendës 20-20-20.

4.1.3 Qasje pa diskriminime në treg për të gjithë ofruesit

Për garantimin e një ndarjeje efektive në mes të gjeneruesve të energjisë, operimit të

rrjetit në sektorin e transetimit dhe të largpërçuarjes, ndërmarrjet furnizuese me en-

ergji mund ti përdorin tre mundësi të së ashtuquajturës Unbundling (Shthurje):

• Ndarja ligjore e pronësisë në mes të gjenerimit të energjisë dhe operimit të

rrjetit (Ownership Unbundling),

• Detyrimi i kompanive energjetike vertikalisht të integruara për dhënien e

operimit të rrjetit në një operator të pavarur të rrjetit (Independent System

Operator - „ISO“) apo

Më pak CO2

Pjesëmarrja e energjive të

ripërtëritshme

Më shumë efiçiencë energjie


30

• Krijimi i një Opertori të pavarur të rrjetit të transmisionit respektivisht të

largpërçuarjes (Independent Transmission Operator - „ITO“). Ky mund ti

përkasë kompanisë amë, por në organizim dhe në menaxhim operacional

duhet të jetë i pavarur nga divizioni i gjenerimit. (DIREKTIVA 2009 72 EG

për rregulla të përbashkëta për tregun e përbashkët energjetik;).

4.1.4 Forcimi i mbrojtjes së konsumatorit dhe implementimi i sistemeve

intelegjente të matjes (Smart Metering)

Konsumatori fundor jo vetëm që furnitorin e energjisë duhet ta zgjedh vetë, por këtë

edhe duhet të mund ta ndërroj brenda tre javësh. Konsumatorët e kanë të drejtën tu

transetohen të gjitha të dhënat e tyre mbi konsumin e energjisë. Në rast nevoje kon-

sumatori ka të drejtën e kompenzimit dhe të rimbursimit, në rast se nuk përfillet

cilësia e përformances siç është harmonizuar me kontratë, këtu përfshihen edhe fatu-

rat e pasakta apo të vonuara. Për më tepër me këtë Direktivë do të duhej të krijohej

mundësia, që klientët e pambrojtur të favorizohen përmes masave politike në nivel

nacional (i ashtuquajturi luftim i varfësrisë energjetike). (DIREKTIVA 2009 72 EG për

rregulla të përbashkëta për tregun e përbashkët energjetik;).

Një fokus tjetër qëndron në implementimin e sistemeve intelegjente të matjeve

„Smart Meter“6. Direktiva e re e energjisë e Pakos së 3-të të Tregut të përbashkët të

BE-së pas një vlerësimi pozitiv ekonomik nga ana e shteteve anëtare e parasheh im-

plementimin e „Sistemeve intelegjente të matjes“. Kështu deri në vitin 2020 duhet,

që 80 % e konsumatorëve të pajisen me Smart Meter.

Përparësitë e implementimit të Smart Meter ndër të tjera janë:

• Kursimi i kostove përmes kyçjes dhe qkyçjes nga largësia,

• Redukimi i ngarkesës maksimale të rrjetit dhe me këtë redukim të investimeve

në rrjet dhe të kostove të operimit,

• Ngritja e efiçiencës përmes detektimit të shpejtë të keqfunksionimeve,

6 Një Smart Meter është një njehësor digjital, elektronik i energjisë i cili nuk bazohet në një teknologji elektromekanike si nje-

hësorët e rëndomtë, por ai bazohet në një teknologji digjitale. Zhvillimi i tij u bë i mundur përmes përmirësimeve të vazhduesh-

me në sferën e komunikimit dhe të teknologjisë kompjuterike


31

• Perceptimi i mundësisë për kursim të energjisë përmes leximit të shpejtë si dhe

• Iinformata të shpejta të konsumit dhe kostove

4.1.5 Themelimi i një agjencie për bashkëpunim të Enteve Rregullatore të

Energjisë (ACER)

Për të mund ti përmbushur kërkesat rregullative të Shteteve Anëtare në nivel

Komuniteti u themelua një Agjenci për Bashkëpunim të Enteve Rregullatore të Ener-

gjisë.

Kjo Agjenci është një mekanizëm Komuniteti me personalitet vetanak juridik dhe ndër

të tjera kompetente për çështje që kanë të bëjnë me detyrat e Enteve Rregullative të

Energjisë.

Agjencia luan një rol të rëndësishëm në zhvillimin e kushteve të cilat duhet të jenë në

pajtim me Kodet e rrjetit, përveç kësaj ajo monitoron implementimin e detyrave të

ENTSO-E Rrymë dhe Gaz (Rrjeti Evropian i Operatorëve të Sistemit të Transmisionit).

(RREGULLORE (BE) Nr. 713 2009 për themelimin e enjë Agjencie për Bashkëpunimin

e Enteve Rregullatore të energjisë)

4.2 Kërkesat e BE-së dhe paraqitja e Ligjeve kosovare që lidhen

me energjitë e ripërtëritshme – Gjendja aktuale

Në vijim do të paraqitet gjendja e implementimit të kërkesave të BE-së në Kosovë.

4.2.1 Ndarja më efektive e Operatorit të rrjetit nga gjenerimi i energjisë,

për të krijuar kështu një qasje pa diskriminime në treg

KEK-u deri para pak kohe ka qenë kompetent për Divizionet në vijim:

• Qymyr dhe Miniera

• Gjenerim të energjisë

• Shpërndarje – (Operim të rrjetit)

• Furnizim – (Furnizim me energji)


32

Nëpërmjet privatizimit, kompetenca në lidhje me shpërndarje dhe furnizimi iu është

përcjellur KEDS-it. Me këtë është arritur një ndarje efektive në mes të gjenerimit të

energjisë në njërën anë dhe të rrjetit dhe furnizimit në anën tjetër si dhe një formë e

parë e privatizimit.

4.2.2 Forcimi i mbrojtjes së konsumatorit dhe implementimi i sistemeve

intelegjente të matjes

Përderisa Pakoja e 3-të e Tregut të përbashkët energjetik të BE-së kërkon ndërrimin e

furnitorit me një afat implementues maksimal prej tre javësh, për konsumatorët fun-

dorë në Kosovë nuk ekziston mundësia e përzgjedhjes së furnitorit e lere më e

ndërrimit. Furnizuesi i vetëm i mundshëm për konsumatorët shtëpiak është KEK-u.

Implementimi i Sistemeve intelegjente të matjes tanimë ka nisur dhe poashtu janë in-

staluar disa nga këto sisteme, por vetëm tek disa konsumatorë Komercial dhe Indus-

trial me Matje të Regjistrueshme të Fuqisë (RLM).

Implementimi i këtyre Sistemeve matëse nuk do të shkaktonte vetëm përparësi të

ngjashme sikurse në shtetet tjera të BE-së, por do të kontribuonte edhe në kufizimin e

humbjeve komerciale të cilat janë ekzistente në Kosovë.

4.2.3 Enti Rregullativ kosovar i Energjisë - ZRRE

Organi i pavarur rregullativ u themelua në Qershor të vitit 2004 nga Parlamenti i Re-

publikes së Kosovës.

ZRRE-ja garanton, që kuadri ligjor energjetik i Kosovës të jetë konform me "Acquis

communautaire"7.

7 I tërë Ligji i BE-së, për aq sa është valid, përmblidhet nën Termin "Legjislacioni i Bashkësisë" apo „acquis communautaire“. Pu-

na qëndron në rreth 15.000 Akte Juridike prej gadi 100.000 faqesh të shtypura (Gjendja 2008). I tërë Ligji i BE-së mund të

gjindet në internet nën (www.eur-lex.europa.eu


33

4.2.4 Strategjitë kosovare të energjisë në lidhje me energjitë e

ripërtëritshme

Në vitin 2005 Parlamenti kosovar miratoi caqet e politikave energjetike për periudhën

2005 – 2015. Këto caqe u rishikuan në vitin 2009 dhe iu përcollën Parlamentit me

qëllim të miratimit të tyre për periudhën e re kohore 2009 – 2018. Pas diskutimeve

disa mujore në Parlamentin e Kosovës, caqet u miratuan përfundimisht me 01 Prill

2010. Ngjashëm sikurse tek caqet paraprake të politikave energjetike 2005 – 2015

versioni i aktualizuar fokusohet kryesisht në prodhim të energjisë nga linjiti.

Strategjia energjetike kosovare 2009 -2018 i përfshien studimet e rezervave të linjitit,

vlerësimin e dy Termocentraleve ekzistuese dhe shqyrtimin mundësive të reja të in-

vestimeve, por nuk përfshien asnjë studim për format alternative të gjenerimit të

energjisë, si energjia e Erës, Solare apo Gjeotermike.

Strategjia i parasheh në mënyrë ekskluzive caqet indikative të energjive të ripërtërits-

hme. Këto në tabelën e mëposhtme janë të paraqitura në MW.

Tabela 14: Caqet indikative për energjitë e ripërtëritshme

Energjia e ripërtëritshme 2007 2008 2009 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016 Ujë (<10MW) 26,50 28,30 30,50 32,90 35,10 37,50 40,00 42,70 45,50 48,40 Erë 0,00 0,00 0,00 14,90 31,40 49,60 69,40 91,20 115,10 141,50 Solare 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 0,00 Biogaz dhe Biomasë 0,00 0,00 0,00 0,00 0,20 0,30 0,30 0,40 0,50 0,50

Burimi: (ZRRE Vendim - Tarifat Nxitese per Energjine e Riperteritshme, 2011).

4.2.5 Ligji i Energjisë

Ky Ligj përcakton parimet themelore dhe rregullat për garantimin e një furnizimi të si-

gurtë me energji dhe për krijimin e kushteve për një treg funksional. Për më tej, ky Ligj

nxitë shfrytëzimin efiçient të energjive, ngritjen e gjenenerimit të energjisë nga buri-

met i ripërtëritshme si dhe përmirësimin e mbrojtjes së mjedisit. Fushat e aplikimit të

këtij Ligji përfshiejnë: Energjinë elektrike, Ngrohjen, Gazin dhe Energjitë e Ripërtërits-


34

hme. Ky Ligj parasheh, që strategjia politike e energjisë duhet të jetë në harmoni me

caqet e përcaktuara lidhur me energjitë e ripërtëritshme.

Në Nenin 11 të Ligjit për Energji përcaktohen Direktivat për burimet e ripërtëritshme

të energjisë me qëllim të nxitjes së shfrytëzimit ekonomik dhe të qëndrueshëm të

eneregjive të ripërtëritshme.

Ministria ndër të tjera është e obliguar për pikat si në vijim:

• Hartimin e planeve afatmesme dhe afatshkurtëra të implementimit për energjitë

e ripërtëritshme, të cilat qëndrojnë në harmoni me obligimet e Kosovës dhe me

kuadrin e Traktatit të Komunitetit të Energjisë,

• Monitorimin e implementimit të Direktivave për energjitë e ripërtëritshme dhe

• Definicionin për objektivat dhe shfrytëzimin e energjive të ripërtëritshme.

Sipas këtij Ligji, Operatorët e sistemit të shpërndarjes (OSSH) dhe Operatorët e

sistemit të transmisionit (OST) duhet ti japin përparësi injektimit të rrymës nga ener-

gjitë e ripërtëritshme. Këtu duhet përfillur, që injektimi mund të bëhet vetëm sipas

nevojes dhe sipas kufijve të specifikuar në Kodin e rrjetit dhe në Kodet tjera (Qëllimi i

këtij kufizimi është stabiliteti i rrjetit).

OSSH dhe OST caktojnë dhe publikojnë rregulla unike për sa i përket kostove të

pronësisë për përshtatjet teknike. Këtu ndër të tjera duhet cekur Kyçja në rrjet,

Përforcimet e rrjetit dhe Injektimi i energjive të ripërtëritshme. Këto rregulla duhet të

dorëzohen pranë ZRRE-së për miratim, ato duhet të jenë në harmoni me Strategjinë e

energjisë së Kosovës dhe bazohen në kritere objektive, transparente dhe pa diskrimi-

nime. (Kuvendi i Kosoves, LIGJI Nr. 03/L-184 PËR ENERGJINË, 2010)

4.2.6 Ligji për Energjinë Elektrike

Ky Ligj përcakton rregullat e përgjithshme për kryerjen e e aktiviteteve të Gjenerimit,

Transmetimit, Shpërndarjes dhe Furnizimit. Për më tej përcaktohen sikurse aktivitetet

për qasje në rrjetet e transmisionit dhe të shpërndarjes poashtu edhe funksionimi i

tregut. Me këtë Ligj përcaktohen procedurat e licencimit për veprimtari në lëmin e

eneergjisë elektrike dhe për autorizim dhe tenderim të kapaciteteve të reja.

Ndërmarrjet elektrogjeneruese, të cilat energjinë e tyre e prodhojnë duke përdorur


35

burime të ripërtëritshme të energjisë, kanë të drejtën e certifikatës së origjinës nga

Zyra e Rregullatorit të Energjisë.

Kjo certifikatë e origjinës, përmbanë ndër të tjera:

• Konfirmimin e kapacitetit maksimal prodhues si dhe burimet e shfrytëzuara të

ripërtëritshme për gjenerim të energjisë elektrike,

• Afatet për paraqitjen e informatave dhe raporteve pranë ZRRE-së lidhur me

operimin e impianteve gjeneruese,

• Furnizuesin publik të energjisë, i cili i jep përparësi blerjes së energjisë së

ripërtëritshme për të cilën nga ZRRE-ja është lëshuar një certifikatë e origjinës,

• Furnizuesin publik të energjisë, i cili është i obliguar për blerjen e tërë energjisë së

gjeneruar nga burimet e ripërtëritshme me tarifë të rregulluar, dhe

• Zyra e Rregullatorit të Energjisë, e cila e harton një metodikë për llogaritjen e

taksave dhe të tarifave nxitëse për energjitë e ripërtëritshme. (Kuvendi i Kosoves,

LIGJI Nr. 03/L-201 PËR ENERGJINË ELEKTRIKE, 2010)

4.2.7 Ligji për Zyrën e Rregullatorit të Energjisë

Ky Ligj rregullon operimin e ZRRE-së si Agjenci e pavarur e Republikes së Kosovës.

Ligji përcakton Kompetencat, Obligimet dhe Funksionet për Zyrën e Rregullatorit të

Energjisë. Përveç kësaj përcaktohen edhe kushtet për dhënien e licencave për kryer-

jen e aktiviteteve në lëmin e nergjisë, metodat për dhënien e lejeve për ndërtimin e

kapaciteteve të reja gjeneruese, kushtet për krijimin e tregjeve konkuruese të ener-

gjisë dhe kriteret për rregullimin e tarifave dhe kushteve për furnizim me energji.

(Kuvendi i Kosoves, LIGJI Nr. 03/L-185 PËR RREGULLATORIN E ENERGJISË, 2010)

4.2.8 Analizë e Kodit të Kyçjes nga KOSTT – Kodi për Gjenerimin e Ener-

gjisë nga Era

Qëllimi i këtij dokumenti është paraqitja e një përshkrimi të kjartë dhe të pavarur për

përmbushjen e kërkesave teknike dhe të operimit nga prodhuesit dhe operatorët e


36

gjeneratorëve të erës, të cilët do të kyçen në rrjetin energjetik të Kosovës dhe me këtë

dëshirojnë të marrin pjesë në tregun energjetik kosovar.

Në detaje ky dokument mbulon si në vijim:

Kodin e planifikimit – Operatorët e gjeneratorëve të erës, të cilët aplikojnë për kyçje

në rrjetin e transmisionit duhet të jenë të informuar, që ata për projektin e tyre

ndërtimor duhet të dorëzojnë të dhëna të detajuara të projektit në mënyrë, që nga

Opertori i sistemit të transmisionit të mund të kryhen hulumtimet përkatëse për

ndërtimin dhe pikën e kyçjes.

Kodi i Kyçjes- specifikon kërkesat të cilat duhet të përmbushen nga operatorët e sis-

temeve të transmisionit, nga përdoruesit e lidhjeve respektivisht nga aplikuesit.

Planifikimi i operimit përfshien periudhën kohore prej një viti para kalimit të operimit

në kohë reale dhe përbëhet nga tre nënkode:

• Kodi për Planifikimin e Qkyçjeve: Planifikimi i ecurisë kohore të qkyçjeve nga

rrjeti.

• Kodi për Vlerësimin e Sistemit: Përfshien vlerësimin e sigurisë së rrjetit dhe të

prognozës së ngarkesës.

• Kodi për Planifikim: Mbulon procesin e planifikimit për ditën e nesërme.

Kodi i Bilancit përmbanë proceset e bilancimit në mes të prodhimit dhe ngarkesës në

kohë reale. Ky përbëhet nga tre nënkode:

• Kodi i Dispeçimit, mbulon proceset dhe procedurat për dispeçimin, bilancimin,

shërbimet ndihmëse dhe rastet emergjente,

• Kodi i Kontrollit të Frekuencës, mbulon proceset për kontroll të frekuencës së

rrjetit, dhe

• Kodi për Shhqyrtimin e Tensionit, mirret me rregullimin e shqyrtimit të tensionit

dhe të energjisë reaktive.

