emperyalizm-filiz zapcı

8/6/2019 Emperyalizm-Filiz Zapc

1/86

1

EMPERYALZM VEKRESELLEMETARTIMALARI

FLZ ZAPCI


2/86

TAKSAV (Toplumsal Aratrmalar Kltr ve Sanat in Vakf)

Seminerler Dizisi-1

Kreselleme ve Emperyalizm TartmalarFiliz Zapcubat 2010, AnkaraAdres: Atatrk Bulvar No:127 Kat:10Bakanlklar-AnkaraTel:03124198998

TAKSAV tarafndan kurucularna cretsizdatlmak zeri baslmtr.


3/86

EMPERYALZM VEKRESELLEMETARTIMALARI

FLZ ZApcI


4/86


5/86

NSZ

TAKSAVn 2009 sonbaharnda dzenledii semi-nerlerin bir ksmn yazl olarak yaymlamay

amalyoruz. Bu almann ilki olan Emperya-lizm ve Kreselleme seminerimize konumacolarak katlan ve bant zmlerini gzden gei-rerek bu kitap yayna hazrlayan Do. Dr. Filizulha Zabcya TAKSAV adna teekkr ederiz.20. yzyln sonlarndan itibaren Marksizmin

krize girdiini ilan eden burjuva ideologlar veliberal evrelerin, sarslmaz sandklar ve altnasndklar kapitalizmin tahtnn salland birdnemden geiyoruz. Kapitalizmin saplandbyk krizle birlikte, artk tm dnyada kapita-lizm ve neo liberal politikalar tekrar ve bu kez

daha kkten bir ekilde sorgulanyor.Dnya leinde gelir dalm uurumunun daha

da derinletii, yoksulluun ve isizliin giderekartt bu koullarda baka bir dnya oluturmadncesi, topya olmaktan kp, kitlelerin zih-nine yer etmeye balad.Snf mcadelelerinin yeni dnemi, sosyalizmi

iten ve dtan ykmaya alanlarn dnemleri-


6/86

nin bitmekte olduunu, 2010 yl gelimeleri ile

kesin olarak mjdeliyor. i snfnn mcadelealanna kmaya balad 2010; egemenlerin vesoldaki uzantlarnn korku yl olurken, n-mzdeki dnemde devrimci mcadelenin yk-selmesine ilikin nemli ipular da sunuyor.Snlar mcadelesinde, emeki halka yaplacak

nclk grevinin ancak ve ancak nc devrimciteori ile yerine getirilebilineceini unutmadan,devrimci teori olmadan, devrimci hareket de ol-maz iarn baucumuza yazmadan ve bu iarauygun davran iine girmeden san saldrlarnboa karmann mmkn olmadn devrimcigemiimizden biliyoruz.TAKSAV emperyalizme, kapitalizme, faizme ve

gericilie kar hayatn btn alanlarnda yr-tlecek bu yeni mcadele dneminde de bilhassagen arkadalarmzn yoluna k tutacak bilimselbilginin renilmesi ve retilmesi iin abasnsrdrecektir.nmzdeki aylarda yeni seminerler, atlye

almalar dzenlemeye ve yeni kitapklaryaymlamaya devam edeceiz.

Emin KORAMAZTAKSAV Bakan


7/86

GEREKLERRENME ARAYII

Vakfn birinci dnem seminer almalarnbalatyoruz. Bu ilk toplantmz. ki ay boyunca

srecek olan bu ilk dnem seminer almalar, ihti-ya duyulan temel konularn renilmesi eklindedevam edecek. kinci dnemde, bahar aylarndayapmay dndmz bir alma daha ola-cak. O almada da burada yapamadmz, ek-sik kalan felsefe ve sosyalizmin sorunlar gibi

baz nemli konular tartmaya aacaz. Bu a-rada, atlye etkinlii eklinde de alma yapmaydnyoruz.Bildiiniz gibi, gerekleri renmek uruna

insanlk tarihi boyunca aba harcamtr.Tarihte gerekleri renip, bunlar sylemek,

aklayabilmek iin ok bedel denmitir. Btndnemlerin devrimcileri gerekleri aratrprenmiler, bunlar tartarak, yeni koullaragre deerlendirmeye tabi tutarak, yorumla-yarak formle etmilerdir. Somut yeni koullartemel alarak kavramlatrdklar bilgileri vedeerlendirmeleri kamuoyuna iletmenin, halkaanlatmann yollarn da yaratmaya almlardr.


8/86

Bu anlatma iini de bilerek ve cesaretler yapmak

durumundaydlar.Bu seminerlerdeki asl maksadmz bilgileri

yeniden konumak, tartmak ve ulatmzsonular kamuoyuna iletmektir, Buradaanlatlacak olan konular, tartarak, yenidenrenerek, sonra da en yaknmzdakilere, oku-

lumuzdaki arkadalarmza, snfmza, ilikimizolan btn insanlara, birebir, yz yze anlatarak,onlarla bu sorunlar tartarak, onlar ikna et-mek iin aba harcamamz gerektiini biliyoruz.nmzdeki dnemde bu abalara ve gayretleredaha ok gerek duyacaz. nk bildiiniz gibisosyalistlerin, devrimcilerin televizyonlar, bykgazeteleri yok, ksacas byk propaganda aralaryok. Bu yzden her birimiz birer ayakl gazete,birer ayakl radyo, televizyon olarak her ortamdadncelerimizi, bilgiye dayal olarak, alt desteklibir ekilde anlatmak durumundayz. Bunun iinde renerek bilinlenmeliyiz ve rendiklerimizipolitik dile evirerek halka iletmeliyiz. Gereklerihalkn dilinden konuarak anlatmay becere-bilmeliyiz.Burada yapmaya altmz i bu almalarn

altyapsnn oluturulmasna katk koymaktr.Bunu yaparken gerekleri renmenin ve evre-mize iletmenin bitmez tkenmez bir yn abagerektirdiinin bilincinde olmalyz. Bu bakmdanhepimiz bu almalar ciddiye almal ve hazrlklbir ekilde katlmalyz. Seminerlere hazrlanarak

gelirsek daha faydal olacamz aktr.Herkese kolay gelsin.Evet, sz sras imdi Hocamzda.

Mehmet Ali YILMAZTAKSAV Ynetim Kurulu yesi


9/86

I. BLM


10/86


11/86

Teekkr ederim. Merhabalar, ben aslnda bugn

iin derleyip, toparlayp sunuumu tamamlayaymdiye dnyordum, ama sal gn iin de ayrcabir sunuum olacak. Dolaysyla iki parayablerek yapacam sunuumu. Benden isteneney, benim de yaptm hazrlk o oldu, emperya-lizmin kuramlar hakknda genel bir bilgi vermek,

tutarl bir bilgi btn sunmakt. Bu iki sunukapsamnda bunu yapmaya alacam.yle bir blmleme yaptm: Bugnk

sunu kapsam ierisinde klasik emperyalizmkuramlarna deineceim. Yarn da 1945 sonrasdnemin temel tartmalarna ele alacam.Bugnk sunuun temel erevesi daha okklasik emperyalizm kuramlar olacak. Politik birdile nasl evrilebilir bilmiyorum, aslnda arbir teorik erevesi var bu tartmalarn, ama bi-raz emalatrmak tehlikesi sz konusu olsa da,ben bu tartmalar zet bir biimde vermeyealacam.Aslnda emperyalizm kavram, zellikle 80lerden

sonra ok fazla kullanlmayan, tercih edilmeyen,hatta belli llerde tu, kaka yaplan bir kavramhaline gelmiti. Biliyorsunuz 80 sonras gereksiyasal literatr ierisinde, gerek sosyal bilimalmalarnda, gerekse egemen sylemlerde vesrece ynelik analizlerde bir kavram ne kmt.Bu kreselleme kavramyd. Kresellemekavram, 90lardan sonra ok daha fazla gndemegeldi. Hatrlayacaksnz, 80lerden itibaren baz

eylerin sonu ilan edilmeye alld. Modernizminsonu ilan edildi, postmodernizme ilikin eitlitartmalar gndeme geldi. Ondan sonra tarihinsonu ilan edildi Fukuyamann almas ereves-inde ve ideolojilerin sonunun geldii ne srld.90lardan itibaren Sovyetler Birliinin veya reel

sosyalist rejimlerin k, bu pek ok eyin sonugeldii iddialarn gndeme getiren ve krkleyen


12/86

12

sreci balatm oluyordu. Ayn zamanda Marksist

dncenin bir geri ekilii de sz konusu oldu80lerden itibaren. Yine biliyorsunuz sadece em-peryalizm kavram deil, mesela sosyal bilimlerierisinde yaplan almalarda snf kavram dabir geri ekilmeye urad. Sosyal bilim almalariinde snf kavram arka plana itildike, yerine

ne kan baka birtakm kavramlar oldu. rneinsnf politikas deil, daha ok kimlik politikas vekimlik zerine kltrel almalar, ok kltrllk,farkllklarla bir arada yaamak gibi, 80 sonrassrete gelien, bizim az ok aina olduumuzbirtakm kavramlar dizisi belirdi.Emperyalizm kavram epey bir geri ekilmiti,

fakat 2000li yllardan itibaren bu kavramnyeniden gndeme geldiine tank olduk. Bu kezYeni Emperyalizm ad altnda bir dnce sil-silesi ierisinde bu kavram kullanlmaya baland.Aslnda yeni emperyalizm kavramn kullananaratrmalar ve almalar, kresellemeci sav-lardan farkllaan, fakat klasik emperyalizmkuramlarn da ok fazla sahiplenmeyen tezleriieriyordu. Hatta bir baka kavram daha gn-deme geldi, yine biliyorsunuz 2000 ylnda Hardtve Negrinin yazm olduu bir kitapla beraberimparatorluk kavram gncellik ve yaygnlkkazand ve neredeyse emperyalizm kavramnikame etti. Hardt ve Negrinin almalar okbyk yank uyandrd uluslararas dzeyde. zel-likle sol evreler, sol aydnlar ierisinde, yani yeni

gelien ilikiler sistemini, yeni gelien sosyal,ekonomik, siyasi yaplar btnlkl bir biimdeaklamaya alan ve ok sivri iddialar ierenbir kitapt, ok da byk etkisi oldu. Hatta kitap,yeni bir komnist manifesto olarak tanmland.mparatorluk kavramnn kullanm Negri ve

Hardtn kitaplaryla snrl kalmad; zellikleAvrupadan, Amerikadan kan ve yeni dnya


13/86

13

dzenini ya da uluslararas sistemi tanmlamaya,

yeni oluan ilikileri aklamaya, analiz etmeyealan pek ok aratrmacnn sahiplendii birkavram oldu.Roma mparatorluu ile balantlarkurularak, zellikle Amerikan imparatorluunundoas, nitelii, temel unsurlar tahlil edil-meye, aklanmaya alld. Ancak imparator-

luk kavram yannda emperyalizmin de epeyigncellemi olduunu bir kez daha belirtelim.Bunun temel nedenlerinden biri de mparatorlukkitabnn yaymlanmasndan hemen sonra, yani2000 ylndan sonra biliyorsunuz 2001de ve2003te nce Afganistan sonra Irak igalinin gn-deme gelmesiydi. mparatorluk kitab yle birtartma ayordu ki, bu aslnda klasik emper-yalizm kuramlar ierisinde yer alan Kautskyningrlerinin bir anlamda yeniden diriltilmesiydi:Yeni bir dnem alyor dnyada, bu barl birdnem. Amerikann nderliinde gerekleenbir tr Pax Americana, yani Pax Romanaya ben-zer bir imparatorluun gelitirdii barl birdnem ve eski ilikiler sistemi, devletlerarasilikiler, uluslararas ilikiler, ya da snfsal ilikilerartk farkl bir grnm, farkl bir ierik edin-meye balyor. Ayrca, yeni ilikiler sisteminin,aslnda Leninin gelitirmi olduu emperya-lizm kavramyla aklanamayaca, yani Lenininemperyalizm kavramnn 2000den sonra ya da80lerden itibaren gelien yeni ilikileri analizetme ve aklama gcne sahip olmad tezi ileri

srlyordu. Ayn zamanda bununla beraber em-peryalizm dneminin de kapanm olduu dilegetiriyordu. Bu sadece Hardt ve Negri tarafndanifade edilmemiti, aslnda 80lerden itibaren b-tn bu kresellemeci akmlar ierisinde de dilegetirilen ok temel bir savd.

2000de mparatorluk kitab yaymland, ama2001de kiz Kulelerin yere indirilmesi ve he-


14/86

14

men arkasndan gelen igaller sreci, aslnda

mparatorluk tezlerini bir lde ykntyauratyordu, sona erdiriyordu. Zaten onun he-men arkasndan yeni emperyalizm tezleri gn-deme gelmeye balad. Bu konuda yazlan eitlikitaplar oldu. Bu ismi tayan David Harveyinkitab bir rnek olarak gsterilebilir veya kre-

sel emperyalizm ad altnda yaplan sol iindengelen almalar oldu, ama bunlar da dank.Bu almalar, bir lde, Leninin emperyalizmkuramndan kurtaracak ekilde yeni bir emper-yalizm anlay ina ediyorlard, yani bir em-peryalizm dnemi var, ama bu gene Leninin tarifettii trden, en azndan tekelci kapitalizm dne-minde var olan emperyalizmden farkldr tezinigelitiriyorlard.Bu iddialar ben bir sonraki sunuta biraz daha

derinlemesine, daha ayrntl olarak gzden geir-meye alacam. Ancak, onlara gelmeden nce,emperyalizme ilikin gelitirilmi olan almalarve kuramlar nasl bir geliim izgisi gsteriyor,buna deinmenin yararl olduunu dnyorum.lk nce kreselleme sylemi neler ieriyor, bunadeindikten sonra, klasik emperyalizm kuramlarkonusunda zet bilgiler vermeye alacam.Kreselleme sylemi ierisinde dile getirilen

temel iddialardan biri, hepimiz ainayz buna,ulus devletin sonunun geldiiydi. Ulus devletler17. yzyldan itibaren beliren bir devletlerarassistemin temel oluturucularyd. Fakat zellikle

90l yllarda u ne srld: Bu devletlerarassistem yava yava ortadan kalkyor, ulus dev-letlerin de gc gittike azalyor ve snyor, hattaulus devletler ortadan kalkyorlar.Bu ayn zamanda daha geni bir zmlemenin

ve daha geni bir argmann bir paras olarak

sunuluyordu, nk ulus devletlerin zldiddias aslnda daha kapsaml sosyo-ekonomik


15/86

15

gelimenin bir rn olarak dile getiriliyordu.

