Vol. 4/2005 Nr 4(13)

Endokrynologia PediatrycznaPediatric Endocrinology

Vol. 4/2005, Nr 4(13) 9

Diagnostyka ultrasonografi czna ginekomastii wieku rozwojowego

Ultrasound diagnosis in gynekomastia of adolescent age

1Anna Jakubowska, 2Magdalena Grajewska-Ferens, 1Michał Brzewski, 1Jarosław Mądzik, 1Zofi a Majkowska

1Zakład Radiologii Pediatrycznej Akademii Medycznej w Warszawie2Klinika Pediatrii i Endokrynologii Akademii Medycznej w Warszawie

Adres do korespondencji: Anna Jakubowska, Zakład Radiologii Pediatrycznej Akademii Medycznej w Warszawie, 00-568 Warszawa, ul. Marszałkowska 24,tel/fax (22)6285219, e:mail: a.jakubowska@aster.pl

Słowa kluczowe: chłopcy, sutki, ginekomastia, ultrasonogrfi aKey words: boys, breasts, gynecomastia, ultrasound

Praca została wykona w ramach Projektu Badawczego Ministerstwa Nauki i Informatyzacji 3 PO5E 126 22

STRESZCZENIE/ABSTRACTSTRESZCZENIE/ABSTRACTSTRESZCZENIE/

Celem pracy jest ocena badań ultrasonografi cznych sutków ginekomastii u chłopców w okresie dojrzewania, przed-stawienie obrazów anatomicznych, ustalenie algorytmu diagnostycznego, oraz ocena zmian patologicznych. Mate-riał. Badania ultrasonografi czne sutków wykonano u 450 chłopców od okresu noworodkowego do 18 roku życia, w tym u 350 chłopców bez zaburzeń hormonalnych i klinicznej patologii sutka (I grupa), oraz u 100 chłopców skierowa-nych na badania USG sutków z podejrzeniem ginekomastii, steatomastii, bólu, guza, stanu zapalnego (II grupa). Me-toda. Badania USG sutków oraz jąder wykonano sondą linearną 7–12 MHz. Wyniki. W I grupie tkankę gruczołową w obrębie sutków stwierdzono u 66% chłopców w 1/12, w wieku 2/12 w 28%. W okresie dojrzewania od 10–18 r.ż. ginekomastię stwierdzono u 53/150 chłopców, steatomastię u 22/150, a sutek typu dziecięcego u 75/150 chłopców. W II grupie – 100 chłopców z klinicznym podejrzeniem patologii sutka – ginekomastię stwierdzono u 47, steatoma-stię u 51, u 6 towarzyszące ginekomastii zakażone torbiele, u 2 łagodny guz lity. Średnia wielkość jąder u chłopców w 13–14 r.ż. ze stwierdzoną u chłopców w USG ginekomastią wynosiła ok. 9,4 ml, ze steastomastią ok. 4 ml i z sut-kiem dziecięcym ok. 5,3 ml. Wnioski. 1. Stwierdzenie obecności tkanki gruczołowej w sutkach u chłopców w okre-sie noworodkowym oraz w okresie dojrzewania jest objawem częstym. Najczęściej jest to przemijająca ginekoma-stia fi zjologiczna, w naszym materiale wykryto ją u około 50% chłopców w wieku od 13 do 14 r.ż., kierowanych na badania USG z przyczyn innych niż kliniczna patologia sutka, oraz u 66% badanych chłopców w okresie noworod-kowym – do 1 miesiąca życia. 2. Stwierdzenie ginekomastii jest wskazaniem do ultrasonografi cznej oceny struktury i wielkości jąder i nadnerczy. Utrzymywanie się ginekomastii dłużej niż 2 lata jest wskazaniem do poszerzenia diagno-styki o laboratoryjne badania hormonalne i cytogenetyczne, badania obrazowe jamy brzusznej oraz OUN w celu wy-krycia zaburzeń hormonalnych lub obecności guza hormonalnie czynnego. Endokrynol. Pediatr., 4/2005;4(13):9-16