Kodi i Operimit është i ndarë në një seri nënkodesh dhe përfshien:

• Kodin e Shqyrtimit dhe të Monitorimit, - ky specifikon proceset për lejimin e

pajtueshmërisë së shqyrtimit dhe monitorimit të përdoruesve me kërkesat e Ko-

dit të rrjetit,


37

• Kodin e ndërlidhjes operative dhe të furnizimit me informata, i cili mbulon

shkëmbimin e informatave në kushte normale dhe në kushte të jashtëzakonsh-

me,

• Kodin e koordinimit të sigurisë, i cili bazohet në veçanti në proceset për lejimin e

punëve që duhet kryer dhe / apo të shqyrtimeve për një pikë të kyçjes,

• Kodin e planifikimit të rasteve të paparashikuara, i cili mbulon përcaktimet e

ndodhive të paparashikuara dhe planet për rikthimin e rrjetit pas një rëniejeje to-

tale apo të pjesshme,

• Kodin për etiketimin e pajisjeve dhe aparateve, i cili paraqet përgjegjësitë për

proceset e shfrytëzimit të numërimit dhe të nomenklaturës.

• Kodin për shqyrtimin e rrjetit, i cili mbulon harmonizimet për kryerjen e shqyr-

timeve dhe inspektimeve në stabilimentet gjeneruese. (KOSTT - Kodi i Rrjetit)

4.2.9 Rregullat e kyçjes dhe tarifat nxitëse

Tarifat nxitëse për prodhimin e energjisë elektrike nga energjia e erës (ekskluzivisht

nga teknologjitë e reja), ZRRE-ja i ka kalkuluar nga mesatarja e normave të kom-

pensimit të shteteve fqinje si: Kroacia, Maqedonia, Sllovenia dhe Lituania.

Tarifa e rezultuar do të paraqitet në tabelën në vijim dhe vlenë për të gjithë Gjenera-

torët e teknologjive të reja.

Tabela 15. Tarifat nxitëse për energjinë e erës në Kosovë

Tarifa nxitëse Në € Cent për kW/h Gjeneratorët e ri të erës 8,4

Burimi: (ZRRE Vendim - Tarifat Nxitese per Energjine e Riperteritshme, 2011).

Në tabelën në vijim paraqiten tarifat nxitëse për Ujë, Biogaz dhe Biomasë, këto janë

caktuar nga Zyra e Rregullatorit për Energji.


38

Tabela 16. Tarifat nxitëse në Kosovë nga energjitë tjera të ripërtëritshme

Gjenerimi nga burimet e ripërtë-ritshme të energjisë

Kompenzimi EUR /MW

Energjia e ujit (<10MW) 63,3 Energjia solare Nuk ekziston Biogaz dhe Biomasë 71,3

Burimi: (ZRRE Vendim - Tarifat Nxitese per Energjine e Riperteritshme, 2011)

Që nga fillimi i vitit 2009, në Kosovë disa investitorë të huaj kanë aplikuar pranë

KOSTT-së për kyçje në rrjetin e transmisionit me një kapacitet të përgjithshëm prej

157 MW.

Deri më tani, pranë KOSTT-së janë dorëzuar tre aplikacione për kyçje në rrjet:

(KOSTT, PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012 - 2021, 2011)

• Projekti Shtime 1 me një kapacitet prej 100 MW, në Juglindje të Kosovës

• Projekti Shtime 2 me një kapacitet prej 27 MW, në Juglindje të Kosovës

• Projekti Kitka me një kapacitet prej 30 MW, në Lindje të Kosovës

Në aspektin teknik ekziston mundësia, që këta gjenerator të erës të kyçen në rrjetin e

nivelit të tensionit 110 kV.

Rrjeti i transmisionit këto kapacitete gjeneruese mund ti integroj në aspektin teknik,

por në aspektin e bilancimit këto sasi variabile dhe vështirë të parashikueshme të

energjisë mund ti shkaktojnë probleme rrjetit të transmisionit, pasi që rrjeti i transmi-

sionit momentalisht nuk posedon rezerva të mjaftueshme rregulluese.

Ky fakt do të mund të ndryshonte në të ardhmen, në rast se realizohen planet për

zhvillimin e kapaciteteve të reja gjeneruese konvencionale dhe me këtë krijohet një

ngritje e rezervave të rregullueshme. Në këtë mënyrë do të mund të mbulohej variabi-

liteti i paparaparë i gjenerimit të energjisë nga Gjeneratorët e erës.


39

4.3 Paraqitje e kërkesave të licencimit për Kosovën

4.3.1 Marrja e lejes për ndërtimin dhe operimin e Gjeneratorëve të erës

Në Kosovë përgjegjëse për procedurat e licencimit dhe për dhënien e lejeve për

ndërtimin dhe operimin e Gjeneratorëve të erës është Zyra e Rregullatorit të Ener-

gjisë. Derisa të vie te injektimi faktik i energjive të ripërtëritshme kërkohen dy doku-

mente, Aplikacioni i lejimit të ndërtimit të kapaciteteve të reja dhe Aplikacioni i licen-

cimit për gjenerim të energjisë. Këto dy dokumente përmbajnë në vete një sërë kërke-

sash, ku më të rëndësishmet nga to do të paraqiten më poshtë. Dokumentet origjinale

me lejet e kërkuara përkatëse mund të gjinden në faqen zyrtare të internetit të Zyrës

Rregullative kosovare të Energjisë.

Aplikacioni për lejendërtimi të kapaciteteve të reja ka kërkesat në vijim:

1. Kërkesë e përgjithshme është marrja e 12 lejeve. Këto ndër të tjera përfshiejnë

Vërtetimin e regjistrimit si ndërmarrje komerciale; Dëshmitë për themelimin e

Konsorciumit, Klubit apo Partneritetit (Kontrata / Statusi i Klubit); Dëshmia nga

Autoriteti kompetent, që aplikuesi nuk ndodhet në procedurë të falimentimit, që

ndërmarrja e tij nuk është duke u administruar nga Gjykata dhe që aktivitetet e tij

komerciale nuk janë pezulluar.

2. Në kuadër të kërkesave teknike dhe organizative nevojiten 10 Leje të tjera, ndër të

tjera Struktura organizative e aplikuesit për realizimin e projektit; Biografitë (Bio-

grafitë e shkurtëra / CV të Stafit menaxhues të aplikuesit; Biografia (Biografi e

shkurtër / CV) e përfaqësuesit të autorizuar.

3. Për kërkesat financiare janë 4 Leje si p.sh. Dëshmia mbi vleren e investimeve apo

vlerësimi i kostove.

4. Kërkesat ligjore mjedisore dhe kërkesat tjera relevante ligjore duke përfshier ato

të Ligjit mbi Ujërat ku secila nga to kërkon Leje (ZRRE - Aplikacion për autorizim

për ndërtimin e kapaciteteve të reja).


40

4.3.2 Aplikacioni i licencimit për gjenerim të energjisë

Aplikacioni i licencimit për gjenerimin e energjisë kërkon dorëzimin e 23 Lejeve.

Këtyre lejeve u përkasin ndër të tjera, Dëshmia e regjistrimit të aplikuesit si Organiza-

të Biznesore e cila ipet nga Autoriteti për regjistrimin e Ndërmarrjeve; Biznesplani i

aplikuesit për tre vitet e ardhshme, Plani i amortizimit (Zhvlerësimit) për pajisjen

gjeneruese.

Tërësia e kërkesave të nevojshme do të përmblidhet në figurën në vijim. (ZRRE -

Aplikacion për licencim të prodhimit të energjisë)

Ecuria - Procedurat Informata tjera Aplikacioni i lejimit për ndërtimin e kapaciteteve të reja

Kërkesat e përgjithshme 12 Leje Kërkesat teknike dhe organizative 10 Leje Kërkesat mjedisore 1 Leje

Kërkesat tjera relevante ligjore, duke përfshier Ligjin e Ujërave

1 Leje

Kërkesat financiare 4 Leje Aplikacioni i licencimit për gjenerim të energjisë

Dëshmia / Dokumentet që duhet bashkëngjitur 23 Leje Gjithsej 51 Leje

Figura 6. Përmbledhje e kërkesave të licencimit në Kosovë

Burimi: Paraqitje vetanake në bazë të kërkesave zyrtare të licencimit në Kosovë

Në këtë mënyrë, para se të fillohet me injektimin e energjisë nga Autoriteti rregullativ

kosovar i energjisë nevojiten 51 Leje.

Në kuadër të këtij studimi është bërë një analizë e kohëzgjatjes së procedurave për

dhënien e lejes në disa shtete të BE-së dhe janë paraqitur në tabelen në vijim:


41

Tabela 17: Kohëzgjatja e procedurave për dhënien e lejes për themelimin e një parku energjetik të erës

Shteti Kohëzgjatja mesatare Finlanda 8,25 Muaj Austria 10 Muaj Rumania 15,26 Muaj Italia 18,06 Muaj Belgjika 20,33 Muaj Bullgaria 23 Muaj Estonia 24,35 Muaj Britania e Madhe 26,87 Muaj Hungaria 27,46 Muaj Lituania 30 Muaj Gjermania 30,12 Muaj Republika Çeke 31,56 Muaj Letonia 36 Muaj Polonia 43,09 Muaj Greqia 50,09 Muaj Spanja 57,74 Muaj Portugalia 58,03 Muaj

Burimi: (Projekt „Wind Barriers“)

Procedurat e dhënies së lejes në shtetet e paraqitura janë kryesisht shumë më të

thjeshta dhe janë të ndërlidhura me dukshëm më pak leje sesa në Kosovë. Me qëllim

të arritjes së mundësisë së plasimit në tregun e energjisë së erës, procedurat ekezis-

tuese të dhënies së lejes do të duhej të rimendoheshin dhe përpunoheshin. Nëse kjo

nuk ndodh, Kosova në tabelën e mësipërme do të radhitet në fund dhe me këtë even-

tualisht jo vetëm të mos i arrijë Kërkesat e BE-së, por edhe nuk do të mund ta percep-

toj shansin e madh për të qenë pararendës në regjion.

4.4 Shiqim i fakteve për energjinë e erës në BE

Qëllimet e politikës energjetike janë një treg funksional energjetik, garantimi i furniz-

imit me energji, nxitja e efiçiencës së energjisë dhe e energjive të ripërtëritshme si

dhe gërshetimi i rrjeteve të energjisë në mes të shteteve anëtare. Pasi që shtetet e

Ballkanit Përendimor synojnë të bëhen anëtare të BE-së, atëherë duhet të përvetëso-

hen edhe Caqet politike të Bashkimit Evropian.

Në vijim do duhej të tregohej se tregu i energjisë së erës në Evropë është duke u rritur

në mënyrë të pandërprerë. Shtetet tjera, në veçanti shtetet anëtare përendimore janë


42

tashmë duke përfituar nga prodhimi, ndërtimi dhe shfrytëzimi i Gjeneratorëve të erës.

Për Kosovën rekomandohet, që të kërcej në këtë tren dhe ti shfrytëzoj efektet mak-

roekonomike të lidhura me këtë si dhe efektet në tregun e punës, siç janë të

përshkruara në Pikën 4.6, sepse një gjë është e sigurtë:

Tregu energjetik në Bashkimin Evropian për sa i përket energjisë së erës është duke

lulëzuar!

Në hapësirën e BE-së, sipas statistikave evropiane vetëm në Vitin 2011 është instaluar

një kapacitet i ri i energjisë së erës prej 9.616 MW dhe është arritur një vlerë e inves-

timeve prej 12.6 Miliardë Euro. Me këtë pjesa e energjive të ripërtëritshme në Vitin

2011 ishte 21.4% e kapacitetit të përgjithshëm të instaluar gjenerues. Instalimet

vjetore të Gjeneratorëve të erës janë duke u ngritur në mënyrë të qëndrueshme qe 17

vite. Vërehet një rritje mesatare vjetore e tregut prej 15,6 %. Kapaciteti total evropian

i gjenerimit të energjisë nga era përmbanë sot afro 94.000 MW. Me kapacitetin e in-

staluar, për çdo vit mund të prodhohen afro 204 TWh. Kjo përfaqëson 6.3 % të kon-

sumit total në BE. (EWEA - THE EUROPEAN WIND ENERGY ASSOCIATION,, 2012)

Tabelat në vijim tregojnë Shtetet e BE-së, Shtetet kandidate të BE-së dhe Shtetet e

EFTA-s si dhe kapacitetin e tyre të instaluar.


43

Tabela 18: Kapaciteti i instaluar në MW i energjisë së erës në BE

Instaluar 2010 Fund 2010 Instaluar 2011

Fund 2011

Kapaciteti në BE 1 Austria 19 1,014 73 1,084 2 Belgjika 325 886 192 1,078 3 Bullgaria 322 500 112* 612* 4 Qipro 82 82 52 134 5 Republika Çeke 23 215 2 217 6 Danimarka 315 3,749 178 3,871 7 Estonia 7 149 35 184 8 Finlanda 52 197 0 197 9 Franca 1,396 5,97 830* 6,800*

10 Gjermania 1,493 27,191 2,086 29,06 11 Greqia 238 1,323 311 1,629 12 Hungaria 94 295 34 329 13 Irlanda 82 1,392 239 1,631 14 Italia 948 5,797 950* 6,747* 15 Letonia 2 30 1 31 16 Lituania 72 163 16 179 17 Luksemburgu 1 44 0 44 18 Malta 0 0 0 0 19 Holanda 56 2,269 68 2,328 20 Polonia 456 1,18 436 1,616 21 Portugalia 171 3,706 377 4,083 22 Rumania 448 462 520 982 23 Sllovakia 0 3 0 3 24 Sllovenia 0 0 0 0 25 Spanja 1,463 20,623 1,05 21,674 26 Suedia 604 2,163 763 2,907

27 Mbretëria e Bashkuar 1,005 5,204 1,293 6,54

Gjithsej për EU-27 9,648 84,65 9,616 93,957

Burimi: (EWEA - THE EUROPEAN WIND ENERGY ASSOCIATION,, 2012)

* Vlera të përkohshme


44

Tabela 19: Kapaciteti i instaluar (MW) i energjisë së erës në shtetet kandidate të BE-së dhe në shtetet e EFTA-s

Instaluar

2010 Ende 2010

Instaluar 2011

Ende 2011

Kandidatenländer Kroaci 61 89 42 131 Maqedoni - - - - Sërbi - - - - Turqi 528 1.329 470 1.799 Tolal 589 1.418 512 1.930 EFTA (MW) Islandë - - - - Liechtenstein - - - - Norvegji 18 436 84 520 Zvicër 25 42 3 46 Prej tyre Off-shore und Nearshore - 2 - 2 Tolal 43 478 87 566 Ishujtë Faroe - 4 - 4 Ukrainë 1 87 66 151 Rusi - 9 n/a*** n/a*** Tolal 1 100 66 155 Total EU-27 9.648 84.650 9.616 93.957

Total Evropë 10.281 86.646 10.281 96.608


*të pakomunikuara

Shtetet anëtare të BE-së kanë përshpejtuar masivisht zhvillimin e energjisë së erës

nga viti në vit. Përmes kësaj, në mes të viteve 1995 dhe 2011 është arritur një me-

satare vjetore e rritjes ekonomike prej 15.6 %.


45

Figura 7: Trendi vjetor i instalimit të energjisë së erës në GW në Shtetet anëtare të BE-së prej 1995-2011


Figura 8: Instalimi i përgjithshëm i energjisë së erës në BE (GW)


0,8 1 1,3 1,7

3,2 3,2

4,4

5,9 5,5 5,8 6,2

7,6 8,5 8,3

10,5 9,6 9,6

0

2

4

6

8

10

12

2,5 3,5 4,8 6,5 9,7 12,9 17,3

23,1 28,5

34,4 40,5

48 56,5

64,7

75,1

84,6

94

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100


46

Në figurën e mëposhtme mund të nxirret pjesëmarrja në treg e kapacitetit të instaluar

të energjisë së erës së Shteteve anëtare të BE-së. Gjermania mbetet Shteti i BE-së me

kapacitetin më të madh të instaluar e përcjellur nga Spanja, Italia, Franca dhe Britania

e Madhe. Nëntë Shtete tjera kanë një kapacitet të instaluar prej mbi 1 GW: Portugalia,

Danimarka, Holanda, Suedia, Irlanda, Greqia, Polonia, Austria dhe Belgjika.

Figura 9: Shtetet anëtare të BE-së pjesëmarrja në treg e kapacitetit të përgjithshëm të instaluar 2011


Danimarka është shteti me përqindjen më të lartë të energjisë së erës në konsumin

total të energjisë me gadi 26 %, e përcjellur nga Spanja me 15,9%, Portugalia me

15,6%, Irlanda me 12 % dhe Gjermania (10,6%).

