emo enerji verimlilği raporu ocak 2012

8/2/2019 EMO Enerji Verimlili Raporu Ocak 2012

1/83

ENERJ VERMLLRAPORU

1954

TMMOBELEKTRK MHENDSLER ODASI

OCAK 2012

A N K A R A


2/83


3/83

ENERJ VERMLL RAPORU

EMOYAYINLARI

1954

TMMOBELEKTRK MHENDSLER

ODASI


4/83

TMMOB

Elektrik Mhendisleri Odas1954

1.Bask, Ankara-Ocak 2012

ISBN: 978-605-01-0275-8

EMO Yayn No: GY/2012/3

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Ihlamur Sokak No:10 Kat:2 06640 Kzlay Ankara

Tel: (312) 425 32 72 Faks: (312) 417 38 18

http://www.emo.org.tr E-Posta: [email protected]

333.711705 ELE 2012Elektrik Mhendisleri Odas ENERJ VERMLL RAPORU;

Yayna Hazrlayan: Elektrik Mhendisleri Odas, --1.bs.--Ankara. ElektrikMhendisleri Odas, 2012

80 s.:24 cm (EMO Yayn No:GY/2012/3; ISBN:978-605-01-0275-8)

Enerji--Verimlilik

Ktphane Katalog Kart

Dizgi

TMMOB Elektrik Mhendisleri Odas

Bask

MATTEK Matbaaclk

Adakale Sokak no:32/27 Kzlay - ANKARA

Tel : 0 312 433 23 10

Fax : 0 312 434 03 56

E-Posta: [email protected]


5/83

TMMOBELEKTRK MHENDSLER

ODASI

42. DNEM ENERJ ALIMA GRUBU

ENERJ VERMLL ALT ALIMA GRUBU YELER

Necati pek

Hseyin Yeil

Mustafa Kadolu

Kenan Skk

Olgun Sakarya

A. Naci Ikl

Talat Canpolat

Muammer zdemir

zgr Toraman

Belgin Emre Trkay


6/83


7/83

SUNU

amzda enerjiye ulamak en doal insani bir ihtiyatr. Ekonomik/sosyalkalknma ve insanca yaam iin; gvenilir, ucuz ve temiz enerji arz gnmznen nemli sorunu haline gelmitir. Dnyada halen 1,3 milyar insann enerjidenyararlanma olanana sahip olmad bilinmektedir. Bu durum gelecekte dnyaleinde savalara neden olabilecei ifade edilen sorunlardan biridir. Eldeki verilerlkemizdeki enerji tketim art hznn AB ve OECD lkelerinin enerji tketim arthznn iki katndan fazla olduunu gstermektedir. Elektrik enerjisi tketimindekideiim ise dier lke ortalamalarnn tam drt katdr.

Elektriin yeterli, kaliteli, kesintisiz, ucuz ve evreyle uyumlu bir biimde kullanmasunulmas savlaryla yrrle konulan Elektrik Piyasas Yasasnn ngrdpiyasa sistemi giderek derinletirilmektedir. Elektrik alannda piyasalamaya ynelikolarak datm irketlerinin zelletirilmesine hz verilmitir. Son 20 yldr yeniliberal rzgrlara kaplarak srdrlen piyasalama srecinin lkemizde elektrik

alannda yaratt sonuca baktmzda, iddialarla derin elikiler oluturan birmanzara ile kar karya olduumuz ortadadr. Son iki yldr kendini hissettiren vegiderek art gsteren elektrik arz gvenlii ve fahi yat uygulamas sorunlarbu srecin rndr.

Elektrik yatlar srekli zam yaplacak bir sistem iine sokulmutur. Bugnlkemizdeki elektrik enerjisi piyasasnda zellikle retim alanndaki yatrmlar da,birincil kaynaklarn kullanmnn planlanmas da dhil olmak zere her ey tamamenzel sektrn insafna terk edilmi durumdadr.

lkemizde vatandaa dier kamu hizmetlerinde olduu gibi elektrik iin de dahayksek para deme bilinci ve eitli kampanyalarn da yardmyla verimlilik vetasarruf kavramlar alanmaktadr. Tersinden syleyecek olursak, enerji ne kadarpahallarsa, tasarruf bilincinin de o denli artm olaca dnlmektedir. Ksacas,sylemler ne olursa olsun pratikte zel sektre daha ok kr ortam yaratlaca,halkmza ise EN-VER politikalarn uygulamak kalaca grlmektedir.

Piyasa ekonomisinin dayand verimlilik/tasarruf anlay, liberalizmin zgrlkyaklamn da ortaya koymaktadr. Yeni liberal politikalarla birlikte lkemizdetartmaya alan ve zel sektr rgtlerinin de srekli vurgulad zgrlkleringelitirilmesi, zgrlk yeni bir anayasa yaplmas gibi sylemler, sermayeninsnrsz bir faaliyet alanna kavumasn ngrrken, korumasz kalan yoksul halkkesimlerini zorunlu tasarrufa, kemer skmaya ynlendiren otoriter bir terbiyeyiiermektedir.


8/83

Her yl ocak aynn ikinci haftasnda kutlanan Enerji Verimlilii Haftasnda,verimlilik ve tasarrufun piyasalatrma ve pahal enerji uygulamalarylasalanmasna ynelik politikalardan vazgeilmesini, yeni rant alan yaklamndanuzaklalmasn talep ediyoruz. Enerji verimlilii ve tasarrufu konusunun tam tersine

kamu hizmeti anlay ile ele alnmas ve kamu yarar erevesinde toplumsal bilincinykseltilmesi gerekmektedir.

Enerji verimlilii konusunda toplumsal farkndalk yaratlmas ve yelerimizin bilgilendirilmesi srecine ube ve temsilciliklerimizde dzenlenen sempozyum,kongre, panel vb. etkinliklere destek verilmi, eitli dokmanlar ve bilgiye eriimyntemleri oluturulmutur. 2010-2023 Enerji Verimlilii Strateji Belgesininhazrlanmasnda Oda grmz belge taslan hazrlayan yetkililerle paylalm,srece mdahil olmaya aba gsterilmi, ilgili kamu kurumlar liderliindeyrtlmekte olan proje almalarnda da grlerimiz bu almalar dzenleyenlerlepaylalmtr.

Bu vesile ile bu kapsaml raporun hazrlanmasnda emei geen ncelikle Enerjialma Grubu yeleri olmak zere katk veren tm yelerimize teekkr ediyor,Odamzn bu almalarnn artarak devam edeceine inanyoruz.

Elektrik Mhendisleri Odas

42. Dnem Ynetim Kurulu BakanCengiz GLTAOcak 2012


9/83

GR

Elektrik Mhendisleri Odas 42. Dnem Merkezi Enerji alma Grubunda yeralan Enerji Verimlilii Alt alma Grubu olarak bu alma dneminde enerjiverimlilii mevzuat ve uygulamalarndaki gelimeler izlenmi, gr ve nerilersunulmutur. alma grubumuz, dnem ierisinde yedi kez toplanarak almalarnsrdrmtr.

TMMOBye bal odalarn uzmanlk alanlarnda kar kmad yasalardan biri,2007 ylnda yaymlanan Enerji Verimlilii Yasasdr. EMO, 5627 sayl EnerjiVerimlilii Yasasn desteklemekte, kamu kurumu niteliinde bir meslek rgtolma bilinciyle; zverili ve iyi niyetli abalarla hazrlanan yasa ve ynetmeliklerinuygulanmasnda art niyetli, kr mantkl, piyasac yaklamlarn egemenolmamas dorultusunda yasann kendisine verdii sorumluluk ve grevleri yerinegetirmek zere almalar yrtmektedir.

Odamz, Enerji Yneticisi olarak grev yapacak mhendislerin yetkilendirilmesisrecinde mlga Elektrik leri Ett daresine yaptmz bavuru ile B SnfYetki Belgesi almaya hak kazanmtr. 2008 Aralk aynda yaymlanan BinalardaEnerji Performans Ynetmeliinin gelitirilmesi srecinde bu dnemde de yer alanOdamz, 1300 akn mhendis ve mimar katlmcya eitim vererek katlmclarnEnerji Kimlik Belgesi Uzman olarak yetkilendirilmesini salamtr.

Bu almamzda, 2007 ylnda yrrle giren Enerji Verimlilii Yasas ile sonrasndayaymlanan ikincil mevzuat kapsamnda yrtlen almalarn izlenmesi, enerji

verimliliine ynelik uygulamalarn gzden geirilmesi amalanmtr. Ortayakonmu olan hedeere ulalmasnda alnan yol deerlendirilmitir.

Siyasi, ekonomik ve teknolojik nedenlerle yenilenebilir enerji kaynaklarn yeterincedeerlendiremeyen, fosil kaynak yoksunu ve da baml bir lkede yayorolmamzn zorlamas ve En ucuz enerji kullanlmayan enerjidir bilinciyle enerjininverimli ve etkin kullanmnn lkemize ve lke insanmza kazanm getireceine vegemite olduu gibi gelecekte de verimlilie ynelik almalarmzn ayn bilinve kararllkla srdrleceine inanyoruz.

Elektrik Mhendisleri Odas42. Dnem Merkezi Enerji alma Grubu

Enerji Verimlilii Alt alma Grubu


10/83


11/83

1. DNYADA VE TRKYEDE ENERJ DURUMU 11

1.1. Dnyada Enerji Durumu 11

1.1.1. Fosil Kaynaklar 13

1.1.2. Rzgr ve Gne Enerjisi 15

1.2. Trkiyede Enerji Durumu 17

1.2.1. Elektrik Enerjisi 19

2. ENERJ VERMLL 21

3. ENERJ VE KLM DEKL 23

4. DNYADA ENERJ VERMLL 25

4.1. ABDde Enerji Verimlilii 27

4.2. ABde Enerji Verimlilii 30

5. TRKYEDE ENERJ VERMLL 355.1. Giri 35

5.2. Enerji Verimlilii Yasas, Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu ve TMMOB 43

5.3. Enerji Verimlilii Strateji Belgesi 45

5.4. Enerji Yneticilii 47

5.5. Binalarda Enerji Kimlik Belgesi Uygulamas 48

6. ELEKTRKL EV ALETLERNDE ENERJ VERMLL 51

6.1. Elektrikli Ev Aletlerinde Yaam Dngs Deerlendirmesi 54

7. ENERJ VERMLL, KLM DEKL VE KARBON TCARET 59

7.1. Giri 59

7.2. klim Deiiklii Sreleri 60

7.3. Trkiyede klim Deiiklii almalar 62

7.4. zmden Uzak Bir neri: Karbon Ticareti 64

8. SONU VE NERLER 69

KAYNAKLAR 73

EK 1. 20082009 YILLARINA AT GAZETELERDEN ENERJ VERMLLNE LKN BAZI HABERLER 76

EK 2. LGL MEVZUAT 80

NDEKLER


12/83

1.

1.1.

1.1.1.

1.1.2.

1.2.

1.2.1.

2.

3.

4.

4.1.

4.2.

5.

5.1.

5.2.

5.3.

5.4.

5.5.

6.

6.1.

7.


13/83

sayfa 11

ENERJ VERMLL RAPORU

1. DNYADA VE TRKYEDE ENERJ DURUMU

1.1 DNYADA ENERJ DURUMU

1970lerin banda yaanan petrol krizi ve sonrasnda gelen petrol ambargolar srecigelimi bat lkelerini enerji konusunda acil olarak nlemler almaya yneltmitir.

Bundan yaklak 40 yl nce yaanan bu srece acil mdahale olarak elektrik enerjisiretiminde bata nkleer santraller olmak zere alternatif kaynaklar aray ve enerjiverimlilii almalar gndeme gelmitir.

Birincil enerji tketiminin kaynaklar baznda deiimi Grak 1de grlmektedir.

Grak 1. Dnya birincil enerji tketiminin kaynaklar baznda deiimi (1970 2010) 1

Gnmzde fosil yaktlarn enerji tketimindeki baskn pay srmektedir. 2010

ylnda tketilen 12 milyar ton edeer petrol (TEP) enerjinin %34 petrol, %30ukmr, %24 doal gaz ile karlanmtr.