Yani var olan sosyal ekonomik organizasyonlarnda deimi olduu ve bununla birlikte eski teri-toryal lke ve teritoryal balantlarn ve egemen-lik anlaynn, devletlerin egemenlik hakknn vebamszlnn bir lde ortadan kalkt, siyasaliktidarn belli bir dnme urad dile getirili-

yordu. Buna rnek olarak da baz ulusst orga-nizasyonlar gsteriliyordu. Evet, 1945 sonrasoluan Birlemi Milletler, Dnya Bankas veIMF gibi organizasyonlar vard, ama 1990larabakldnda, mesela Dnya Ticaret rgt gibiekonomik anlamda kapitalist sistemin ekonomikanayasasn hazrlayan, daha balayc yeni biroluum gndeme geldi. Bunlar, devletlerin biranlamda egemenliini zaylatan, ulus devletlerizen bir uluslararas rgtlenme tarznn ortayaktnn bir rnei, bir kant olarak sunuldu.Bu iddialarn yle bir yan var: Aslnda

kreselleme kanlmaz bir sre. Bir bakadeyile, bu kar konulmaz, vazgeilmez ve aslndadirenilmesi de ok fazla mmkn olmayan birsre. Yani iktisadi bir mantk iletiliyordu buradave kresellemeye ynelik direni biimlerinin,farkl rgtlenme biimlerinin, belki daha farklsiyasal organizasyon tarzlarnn olamayaca, yanibu 1980 sonras yeni gelien srecin hemen hemenbtn devletleri, btn siyasal organizasyonlarbelirledii trden bir gr ne srlyordu.Akas, kresellemeye direnen siyasi iradeye

burada yer tannmaz. Dev bir dalga gibi ykpgeen bir deiim yaanyor ve bu herkesi, herdevleti, her siyasi organizasyonu belli biimlerdekendisine tabi klyor, hem de alternatifsiz birbiimde. te iddia edilen asl olarak buydu.Tabii bu kreselleme sylemi ierisinde dile

getirilen eylerden biri, okuluslu irketlerin okbyk bir etkinlik ve g kazanm olmalaryd.


16/86

16

Bu belli llerde doruydu, ama asl tartma

noktalarndan biri, okuluslu irketlerin tmyleyepyeni olgular olmad dorultusundadr.Bunu ulusst irketler olarak adlandranlar davar biliyorsunuz. zellikle 70lerden itibaren buirketlerin saysal olarak arttklarn, etkinlik alanolarak da eitlendiklerini grebiliyoruz. ok-

uluslu irketlerin ortaya kna ilikin bilgilerinkreselleme sylemi iinde yle bir yeri vard:Artk sermaye ak hibir snr, zellikle de ulusdevletlerin snrlarn tanmyor. Ulus-devletinzlnn bir kant olarak da bu sunuluyordu.okuluslu irketlerin faaliyet alan uluslararasbir dzeyde gerekleiyor ve devletlerin de bunamdahale etmesi, engellemesi sz konusu deil.Fakat klasik emperyalizm kuramlar ierisindeokuluslu irketler ad verilen bu olgunun gayetiyi bir biimde ele alnd; 1900lerin balarndanitibaren, hatta 19. Yzyln sonundan itibarengelien dnya kapitalist sisteminin, tekelci kapi-talizmin bir unsuru olarak deerlendirildiklerinigryoruz.Bir baka iddia, iletiim teknolojisindeki hzl

gelimeyle beraber, bilginin ok hzl bir biimdeakyor olduu, yani bilgiye set ekmenin artkmmkn olmad; bilginin herkes tarafndaneriilir, ulalr bir ey haline geldii ve bunun dahaak, daha eaf, daha demokratik bir toplumsalrgtlenmenin nn aacadr.Burada bir baka ey daha gndeme geldi:

Kreselleme ayn zamanda demokratiklemedirsav Buna gre, kresellemeyle beraber,uluslararas sistem ierisinde devletler tek be-lirleyici aktrler olmaktan kmtr, yeni gelieniliki sistemi ynetiimdir. NGOlar (hkmetd rgtler veya sivil toplum rgtleri), ulusal ya

da uluslararas rgtler, uluslararas sistemdekikarar mekanizmalarnda etkili bir rol yklenmeye


17/86

17

balamlardr. Yani uluslararas dzlem asndan

bakldnda, devletler bir yanda, ulusst rgt-lenmeler bir yanda, bir de uluslararas dzeydeileyen ve faaliyet gsteren NGOlar, hkmetd rgtlenmeler, devletin belirleyici olduu birdzenden, bu aktrn bir arada karar verdii,daha demokratik, daha katlmc bir karar verme

mekanizmasnn sz konusu olduu bir srecedoru giriyoruz savSadece uluslar aras deil, ulusal dzlemde de

benzer bir demokratikleme srecinin yaandynetiim kavram erevesinde ne srlyordu.Buna gre, katlma daha fazla ak, hkmetd rgtlerin veya sivil toplum rgtlerininkatlmyla birlikte daha eaf, daha demokratikiktidar yaplar oluuyordu. Tabii bu savlara ayndnem itibariyle, eitli lkelerde blnmeler, par-alanmalar, uluslararas dzeyde yeni milliyetilikakmlarnn ortaya k, yeni dinsel hareketlerin,en nemlisi de yeni iddet biimlerinin ortayak, vesaire, pek ok ey elik etti. 1980 sonrasalan perdeye baktmzda, zellikle Dou Bloulkelerinde ve Sovyetler Birliinde yaanan ksonrasnda barl deil tam tersine iddete dayalpolitikalarn ve atmalarn hkm srdngryoruz.Bu savlarn hemen hemen hepsinin topland

temel bir nokta vard: Emperyalizm artk eskidnyaya ait bir kavram, l bir kavram, l birdil aslnda Bu kavram yeni iliki biimlerini

aklamada ilevsel deil; hatta ortaya atlddnem itibariyle de geerli deildi. Tmyle ol-masa da, bir lde, byle bir iddiann uzantlar,varyasyonlar olarak da dnlebilir bukreselleme sylemleri...Bu ne derece doru diye bir soru ortaya atp,

tartabiliriz diye dnyorum. Yani klasik em-peryalizm kuramlarndan balayarak, gerek-


18/86

18

ten emperyalizmin alp almad konusunu

tartmaya amak mmkn olabilir. Yarnkiyaplacak sunu erevesinde de bunu 1980sonras, 1990 sonras gelimeler erevesindetartabiliriz belkiKlasik emperyalizm kuramlarna baktmzda,

esas olarak bu kuramlarn Marksist teorinin iinden

km olduunu gryoruz. Bu isimlerin nemlibir ksmn biliyoruz, elbette en fazla bildiimiz isimLenin. Leninin byk lde yararland, geneMarksist veya Marksist olmayan baka kuramclarda var ve emperyalizm kuram elbette 1900lerinbalarndaki, Marksizm ieri-sinde, ii hareketiierisinde varolan tartmalara ve siyasi durularada bir lde karlk dyor. Szgelimi, BirinciDnya Savana kar nasl bir tutum taknlacak?Bu kinci Enternasyonalin 1907 StuttgardKongresinde en fazla tartmaya konu olan me-selelerden biri. zellikle R.Luxemburg gibi, Leningibi, Buharin gibi Marksistlerin dile getirdii ey,bu savaa kar durulmas, bunun kapitalizmin birrn olduu ve antiemperyalizmin ayn zamandamilitarizme ve savaa kar durmay gerektirdiiynndeydi, yani savan patlak vermesini engel-lemek iin aba gsterilmeli, her tr abaya karnsavan kmas halinde ise, var olan ekonomik vesiyasal kriz ii snf yararna kullanlmal Esasitibariyle Lenin ve Luxemburg tarafndan savunu-lan tez buydu. Bu mesele Sosyal Demokrat Partiierisinde derin blnmeler yaratmt. Zaten

kinci Enternasyonalde de bir atlak ortaya kt,Enternasyonalin nde gelen partileri savatanyana tutum takndlar. Bu konulara ayrntlarylagirmek istemiyorum, ama zellikle 1900l yllarnbalarnda gelitirilen emperyalizm kuramlarnno dnemki siyasi tartmalarla, siyasi durularla

yakndan balantl olduunu syleyebiliriz.Birinci kuak Marksistler, Marksn ekonomi


19/86

19

politiine sadk kalarak kapitalizmi inceleme, ka-

pitalizmi analiz etme yoluna bavuruyorlar, yanisiyasi birtakm sonular karabilmek iin, poli-tik tahlil yapabilmek iin ve ayn zamanda politikduruu tespit edebilmek iin kapitalizmin analiz-ine yneliyorlar. Aslnda bu daha sonraki Mark-sistler asndan bir lde terk edilen bir ey

oldu, yani daha sonra 60lar ve 70lerdeki Marksistdnr asndan bakldnda felsefe ierisindetartmalar arlk kazanmaya balad. Oysa gerekRosa Luxemburg, gerek Buharin, gerek Leniningerekse Kautskynin temel kayglar ve amalargncel kapitalizmin analizini yapabilmek.Yaad dnemdeki kapitalizm Marks tarafndan

analiz edilmitir, fakat ondan sonra gelien yenidinamikleri, yeni deikenleri, yeni srelerianlamak gerekir, iyi bir politik duru tespit ede-bilmek iin. Politik mcadele, snf mcadelesinisaptayabilmek iin temel gerekliliklerden biri bu,ama sadece Marksistlerle snrl deil, hatta em-peryalizm kavram Marksist olmayan bir dnrtarafndan gelitiriliyor. 1902 ylnda Emperya-lizm ad altnda bir kitap yazan, bir ngiliz sosyaldemokrat olan Hobson tarafndan gelitiriliyor bukavram. Leninin kitabnda da ok fazla atf vardrHobsona.yle diyebiliriz aslnda: Hobson 1902 ylnda

yeni gelien dinamikleri ve emperyalizmi analizeden bir ereve sunuyor. Fakat politik duruufarkl, bir sosyal demokrat. Nasl bir duru ser-

giliyor? ok zet olarak syleyecek olursak, unusylyor esas olarak: ngiltere biliyorsunuz ennemli emperyalist glerden biri ve lke iindeemperyalizmi bir resmi ideoloji haline getirecekve emperyalist yaylmay merulatracak pekok sylem de dolayor. Bunlardan biri, bugn

de hl rastladmz bir ey, emperyalizmin veyaylmacln aslnda insanlar uygarlatrmak iin


20/86

20

gerekletirildii, yani hem Hristiyanlatrmak,

hem uygarlatrmak, emperyalizmin temelamalarndan biri. Emperyalist savalarn kke-ni ise insan doas anlayna dayandrlyor veinsann sava ve rekabete dayal bir doaya sa-hip olduu, savalarn temel nedenin bu olduune srlyor. Yani yaylmacln temel amac

uygarlatrmadr ve bu savalar da insanndoasna, kaltsal olan sava karakterine zg bireydir. Militarizm ve ar milliyetilik bu ekilde,emperyalizmin ideolojisini temsil ediyor.Hobsonun temel itiraz bu ideolojiye yne-

lik; o, emperyalizmi kapitalizmle, kapitalistsistemin yapsal zellikleriyle ve elikileriyleilikilendirerek aklamaya alyor; dolaysylatekelci kapitalizme ilikin baz n bulgular daveriyor bu kitabnda. Yani Marksn Kapitaldeve dier kitaplarnda serimledii, sermayeninmerkezilemesi ve younlamas olgusunu,1900lerin balarnda yeniden ve yeni koullarierisinde inceliyordu. Hobson, inans kapitalinhem emperyalizm asndan, hem ekonomiksistem asndan neredeyse lokomotif bir gelde etmi olduunu, yani tekelleme yolunda oknemli bir aama kaydedilmi olduunu ve ser-mayenin bu kadar az kiinin elinde toplanmasnn,merkezilemesinin ve younlamasnn birtakmelikilere sebep olduunu dile getiriliyordu.Nedir bu?Aslnda dier kuramclar tarafndan da oka dile

getirilecek olan ey eksik tketim, yani bir retimfazlas ortaya kyor. Sermaye merkeziletikeve younlatka, mlkszleme ve yoksullama,proleterleme gittike artyor, nk kk reti-ci tekellerle, trstlerle veya kartellerle rekabetedemiyor mesela, yani gittike mlkszleen bir

kitle var. Bu arada sermayenin younlamasylaberaber daha fazla reten bir sermaye kesimi sz


21/86

21

konusu, ama retilen eyin tketilmesi mmkn

olamyor.Dolaysyla, eksik bir tketim ortaya kyor ve bu

eksik tketim, sermayenin darya doru akmasnyaratan srecin temeli olarak grnyor, yani birsermaye ak ortaya kmak durumunda. Gelimikapitalist lkelerde, emperyalist lkelerde biri-

ken, artan sermaye kendi blgesi, corai snrlarierisinde tketilebilme potansiyeline sahip deil,dolaysyla d pazarlara doru akma ihtiyacierisinde. Emperyalizm dnemini belirleyen te-mel deikenlerden biri sermaye ak ve sermayeihracdr. Aslnda bunun sadece kresellemeyle,1980den sonra balayan bir srele balantlolmadn gryoruz. Esas olarak tekelci kapi-talizm dnemine zg bir sre olarak balyor.Sermaye ihrac, d yatrmlar, mesela Hobsonunnemle zerinde durduu eylerden biri, zel-likle mali sermayenin ve sanayi sermayesinin dyatrmlara ok byk bir ncelik veriyor olmasve bu yatrmlardan nemli lde kr elde ediyorolmas.Hobson, mali sermayeyle birlemi bir sanayi

sermayesinin, tekelci bir sermayenin, ayn za-manda devlet gcnden de yararlanarak, dev-letin de bunlara verdii destekle, kendi lkele-rindeki krl yatrm alanlarnn eksikliindendolay darya doru yneldiklerini dile getiriyor.Hobsonun nerileri, bir sosyal demokrat olarak,erken Keynesci nermeler dzeyinde kalyor.