Aim. Evaluation of ultrasound anatomy and pathology of breasts in boys. Method. ultrasound examinations of the breasts were performed using a high frequency linear transducer 7–12 MHz. Additionally, in boys with symptoms of

10

Praca oryginalna

WstępPowiększenie sutków u chłopców jest najczęściej

związane z obecnością ginekomastii lub steatoma-stii. Ginekomastia jest obecnością tkanki gruczo-łowej w obrębie sutków u chłopców i mężczyzn i może pojawiać się w każdym wieku, jednak w okre-sie noworodkowymi i okresie dojrzewania jest naj-częściej ginekomastią przejściową, fi zjologiczną.

Najczęstszym wskazaniem do badania sutków chłopców jest powiększenie sutków z podejrze-niem ginekomastii lub steatomastii, znacząca asy-metria ich wielkości, ból lub tkliwość, objawy stanu zapalnego, wyciek z sutka, zniekształcenie brodaw-ki sutkowej lub, rzadziej, wyczuwalna nieprawidło-wa masa.

Celem pracy była ocena badań ultrasonografi cz-nych sutków u chłopców od urodzenia do 18 r.ż., przedstawienie obrazów anatomicznych oraz oce-nia zmian patologicznych.

Metoda

Metoda badania USG sutków oraz jąder wyko-nano sondą linearną 7–12 MHz. U chłopców z ob-jawami ginekomastii wykonywano również bada-

nia USG jamy brzusznej z uwzględnieniem oceny nadnerczy oraz badania jąder z oceną ich objętości. Przy podejrzeniu zmian ogniskowych i zapalnych sutka wykonywano zawsze badania, stosując tech-nikę Power i Color Doppler.

Materiał

Materiał badania ultrasonografi czne sutków wy-konano u 450 chłopców od okresu noworodkowe-go do 18 r.ż.: I grupa – 350 chłopców bez zaburzeń hormonalnych i klinicznej patologii sutka; II gru-pa – 100 chłopców skierowanych na badania USG sutków z podejrzeniem ginekomastii, steatomastii, bólu, stanu zapalnego, guza.

Wyniki

Wyniki przedstawiono w tabeli I, II, III.W I grupie, bez klinicznej patologii sutka, ba-

dania USG sutków u 200 chłopców przed okre-sem dojrzewania wykazały obecność tkanki gru-czołowej u 66% noworodków w 1 miesiącu życia, u 28% chłopców w 2/12 i u 4% w 3/12.

U chłopców w wieku od 4/12 do 9 r.ż. nie stwier-dzono obecności tkanki gruczołowej w obrębie sut-

gynecomastia, US examinations of testes and adrenal glands were performed. Material. US examinations of the bre-asts were performed in 450 boys, from neonatal age to18 yrs of age, including 350 boys free from hormonal distur-bances or clinical pathologies of breasts (Group I) and 100 boys referred for examination as suspected gynecomastia, breast pain, tumor or infl ammation (Group II). Results. in group I without clinical pathology of breast in 66% boys of neonatal age glandular tissue of breast were found. In adolescent age, gynecomastia was found in 53/150 boys and steatomastia in 22/150, no glandular tissue was found in breasts in 75/150 boys. In group II in 100 boys with suspec-ted breasts changes we found gynecomastia in 47, steatomastia in 51 patiens. In 6 boys with advances gynecomastia infected cysts were found and in another 2 patients benign solid breasts tumors were disclosed. Conclusions. 1. Glan-dular tissue in a neonatal and adolescent boys breast is a frequent fi nding. In most cases it proves to be transient phy-siological gynecomastia. 2. Findings adolescent gynecomastia is an indication for US evaluation of the structure and size of testes and adrenal glands. Pediatr. Endocrinol., 4/2005;4(13):9-16

Wiek Liczbach.