Suedia 2,9 3% Danimarka

3,9 4% Portugalia

4,1 4%

Mbretëria e Bashkuar

6,5 7%

Franca 6,8 7%

Holanda 2,3 3%

Irlanda 1,6 2%

Gjermania 29,1 31%

Spanja 21,7 23%

të tjera 8,3 9%


47

Figura 10: Shtetet anëtare të BE-së përqindja e energjisë së erës në konsumin total të energjisë


4.5 Zhvillimi i energjisë së erës në BE dhe krijimi i vendeve të

reja të punës

Zhvillimi i i energjisë së erës vlenë qe një kohë të gjatë si motor për krijimin e vendeve

të reja të punës. Këtë e dëshmojnë studimet e kryera (EWEA - THE EUROPEAN

WIND ENERGY ASSOCIATION,, 2012) në BE për zhvillimin e energjisë së erës.

Përmes zhvillimit të energjisë së erës nuk krijohen vetëm vende të reja pune, por

bëhet edhe bashkëzhvillimi dhe zhvillimi i fushave të reja në ekonomi. Komunat janë

të rëndësishme në shumë aspekte për zhvillimin e deritanishëm dhe të ardhshëm të

energjive të ripërtëritshme. Ato posedojnë mundësi të shumta të komandimit në

aspektin e lejimit dhe instalimit të pajisjeve. Financimet shtesë, shërbimet vetanake

0% 0% 0%

0,50% 0,70% 0,90%

1,30% 1,70%

2,30% 2,80% 2,90% 3% 3,30% 3,40% 3,70%

4,20% 4,40% 4,40% 4,50% 4,50%

5,20% 5,40%

6,30% 10,60%

12% 15,60% 15,90%

25,90%

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30%

SllovakiaSllovenia

MaltaFinlanda

Republika CekeLatvia

LuksemburguHungaria

PoloniaFranca

BelgjikaLituaniaAustria

BullgariaRumania

ItaliaEstlandaHolanda

SuediaMbreteria e Bashkuar

GreqiaQipro

BEGjermania

IrlandaPortugalia

SpanjaDanimarka


48

apo performimet si qiradhënëse e lehtësojnë edhe më tej qasjen në rrjet. Komunat i

vendosin vetes në mënyrë të shtuar caqet vetanake të zhvillimit të energjive të

ripërtëritshme dhe mundohen që në rajonin e tyre të vendosin ndërmarrje nga lëmia e

energjive të ripërtëritshme.

Komunat përfitojnë nga zhvillimet pozitive regjionale ekonomike, të cilat janë të

lidhura me shfrytëzimin e energjive të ripërtëritshme:

• Kursimi i kostove të karburanteve fosilore,

• Krijim të vendeve të punës, apo

• Të hyra nga tatimet dhe qiraja.

Qytete, Komuna dhe Regjione të shumëta, përforcimin e qarkullimeve regjionale

ekonomike e kanë bërë cak të strategjisë së tyre ekonomike përmes energjive të

ripërtëritshme, nëpërmjet së cilës duhet të përmirësohet situata buxhetore dhe

atraktiviteti i lokacionit afarist. Zingjirët kompleks të vlerave krijuese të energjive të

ripërtëritshme është rrallë e mundshme të vendosen tërësisht brenda një kufiri të një

krahine të vetme dhe me këtë vështirë për tu diferencuar.

Ky studim dallon efektet vijuese të zingjirit të vlerave krijuese:

• Fitimet

• Të ardhurat

• Tatimet

• Vendet e punës

• Zhvillimin ekonomik

• Arsimimin

Vlera lokale e shtuar në sferën e punësimit përfshinë ndër të tjera detyrat vijuese: In-

stalimin, Servisimin dhe Operimin e pajisjeve. Kjo nënkupton, që shumica e kërkesave

të punës mund të merren përsipër nga operatorët lokal si p.sh. Artizanati, Teknika e

servisimit apo furnizimi me lëndë të parë. Vlera regjionale e shtuar dhe dinamika e-

konomike që rezultojn nga kjo, ofrojnë perspektiva të mira regjionale.

Figura e mëposhtme tregon zinxhirin e vlerave të shtuara në sektoret në të cilët mund

të krijohen vende të reja pune.


49

Figura 11: Zingjiri i vlerave të shtuara

Burimi: Paraqitje vetanake

Në disa hapa të vetëm krijues janë të përfshiera kryesisht ndërmarrjet të cilat

gjenerojnë fitim, krijojnë vende pune dhe paguajnë tatime. Figura në vijim tregon

vlerën krijuese në sektorët e lartëpërmendur. Në të njëjtën kohë paraqiten kompo-

nentet dhe struktura e tyre.

Prodhimi i pajisjeve dhe komponenteve

Planifikimi dhe instalimi

Operimi dhe servisimi

Kompani operative


50

Prodhimi i pajisjeve dhe komponenteve

Bucela dhe boshti kryesorë

Shtëpiza

Gjeneratori

Kulla

Helikat

Reduktori

Sistemi i azimutit

Hidraulika

Kablli

Senzorika

Planifikimi dhe instalimi

Fundamenti

Hyrja

Lidhja në rrjet

Shërbimet

Prodhimi i materialit

Operimi dhe servi-simi

Servisimi dhe mirëmbajtja

Personeli

Prodhimi i materialit rezervë

Energjia elektrike

Sigurimi

Pagesat e qirasë çmonti-mit

Personeli

Logjistika

Restaurimi i natyrës

Deponimi Të ardhurat nga lëndet e papërpunuara sekonda-re

Bankat

Kompani operative

Menaxhmenti Shpërblimi i përgjeg-jësisë

Shpërndarja

Figura 12: Vlerat e shtuara në Sektore


Figura në vijim sqaron, që zhvillimi enorm i energjisë së erës krijon njëkohësisht vende

të reja të punës. Vetëm në vitin 2010 gjithsej 238.000 njerëz kanë qenë të punësuar

në mënyrë direkte apo indirekte në kuadër të gjenerimit të energjisë së erës.

Njëkohësisht janë gjeneruar 119.000 GWh energji elektrike nga era. Kur këto trende

lidhen me planifikimin e zhvillimit të energjisë së erës në hapësirën e BE-së deri në


51

vitin 2030 do të ketë 794.000 njerëz të punësuar nëpërmjet energjisë së erës. Në

këtë proces do të parashihet edhe prodhimi i 872.000 GWh energji elektrike nga era.

Figura 13: Punësimi dhe prodhimi i energjisë elektrike nga era në BE 2010 - 2030

Burimi: (EWEA - The European Wind Energy Association, 2012), (VDMA Power Systems - Strommix in

der EU27, 2010)

Ndikimi i zhvillimit të energjisë së erës ka efekte të ndryshme në tërë zinxhirin

ekonomik. Sektorët që përfitojnë më së shumti nga kjo janë si në vijim:


52

• Metali bazë

• Pajisjet elektroteknike dhe elektronike

• Transporti

• Prodhimtaria e metalit dhe përpunimi

• Ndërtimtaria

• Institucionet financiare

• Shërbimet profesionale

• Industria e gomës dhe e plastikës

• Posta dhe telekomunikacioni

• Shërbimet e TI-së

• Kërkimi dhe zhvillimi

• Produktet kimike

Figura 14: Pjesëmarrja e sektoreve në zhvillimin dhe ndërtimin e energjisë së erës

Burimi: (EWEA - The European Wind Energy Association, 2012)

Efektet e zhvillimit të energjisë së erës përbëjnë poashtu bruto prodhimin e

brendshëm të secilit Shtet anëtar të BE-së. Kontributi total i sektorit të energjisë së

erës në bruto prodhimin e brendshëm të BE-së është i regjistruar me 0,26% apo me

32 Miliardë Euro. (EWEA - The European Wind Energy Association, 2012)


53

5 Potencialet për punësim nëpërmjet zhvillimit të ener-gjive të ripërtëritshme në Kosovë dhe në regjion

Ashtu siç ka treguar pjesa e parë e këtij studimi, Kosova dhe regjioni përreth ofrojnë

potencial të madh të energjive të ripërtëritshme. Aktualisht nevojat e Kosovës dhe të

regjionit përreth mbulohen kryesisht nga energjia e prodhuar nga qymyri dhe uji, ku

energjia e nevojshme shtesë importohet. Përmes shfrytëzimit të veçorive natyrore si

rezervat e qymyrit, ujit, diellit dhe erës ofrohen shanse për të zhvilluar zinxhirë të ri të

vlerave të shtuara.

Në Kosovë dhe në regjion janë duke u startuar respektivisht tanimë janë duke u

zhvilluar shumë projekte të reja dhe aktive për gjenerim të energjisë nga era. Projektet

janë inicuar në bazë të potencialit të lartë të energjisë së erës në regjionin e Ballkanit.

Për ti përshkruar teoritë e shfrytëzimit të potencialit të erës dhe efektet në sektore të

ndryshme të ekonomisë është soditur tregu energjetik i BE-së e në veçanti tregu i en-

ergjisë së erës dhe zhvillimi i tij.

Fakti është, se edhe pse është konstatuar potencial eneorm i erës në Kosovë dhe në

rajon nuk ekziston asnjë gjenerator i erës apo ndonjë park energjetik me erë të cilët

janë të përfshier në gjenerim të energjisë.

Por, përgjatë zingjirit të vlerave të shtuara ka sektorë të rëndësishëm të cilët do të

mund të përfitonin nga zhvillimi i energjive të ripërtëritshme. Për të mos u

nënvlerësuar është pika, që vetëm përmes shfrytëzimit të energjisë së erës do të kri-

johen vlera të reja. Por nëse një shtet vepron si pararendës dhe e avancon zhvillimin e

vlerave të reja të shtuara, ai nga kjo do të mund të përfitonte shumë. Edhe përmes

projekteve më të vogla me kapacitete minimale të instaluara do të krijoheshin vende

të reja pune.

Në vijim do të soditen zingjirët e ri të vlerave krijuese të cilët janë të prekur direkt nga

zhvillimi i energjisë së ripërtëritshme.

• Prodhimi i pajisjeve dhe komponenteve

• Planifikimi dhe instalimi

• Operimi dhe servisimi


54

Për të përfituar maksimalisht në sektoret e përmendur ne shfrytëzimin e zingjirit të

vlerave të shtuara, vendi apo komuniteti duhet të jetë i përfshirë në të gjitha fushat e

tregut dhe të shërbimeve. Studimet, që kanë për bazë intervistat dhe statistikat e

kryera në treg nuk na ofrojnë shifra konkrete dhe të besueshme për vende të reja

pune për Kosovën dhe rajonin e Ballkanit. Prandaj, në këtë studim janë përdorur të

dhëna të cilat janë identifikuar për vite me radhë në “tregun e BE-së për energjinë e

erës”

Nëse analizojmë punësimin në tregun e energjisë së erës, atëherë dallojmë dy lloje

të ndryshme të punësimit.

Punësimin direkt dhe indirekt.

Me punësime direkte nënkuptojmë, vendet e punës tek prodhuesit e Gjeneratorëve

të erës gjithashtu edhe në sektorin e prodhimit të komponentëve.

Nën këtë term bien edhe vende të punës shtesë në zyret e planifikimit dhe në

kompanitë shërbyese të specializuara në shërbime, mirëmbajtje dhe operim.

Me punësim indirekt nënkuptojmë, vendet e punës në industrinë e betonit,

transportit dhe logjistikës, shërbimet financiare dhe industrinë e çelikut.

Në studimin e BMVIT - (BMVIT - Ministria Federale e Transportit, Inovacionit dhe

Teknologjisë, 2011) për numrin e punonjësve të tyre janë pyetur 129 kompani

operatore të parqeve energjetike me erë në Austri, në regjionet Bürgerland, Kärnten,

Oberösterreich, Niederösterreich, Steiermark dhe Vjenë.

Ata për vitin 2010 raportuan: 173 të punësuar me orar të plotë dhe një kapacitet

total prej 1,010.6 MW.

Nëse ju do të ndani kapacitetin e përgjithshëm në vende pune, do të rezultojë një

performancë në vlerë prej 0,17 vende pune për MW. (BMVIT - Ministria Federale e

Transportit, Inovacionit dhe Teknologjisë, 2011)

Metoda e lartpërmendur është përdorur në këtë studim për ti llogaritur vendet e

punës në bazë te potencialit te erës në MW për Kosovën dhe pjesët tjera te rajonit

të Ballkanit.

Ndikimet në vendet e trajtuara në këtë studim, mund të merren nga tabela e

paraqitur në vijim.


55

Tabela 20: Punësimi i përhershëm në kompani operuese

Ndërmarrjet Operuese Baza 0.17 vende të punës / MW

Nr. Shteti MW vende të punës 1 Kosova 288 50

2 Shqipëria 1.367 236

3 Serbia 1.733 300

4 Bosnja dhe Hercegovina

648 112

5 Mali i zi 118 20

6 Maqedonia 377 65

Totali 4.532 784

Burimi: Paraqitje vetanake (Metodologjia e llogaritjes nga

(BMVIT - Ministria Federale për Inovacionin, Transportit dhe Teknologjisë, 2011)).

Në tabelën e mëposhtme janë paraqitur vendet e punës të cilat do të mund të

rezultonin nga Operimi, Riparimi dhe Mirëmbajtja. Për llogaritjen e vendeve të

mundshme të punës, si bazë është parashtruar studimi i lartpërmendur (BMVIT -

Ministria Federale për Inovacionin, Transport dhe Teknologji, 2011). Sipas këtij

studimi për 1 MW kapacitet të instaluar të energjisë së erës do të krijoheshin 0,54

vende të punës.

Në rajonet në të cilat gjenerimi i energjisë nga era nuk është ndonjë risi, me kalimin e

kohës do të ndërtohej edhe njohuria (know-how) për operimin, riparim dhe

mirëmbajtjen e parqeve energjetike të erës.

Për Kosovën, do të krijohen në këtë sferë 156 vende të punës

Efektet mbi vendet e tjera të shqyrtuara në këtë studim janë paraqitur në tabelën e

mëposhtme.


56

Tabela 21: Vendet e përhershme të punës për operim, riparim dhe mirëmbajtje

Operimi, riparimi dhe mirëmbajtja baza 0.17 vende të punës / MW

Nr. Shteti MW vende të punës 1 Kosova 288 156 2 Shqipëria 1.367 738 3 Serbia 1.733 936

4 Bosnja dhe Hercegovina 648 350

5 Mali i zi 118 64 6 Maqedonia 377 204

Totali 4.532 2.447 Burimi: Paraqitje vetanake. Metodologjia e llogaritjes nga

(BMVIT - Ministria Federale për Inovacionin, Transportit dhe Teknologjisë, 2011)).

Tabela e mëposhtme tregon efektet primare dhe sekondare përgjatë një zinxhiri të

vlerave të shtuara. Kjo metodë e ashuquajtur analiza input - output është përdorur në

këtë studim (BMVIT - Ministria Federale për Inovacionin, Transport dhe Teknologji,

2011) për të vlerësuar efektet ekonomike. Qëllimi i analizës input – output është që të

identifikojë ndërlidhjet direkte dhe indirekte të prodhimit. Duhet të hetohen efektet

perkatëse totale të cilat rezultojnë nga një kërkesë e caktuar respektivisht i një

ndryshimi të kërkesës.

Efektet kryesore mund të ndahen në efekte direkte dhe indirekte. Efektet direkte janë

efektet të cilat në menyrë të menjëhershme krijojnë sektorë ekonomikë. Sektorët të

cilët duke investuar në gjeneratorë të energjisë së erës preken nga efektet e

drejtpërdrejta do të ishin prodhuesit e gjeneratorëve të erës, prodhuesit e helikave,

firmat e ndërtimit dhe kompanitë e instalimeve. Sektorët ekonomik të prekur në me-

nyrë direkte të cilët sjellin një avancim për sektoret e prekura janë grupuar nën efek-

tet indirekte. Midis tyre llogariten ndër të tjera furnizuesit e prodhuesve të kompo-

nenteve, industria kimike e cila furnizon fije qelqi, transporti dhe inxhinieria mekanike.

Të ardhurat nga efektet primare përdoren për konsum dhe investime të tjera të

mundshme. Kjo siguron në menyrë të shtuar punësim dhe të ardhura.


57

Të gjitha efektet që rezultojnë nga të ardhurat primare quhen efekte sekondare. Për

një MW kapacitet të energjisë së erës nga efektet primare dhe sekondare lindin 6,4

vende të reja të punës.

Efektet primare Efektet direkte Efektet indirekte

• Sektorët ekonomik të prekur direkt • Prodhuesit e Gjeneratorëve • Kompanitë e ndërtimit • Instaluesit

• Sektorët ekonomik të prekur direkt që kyejnë paraprakisht një punë në një degë industriale.

• Furnizuesit e prodhuesve të kompo-nentëve

Efektet sekondare Të ardhura nga efektet primare përdoren gjithashtu për konsum dhe investime. Kjo përveç kësaj siguron gjithashtu krijim të vlerës, punësim dhe të ardhura. Të gjitha

efektet që dalin nga të ardhurat primare quhen efekte sekondare.