2010 ylnda dnyada enerjinin %54 be lke tarafndan tketilmitir. Bunlar Grak

1 BP Statistical Review of World Energy, 2011. Sz konusu kaynakta, termik santralde petrolden elektrikretimi srasndaki %37 santral verimi dikkate alnm, bu yzden nkleer, hidrolik ve yenilenebilir enerjidenretilen elektrik ton edeer petrole evrilirken 4,4 TWh = 1 milyon TEP kabul edilmitir.


14/83

TMMOB ELEKTRK MHENDSLER ODASI

sayfa 12

2de tketimlerindeki art grlen in, ABD, Rusya, Japonya ve Hindistandr.inin yllk enerji tketimi son 10 ylda 2,4 kat artarak 2010 yl sonunda ABDninyllk tketimini de geride brakmtr.

Grak 2. Baz lkelerin birincil enerji tketimlerinin deiimi (1970 2010)2

2007den itibaren hissedilmeye balayan ekonomik durgunlua paralel olarak enerjitalebinde de bir azalma yaanmtr. Bununla birlikte, 2011 yl baz alnarak (mevcutmevzuat ve politikalarn devam ettii kabul edilerek) hazrlanan senaryoda 20082035 yllar arasnda dnyadaki enerji pazarnn %53 civarnda byyecei (2008tketimi 505 katrilyon Btu 12,7 milyar TEP, 2035 tketim tahmini 770 katrilyonBtu 19,4 milyar TEP), bu artta en byk pay % 85 ile OECD yesi olmayanlkelerin alaca ngrlmtr. Bu oran OECD lkeleri iin %18dir.3

Grak 3. Dnya birincil enerji tketiminin mevcut senaryoya gre geliimi 3

2 BP, Statistical Review of World Energy, 20113 EIA, International Energy Outlook 2011


15/83

sayfa 13

ENERJ VERMLL RAPORU

Bununla birlikte dnyadaki birincil enerji talebindeki toplam artn yarsnn in veHindistan kkenli olaca belirtilmektedir.

Grak 4. Dnyada birincil enerji talebi geliimi 4

Ayn senaryoda, 20082035 dneminde enerji talebinin artmaya devam edecei, bununla birlikte petroldeki hzl talep artnn bir miktar derek toplam enerjitketimi iinde 2008de %34 olan paynn 2035de %29a inecei, yenilenebilirenerjinin ise hzl bir art gstererek 2008de %10 olan paynn 2035de %14nzerine kaca ngrlmtr. 5

Grak 5. Dnya birincil enerji tketiminin kaynaklara gre deiim ngrs 5

1.1.1 Fosil Kaynaklar

2010 sonu itibaryla Dnya zerinde yaklak 861 milyar ton kmr rezervibulunmaktadr.6 Atmosfere sald kirlilikle evre asndan pis bir enerji kaynaolarak grnmekle birlikte, son yllarda uygulanan yeni yakma teknikleriyle kirlisalmlarn minimize edilmesi ve bylece bu byk kaynan hem enerji retiminde,

hem de sanayide kullanm salanmaya allmaktadr.

2010 sonu itibariyle dnyada kmr rezervlerinin dalm izelge 1degrlmektedir.

4 IEA, World Energy Outlook 20115 EIA, International Energy Outlook 2011

6 BP, Statistical Review of World Energy, 2011


16/83


sayfa 14

izelge 1. Dnya kmr rezervlerinin blgelere dalm (2010)7

milyar

ton% rezerv/yllk rem

Kuzey Amerika 245,1 28,5% 231Orta ve Gney Amerika 12,5 1,5% 148Avrupa ve Avrasya 304,6 35,4% 257

Orta Dou ve Afrika 32,9 3,8% 127Asya ve Pasik 265,8 30,9% 57

DNYA 860,9 100,0% 118

lkeler baznda kmr rezervlerinin %27,6s ABDde, %18,2si Rusyada ve

%13,3 inde bulunmaktadr. 2010 yl kmr retimi 7,3 milyar ton olup, buretimin %48i inde, %15i ABDde gereklemitir.8

Dnyada elektrik retiminde %40,3 orannda kmr kullanlmaktadr. Bu oranOECD lkelerinde %34,6, OECD d lkelerde %46,6dr. Baz lkelerin elektrikretiminde kmrn pay Grak 6da grlmektedir.

Grak 6. Baz lkelerin elektrik retiminde kmrn pay (2009) 9

Dnyada 2010 sonu itibaryla toplam petrol rezervi 188,8 milyar tondur. Burakam petrol kumlar ile 212 milyar tonu bulmaktadr.10187,1 trilyon m doal gazrezervinden sz edilmektedir. Petrolde ngrlen ekonomik bulunabilirlik mryaklak 50 yl olmakla beraber, doal gazda 150 yla ulaan deerler verilmektedir.

Yenilenebilir enerji kaynaklar kullanmnn her geen gn artmas, fosil yaktlaraolan talebi oransal olarak drmektedir. Ykselen petrol yatlar, kresel dzeyde


8 BP, Statistical Review of World Energy, 20119 IEA, Electricity Information 2011



17/83

sayfa 15

ENERJ VERMLL RAPORU

yaanan krizler ve dnemsel olarak yaanan ekonomik dalgalanmalar, bu azalmanndier nedenleri olarak saylabilir. rnein Dnya petrol retimi 2009da 2008e gre%2,6 dle 3,8 milyar ton, doal gaz retimi %2,5 dle 2,9 trilyon m olarakgereklemitir.

izelge 2. Dnya petrol ve doal gaz rezervlerinin blgelere dalm11

PETROL DOAL GAZ

milyar

ton%

rezerv/

yllkrem

trilyon

m3%

rezerv/yllkrem

Kuzey Amerika 10,3 5,4% 14,8 9,9 5,3% 12,0

Orta ve GneyAmerika 34,3 17,3% 93,9 7,4 4,0% 45,9

Avrupa veAvrasya 19,0 10,1% 21,7 63,1 33,7% 60,5

Orta Dou 101,8 54,4% 81,9 75,8 40,5% *

Afrika 17,4 9,5% 35,8 14,7 7,9% 70,5

Asya ve Pasik 6,0 3,3% 14,8 16,2 8,7% 32,8

DNYA 188,8 100,0% 46,2 187,1 100,0% 58,6

Dnya gndemine giren kresel snma ve evre sorunlarndan dolay hzla zmarayna girilmi, bu kapsamda enerji verimlilii / enerji tasarrufu kavramlarnhayata geirmek ynnde yasal dzenlemeler yaplarak uygulamalar balatlmtr.

1.1.2 Rzgr ve Gne Enerjisi

Elektrik enerjisi retiminde hidrolik enerji dndaki yenilenebilir enerji kaynaklarnnpay 2009 ylnda %3,2 iken, mevcut politikalarn srmesi durumunda 2035 ylndabu payn %10,2ye ykselecei ngrlmektedir.12

2010 ylnda dnya genelinde 39 GW rzgr kurulu gc devreye girmi, toplamkurulu g 198 GWa ulamtr. 2010 ylnda devreye alnan kapasitenin 18,9 GWine aittir. Bunun sonucu olarak in, rzgr enerjisi kurulu gcn 44,7 GWa

kararak bu alanda birincilie ykselmitir. kinci sraya gerileyen ABDnin rzgrenerjisi kurulu gc 2010 sonu itibariyle 40,2 GWtr.13

11 BP, Statistical Review of World Energy, 201112 IEA, World Energy Outlook 201113 REN21, Global Status Report 2011


18/83


sayfa 16

Grak 7. Dnyada rzgr enerjisi kurulu gcnn geliimi (1996 2010) 14

Rzgr enerjisi kurulu gcnde in ve ABDyi Almanya (27,2 GW) ve spanya(20,7 GW) izlemektedir. 2010 ylnda rzgr enerjisinden Almanyada 37 TWh,spanyada 43 TWh elektrik retilmitir. Avrupa Birlii lkelerindeki toplam rzgrenerjisi kurulu gc 2010 sonu itibariyle 84 GWtr.15

Gne enerjisine dayal elektrik retimi son be ylda artan bir hzla gelimektedir.Gne enerjisi fotovoltaik kurulu gc 2010 ylnda 17 GW artarak dnya genelinde40 GWa ulamtr.

Gne enerjisi fotovoltaik kurulu gcnn %44ne Almanya sahiptir (17,3 GW).Almanyay spanya (3,8 GW), Japonya (3,6 GW) ve talya (3,5 GW) izlemektedir.16

Grak 8. Dnyada gne enerjisi kurulu gcnn geliimi (1996 2010) 17

Alternatif enerji kaynaklar araynn yan sra mevcut enerji kaynaklarnn daha

yksek teknoloji kullanlarak daha verimli olmas ynnde almalar da hzlanmtr.Termik santrallerde kullanlan ve sl deeri dk; buna karlk karbondioksit,

14 REN21, Global Status Report 2011

15 REN21, Global Status Report 201116 REN21, Global Status Report 201117 REN21, Global Status Report 2011


19/83

sayfa 17

ENERJ VERMLL RAPORU

kkrt oran yksek kmrn kullanld santrallerin yakma sistemlerinde yaplandeiikliklerle retim daha temiz ve verimli hale dntrlmtr.

1.2 TRKYEDE ENERJ DURUMU

Trkiyede birincil enerji tketiminin kaynaklar baznda son yllardaki geliimiGrak 9da grlmektedir. 1970li yllarda birincil enerji talebindeki pay %50yeulaan petrol, gnmzde de %26,7lik nemli bir paya sahiptir.

1990 ylnda 3,1 milyon TEP olan doal gaz talebi son yirmi ylda 11 kat artm,2010 ylnda 34,9 milyon TEPe ulamtr.

Grak 9. Trkiye birincil enerji tketiminin kaynaklar baznda geliimi (1970 2010) 18

Grak 10. Trkiye birincil enerji tketiminin kaynaklara dalm (2010) 19

18 ETKB, 1970-2006, 2007, 2008, 2009, 2010 Genel Enerji Dengesi Tablolar19 ETKB, 2010 yl Genel Enerji Dengesi Tablosu


20/83


sayfa 18

Trkiyenin birincil enerji tketimi 2009 ylndaki ekonomik kriz nedeniyle bir miktardm olmasna karn 2010 ylnda 109,3 milyon TEPe ulamtr ve 2010danitibaren %5lik bir art trendi ngrlmektedir. Dier yandan enerji talebinin yerliretim ile karlanma oran gittike azalmaktadr.20

Grak 11. Trkiyede birincil enerji retiminin tketimi karlama oran da bamllk21

Trkiyenin birincil enerji tketiminin %87sini karlayan drt fosil yakt iin yerli

retim oranlar Grak 12de yer almaktadr. Trkiye, kulland petroln %9,1ini,

doal gazn ise ancak %1,8ini retebilmektedir.

Grak 12. Trkiyede yerli kaynaklarn birincil enerji talebini karlama oranlar (2010) 22

20 Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Enerji Raporu 2011

21 Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Enerji Raporu 201122 ETKB, 2010 yl Genel Enerji Dengesi Tablosu


21/83

sayfa 19

ENERJ VERMLL RAPORU

1.2.1 Elektrik Enerjisi

Trkiyede elektrik enerjisi kurulu gc 2011 sonu itibariyle 53.235 MWa ulamtr.

Elektrik enerjisi kurulu gcnn %30,6sn doal gaz ve LNGye dayal, %23,2sinikmre dayal santraller oluturmaktadr.

Grak 13. Trkiyede elektrik enerjisi kurulu gcnn kaynaklara dalm (31 Aralk 2011)23

Grak 14. Trkiyede elektrik enerjisi kurulu gcnn kaynaklar baznda deiimi (1970 2010)24

23 TEA Yk Tevzi Dairesi, Ocak 201224 TEA, Trkiye Elektrik retim letim statistikleri 2010


22/83


sayfa 20

Grak 15te grld gibi, son yirmi ylda elektrik enerjisi retimi hzla doal gazabaml hale gelmitir. 2010 ylnda retilen 211,2 TWh elektriin %46,5i doalgaza dayal termik santrallerde retilmitir. 2011 yl iin bu orann %44,7 olduu

Grak 16da grlmektedir. 2011 yl kesinlememi verisine gre yllk toplamelektrik retim miktar 228,4 TWhtir.