Diyor ki, emperyalist ve sava politikalarnnlenmesi asndan barl bir uluslararashareket olarak sendikal hareketin glendirilmesilazm. Ayn zamanda bu sendikal hareketin lkeiinde glendirilmesi de, cretlerin artmasnsalayacaktr. cretler artnca da bu fazla retim,

iiler tarafndan ve orta kesim tarafndan veyadier cretli kesim tarafndan absorbe edilebi-


22/86

22

lecektir, yani retim fazlas sorunu bir lde or-

tadan kalkabilecektir.Ondan sonra, 1920de, tekelci dneme ilikin

gelitirilen temel savlar ieren bir baka kitapdaha yaynlanyor, Avusturyal iktisat Hilfer-ding tarafndan yazlan Finanz Kapital .Hil-ferding de kitabnda mali sermayenin geliim

dinamikleri zerinde duruyor. Bu almalarnnemli yan, sermaye aknn sadece dorudanyatrm eklinde kendisini gstermedii, hissesenetleri, bonolar, faizler, d borlar, kredilereklinde de gerekletii ve tekelci aamann ennemli unsurlarndan birinin bu olduunu or-taya koymalardr. Sermaye ihrac sadece bakabir lkede limanlar yapmak, karayollar yapmak,demiryollar yapmak veya baka tr yatrmlaryapmak eklinde deil, ayn zamanda kredilereklinde akmas, mali sermayenin baka lkelerdebankalar kurmas, borlandrmas, tahvil ve bono-lar kartmas gibi yollarla salanyor.Bu nemli, nk tekelci kapitalizmi betimle-

yen, tekelci kapitalizme zg en temel zel-liklerden biri bu. zellikle kapitalizmin dahanceki aamalarnda, mesela bir 17. ve 18. yzylasndan bakldnda, smrgeletirerek yaylmaya da uluslararas iblm meta ihrac eklindekendisini gerekletirmektedir. Smrgeletirilenlkelerden hammadde alnr, emperyalist lke-lerde bu hammadde mamul madde haline getirilirve daha sonra ihra edilir. Yani bir uluslararas

iblmnn ortaya kt dile getiriliyordutekelci kapitalizmden nce de, ama bu iblmdaha ok meta deiimi, meta ihrac eklindeydi.Hobsondan balayarak btn emperyalizmkuramclarnn zerinde durduu temel nokta,tekelci kapitalizmin sermaye ihracna da dayanyor

olmas.Rosa Luxemburg , Sermaye Birikimi balkl


23/86

23

kitabn 1913 ylnda, 4 ay gibi ok ksa bir zaman-

da yazyor. Bir blmyle, Marksn Kapitalin ikin-ci cildinde gelitirmi olduu genilemi yenidenretim modelinin eletirisini ieriyor bu kitap,esas itibariyle ise, fazla retim tezine dayanarakemperyalizmin kapitalizm iinden doan dina-miklerini gstermeye alyor.

Luxemburg, retim mallar sektryle, tketimmallar sektr arasnda bir ayrm yapyor ve zel-likle tketim mallar sektrnde ciddi bir krizinortaya ktn, nk tketim mallar sektrnderetilen mallarn tketiciler tarafndan yeterincetketilemediini, yani bir talep eksiklii ortayaktn ne sryor. Biraz nce szn ettiimiz,sermayenin merkezilemesi ve younlamasnabal olarak, gittike daha fazla retilen malvar. Fazla retilmesinin nedeni de daha gelikinteknolojilerin, daha fazla verim yaratan, daharetken teknolojilerin kullanlmas. Bu kapita-lizmin yapsal bir zellii; her zaman iin dahagelikin teknolojiler, daha gelikin retim aralarkullanlyor. Bu gelikin teknolojilerin kullanlmas,sermayenin merkezilemesini getiren bir ey,nk gelikin teknoloji kullanabilmek iin dahafazla sayda, daha byk sermaye birikimine sa-hip olmak lazm, yani kk sermayedarlar bunuyapamyorlar. Yapamadklar srece de rekabetedemiyorlar, yutuluyorlar ve sermaye hep bellikesimlerin elinde, zellikle de inans kapital olarakadlandrlan sermaye kesiminin elinde toplanyor.

kinci olarak, kapitalizm yaylmac bir sistem-dir, yani ilk ortaya ktndan itibaren aslndayaylmaya ynelen bir sistemdir ve Rosa Luxem-burg da buna iaret ediyor, diyor ki, bu yaylmaiki biimde olur: sel yaylma ve dsal yaylma.sel yaylma, sermaye birikim sreci ierisinde

bamsz reticilerin, kk reticilerin yokolmas eklinde kendisini gsterir, ama belli bir


24/86

24

sre sonra sermaye darya akmak, hem retilen

mallara yeni pazarlar bulmak, hem de daha krlyatrm alanlar bulmak iin darya akmakzorunluluu ierisinde olur. Kapitalizme zg bireydir bu, ama tekelci kapitalizm dneminde, yani1850lerden itibaren balayan sre ierisinde buyaylma ok daha byk bir hz kazanmtr ve ser-

maye ihrac eklinde de kendisini gstermektedir.Luxemburg, ortaya kan bu fazla retimin her-

hangi bir devletin, herhangi bir ulusun snrlarierisinde tketilemeyecei noktasnda grgelitiriyor, bunu vurguluyor tpk Hobson gibive diyor ki sermayedarlar da ne kadar fazla lkstketim yaparlarsa yapsnlar, bu fazla retimitketemeyeceklerdir. Birincisi, o derece fazla birretim var ki, lks tketimle bile tketilemeyecekbir retim.kincisi, sermayedarn temel amac kr et-

mektir. Kr edebilmek iin de tasarruf etmekdurumundadr, yani birikimini tketime ynel-tmez, tasarrufa ve yeni retken alanlara, verimlialanlara doru yneltir. Dolaysyla, bu retimfazlasnn ortaya km olmas kanlmazdr veda doru bir yaylmay beraberinde getirecektir.Bu da doru yaylma, var olan smrgeletirilenlkelerdeki doal ekonomileri, yerli ekonomilerizecek, orada da kapitalist pazar ilikilerini, ka-pitalist retim ilikilerinin yerlemesi sonucunuortaya kartacaktr ki, gerekten kapitalistyaylmacln, kapitalist smrgeciliin ve em-

peryalizmin dier yaylmac trlerden temel farkda burada ortaya kyor.Burada bir parantez ap, kapitalist yaylmacln

temel karakteristiine ynelik bir tartmay suna-biliriz sanrm. Antik Yunan dneminde de Yunankolonileri yaylmacyd veya Roma mparatorluu

dneminde de imparatorluk yaylmac bir karak-tere sahipti, ama kapitalizmin yaylmacl,


25/86

25

ekonomik olarak gelien ve kendinden farkl

olan ekonomileri yok eden, yerine kapitalistekonomiyi yerletiren bir yaylmaclk. Hem dahastn bir teknolojiyle gidiyorsunuz, yani reti-ci glerin gelimilii ok farkl, daha verimli,retken ve stn bir teknoloji var. Hem de yenipazarlar oluturuyorsunuz. Ayn zamanda oraya

yatrm yapyorsunuz, oradaki ucuz emekten,ucuz igcnden yararlanyorsunuz. Yani kapi-talist smrgeletirmenin, kendisinden ncekismrgeletirme trlerinden ayrt edici zellii,geleneksel retim yntemlerini, yani preka-pitalist retim yntemlerini tamamen zecekekilde, yani kapitalist yaylmay, kapitalist retimilikilerini yerletirecek ekilde gelien bir s-mrgecilik olmasdr.Bu genel olarak kapitalizme ilikin dile getirilen

bir ey, Luxemburg da bunu dile getiriyor. Tabiinemli eylerden biri de, militarizm konusunadeinmi olmasdr Rosa Luxemburgun, kapita-list ilikilerin ve bu sermaye birikimi srecinin,emperyalist lkeler arasndaki rekabet yarnn,sermaye ihra edebilmek ve yeni pazarlaraalabilmek iin gerekletirdikleri yarn enindesonunda bir savaa yol aaca; yani militarizminve savalarn bizatihi kapitalizmle bir gbekbann olduu, kapitalizmin isel elikilerinden,yapsal yapsal zelliklerinden kaynaklanyorolduu tezi ok nemlidir. Bu tez daha sonra Bu-harin ve Lenin tarafndan gelitirilecektir.

Buharine gelmeden nce, bir baka isim dahavar: Kautsky. Kautskynin aslnda dorudan em-peryalizm zerine yazm olduu herhangi birkitab yok, blk prk yazlarnda yer alananalizleri var. Buharin 1915 ylnda yazd Em-peryalizm ve Dnya Ekonomisi balkl kitapta ki

Lenin de byk lde yararlanyor bu kitaptan,Kautskyle bir polemie giriyor ve Kautskynin


26/86

26

tezlerini rtmeye alyor. nk Kautsky

barl bir emperyalizmin mmkn olduunusylyor; yani Rosa Luxemburgun tersine vedaha sonra Buharin ve Leninin sylediklerinintersine barl bir emperyalizm mmkn di-yor ve 90 sonras gelitirilen yeni emperyalizmkuramlar da aslnda Kautskynin bu tezini miras

aldlar. Rosa Luxemburg, Buharin ve Leninintezlerinde inans kapitalin ortaya k, inanskapitalin eninde sonunda bir savaa ynelm-esi, emperyalistler aras bir savan ortaya k,kapitalizmin isel elikileriyle balantl bireydir, yani kapitalizmin yapsal zelliklerininbir sonucudur. Kanlmaz bir eydir bu, amaKautskynin ultra-emperyalizm kavram altndagelitirdii yaklamnda, sermayenin yaylmasrecinin barl yntemlerle, yani askeri igallerolmakszn, ticaret vs. gibi ekonomik yntemlerlesalanabileceini ileri sryordu. Savalar birtr politik tercih olarak nitelendiriyordu. Kapi-talizmin yeni aamasnda, uluslararas boyut-ta birlemi bir mali sermayenin, barl biremperyalist politikay hayata geirme olanayaratabileceini dnyordu. Yani emperyalistblm politikalarnda, eitli lkelerin mali ser-mayeleri arasnda bir rekabetten ok bir ittifaknortaya kaca dncesini tayordu.Aslnda Buharin ve Leninin gelitirdii tezler

bu Kautskynin tezine kar tezlerdi. Tabii ki tekamalar, Kautskynin tezini rtmek deildi.

En bata sylediim gibi, kapitalizmin yenikoullarn analiz etmeye ynelmilerdi, amakitaplarnn belli bir blmnde hep Kautskylepolemie girmi olduklarn grebiliyoruz. Bu-harin ve Leninin sergiledikleri ortak grleribirka madde ierisinde zetleyecek olursak,

unlar syleyebiliriz: Emperyalizm, kapitalizmintekelci aamasyla ilikilidir, yani emperyalizm


27/86

27

tekelci aamayla beraber ortaya kar ve mali ser-

mayenin belirleyiciliinde gelien bir sretir.kinci nemli konu, dnya topraklarnn byk

lde emperyalist lkeler tarafndan paylalmolduudur. Bunu birtakm verilerden yolakarak gerek Buharin, gerekse Lenin gster-meye alyordu. Var olan topraklar, 1910lara

gelindiinde, byk emperyalist gler tarafndanu ya da bu ekilde paylalmt, yani ya dorudantoprak ilhakyla, ya pazarlarn kurulmasyla, yayatrm yoluyla, ya sermaye akyla byle birpaylam neredeyse sona ermiti. Dolaysyla, bupaylam sona erdii iin, bir sava kanlmazd,yani emperyalistler aras rekabet savala son-lanmak durumundadr. Emperyalistler arasndaortaya kan ittifaklar, sadece savalar arasndasoluklanma molalardr. Baka trl bu rekabe-tin almas ve yeni bir paylam mantna gidilm-esi mmkn deildir. 1915te yazmt Buharinkitabn, Lenin de 1916 ylnda yazacaktr.Dier bir ortak nokta, retici glerdeki hzl

gelime zerinde durmalardr. Gerekten de hemBuharin, hem Leninin kitabnda dikkatle ince-ledikleri, veriler sunarak gstermeye, altklareylerden biri, kapitalist sistem ierisinde1850lerden 1900lere gelinceye kadar reticiglerdeki hzl gelime, yani retken sermayeninverimliliin ok hzl bir biimde artyor olmasdr.Bunu Buharin tek tek (ok ayrntya girerek, benanlatmak istemiyorum bunu) sektrler asndan

inceler. Kmr, demir cevheri reten ar sanayiningeliiyor olmas ve bunun bir lkenin ekonomikgelimiliinin gstergesi haline gelmesi Ulamaralarnn geliiyor olmas, yani ticaret ilolarnnve deniz ar ticaretin byk lde geliiyorolmas Ayn zamanda iletiim olanaklarn, yani

telgrafn bulunmasyla birlikte, dnya borsasnnortaya kmas ve hisse senedi kapitalizmi olarak