Figura 15: Efektet primare dhe sekondare

Burimi: Paraqitje vetanake. Definicionet nga (BMVIT - Ministria Federale e Transportit, Inovacionit dhe Teknologjisë, 2011)

Në këtë mënyrë Kosova me një kapacitet të energjisë së erës prej 288 MW ka

mundësinë të krijojë rreth 1.840 vende të punës. Shqipëria me një potencial prej 1.367

MW të kapacitetit të energjisë së erës mund të krijojë rreth 8.750 vende të punës.

Serbia mund të krijojë rreth 11.095 vende pune me një potencial të kapacitetit të

energjisë së erës prej 1.733 MW. Bosnja dhe Hercegovina, Mali i Zi dhe Maqedonia

me një potencial të kapacitetit të energjisë së erës, secila prej 648, 118 dhe 377 MW,

do të financonte rreth 4.147, 755 dhe 2.413 vende të punës.


58

Tabela 22: Efektet primare dhe sekondare të punësimit

Efektet primare dhe sekondare të punësimit baza 6,4 vende të punës / MW

Nr. Vendi MW Vende të punës 1 Kosova 288 1.843 2 Shqipëria 1.367 8.749 3 Serbia 1.733 11.095

4 Bosnja dhe Hercegovina 648 4.147

5 Mali i Zi 118 755 6 Maqedonia 377 2.413

Total 4.532 29.002

Burimi: Paraqitje vetanake. Metodologjia e llogaritjes nga (BMVIT - Ministria Federale e Transportit,

Inovacionit dhe Teknologjisë, 2011)

5.1 Prodhimi dhe eksporti i komponenteve të gjeneratorëve të

erës si dhe shërbimet për sektorin e energjisë dhe të TI-së

ne vendet fqinje të Kosovës

Zhvillimi i zinxhirëve të vlerave të reja të shtuara në Kosovë varet shumë nga ajo, se

në çfare masë politika krijon kushte për promovimin e investimeve të huaja,

veçanërisht për energjinë e rinovueshme. Figura në vijim do të tregojë se efektet pri-

mare dhe sekondare për Kosovën do të jenë vetëm atëherë të dobishëme nëse në

sektoret përkatëse bëhen investime të larta.

Për prodhimin e disa komponenteve Kosova ofron disa avantazhe, këto ndër te tjera

do të ishin: Pozicioni i shkëlqyer ne mes të Ballkanit dhe lidhja moderne përmes auto-

stradës me Shqipërinë krijon lehtësira në transport. Dy projekte infrastrukturore për

në Serbi dhe Maqedoni janë duke u realizuar. Vlen të përmendet edhe popullsia e re

me një moshë mesatare prej 25 vjeç. Paga mesatare bruto në Kosovë është rreth 290

Euro (Auswertiges Amt, 09.2012).. Kosova ka mbi 40.000 studentë (Agjencia e

Statistikave te Kosoves - ask, 2011 / 2012) në dy Universitete shtetërore dhe në shumë

tjera private si edhe studentë në vendet e huaja, kjo garanton një potencial te lartë të

punëmarrësve të kualifikuar.


59

Që nga viti 1999 legjislacioni i Kosovës është i bazuar në themele krejtësisht të reja

duke qenë kështu në përputhje me kërkesat e BE-së. Që nga viti 2002 Euro është va-

lutë zyrtare.

Për Kosovën dhe rajonin e Ballkanit, prodhimi i pavarur i komponenteve të gjenera-

torëve të erës në këtë kohë është pothuajse i paimagjinueshëm. Ky studim do të

tregojë mundësitë reale të cilat do i kishte Kosova përgjatë sektorëve të zingjirit vler-

orë (ofrim të produkteve dhe shërbimeve) në periudhë afatshkurtër, afatmesme dhe

afatgjatë. Në këtë pjesë të studimit do të analizohen dhe shfaqen sektorët që kanë një

potencial për zhvillim përmes zhvillimit të energjisë së erës. Sektorët e prodhimit dhe

montimit, do të kenë mundësinë të pozicionohen shumë mirë me shumë komponente

në zinxhirin vlerorë. Përveç kësaj, të gjitha komponentet që do të prodhoheshin në

këtë sektor, mund të quhen efekte direkte primare. Nga kjo mund të shihet se sa më

shumë prej komponentëve të përshkruara të prodhohen në Kosovë dhe të eksporto-

hen në rajon, aq më i madh do të jetë zhvillimi ekonomik dhe krijimi i vendeve të reja

të punës. Me zhvillimin dhe zgjerimin e energjisë së erës, sektorët e infrastrukturës

dhe ndërtimit do të pozicionoheshin dhe zhvilloheshin më mirë. Zhvillimi i energjisë

së erës kërkon ndërtimin ose zhvillimin e mëtejmë të ofertës për shërbime në indust-

rinë e energjisë si edhe të sektorit të TI-së. Sidomos në ato sektore do të ketë një

shans të vërtetë për Kosovën për tu zhvilluar mbi konkurrentët e saj në rajon, për të

ofruar shërbimet e nevojshme. Në këtë studim, fokus u vu veçanërishtë në dy sektorë.

Sektori i parë është industria e përpunimit të metaleve e cila mund të përfitojë shumë

nga prodhimi i gjerenatorëve të erës dhe të komponenteve të tilla si kullat apo llama-

rinat e rënda për ndertimin e kullës dhe helikat për të gjitha pajisjet e rajonit. Kjo do të

ishte një sfidë e madhe, por edhe një mundësi për zhvillimin ekonomik të Kosovës.

Një tjetër fokus, por jo më pak i rëndësishëm është shërbimi në industrinë e energjisë

dhe TI-së. Edhe këtu vlenë, pozicionimi i shpejtë në tregjet e reja të energjisë që janë

duke u zhvilluar shpejtë, duke zgjeruar gamën e shërbimeve dhe duke ofruar këto

shërbime në vendet fqinje. Figura e mëposhtme tregon sektorët përgjatë zinxhirit

vleorë, të cilët në afat të shkurtër, afat të mesëm dhe afat të gjatë paraqesin një po-

tencial të madh për zhvillim.


60

Figura 16: Sektorët afatëgjatë me potencial të zhvillimit përgjatë një zinxhiri vlerorë


Disa prej sektorëve në figurën mëposhtme janë konsideruar si të realizueshëm në pe-

riudhë afatshkurtër dhe afatmesme. Në afat të shkurtër me investime të investitorëve

të huaj dhe në harmonizim dhe kooperim me prodhuesit e gjeneratorëve të erës, në

Kosovë do të mund të prodhoheshin kullat dhe helikat për regjionin. Sipas analizës së

tregut të Kosovës nuk është arritur të ekzaminohet ndonjë ndërmarrje e cila posedon

një vinç për instalimin e gjerenatorëve të erës. Nga ana tjetër ka një shumëllojshmëri

të kompanive në sektorin e ndërtimit, të cilat do të mund të përshtateshin shumë

shpejt për t‘u vendosur në tregun e ri në zhvillim. Ndërmarrjet për prodhimin e beto-

nit të cilat do të mund të përqëndroheshin në afat të shkurtër në ndërtimin e the-

meleve janë të mjaftueshme në Kosovë. Industria e shërbimeve apo sektori i energjisë

dhe TI-së të cilat do të lindnin me zhvillimin e energjisë së erës, do të kishin në afat të

shkurtër shansin e etablimit në një treg të ri. Hapat të cilët duhet të ndërmirren për t‘i


61

arritur këto objektiva janë të përshkruara në vazhdim. Sipas statistikave evropiane

dhe studimeve të shumta të energjisë së erës, punonjësit e industrisë së energjisë së

erës janë klasifikuar si personel i kualifikuar.

Figura 17: Zbatim afatëshkurtër apo afatëgjatë në sektorët përgjatë një zinxhiri vlerorë


Industria e TI-së në industrinë e energjisë po fiton rëndësi gjithnjë e më të madhe.

Vetëm në industrinë e TI-së do të krijohen fusha të reja nga zhvillimi i energjive të

ripërtëritshme. Ndarja e roleve të deritanishme të tregut në prodhimin e energjisë,

marketingut, logjistikës dhe përdorimit paraqesin një sfidë që mund të plotësohet

vetëm me anë të teknologjisë informative. Fushat ekzistuese brenda TI-së të sektorit

të energjisë duhet të jenë të ndara. Prandaj, ndryshimet do të paraqiten si në vijim:


62

Figura 18: Fushat e reja krijuese në TI


Ndryshimet e paraqitura në tabelën e mësipërme i përkasin Ballkanit. Kosova do të

kishte një shans të vërtetë në ofrimin e shërbimeve në fushat e sistemeve të

menaxhimit të energjisë dhe në fushën e TI-së. Mundësitë e tilla si outsourcing

nëpërmjet ofrimit të shërbimeve nga larg janë të thjeshta dhe të lira, nga të cilat nuk

lëngon cilësia. Siç mund të shihet, qysh sot ka detyra të zbatueshme në industrinë e

TI-së për rajonin e Ballkanit dhe pjesën tjetër të BE-së.

5.2 Gjerenatorët e erës dhe komponentet e tyre

Përdorimi i energjisë së erës ka qenë e njohur për shekuj. Përderisa më parë energjia

mekanike e mullijve të erës është përdorur direkt (mullinj për drithëra), kjo energji

tani është konvertuar më së shumti në energji elektrike. Gjerenatorët e sotëm modern

të erës janë të pajisur zakonisht me një rotor me aks horizontal. Era godet helikat, të

cilat energjinë kinetike të erës e shëndrojnë në energji të rotacionit. Gjeneratori i cili


63

gjindet në shtëpizë (gondolë) energjinë e rotacionit e shëndron në energji elektrike.

Një gjenerator modern i erës mund të tërheqë nga era deri në 50 % të energjisë së saj

kinetike. Për të tërhequr optimalisht energjinë e erës sipas vëllimit të saj, tek

gjerenatorët modern të erës mund të përshtatet pozita e këndit të helikave. Kjo i

mundëson Gjeneratorit shëndrimin më efiçient të energjisë kinetike ne energji

rrotulluese. Në ditët e sotme në tokë instalohen zakonisht Gjeneratorë të erës me

kapacitet prej 2 deri 3 MW. Një Gjenerator e tillë i erës ka zakonisht një lartësi të

bucelës prej mbi 100 metra.

Zakonisht një Gjenerator i erës përbëhet nga komponentet në vijim:

1. Shtëpiza:

Në një shtëpizë ndodhen komponentet teknike për shëndrimin e energjisë rotorike në

energji elektike.

2. Kulla

Me rritjen e lartësisë së kullës, rritet në të shumtën e rasteve edhe shpejtësia e erës

në lartësinë e bucelës. Kulla zakonisht prodhohet nga çeliku. Varësisht nga tipi i

pajisjës ofrohen edhe kulla hibride nga betoni dhe çeliku. Në këtë rast pjesa e

poshtme e kullës përbëhet nga betoni, ndërsa pjesa e lartë nga çeliku.

3. Helika

Helika absorbon energjinë kinetike të erës dhe e shëndrronë atë në energji të

rotacionit. Helikat në ditët e sotme prodhohen zakonisht më së shumti nga fijet e

qelqit ose materialet e përbëra nga fijet e karbonit.

4. Bucela

Bucela i lidh helikat. Përndryshe ne bucelë ndodhet mekanizmi për rregullimin e

këndit të helikave.

5. Boshti i rotorit

Boshti i rotorit lidh bucelën me reduktorin. Ajo energjinë e rotacionit e transmeton në

reduktor.


64

6. Frerët e rotorit

Frerët rotorik e frenojnë rotorin në rast të shkyqjës së shpejtë.

7. Reduktori

Reduktori transmeton energjinë rotorike të boshtit me rrotullime të ngadalshme

(Boshti primar) në një bosht me rrotullime më të shpejta (Boshti sekondar). Kështu

gjeneratori mund të operoj në menyrë optimale.

8. Gjeneratori

Gjeneratori e shëndron energjinë e rotacionit të boshtit sekondar në energji elektrike.

9. Grupi i transformatorëve

Grupi i transformatorëve e shëndron tensionin e ulët fillestar të gjeneratorit në një

tension më të lartë të mesëm prej 15-30 Kilovolt. Ky tension është i përshtatshëm për

transportimin e energjisë në distanca të shkurtëra dhe mesatare. Këtu bëhet gjit-

hashtu edhe përshtatja e frekuencës fillestare të Gjeneratorit në frekuencën e rrjetit

lokal (50 Hz).

10. Anemometri

Anemometeri mat shpejtësitë e erës në punë. Pasi që matja e shpejtësisë së erës

bëhet mbrapa rotorit, shpejtësia e matur nuk i përgjigjet shpejtësisë faktike të erës

para Gjeneratorit të erës (http://www.energieroute.de/).

5.3 Shpenzimet e transportit të një gjerenatori të erës

Çmimet e Gjenertorëve të erës dhe rrjedhimisht edhe prodhimi i energjise elektrike

nga era janë ulur në vitet e fundit shumë. Ky fakt është për shkak të prodhimit të sasi-

ve të mëdha të pjesëve, si dhe proceset e optimizuara të prodhimit dhe teknikat më

efikase teknologjike. Çmimi për ndërtimin e një gjeneratori të erës, duke përfshierë in-

stalimin dhe ndërtimin përllogaritet nga kapaciteti i instaluar në kilovat. Në fillim të

viteve të 90-ta çmimi i një kilovati ishte 1.260 euro. Deri ne vitin 2004 ky çmim është

ulur në pothuajse një të tretën në 890 euro për kilovat.


65

Një pajisje me një kapacitet të instaluar prej një megavat kushton rrjedhimisht

890.000 euro. Ndërkaq çmimet për ndërtimin e një turbine te erës janë ulur akoma.

Ndërkohë që shpenzimet e ndërtimit, duke përfshier montimin dhe pranimin sillen

rreth 600 dhe 870 Euro për kilovat të kapacitetit të instaluar. Kjo vlen vetëm për pa-

jisjet me një madhësi prej 100 deri 1.000 kW. Tek pajisjet më të mëdha çmimet tani

sillen në mes të 770 dhe 1.030 Euro për kW. (http://www.brennstoffzellen-

heiztechnik.de).

Si shembull mund të mirret studimi i NEK-ut (NEK Umwelttechnik AG, 2012). Në stu-

dimin e NEK-ut për Zatriqin janë llogaritur shpenzimet e investimit për blerjën e 15

turbinve të erës me një kapacitet të prodhimit prej 2 MW në përafërsisht 33 Milion

Euro. Nëse shpenzimet i pjestojmë me numrin e pajisjeve, del një çmim prej 2,1 Milion

Euro për pajisje. Në studimet e bëra të deritanishme të erës në tregun gjerman dhe

austriak është përjashtuar mundësia e transportit me shpenzime të mëdha duke blerë

pajisjet e mëdha voluminoze si pjesët e kullave dhe helikat sa më afër parqeve ener-

gjetike me erë. Në studimin e përmendur, NEK Umwelttechnik ka bërë kalkulimin e

shpenzimeve të transportit të një gjeneratori të erës nga Spanja në Kosovë. Për

transport të një Gjeneratori të erës krijohen shpenzime prej përafërsisht 127.000 Eu-

ro. Nëse llogaritet më tutje për gjerenatorë të erës dhe për potencialin e paraqitur prej

4.532 MW dhe me një kapacitet të instaluar për pajisje prej 1,5 MW, vetëm transporti

i 3.021 gjerenatorëve të erës do të kushtonte rreth 382 Milion Euro.

Tabela 23: Kosto e transportit të Gjerenatorëve të energjisë me erë Spanjë - Kosovë

Nr. Përshkrimi Numri / Shuma

1 Gjenerator (15 copë. Gamesa G97, 2 MW) 15

2 Transporti Spanjë – Kosovë 1.000.000

3 Transporti deri në punishte (Transportation on to site) 500.000

4 Sigurimi për transport dhe instalim 400.000

Kostoja totale 1.900.000

Burimi: Paraqitje vetanake në bazë të të dhënave nga (NEK Umwelttechnik AG, 2012)


66

Tabela 24: Shpenzimet totale të transportit

Nr. Përshkrimi Numri / Shuma

1 Shpenzimet e transportit / Gjeneratorë të erës 126.667

2 Potenciali i Ballkanit perëndimor për Gjeneratorë të erës 3.021

Totali 382.668.444

Burimi: Paraqitje vetanake në bazë të të dhënave nga (NEK Umwelttechnik AG, 2012)

5.4 Analiza e mundësisë së prodhimit të komponentëve të gje-

neratorëve të erës në Kosovë

Në kuadër të hulumtimeve konkrete në lidhje me këtë studim, u konstatua se Kosova

aktualisht nuk ka mundësi të prodhimit të një komponenti të gjeneratorit të erës.

Megjithatë në Kosovë ka uzina të prodhimit në industrinë e metalurgjisë të cilat do të

mund të merrnin pjesë në projekte të tilla.

Si shembull mund të përmendet ndërmarrja NEWCO IMK Pipes FACTORY L.L.C. e

cila prodhon gypa dhe profile të çelikut në Ferizaj. Kjo ndërmarrje prodhuese është

një ndër ndërmarrjet më të mëdha në Evropën Juglindore për përpunimin dhe saldi-

min e gypave të çelikut dhe profileve.