Grak 15. Trkiyede elektrik retiminin kaynaklara dalm (19702010)25

Grak 16. Trkiyede elektrik retiminin kaynaklara dalm (2011 - Kesinlememi)26

25 TEA, Trkiye Elektrik retim letim statistikleri 201026 TEA Yk Tevzi Dairesi, Aylk letme Faaliyetleri Raporu, Aralk 2011


23/83

sayfa 21

ENERJ VERMLL RAPORU

2. ENERJ VERMLL

Enerji verimliliini;

- Ayn rn veya hizmeti (kalite ve konfor artlarndan taviz vermeden) dahaaz enerji ile elde etmek,

- Ayn birim enerji ile daha fazla rn veya hizmet elde etmek,

olarak iki farkl anlatmla tanmlayabiliriz.

Genel anlam ile bakldnda enerji verimliliinin, evrenin korunmas, dnya ve lkeekonomisi, isizlik, aile btesi gibi geni bir kapsama alan vardr. Bir baka adanbakldnda ise enerji verimlilii, enerjinin elde edilmesinden, iletim ve datma,sanayide retimden, konut ve hizmet sektrnde stma-soutma-aydnlatmaya, evaletleri ve os cihazlarndan ulama kadar pek ok alanda karmza kmaktadr.

Nfus art ve teknolojinin gelimesi sonucunda enerji ihtiyac (talep) artmakta,mevcut retim (arz) bu talebi karlamaya yetmediinde yeni yatrmlar yaplarak bu ihtiyacn karlanmasna allmaktadr. Oysa enerji ann ncelikle enerjiverimliliine yaplacak yatrmlar ile bedava enerji (baz kaynaklarda negatif enerjianlamnda negawatt, negajoule) olarak adlandrlabilecek enerji verimlilii ilekarlanmas mmkndr.

Grak 17. 19712005 yllar arasnda AB25 lkelerinde birincil enerji tketimi ve salanan tasarruf27

27 Austvik, Structural Change in Europe, 2007


24/83


25/83

sayfa 23

ENERJ VERMLL RAPORU

3. ENERJ VE KLM DEKL

klim deiikliinin ana sebebi olarak grlen sera gazlarnn en nemlisikarbondioksit olarak belirtilmekte olup, dnyada enerji tketimine bal karbondioksit(CO

2) salmnn 2008 2035 dneminde 30,2 milyar tondan %43lk bir art ile

43,2 milyar tona ykselecei ngrlmektedir. 28

Grak 18. Dnyada enerji tketimine bal karbondioksit salm29

Karbondioksit salm ile enerji tketimi arasndaki iliki, (bu banty bulan

Japon ekonomist Yoichi Kayann ismi ile anlmaktadr) Kaya Faktrleriolarakadlandrlan (karbon younluu, enerji younluu, kii ba gayrisa yurt ii haslave nfus) drt farkl deikenleifade edilmektedir. Dnyada Kaya Faktrleri ve CO

2

salmnn 19902005 yllar arasndaki deiimi, 2007 yl deerlerinin 1 kabuledildii Grak 19da verilmitir.

28 EIA, International Energy Outlook 2011

29 EIA, International Energy Outlook 2011


26/83


27/83

sayfa 25

ENERJ VERMLL RAPORU

4. DNYADA ENERJ VERMLL

Dnyada 1900l yllarn ortasndan itibaren nfus art, kreselleme, teknolojidekihzl gelime, gelir ve refah seviyesinin ykselmesi enerji tketiminde bir arta yolam, artan bu talebi karlamann en kolay yolu olarak da fosil yaktlar grlmtr.Fakat bu kaynaklarn snrsz olmamas, petrol krizi, enerji yatlarndaki artlar ve

bunun dnya ekonomisindeki etkileri, evre kirlilii, iklim deiiklii vb. faktrlerbirlikte deerlendirildiinde, bu kmazdan kurtulmak iin enerji verimliliine veyenilenebilir kaynaklara ynelmekten baka zm grnmemektedir. Bu anlayiinde tm lkeler enerji verimlilii konusuna nem vermelidir.

Enerji verimliliinde nemli gstergelerden biri enerji younluudur. Enerjiyounluu, gayrisa yurtii hasla (GSYH) bana tketilen birincil enerjimiktarn temsil eden ve tm dnyada kullanlan bir gstergedir ve enerji verimliliiuygulamalarnda alnan yol konusunda kir verir. Bir lkenin enerji asndangelimiliin ideal art, kii ba enerji tketiminin yksek ve enerji younluunun

dk olmasdr. Grak 20de G20 lkelerindeki enerji younluunun yllara gredeiimi grlmektedir.

Grak 20. G20 lkelerinde birincil enerji younluunun deiimi 35

Ancak bir lke iin hesaplanan GSYHnin, lkeler arasnda karlatrma amacylaortak bir dviz kuru ile dntrlerek kullanlmas, lkeler aras gelimilik/yatdzeyi farkllklar nedeniyle doru sonu vermemektedir. Bu nedenle, lkeler arasyat farkllklarn gidererek reel mal ve hizmet hacimlerinin karlatrlmas iin

35 WEC, Energy Efciency: A Recipe For Success, 2010


28/83


29/83

sayfa 27

ENERJ VERMLL RAPORU

Enerji verimliliinin nemi lkeler tarafndan farkl ekilde alglanmakta, deiiknlemler/zmler uygulanmaktadr. lkelerin enerji verimlilii konusunda aldklarnlemler Grak 23te belirtilmitir.

Grak 23. Dnyada enerji verimlilii konusunda alnan nlemler41

Ancak, bugne kadarki deneyimler gstermektedir ki; en nemli konu devletin[minimum enerji verimlilii (performans) standartlar, etiketleme, zorunlu ettler,

enerji yneticisi bulundurma, tketimlerin bildirilmesi gibi konularda] dzenlemeyapmasnn yan sra, enerji verimlilii uygulamalarn ekonomik ve mali konularda(tevik, vergi indirimi, dk faizli kredilerle) desteklemesi ve nclk etmesidir.

4.1 ABDDE ENERJ VERMLL

Amerika Birleik Devletleri enerji verimlilii konusunun nemini ilk fark edenlkelerden biri olmu ve 1970li yllardan itibaren artan bir ivme ile bu konununzerine gitmitir. Enerji younluunda 1949 ylndan 1973 ylna kadar yllk %

0,5lik bir d salanabilmiken, 19731980 yllar arasnda yllk % 2,7 ve 19802004 dneminde yllk % 1,6 d salanmtr.42

41 WEC, Energy Efciency: A Recipe For Success, 2010

42 US Department of Energy PBA, Energy Intensity Indicators in the U.S., 14.05.2008


30/83


sayfa 28

Grak 24. ABDnin enerji tketimi, GSYH ve enerji younluunun deiimi (19492004) 43

Bu almalar sonucunda, 2005 ylnda enerji tketiminde 700 milyar $ karl 70katrilyon Btuluk (1,8 milyar TEP) tasarruf salanmtr.44

Grak 25. ABDnin enerji tketimi ve tasarruf miktar (19492005)45

43 US Department of Energy PBA, Energy Intensity Indicators in the U.S., 14.05.200844 Rosenfeld, Californias Success in Energy Efciency , 200745 Rosenfeld, Californias Success in Energy Efciency , 2007


31/83

sayfa 29

ENERJ VERMLL RAPORU

ABDde yrtlen enerji verimlilii almalar sonucu 19732005 arasndaaadaki kazanmlar elde edilmitir:

- Enerji verimlilii en byk ve yerli enerji kayna olmutur.

- evrenin korunmasnda 1 milyar arabann yollardan ekilmesine edeerkatk salamtr.- Sadece buzdolaplarnn verimlerinin iyiletirilmesi ile 30.000 MW gcnde

ilave santral kurulmasna gerek kalmamtr.- Binalarda uygulanan yaltm sonucunda, ylda 4 milyar varil petrole

edeerde 250 milyar $ tasarruf ve evreye 1340 milyon ton daha az CO2

salm salanmtr.- Byyen ekonominin artan enerji ihtiyac iin kurulmas planlanan 107.000

MW kapasiteli 97 nkleer santral projesi iptal edilmitir. (1978den beri yeni

nkleer santral kurulmamaktadr.)- Federal hkmet binalarnda enerji verimliliinde 19852000 dneminde

%20 art salanmtr. 46

ABD enerji verimlilii konusunda yukarda elde ettii baary yeterli grmeyerekVision 2025 isimli bir Ulusal Eylem Plan hazrlamtr. Bu plann hazrlanmanedenlerinden bazlar aada zetlenmitir:

- Enerji verimlilii, byk, bakir ve dk maliyetli bir enerji kaynadr.

- Enerji verimlilii, enerji arz gvenliini arttrr.- Enerji verimlilii, (halihazrda belirsizliin hakim olduu) karbon

politikalarnda ileride karlalabilecek riskleri azaltr.- Gerekli mevzuat deiiklikleri yaplarak, enerji datm (elektrik/doal gaz)

rmalarnn enerji verimlilii programlarnn kullanclara ulatrlmasndaetkin rol oynamas salanabilir

- Enerji verimliliini benimseyen tm taraarn motive edilmesi iin uygunzmler retilebilir.

Bu plandaki hedeerden bazlarn;

- Tm ekonomik (uygulanabilir) enerji verimlilii projelerinin hayatageirilmesi ve bylece evre ve ekonomi asndan nemli getirilersalanmas, lkenin enerji sisteminin modernizasyonu,

- Enerjideki talep artnn yarsnn enerji verimliliinden karlanmas,- Enerji faturalarnda 100 milyar $lk d, ekonominin genelinde ise 500

milyar $n zerinde tasarruf salamak,- Sera gazlarnn salmnda yllk 500 milyon ton civarnda azalma ki bu 90

milyon aracn trakten ekilmesine edeerdir salamak,- 20 ylda, her biri 500 MW gcnde 100den fazla elektrik santraline

gereksinim duymamak,

eklinde zetleyebiliriz.

46 engel, ABDde Enerji Verimliliinin Dn, Bugn, Yarn, 2011


32/83


sayfa 30

Vision 2025 Plan aadaki 10 ama etrafnda dzenlenmitir:

- Ekonomik enerji verimliliinin ncelikli bir kaynak olarak ele alnmas,- Enerji (retim/datm) rmalarnn yeni enerji yatrm yerine enerji

verimliliine yatrm yapmalarn zendirecek tedbirlerin alnmas,- Ekonomiklik testlerinin gelitirilmesi,- lme, deerlendirme ve dorulama mekanizmalarnn gelitirilmesi,- Etkin (faydal) enerji verimlilii projelerinin saptanmas iin mekanizmalarn

gelitirilmesi,- Salkl enerji verimlilii uygulamalar iin, politikalarn gelitirilmesi,- Enerji verimlilii yatrmlar iin tketici yatlar ile teviklerin uyumlu

hale getirilmesi,- Modern/detayl enerji faturalama sistemlerinin tesis edilmesi,- Enerji tketimi/verimliliindeki son bilgilerin tketicilerle etkin paylam

ve ulatrlmas iin modern sistemlerin kurulmas,- En son teknolojilerin uygulamalara dhil edilmesi (rnein kojenerasyon). 47

ABDnin Kaliforniya eyaletinde sera gazlar salmnn snrlandrlmas ve enerjiverimliliinin arttrlmas konusunda kayda deer almalar yaplmaktadr. Seragazlar salmnn 2020 ylnda 1990 seviyesine, 2050de ise 1990 ylndaki salmn%80 altna indirilmesi hedeenmektedir.48 Enerji verimlilii konusunda ise 2009sonunda 3 yllk bir program iin 3,1 milyar $lk bir bte onaylanmtr. Bu projekapsamnda:

- Yksek enerji verimli kamu binalar yapm iin 260 milyon $ harcanmas,- Enerji ihtiyacn kendi karlayan sfr net enerjili konut ve ticari binalar iin

175 milyon $ fon ayrlmas,- Eitim programlar iin 100 milyon $ harcanmas

ngrlmekte ve

- Ylda 7 milyar kWh tasarruf salanmas,- 1500 MWlk yeni santral yapmna gereksinim duyulmamas,

- lkenin en byk konut yenileme program ile yaklak 130.000 evde enerjikullanmnn %20 azaltlmas,- 15.000 ila 18.000 kiiye istihdam yaratlmas

hedeenmektedir.49

4.2 ABDE ENERJ VERMLL

Tm dnyada olduu gibi AB lkeleri de, petrol krizinin yaand 1970liyllarn bandan itibaren petrol bamlln azaltmak/arz gvenliini arttrmak,

enerji maliyetlerini drmek/rekabeti desteklemek, isizlii azaltmak ve evreyikorumak/sera gazlarn azaltmak amacyla almalara balam, planlarn enerjiyounluunu drmek zere yapm ve bunda nemli lde baar salamtr.50

47 EPA, National Action Plan for Energy ..., 200848 Rosenfeld, Californias Success in Energy Efciency ..., 200749 Sacramento Busines Journal, PUC approves $3.1B for energy-efciency programs, 200950 EC, Green Paper on Energy Efciency ..., 2005


33/83

sayfa 31

ENERJ VERMLL RAPORU

19962007 yllar arasnda son kullanclarda %13lk enerji verimlilii art ile2007de 160 milyon TEP tasarruf salanmtr. Bu tasarrufun %52si sanayiden,%32si ulamdan gelmektedir.51 Grak 26da AB25 lkelerinde 19902020 yllararasndaki enerji tketim miktar ve enerji younluundaki deiim grlmektedir.