Brak tkankigruczołowej Tkanka gruczołowa %

ginekomastii1/12 71 25 46 66%

2/12 28 20 8 28%

3/12 21 20 1 4%

4–12 30 30 – –

1–9 r.ż. 50 50 – –

Tab. I. Wyniki: I grupa. Badania USG sutków u 200 chłopców przed okresem dojrzewania.Tab. I. Breast US results in 200 preadolescent boys

Endokrynol. Pediatr., 4/2005;4(13):9-16

11

ków. W grupie 150 chłopców w okresie dojrzewa-nia typowy obraz sutka chłopięcego bez obecności tkanki gruczołowej stwierdzono u 75, ginekomastię u 53, a steatomastię u 22.

W II grupie, z kliniczną patologią sutka, gine-komastię stwierdzono u 47 chłopców, w tym jedno-stronną u 17, steatomastię u 51, u 6 z ginekomastią stwierdzono stan zapalny – zakażone torbiele, a u 2 łagodny guz lity z tkanki pozagruczołowej.

Średnia wielkość jąder u chłopców w okresie dojrzewania (pomiędzy 13 a 14 r.ż.) w naszym ma-teriale wynosiła u chłopców z ginekomastią ok. 9,4 ml, ze steatomastią ok. 3,5 ml, a u chłopców bez widocznej tkanki gruczołowej sutka ok. 5,3 ml. U 2 chłopców w okresie dojrzewania stwierdziliśmy obecność guza litego sutka. Były to: włókniak u 11-letniego chłopca, oraz nerwiako-włókniak u 14-let-niego chłopca z chorobą Recklinhausena. Ostatecz-ne rozpoznanie ustalono u tych chorych na podsta-wie badania histologicznego.

Omówienie

Typowym obrazem ultrasonografi cznym sutka chłopięcego i męskiego jest brak obecności tkan-ki gruczołowej. Stwierdzenie obecności tkanki gru-czołowej w obrębie sutka u chłopców i mężczyzn oznacza ginekomastię – może wystąpić w każdym wieku jako ginekomastia fi zjologiczna (noworod-kowa oraz okresu dojrzewania) lub jako ginekoma-stia patologiczna [1–4.] – tabela IV.

Pod koniec życia płodowego gruczoły piersio-we składają się z kilkunastu przewodów wypro-wadzających, rozgałęziających się pod brodawką, które tuż przed urodzeniem uzyskują światło, każ-dy stanowi zawiązek zrazika gruczołu mlekowego. Do proliferacji tkanki gruczołowej sutka, powsta-nia zrazików i pęcherzyków dochodzi pod wpły-wem hormonów płciowych, głównie estrogenów. Powiększenie gruczołów sutkowych u noworod-ków obu płci jest często stwierdzane i należy do stanów przejściowych [1, 5–7]Uważa się że obecność tkanki gruczołowej sutka u noworodków spowodowana jest wpływem hormo-

Liczba chorych

Brak tk. gruczołowej Ginekomastia Steatomastia Stan zapalny

torbiele* Guz lity**

I grupa klinicznie bez patologii sutka 150 75 53 22

II grupapodejrzenie patologii

sutka100 2 47 51 6 2

Tab. II. Badania USG sutków u 250 chłopców w okresie dojrzewaniaTab. II. Breast US results in 250 adolescent boys

* zakażone torbiele występowały u chłopców z ginekomastią.** guzy lite z tkanki pozagruczołowej u chłopców bez ginekomastii.

Obraz USG Średnia wielkość jąder

Ginekomastia 9,4 ml

Brak tkanki gruczołowej 5,3 ml

Steatomastia 4 ml

21 chłopców w 10–12 r.ż.21 boys aged 10–12

Obraz USG sutka Średnia wielkość jąder

Brak tkanki gruczołwej – 20 2 ml

Ginekomastia – 1 10 ml

Tab. III. USG sutków / wielkość jąder u 50 chłopców w 13–14 r.ż.Tab. III. US breast image related to testes size in 50 boys aged 13–14