28/86

28

Buharinin adlandrd bu tekelci kapitalizmin

belirmesi Temel deikenlerden biri, iletiim veulam sektrlerinde yaanan hzl gelimedir ki,bu kapitalizmin daha sonraki evrelerinde, gn-mze kadar gelinen evrelerinde de ok hzl birbiimde kendisini gsteren bir sre ve elbettebankaclk faaliyetlerinin byk nem kazanyor

olmas Banka sermayesiyle sanayi sermayesininbirleiyor olmas, yani byk sanayi sermayeleri-nin arkasnda gl bankalarn yer alyor olmasbir dier nemli tez ve gelien sektrler asndanbakldnda, mesela kimya sanayi, tekstil sanayi1850lerden 1910lara kadarki sre ierisindecam ve porselen sanayi, kt sanayi, petrol sa-nayi gibi sanayilerin, ulam sektr de buna da-hil, byk bir ilerleme kat ettii grlyor.Buharinin yine ok temel tezlerinden biri, yeni

bir uluslararas iblmnn ortaya ktdr.Kitabn isminde zaten Dnya Ekonomisi kavramvar dikkat edilecek olursa. Bir dnya ekonomisi-nin ortaya kt tezini ne sryor. Ekonomikadan bir uluslararaslama sz konusudur. Buuluslararaslama, birtakm merkezlerin inansmerkezi olarak konumlanmasn getirmektedir;1900lerin balarnda Londra, New York, Berlingibi inans merkezleri ortaya kmaktadr. Biryerdeki iyatlarda deiim artk dnyann dierblgelerindeki iyatlar byk lde etkilemekte-dir, yani dnya ekonomisi olarak kapitalist ekono-mi daha esnek bir yap kazanmaya balamtr, ama

buna mukabil, gl ulusal ekonomiler de ortayakmaktadr. nemli lde gelien bir tekellemeaamas, trstler, karteller, ayn zamanda ulusalekonominin en gl unsurlar olarak kendisi-ni gstermektedir ve bizatihi devlet tarafndanda desteklenmektedir. Devlet ve mali sermaye

arasnda ulusal ekonominin kurulmas amacylabir ibirlii sz konusudur, Tekelci sermaye


29/86

29

aamasnda devlete ok nemli bir rol, ok nemli

bir ilev dmektedir. Bu ilev sadece savunma,gvenlikle snrl deildir. Devlet, bizatihi ekono-mik bir aktr olarak, kendi byk iletmelerinesahip olduu gibi, ayn zamanda mali sermayeylede ortak ok byk iletmeler, ok byk tekellerve trstler kurmutur.

Tekelci sermaye asndan ulusal ekonomidekorumac bir yap mevcuttur, yani ieride malniyatn yksek tutmak gibi bir ama vardr.Uluslararas dzlemde ise iyat rekabet ede-bilmek iin drebilmek, yani ihra edilenmallarn iyatn drebilme konusunda devle-tin bizatihi korumac politikalar sz konusudurve bir yandan da Buharin bu dnemi, gmrktarifeleri sava olarak adlandrlr. Yksek gm-rk duvarlar ve gmrk tarifeleri yoluyla, devletinkorumac politikalaryla ieride ulusal sanayisini,mali sermayesini kurmas ve korumaya almas,ama ayn zamanda bir uluslararas rekabeti dedesteklemesine, yani emperyalist devletleringelien uluslararas sermayeyi destekleyici bir rol,bir ilev ykleniyor olduuna zellikle iaret edi-yor.Biraz nce sylediimiz gibi, verilerle sunulan

dier bir deiken, gelimi ekonomiler arasndadnya topraklarnn paylam olmasdr. Verdiirneklerden biri o dnem asndan Alman AEGyleAmerikan General Electric Companynin birlemiolmas, uluslararas bir tekel oluturulmu olmas

ve bunu devletlerin, Almanya ve Amerikanndestekliyor olmas; bunun karsnda bir ngiliz,Fransz tekelinin yer alyor olmasdr. Uluslararastekellerin rekabeti asndan bakldnda, yanitekelci kapitalizme girildii zaman, aslnda reka-bet baka bir renk almaya balyor, rekabetin sona

ermesi sz konusu deil, ama baka bir biimalyor.


30/86

30

ok skmadan ve ok uzatmadan Leninin tez-

lerine gireceim ve burada bitireceim. Dahasonra bir ara verip belki tartmalara geeceiz.Leninin kitab hangi adan nemli? Bir kere Bu-harin bir ekonomist olarak daha ok ekonomikanalizler yapyor; geni lde ekonomik veri-lerden yararlanyor. Gerekten de vermi olduu

veriler, o dnem dnya ekonomisini tahlil etmeasndan ok nemli, ama Leninin kitabi poli-tik bir kitap, zaten Trke basksnda yok, amangilizce basksnda baln altnda Politik BirBror diye bir ifade yer alyor.Dolaysyla emperyalizm analizi, politik bir

analiz. Dierlerinden fark nedir Leninin diye so-racak olursak, byle bir zgnlnn ve farknnolduunu syleyebiliriz, politik bir analiz yap-maya giriiyor. Lenin, bir kere kitabnn byk birksmn, Hobson, Hilferding, Buharin tarafndangelitirilmi olan tezleri toparlamaya ve sentezle-meye ayryor. Fazla kaln olmayan bir kitap buZaten kendisi de ok alakgnll bir biimde,Kitapk olarak adlandrr kitabn. sviredeyazmtr ve kitabn balangcnda aslnda bir trEzop diliyle yazlm olduunu, yani gizli, irek birdille yazlm olduunu syler. Rusyada var olansansrden dolay baka trl okutulmas mmkndeildir. Kitabn nemli bir ksm, demin sylediimgibi, ekonomik analizlere hasredilmitir ve buLeninin ok zet olarak syledii, emalamartk, be analiz zerinden gelimektedir. Bun-

lar zerinde durduumuz iin sadece ksaca be-lirtmekle yetineceim. Emperyalizmin birbirinebal be zellii olduunu sylyor Lenin: Tekel-lerin ykselii, tekeller aras bir rekabetin szkonusu olmas; ikincisi inans kapitalin ykselii;ncs, sermaye ihrac, yani meta ihracndan

farkl olarak sermaye ihracnn byk bir anlamve nem tayor olmas; drdncs, dnyay


31/86

31

kendi aralarnda paylaan uluslararas tekelci

kapitalist birliklerin olumas ve beinci olarakda, yeryz topraklarnn kapitalist, byk glerarasnda paylalm olmas, yani daha nceki tez-leri tekrarlyor ve sentezliyor, ama politik tezlerinemli Leninin, hangi tezleri gelitiriyor burada?Bir kere yle bir ey var, bu kitabn isminden de

anlalaca zere, emperyalizm kapitalizmin enyksek aamas, yani Lenin kapitalizmin ulamolduu aamay kapitalizmin artk son aamasolarak gryor. Onun bir sonraki aamas artkkapitalizmin yeni bir evresi deil, sosyalizmolacaktr. En nemli eylerinden biri de, sosyalizmiin koullarn olgunlat bir dnemi ifade edertekelci kapitalizm; sosyalizme gebe olan ve sos-yalizmi aacak olan bir dnemdir.Dolaysyla Kautskynin tersine tekelci kapita-

lizm, sermayenin bir kesiminin savunduu veonun politik idaresine, politik tercihine balolan bir ey deildir. Kapitalizmin yapsal zel-liklerinin, ileyi tarznn ulat bir durum-dur, bir evredir. Politik tercihlerle bir balantsyoktur ve oradan sosyalizme geilecektir. Poli-tik analizinin ikinci boyutu ki, bu ok nemse-nir, kapitalist lkelerde ve emperyalist lkeler-deki i savaa ynelebilecek atmalarn, yanisnfsal mcadelelerin lmlatrlmas ve daryaaktarlmas asndan emperyalizmin nemli birrol yklenmi olduudur. Hatta ngilizlerin nldevlet adamlarndan yapm olduu alntlarla

da bu iddiasn glendirir. Mesela, bunlardanbiri 1895te ngiliz burjuvazisinin nde gelenpolitikaclarndan Cecil Rhodes. yle der CecilRhodes: Dn Londrada East Enddeydim (ii ma-hallesinde) ve isizlerin bir toplantsna katldm.Ekmek haykrndan baka bir ey olmayan vahi

konumalar dinledikten sonra eve giderken em-peryalizmin nemini her zamankinden daha fa-


32/86

32

zla kavradm. Byk ikrim, toplumsal sorunu

zmektir, yani Birleik Krallkn krk milyonluknfusunu kanl bir i savatan korumak iin, bizsmrge politikaclar, fazla nfusu yerletirmek,fabrika ve madenlerde retilen mallara yenipazarlar amak iin yeni topraklar ele geirmeli-yiz. Daima sylemiimdir: mparatorluk bir mide

sorunudur. sava istemiyorsanz, emperyalistolmak zorundasnz.Bir baka nemli politik analizi, emperyalizmle

ii snf arasnda bir ilikinin kurulmas. Bu da oknemli, yani politik adan varm olduu sonulariin, bu ok nemlidir, nk emperyalizmdenelde edilmi artk rnn ieriye aktarlmasndan,ii snfnn da belli llerde yararlandn sy-ler. Hatta bir ii aristokrasisinin ortaya ktnvurgular.Dolaysyla, Avrupadaki sosyalist hareketin, ii

snf hareketinin geliimi asndan bu ok nemlibir konudur. Yaam koullar iyileen ve creti yk-selen iiler, artk sistemle daha bir uyumlamaya,sistemle btnlemeye balayacaklardr, buna par-mak basar. zellikle Avrupada gelien bu eilime,bir ii aristokrasisinin ortaya k eilimine par-mak basar. Daha sonra, Komnist Enternasyonal-de, smrgeletirilen lkelerden gelen aydnlarlayapm olduu konumalarda -bu kitabnda yokama bir bilgi olarak geer- yeni sosyalist m-cadelelerin ve sosyalist sistemlerin Avrupadansmrgeletirilen topraklara, bamllatrlan top-

raklara doru kayaca dncesine ulamtr. Bulkelerdeki ii snfnn, zellikle pre-kapitalistilikiler ierisinde olan kesimlerle ve kyllkle it-tifak ierisinde sosyalist devrim yapmak ansnndaha byk olduunu dnmeye balar Yani,Avrupada sosyalist bir devrimin olanaklarnn

yava yava ortadan kalkmakta olduunu farkediyor Lenin. Bugnk adyla, nc Dnya l-


33/86

33

kelerinde byle bir devrim olaslnn daha yk-

sek olduu ynnde bir sonuca varyor.Leninin kitabnn politik olarak bir baka nem-

li bir yn, hegemonya kavramn kullanyorolmas. Daha nce, Rus sosyal demokratlartarafndan da kullanlan bir kavram hegemonya.Lenin bu kitapta zellikle bu kavram kullanyor.

Toprak ilhaknn ve emperyalist smrnn sa-dece ekonomik amalara ynelik olmadn,olmayabileceini, kar taraf zaylatmak, dieremperyalist gleri zaylatmak politikasnn birunsur olduunu da dile getiriyor ki bu, daha son-ra ok etkili olan bir gr. Hegemonya kavrambugn, biliyorsunuz Amerikann zellikle, em-peryalist gcn aklama asndan da kullanlan,bavurulan bir kavram. Irak igali, Afganistanigalinin gerekeleri asndan da dile getirilenbir ey. Amerikann Irak igal ederken, ya daAfganistan igal ederken dorudan bir ekonomikkar olmayabilir. Ortaya kabilecek yeni glerlerekabet edebilmek ya da ortaya kabilecek yenigleri engelleyebilmek iin, daha uzun vadelibir emperyalist yarn bir unsuru olarak, toprakilhaknn siyasi gerekelerle, hegemonik kalmaamacyla, ekonomik kar sz konusu olmasa dahiyaplyor olduu tahlili nemli.Bir baka ey, kapitalizmin son aamasnn,

tekelci kapitalizmin bir asalaklk ve rmeierisine girmi olduu tezidir. Bu son aamasdrkapitalizmin, ama ayn zamanda bir rantiye

ekonomisidir, bunu Buharin hisse senedi ekono-misi olarak adlandryordu, Lenin de ayn eyisyler. retken faaliyetler dnda, mali serma-yenin ne gemesiyle beraber banka kredilerinin,devlet tahvili alm-satm ve, toprak speklasyo-nunun ne geiyor olmas, kapitalizmin asalak du-

ruma gelmesi ve rmeye doru eilimi olarakgrlmtr ve belki de Lenin en fazla tartmaya


34/86

34

konu olan tezlerinden bir tanesi de budur. Daha

sonra kapitalizm zerine tahlil yapanlar, unune srmektedirler: Lenin retken sermayeninnemsiz bir hale geldii tezinden hareket ediyor-du, fakat daha sonra ok farkl sektrlerde kapi-talizm retken sermayeyi arttrd. Yani ulam,iletiim, telekomnikasyon, uzay teknolojisi, ge-

netik vs. gibi alanlarda retken sermayeyi yenidenarttrmak yoluna gitti, dolaysyla bir rantiye eko-nomisi olarak kalmad kapitalizm. retken ser-maye, retici glerin geliimi devam etti gibisin-den bir kar tez de sz konusu olabilmekteGenel olarak, klasik emperyalizm kuramlar er-

evesi iinde, ok zet bir biimde, dikkat ekiciolan, temel savlar bunlar, ama sorularnz ereves-inde biraz daha amak mmkn olabilir. Umarmok kuramsal ve skc olmamtr, teekkr ede-rim. sterseniz bir ara verelim, daha sonra soru-lara geebiliriz.