Grak 26. AB25 lkelerinde birincil enerji tketimi ve enerji younluu52

AB lkelerinde 2020ye kadar sera gazlarnda %20 d salanmas, enerjitketiminde yenilenebilir kaynaklarn orannn %20ye ulalmas, enerji tketiminde

1990 tketiminin %20 altna inilmesi hedeenmiken, Grak 27de grleceizere enerji tketimi ynnden heden tutturulamayaca (hesaplanan oran %910)belirlenmitir. 53

Grak 27. Avrupa Birliinin enerji verimlilii hedeeri54

ngrlen bu heden tutturulabilmesi iin, yaplan almalar sonucunda daha fazlainisiyatif alnmas gerekli grlerek yeni bir enerji verimlilii direkti hazrlanmve Haziran 2011de tantm yaplmtr. Hazrlanan bu direktin gerekli prosedrler51 EC, Energy Efciency Trends and Policies ..., 200952 EC, Green Paper on Energy Efciency ..., 200553 EC, A new Directive on Energy Efciency, 201154 EC, A new Directive on Energy Efciency, 2011


34/83


sayfa 32

tamamlandktan sonra 2012 sonunda yrrle girmesi ve 2013 sonunda yelkelerde uygulanmaya balanmas planlanmaktadr. Mevcut durum ve yeni enerjiverimlilii direkti ile getirilen neriler aada listelenmitir:

MEVCUT DURUM DREKTF NERLER

KAMU SEKTRNN NCLK ETMES

Kamu sektr % 19lik tketimi ileAB GSYHsinin nemli bir blmnoluturmaktadr

rn, hizmet ve binalarn satn almndayksek enerji verimlilii performansnnaranmas

Bina stoku ierisinde kamu binalarnn pay %12dir. 250mnin zerindeki kamu binalarndayllk % 3 yenileme hede

Kamu binalarn da ieren mevcut binastokunun ortalama enerji performansdktr.

Yerel enerji verimlilii planlar ve enerjiynetim sistemlerinin uygulanmas

Uygun yenileme ile % 60a kadar enerjitasarrufu salanabilir

Enerji Performans Szlemesinin dahasistematik kullanm

MAKSMUM FAYDA N TKETCLERN HTYACINA UYGUN ENERJHZMETLER VE BLGLENDRMENN SALANMASI

Konut ve hizmet sektrlerinde nemli ldeel atlmam tasarruf potansiyeli var

Tesisler iin ulusal enerji verimliliiykmll programlar

Enerji verimlilii hizmetlerinde pazar arthznn dkl

Mevcut enerji maliyetlerinin kapsamlhesab/beyann salayan faturayla /

polieyle birlikte uygun bilgi

EVnin faydalar hakknda gereken bilgiyeeriim ve farkndalk eksiklii

Faturalama sklnn ve doruluununarttrlmas

Teknolojik gelimeler (akll saya/ebeke)konut sakinlerinin karlar iin yeterincekullanlmyor

Enerji tketiminin kapsaml ve zamanagre izlenebilmesini salayacak enerjisayalar zorunluluu

ENERJ RETM VE DAITIMINDA ENERJ VERMLLNN

GELTRLMES

Dank mevzuat ve destekler nedeniylekaynak israf

10 yllk ulusal stma ve soutmaplan ile yatrmlar iin effak,ngrlebilirlik, politikalardauyumlatrma


35/83

sayfa 33

ENERJ VERMLL RAPORU

Kojenerasyon sistemi, ayn miktarda s veelektrik iin % 30 daha az yakt tketmektedir,ancak ABde kullanm oran dk

Mevcut ve yeni endstriyel tesisler iinkojenerasyon ile atk s geri kazanmykmll

En Uygun Teknolojiler (best availabletechnologies) yeni yatrmlarda dzenli olarakkullanlmyor

Tketicilerin enerji tasarruarnve tketimlerini kontrol etmelerinisalayacak hizmetlerin sunumunu teviketmek zere tarifelerin dzenlenmesi

Verimlilik dzeyini izlemek amacylaretim tesislerinin yllk izlenmesi

SANAYDE ENERJ VERMLL YLETRMESNDEN KAYNAKLANANYARARLAR KONUSUNDA FARKINDALIIN ARTIRILMASI

Toplam nihai enerji tketimi iinde, sanayininenerji tketimi nemli yer tutmaktadr

Enerji ettlerinin yaygnlatrlmasiin ye devletlerin KOBlere yneliktevikler oluturmas

nemli lde ilerleme salanm, ancak ciddi

bir potansiyel mevcut

KOBlerde en iyi uygulamalarnyaygnlatrlmas iin enerji ynetim

sistemlerinin faydalarna dnktantmlar yaplmas

EV teknolojileri ve EV iin en iyiuygulamalar hazr

Byk irketler iin ett zorunluluu ileett sonucu nerilen tedbirlerin ve EnerjiYnetim Sistemlerinin uygulanmas iintevikler

Yukarda zetlenen yeni enerji verimlilii direkti, AB lkelerinin temel zerinekurulu olan enerji stratejisi ile birlikte ele alndnda;

1. Srdrlebilirlik alannda: CO

2salmnn azaltlmas,

evre tahribatnn snrlandrlmas,2. Arz gvenlii alannda:

ABnin enerji bamllnn azalmas, Enerji altyaps yatrmlarnn azalmas, Enerjide ticaret dengesinin deiimi,

3. Rekabet edebilirlik alannda: ABnin enerji faturasnn 2020de yllk 200 milyar azalmas, 2020ye kadar 2 milyon yeni i yaratlmas, ABnin kresel liderlii iin Ar-Ge ve pazarlarn ivmelenmesi,

gibi faydalar beklenmektedir.55

55 EC, A new Directive on Energy Efciency, 2011


36/83


sayfa 34


37/83

sayfa 35

ENERJ VERMLL RAPORU

5. TRKYEDE ENERJ VERMLL

5.1 GR

Trkiyede bugne kadar enerji an kapatmak iin tek are yeni enerji yatrmlarolarak grlm, zellikle son 2025 ylda yeni yatrm denince de ithal kaynaklara

ve fosil yaktlara (petrol, doal gaz, ithal kmr vb) bavurulmutur. Bu durumdahem da bamllk, hem de sera gazlarnn (zellikle CO2) salm artmtr. Oysa

retim, iletim/datm ve kullanmdaki kayplarn azaltlmas ile ilave bir enerjikaynana ihtiya duyulmadan ksa dnemde oluacak ek talebin byk bir blmkarlanabilir. Son yllarda gndemde olan yenilenebilir enerji kaynaklar, her nekadar temiz enerji olsa da (zellikle rzgr ve gne) byk lde ithal malzemeyedayal olarak da bamll arttrmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklarnn buyn dikkate alndnda, enerji ann ncelikle yerli ve bedava enerji olan enerjiverimlilii ile karlanmas nem kazanmaktadr.

Enerji verimlilii konusunda lkemizdeki nemli gelimeleri ksaca u ekildezetleyebiliriz:

Trkiyede Enerji Verimlilii Sreci

Nisan 2004 Trkiye Enerji Verimlilii Stratejisi

Mays 2007 Enerji Verimlilii Kanunu

2008 ENVER Yl

ubat 2008 Enerji Verimlilii Yl Hakknda BabakanlkGenelgesi

Nisan 2008Merkezi Istma ve Shhi Scak Su SistemlerindeIsnma ve Shhi Scak Su Giderlerinin Paylalmasnalikin Ynetmelik

Haziran 2008 Ulamda Enerji Verimliliinin Arttrlmasna likinUsul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik

Austos 2008 Kamuda Akkor Flamanl Lambalarn DeitirilmesiHakknda Babakanlk Genelgesi

Ekim 2008Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin KullanmndaVerimliliin Arttrlmasna likin Ynetmelik

Aralk 2008 Binalarda Enerji Performans Ynetmelii


38/83


sayfa 36

Temmuz 2009 Enerji Verimlilii Danmanlk (EVD) rmalarnnyetkilendirilmesine baland.

Aralk 2010 EVD rmalarnn yetkilendirilmesi ve destekbavurular 2011 sonuna kadar durduruldu.

Ocak 2011 Binalarda Enerji Kimlik Belgesi uygulamasbalad.

ubat 2011 Enerji Verimlilii Strateji Belgesi tasla EVKKdeonayland.

Ekim 2011Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin KullanmndaVerimliliin Arttrlmasna likin Ynetmelikdeiti.

Kasm 2011 Elektrik leri Ett daresi (EE) Genel Mdrlkapatld.

Enerji verimlilii konusunda yaplan almalar sonucunda bina sektrnde %30,sanayi sektrnde %20 ve ulam sektrnde %15 olmak zere drt Keban Barajnaedeer yaklak 7,5 milyar TL deerinde enerji tasarruf potansiyelimiz olduu tespitedilmitir.56

2020 iin yaplan projeksiyonlara gre, ihtiya duyulacak 222 MTEPlik birincilenerji talebini en az %15 azaltabilecek potansiyelin mevcut olduu grlmtr. Bupotansiyel 2005 yatlaryla yaklak 16,5 milyar TLlik bir tasarrufa edeerdir.57

Grak 28. Trkiyede 2020 yl enerji tasarrufu potansiyeli58

Gnmzde dnyada takmr iin %46, linyit iin %43 dzeyinde verimesahip termik santraller kurulabilmektedir. Atk snn konutlarda snma amalkullanlmasyla daha da yksek verime ulalabilmektedir.59

lkemizde kmr santralleri kurulu gcnn %92sini iletmekte olan EAsantrallerinin ortalama ya 30un zerindedir. Bu santrallerden bazlarnn evrimverimlerinin deiimi Grak 29da grlmektedir.