FIZJOLOGICZNA NOWORODKOWA POKWITANIOWA

IDIOPATYCZNA PODWYŻSZONY STOSUNEK ESTROGENÓW/TESTOSTERONUHIPOGONADYZMGUZY NADNERCZY, PRZYSADKI, JĄDER (WYTWARZAJĄCE ESTROGENY)MARSKOŚĆ WĄTROBY PRZEWLEKŁA NIEWYDOLNOŚĆ NEREKNADCZYNNOŚĆ TARCZYCYPOLEKOWA

Tab. IV. Przyczyny ginekomastiiTab. IV. Underlying causes of gynecomastia

Jakubowska A. i inni – Diagnostyka ultrasonografi czna ginekomastii wieku rozwojowego

12

Praca oryginalna

nów pochodzących od matki, wysokim poziomem estradiolu w krwi łożyskowej oraz, u dziewczynek, fi zjologicznie podwyższonym poziomem FSH (fo-likulotropina), który może utrzymywać się do koń-ca 1, a nawet 2 r.ż. [1, 6].

U chłopców tkanka gruczołowa sutka widocz-na jest znacznie krócej niż u dziewczynek. W gru-pie badanych chłopców (tab. I) tkankę gruczołową sutków stwierdziliśmy w okresie noworodkowym u 66%, w wieku 2/12 u 20% i w wieku 3/12 u 4%. Pomiędzy 4 miesiącem a 9 r.ż. nie obserwowaliśmy u chłopców obecności tkanki gruczołowej sutka.

Obraz ultrasonografi czny sutków u noworod-ków i niemowląt obu płci przedstawia się jako nie-wielki (ok. 15–20 mm x 5 mm) obszar owalny, hi-poechogenny i homogenny, odpowiadający tkance gruczołowej sutka, uwidoczniony w miejscu bro-dawki sutkowej (ryc. 1).

Następnie w okresie ciszy hormonalnej, u dziew-czynek zwykle pomiędzy 2 a 7 r.ż., u chłopców zaś po 2 miesiącu życia, tkanka gruczołowa sutka nie powinna być widoczna. Jest to sutek typu dziecięce-go (ryc. 2). W badaniu USG widoczna jest jedynie brodawka, tkanka łączna, więzadła, czasami tkan-ka tłuszczowa. Ginekomastia przedpokwitaniowa (obecność tkanki gruczołowej sutka u chłopców po-między okresem niemowlęcym a okresem dojrze-wania) stwierdzana jest rzadko i wymaga dokład-nej diagnostyki, gdyż znacznie częściej niż w in-nych okresach wieku rozwojowego spowodowana jest czynnikami patologicznymi [3].

W okresie dojrzewania płciowego dochodzi pod wpływem hormonów płciowych – głównie estroge-nów, do rozrostu tkanki gruczołowej gruczołu pier-siowego. Tkanka gruczołowa uwidacznia się jako

struktura echogenna o różnym stopniu nasilenia. Brak stymulacji hormonalnej powoduje, że roz-wój gruczołu piersiowego zatrzymuje się na etapie kilkunastu przewodów wyprowadzających tuż pod brodawką. W badaniu USG stwierdzamy wówczas obraz sutka typu dziecięcego.

W grupie 150 chłopców w okresie dojrzewania od 10 do 18 r.ż., bez zaburzeń hormonalnych i kli-nicznej patologii sutka (tab. II), typowy obraz sut-ka chłopięcego, bez obecności tkanki gruczołowej, stwierdzono u 75 pacjentów, ginekomastię u 53/150 (35 %), a steatomastię u 22/150 (15%).