35/86

I. BLMTARTIMALAR


36/86


37/86

37

SALONDAN- mparatorluu ortaya atan,

kreselleme teorisini ortaya atanlar arasndakibenzerlikleri biraz aabilir misiniz?SALONDAN- Kriz sonras, kapitalizmin yapsal bir

deiiklie gittii grlen bir ey. Mesela, dolarnartk eski hegemonyasnn kalmayaca, farkl parabirimlerinin uluslar aras ticarette geerli olaca

syleniyor. Birinci Dnya Sava ncesi, dnya, okkutuplu, ama sonunda hepsi kapitalist olan lke-ler gibi bir benzerlik ortaya kar m?FLZ ZABCI- Birinci Dnya Sava ncesine

benzer bir durum sz konusu olabilir mi? diye so-ruyorsunuz deil mi? Yani, tek kutuplu dnyadandaha farkl bir dnyaya, farkl bir gler dalmnadoru bir gei sz konusu olabilir mi?Buyurun.SALONDAN- imdi acaba, Lenin tarihsel olarak

yanld m diye bir soru sormak istiyorum. nkLenin emperyalizmi tanmlarken, tekelci serma-yenin en son aamas olarak yorumluyor ve ondansonra kapitalizmin sosyalist devrimlere evrimlereevirilecei diye bir ey sylyor. Ancak; emper-yalizm bugn kresellemeye doru evrildi. Lenintarihsel olarak ksa bir dnem iin hakl kt,ikinci Dnya Savandan sonra, yeni yeni sosyal-ist lkeler dodu ama o zaman da baktmz za-man, sosyalizm kt ve artk devrimin ipular daimdilik gzkmyor. Dediim gibi, emperyalizmbelli bir kresellemeye doru evrildi, bu durumnedir acaba? Lenin yanld m acaba uzun vade-

de?FLZ ZABCI- Sizin cevabnz var gibi gzkyorbu soruya.SALONDAN- Birinci Dnya Sava srecinde,

Enternasyonalde de syledii tez ortaya atlyor,sanrm Lenin de bunu destekliyor. Bu emper-

yalist sava ierisinde ii snfnn, kapitalistlertarafndan silahlandrlaca ve bu silahlanan ii


38/86

38

snlarnn, silahlar birbirine dorultmaktan

ok; kendilerini smren egemen snlaradndreceine dair bir tez ortaya atlyor. Bubalamda, milliyetilik, militarizmle, kapitalizmarasndaki ilikiyi, orada yanlmasnn, o sosyalist-lerin o tezinin hakl kmamasnn sebebi olarakneyi grebiliriz?

Leninin nc Dnya lkelerine daha okodaklandn, Avrupada sosyalist devrimolamayacan dndn sylemitiniz. Bu,Marksdan bir kopu mu? nk Marks, kapi-talizmin retici glerine hibir in Seddinindayanamayacandan, kapitalist retim tarzgirdii lkelerin, kapitalist retim tarzlarn tama-men deitireceinden bahsediyor. Bu LeninleMarks arasnda temel bir ayrm olarak grlebilirmi? Zaten Bamllk Okulu da bu tezi savunuyor.Bir taraftan Birinci Dnya lkeleri, nc Dnyalkelerinin hibir zaman kapitalistleme sre-cine geemeyeceklerini savunuyorlar. Orada ikisiarasnda, Marksla Lenin arasnda siyasi adan birkopu grebilir miyiz?FLZ ZABCI- Kapitalistleme srecini yorumla-

mak asndan m? Smrgeletirilen lkelerdekikapitalistleme srecini yorumlamak asndanm?Baka soru var m?SALONDAN- savan, d savaa kaydrlmas

gibi bir olgudan bahsetmitiniz. Peki, bugnkhkmete bakarsanz, ite AKP Hkmetine, Krt

sorununun zm, ama Trkiyenin, gl ordu,gl Trkiye gibi, bir slogan gibi bir ey mi? Yanidaha ok, Ahmet Davutolunun geliiyle birlikte,dier d dnyaya, daha dorusu Ortadouya,gl bir Trkiye gibi bir alm vard. Yani ben-zer, ayn ey midir?

SALONDAN- 1929 bunalm dnemi sonrasnda,bilindii gibi, kapitalist sistem bir savala,


39/86

39

paylam savayla karlat. Gnmzde de

2008de balayan halen derinleerek devam edenbir kresel krizin, byle bir savaa imdilik yolamamasn nasl aklarz? Kapitalist-emperya-list sistemin z deimediine gre, hangi meka-nizmalarla bu durumu tolare ediyor?FLZ ZABCI- Ben, var olan sorular unutmadan

ve zamanmzn yettii lde cevaplandraym.Sondan balayp, baa doru geleyim.Son krizin, kresel bir savaa ulamam olmas,

belki erken bir saptama olabilir. Bundan sonra naslbir gelimeye sahne olacak dnya bilemiyoruz, amau an iin grlen ey ya da bana yle gzkyorki, byk gler, byk devletler arasnda ksmi biruzlamaya, sessiz bir uzlamaya varlyor. AmerikaBirleik Devletleri tarafndan Irak, Afganistan gibibelli blgelerin igal edilmesi, balangta bir iti-razla karlat; zellikle Fransa ve Almanya karkt. Fakat daha sonra o konuda da bir uzlamaortaya kt, yani bir paylam dzeniyle balantlolarak bir uzlama ortaya kyor. Bu dnemi,iinden geerken ok iyi tahlil etme ansna sa-hip deiliz. Byle bir uzlamann, ksmi, greli biruzlamann ortaya km olduunu syleyebiliriz.Ama ekonomik krizin getirecei yeni bir savadurumu acaba sz konusu olabilir mi? Bu meseleok tartld. Krizden sonra da tartlr hale geldi,ama kanmca bu tartmalar kapitalizmin derinin-de yer alan yapsal elikilere inmedi.Mesela, Rosa Lksemburgun ismi ok fazla gn-

deme geldi. Yaptlarnda pek rastlamadm ona, amason kriz srasnda dzeltici sava kavram onaatf yaplarak kullanld. Kriz ortamn atlatabilmekiin, savalarn yeni bir olanak sunabilecei, yenibir frsat sunabilecei ynnde tezler ortaya atld.Gerekten kapitalizmin varolan krizi, byle bir

sava dourur mu? Bu krizin nitelii ne? Yapsalbir kriz mi? Dier krizlerle benzer ynleri, farkl


40/86

40

ynleri nelerdir? gibi sorularn iyi bir biimde

yantlanmas gerekiyor.Bir savan sz konusu olabilecei tespiti ise, ok

yzeysel bir tespit gibi geliyor bana. Bu krizin,dzeltici bir savaa yol aabilecei tespiti, yeterlitemelleri olmayan bir tespit bana kalrsa. Ksavadede, emperyalistler aras bir sava olasl

uzak grnyor. Son dnem itibariyle baktmda,mesela in, Rusya, Avrupa Birlii ve AmerikaBirleik Devletleri arasnda zaman zaman bellikonularda bir uzlamann ortaya kt ynnde.Bunu tam olarak syleyebilmek, kesin bir tespityapabilmek kolay deil, fakat byle bir eiliminolduu ynnde bir izlenim var bende, en azndanu an iin. Dolaysyla byk gler arasnda savaolasl neredeyse yok gibi, ama ksmi, blgeselatmalar olabilir belki.Pakistann durumu ilgin. Amerika Birleik

Devletlerinin ve dier lkelerin askeri gleri,Iraktan, Afganistan ve Pakistana doru kayd.Amerika Birleik Devletleri, Iraktan asker ek-meye yneliyor, ama Afganistana asker ymayaalyor. Pakistann Iraktan fark kalmad nere-deyse, bombalamalar, intihar eylemleri ve bir ikarklkSava denince, emperyalist glerin kar karya

geldii bir sava deil artk sz konusu olan.Savan yntemleri farkl ve i savaa ynlendiri-yor Amerika Birleik Devletleri; bazen igal ediyor,bazen de i sava yaratyor. Mesela, Pakistann du-

rumu biraz byle. Var olan devletin kurmu olduugvenlik mekanizmalarn ortadan kalkt, bykbir dzensizliin, istikrarszln hkim olduubir ortam yaratyor, bunu kkrtyor aslnda. Varolan etnik, dinsel gruplar arasndaki kavgalar dakkrtyor. Dorudan askeri gleri ile mdahale

etme yannda, byle bir ynteme de bavuruyor. Oyzden sanki Amerikann dorudan mdahalesi


41/86

41

dnda, nk onun ok byk bir baarszla

uradn grdk biz, i savalara ynelik bir admatacak gibi bir izlenim var bende. Bilmem siz nedersiniz buna ilikin olarak? Sizin bir ngrnzvar m bununla ilgili?SALONDAN- 45 sonras, yani paylam sava

sonras tm paylam sonras, istemeseler de

yrynn bu sistemden kopmas, in Dev-rimi ve Sovyet sistemine bal devrimlerin ortayakmas bu kresel glere ciddi bir ey vermitirdiye dnyorum ve hemen arkasndan DnyaTicaret rgt, IMF, NATO vesaire sistemi uzun va-dede ayakta tutmak iin tedbirler almtr. Bugnonlarn yeni biimleri aranyor. Yani, sava belkien son are, ama sizin de ifade ettiiniz gibi mevzisavalar sryor, ama byk bir paylamdan eki-niyorlar, ne olacan onlar da gremiyorlar, bylebir savan sonunda ne kacak? Kimse bilmiyor,onlar da bilmiyorlar. Muhtemelen kt eylerkacak diye, sistemi kendi ierisinde kontrol et-meye alyorlar.FLZ ZABCI- Pek ok teknie bavuruluyor; me-

sela, bunlardan bir tanesi rejim deiiklii. Varolan corai snrlarn, ulusal snrlarn yenidenizilmesi iin, sadece sava, askeri tekniklerikullanmyor. Rejim deiiklini kullanyor, bunugrdk ite, bu renkli devrimler erevesinde.Ukraynada grdk, Suriyede yapmaya alt; pekok lkede bavurduu eylerden bir tanesi bu.SALONDAN- Veyahut da Byk Ortadou Projesi

gibi yeni paradigmalardan hareket ediyor.FLZ ZABCI- Politik yntemler kullanyor bazen,duruma gre deiiyor. ok hzl bir deiim sre-ci gsteriyor aslnda. Var olan dengeler itibariylebakldnda ok hzl bir deiim sreci ierisinegirdik diye dnyorum.

SALONDAN- Mesela, bu Trkiyedeki PKK, Krtmeselesinin birden bire sanki 30 ylda hibir ey


42/86

42

olmam gibi alm paketinin yukardan aa

doru dayatlmas burada byle bir uzlamasalarken, sizin dediiniz gibi Pakistan, Afganistangibi . durumu baka bir ey.FLZ ZABCI- Bu atma dzlemi kaydrlyor. Bu

bir stratejinin gerei olarak da ortaya kabiliyor.Belki bununla balantl olarak, arkadamzn

sorduu gl bir Trkiye imajnn izilme-ye allmas, acaba i savan darya dorukaydrlmas gibi bir ey, bu tahlil daha okLenin tarafndan, byk emperyalist gler iingelitirilmi bir tahlil ve o dnem iin yaplmbir tahlil, yani 20. Yzyln balarnda yaplmbir tahlil. Tabii ki, gelimi kapitalist lkeler, snfmcadelelerini lmlatrmak iin, her zamanemperyalist bir arta ihtiya duyuyorlar ve bun-dan byk lde yararlanyorlar. 45 sonras iisnf ile sermaye ve devlet arasnda gelien birittifakn sonucu olan, sosyal devlet anlay ya daKeynesyen uygulamalar dahi, Avrupa lkeleri-nin dardan ald bu destee, artk rne balolarak gereklemi bir eydi. Tabii ki emperya-lizmin byle bir snf mcadelesini, lmlatrma,trpleme anlamnda nemli bir rol oluyor.Trkiyeyi bir emperyalist lke olarak

deerlendirmemiz mmkn deil, tam tersine,baml klnm, yar smrge, mstemleke, neolarak adlandrrsak adlandralm, yle bir lkeTrkiye; dolaysyla, emperyalist lkeler iinyaplm olan tespiti, Trkiyeye uyarlamak pek

doru olmaz. Analitik olarak doru olmaz, amayle bir ey var: Gerekten, Trkiyenin d poli-tika asndan izdii yeni bir proil var. Gene iin-den getiimiz bir sre olduu iin, bire bir dorudeerlendirmek belki mmkn olmayabilir amasizin de sylediiniz gibi, komularla iyi ilikiler

kurma erevesinde aslnda, blgede gl birlke olmaya soyunuyor Trkiye.


43/86

43

SALONDAN- Trkiye tam anlamyla emperya-

list bir lke deil ama sonuta bir noktada em-peryalizmin orta douda taeronluunu yapanbir lke. Bir noktada emperyalizm isellemi birolgu Trkiyede ve ilerisi iin bu durumun dahaglenecei sylenebilir mi?

FLZ ZABCI- Irakta daha istikrarl bir ynetim

kurma gibi bir amac var. Kuzey Irak daha denetle-nebilir ve daha dzenli, istikrarl bir hale getirmekistiyor, Amerika Birleik Devletleri ve PKKnn et-kisiz hale getirilmesi de bundan Trkiye KuzeyIraka omuz verecek, destek verecek, bununkarlnda da PKKnn yava yava bitirilmesigibi bir proje sz konusu. Gene, Amerikann zel-likle Kakaslar ve Ortadouda gelitirmi olduupolitikalardan bamsz deil aslnda bunlar.Trkiyenin slendii rol de o politikalar ereve-sinde gerekleiyor.Irakta istikrarn kurulmas; ama dier blgelere

doru kaydrlm bir i sava. Irakta, zel-likle Kuzey Irakta istikrarn salanmasndaTrkiyenin belli bir rol yklenmesi ve tabii ki bublgeyi kapitalist ilikilere ve pazara entegre et-mek. Suriye, Hafz Esadn lmnden sonra, bili-yorsunuz, Amerika Birleik Devletlerine daha faz-la yaklamaya balad, bir neo-liberal programuygulamaya balad. O yaklamann arac kurumugibi Trkiye. Blgede istikrar ve bar diyorama o istikrar ve bar lkelerinin veya daha uzakkalm blge lkelerinin kapitalist sistemle dahafazla btnletirilmesine de hizmet ediyor.