Që nga themelimi i saj në vitin 1972 e deri më sot janë prodhuar më shumë se 12.000

km të gypave për sistemet e ndryshme të furnizimit me ujë, gaz dhe të tubacione të

naftës për shumë vende të ndryshme. Kualiteti i produkteve bazohet në standardet

internacionale të prodhimit dhe inspektimit.

NEWCO IMK PIPES FACTORY L.L.C. – përbëhet nga këto tri fusha të prodhimit: Te-

knika e saldimit spiral, teknika e saldimit gjatësor dhe seksioni i mveshjes dhe izolimit.

Në përgjithësi, ndërmarrja ka një sipërfaqe prej përafërsisht 52.000 m² në një tokë

prej më shumë se 28 hektarë në Ferizaj, në Juglindje të Kosovës.

Kompania zotëron një rrjet hekurudhor prej 3,7 km dhe është e lidhur në këtë mënyrë

me rrjetin rajonal hekurudhor. Pas kontaktimit me personat përgjegjës të NEWCO


67

IMK PIPES FACTORY L.L.C u konstatua se ndërmarrja është e gatshme të mendojë

për prodhimin e mundshëm të komponenteve për gjenerator të erës.

Në vijim disa imazhe nga Uzina:

Figura 19: Uzina e prodhimit NEWCO IMK PIPES FACTORY L.L.C.

Burimi: (ww.imk-ks.com)

Figura 20: Uzina e prodhimit – salla NEWCO IMK PIPES FACTORY L.L.C.

Burimi: (ww.imk-ks.com)


68

6 Kualifikimet e kërkuara profesionale dhe zhvillimi i fu-shave të reja

Siç është analizuar në kapitujt e mëparshëm, Kosova me një strategji të qartë mund

të jetë pararendës në rajon për sektorin e energjisë së erës. Në këtë pjesë do të para-

qitet qartë, se çka duhet të ndërmirret për ti arritur këto qëllime.

Kosova dhe rajoni janë në fillim të një udhëtimi të gjatë të quajtur prodhimi i energjisë

nga era. Megjithatë, siç është shpjeguar edhe në këtë studim ka potencial të energjisë

së erës dhe ai duhet shfrytëzuar. Për këtë arsye janë paraqitur disa projekte të mëdha

ashtu që ky potencial i erës të shfrytëzohet. Deri më tani mund të themi, që në vendet

e analizuara dhe të paraqitura nuk prodhohet ende energji nga era.

Potenciali i madh i erës dhe përdorimi i saj kërkon që nga fillimi staf të shkolluar dhe

shumë profesional. Në këtë studim janë analizuar dhe paraqitur fushat profesionale të

cilat do të krijoheshin nga zhvillimi i energjisë se erës në një treg të ri në zhvillim. Në

vendet e Evropës Perëndimore fushat specifike profesionale janë zhvilluar tashmë

shumë mirë.

Për të arritur qëllimin e zhvillimit të fushave të reja profesionale, do të ishte e

nevojshme që autoritetet përkatëse të arsimit të caktojnë objektiva të qarta. Mbësht-

etja politike do të ishte gjithashtu e nevojshme. Në figurën 19 mund të shihet se cilat

fusha të reja profesionale, drejtime studimore, programe të studimit dhe të arsimit

profesional mund të krijohen për një periudhë afatgjate në Kosovë.

6.1 Të implementueshme në periudhë afatgjate

Në ilustrimin e rradhës mund të shihet se cilat fusha të reja profesionale, drejtime

studimore, programe të studimit dhe arsimimit profesional mund të krijohen për një

periudhë afatgjate në Kosovë.


69

Figura 21: Zhvillimi i fushave profesionale, drejtimeve studimore dhe arsimit profesional


6.2 Të implementueshme në periudhë afatshkurtër dhe afat-

mesme

Për më tepër janë analizuar fushat profesionale, drejtimet studimore dhe arsimi

profesional të cilat do të mund të zhvilloheshin shpejtë, ashtu që të jenë të gatshëm

për zhvillimin e shpejtë të tregut të energjisë. Në afat të shkrutër mund të ndërtohen

në veçanti drejtime studimore, pasi që në Kosovë tashmë ka trajnime në fushën e inx-

hinierisë elektrike. Këtu, janë të mundshme rikualifime të ndryshme. Fushat profe-

sionale dhe drejtimet studimore zbatohen në afat të mesëm. Shuimca e drejtimeve

studimore janë të reja në Kosovë, mirëpo pas një studimi 3-5 vjeçar do të mund të

kishte staf të kualifikuar. Fushat profesionale, drejtimet studimore dhe arsimi profes-

sional të cilat do të mund të implementoheshinnë periudhë afatshkurtër apo afat-

mesme janë këto:


70

Fushat profesionale (Implementimi afatmesëm)

• Planifikimi & Operimi

o Planifikimi i parkut energjetik me erë

o Ekonomizimi

o Instalimi dhe Operimi

Drejtimet studimore (Implementimi afatmesëm)

• Menaxher i ekonomisë energjetike

• Këshilltar i energjisë

• Tregtar i energjisë

• Inxhinier i elektroteknikës (Teknika e automatizimit)

• Inxhinier i energjisë dhe teknikës ambientale

• Manaxher i distribuimit të energjisë

• Mekatronik

• Ekonomist i rrjetit

• Teknik i sistemeve elektronike

Drejtimet profesionale (Implementimi afatshkurtër)

• Teknik i elektronikes

• Mekanik

• Elektricist

• Analist biznesor i tregtimit të energjisë

• Dispeçer komercial

• Montazhier i pajisjeve elektrike

• Teknik i elektronikes / Teknika e oiperimit

• Teknik i elektronikes Energji- Shërbime ndërtimi

Të përmbledhura paraqiten fusha të reja profesionale, drejtimet studimore, pro-

gramet e studimit dhe arsimimit profesional si vijon:


71

Figura 22: Implementimi afatshkurtër dhe afatmesëm


Nga fushat profesionale dhe drejtimet studimore të përshkruara do të mund të lindë

fuqi punëtore e kualifikuar lartë dhe e specializuar për këto grupe të ndërmarrjeve:

Grupet e ndërmarrjeve

• Gjeneratorët e energjisë së erës

• Prodhuesit e pajisjeve dhe komponentëve

• Zyrat e inxhinierisë

• Organet e testimit dhe certifikimit

• Institutet kërkimore

• Parqet energjetike me erë

• Ekspert të erës

• Zyra të planifikimit

• Autoritetet

• Operatorët e parqeve energjetike të erës


72

• Furnizuesit e energjisë

• Bankat

• Sigurimet

• Ofrues të shërbimeve për industrinë e e energjisë

Nga zhvillimi i fushave të reja të kompetencës, të drejtimeve studimore dhe të arsimit

profesional Kosova do të mund të ofronte shërbime në industrinë e energjisë dhe TI-

së, duke zgjeruar gamën e shërbimeve dhe duke ofruar këto shërbime në vendet fqin-

je.


73

7 Të gjeturat

Studim ka treguar që Kosova dhe vendet e Balkanit Përendimor kanë një potencial të

konsiderueshëm për prodhimin e energjisë së erës. Veçanërisht nga projektet e plani-

fikuara, hulumtimet dhe intervistat e bëra, por edhe nga Workshop-i i mbajtur rezul-

tuan disa të gjetura nga ky studim:

• U konkludua se zhvillimi i energjisë së erës nuk varet vetëm nga veçoritë naty-

rore dhe hapësinore, por para së gjithash nga kushtet ligjore dhe ekonomike,

nga sistemet tarifore dhe subvencionuese, nga ecuritë e miratimit dhe nga

kushtet e injektimit në rrjet.

• Përcaktimet ligjore të paraqitura në këtë prezantim vënë re, që bazat (Tarifa, In-

jektimi etj.) për zhvillimin e energjive të ripërtëritshme – me fokus energjia e

erës tanimë ekzistojnë. Mirëpo optimini i tyre është domosdoshmërisht i ne-

vojshëm.

• U konkludua se procedurat e licencimit janë të komplikuara dhe të paprovuara

në praktikë si dhe marrin shumë kohë.

• Format aplikuese për licencë të prodhimit të energjisë dhe ndërtim të kapaci-

teteve të reja, janë forma aplikative të karakterit të pergjithshëm dhe krijojnë

paqartësi si te institucionet kompetente ashtu edhe te aplikuesit.

• Në bazë të renditjes së pikave në formular të aplikimit, aplikuesi detyrohet të

shpenzojë edhe në rastin kur mund të mos pajiset me licencë në bazë të rezul-

timit negativ nga organet kompetente në pikat vijuese të aplikacionit.

• Përmes zhvillimit të gjenerimit të energjisë nga era, Kosova ka shanse të mëdha

për krijimin e zinxhirit të vlerave të reja të shtuara.

• Industria e Teknologjisë Informative – TI në sektorin e Energjisë, Metalurgjisë

dhe Energjisë në Kosovë mund të jenë pararendës në regjion.

• Në periudhë afatmesme, Kosova mund të bëhet vend eksportues për kompo-

nente të gjeneratorëve të erës në regjion.

• Nga zhvillimi i fushave të reja të kompetencës, të drejtimeve studimore dhe ar-

simit profesional, Kosova do të mund të ofronte shërbime në industrinë e ener-


74

gjisë dhe TI-së duke zgjeruar gamën e shërbimeve dhe duke ofruar këto

shërbime në vendet fqinje.


75

8 Rekomandime

Nga të gjeturat e listuara paraprakisht, në vijim i paraqesim rekomandimet për me-

nyrën e veprimit të mëtutjeshëm në kuadër të prodhimit të energjisë së erës. Këto re-

komandime iu drejtohen në njërën anë Qeverisë dhe në anën tjetër Sektorit privat dhe

GIZ-së. Rekomandimet e përshkruara të veprimit rezultojnë nga konkluzionet e bëra

nga evroenergie dhe janë në përputhje me metodën e veprimit për ndërtimin e

prodhimit të energjisë se erës në vendet e tjera.

Rekomandime për sektorin publik

• Hap i parë dhe i paevitueshëm është krijimi i një harte apo atllasi me koridore të

erës në Kosovë. Në këtë menyrë Qeveria e Kosovës, karshi të të interesuarve për

të investuar apo shfrytëzuar potencialet e erës në Kosovë do ti kishte informatat

bazë për t‘iu ofruar atyre. Me këtë hap do të shkurtohej koha rreth implementimit

të ndonjë projekti potencial.

• Me krijimin e hartës apo atllasit të erës, si hap i dytë do të duhej të krijohej edhe

zonimi që do të nënvizonte qysh në fillim se ku mund të ndërtohen parqe për

zhvillim të energjisë nga era respektivisht ku është e lejuar apo e ndaluar për

arsye të ndryshme.

• Formulimi i strategjisë për të nxitur zhvillimin e zingjirit të vlerave të reja të

shtuara në Industrinë e Teknologjisë Informtive –IT në Sektorin e Energjisë dhe

Metalurgjisë.

• Definimi i strategjisë së arsimimit në sektorin e Teknologjisë Informtive – IT në

Sektorin e Energjisë, Metalit dhe Energjisë në bashkëpunim me sektorin privat.

• Implementim të planeve për fushat e reja profesionale.

• Heqja e tarifave doganore për importimin e lëndës së parë për prodhimin e kom-

ponenteve të gjeneratorëve të erës.

• Zhvillim i strategjisë për eksport të shërbimeve në vendet fqinje.

• Thjeshtësim të procedurave të licencimit për gjenerimin e energjisë nga era dhe

krijim të metodave të qarta të veprimit për marrje të licencave.


76

• Forma të veçanta aplikative për prodhim dhe ndërtim të kapaciteteve të reja nga

era, duke marrur parasyshë ndër të tjera edhe specifikat në sektorin për energji të

ripërtëritshme – energji të erës.

• Formimin e nje Qendre kompetente për informim rreth formave aplikative si dhe

bashkërendim të aktiviteteve të Institucioneve të ndryshme relevante në Kosovë,

për sa i përket interesit të palëve të interesuara, prej aplikimit deri te implemen-

timi i projekteve konkrete. Këtu Kosova duhet të duhej zhvillohej si shembull për

regjionin.

• Analizë dhe rishikim të mundësive nga ana e aspektit teknik rreth integrimit të

energjive të ripërtëritëshme në rrjet.

Rekomandime per sektorin privat

• Kompani të përbashkëta (Joint Venture) nga ndërmarrjet vendore dhe të huaja

për të prodhuar komponente për gjeneratorë të erës.

• Zhvillim të partneriteteve me qëllim të tërheqjes së investimeve nga Bankat dhe

Institucionet tjera financiare.

• Të analizohen mundësitë që do të ishin model për investim në fushën e energjive

të ripërtëritëshme.

Rekomandimet për Gesellschaft für internationale Zusammenarbeit – GIZ

• Formimin e një qendre kompetente për informacione në lidhje me energjinë e

erës dhe për përcjelljen e mëtejme të potencialeve për Kosovën.

• Mbështetje gjatë krijimit të hartës apo atllasit të erës për investitorët potencial.

• Krijimi i një sistemi të mbështetjës për krijimin e fushave të ekspertizës në sekto-

rin e energjisë së ripërtërithsme në Kosovë.

• Ndërtimi i fushave të nevojshme të kompetencës për trajnim duke u bazuar në

kërkesat e BE-së.

• Analizë e detajuar për mundësinë e prodhimit të komponentëve të pajisjeve në

Kosovë


77

o Krijimi i një plani të biznesit

o Krijimi i një platforme informative

o Implemtimi dhe monitorimi i organizimeve rreth ngjarjeve informative

• Krijimi i një platformë për diskutim rreth themelimit të një ndërmarrjeje të për-

bashkët (Joint Venture) në mes të Kompanive vendase dhe të huaj


78

Shtojca 1: Ndërmarrjet e BE-së që veprojnë në industrinë e energjisë së erës

Tabela 25: Prezenca ndërkombëtare e kompanive të BE-së në industrinë e energjisë së erës

Nr. Ndërmarrja Prezenca ndërkombëtare

Bashkimi Evropian Të tjera 1 2EN SA Greece - 2 4C Offshore Limited United Kingdom - 3 A. Silva Matos – Energia, SA Hungary, Portugal, Romania,

Spain United States of America

4 A2SEA A/S Denmark, Germany, United Kingdom

-

5 ABB European Union Africa and Asia, India, Middle East, North America, South America

6 ABO Wind AG Belgium, Bulgaria, France, Germany, Ireland, Spain, United King-dom

Argentina

7 AC Prim Sp.zo.o Poland - 8 Acciona Energia, SA France, Germany, Greece,

Hungary, Italy, Portugal, Spain

Australia, Canada, Chile, Chi-na, India, Mexico, Morocco, South Ko-rea, United States of America

9 Actifl ow BV Belgium, Netherlands - 10 Advanced Offshore Solutions

ApS Denmark -

11 Advantech Europe GmbH Netherlands Brazil, China, Israel, Japan, Korea, Singapore, Thailand, Turkey, United States of America

12 AdVentum Italy - 13 AES Wind Generation, Europe Bulgaria, Czech Republic,

France, Hungary, Netherlands, Spain, United Kingdom

Asia, Cameroon, Kazakhstan, Mexico, Middle East, Nigeria, South America, Turkey, Ukraine, United States of America

14 AGY France China, Japan, Korea, United States of America

15 Aioliki Kilindrias SA Greece -


79

16 Aiolis Energy Investments Ltd Greece - 17 Air energy Belgium, United Kingdom Asia-Pacific, Australia, Middle

East, United States of America

18 Al-Andalus Wind Power SL Spain - 19 Alnmaritec Ltd. Belgium, Cyprus, Germany,

Greece, Italy, Luxembourg, Nether-lands, Portugal, United Kingdom

Algeria, Australia, Barbados, Indonesia, Israel, Kuwait, Ma-laysia, Norway, Pakistan, Singapore, Venezuela

20 Alpha Wind SRL Ireland, Denmark, Poland, Romania, United Kingdom,

Egypt, Norway, United States of America

21 Alstom Wind Belgium, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Netherlands, Portugal, Spain, United Kingdom

Asia, Australia, Indonesia, Middle East, Nigeria, North Africa, North America, Panama, Russia, South Africa, South America, Turkey

22 Altahullion Wind Farm Limited Ireland, United Kingdom - 23 Aluship Technology Ltd. Poland - 24 Ammonit Measurement

GmbH Austria, Czech Republic, France, Germany, Italy, Portugal, Spain

Australia, China, North Ameri-ca, Russia, South Africa, South America

25 AOS Sp. z o.o. Poland - 26 Aplicaciones de Energías

Sustitutivas Greece, Spain Colombia

27 AQSystem Finland, Italy, Spain, Swe-den, United Kingdom

Canada

28 ArcelorMittal Ringmill Belgium - 29 Ardrossan Wind Farm

Limited (Scotland) United Kingdom -

30 AREVA – Renewable Energies Business Group

France -

31 Arise Windpower AB Sweden - 32 Aristoncavi SpA Italy China, Dubai, Singapore 33 ASJA Ambiente Italia SpA Italy Argentina, Brazil, China 34 Atlas Magnetics Group Germany, Netherlands Canada, China, United States

of America

35 ATM-PRO SPRL Belgium - 36 Availon GmbH Germany, Italy, Spain United States of America 37 Avancos Germany, Netherlands,