Przyczyna ginekomastii pokwitaniowej nie jest do końca znana. Za jedne z podstawowych uwa-ża się: niedostateczną maskulinizację sutka w życiu płodowym, nadmierną wrażliwość sutka na estroge-ny, lokalnie zwiększoną aktywność aromatazy. Pro-wadzi to do zbyt dużej w okresie dojrzewania kon-wersji testosteronu do estrogenów w tkankach ob-wodowych, obecności aromatazy płodowej, niskiej aktywności enzymów degradujących estrogeny w sutku. Daje to względną przewagę estrogenów w stosunku do testosteronu i prowadzi do pojawienia się tkanki gruczołowej w sutku chłopięcym [1–4, 8]

Fizjologiczna ginekomastia okresu pokwitania (ryc. 3) nie powinna trwać dłużej niż 2 lata. W ba-daniu USG tkanka gruczołowa sutka uwidacznia się jako tkanka echogenna o różnego stopnia nasileniu echogeniczności w zależności od wzajemnych pro-porcji tkanki gruczołowej, tłuszczowej, włóknistej, wieku i stanu hormonalnego

Pierwsze 6–12 miesięcy ginekomastii pokwi-taniowej zwane jest fazą aktywną, „kwitnącą” jest to okres proliferacji zarówno zrębu jak przewo-dów gruczołów piersiowych z proliferacją nabłonka

Ryc. 1. Sutek typu niemowlęcego: 10-dniowy chłopiec, hipoechogenny, homogenny owalny obszar tkanki gru-czołowej (ok. 14 x 5 mm)Fig. 1. Infant breast: a 10-day-old boy, hypoechogenic, oval-shaped homogenous image of glandular tissue (about 14 x 5 mm)

Ryc. 2. Sutek typu dziecięcego, chłopiec lat 13, brak tkanki gruczołowej, widoczna tkanka łączna, włóknista i brodawka sutkowaFig. 2. Child breast: a 13-year-old boy, no glandular tissue. Fibrous, connective tissue and the nipple visible

Endokrynol. Pediatr., 4/2005;4(13):9-16

13

przewodzików i obrzękiem okołoprzewodowym. W badaniu USG tkanka gruczołowa jest wówczas hi-poechogenna i homogenna (ryc. 3). Często klinicz-nie stwierdza się w tym okresie tkliwy „guzek” w okolicy brodawki sutkowej.

Następnie dochodzi do stopniowej hialinizacji zrębu i włóknienia [1, 2], co w badaniu ultrasono-grafi cznym objawia się zwiększoną echogeniczno-ścią sutka. W tym okresie zmniejsza się tkliwość gruczołów piersiowych i może dojść do zmniejsze-nia ich objętości (ryc. 4).

Ginekomastia pokwitaniowa dotyczy, według różnych autorów, od 19 do 69% prawidłowo doj-rzewających chłopców [1–3]. W naszym materia-le stwierdziliśmy ginekomastię u 35% chłopców w okresie dojrzewania i u 50% pomiędzy 13 a 14 r.ż. Można to tłumaczyć zwiększoną jądrową produk-cją testosteronu, który na obwodzie przekształcany jest przy udziale aromatazy do estradiolu, co daje w konsekwencji rozrost tkanki gruczołowej sutka [1–4, 8].

Pierwszym objawem dojrzewania u chłopców jest powiększenie jąder. W badaniu USG jąder u chłopców w 13–14 r.ż. z ginekomastią stwierdzo-no wyraźnie większe jądra (ok 9,5 ml objętości; tab. III) niż u chłopców bez ginekomastii (ok. 5,3 ml) oraz ze steatomastią (ok 4 ml). Ponieważ ginekoma-stia okresu dojrzewania pojawia się zwykle pomię-dzy 3 a 4 stopniem rozwoju gonad wg skali Tanne-ra [1, 3], powinny jej towarzyszyć cechy maskulini-zacji i wzrastania genitalii. Dlatego też u chłopców z ginekomastią, u których nie znajduje się wzrostu objętości jąder, należy przeprowadzić szczegółową diagnostykę laboratoryjną i obrazową dla ustalenia przyczyn hipogonadyzmu [1, 3, 8].

Steatomastia (ryc. 5) jest nagromadzeniem tkan-ki tłuszczowej w obrębie sutków. Klinicznie trudno jest odróżnić ginekomastię od steatomastii, co jest z kolei bardo dobrze widoczne w badaniach ultraso-nografi cznych.