SALONDAN- Suriye, Avrupa Birliinin, gmrkbirlii iine almay hesaplad bir lke. Suriyeile Trkiye arasnda kurulan iliki, batya ramenkurulmu bir iliki deil. Zaten, Trkiyenin ortadouda izledii, genileme politikas, Amerikayaramen bir politika deil ki. Amerikann

politikasnn bu blgedeki bir uygulamasnyapyor Trkiye.


44/86

44

FLZ ZABCI- Mesela, Balkanlarda, Srbistan ile

Hrvatistan ya da Bosna-Hersek arasnda bir ara-bulucu rolne giriyor, pek ok lke asndan oblgedeki ilikileri dzenleyen, gelitiren bir aracrol ykleniyor. ran meselesi ayn ekilde.SALONDAN- nce Genelkurmay Bakan gitti,

bizim Pakistann en problemli yerinde Pakis-

tan Genelkurmay Bakanyla gezdiler, incelemeyaptlar. Arkasndan Trkiyenin Babakan gittibirka gn sonra. Hadise, oralar Amerikannpolitikalarna uygun bir hale getirme olaydr.SALONDAN- Mesela, Krt hareketinin bugn-

den snfsal bir hareket olduunu syleyemeyiz,ama Trkiyeye sanrm biraz bal tutan parmanyalar diyebilir miyiz?FLZ ZABCI- Hangi anlamda?SALONDAN- Amerikann blgedeki projeleri-

ni uygulanmasnda arac olduunu syledinizsanrm, bu noktada Gney Koreye benzetildi,Gney Kore nasl zenginletirilse Trkiye de yleolacak gibi bir ey oluyor. Ya da sanrm bireyi vard Abdullah calan paa yapalm diye.Buna benzer eyler olabilir mi?FLZ ZABCI- Yani btn bunlarla beraber,

Trkiyeye ekonomik bir kaynak da akacak diyemi dnyorsunuz? Zaten bu yaplyor. Btnbu stratejiler, krediler vesaire ile yaplan bir eybu. Dnya Bankas kredileri, IMF kredileri gibiTrkiyeye ok fazla kredi aktarlmasnn neden-lerinden bir tanesi de, Trkiyenin Amerika

asndan jeostratejik konumunun ok byk birnem arz ediyor olmas. Trkiye krizi ok derin-den hissederek yaamad, isizlik oran ilan yk-seldi, ama bire bir gndelik hayatmz ierisindederinlemesine bir kriz hissetmedik.Dolaan, milyarlarca dolarlk para var, bu nere-

den geliyor, nasl geliyor belli deil. Trkiyeninihracat artt, yllk 150 milyar dolar bulan bir


45/86

45

ihracat var. Ekonomi bir ekilde bymeye devam

ediyor, ama iktisat hocalarmzn hep sylediibir ey var: Byme her zaman iin refaharttrc, gelir dalmn dzeltici bir gelimeyedenk dmez. Byme devam ediyor, fakat buTrkiyede yoksullarn, isizlerin artmayacaanlamna gelmiyor tabii ki. Trkiyeye ynelik

byk bir ekonomik destek var.2001 krizi srasnda Trkiye, ok byk destek

ald, Dnya Bankasndan ve IMFden ok bykkrediler ald. Hemen ncesinde krize girmi olanArjantine ayn destek verilmedi. Tkiyenin jeo-stratejik konumu nemli gerekten, o adanekonomisiyle de batmayan bir lke olarak korun-mak isteniyor.SALONDAN- Burada yle diyebiliriz belki:

Trkiyenin Byk Ortadou Projesinde rnekmodel olarak gsterilmesinin bu modelingeerliliinin Trkiyede ayakta kalmasyla alakalolduunu sylyor. nk model olarak gste-rilen lkenin kyor olmas aslnda, o projeninde keceinin, almayacann bir gstergesiolarak alglanabilir bence de. Trkiyenin bu an-lamda kmeyeceini, ayakta kalmasn destekle-mek, bu anlamda en azndan Amerikann veyaAvrupann politikasdr. Trkiyenin para giri-kna baktnz zaman ortalkta hesabnveremediimiz, nereden geldiini bilemediimizaa yukar 17-20 milyar dolar civarnda bir paravar. Belki bu parann sayesinde biz krizi derinden

hissetmiyoruz.FLZ ZABCI- Scak para ak da srd. Resmiyollardan bilinmeyen bir ey var, ama para akda sryor.SALONDAN- AKPnin bu alm, Trkiyenin

sermaye snf tarafndan da destekleniyor. Irak

bizim, u anda d ticarette ak vermediimizyegne lkelerden biri. Trkiyenin d ticaretinde


46/86

46

hayatnda grmedii ekilde, Afrika lkeleriyle

ona, yirmiye katlanyor bu ticaret hacmi. Bu poli-tika da sermaye snf tarafndan destekleniyor.FLZ ZABCI- Bizatihi sermaye snfnn d

yatrmlara ynelmesi sz konusu. Mesela Afrikaasndan bakldndaSALONDAN- Aslnda biz emperyalist bir lke

deil, ama sermaye ihra eden bir lke halinegeldik.FLZ ZABCI- Bunlar da dnmek lazm,

hani sermaye ihrac artk, gnmzde zerindetartlmas gereken eylerden bir tanesi. Sadeceemperyalist lkelerin gerekletirdii bir ey ol-maktan kt. Gelimekte olan lkeler kategorisiierisinde yer alan lkeler de, sermaye ihracnabavuruyorlar.Trkiyenin Rusyaya, Iraka veya dier lkelere,

Balkan lkelerine veya Afrika lkelerine ynelikd yatrm yapmak ynnde istekleri var.SALONDAN- Bu biraz, sermayenin yapsyla da

ilgili bir ey. Trkiyenin sermayesi nedir, bak-mak gerekir mi ona? Afrikaya giden para, Tr-kiye zerinden giden para, kimin paras acaba?Kimin sermayesi? Artk, uluslararaslam birdurum sz konusu. Bir anlamda sermayeninuluslararaslamas sz konusu. Bu sermayebatl emperyalistlerin yahut baka byk inansevrelerinin sermayesi olmadna dair de bir ga-ranti yok yani.FLZ ZABCI- Yok, ama hani, gazete haberlerinde,

benim rastladm, Trk sermayesiydi o. Afrikayagz diken ve d yatrmlar yapmay dnen,nk ucuz emek, ucuz igc ok nemli, yaniTrkiyede yle ya da byle korunan bir sermayekesimi var.SALONDAN- O yatrmclar buradan fabrikay

skp gtryorlar o tr yerlere. Evet, o tr eyleroluyor.


47/86

47

SALONDAN- Syledii gibi Trkiye a atlayarak,

demokratikleecei, hegemonik bir lke olaca vekeyi dnecei eklinde bir sylenti var ve bunasadan, soldan satlan bir yn insan var. Bylebir ey yoktur, nk sistemin iinde bil lkedir vekapitalizmin daima kr hedelerini en yksek nok-taya tamak gibi bir durumla kar karya kald

iin, Trkiyenin bu anlattmz ksmi szdegelimelerle bir Almanya, bir Avrupa, bir . veyabenzeri bir ey olmas mmkn deildir diyorumve bu tr ham hayallere de kaplmamas lazmdr.FLZ ZABCI- Evet, u husus. (Glmeler)SALONDAN- ok byk unvanlar olan insanlar

Trkiye hemen hemen keyi dnmtr, Trkiyeartk kresel sistemin bir paras olmutur, artkeski eylerden vazgesin diye akl veren insanlarzaman zaman iimizden kyor.FLZ ZABCI- Herhalde, ok hayalperestsiniz de-

mekten baka sylenecek bir ey yok, gerek dbir ey nk.Lenin ve Marks arasndaki fark, kapitalistleme

asndand deil mi? Smrgelemi lkele-rin kapitalistlemesi asndan, aslnda Marksbildiim kadaryla ok fazla ey sylemiyor. S-mrgeler zerine yazm olduu yazlarda, bulkelerde de kapitalistleme asndan belli birilerlemenin gereklemesi dncesi var vebu belli llerde de eletirilen bir ey. Mesela,Hindistann smrgeletirilmesi, Hindistanndaha ileriye doru gitmesi asndan bir adm

olarak deerlendirilir. Kapitalistleme ve iler-leme dncesinin, Marksdaki uzants olarakdeerlendirilir. Byle olmasa dahi, gerektensmrgeletirilen lkelerde eski eitsizlik sistem-lerinin alaca ynnde dnceleri var.Lenin ve Buharin smrgeletirilen lkelerdeki

sre zerinde hemen hemen hi durmuyorlar.Daha sonra gelitirilen kuramlarn en ciddi eletiri


48/86

48

noktalarndan bir tanesi de bu. Emperyalist mi,

daha ok emperyalist lkeler ve onlarn i ieilikileri ve bu lkelerdeki kapitalizmin gelimedinamikleri asndan tahlil ediyorlar. Lenin bel-ki bir istisna, Rusyada kapitalizmin gelimesivesaire zerine yazlar var, ama derli toplubiimde gelien Dnya kapitalist sistemi ieri-

sinde bir dnya sistemi olarak kapitalizm iindeiblmne dayal olarak, smrgeletirilen l-kelerdeki kapitalistleme srecinin nasl olaca,nasl olabilecei konusunda genel bir yaklam,genel bir ereve sunmuyorlar. Klasik emperyalizmkuramlarnn byle bir yan var. Fakat daha sonra,benim zellikle aramba gnk sunuta zerindedurmak istediim ey, 45 sonras gelien teorilererevesinde bunun nemli bir konu olarak elealnddr. Paul Barandan Bamllk Okuluna ka-dar, Andre Gunder Franktan Wallersteina kadarpek ok kuramc, bu sorun zerinde de durmayabalyorlar ve az gelimiliin aslnda teorisinikurmaya alyorlar.Var olan dnya kapitalist sistemi iblm ieris-

inde, acaba geride braklm olmak, azgelimiolmak nasl bir anlam ifade ediyor? Hangi ekono-mik srelerin sonucu olarak ortaya kyor?leri srdkleri tez, bu lkelerin hibir biimdeBatdaki biimiyle kapitalistlemenin sz ko-nusu olmayaca Zaten biliyorsunuz, arpkkapitalistleme ad altnda gerek Samir Aminin,gerekse Bamllk Okulu yelerinin kullandklar

kavramlar var. Belli llerde sanayileme sz ko-nusu olabilir, ama bu kapitalist sistemlerin getiiaama ve evreler, ilerleme, retkenlik ve verimlilikdzeyindeki art eklinde olmayacaktr, nk birsmr ilikisi vardr, eitsiz bir iblm vardr.Bileik ve eitsiz gelime aslnda Troki tarafndan

kullanlan, sonra Lenin tarafndan da gelitirilenbir kavram. Bunun zerinde duruyorlar ve bu


49/86

49

lkelerin kapitalistlemeleri sz konusu olsa

bile, belli llerde ve arpk bir kapitalistlemeolaca zerinde duruyorlar.Daha ok, 45 sonras yaklamlarn gelitirdii

bir tema bu ve klasik kuramlar da bu adaneletiriyorlar, esas olarak gelimi kapitalist lke-lerdeki dinamikler zerinde durduklar iin.

Lenin uzun vadede yanlm olabilir mi? diyesormutunuz. Uzun vade derken, acaba nasldnebiliriz bu tarihi? nmzdeki 100 yl? Enazndan imdiye kadar olmad. O iinde yaadkapitalist koullar tahlil ediyor ve politik birstrateji izmeye alyordu. O koullardan dahafarkl koullar ierisindeyiz imdi. Yanlm olmak,yanlmlk terimi pek uygun dmyor, kapital-izmin son aamas olarak deerlendirmiti tekelcikapitalizmi. unlar ok tartma konusu: Bugniinde bulunduumuz aama acaba hala tekelcikapitalizm aamas m? Leninin tarif ettii dzenbir balang noktas oluturuyordu 1900lerde,biz 2000lerde onun hala ileri noktalarna dorutanm durumda myz? Yoksa tekelci kapitalizmdnemi kapanm mdr? Kapitalizmin yeni birevresine doru mu getik acaba?Mesela, kreselleme sylemleri bunlar sylyor;

biz kapitalizmin yeni bir evresine doru getik vs.diyorlar ama Marksizmin iinden bakanlar da halatekelci kapitalizmin kendisini srdrdn, varolan elikileri koruduunu, belki bu elikilerinyeni biimler aldn ama esas, temel elikilerin

hala yaadn ileri sryorlar. Dolaysyla hala osrete olabiliriz. leriye ynelik olarak bir sos-yalizm umudu var m acaba? Bu sadece ekono-mik deikenlere bal ortaya kabilecek bir eydeil. Siyasi iradeye, deikenlere bal olarak dageliiyor pek ok ey.

Sosyalizm dncesi, Leninin dnd an-lamda bir sosyalizmden farkl m olacaktr artk


50/86

50

gnmz asndan ve gelecek asndan? Bu da

tartlmaya deer bir ey. Onun dnd sos-yalizm gibi bir sosyalizm kurulabilir mi? Byle birkoul var m? Gelecekte teoride ngrlen trdenbir sosyalizm mmkn m? Yoksa baka tr sosya-lizmler mi ortaya kar acaba? Bu da tartlabilirbir ey.