Spain, United China, India, United States of America


80

Kingdom

38 Avanti Wind Systems A/S Denmark, Germany, Spain, United Kingdom

Australia, China, India, South Korea, United States of America

39 Avantis Europe GmbH Germany Australia, Hong Kong 40 AVL List GmbH Austria, Benelux, Czech Re-

public, Finland, France, Germany Hungary, Italy, Poland, Portugal, Ro-mania, Slovenia, Spain, United Kingdom

Argentina, Asia, Australia, Brazil, Croatia, North America, Rus-sia, Scandinavia, Switzerland, Tur-key

41 AWS Truepower Spain India, United States of Ameri-ca

42 Axis Renewables Ireland, United Kingdom Bermuda, Switzerland, United States of America

43 Bachmann electronic GmbH Austria, Denmark, Germany, Netherlands

China, India

44 Bakker Magnetics BV Belgium, Netherlands - 45 Ballast Nedam Offshore Netherlands - 46 Baltic Wind Park Latvia - 47 BARD Engineering GmbH Germany - 48 Barlovento Recursos Naturales

SL Romania, Spain Brazil, Peru

49 Barrow Offshore Wind Limited United Kingdom - 50 BBB Umwelttechnik GmbH Germany - 51 Beaufort Wind Limited United Kingdom - 52 BEN Aketil Wind Energy Lim-

ited United Kingdom -

53 BerlinWind GmbH Germany Germany - 54 Beten International France Kazakhstan, Russia, Ukraine 55 Bicker FEN Windfarm Limited United Kingdom - 56 Bilbster Wind Farm Limited United Kingdom - 57 Blue H Technologies BV Cyprus, Italy, Netherlands,

United Kingdom

-

58 Bonfi glioli Riduttori SpA France, Germany, Italy, Spain, United Kingdom

Australia, Canada, India, South Africa

59 Bonorva Windenergy S.R.L. Italy - 60 Boryszewo Wind Invest Sp. z

o.o. Poland -

61 BTI Light Systems A/S Denmark -


81

62 Bulgarian Power EOOD Bulgaria - 63 Bureau Waardenburg bv Netherlands - 64 Cambrian Wind Energy Lim-


65 Capital Safety Group Limited Sweden, United Kingdom Asia, Australia, Canada, Latin America, United States of America

66 Carlisle Industrial Brake & Friction

Netherlands, United King-dom

China, India, Japan, United States of America

67 Cathie Associates SA/NV Belgium, France, United Kingdom

-

68 Causeymire Windfarm Limited United Kingdom - 69 CD-adapco France, Germany, Greece,

Italy, Netherlands, United King-dom

Africa, Brazil, India, Israel, Japan, Korea, Russia, Singapore, United States of America

70 Cenaero Belgium, France 71 CEZ Obnovitelne zdroje sro Czech Republic, Germany,

Hungary, Netherlands, Poland, Roma-nia

Albania, Serbia

72 CG Power Systems Belgium NV

Belgium, France, Germany, Hungary, Ireland, Netherlands, Swe-den, United Kingdom

Canada, China, Curacao, India, Indonesia, United States of America

73 Chapin International LLC France United States of America 74 Clipper Windpower Europe

Limited United Kingdom United States of America

75 Cockerill Forges & Ringmill Belgium - 76 Community Windpower Lim-


77 Consolidated Contractors In-ternational Company SAL

Greece, Italy, United King-dom

Africa, Malaysia, Middle East, United States of America

78 Continental Wind Project Management SRL

Romania -

79 Converteam UK Ltd Austria, Denmark, France, Germany, Italy, United Kingdom

Brazil, Canada, China, India, Norway, Russia, Singapore, South Ko-rea, United Arab Emirates, United States of America


82

80 CONWX Aps Denmark - 81 Coöperatieve Vereniging tot

Collectief Bezit van Windmolens "De Windvogel" BA

Netherlands -

82 Corrosion & Water-Control BV Cyprus, Denmark, Finland, France, Germany, Greece, Italy, Netherlands, Spain, United Kingdom

China, Iceland, India, Iran, Norway, Singapore, South Korea, Tai-wan, Turkey, Ukraine, United Arab Emirates, Vietnam

83 C-Power NV Belgium - 84 Cresto A/S Denmark, Sweden - 85 Crockagarran Wind Farm Ltd United Kingdom - 86 Croon Elektrotechniek BV Netherlands, Poland - 87 CUE DEE AB Sweden - 88 Cummins Generator Technol-

ogies Ltd Austria, Germany, Italy, United Kingdom

Canada, China

89 Dalry Community Wind Com-pany Limited

United Kingdom -

90 Danish Wind Investment A/S Denmark - 91 Daunia Wind S.R.L. Italy - 92 Davi – Promau SRL Italy Australia, Brazil, China, India,

Norway, South Africa, United States of America

93 David Brown Gear Systems Limited

France, United Kingdom Australia, Brazil, Chile, China, India, Indonesia, South Africa, Unit-ed States of America

94 dB Vib Groupe France - 95 DDIS France - 96 Delta Energy Systems (Ger-

many) GmbH

Czech Republic, Finland, France, Germany, Italy, Netherlands, Poland, Romania, Slovakia, Spain, Sweden, United Kingdom

Australia, Brazil, China, India, Japan, Russia, Singapore, Switzer-land, Thailand, United States of America

97 Deutsche WindGuard Off-shore GmbH

Germany -


83

98 DEWI GmbH – Deutsches Windenergie-Institut

France, Germany, Italy, Spain

Brazil, Canada, China, Turkey

99 DeWind Europe GmbH Germany Canada, South Korea, United States of America

100 DEWI-OCC Offshore and Certi-fication Centre GmbH

Germany -

101 Dexia Belgium, France, Luxem-bourg

Turkey

102 DHI Bulgaria, Czech Republic, Denmark, France, Germany, Hungary, Italy, Poland, Portugal, Romania, Slovak Republic, Spain, Sweden

Australia, Brazil, Canada, Chi-na, India, Malaysia, New Zealand, Norway, Singapore, South Africa

103 DHL Global Forwarding (Swe-den) AB

European Union Africa, Asia, North America, Oceania, South America

104 DIgSILENT GmbH Germany - 105 DONG Energy A/S Denmark, France, Germany,

Netherlands, Poland, Swe-den, United Kingdom

Norway

106 Doosan Power Systems Czech Republic, Germany, United Kingdom

United States of America

107 Draka European Union Asia-Pacifi c, Canada, Central America, Mexico, South America, Unit-ed States of America

108 DST - Wind, S.A. Portugal 109 Du Pont Iberica, SL European Union Asia-Pacifi c, Canada, Central

America, Mexico, South America, Unit-ed States of America

110 Dummuies Windfarm Huntly Limited

United Kingdom -

111 E.ON Climate & Renewables GmbH

Germany, Italy, Spain, Swe-den, United Kingdom


112 EarthStream France, Germany, Poland, Spain, United Kingdom

Brazil China, Dubai, Malaysia, Singapore, South Africa, Unit-ed States of America, Vietnam


84

113 Eco - Wind Construction S.A. Poland - 114 ECO Wind Power Limited Ireland - 115 Ecofys Germany, Netherlands,

United Kingdom

China, United States of Ameri-ca

116 E-Connection Project B.V. Netherlands - 117 EDF ENERGIES NOUVELLES France Canada, United States of

America 118 EDP Renováveis Belgium, France, Italy, Por-

tugal, Romania, Spain, United Kingdom

Brazil, Canada, United States of America

119 Eesti Energia A/S Estonia - 120 Eickhoff Wind Power GmbH Bulgaria, Germany, Poland,

United Kingdom

Australia, Belarus, China, Rus-sia, South Africa, United States of America

121 Electrawinds Evolis Wind Belgium - 122 Eléna Energie France - 123 Eleon A/S Estonia - 124 Elos Fixturlaser AB Germany, Netherlands,

Sweden Australia, Brazil, Canada, Chi-na, Russia, Taiwan, United States of America

125 EMD International A/S Denmark, France, Germany, Spain, United Kingdom

Canada, Middle East, Norway, United States of America

126 EMEK SA Bulgaria, Greece - 127 Emerging Energy Research Spain Singapore, United States of

America 128 EMU Limited United Kingdom Middle East, North Africa 129 EnBW Erneuerbare Energien

GmbH Germany -

130 ENCIS ENERGIES VERTES France - 131 Eneco Wind BV Netherlands - 132 Enel Green Power France, Greece, Italy, Portu-

gal, Romania, Slovakia, Spain

Latin America, North America, Russia

133 Enercon GmbH Austria, Belgium, Denmark, France, Germany, Greece, Italy, Netherlands, Portugal, Spain, Sweden

Argentina, Brazil, Canada, Turkey

134 Energiekontor AG Germany, Portugal, United Kingdom

-

135 ENERGOTECH SA Greece -


85

136 Energy Competence Centre GmbH

Germany -

137 Energy Research Centre of the Netherlands ECN

Netherlands -

138 Enerpac BV Austria, Belgium, Denmark, France, Germany, Greece, Iceland, Ireland, Netherlands, Portugal, Spain, Sweden, United Kingdom

Australia, Brazil, Canada, Chi-na, India, Japan, Latin America, Middle East, New Zealand, North Africa, Norway, Russia, Singapore, South Afri-ca, South Korea, United States of Amer-ica

139 Enertec Greece - 140 EnerVest AG Belgium, Germany - 141 Enfinity Belgium, Czech Republic,

France, Italy, United Kingdom

Brazil, Canada, China, India, Israel, United States of America

142 Engy AB Luxembourg, Sweden - 143 Enolia Ventus SA Greece - 144 ENSPEC Power Limited United Kingdom - 145 Ensto Finland Oy European Union - 146 Environmental Protection

Engineering S.A

Greece -

147 Eolfi France, Greece, Poland United States of America 148 Eolia Renovables France, Germany, Poland,

Portugal, Spain

Canada, Mexico

149 EP Global Energy Ltd Cyprus, Greece, Romania Albania, United Arab Emirates 150 EPA Poland - 151 Equipaggiamenti Elettronici

Industriali – EEI SRL

Italy -

152 Erasmus University College Belgium - 153 ERM – Environmental Re-

sources Management

Austria, Belgium, France, Germany, Hungary, Italy, Poland, Por-tugal, Spain, Sweden, United Kingdom

Argentina, Brazil, Canada, China, Colombia, Hong Kong, India, Indonesia, Japan, Kazakhstan, Korea, Malaysia, Mexico, New Zea-land, Panama, Peru, Puerto Rico, Russia, Singapore, South Africa, Tai-wan,


86

Thailand, United Arab Emir-ates, United States of America, Vietnam

154 ESK Ceramics GmbH & Co KG Germany - 155 Essex Wind Farm III ApS Denmark - 156 ESTIA consulting & engineer-

ing SA Greece -

157 European Wind Farms A/S Ewp Windtower Production AB

Bulgaria, Denmark, France, Germany, Greece, Italy, Poland, Swe-den

Bosnia, Croatia

158 EWT B.V. (Emergya Wind Technologies)

Netherlands, Sweden, Unit-ed Kingdom

India, United States of Ameri-ca

159 Faccin SRL Germany, Italy, Spain China, United States of Ameri-ca

160 Falck Nutec Denmark, Germany, Nether-lands, United Kingdom

Azerbaijan, Brazil, Indonesia, Malaysia, Nigeria, Norway, Russia, Sin-gapore, Thailand, Trinidad and Toba-go, United Arab Emirates, United States of America, Vietnam

161 Fersa Estonia, France, Italy, Po-land, Spain

China, Montenegro, Panama

162 Fiberline Composites A/S Denmark - 163 Fibox oy Ab European Union Australia, Canada, China,

Hong Kong, Indonesia, Israel, Japan, Ko-rea, New Zealand, Russia, South Africa, Taiwan, United States of America

164 FLOW Netherlands - 165 FORCE Technology Denmark, Sweden China, Norway, Russia, United

States of America

166 Forgital Group Italy - 167 ForWind – University of Ol-

denburg Germany -


87

168 Freudenberg Simrit GmbH & Co KG

Austria, Belgium, Denmark, Finland, France, Germany, Hungary, Italy, Poland, Portugal, Romania, Spain, Sweden, United Kingdom

Australia, Brazil, Canada, Chi-na, India, Japan, Mexico, Norway, Russia, Switzerland, Turkey, United States of America

169 Fugro Engineers BV Netherlands - 170 Fuhrländer AG Bulgaria, Germany, Poland,

Portugal, Spain

Azerbaijan, Brazil, China, Ja-pan, Ukraine, United States of America, Vietnam

171 Fyns Kran Udstyr A/S Denmark - 172 G&G International Belgium - 173 Gamesa France, Germany, Greece,

Italy, Portugal, Romania, Spain, United Kingdom

China, Mexico, United States of America

174 Gaoh Offshore Limited United Kingdom - 175 Garrad Hassan and Partners

Ltd France, Germany, Ireland, Italy, Netherlands, Poland, Portu-gal, Spain, United Kingdom

Australia, Brazil, Canada, Chile, China, Egypt, India, Japan, Korea, Mexico, New Zealand, South Africa, Turkey, United States of America

176 Garves Wind Limited United Kingdom - 177 GDF SUEZ Europe* does this mean EU? Africa, Asia-Pacific, North

America, South America

178 GE Energy European Union Africa, Asia-Pacific, North America, South America

179 GEO-NET Umweltconsulting GmbH

Germany -

180 GeoSea NV Belgium Australia 181 Gerber Technology Belgium, Bulgaria, Cyprus,

Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Italy, Lithuania, Netherlands, Portugal, Romania, Spain, Sweden, United

Africa, Asia-Pacific, Canada, South America, United States of America


88

Kingdom

182 Gerken SA Belgium, Finland, Italy, Po-land, Spain, United Kingdom

Australia, China, Croatia, Du-bai, Ecuador, India, India, Indone-sia, Iran, Japan, Korea, Mexico, Moroc-co, Norway, Pakistan, Philippines, Singa-pore, South Africa, Switzerland, Thailand, Turkey, United States of America

183 Gestamp Eolica Belgium, Bulgaria, Poland, Romania, Spain

Brazil, Turkey, United States of America

184 Gexpro Services / Rexel France, Hungary, Italy Chile, China, United States of America

185 Glens Of Foudland Wind Farm Limited

United Kingdom -

186 Global Energy Services France, Germany, Greece, Hungary, Ireland, Italy, Portugal, Spain, United Kingdom

Chile, Egypt, Mexico, Moroc-co, Turkey, United States of America

187 Global Marine Systems Lim-ited

United Kingdom China, Dubai, Singapore, Unit-ed States of America

188 Global Steel Service Latvia, Poland - 189 Global Tech I Offshore Wind

GmbH Denmark, Germany -

190 Global Wind Power Bulgaria, Denmark, France, Germany, Romania

Turkey

191 Global Wind Power BV Netherlands - 192 Goldwind Windenergy GmbH Germany Australia, China, South Africa,


193 GOLIATH Wind Ltd Estonia - 194 Green Energy World GmbH Germany - 195 Green Power Development

Holding Company BV

Netherlands, Poland United States of America

196 GREEN WIND ENERGY Denmark -


89

197 Greenoge Windfarm Limited Ireland - 198 Grupo Apia XXI Poland, Spain in, Bolivia, Chile, Mexico,


199 GSG Towers Poland - 200 Guascor Wind Spain Argentina 201 GustoMSC Netherlands - 202 GWU-Umwelttechnik GmbH Germany - 203 H2air SAS France - 204 Hailo-Werk Austria, Belgium, Czech Re-

public, Estonia, France, Germany, Greece, Italy, Luxembourg, Malta, Netherlands, Portugal, Spain

Chile, Dubai, Hong Kong, Ja-pan, Korea, Malaysia, Norway, Singapore, Switzerland, Syria, Turkey

205 Hansen Transmissions Inter-national nv

Belgium, France, Germany, Sweden

Australia, China, India, Japan, Latin America, North Africa, North America, South Africa

206 HBM Austria, Belgium, Denmark, Germany, Italy, Netherlands, Poland, Portugal, Spain, Sweden, United King-dom

Asia, Australia, Latin America, Middle East, Morocco, Norway, Rus-sia, South Africa, Switzerland, Tunisia

207 HELLENIC CABLES S.A. Greece, Ireland, United Kingdom

-

208 Hibernian Wind Power Limited Ireland, United Kingdom - 209 Holmatro Industrial Equip-

ment B.V. Netherlands, Poland United States of America

210 Hungarian Wind Energy Indus-try Association

Hungary -

211 HydrauRent Netherlands - 212 I.L.M.E. S.p.A. Austria, Belgium, Bulgaria,

Cyprus, Czech Republic, Denmark, Finland, France, Germany, Greece, Ireland, Italy, Malta, Netherlands, Portugal, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, United Kingdom