Ryc. 3. Ginekomastia: u chłopca 13-letniego (a) i 14-let-niego (b), widoczna hipoechogenna tkanka gruczołowa rozwinięta w różnym stopniu – „typ aktywny” Fig. 3. Gynecomastia in a 13-year-old (a) and 14-year-old boy (b). Hypoechogenic glandular tissue visible, different stages of development “active type”

Ryc. 4. Ginekomastia u chłopca 15-letniego, hiperecho-genna tkanka gruczołowa sutkaFig. 4. Gynecomastia in a 15-year-old boy, hyperechogenic glandular breast tissue

Ryc. 5. Asymetria sutków – jednostronna ginekomastia: 14-letni chłopiec, brak tkanki gruczołowej w sutku prawym (a), rozwinięta tkanka gruczołowa w sutku lewym (b)Fig. 5. Breast asymetry – unilateral gynecomastia: a 14-year-old boy with absence of glandular tissue in the right breast (a), development of glandular tissue in the right left breast (b)

a

b

Jakubowska A. i inni – Diagnostyka ultrasonografi czna ginekomastii wieku rozwojowego

14

Praca oryginalna

W naszym materiale zwraca uwagę znaczna gru-pa chłopców w wieku dojrzewania, u których za po-większenie sutków odpowiedzialne było nadmierne nagromadzenie tkanki tłuszczowej. W grupie 100 chłopców kierowanych na badanie USG z powo-du powiększenia sutków steatomastię stwierdzono u 51.

Średnia wielkość jąder u chłopców w okresie dojrzewania wynosiła w naszym materiale ok. 9,4 ml, a u chłopców ze steatomastią ok. 3,5 ml; dużą grupę stanowili chłopcy z małymi jądrami (18/52), nie przekraczającymi 2 ml objętości. W grupie tej stwierdza się otyłość, a w przeszłości chłopcy le-czeni byli często z przyczyn onkologicznych, u czę-ści z nich stwierdzono zaburzenia hormonalne lub wnętrostwo.

Różnicowanie steatomastii z ginekomastią jest istotne i wpływa na planowanie badań diagnostycz-nych. Stwierdzenie ginekomastii wymaga wyklu-czenia najczęstszych zaburzeń hormonalnych, gu-zów jądra, nadnerczy.

Z wyjątkiem ginekomastii idiopatycznej przy-czyną ginekomastii jest zawsze podwyższony sto-sunek estrogenów do testosteronu. Ginekomastia z przyczyn patologicznych (tab. IV) może towarzy-szyć nowotworom oraz chorobom płuc, nerek, wą-troby, tarczycy. Zawsze należy wykluczyć hormo-nalnie czynne guzy jąder, nadnerczy, OUN, produ-kujące estrogeny. Na powstanie ginekomastii mają wpływ substancje obecne w diecie (dieta wegeta-riańska, soja) oraz leki mające aktywność estroge-nową oraz blokujące receptor androgenowy [1–4].

Stwierdzenie ginekomastii wymaga wyklucze-nia podstawowych i najczęstszych zaburzeń hormo-nalnych (hipogonadyzm), oceny ultrasonografi cz-nej jąder i nadnerczy oraz dalszej obserwacji.Nieprawidłowa masa w obrębie sutków u dzieci i młodzieży jest patologią rzadką. Badanie ultrasono-grafi czne pozwala na stwierdzenie obecności tkanki gruczołowej sutka i odróżnienie jej od innych tka-nek i zmian patologicznych. Często stwierdzany klinicznie tkliwy „guzek” w okolicy brodawki sut-kowej w badaniu USG okazuje się tkanką gruczo-łową, czasami jednostronnie rozwiniętą tkanką gru-czołową (ryc. 6). Jednostronną ginekomastię stwierdzono u 17 chłop-ców – w 22% wszystkich stwierdzonych ginekoma-stii, podobną (25%) jak podawana przez innych au-torów [1, 3].