Uluslararas ticarette ok kutuplu bir yere dorugidiyoruz. Zaten onu hissettik, 90 sonrasnda tekkutuplu bir dnya, Amerikann hegemonyas er-evesinde oluan tek kutuplu bir dnya yava yavazlmeye balad. Bunun en belirgin emareleri,inin bir hegemonik g olarak, bir rakip olarakykselmeye balamasSilah sanayi asndan Amerika hala en gl

lke, askeri g asndan. 130 lkede askeri sbarndryor. Dnyann pek ok tarafna dalmdurumda askeri g asndan. in tabii ki bu as-keri gle rekabet edebilecek durumda deil ama,Amerikan ekonomisi ine baml duruma gelmidurumda ve in kapitalist sistem iinde hi ol-mayan bir byme oranna sahip. Krizden sonrada byme oran ok fazla dmedi, u an %8.5byme oran, ok yksek bir byme oran hala.Bymeye devam ediyor. Son Dnya Bankas veIMF stanbul toplantlarnda inin byk bir et-kisi vard. zellikle bu kurumlarn oy oranlarnndeitirilmesi sz konusu oldu. Biliyorsunuz l-kelerin bu kurululara aktardklar mali kaynak-lara gre, belli bir oy oranlar var. Amerika Birleik

Devletleri ve Japonya ok fazla kaynak aktardklariin onlarn oy oran ok daha fazla. Gelimi kapi-talist lkelerin %75lik gibi bir oy oran var. Dierlkelerin ne dnd, ne talep ettii ok fazlanemli olmuyor.Gelimi kapitalist ekonomilerin ynlendirdii

kurumlar bunlar. Mesela, in, ok byk birbask yapt, bu kurumlardaki oy oranlarnn


51/86

51

deitirilmesi, yeni lkelerin, mesela Hindis-

tan gibi, in gibi, Brezilya gibi Arjantin, Trkiyegibi lkelerin oy oranlarnn ykseltilmesi ko-nusunda bir bask yapt. Bunlar -hep Amerikanhegemonyasnn zaten zaylamakta olduu bilini-yor ama- yeni glerin, yeni g bloklarnn or-taya ktna gsteren birtakm iaretler olarak

deerlendirilebilir.Latin Amerika blgesinde yeni bir g blou

ortaya kabilir mi acaba? Amerikan emperyal-izmine ve hegemonyasna direnen ve onunla boylebilecek olan rekabet eden in, Hindistan,Rusya, ran gibi, biraz daha dalm, okluk ha-line gelmi g odaklar ile kar karyayz. Tekkutuplu dnyadan, ok kutuplu dnyaya bir geioldu. Gerekten de krizden sonra byle bir durumsz konusu.En bata sorulan soruya geleyim: gerekten

de gerek Negri gerekse Hardt, gerekse yeni em-peryalizm kuram gelitiren dnrlerin nemlibir ksm Kautskyden esinlendiler. Barl birdnyann ve barl bir devletleraras sisteminkurulaca ynnde tezler gelitirdiler. Bu tez,byk lde kntye urad, 2001de Ame-rika Birleik Devletlerinin gerekletirdii askeriigallerden sonra, aslnda bu tezlerinden byklde vazgetiler.Negri ve Hardt, daha sonra okluk isminde bir

kitap yazd. Aslnda okluk onlarn, yeni direnilergsterebilecek, anti-kapitalist direniler gstere-

bilecek bir birliktelii ifade ediyordu. Yeni kankitabn nemli bir blmn savaa ayrdlar, yenigelien sava stratejilerini, yeni sava biimleriniele aldlar. Dolaysyla, barl dnya dzeni te-zinden byk lde vazgetiler.Temelde de Clinton ynetimine ynelik atlarla

aslnda bu yaplyordu. Clintonun daha lml, dahauzlamac bir politika izgisi izlediine dair genel


52/86

52

bir kan olumutu. Hardt ve Negri de bu kany

paylayordu. Ama bu tez, en azndan Amerikaasndan kt.SALONDAN- Bu tezin kt nokta ya da sor-

maktan vazgetiini sylediniz ya, 2008 krizinekadar belki altlar boalm olabilir. Bugn, onlarnarkasna snd, o liberalleme dediiniz, o

kreselleme dediiniz olgu da bir nevi duvaraarpt. Sonuta o ideologlarn beslendii yer burasolduu iin, biraz da etkileri vardr. 2000lerindnyasnda ya da Trkiyesinde 2008 krizine ka-dar bir grdkleri, bir iddialar vard, ama, bugnonlarn da ortalktan kaybolduu bir dnemiyayoruz. 2001 mi diyebiliriz, yoksa 2008 krizimi bunda etkili olmu olabilir? 2001den sonrabu tezi savunan, dnyann birok yerinde, genel-likle bu tezi savunan ve iddial siyaset uygulamayaalan birok, hani bugn liberal siyaset yapaninsanlarn var olduunu grdk. Bunun tabirinibu ekilde verebilir miyiz?FLZ ZABCI- 2001 bir dnm noktas oldu

bence. zellikle sol liberal aydnlar, entelektellerasndan Amerikann stratejisini deerlendirmekve kreselleme sylemlerine sadk kalmaasndan bir dnm noktas oldu. Orada bir kopuyaand. Bir dieri de 2008 krizi oldu. O konudada haklsnz, ok fazla zerinde durmadk ama,kresellemeyi eer bir olgu olarak ele alacaksak,bunun en temel unsurlarndan bir tanesi neolib-eral politikalar. Ama neoliberalizm ayn zamanda

bir ideolojidir. Devletin ekonomiden el ekmesi,devletin minimalize edilmesi, sadece dzenleyicifonksiyonlara sahip olarak faaliyet gstermesi,sosyal haklarn trplenmesi gibi kimi noktalardatoplanan neo-liberalizm, krizle beraber belli birypranmaya urad. Devletin ekonomiye mda-

halesinin gerekli olduu birok rnek var, biliyor-sunuz aslnda. Dolaysyla, krizden hemen sonra


53/86

yazlp izilen eylerin banda, neo-liberalizmin

de kt yer alyordu. Bunu sadece sol aydnlardeil, mesela Fukuyama da yazd.Fukuyama, krizden hemen sonra bir makale

yazmt. Apak bir biimde Reaganla bir-likte Amerikada balayan ve dnyann dierblgelerine yaylan, yeni liberal politikalarn

bittiini sylyordu. Tarihin sonunu ilan eder gibiayn zamanda neo-liberal politikalarn sonunuda ilan etti makalesinde. Kriz de tabii bir dnmnoktas, ama, kriz daha ok neo-liberal uygulama-lar ve ideoloji asndan bir dnm noktas.SALONDAN- Ama sonu itibariyle onlarn da

beslendii yer, bir eklide oras deil miydi?Emperyalizmin aldn, artk emperyalizminyok olduunu sylyorlard, snf elikilerininbittiini sylyorlard, ikinlik politikasn n pla-na karyorlard. Bu da sonuta postmodernizmin plana kartyorlard. Sonuta neoliberalizminde styaps, postmodernizme arkasn yaslyordu.Sonunda kapitalizm son ideolojik argmanlar dabir ekilde yok etti.FLZ ZABCI- Sarst byk lde ama, tamamen

ortadan kalkm deil.SALONDAN- ok fazla neoliberal olarak

deerlendirdik de...FLZ ZABCI- Hayr, neoliberal demedik. Sol en-

telekteller ierisinde yer alyor, yeni liberal deil,ama Marksizmden de belirli llerde uzaklamdurumdalar.

SALONDAN- Onlarn bu kresellemeyi ya daimparatorluk dzeyinde aklamalar ve misalo zaman talyann ya da Avrupadaki baz l-kelerin Avrupa Birliine girmelerini ya da kre-sel oluumlar ierisinde yer almalarn destekle-melerinin sebebi de biraz ey deil mi? Yani

sonuta, kendi yaynladklar okluk kitabndada nceden beri bahsettikleri politik kuruculuu


54/86

54

stlenecek snfn sadece kskanabilecek bir ii

snfndan ziyade, daha geni kapsaml bir toplu-luk olabileceinden bahsediyorlard. Bu okluunbtnlemesi asndan Avrupayla, dnyayladaha uluslaras bir mcadele izlenmesi asndandesteklediini, Negrinin ve Hardtn AvrupaBirliine ya da uluslararas oluumlara girmeleri-

nin sebebini aklamaz myd bu adan? Bir deunu da eklemek istiyorum, kreselleme sre-cinin bir aksakla uramas, hi tahmin edile-meyecek bir ey deildi, sanmyorum ki Negriya da Hardt da byle bir eyi tahmin edemesin.nk kapitalizm zaten krizlerle kendini yeni-leyen bir sistem olduu iin, zaman zaman kriz-lerle yaayan bir sistem olduu iin, evrinmesinibir ekilde, krizleri atktan sonra da devam et-tirmeye alacaklar ve ayn onlarn oluturduuokluk kavram yada dier kavramlarn bir andakp gitmesi ya da tezlerin sona erdiini syle-mek, biraz doru olmaz gibi geliyor bana.FLZ ZABCI- oklukla ilgili tezleri tabii ok

tartmal. okluk olarak adlandrdklar eyinneyi ierdii, gerekten kapitalizme alternatif birpolitikalar seti, bir iktidar mcadelesi oluturupoluturamayaca, bunlar ok tartmaya akmeseleler. Her eyden nce olduka amorf birkavram olduunu syleyebiliriz. Haklsnz, ok-luk, snf mcadelesi zerinden ykselen bir eydeil, rgtl bir oluum, rgtl bir mcadelede deil, hatta bu bizatihi yadsnan bir ey. Gerek

Negri, gerek Hardt tarafndan, iinde yaadmzdzende ii snfn nclnde gerekleecekbir rgtl mcadele yoluyla kapitalist sisteminalaca dncesi artk benimsenmiyor, bylebir dnceye yer yok. ok fazla girmeyelim ona,tartacaz daha sonra ama okluk ad verilen, her

yerde bitiveren, spontane, kendiliinden oluan,amorf bir btnden sz ediliyor.


55/86

55

Doru anti-kapitalist bir direni biimini

barndrd syleniyor bu okluun. Kapita-lizmin sadece ekonomik ve siyasi dzlemlerdebiimlenmesini deil, kapitalizmin insan bede-nini biimlendirme, insan zihnini biimlendirmekapasitesine vurgu yapyorlar ve okluun bio-iktidar olarak adlandrdklar hakimiyet biim-

lerine kar bir direni mevzisi oluturabileceinidnyorlar. Acaba gerekten dndklerigibi, bir direni mevzisi sz konusu olabilir mi?Onlarn okluk olarak adlandrd bir kapitalizmekar bir direni mevzisi oluturulabilinir mi? Butartlabilir bir ey.ok teekkrler, sabr gsterdiiniz iin


56/86

56


57/86

57

KNC BLM


58/86

58


59/86

59

Klasik emperyalizm kuram konusunda zellikle

90 sonras gelimi olan eletiriler nelerdir, bun-lara ksaca deineceim ama bir de 45 sonraszellikle Baran ve Bamllk Okulu erevesindeo dnemki kapitalizm ve emperyalizm nasl elealnyor, nasl inceleniyor, buna ilikin bir geneldeerlendirme sunmaya alacam.

45 sonras tartmalarn birka balk ieris-inde zetlenebilmesi mmkn: Birincisi kapita-lizmin yeni dinamikleri meselesi. Mesela Baranve Sweezynin ada kapitalizm ad altndakapitalizmin 45 sonras geliimi, dinamiklerikonusunda gelitirdii birtakm tezler var. kincibir balk. azgelimilik kavramnn gndemegelmi olmas, bu kavramn oka kullanlmayabalanmas. zellikle Andre Gunder Frankn La-tin Amerika zerine yapm olduu bir almaylanclk ettii azgelimilik kavram ereve-sinde gelien tartmalar var ki Bamllk Kuramda aslnda bu tartmalarda bir yere oturuyor.Bamllk kuramnn da azgelimilik konusundagelitirmi olduu argmanlar var, zellikle deevre formasyonlarla balantl olarak.Bir dier tartma konusu, 90lar da iine ala-

cak ekilde ABDnin emperyalizmi, ABDnin em-peryalizmi ve hegemonyasnn nasl bir ierikve biim tad ve 45 sonras emperyalizmiasndan bunun ne anlam ifade ettii; emperya-lizmin belli bir dnem itibariyle de getiini,yoksa hala gnmze kadar hegemonyasn ko-

ruyan bir lke, emperyalist bir g konumunusrdrdn syleyebilir miyiz, bunun zerindegelien tartmalar. Aslnda bunlar ben balklaraayryorum, ama hepsi birbiriyle ok i ie gemibir biimde ve sosyal bilimcilerin ou da bunlarbir arada tartyorlar.