56 EE, Enerjini Boa Harcama kitap57 WWF Trkiye, Enerji Verimlilii ve klim Deiiklii, 201158 WWF Trkiye, Enerji Verimlilii ve klim Deiiklii, 201159 Baaran, Termik Santrallerde Verimlilik almalar , 2011


39/83

sayfa 37

ENERJ VERMLL RAPORU

Grak 29. Baz EA kmr santrallerinin evrim verimleri (2003 2010) 60

Bu santrallerin yalanmasnn sonucu olarak den verimleri yeniden ykseltmeye

ynelik olarak iyiletirme almalar yaplmaktadr. Bu almalar kapsamndaEA tarafndan iletilen yalnz kmr santrallerinden elde edilmesi hedeenenretim art 11,4 milyar kWhtir. Rehabilitasyonlar sonucunda santrallerdegereklemesi beklenen retim art izelge 3te grlmektedir.

izelge 3. Rehabilitasyon sonras EA kmr santrallerinde hedeenen kazanmlar61

SantralKurulu G

(MW)

Hedeenenrem Ar(milyon kWh)

Afin Elbistan A 1.355 4.856

atalaz 300 201

Kangal 457 810

Orhaneli 210 321

Seyitmer 600 815

Tunbilek 365 1.083

Soma B 990 2.756Yeniky 420 529

Toplam 4.697 11.371

60 Baaran, Termik Santrallerde Verimlilik almalar , 201161 Baaran, Termik Santrallerde Verimlilik almalar , 2011


40/83


sayfa 38

Gnmzde hidrolik santral veriminde %94e ulalabilmektedir. lkemizdeson yllarda ina edilenler dndaki hidrolik santral verimleri %80e kadardebilmektedir. EA hidrolik santrallerinin rehabilitasyonu amacyla srdrlenalmalar kapsamnda yaplan bir n aratrmaya gre, lkemizdeki belirli yan

zerindeki hidrolik santrallerin rehabilitasyonuyla ylda 615 milyon kWh kazanmelde edilebilmesi mmkndr.62

lkemizde, iletim ve datm gerilimi seviyesinden ebeke kayplar Grak 30dagrlmektedir. letim kayplar yllara gre deiim gstermekle birlikte son 16 ylnortalamas %2,6dr. Oran 2009 ylnda %2,1e gerilemi, ancak 2010 ylnda %3dzeyine ykselmitir. Buna ramen iletim kayb oran lkemizin cora koullargz nnde bulundurulduunda uluslar aras standartlara yakn ve kabul edilebilirseviyededir.

Datm sisteminde oluan kayp/kaak orannn ise ok yksek olduu sektr iindeyer alan tm paydalarn ortak kansdr. 2000 ylnda %21,6 ile en yksek noktayaulaan kayp/kaak oran, takip eden yllarda alnan baz nlemler ve yaplanyatrmlar ile 2009 yl sonunda %15,6ya kadar drlse de bu konuda yeterlibaar salandn ifade etmek bugn iin mmkn deildir.

lkemizde 2009 ylnda iletim ve datm kayplarnn toplamnn tketime sunulanelektrik enerjisine oran %14,5 seviyesindedir.63 Bu oran Almanya ve Japonyadayaklak yzde be, Gney Korede yzde drt, ABDde yzde yedidir. 64

Grak 30. Trkiyede elektrik iletim ve datm kayp oranlarnn deiimi (1994 2009) 65

62 Dnya Enerji Konseyi Trk Milli Komitesi, Enerji Raporu 201163 TEDA, Trkiye Elektrik Datm ve Tketim statistikleri, 200964 WWF Trkiye, Enerji Verimlilii ve klim Deiiklii, 201165 TEA, Trkiye Elektrik retim letim statistikleri 2009


41/83

sayfa 39

ENERJ VERMLL RAPORU

Sanayi sektrnde yrtlen almalar sonucu, 19962006 yllar arasnda salananverim artndan dolay elde edilen tasarruf miktar Grak 31de verilmitir.

Grak 31. Trkiyenin imalat sanayi toplam enerji tasarrufu miktar (1996 2006) 66

zellikle sanayide ve KOBlerde nemli lde enerji verimlilii potansiyeliolduu grlmektedir. Bu sektrlerde salanacak verimlilik art, ayn zamandayerli rmalarn rekabet ansn arttracak ve bu artn istihdama da katks olacaktr.

Grak 32. Trkiyede sanayi alt sektrlerinde enerji verimlilii potansiyeli 67

Trkiyenin kii bana enerji tketimi OECD ortalamasnn drtte biridzeyindeyken, enerji younluu OECD ortalamasnn zerindedir. Bu durumunnemli nedenlerinden birisi, yeni yatrmlar iinde enerji yatrmlar orannn yksekolmasna ramen, teknoloji seiminde enerji verimli sistemlerin aranmas iin aba

harcanmamas, hatta gelimi lkelerin verimsizlik ve evre sorunlar nedeniyle terkettii imento, demir-elik sanayii gibi endstriyel tesislerin, Trkiyeye tanpmonte edilmesidir.68 Bylece Grak 33te klinker retimi rneinde grld gibienerji younluu artmaktadr.

66 Yaln, Sanayi Sektrnde EV Gstergeleri, 201167 Keskin, Trkiyenin Enerji Verimlilii Politikas, Programlar, 201168 Saatiolu, Trkiye Ekonomisinin Enerji Younluu ve ...


42/83


43/83

sayfa 41

ENERJ VERMLL RAPORU

Enerji verimlilii konusunda dnyada baarl olmu lkeler (zellikle ABD,Japonya ve AB) incelendiinde devletin nc olduu; gerek mevzuat dzenlemeleri,gerek devlet binalarndaki uygulamalar, gerekse mali konulardaki tevikler ve vergiindirimleri gibi aralar kullanarak nclk ettii grlmtr.

Enerji Bakannn Enerji politikalarmzn bana tane 20yi oturttuk. 2020derettiimiz enerji kaynaklarnn en az yzde 20si yenilenebilir enerjiden oluacak.Enerji retiminden kaynakl karbon ve slfr salnm yzde 20 daha az olacak veyzde 20 tasarruu olacak. eklindeki beyan devletin bu konuda ne kadar kararlolduunun bir gstergesi olarak alglanm, ancak geen sre ierisinde buna yneliknemli bir alma grlmemitir.

Enerji Verimlilii Yasasnn kurgusunda nemli bir rol bulunan, 1935 ylndakurulmu olan Elektrik leri Ett daresi, 2 Kasm 2011 tarihinde 662 sayl KanunHkmnde Kararname ile kapatlana kadar lkemizdeki enerji kaynaklarnndeerlendirilmesine ynelik almalar yrtmtr. lkemizdeki Keban,Oymapnar, Karakaya ve Atatrk gibi hidroelektrik santrallerin %80indenfazlasnn projelendirilmesinde mhendislik hizmeti sunmutur. Ayrca yenilenebilirenerji potansiyeli ve teknolojileri konularnda almalar yapm, enerjinin etkinve verimli kullanlmasna ilikin mevzuat dzenlenmesi ve uygulamalarda grevalmtr. alma yrtt alanlarda byk bilgi birikimine ve deneyime sahipolan EEnin kapatlarak kadrolarnn eitli kamu kurumlarna datlmas ilekurumsal hafzas yok edilmitir. EEnin kapatlmas, enerji verimliliinin gerektii

kadar nemsenmediinin, enerji planlamasnda dikkate alnan bir politika olarakbenimsenmediinin de bir gstergesidir.

Enerji Verimlilii Yasas dorultusunda, sanayi kurulular tarafndan hazrlanarakmlga Elektrik leri Ett daresi tarafndan onaylanan verimlilik artrc uygulamaprojeleri, bedellerinin %20sine varan oranda desteklenmektedir.

21.12.2011 itibariyle, Verimlilik Artrc Proje (VAP) destei kapsamnda 25endstriyel iletmeye ait 32 proje uygulanmaktadr. Bunlardan 13 projeye toplam

643.213 TL tutarnda destek demesi yaplmtr. Dier projeler deerlendirme veyademe aamasndadr. Ayrca yasa kapsamnda toplam 22 endstriyel iletmeylegnll anlama yaplmtr.74

Enerji verimlilii konusunda kamu kurumlar tarafndan yrtlmekte olanprojelerden bazlar aada yer almaktadr:

Sanayide Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi

Birlemi Milletler Kalknma Program (UNDP) ile Birlemi Milletler SnaiKalknma Tekilatnn (UNIDO) uygulayc olarak yer ald, mlga Elektrik leriEtt daresi (EE) ve Trkiye Teknoloji Gelitirme Vakf (TTGV) ynetimindeki projeyle sanayi rmalarnn enerji tasarruf nlemleri almalar ve enerji verimliteknolojiler kullanmalar ynnde tevik edilerek sanayide enerji verimliliinin

74 EVKK Toplants, Faaliyetlerdeki Gelimeler ile lgili Bilgilendirmeler, 21.12.2011


44/83


sayfa 42

artrlmas amalanmaktadr. Proje kapsamnda bu amaca ynelik olarak;

Sanayide enerji verimliliini destekleyici politika ve kurumsal ereveninglendirilmesi,

Enerji ynetim standard gelitirilmesi ve uygulanmas, Sanayide ve enerji hizmet salayclarnda farkndalk yaratlmas ve kapasite

gelitirilmesi, Enerji ynetimi uygulamalaryla ilgili rnek modellemeler oluturulmas

planlanmaktadr.

Nisan 2010da balayan 35 milyon $ bteli projenin sresi be yldr.75

Binalarda Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi

Mlga EE Genel Mdrl ve UNDP i birliiyle yrtlen proje kapsamnda;

Binalarda enerji performans mevzuatnn gelitirilmesi, uygulamalarnetkinletirilmesi,

Yeni binalarda stma ve soutma iin hesaplama yntemlerinin btnleik binatasarm yaklamyla ilikilendirilerek gelitirilmesi,

Binalarda enerji verimlilii program ve yol haritasyla ncelikli eylemlerin

belirlenmesi, lme ve deerlendirme ynteminin gelitirilmesi, Binalarda enerji verimlilii ve yenilenebilir enerji tevikleri iin nansal

mekanizma nerileri gelitirilmesi planlanmaktadr.

Proje kapsamnda biri Milli Eitim Bakanlna ait okul ve dieri evre ve ehircilikBakanlna ait Teknoloji ve Bilgi Merkezi olarak kullanlacak iki adet yerli rn veteknolojilerden en st dzeyde faydalanlan, tekrarlanabilir, srdrlebilir, maliyetetkin ve evre dostu akll bina ina edilmesi planlanmaktadr. 2011 ylnda balayp

drt yl srecek olan projenin btesi 17,5 milyon $dr.76

Enerji Verimli Cihazlarn Piyasa Dnm Projesi

Proje EE Genel Mdrl, Sanayi Genel Mdrl, Trkiye Beyaz EyaSanayicileri Denei, Arelik ve UNDPnin ortaklyla yrtlmektedir. Projeninamac balang raporunda daha az enerji tketen elektrikli ev aletlerinin piyasadnmn hzlandrarak Trkiyede konutlardaki elektrik enerjisi tketimini ve

buna karlk gelen oranda sera gaz emisyonlarn azaltmak eklinde yer almaktadr.Projede ncelikli rn gruplar amar makineleri, bulak makineleri, buzdolaplar,derin dondurucular, klimalar ve frnlar olarak belirlenmitir. Ekotasarm ve enerjietiketleme mevzuatnn Avrupa Birlii dzenlemeleriyle uyumlu hale getirilmesi,

75 Tosunolu, Sanayide Enerji Verimliliinin Artrlmas Projesi Al Toplants Sunumu, 03.05.201176 Binalarda Enerji Verimliliinin Artrlmas Proje zeti, Proje Al Toplants, 07.07.2011


45/83

sayfa 43

ENERJ VERMLL RAPORU

rnlerin ve enerji etiketlerinin uygunluk denetimi, tketicilerin bilinlendirilmesikonularnda almalar proje kapsamnda srmektedir.

Mart 2010da balayan projenin sresi drt yl olarak planlanmtr. Projenin toplam

btesi 5,7 milyon $dr.77

evre ve ehircilik Bakanl NEDO Birlii Projesi

Japonyada bir kamu kuruluu olan Yeni Enerji ve Endstriyel Teknoloji GelitirmeOrganizasyonu (NEDO) ile evre ve ehircilik Bakanl i birliiyle AnkaraBayndrlk l Mdrl binasnn enerji verimli hale getirilmesine ynelik birproje yrtlmektedir.78

100 Kamu Binasna Enerji Kimlik Belgesi Verilmesi Projesi

Ankarada bulunan yz kamu binasnn enerji kimlik belgesi karlarak enerjiverimlilii asndan durumunun tespit edilmesi ve daha sonra yaplacak enerji etdve uygulamalarla binalarn verimliliinin artrlmas amalanmaktadr.