Australia, Canada, Chile, Chi-na, Colombia, India, Israel, Japan, Korea, Malaysia, Mexico, Peru, Rus-sia, Singapore, South Africa, Swit-zerland, Thailand, Turkey, Ukraine, United States of America, Venezuela


90

213 Iberdrola Renovables France, Germany, Hungary, Italy, Poland, Portugal, Spain, United Kingdom


214 ICPE SA Romania - 215 IHC EQUIPEMENTS & SER-

VICES France -

216 Impol-Inotechna d.o.o. Slovenia - 217 IMT BV Belgium, Germany, Italy,

Netherlands, Poland

Abu Dhabi, Dubai, Malaysia, Singapore, United Arab Emir-ates

218 Industrial Clutch Parts United Kingdom - 219 Industrie COMETTO S.p.A. Italy - 220 INEGI Portugal - 221 Inergia Spa Italy - 222 INFLOW Greece - 223 Ingeniería y Diseño Europeo

SA (IDESA)

Spain -

224 Ingeteam Czech Republic, France, Germany, Spain

Brazil, China, Mexico, United States of America

225 Inneo Torres, S.L. Spain - 226 Intellifast GmbH France, Germany, Italy,

Netherlands, Spain, United Kingdom

China, Israel, Malaysia, United States of America

227 International Marine Consul-tancy bvba

Belgium -

228 International Paint BV Netherlands Argentina, Australia, Brazil, Canada, China, Indonesia, Japan, Ko-rea, Malaysia, Mexico, Panama, Russia, Singapore, South Africa, Tai-wan, United States of America, Vietnam

229 Irish Sea Contractors Ireland - 230 Isolux Italy, Portugal, Spain, United

Kingdom Algeria, Angola, Bangladesh, Gabon, Guinea, India, Jordan, Kenya, Kuwait, Latin America, Morocco, Mozambique, Oman, Qatar, Saudi Arabia,


91

Syria, United States of America

231 ITW Chemical Products Scan-dinavia

Denmark -

232 IVPC SRL Italy - 233 James Walker RotaBolt Ltd United Kingdom - 234 Janneniska Oy Finland, Germany, Spain,

Sweden Norway

235 JDR Cable Systems Ltd United Kingdom Norway, Singapore, Thailand, United States of America

236 Jens Chr. Siig Int. Transport – Production – Wind Energy

Poland -

237 juwi Holding AG Bulgaria, Czech Republic, France, Germany, Greece, Italy, Poland, Spain, United Kingdom

Chile, Costa Rica, India, South Africa, United States of America

238 Karomex Invest SRL Romania - 239 KCI Netherlands - 240 KDE Energy BV Belgium, France, Nether-

lands, Poland, United Kingdom

-

241 KENERSYS EUROPE GmbH Germany India, United States of Ameri-ca

242 Kintech Ingenieria S.L. Denmark, Spain Chile, China, United States of America

243 Kloosterboer Vlissingen V.O.F. France, Netherlands Canada, United States of America

244 KR Wind Denmark, Germany, Italy, Romania, United Kingdom

Australia, Canada, United States of America

245 La Compagnie du Vent France - 246 Lafert SpA France, Germany, Italy, Slo-

venia, Spain, United Kingdom

Australia, North America, Singapore

247 Lahmeyer International GmbH Germany - 248 Latchways Plc France, Spain, United King-

dom South Africa, United States of America

249 Leitwind SpA European Union Belarus, Canada, Georgia, Norway, Turkey, Ukraine, United States of America


92

250 Leosphere France Brazil, China, India, Korea, United States of America

251 LM Wind Power Denmark, Netherlands, Po-land

Canada, China, India, United States of America

252 LOGI.CO SRL Italy - 253 Logic Energy Ltd Finland, France, Germany,

Ireland, Italy, Poland, Spain, United King-dom

Australia, India, Japan, Malay-sia, Russia, Turkey, United States of America

254 LPG Tecnicas en Extinsion de Incendios S.L.

Spain -

255 LS Cable France, United Kingdom Australia, Brazil, China, Egypt, India, Indonesia, Japan, Korea, Ma-laysia, Russia, Singapore, South Afri-ca, United States of America, Vietnam

256 Mac Cup AD Bulgaria - 257 MAINA Organi di Trasmissione

S.p.A. Italy China

258 Mainstream Renewable Pow-er Ltd

Germany, Ireland, United Kingdom

Canada, Chile, South Africa, United States of America

259 Mammoet Europe BV Netherlands Australia, Qatar, Saudi Arabia, United Arab Emirates

260 MARTIFER ENERGY SYSTEMS Belgium, Czech Republic, France, Greece, Italy, Portugal, Slo-vakia, Spain, United Kingdom


261 MCPS LTD United Kingdom Argentina, Brazil, China, Du-bai, Singapore, United States of America

262 MCT Brattberg AB European Union Asia-Pacific, Canada, Central America, Mexico, South America, Unit-ed States of America

263 MECAL Netherlands Japan, United States of Amer-ica


93

264 Mekanord Denmark, France, Greece, Ireland, Italy, Netherlands, Spain, United Kingdom

Argentina, Brazil, China, Croa-tia, Indonesia, Malaysia, Peru, Russia, Singapore, South Africa, Tur-key, United Arab Emirates

265 MENCK GmbH France, Germany, Nether-lands

China, United States of Ameri-ca

266 Mercon Steel Structures BV Netherlands - 267 MERSEN France Amiens S.A.S. Austria, Belgium, Denmark,

Finland, France, Germany, Italy, Lux-embourg, Netherlands, Spain, Sweden, United Kingdom

Australia, Brazil, Canada, Chi-na, Hong-Kong, India, Japan, Ko-rea, Latin America, Morocco, Norway, Russia, South Africa, South East Asia, Taiwan, Turkey, United States of America

268 Mervento Oy Finland - 269 METEODYN France, Spain Argentina, Australia, China,

Peru, Switzerland, United States of America

270 MeteoGroup Austria, Belgium, France, Germany, Ireland, Italy, Netherlands, Poland, Spain, United Kingdom

Switzerland, United States of America

271 METOC PLC United Kingdom - 272 MGM motori elettrici SpA Italy - 273 Mitsubishi Power Systems

Europe, Ltd Austria, Germany, Italy, Spain, United Kingdom

Egypt, Turkey

274 MLS Intelligent Control Dy-namics

Spain, United Kingdom China, Korea, United States of America

275 MME Group Netherlands, United King-dom

China

276 Mobimar Ltd Finland - 277 momac GmbH & Co.KG Germany - 278 Moog Germany, Italy, United King-

dom Australia, China, India, Japan, United States of America

279 Morgan Carbon Europe Belgium, Czech Republic, France, Germany, Hungary, Italy, Luxembourg,

Russia, South Africa, Switzer-land, Turkey


94

Netherlands, Poland, Spain, Sweden, United Kingdom

280 Mott MacDonald France, Hungary, Ireland, Netherlands, Poland, United Kingdom

Australia, China, India, Russia, South Africa

281 MPI Offshore Ltd United Kingdom - 282 Mtorres Spain Chile 283 Nabtesco Germany Japan 284 Narec United Kingdom - 285 Nass&Wind SAS France - 286 National R&D Institute for Gas

Turbines – COMOTI Romania -

287 Natural Power Consultants Ltd France, United Kingdom Chile, Turkey, United States of America

288 NDE SWEDEN AB Sweden - 289 Nexgen United Kingdom - 290 Nheolis France - 291 Nomura International PLC United Kingdom - 292 Nordenergie Renewables A/S Denmark - 293 Nordex SE Austria, Denmark, France,

Germany, Greece, Ireland, Italy, Po-land, Spain, Sweden, United Kingdom

China, Japan, Turkey, United States of America

294 Nordic Wind Solutions AB Denmark, Sweden - 295 NORTHERN OFFSHORE SER-

VICES AB Sweden -

296 Offshore Marine Management Ltd

Germany, United Kingdom Dubai, Mexico, New Zealand, Thailand, United States of America

297 Offshore Solutions BV Netherlands - 298 Operation Management Ser-

vices Ltd. Bulgaria -

299 OPUS MARINE GmbH Germany - 300 Orga Aviation BV Netherlands United States of America 301 Oriel Windfarm Limited Ireland - 302 ORMAZABAL France, Germany, Poland,

Spain Australia, China, Latin Ameri-ca, Turkey

303 Osiris Marine Services Ltd United Kingdom - 304 Osiris Projects United Kingdom - 305 Outsmart BV Germany, Netherlands - 306 Owens Corning Belgium -


95

307 Pall Corporation European Union Africa, Asia-Pacific, Canada, Latin America, Middle East, Puerto Rico, United States of America

308 PCS Power Converter Solu-tions GmbH

Germany -

309 Peikko Group Oy Austria, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, Finland, France, Germany, Greece, Hungary, Italy, Latvia, Lithuania, Nether-lands, Poland, Slovakia, Spain, Sweden, United Kingdom

Canada, China, Norway, Rus-sia, Switzerland, Turkey, United Arab Emirates, United States of America

310 PEKKANISKA GROUP Estonia, Finland, Latvia, Lithuania, Sweden

Russia, Ukraine

311 Pemamek Oy Finland - 312 Phoenix Contact GmbH &

Co.KG European Union Asia-Pacific, Canada, Central

America, Mexico, South America, Unit-ed States of America

313 PM Renewables GmbH France, Germany, Italy, Netherlands, Spain

Asia, Australia, Canada, Chile, Egypt, Nigeria, Russia, South Africa, United States of America

314 Polish Wind Energy Society in Gdansk

Poland -

315 POWEO France - 316 Power Climber Wind Belgium United States of America 317 Power Composites Holland BV Netherlands - 318 Power One Italy United States of America 319 Power@Sea NV Belgium - 320 Powernet Oy Finland, Germany, Sweden - 321 PowerWind GmbH Germany - 322 PP Techniq Denmark - 323 PPC Renewables SA Greece - 324 Procovent Germany, Sweden - 325 PRÜFTECHNIK AG European Union Asia-Pacific, Canada, Central

America, Mexico, South America, Unit-


96

ed States of America

326 PRYSMIAN Cables & Systems France, Germany, Italy, Netherlands, Spain, United Kingdom

Australia, India, India, North America, Russia, South America, Turkey

327 Pure Energy Professionals Limited

United Kingdom -

328 RAPID-TORC SA Belgium United States of America 329 RAYCAP Germany, Greece United States of America 330 Reichhold Czech Republic, Finland,

France, Germany, Italy, Netherlands, United Kingdom

Africa, Asia-Pacific, Brazil, Canada, India, Mexico, Middle East, Norway, Turkey, United States of America

331 Relight Energie SRL Italy - 332 Renewable Energy Park New-

castle United Kingdom -

333 Renovatio Engineering Romania - 334 REpower Systems AG Belgium, France, Germany,

Italy, Poland, Portugal, Spain, Sweden, United Kingdom

Australia, Canada, China, United States of America

335 RES GROUP France, Ireland, Sweden, United Kingdom

Australia, South Africa, Turkey

336 RG Renovatio Group Limited Austria, Bulgaria, Cyprus, Greece, Italy, Poland, Portugal, Romania

-

337 Ricardo UK Ltd Czech Republic, Germany, Italy, United Kingdom

China, India, Japan, Korea, Russia, United States of America

338 RISOE National Laboratory, Denmark´s Technical University

Denmark -

339 Rockwell Automation Europe-an Headquarters SA/NV

European Union Asia-Pacific, Canada, Central America, Mexico, South America, Unit-ed States of America

340 Romanian Association of Wind Power Developers (APEER)

Romania -

341 Romanian Wind Energy Asso-ciation (RWEA)

Romania -


97

342 Romax Technology Ltd France, United Kingdom China, India, Japan, South Korea, United States of America

343 Roxtec International AB European Union Asia-Pacific, Canada, Central America, Mexico, South America, Unit-ed States of America

344 RWE Innogy GmbH Germany - 345 S&C Electric Europe Ltd United Kingdom United States of America 346 SABE di Sala Pasquale SRL Italy - 347 Safety SAS France, Germany, Italy,

Spain China

348 SAMTECH Belgium, France, Germany, Italy, Spain, United Kingdom

China, Japan

349 Sandvik A/S European Union Africa, Asia-Pacific, Canada, Central America, Mexico, South Amer-ica, United States of America

350 Saorgus Energy Ltd Ireland - 351 Sapa Profiler A/S Austria, Belgium, Denmark,

Estonia, Finland, France, Germany, Italy, Latvia, Lithuania, Netherlands, Po-land, Portugal, Romania, Slovakia, Slovenia, Spain, Sweden, United King-dom

Bosnia, Canada, China, Croa-tia, Mexico, Norway, Switzerland, United States of America, Vietnam

352 Savino del Bene Global Logis-tics and Forwarding Company

Bulgaria, France, Germany, Italy, Poland, Portugal, Slovenia, Spain, United Kingdom

Argentina, Australia, Bosnia, Brazil, Canada, Chile, China, Colom-bia, Costa Rica, Croatia, El Salva-dor, Ghana, India, Indonesia, Ja-pan, Libya, Malaysia, Mexico, Mon-tenegro, Nicaragua, Panama, Peru, Russia, Serbia, Singapore, South Afri-ca, South Korea, Switzerland, Thailand, Turkey,


98

Ukraine, United States of America, Uruguay, Venezuela, Vietnam

353 SC CONTINENTAL WIND RO SRL

Bulgaria, Poland, Romania, United Kingdom

Croatia, Monaco, Serbia, United States of America

354 Schneider Electric SA European Union, France Africa, Asia-Pacific, Canada, Central America, Mexico, South Amer-ica, United States of America

355 Schuler Pressen GmbH & Co.KG

France, Germany, Italy, Po-land, Slovakia, Spain, United Kingdom

Brazil, China, India, Mexico, United States of America

356 Schunk Electrographite SAS European Union Africa, Asia-Pacific, Canada, Central America, Mexico, South Amer-ica, United States of America

357 Scintec AG Germany 358 SEaB Energy Ltd France, United Kingdom South Africa, United States of

America 359 SeaCom Digitale Mess- und

Übertragungssysteme GmbH Germany -

360 SeaEnergy Renewables Lim-ited

United Kingdom -

361 Seajacks UK Ltd United Kingdom Bermuda 362 Seaports of Niedersachsen

GmbH Germany -

363 SEAS-NVE AmbA Denmark - 364 SeaZip Offshore Service B.V. Netherlands - 365 Senergy Alternative Energy United Kingdom Australia, Indonesia, Malaysia,

New Zealand, Norway, United Arab Emirates, United States of America

366 SET Sustainable Energy Tech-nologies GmbH

Austria -

367 Shepherd Offshore Limited United Kingdom -


99

368 SICME MOTORI SRL Austria, Belgium, Czech Re-public, France, Germany, Greece, Italy, Netherlands, Poland, Slo-vakia, Spain, Sweden, United Kingdom

Africa, Asia, Australia, Canada, Mexico, Russia, Turkey, Unit-ed States of America

369 Siemens Wind Power A/S Denmark, Finland, Germany, Netherlands

Brazil, Colombia, Ecuador, Mexico, Peru, United States of Ameri-ca, Venezuela

370 SKF Austria, Belgium, Bulgaria, Cyprus, Czech Republic, Denmark, Estonia, Finland, France, Germany, Hungary, Iceland, Italy, Latvia, Nether-lands, Poland, Portugal, Romania, Spain, Sweden, United Kingdom

Africa, Asia-Pacific, Canada, Central America, Mexico, South Amer-ica, United States of America

371 Smalley Europe France, Sweden Panama, United States of America

372 Smulders Groep Netherlands - 373 Solent Composite Systems Ltd United Kingdom - 374 SPERIAN PROTECTION EU-

ROPE Czech Republic, France, Germany, Hungary, Italy, Poland, Slo-vakia, United Kingdom

Brazil, Canada, Norway, Rus-sia, United States of America

375 SPX Hydraulic Technologies Finland, France, Germany, Italy, Netherlands, Spain, United Kingdom

Australia, Canada, China, In-dia, Indonesia, Malaysia, Norway, Philippines, Singapore, South Africa, Sri Lanka, Switzerland, Tai-wan, Thailand, United States of America, Vietnam

376 SSE Renewables Ireland, Netherlands, Swe-den, United Kingdom

-

377 STE GLOBAL France, Spain - 378 Stork Gears & Services Belgium, Germany, Italy,

Netherlands Mexico, Singapore, United Arab, Emirates


100

379 Stromag France European Union Australia, Canada, Chile, Chi-na, Egypt, India, Korea, Mauritania, Mo-rocco, Singapore, South Africa, Thai-land, United States of America

380 STX Windpower BV Netherlands - 381 Subocean Group United Kingdom - 382 Svendborg Brakes A/S Czech Republic, Denmark,

Germany, Poland, Spain

Australia, Brazil, Chile, China, Korea, South Africa, United States of America

383 Sword CTSpace France, Germany, United Kingdom

United Arab Emirates, United States of America

384 Taiga Mistral SL Poland, Spain - 385 Team Humber Marine Alliance United Kingdom - 386 Technip Offshore Wind Ltd European Union Africa, Asia-Pacific, North