Bir baka konu bal, yine 45lerden sonra,ama esas itibariyle 70lerden sonra gelien kltr


60/86

60

ve emperyalizm arasndaki iliki meselesi. zel-

likle 70li yllarda Edward Saidin arkiyatlkadl kitabnn baslmasndan sonra bilgi zerin-den gelien bir emperyalizm, smrgecilik tarzstne geni bir yazn olumaya balad. EdwardSaidin kitab ok etkili oldu smrgeletirmezerine gelitirilmi olan literatrde ve hatta

80lerde Postkolonyal ad verilen bir litera-tr var. Postkolonyal yaklam da esas itibariy-le smrgeciliin, kolonyalizmin eski trnnartk bitmi olduu tezinden hareket ederekaslnda yeni bir bamllk trnn ortaya kmolduunu, bunun ise bilgiye dayal yeni iktidarteknikleri zerinden gelien bir bamllk biimiolduu dncesini gelitiriyor. Bu da dallanp bu-daklanan bir literatr aslnda, yani ok geni amaBat dnyasnda baya etkili hale geldi. SadeceBat dnyasnda deil, ite gney lkeleri ya danc dnya lkeleri olarak adlandrdmz l-kelerin sosyal bilim evrelerinde de benimsenenbir yaklam oldu.Temel iddia, emperyalizm zerine gelitirilmi

olan kuramlarn Bat merkezci bir yaklamlagelitirilmi olduu, smrgeletirilen lkelereBatnn geliim tarihi, Batnn geliim tarihininevreleri, zellikle de izgisel ilerlemeci bir bakasyla baklm olduu yolundayd. DolaysylaSmrgeletirilen lkeler, kendi tarihleriniyeniden kefetmeli dncesi zihinlerde belirdi.Bu tarih smrgeletirilenler tarafndan yazlmal

aslnda. imdiye kadar Avrupa merkezci biryaklamla ve Avrupa tarafndan yazld, ama esasolarak smrgeletirilen lkeler kendi tarihleriniyazmal, kendi zgnlklerini ortaya koymal.ok zet olarak deineceim, nk ok geni

bir alan, yani 45 sonras btn bir emperyalizm

ve smrgecilik tartmalarn iine alacak ekildebir sunu yapmak olduka zor. Baz eyleri belki


61/86

61

tartmalar ierisinde biraz daha ayrntlandrmak

mmkn olacak.Baran ve Sweezynin almalar, zellikle Paul

Barann Bymenin Ekonomi Politii balklkitab ok nemli bir etkiye sahip, zellikle iktisatalmalar zerinde, ama sadece iktisat almalardeil, sosyal bilimlerin hemen hemen tm disiplin-

leri zerinde belirli bir etkiye sahip oldu. nko dneme dein zellikle modernleme okulu veneoklasik iktisat tarafndan gelitirilmi olan ve45 sonras ok etkili olan, yani sosyal bilimleralannda hem ktisatta, hem sosyolojide, hem siya-set biliminde ok etkili olan gelime kavramnaciddi bir eletiri yneltiyordu.Bu modernleme kuramlar ierisinde ve

neoklasik iktisat ierisinde yle bir nerme or-taya atlyordu: Smrgeletirilen lkeler, dahadorusu henz kapitalistlememi olan lkeler-nk smrgeletirilen lke terimi daha ok em-peryalist kuramlara zg bir terim- Bat lkelerin-in izledii yolu izleyerek kapitalistleme asndanbelli bir aama gsterebilirler, sanayileebilirler,kapitalistleme sreci iine girebilirler. Eer bunuyapamyorlarsa, bu tamamen onlarn birtakmkonulardaki eksiklerinden kaynaklanyordur;kaynak eksikliinden kaynaklanyordur, kltrelnedenlerden ya da kt idareden kaynaklanyordurvs.Siyasal alanda bunun izdm, siyasal teoride

izdm siyasal gelime kavramyd. Burada da

yine geri kalm olarak adlandrlan toplumlarnya da kapitalistlememi toplumlarn Batdakisiyasi modernlemenin, yani liberal demokra-tik sistemin oluma aamalarn bir bir atlayarakdemokratik bir sisteme sahip olabilecei iddiasvard. imdi Paul Baran, neoklasik iktisada te-

melden bir eletiri yneltiyordu; ama klasik em-peryalizm kuramlarndan byk lde yararla-


62/86

62

narak ve onlara sadk kalarak bu eletiriyi yneltti.

Azgelimiliin aslnda genel olarak kapitalistsistemin, bir dnya sistemi olarak kapitalist sistemierisinde gelien uluslararas iblmnn birparas olduu, yani kapitalistlemenin bir sonucuolduunu ortaya atyordu. Dnya sistemi ierisindeyer ald iblm erevesinde smrgeletirilen

lkelerin ayn ekilde kapitalistleme srecindengemeleri zaten mmkn deildi. nk bu lke-lerden belli bir artk rn alnmakta ve ileri kapi-talist lkelere aktarlmaktayd ve bu lkelerdeayn zamanda smrgeletirmenin yaratt, doalekonominin yok edilmesinden balayp emekgcnn kullanlmasna, daha erken devrelerdekleletirme, hammaddelerin tanmas vs. pekok etkene bal olarak ciddi arpk kapitalistlemeortaya kyor. Dolaysyla azgelimilik problemi,aslnda kapitalist sistemin bir problemiydi; bu l-kelerin kendi isel dinamiklerinin bir problemi ol-maktan ok, dsal dinamiklerin, kapitalist sistemierisindeki uluslararas iblmnn yarattbir sorundu. Birincisi bu ve bamllk kuramclarbunun zerine kendi dncelerini ina etmeyebaladlar.Sweezy ve Barann zerinde durduu konu,

(bunu kendilerinin bir makalesinden yarar-lanarak zetleyeceim) klasik emperyalizmkuramlarn, zellikle Leninin gelitirmi olduukuram benimsemekle beraber, 45 sonras kapi-talizmin ald yeni biimleri ve yeni dinamikleri

de grmek gerektii konusunda srarc olmalarve bunu aratrmaya almalar zellikleAmerika Birleik Devletlerinde hkim snlarn,ynetici snlarn farkllamasndan, yeni ortayakan anonim irketlerden, okuluslu irketlering kazanmasndan bahsederek kapitalizmin

ald yeni biim zerinde durmaya alyorlard.ada kapitalizm olarak adlandrlan kapita-


63/86

63

lizm, 45 sonras nasl bir evrim gsteriyor acaba?

Burada ok zet olarak unlar zerinde durula-bilir: Bunlardan bir tanesi, evet tekelci kapitalizmdneminde, yani 1850lerden itibaren yava yavauluslararas bir sermayenin belirdiini gryoruz.Fakat Sweezy ve Barana gre anonim irket adaltnda kurulan irketlerin bir istisna olmaktan

kp genellemesi 45 sonras dneme aittir vezellikle Amerikadaki irketler de bunun iin okiyi bir rnek tekil ediyorlar.Bu irketlerin zellikleri nelerdir? Bunlar -

zerinde aslnda belli llerde Lenin de duruyor-du, yani sermayenin uluslararaslamas prob-lemi etrafnda bunu inceliyordu. retimin belliaamalarnn tek bir irket tarafndan yerine ge-tirilmesi, mesela petroln karlmas, ileneceiyere aktarlmas, orada raine edilmesi, ,ilendiktensonra pazara srlmesi, satlmas gibi retim-den sata kadar pek ok aamann bir anonimirketin yaps ierisinde gerekletirilmesiBunun dnda farkl retim sektrlerinin de birirketin yaps iinde birletirilmesi; mesela petrolsanayi ierisinde, petrol kartlmas, iletilmesivs. ile ilgili olan bir anonim irket, ayn zamandapetrol sanayinin yan rnlerinin de retilmesive iletilmesiyle ve satlmasyla balantl olarakfaaliyet gsterebiliyor. Yani kimya sanayiini demesela belli llerde iinde barndrabiliyor biranonim irket. Dolaysyla farkl retim sektrleri-nin de bir irket bnyesi ierisinde birletirilmesi

sz konusu.Bir baka ey, AR-GE, yani aratrma-gelitirmealmalarnn sermaye iin, zellikle bu anonimirketleri iin ok nemli bir hale gelmi olmas.Anonim irketler artk niversitelerle, biliminsanlaryla, enstitlerle, uzmanlarla ibirlii

yaparak ayn zamanda aratrma irketleri deolutururlar. Bunun da amac, kapitalizmin her


64/86

64

zaman yeni rnlere ihtiya duyuyor olmas, yani

yeni rnn icat edilmesi Sweezy ve Barannbelirttii ey gnmz asndan da aslnda de-vam eden bir eilim ve oka duyduumuz ino-vasyon kavramyla da balantl. Yeni rnler bul-ma, yaratc beyinleri sermayenin kendi bnyesiierisinde toplayabilmesi ya da eitimin yaratc

beyinler ortaya kartacak ekilde yeniden dzen-lenmesi ynnde Trkiyede de yaplan almalarvar. Bunun rneklerinden biri, niversite-sanayiibirlii erevesinde kurulan teknokentler .Bu anonim irketlerle balantl olarak verilen

rnekler var tabii. Mesela Standart Oil, o dnemiin Amerikann en nemli petrol irketlerindenbir tanesi. Bunun yannda parmak bastklar birdier farkllama, sermaye ihrac erevesinde or-taya kan yenilik. Tekelci kapitalizmi daha nce-ki smrgeletirme biimlerinden, yani meselaserbest rekabet dnemi ya da 15-16. Yzyldakismrgeletirme biimlerinden ayran temel birzellik olarak gerek Lenin, gerekse dier klasikemperyalizm kuramclar, sermaye ihracngsteriyorlard. Gelimi kapitalist lkelerdekifazla retimin sermaye ihrac yoluyla, yani bazendorudan yabanc yatrmlar yoluyla, bazen parahareketleri yoluyla, bono, tahvil, borlandrma,kredi verme vs. ya da baka lkelerde yeni banka-lar ama yoluyla sermaye ihracnn gereklemiolmas yani temel bir smr mekanizmas, em-peryalizmin temel zelliklerinden birisi olarak

sunuluyordu.Sermaye ihrac da gelimi kapitalist lkelerdensmrgeletiren lkelere doru akyordu. Baranve Sweezy, uluslararas irketlerin ve anonimirketlerin ortaya knn ters ynl bir akda gndeme getirdiini sylyor. Bir de mesela

Buharini hatrlayacak olursak, ciddi bir ulusalekonomiyi koruma anlay var, yani Birinci Dnya


65/86

65

Savana kadarki dnemi inceliyordu. Uluslararas

sermayenin ortaya k ve dnya sistemi, kapi-talist sistemin uluslararaslamasna kout olarak,ulusal ekonomilerin glendiinin ve korumacpolitikalarn byk lde gelitiinden sz edi-yordu Buharin.Sweezy ve Barann nemle zerinde durduu

nokta, artk bu tr politikalarn ortadan kalkmakzorunda olduu, nk uluslararas sermayeninulusal karlarla eliir duruma geldiidir. Yaniyksek gmrk duvarlaryla mesela uramak du-rumunda kalmamal uluslararas sermaye, nkdiyelim ki petrol irketi veya Standart Oil gidiyor,Venezellada petrol kartyor. O petrol getiriyortekrar ABD yani kendi kayna olan topraklardasatyor, yani kendi topraklarna, kendi lkesinemal ihra ediyor, sermaye ihrac gerekletiriyor.Dolaysyla sermaye ihrac tek ynl deil, artkklasik emperyalizm kuramlarnn belirttii gibiazgelimi lkelerden gelimi lkelere doruda akyor, ama ne yolla akyor? Uluslararas ser-maye yoluyla akyor, yani uluslararas sermay-enin, okuluslu irketlerin edinmi olduu genelkarakteristiin bir zellii. nk baka yerdeyatrm yapyorlar, orada rettii mal getiri-yor kendi lkesinde satyor, kendi lkesine ihraediyor. Dolaysyla gmrk tarifelerin ok fazlayksek olmamas lazm ve uluslararas serma-yenin artk ulusal karlarla elien bir yn var.Bu vurguladklar noktalardan bir tanesi, kendi

dnemleri itibariyle ele aldklar kapitalizmin yenidinamikleri asndan.Mesela Magdo da yine 70li yllarda Yeni Em-

peryalizm ad altnda bir makale yazyor ve dahasonra daha geni bir biimde bunu kitaplatryor.Orada da zerinde durduu ey, 45 sonras dnem

itibariyle ald biimde bir kere ABDnin hege-monik bir g olarak ortaya kyor olmas, yani


66/86

66

kapitalist sistemin temel emperyalist g olarak

beliriyor olmas. Klasik emperyalizm kuramlarndahep emperyalist lkeler aras bir rekabetten, biryartan, hatta savaa doru giden, savaa varankzgn bir rekabetten sz ediliyordu. Magdo, 45sonras dnem asndan, bu dierleri tarafndanda belirtilen bir ey, ABDnin hegemonyas altnda

gelien dnemde emperyalistler aras bir savaavaracak rekabetten ok ittifak boyutunun n planakm olduu, gl emperyalist lkeler arasndabir ittifakn gndeme gelmi olduunu dile getiri-yor.Bir de zellikle yeni teknolojilerin, nk gerek-

ten iletiim, ulam ve uzay teknolojisinde bykbir atlm kaydediyor kapitalizm, uluslararas ser-maye yoluyla oluturulduu tezini ne sryor.Tabii ki yeni emperyalizm kuramlarnda bir

baka ey, zellikle smrgeletirilmi lkelerinbamszlklarn kazanmalarndan sonra, yaniulusal bamszlklarn kazanmalarndan sonrada bamllklarnn devam ettii yolunda. Yanisiyasi olarak baml olmayabilirsiniz, ama 45sonras gelien dzen ierisinde, dnya sistemiierisinde, ekonomik anlamda bamlln, malianlamda bamlln, stratejileri ve aralar okiyi bir biimde kurulmutur. Bunun zerinde dedurulmaktadr ayn zamanda.Bata belirttiim gibi, 70li yllarda Andre Gunder

Frankn zellikle Latin Amerika zerine yapmolduu almalar erevesinde gelien bir evre

var: Bamllk okulu ad verilen, Latin Amerikakaynakl, Latin Amerikadaki sosyal bilimcilerinoluturduu bir evre. Daha ncesinde BirlemiMilletlerin oluturduu bir ECLA var. zellikleLatin Amerikann yaad d demelerle ilgiliprobleminin neden kaynakland ve bu lkele-

rin neden sanayileemedii, ileri bir sanayilemeatlm gerekletiremedii, kapitalistlemelerini


67/86

67

tamamlayamad konusunda baz savlar ne

sryorlar. ECLAnn nerisi, Latin Ameri

emperyalizm-filiz zapcı

Documents