5.2 ENERJ VERMLL YASASI, ENERJ VERMLLKOORDNASYON KURULU VE TMMOB

TBMMde 18 Nisan 2007de kabul edilerek 2 Mays 2007 tarih, 26510 sayl ResmiGazetede yaymlanarak Yrrle giren 5627 Sayl Enerji Verimlilii Yasasnnamac;

enerjinin etkin kullanlmas, israfnn nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomizerindeki yknn haetilmesi ve evrenin korunmas iin enerji kaynaklarnn veenerjinin kullanmnda verimliliin artrlmasdr. (Madde-1)

olarak, kapsam ise;

enerjinin retim, iletim, datm ve tketim aamalarnda, endstriyel iletmelerde,binalarda, elektrik enerjisi retim tesislerinde, iletim ve datm ebekeleriile ulamda enerji verimliliinin artrlmasna ve desteklenmesine, toplum genelinde enerji bilincinin gelitirilmesine, yenilenebilir enerji kaynaklarndanyararlanlmasna ynelik uygulanacak usl ve esaslar kapsar

eklinde tanmlanmaktadr.

(Not: Enerji verimliliinin artrlmasna ynelik nlemlerin uygulanmas ile zellikveya grnmleri kabul edilemez derecede deiecek olan sanayi alanlarnda iletmeve retim faaliyetleri yrtlen, ibadet yeri olarak kullanlan, planlanan kullanmsresi iki yldan az olan, yln drt ayndan daha az kullanlan, toplam kullanm alan

77 Enerji Verimli Cihazlarn Piyasa Dnm Projesi Balang Raporu, Ocak 201178 NEDO ile Bayndrlk ve skan Bakanl birlii Projesi


46/83


sayfa 44

elli metrekarenin altnda olan binalar, koruma altndaki bina veya antlar, tarmsalbinalar ve atlyeler, Kanun kapsam dnda tutulmutur.)

18 Nisan 2007 tarih ve 5627 sayl Enerji Verimlilii Kanunu ve 25 Ekim 2008

tarih ve 27035 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Enerji Kaynaklarnn ve Enerji Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik, Trk Mhendis veMimar Odalar Birliine (TMMOB) bal Elektrik Mhendisleri Odas ve MakinaMhendisleri Odasna bir dizi grev, yetki ve sorumluluk vermitir. lgili ynetmelik27 Ekim 2011 tarih ve 28097 Resmi Gazetede, z olarak benzer fakat daha kapsamlve baz teknik deiiklikleri de ierecek ekilde yeniden yaymlanmtr. Yasaylakurulan Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulunda TMMOB bir ye ile temsiledilmektedir.

Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu (EVKK), enerji verimlilii almalarnnlke genelinde tm ilgili kurulular nezdinde etkin olarak yrtlmesi, sonularnnizlenmesi ve koordinasyonu amacyla kurulmutur. Ylda drt kez toplanarakenerji verimlilii konusunda yaplan almalar deerlendirmekte, yasa ve ilgiliynetmeliin uygulanabilmesine ynelik kararlar almaktadr.

Kurul, Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl mstear yardmcs bakanlnda,ileri Bakanl, Maliye Bakanl, Milli Eitim Bakanl, evre ve ehircilikBakanl (mlga Bayndrlk ve skan Bakanl), Ulatrma Bakanl, BilimSanayi ve Teknoloji Bakanl (mlga Sanayi ve Ticaret Bakanl), Orman ve Su

leri Bakanl (mlga evre ve Orman Bakanl), Devlet Planlama TekilatMstearl, Hazine Mstearl, Enerji Piyasas Dzenleme Kurumu, TrkStandartlar Enstits, Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu, TrkiyeOdalar ve Borsalar Birlii, Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii ve TrkiyeBelediyeler Birliinin birer st dzey temsilcisinden olumaktadr.

TMMOB ve bal odalar 1970li yllardan bu yana gelmi gemi tm iktidarlarnenerji politikalarn deiik boyutlarda eletirerek alternatif politikalar sunmu vesunmaya devam etmektedir.

Ancak btn bunlara ramen mevcut iktidarn enerji alanndaki iki yasasna (baznoktalarda eletirilerimiz olmakla birlikte) destek verilmi ve almalar iinde yeralnm, neriler sunulmutur. Bunlardan ilki Yenilenebilir Enerji KaynaklarnnElektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun, ikincisi EnerjiVerimlilii Kanunudur. Yasalarn ve ilgili ynetmeliklerinin hazrlanma srelerineve uygulanmalar srasnda yaplan yanllara kar klmakla birlikte sz konusuiki yasaya da destek verilmi ve uygulamalarda aykr iler yaplmad takdirdedesteklemeye devam edilmeleri ngrlmtr.

zellikle enerjinin verimli kullanm konusunun, gerekli ve zorunlu olmaklabirlikte yasa ve ynetmelik karmakla bitmeyecei, baar iin yasa ve ynetmelikgereklerinin hzl bir ekilde yaplmas, uygulamada ortaya kan engellerin biran nce ortadan kaldrlmas gerektii ve bunun iin de, mhendislik alanna girenbu konuda TMMOBnin gr ve nerilerinin dikkate alnma zorunluluu olduudnlmektedir.


47/83

sayfa 45

ENERJ VERMLL RAPORU

rnein, karlan yasada ve ynetmelikte, btn itirazlarmza ramen niversitelerve meslek odalarnn yannda Enerji Yneticilii Sertikas eitimlerini vermekzere enerji verimlilii danmanlk (EVD) irketlerine de yer verilmi, bununsonucu olarak sz konusu irketler asl ileri olan ett, proje ve danmanlk hizmeti

retmekten daha ok eitim vermeye ynelmilerdir. Bu noktada yasada yer alanGenel Mdrlk veya yetkilendirilmi kurumlar, yetkilendirme anlamas yaptklarirketlerin eitim programlarna laboratuvar kullanm destei salar. maddesininirketlerin eitim alanna ynelmesinde byk bir etken olduu dnlmektedir.Gerek EVKKdeki grmelerde gerekse mlga EE ile yaplan ikili grmelerdeilgililer bu konunun dzeltileceine dair irade gsterileceini belirtmilerdir.

Sonu olarak, sz konusu iki yasa eksikliklerine karn nemsenmektedir. Eletirihakkmz sakl kalmak koulu ile doru uygulanmas ynndeki almalara katk vedestek verilmesine devam edilecektir.

5.3 ENERJ VERMLL STRATEJ BELGES

Trkiyede enerji younluunun drlmesi hedene ynelik olarak, gereklieylemlerin tanmlanmas ve ilgili kurulularn e gdm iinde hareket etmeleriamacyla Enerji Verimlilii Strateji Belgesi yaymlanaca Ocak 2010da ilanedilmitir. 2010 yl banda strateji belgesi tasla gre alm, o zamandan buyana eitli deiikliklere uramtr. 2011 ylnda kamu kurumlarndaki yeniden

yaplanmann da etkisiyle strateji belgesi taslann Yksek Planlama Kurulutarafndan onaylanmas gecikmitir. 2011 yl sonu itibariyle belge henz yrrlegirmemitir.

Enerji Verimlilii Strateji Belgesi taslanda amalar aadaki ekildesralanmaktadr79:

SA-01: Sanayi ve hizmetler sektrnde enerji younluunu ve enerjikayplarn azaltmak,

SA-02: Binalarn enerji taleplerini ve karbon emisyonlarn azaltmak;yenilenebilir enerji kaynaklar kullanan srdrlebilir evre dostu binalaryaygnlatrmak,

SA-03: Enerji verimli rnlerin piyasa dnmn salamak,

SA-04: Elektrik retim, iletim ve datmnda verimlilii artrmak, enerji

kayplarn ve zararl evre emisyonlarn azaltmak,

SA-05: Motorlu tatlarn birim fosil yakt tketimini azaltmak, kara, denizve demir yollarnda toplu tama payn artrmak ve ehirii ulamdagereksiz yakt saryatn nlemek,

79 Enerji Verimlilii Strateji Belgesi Tasla, 23.11.2011


48/83


sayfa 46

SA-06: Kamu kesiminde enerjiyi etkin ve verimli kullanmak,

SA-07: Kurumsal yaplar, kapasiteleri ve ibirliklerini glendirmek,ileri teknoloji kullanmn ve bilinlendirme etkinliklerini artrmak, kamu

dnda nansman ortamlar oluturmak.

Taslakta, 2023 ylnda Trkiyenin GSYH bana tketilen enerji miktarnn (enerjiyounluunun) 2011 yl deerine gre en az %20 azaltlmasnn hedeendiibelirtilmektedir.

Enerji verimlilii zerine oluturulacak politika ve uygulamalara yn vermekadna hazrlanan strateji belgesi, bu konuda atlm olumlu bir adm olarakdeerlendirilmektedir.

Belgenin zne ilikin eletirimizin banda zelletirme uygulamalarna atfta bulunmas gelmektedir. Oysa, retim ve datm zelletirmelerinde mlkiyetinverimlilik ile hibir ba gnmze kadar kurulamamtr.

Bir dier nemli eletirimiz de, eylem planlarnda yer alan uygulamaya ynelikkonulardaki denetim ve kontrol mekanizmalarnn ok iyi tanmlanmam olmasdr.

Enerji Verimlilii Kanununun yaymlanmasndan nce ruhsat alm konutlarda syaltmnn ve verimli stma soutma sistemlerinin zendirilmesi konulu SA.02/SH.01/E.03 ile enerjiyi verimsiz kullanan rnlerin satnn snrlandrlmaskonulu SA.03/SH.01/E.01 eylemlerinin uygulanmas srasnda bina sahiplerininve tketicilerin piyasann kr tercihlerine terk edilmesini nleyecek nlemlerinmevzuatta tanmlanmas gerekmektedir.

Belge taslann SA.07/SH.05 maddesinde, srdrlebilir nansman ortamoluturmak amacyla Trkiyede karbon ticareti ve karbon borsas alt yaps

gelitirilmesinin hedeendii dile getirilmektedir. Bu uygulama, karbon salmhakknn ticari bir metaya dntrlmesi anlamna gelmektedir.

AKP hkmetinin 2010-2023 Enerji Verimlilii Strateji Belgesini EVKKde yeralan ve dier ilgili kurumlarn gr ve deerlendirmesine amas zerine; TMMOBgr olarak enerji verimliliinin zelletirme ile ilikilendirilmesinin yasannruhuna aykr olduu ve gerek anlamda verimliliin enerjinin, zellikle de elektrikenerjisinin retim, iletim ve datmnn tek elden ve kamu tarafndan yaplmas ilemmkn olabilecei bildirilmitir. Ancak strateji belgesi taslak metninde teknik

dzeltmelerin dnda ze ilikin TMMOB nerileri deerlendirilmemitir. Bununzerine belgenin EVKKde deerlendirilmesi aamasnda TMMOB kar oykullanmtr.


49/83

sayfa 47

ENERJ VERMLL RAPORU

5.4 ENERJ YNETCL

Enerji Verimlilii Kanunu kapsamndaki endstriyel iletme ve binalarda grev

almak zere enerji yneticilii kavram oluturulmutur. Mhendislik alannda veyateknik eitim fakltelerinin makine, elektrik veya elektrik-elektronik blmlerindeen az lisans dzeyinde eitim alm kiiler eitici kurulularn dzenledii eitimlerekatlarak enerji yneticisi olabilmektedir. Ekim 2011deki ynetmelik deiikliiyleenerji yneticileri iin bina ve sanayideki yetki ayrm kaldrlmtr.

Ayrca organize sanayi kurulular kendi bnyelerinde oluturacaklar enerji ynetimbirimleri ile srete yerlerini almaktadrlar.

Kamu kurumlar kendi ilerinden yapacaklar deerlendirme ve grevlendirmesonucu enerji yneticilerini saptamakta, alnan eitimler sonras bu sre bu isimlerzerinden yrtlmektedir.

Enerji yneticilii grevlendirmelerinde Bakanlk ve yasa enerji tketimleribalamnda belirli eik deerlere gndermeler yapmakta olup, bu deerler ve zeritketimlerde enerji yneticisi atamay zorunlu klmaktadr.