Zmiany zapalne sutka są rzadkie u chłopców [7, 8, 10–13]. W naszym materiale 6 chłopców w 13–15 r.ż. skierowanych było na badanie USG sutków

z powodu bolesnego guza i klinicznego podejrze-nia stanu zapalnego sutka. U wszystkich pacjentów stwierdziliśmy współistnienie ginekomastii z zaka-żonymi torbielami (ryc. 7) w okolicy zabrodawko-wej, w miejscu bolesnego guzka. Średnica torbie-li od 3 do 15 mm średnicy z obecnością echogen-nej zawartości i zwiększonym przepływem naczy-

Ryc. 6. Steatomastia u 13-letniego chłopca. Nagroma-dzenie tkanki tłuszczowej w obrębie obu sutków, brak tkanki gruczołowejFig. 6. Steatomastia in a 13-year-old boy. Signifi cant amount of adipose tissue in breast area, absence of glandular tissue

a

b

Endokrynol. Pediatr., 4/2005;4(13):9-16

15

niowym w okolicy. W drugim klinicznie zdrowym sutku u wszystkich chłopców widoczne były po-jedyncze torbielki lub kompleks torbieli aechogen-nych, klinicznie bezobjawowych. U jednego chłop-ca w tej grupie 2 lata wcześniej stwierdzono guz przysadki – prolaktynoma. U wszystkich chłopców zmiany torbielowate cofnęły się po leczeniu prze-ciwzapalnym.

Guzy lite sutka są bardzo rzadkie u chłopców, guzy z tkanki pozagruczołowej (włókniak, nerwia-ko-włókniak, tłuszczak, naczyniak) można stwier-dzić zarówno u chłopców, jak i u dziewcząt w każ-dym wieku. Guzy z tkanki gruczołowej (gruczo-lako-włókniak, guz liściasty) mogą występować u chłopców i mężczyzn z ginekomastią. Guz liścia-sty (sarcoma phyloides) może występować w for-mie łagodnej i złośliwej. Obraz USG obu postaci tych guzów jest podobny. Dlatego też mimo stwier-dzenia łagodnego charakteru guza sutka w badaniu USG i niezwykle rzadkiego występowania guzów złośliwych u dzieci i młodzieży, każdy lity i lito-tor-bielowaty guz sutka powinien być zweryfi kowany histopatologicznie [2, 8, 10, 11, 13].

Guzy złośliwe sutka gruczolako-rak, rak, rak przewodowy opisywane są (w postaci litej lub tor-bielowatej z litą zawartością) zarówno u mężczyzn

z ginekomastią, jak bez ginekomastii w tej samej częstości, z wyjątkiem pacjentów z zespołem Kli-nefeltera [2, 3, 13].

Tylko u 2 chłopców w wieku 11 i 14 lat stwier-dziliśmy guzy lite z tkanki pozagruczołowej. Były to włókniak i nerwiako-włókniak. Rozpoznanie ustalono na podstawie badania histopatologicznego. Obraz USG tych guzów był typowy dla guza łagod-nego. Były to zmiany lite, hipoechogenne, homo-genne, dobrze odgraniczone od otoczenia bez wi-docznych naczyń w badaniu dopplerowskim (ryc. 8 a, b), co jest charakterystyczne dla guzów z tkanki pozagruczołowej, z wyjątkiem naczyniaka.

Wnioski

1. Stwierdzenie obecności tkanki gruczołowej sutka u chłopców w okresie noworodkowym oraz

Ryc. 7. Stan zapalny: zakażona torbiel u 15-letniego chłopca. Torbiel z echogenną zawartością w sutku pra-wym (a). Zwiększone unaczynienie w tkankach otacza-jących torbiel – badanie w „Power Doppler” (b), kom-pleks aechogennych, bezobjawowych torbieli w sutku le-wym (c)Fig. 7. Infl ammation: an infected cyst in a 15-year-old boy. Echogenic cyst contents in the right breast (a). Increased vascularization of the surrounding tissue in “power Doppler” (b). Complex of aechogenic, clinically asymptomatic cysts in the left breast (c)