America, South America

387 Tekmar Energy Ltd United Kingdom - 388 Tele-Fonika Kable

Sp.z.o.o.S.K.A European Union Africa, China, North and South

America, Serbia, Turkey, Ukraine

389 Telvent Portugal, Spain, Sweden Argentina, Australia, Brazil, Canada, Chile, China, Libya, Mexico, Peru, Qatar, Switzerland, Thailand, Turkey, United Arab Emirates, United States of America, Uruguay, Vene-zuela

390 Tensar International Ltd European Union Africa, Asia, Central and South America, North America

391 TER Tecno Elettrica Ravasi S.R.L.

European Union Australia, Canada, China, Ma-laysia, Turkey, United States of America

392 The Switch Denmark, Finland, Germany, Spain

China, India, Korea, United States of America

393 THEOLIA France 394 Total Wind A/S Denmark, France, Germany,

Netherlands, Poland, Spain Brazil, Canada, Morocco


101

395 Tractebel Engineering Belgium, Czech Republic, France, Italy, Poland, Romania

Brazil, Chile, India, Panama, Thailand, Turkey, United Arab Emirates

396 Tractel Group European Union Angola, Asia-Pacific, Middle East, Mozambique, North America, South America

397 Trelleborg Ridderkerk BV Netherlands, Spain China, Russia 398 Turbowinds NV/SA Belgium, Bulgaria, Italy,

Netherlands, United Kingdom

Canada, China, Israel, United States of America

399 TV 95 Premier S.L. Spain - 400 Ubifrance France - 401 Uniline Safety Systems Ltd United Kingdom Australia 402 Uudenkaupungin Rautavalimo

Oy Finland -

403 Vattenfall Wind Power AB Belgium, Denmark, Finland, France, Germany, Netherlands, Po-land, Sweden, United Kingdom

Norway

404 VDL Klima BV Netherlands, Scandinavia, United Kingdom

Canada, Singapore, Turkey, United States of America, Vietnam

405 Ventyx France, United Kingdom Japan, North America, South Africa

406 Verbrugge Zeeland Terminals BV

Netherlands Northern Europe

407 Vergnet France, Italy, Lithuania Australia, Caribbean islands, Chile, Eritrea, Ethiopia, Japan, Ken-ya, Mauritania, Nigeria, Taiwan, United States of America

408 Verlinde SA France - 409 Vestas Wind Systems A/S European Union Argentina, Australia, Brazil,

Canada, Chile, China, India, Japan, Korea, Mexico, New Zealand, Singa-pore, South Africa, Taiwan, United States of America

410 Visser & Smit Marine Con-tracting

Germany, Netherlands, United

-


102

Kingdom

411 VITEC ENERGY Finland, Sweden Norway 412 VORTEX Spain - 413 Vos Prodect Innovations BV Netherlands - 414 WIND DIRECT SERVICES France - 415 Wind Energie Zirkel Hanse e.

V. Germany -

416 WIND PROSPECT GROUP LIM-ITED

France, Ireland, Poland, United Kingdom

Australia, Canada, China, Sin-gapore, South Africa, Turkey

417 WIND SERVICE SRL Italy - 418 Wind Site Evaluation Ltd Ireland - 419 WIND STARS SRL Romania - 420 WIND TO MARKET SA Spain - 421 WIND TO POWER SYSTEMS Germany, Italy, Portugal,

Spain China

422 WIND TURBINE ENGINEERING Italy

Italy -

423 WINDAR LOGISTICS SL Spain - 424 WINDAR RENOVABLES Spain - 425 WINDBUD SP Z.O.O. Poland - 426 WINDENERGY SERVICE B.V. Netherlands - 427 WINDER POWER LIMITED United Kingdom - 428 Windfair.net Germany - 429 Windfarm Development UAB European Union - 430 windhunter-serwis sp. z o.o. Bulgaria, Estonia, Finland,

France, Germany, Greece, Hungary, Italy, Netherlands, Poland, Roma-nia

Argentina, Chile, Costa Rica, North America

431 WINDKRAFT ALSLEBEN 1 GMBH & CO. KG

Germany, United Kingdom -

432 WINDKRAFT SIMONSFELD BG AD

Bulgaria -

433 WINDNOVATION Engineering Solutions

Germany -

434 WINDPARKSERVICE GMBH Germany, Ireland Norway 435 WINDPOWER MONTHLY

NEWS MAGAZINE A/S

Denmark, United Kingdom -

436 WindPro (GCube Underwriting Ltd)

France, Germany, Spain, United Kingdom

Canada, China, Middle East, United States of America


103

437 WINDPROJEKT SP. Z O.O. Poland - 438 Windstar Greece, Italy, Sweden Latin America 439 Windtechnics SAS Belgium, Bulgaria, France,

Germany, Greece, Ireland, Italy, Po-land, Romania, United Kingdom

Switzerland, Turkey

440 windtest grevenbroich gmbh Germany India, South Korea, United States of America

441 WINDTEST IBERICA SL Spain - 442 WINDVISION BELGIUM Belgium, Cyprus, France,

Netherlands -

443 WindVision Ltd Belgium, France - 444 WINDVISION WINDFARM

ESTINNES Belgium -

445 Winergy AG Germany China, India, United States of America

446 Winwind Ltd Denmark, Estonia, Finland, Portugal, Sweden

India

447 WIP Germany - 448 WKN Windkraft Nord AG Bulgaria, France, Germany,

Italy, Poland, Sweden

South Africa, Ukraine, United States of America

449 World Wide Wind Energy SPA Italy - 450 World wind Sweden AB Sweden - 451 Worldwideworker.com BV European Union - 452 wpd think energy GmbH & Co

KG Bulgaria, Finland, France, Germany, Greece, Italy, Poland, Ro-mania, Spain, Sweden

Argentina, Canada, Chile, Cro-atia, Panama

453 XEMC Darwind BV Netherlands China 454 Yorkshire Windpower Limited United Kingdom - 455 Zephyr Investments Limited United Kingdom - 456 ZF Friedrichshafen AG European Union Algeria, Argentina, Australia,

Brazil,Canada, China, Egypt, India, Japan, Jordan, Mexico, Russia, South Africa, South East Asia, Syria, United Arab Emirates, USA

Burimi: (EWEA - The European Wind Energy Association, 2012)


104

Bibliografia

Energy Community. (10.2011). Ministerial Council Meeting Conclusions. Chisinau,

Moldavien.

European Commission and Stability Pact. (2002). Memorandum of Understanding on the

Regional Electricity Market in South East Europe and its Integration into the

European Union Internal Electricity Market. (“The Athens Memorandum - 2002”).

Agjencia e Statistikave te Kosoves - ask. (2011 / 2012). Satistikat e Arsimit 2011-2012.

AgriPolicy, E. N., Nikolić, A., Bajramović, S., & Ognjenović, D. (11.2009). Analysis of

Renewable Energy and its impact on Rural Development in Bosnia and Herzegovina.

Analytica Thinking Laboratory. (2011, 12). The challenge of achieving sustainable

renewable energy policy in Macedonia.

anemos, & AirEnergy. (21.12.2011). Wind data analysis – Kitka, Kosovo – Mast

Measurement.

anemos, & AirEnergy. (22.12.2011). Wind data analysis – Kitka, Kosovo – Mast

Measurement.

Auswertiges Amt. (09.2012). Wirtschaftslage.

BMVIT – Bundesministerium für Verkehr Innovation und Technologie. (2011).

Wirtschaftsfaktor Windenergie Arbeitsplätze – Wertschöpfung in Österreich.

Bundesveband WindEnegie e.V. (2011). Windindustrie in Deutschland.

dena - Deutsche Energie Agentur, & BMWI - Bundesministerium für Wirtschaft und

Technologie. (n.d.).

http://www.exportinitiative.de/nachrichten/nachrichten0/back/81/article/neuver

oeffentlichung-laenderprofil-montenegro.

dena, D., BMWI, B., & (B&H). (n.d.).

www.exportinitiative.de/onlinebestellbereich/detailansicht/products_categories/l

aenderprofile/.

DIREKTIVA 2009 72 EG për rregulla të përbashkëta për tregun e përbashkët energjetik;.

(n.d.).


105

Energy Community. (2005, 10). Treaty establishing the Energy Community (signed

version).

ERE - Enti Rregullator i Energjise. (n.d.). Skedari i Licensave deri ne Qershor 2012.

Erneuerbare Energien_ Mazedonien baut ersten Windenergiepark « SOLID - Wirtschaft

und Technik am Bau. Österreichs Magazin für Baugewerbe, Bauindustrie und

Immobilien und Policy Reforms to Promote Energy Efficiency and Renewable Energy

Investments. (n.d.).

EUROPEAN PARLIAMENT. (2009, 04 23). DIRECTIVE 2009/28/EC on the promotion of

the use of energy from renewable sources.

EUROPEAN PARLIAMENT. (2009, Juli 13). DIRECTIVE 2009/72/EC concerning common

rules for the internal market in electricity.

EUROPEAN PARLIAMENT. (2009, July 13 ). DIRECTIVE 2009/73/EC concerning common

rules for the internal market in natural gas.

EUROPEAN PARLIAMENT. (2009, July 13 ). REGULATION (EC) No 713/2009 establishing

an Agency for the Cooperation of Energy Regulators.

EUROPEAN PARLIAMENT. (2009, July 13 ). REGULATION (EC) No 714/2009 on

conditions for access to the network for cross-border exchanges in electricity.

EUROPEAN PARLIAMENT. (2009, July 13). REGULATION (EC) No 715/2009 on

conditions for access to the natural gas transmission networks.

evroenergie L.L.C. (2012). Analyse des Kosovarischen Energiemarktes.

EWEA - The European Wind Energy Association. (2012, 04). The impact of wind energy on

jobs and the economy.

EWEA - THE EUROPEAN WIND ENERGY ASSOCIATION,. (2012, 02). Wind in power 2011

European statistics.

GPPi, g. p., Bürkle, F. E., & Palenberg, D. M. (24.01.2009). ADA Fallstudie WiPas:

Windenergieprojekt Windkraft Simonsfeld, Bosnien-Herzegowina.


106

Hirsch, B., Böther, T., Schröder, A., & Heinbach, K. (21.03.2010). Wertschöpfung und

Beschäftigung durch Windenergie in Baden-Württemberg in den Jahren 2010 und

2020. Studie des Instituts für ökologische Wirtschaftsforschung (IÖW), Berlin.

http://re.jrc.ec.europa.eu. (n.d.).

http://re.jrc.ec.europa.eu/pvgis/apps4/pvest.php?lang=de&map=europe. (n.d.).

http://www.bmwi.de. (n.d.).

http://www.brennstoffzellen-heiztechnik.de. (n.d.).

http://www.energieroute.de/. (n.d.).

http://www.energy-community.org. (n.d.).

http://www.ero-ks.org. (n.d.).

http://www.erranet.org. (n.d.).

http://www.feelgreen.de/windkraftanlage-die-kosten-im-ueberblick

/id_50578852/index. (n.d.).

http://www.gtai.de/GTAI/Navigation/DE/Trade/maerkte,did=79168.html. (n.d.).

http://www.thewindpower.net/windfarm_de_10415_vlore.php. (n.d.).

http://www.thewindpower.net/windfarm_de_18829_kryevidhi.php. (n.d.).

http://www.wpc.rs/en/projekat/razvoj-projekta. (n.d.).

https://www.cia.gov/library/publications/the-world-factbook. (n.d.).

KOSTT - Kodi i Rrjetit. (n.d.). KOSTT - Kodi i Rrjetit.

KOSTT. (2011). PLANI ZHVILLIMOR I TRANSMISIONIT 2012 - 2021.

KOSTT, & Operator Sistemi, Transmisioni dhe Tregu. (2009, 02). LISTA E KAPACITETEVE

TË REJA TË TRANSMISIONIT DHE LINJAVE INTERKONEKTIVE 2009 - 2015.

Kuvendi i Kosoves. (2010, 10). LIGJI Nr. 03/L-184 PËR ENERGJINË.

Kuvendi i Kosoves. (2010, 10). LIGJI Nr. 03/L-185 PËR RREGULLATORIN E ENERGJISË.

Kuvendi i Kosoves. (2010, 10). LIGJI Nr. 03/L-201 PËR ENERGJINË ELEKTRIKE.

Kuvendi i Kosoves. (2011, 06). LIGJI Nr. 04/L-016 PËR EFIÇIENCËN E ENERGJISË.


107

Ministry of Economy of Macedonia. (2010). Strategy for Energy Development in the

Republic of Macedonia until 2030.

Ministry of Foreign Trade and Economic Relations of Bosnia and Herzegovina, M. M.

(13.09.2010). Security of Energy Supply in Bosnia and Herzegovina.

Montenegro plant mit Windenergie. (n.d.). www.eco-select.de/stellenangebote/69-

management/520-leiter-netzanbindung-rostock-de.

NEK UMWELTTECHNIK AG - Wind Resource Assessment Final Report - Kosovo. (2012, 12

06). Wind Resource Assessment Final Report - Kosovo. Zürich.

NEK Umwelttechnik AG. (2012, 04). WIND PARK „ZATRIC“ (30 MW).

NEK UMWELTTECHNIK AG. (2012, 12 06). Wind Resource Assessment Final Report -

Kosovo. Zürich.

Projekt „Wind Barriers“. (n.d.). Projekt „Wind Barriers“.

Projekt Kappet. (n.d.).

http://www.uri.org.al/uri/Projekte/Burimet_Natyrore_Energjitike_dhe_Ambientale

/Menaxhimi_i_projektit_dhe_studimin_e_mjedisit_per_Projektin_Mullinj_me_Ere_N

e_Qarkun_Korce_PROJEKTI_KAPPET.html.

Qeveria e Kosoves. (Korrik 2010). PLANI I VEPRIMIT 2010 PËR IMPLEMENTIMIN E

PARTNERITETIT EUROPIAN PËR KOSOVËN.

RICHTLINIE 2009 28 EG zur Förderung der Nutzung von Energie aus erneuerbaren

Quellen. (n.d.).

RICHTLINIE 2009 72 EG über gemeinsame Vorschriften für den Elektrizitätsbinnenmarkt.

(n.d.).

RICHTLINIE 2009 73 EG über gemeinsame Vorschriften für den Erdgasbinnenmarkt. (n.d.).

RREGULLORE (BE) Nr. 713 2009 për themelimin e enjë Agjencie për Bashkëpunimin e

Enteve Rregullatore të energjisë. (n.d.).

Serbia Investment and Export Promotion Agency (SIEPA). (n.d.). siepa.gov .rs/en/index-

en/key -industries/renewable-energy .html&ei=R72cULuIMszTsgaCqoCYBA.

Skedari i Licencave deri ne qershor 2012 . (n.d.).


108

VDMA Power Systems - Strommix in der EU27. (2010, 03). Entwicklung der

Stromerzeugung in Europa von 2007 bis 2030.

VERORDNUNG (EG) Nr. 714 2009 über die Netzzugangsbedingungen für den

grenzüberschreitenden Stromhandel. (n.d.).

VERORDNUNG (EG) Nr. 715 2009 über die Bedingungen für den Zugang zu den

Erdgasfernleitungsnetzen. (n.d.).

VERORDNUNG (EG) Nr. 713 2009 zur Gründung einer Agentur für die Zusammenarbeit

der Energieregulierungsbehörden. (n.d.).

Wellbury Wind Energy doo Belgrade Serbia, M. O. (n.d.). Development of a 188 MW Wind

Farm „Bavaništansko Polje“ in Serbia.

Winkelmeier, H., & (A), V. E. (08.2008). Seewind - South-East European Wind Energy

Exploitation. Dewi magazin no. 33.

ww.imk-ks.com. (n.d.). ww.imk-ks.com.

www.eur-lex.europa.eu. (n.d.). www.eur-lex.europa.eu.

www.imk-ks.com. (n.d.). www.imk-ks.com.

www.koha.net. (n.d.).

ZRRE - Aplikacion për autorizim për ndërtimin e kapaciteteve të reja. (n.d.).

ZRRE - Aplikacion për licencim të prodhimit të energjisë. (n.d.).

ZRRE - Tarifa Nxitese per Energjine me Ere. (2008, 12). Tarifa Nxitese per Energjine me

Ere.

ZRRE Vendim - Tarifat Nxitese per Energjine e Riperteritshme. (2011, 03 30). Tarifat

Nxitese per Energjine e Riperteritshme.

Zyra e Rregullatorit për Energji. (2010). RAPORTI VJETOR 2010.

2012

Kontakti:

Bashkim MalushajDrejtor Menaxhues

Ferat Dragaj Nr. 410000 PrishtinëKosovë

T +381 (0) 38 22 34 81F +381 (0)38 223 482M +49 (0) 163 67 65 823E [email protected]

evroenergie

Kontakti:

Deutsche Gesellschaft fürInternationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH

Rr. Anton Çetta nr.110000 PrishtinëKosovë

T +381 38 233 002 100F +381 38 233 002 530E [email protected] www.giz.de

energjia e ripërtëritshme si shans i zhvillimit ekonomik në kosovë

Documents