- Toplam inaat alan en az 20.000 m veya yllk enerji tketimi 500 TEP (TonEdeer Petrol) olan ticari binalar ve hizmet binalarnda,

- Toplam inaat alan 10.000 m veya yllk toplam enerji tketimi 250 TEP vezeri olan kamu binalarnda,

- Endstriyel iletmelerde,

- Faal durumda en az elli iletme bulunduran organize sanayi blgelerinde,

- Kamu kesimi dnda kalan ve toplam enerji tketimi 50.000 TEP ve zeri

olan iletmelerde

enerji yneticisi grevlendirilmesi veya enerji ynetim birimi kurulmas zorunluluubulunmaktadr.

Enerji yneticileri ve/veya enerji ynetim birimleri grev yaptklar kurumlardaenerji tketimin izlemek, yasann ngrd dnemlerde raporlamak, enerjitketiminin proline gre enerji verimlilik uygulamalar yapmak ve/veya enerjiverimliliini arttrc projeler yaptrmakla ykmldr. Buna ynelik ett, proje vebenzeri uygulamalar koordine etmek grevleri arasndadr.

21.12.2011 itibariyle, sanayi tesislerine ynelik 2602, binalara ynelik ise 1900sertikal enerji yneticisi bulunmaktadr. Bunlardan 90 sanayi, 89u binalardaett-proje sertikasna sahiptir.80

80 EVKK Toplants, Faaliyetlerdeki Gelimeler ile lgili Bilgilendirmeler, 21.12.2011


50/83


sayfa 48

2011 yl iinde deiik tarihlerde dzenlenen etkinliklerde mlga EE yetkilileritarafndan yaplan sunumlarda enerji yneticisi grevlendirilen sanayi kuruluusaysnn 612, bina saysnn ise 600 dzeyinde olduu, ayrca 23 organize sanayiblgesinde enerji ynetim birimi kurulduu ifade edilmitir.

5.5 BNALARDA ENERJ KMLK BELGES UYGULAMASI

Enerji Verimlilii Kanunu kapsamnda gncellik kazanan dier bir konu da BinalardaEnerji Performans uygulamalardr. Yeni adyla evre ve ehircilik Bakanl(Bayndrlk ve skan Bakanl) Yap leri Genel Mdrl koordinasyonunda,mlga Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl i birlii ile yaplan almalarlailk olarak 05.12.2008 tarih ve 27075 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrlegiren Binalarda Enerji Performans Ynetmelii, 01.04.2010 tarih ve 27359 saylResmi Gazetede yaymlanan deiiklikle byk lde revize edilmitir. Son olarak

20.04.2011 tarihinde enerji kimlik belgesinin yap kullanma izin belgesi aamasndasunulmas ve eitim dzenleyen kurulular konularnda Ynetmelik deiikliiyaplmtr.

BEP Ynetmeliinin hayatmza getirdii en somut yenilik binalarda EnerjiKimlik Belgesi (EKB) uygulamasdr. Bu belgeye sahip olan binann enerjiihtiyac; yaltm zellikleri, stma / soutma / aydnlatma sistemlerinin verimliliivb. ltlerle enerji tketimi snandrlmasnn nitelii saptanmaktadr. lkemizdeuygulanmakta olan beyaz eyalarn enerji snandrlmas gibi binalarda da benzeri

uygulamaya geilmitir.

Enerji kimlik belgesi uygulamas yeni binalar iin 01.01.2011 tarihinde balam,Ynetmeliin yaymlanmasndan nce yap ruhsat alnm mevcut binalar iinEnerji Verimlilii Kanununun yaymland yldan 10 yl sonrasna (2017ye) kadarsre verilmitir. Yeni binalar iin asgari C Snf belge alabilme koullarna sahipolmak zorunlu olup, mevcut binalar iin byle bir zorunluluk bulunmamaktadr.Mevcut binalar iin sahip olduklar enerji tketim snfna gre farkl yaptrmlargelecei, alm/satm, emlak vergisi vb. ilemlerde bir takm cezai uygulamalaramaruz kalacaklar ngrlmektedir.

BEP Ynetmelii uyarnca alnmas zorunlu olan enerji kimlik belgesi, sadeceEnerji Kimlik Belgesi Uzman olan elektrik, inaat, makine mhendisleri vemimarlar tarafndan dzenlenebilmektedir. Enerji kimlik belgesi uzman olabilmekiin, ilgili Bakanlk tarafndan yetkilendirilmi eitici kurumlardan enerji kimlikbelgesi uzman eitimi alnmas zorunludur.


51/83

sayfa 49

ENERJ VERMLL RAPORU

Bugne kadar Odamzn dzenledii EKB uzman eitimlerinde 1300 aknmhendis ve mimarn EKB uzman olarak yetkilendirilmesi salanmtr.

izelge 4. TMMOB Elektrik Mhendisleri Odasnn dzenledii EKB Uzman Eitimlerine katlanlar

ube Eitim Says EKB Uzman

Adana 2 37

Ankara 14 281

Antalya 10 157

Bursa 8 111

Denizli 4 79

Diyarbakr 3 36

Eskiehir 2 23

Gaziantep 2 42stanbul 13 250

zmir 12 206

Kocaeli 3 16

Mersin 4 80

Samsun 2 18

Trabzon 1 24

TOPLAM 80 1360

11.11.2011 tarihi itibariyle;

Drt meslek odasnn yan sra yirmi bir enerji verimlilii danmanlkirketi eitici kurulu olarak yetkilendirilmitir.

BEP-TR sisteminde tanml 5.363 rma, 10.410 enerji kimlik belgesi uzmanbulunmaktadr. Bu uzmanlarn %98i yeni binalar iin EKB dzenleyebilenserbest mimar / mhendisler iken, geri kalan %2lik paya sahip 115 uzman

enerji verimlilii danmanlk irketlerinde almakta ve mevcut binalaraEKB dzenleyebilmektedir.

Sisteme 16.383 proje girii yaplmtr. Bu projelerin %46s eitimamal olarak, %54 binalara EKB dzenlenmesi iin oluturulmutur.Sistemde onaylanan EKB says 5.196dr. Bunlarn %89u yeni binalar iindzenlenmitir. EKBlerin %76snda enerji etiketi C snf, %22sinde Bsnfdr.81

Yeni binalarda EKBnin onaylanmas iin enerji snfnn C ve zeri olmas gerektiidikkate alndnda, enerji kimlik belgesi onaylanan 572 mevcut binann da yaklak%80inin enerji snfnn C ve zerinde hesapland anlalmaktadr. EKB sahibimevcut bina saysnn az olmas nedeniyle yorum yapmak iin erken olmaklabirlikte, enerji snf yksek mevcut bina orannn bu seviyede olmas, BEP-TRde

81 B Mesleki Hizmetler Genel Mdrl Enerji Verimlilii Dairesi Bakanl, 2011


52/83


sayfa 50

veri girii ve hesaplamalar sonucu belirlenen enerji snfnn gerek durumu yanstmakonusunda baarsz olduunun gstergesi olabilir.

Binalarda enerji kimlik belgesi uygulamasnn yrrle girmesi ynetmelie

eklenen geici maddelerle nce Temmuz 2010a, daha sonra Ocak 2011e ertelenmi,kurgulanan sistemde hl eksiklikler olmasna ramen Ocak 2011de uygulamabalatlmtr.

Srecin banda, EKBlerin ilgili idareler tarafndan onaylanmas planlanmaktayd.Ancak, belediyelerin uygulamaya beklenen ekilde adapte olamamas nedeniyleonay ilemi belediyelerin sorumluluundan alnm, merkezi sunucuda otomatikolarak yaplr hale gelmitir.

Enerji kimlik belgesi dzenlemek iin internet tabanl BEP-TR yazlmkullanlmaktadr. Yazlmdaki teknik hatalar ve olas sunucu kapasitesi eksikliinedeniyle var olan yazlma eriim sorunu, uygulamann balad Ocak 2011den bugne dek giderilememitir. Ayrca, BEP-TRnin veri alma yntemindenkaynaklanan kullanm sorunlar srmektedir.

Yazlmn yaps, kullancy bina verisini basitletirerek girmeye zorlamaktadr.rnein, bir kat plan girilirken, nceden tanmlanm snrl sayda ablon arasndanuygun olann seilmesi gerekmekte, kullancnn girmek istedii kat dikdrtgen,L, U gibi basit geometrik ekillerde deilse, seenekler arasndan hangisine daha

yaknsa o ekilde girilmesi nerilmektedir. Veri girii srasnda bina hakkndakibilgiyi basitletirme gereklilii yazlmn genelinde bulunmaktadr. Bu durum verigiriini yoruma ak hale getirdiinden, dzenlenen enerji kimlik belgesinde yer alandeerlerin binann enerji performansn doru olarak yanstmasn gletirmektedir.

BEP-TRde enerji kimlik belgesi dzenlenecek olan binann mimari zelliklerinitanmlamak ok uzun srmekte, buna karlk binann enerji performansnda byknem sahibi olan mekanik sistemler (stma, soutma, havalandrma vb) hakkndasnrl bilgi girilebilmektedir.

Konuyla ilgilenen herkesin iaret ettii yazlm sorunlarnn zlmesi amacylaalmalarn yrtlmekte olduu evre ve ehircilik Bakanl yetkilileri tarafndandile getirilmektedir. Bu kapsamda, yerli veya yabanc rmalar tarafndan ayn amacaynelik olarak gelitirilmi/gelitirilecek olan, proje izimlerini girdi olarak alabilenticari yazlmlarn TBTAK desteiyle test edildikten sonra EKB dzenlenmesininveri girii aamasnda kullanlmas planlanmaktadr. Veri girii sonras ticariyazlmlarn retecei standart formata sahip dosyalarn hesaplama amacyla BEP-TRye gnderilerek EKBlerin dzenlenmesi ngrlmektedir. Bunun yan sraBEP-TRnin gelitirilerek veri girii amacyla kullanlmasnn da srecei dile

getirilmektedir.Enerji kimlik belgesi dzenlenmesinde kullanlan yazlmn gelitirilmesi srecinemeslek odalarnn ve kullanclarn da katlm salanmal, yazlmn veri giriiyntemi yeniden tanmlanmaldr. Ayrca sistem Yap Denetim Sistemi(YDS),Adrese Dayal Nfus Kayt Sistemi ve Yap Belgeleri Uygulamas ile entegre halegetirilmelidir.


53/83

sayfa 51

ENERJ VERMLL RAPORU

ekil 1. Yeni enerji etiketi rnei

6. ELEKTRKL EV ALETLERNDE ENERJ VERMLL

2009 yl Trkiye elektrik datm ve tketimistatistiklerine gre, 26,6 milyon mesken abonesindetketilen 39 milyar kWh elektrik enerjisi, toplam nettketimin %25idir. Bu oran, elektrikli ev aletlerinin

enerji verimlilii almalar iindeki nemini ortayakoymaktadr.

Gelecekte btn elektrikli ev aletleri, enerjitketimlerini gsteren etiketleri bulundurmakzorunda olacaklardr. Avrupa Birlii lkelerinde, ilkaamada buzdolaplar ve derin dondurucular iin busnandrma yaplmtr. lkemizde Avrupa Birliimevzuatna paralel olarak enerji etiketlemesi ile ilgiliyasal dzenleme almalar yaplmaktadr.

Enerji etiketi, ev aletini elektrik tketimine gre A veG arasndaki bir cetvel zerinde snandrmaktayken,2 Aralk 2011 tarihinde yaymlanan rnlerin Enerji ve Dier Kaynak Tketimlerinin Etiketlemeve Standart rn Bilgileri Yoluyla GsterilmesiHakknda Ynetmelikile A+++ snfna kadar enerji

etiketlerinin kullanlmasna olanak salanmtr.karlacak uygulama teblileri sonrasnda ekil1de grlen rnek yeni enerji etiketlerinin lkemizde kullanlmaya balanmasplanlanmaktadr82.Bu teblilerle televizyonlarn da enerji etiketli rn kapsamnagirmesi sz konusudur.

Etikette ayrca su tketimi, grlt gibi dier faktrlere dayal olarak cihaznperformans konusunda da temel bilgiler yer almaktadr.