c

Ryc. 8. Guz lity z tkanki pozagruczołowej – włókniak. Chłopiec lat 11 z niebolesnym guzkiem w sutku prawym, położnym obwodowo w stosunku do brodawki sutkowej. Hipoechogenny, homogenny, owalny guzek lity, dobrze odgraniczony od otoczenia, ok. 2 cm w osi długiej (a), bez widocznych naczyń w badaniu „Power Doppler”(b)Fig. 8. A solid extraglandular tissue tumor – fi broma. An 11-year-old boy with a palpable painless tumor formation in the right breast, situated on the nipple circumference. A hypoechogenic, homogenous, oval tumor well defi ned against the background, 2 cm long (a), without vascularization visible in “Power Doppler” (b)

a

b

Jakubowska A. i inni – Diagnostyka ultrasonografi czna ginekomastii wieku rozwojowego

16

Praca oryginalna

Vol. 4/2005 Nr 4(13)

17

w okresie dojrzewania jest objawem częstym. Naj-częściej to przemijająca ginekomastia fi zjologiczna. W naszym materiale wykryto ją u około 50% chłop-ców w wieku od 13 do 14 r.ż. kierowanych na ba-dania USG z przyczyn innych niż kliniczna patolo-gia sutka. 2. Stwierdzenie ginekomastii jest wskaza-niem do ultrasonografi cznej oceny struktury i wiel-

kości jąder i nadnerczy, a utrzymywanie się gineko-mastii dłużej niż 2 lata to wskazanie do poszerzenia diagnostyki o laboratoryjne badania hormonalne i cytogenetyczne, badania obrazowe jamy brzusznej oraz OUN w celu wykrycia zaburzeń hormonalnych lub obecności guza hormonalnie czynnego.

PIŚMIENNICTWO/REFERENCES

[1] Kołłątaj W., Szewczyk L.: Ginekomastia w wieku rozwojowym. Endokr. Pediat., 2004:3(9), 49–59.[2] Czajka I., Zgliczyński W.: Gynecomastia – pathogenesis, diagnosis and treatment. Polish Endocrynol. Pol., 2005:3(56),

269–277.[3] Syrenicz M., Syrenicz A., Garanty-Bogacka B.: Ginekomastia pokwitaniowa. Nowa Klin., 1998:5(8), 859–863.[4] Mędraś M.: Ginecomastia. [w:] Andrologia. Red. Semczuk M., Kurpisz M. PZWL, Warszawa 1998, 162–171.[5] Bartel H.: Embriologia. PZWL, Warszawa 2002, 442–448.[6] Jakubowska A., Brzewski M., Marciński A. et al.: Ocena ultrasonografi czna rozwoju sutków u dzieci. Pol. Przegl. Radiol.,

1999: 64(4), 301–303.[7] Garcia C.J., Espinoza A., Dinamarca V. et al.: Breast US in children and adolescents. Radiographics, 2000:20, 1605–1612.[8] Jakubowska A., Brzewski M., Grajewska-Ferens M. et al.: Ultrasonografi a chłopców w okresie dojrzewania. Pol. J. Radiol.,

2004:69(1), 89–94.[9] Welch S.T., Babcoc E.T., Ballard E.T.: Sonography of pediatric male breast masses:gynecomastia and beyond. Pediatr.

Radiol., 2004:34, 952–957.[10] Neinstein L.S.: Review of breast masses in adolescents. Adolesc. Pediatr. Gynecol., 1994:7, 119–129.[11] Jakubowska A., Brzewski M., Grajewska-Ferens M. et al.: Łagodne guzy sutków u dzieci i młodzieży – diagnostyka

ultrasonografi czna. Pol. Przegl. Rad., 2002: 67(1), 60–64. [12] Hayes R., Michell M., Nunnerey H.B.: Acute infl ammation of the breast – the role of breast ultrasound in diagnosis and

management. Clinical Radiology, 1991:44, 253–256.[13] Białek E.J., Nita J., Jakubowski W.: Ultrasonografi a sutka męskiego. Ultrasonografi a, 2002:7, 77–81.

Endokrynol. Pediatr., 4/2005;4(13):9-16