Farkl enerji snarna ait derin dondurucular, bulak makineleri, amar kurutmamakineleri, amar makineleri ve klimalarn enerji tketim ve elektrik maliyetleriizelge 5, 6, 7, 8, 9da karlatrlmtr. Hesaplamalarda elektrik birim yat 0,3TL/kWh olarak kabul edilmitir.

82 European Commission, Energy Labelling, 2010


54/83


sayfa 52

A++ snf enerji verimli bir buzdolabnn B snfna gre %50, G snfna gre ise%75 orannda enerji tasarrufu salamas mmkndr.

izelge 5. Buzdolab/derin dondurucularn elektrik tketimi

Derin dondurucu Enerji verimliliisnf

Yllk elektrikgideri

Yllk elektriktketimi

A++ 71.10 TL 237 kWh

A+ 85.20 TL 284 kWh

A 114.90 TL 383 kWh

B 153.90 TL 513 kWh

C 195.30 TL 651 kWh

D 225.00 TL 750 kWh

E 248.70 TL 829 kWhF 278.40 TL 928 kWh

G 308.10 TL 1027 kWh

Enerji tketim snf A olan bulak, amar ve kurutma makineleri, G snf olanlaragre %50yi aan oranda az elektrik tketebilmektedir.

izelge 6. Bulak makinelerinin elektrik tketimi

Bulak makinesi

Enerji

verimlilii

snf

Yllk

elektrik

gideri*

Yllk elektriktketimi*

A 62.40 TL 208 kWh

B 68.70 TL 229 kWh

C 80.70 TL 269 kWh

D 92.40 TL 308 kWh

E 104.10 TL 347 kWh

F 116.10 TL 387 kWh

G 127.80 TL 426 kWh*Haftada 5 ykama yapld varsaylmtr.

izelge 7. amar makinelerinin elektrik tketimi

amar makinesi

Enerji

verimlilii

snf

Yllk

elektrik

gideri*

Yllk elektrik

tketimi*

A 106.20 TL 354 kWh

B 131.10 TL 437 kWhC 156.00 TL 520 kWh

D 180.90 TL 603 kWh

E 205.80 TL 686 kWh

F 231.00 TL 770 kWh



55/83

sayfa 53

ENERJ VERMLL RAPORU

izelge 8. amar kurutma makinelerinin elektrik tketimi

amar kurutma makinesiEnerji

verimlilii snf

Yllk elektrik

gideri*

Yllk elektrik

tketimi*

A 336.90 TL 1123 kWhB 380.70 TL 1269 kWh

C 427.50 TL 1425 kWh

D 483.60 TL 1612 kWh

E 539.70 TL 1799 kWh

F 595.80 TL 1986 kWh


Enerji verimli klima kullanlarak elektrik tketiminde %40 dzeyinde tasarrufsalanabilmektedir.

izelge 9. Klimalarn elektrik tketimi

KlimaEnerji verimlilii

snf

Yllk elektrik

gideri*

Yllk elektrik

tketimi*

A 328.50 TL 1095 kWh

B 349.50 TL 1165 kWhC 372.00 TL 1240 kWh

D 404.40 TL 1348 kWh

E 443.40 TL 1478 kWh

F 480.30 TL 1601 kWh

G 523.80 TL 1746kWh* Hesaplarda, ylda 500 saat stma ve 500 saat soutma modunda alan 12.000 BTU/saat (3,5 kW)kapasiteli klima esas alnmtr.

izelge 10da grld gibi, lamba deiimi maliyeti salanan tasarrua tketicilereksa srede geri dnmektedir.


56/83


sayfa 54

izelge 10. Lamba tiplerinin elektrik tketiminin karlatrlmas

Lamba Tipi

100W

Akkor

Flamanl

23W

Kompakt

Floresan

Satn alma yat 1,00 TL 5,30 TL

Lamba mr 750 saat 8.000 saat

Gnlk kullanm saati 4 saat 4 saat

8.000 saat (yaklak 67 ay) iin gereken lamba says 11 1

Lmen 1.690 1.570

Toplam lamba maliyeti 11,00 TL 5,30 TL

Toplam elektrik maliyeti(Ocak 2012 Konutlarda birim elektrik yat 0,30 TL/kWh) 240,00 TL 55,20 TL

Toplam maliyet (8.000 saat) 251,00 TL 60,50 TL

8000 saat iin maliyet fark 190,50 TL

Maliyetin eitlendii sre 47 gn

6.1 ELEKTRKL EV ALETLERNDE YAAM DNGSDEERLENDRMES

Kullanlabilir durumda olan elektrikli ev aletlerinin daha verimlileriyle deiiminintoplam enerji tketimi asndan deerlendirilebilmesi iin, kullanm srasndatketilen enerjinin yan sra enerji verimli bir ev aletinin retimi ve eskisinin geridnm srecinde tketilen enerji de dikkate alnmaldr.

Bir sanayi rnnn mrnn tm aamalarnda (hammadde karlmas ve

ilenmesi, retimi, tanmas, kullanm, bakm, yenilenmesi / geri dntrlmesi)evre zerindeki etkilerini incelemek zere yaam dngs deerlendirmeleri (lifecycle assessment) yaplmaktadr. Bu ekilde bir rnn mr boyunca toplam nekadar hammadde, enerji, su tketimine ya da ne kadar sera gaz salmna yol atbelirlenebilmektedir.

Bir buzdolabnn retiminde kullanlan demir, elik, alminyum, plastik, soutucugazlar ve dier maddelerin her birinin retimde girdi haline gelebilmesi iinfarkl younlukta enerji tketilmektedir. Bu maddelerin enerji younluklar ve bir

buzdolab iin her birinden kullanlan miktarlar dikkate alnarak hammaddelerintoplam ne kadar enerji tketimine yol at hesaplanabilmektedir. Derin donduruculu bir buzdolab iin gerekli retim girdilerinin karlmas, ilenmesi ve fabrikayatanmas aamalarnda; daha sonra da buzdolabnn fabrikada retimi srasndatketilen toplam enerji, bu konuda 20042010 yllar arasnda yaplan eitli


57/83

sayfa 55

ENERJ VERMLL RAPORU

aratrmalarda 51006850 MJ (14171903 kWh) arasnda hesaplanmtr.83,84,85 Budeerlerin ortalamas 1650 kWhtir.Bir buzdolabnn verimli olanyla deiiminin, retim enerji maliyetini (hammaddekarlmas ve ilenmesi, buzdolab retimi ve tanmas aamalarnda harcanan

enerji) ka ylda karlad izelge 11de grlmektedir. Ylda 1027 kWh elektrikharcayan G snf bir buzdolabn A++ snf olanyla deitirmek ylda 790 kWhelektrik tasarrufu salamaktadr. Bu tasarruf, enerji verimli bir buzdolabnnretiminde harcand kabul edilen 1650 kWhe edeer enerjiyi 2,1 yldakarlamaktadr.

izelge 11. Bir buzdolabnn enerji verimli olanyla deiimi sonras yaplan tasarrufun; yeni rnn hammaddekarm, retimi ve tanmas srasnda tketilen toplam enerjiyi karlama sresi

Buzdolab

Yeni snf

Eski snfA++ A

G 2,1 yl 2,6 yl

F 2,4 yl 3,0 yl

E 2,8 yl 3,7 yl

D 3,2 yl 4,5 yl

C 4,0 yl 6,2 yl

B 6,0 yl 12,7 ylA 11,3 yl

A+ 35,1 yl

Bir buzdolabnn kullanm sresi 10 yl olarak kabul edilirse, verimlilik snf Cve alt olan buzdolaplarn A veya A++ snf olanlarla deitirmenin toplam enerjitketiminde d salayaca sylenebilir.

Bir buzdolabn oluturan sistemlerin kullanm sresi boyunca eskimesi, enerjitketimini etiketteki deerin %4060 zerine karabilmektedir.86 Bu durum gznne alndnda, buzdolaplarnn enerji verimli olanlaryla deiimiyle yaplacaktasarrufun retim enerji maliyetini karlama sresi daha da dmektedir.

Benzer ekilde, hammadde karlmas, ilenmesi, retim ve tama srasndaharcanan toplam enerji bir amar makinesi iin 4412 MJ (1225 kWh), bir bulakmakinesi iin 4818 MJ (1338 kWh) olarak kabul edildiinde87, deiimin yaratttasarrufun retim enerji maliyetini karlama sreleri izelge 12de yer almaktadr.

83 Boustani, Appliance Remanufacturing and Energy Savings, 201084 Kim, Optimal Household Refrigerator Replacement , 200585 Horie, Life Cycle Optimization of Household , 200486 Kim, Optimal Household Refrigerator Replacement , 200587 Boustani, Appliance Remanufacturing and Energy Savings, 2010


58/83


sayfa 56

izelge 12. Bir elektrikli ev aletinin enerji verimli olanyla deiimi sonras yaplan tasarrufun; yeni rnnhammadde karm, retimi ve tanmas srasnda tketilen toplam enerjiyi karlama sresi

amar Makinesi Bulak Makinesi

Yeni snf

Eski snfA A

G 2,5 yl 6,1 yl

F 2,9 yl 7,5 yl

E 3,7 yl 9,6 yl

D 4,9 yl 13,4 ylC 7,4 yl 21,9 yl

B 14,8 yl 63,7 yl

Kullanm sreleri 10 yl kabul edildiinde, verimlilik snf C ve alt olan amarmakinelerinin deiimi toplam enerji tketimine olumlu katk salarken, bu durumbulak makineleri iin F ve G snarnda geerli olmaktadr.

Kullanlabilir durumda olan elektrikli ev aletlerinin verimlileriyle deiimi enerji

tketimi asndan olumlu olsa da, konunun hammadde tketimi boyutu gz ardedilmemelidir. Atklarn geri dnmnn yaygnlatrlmas bu kapsamda nemkazanmaktadr.

Elektrikli ev aletlerinin deiiminin tketiciye etkisi deerlendirildiinde, ekonomikadan tketicinin tasarruf etme sresi toplam enerji tketimi asndan ortayakan srelerden daha uzun olmaktadr. Bu alanda enerji verimliliinin arttrlmas,tketicinin enerji tasarrufu salayacak koullarda deiime tevik edilmesi iin

eitli yntemlerin gelitirilmesine baldr.

Dnyada beyaz eyada ve zellikle buzdolabnda minimum enerji performansylailgili dzenlemeler yaplm, tketicilerin verimli rnleri kullanmas iin tevikmekanizmalar gelitirilmi olup, lkelerde uygulanan teviklerin bir blm izelge13te zetlenmitir.


59/83

sayfa 57

ENERJ VERMLL RAPORU

izelge 13. eitli lkelerde enerji verimli beyaz eyalar iin uygulanan tevikler 88

88 engel, ABDde Enerji Verimliliinin Dn ..., 2011


60/83


61/83

sayfa 59

ENERJ VERMLL RAPORU

7. ENERJ VERMLL, KLM DEKL VE KARBONTCARET

7.1 GR

Bugn dnya genelinde karlalan en byk sorunlardan birinin klim Deiiklii

olduu kabul edilmektedir. Gelinen noktada iklim deiiklii; ziksel ve doalevre, kr-kent yaam, kalknma ve ekonomi, teknoloji, tarm ve gda, temiz su vesalk olmak zere hayatmzn her boyutunu etkilemekte, lkeleri deiik zmlerbulmaya zorlamaktadr.

klimin hzl deiimi doal nedenlerden kaynaklanmayp, fosil enerji kaynaklarnn(kmr, petrol, doal gaz) atmosferi kirletmesine bal olarak gereklemektedir.retim ilikilerinde yaanan evrimsel deiikliklerle birlikte artan kr hrs,kaynaklarn plansz ve denetimsiz kullanmn getirmi; bu da hem evreyi etkilemi,hem de evreden etkilenmitir. nsan - doa ilikilerine ve evresel sorunlara bu adan bakldnda, ortaya kan tm ekolojik problemlerin tek ve en bykkaynann, doann bilinsizce kullanlmas olduu ortaya kmaktadr. Ar velks ihtiyalarn karlanmas srecinde, gerek duyulan hammaddelerin salanmas,mal ve hizmetlerin retimi - tketimi ve daha sonra doaya atk olarak aktarlmasaamalarnn her birinde doaya nemli ve geri dnlemez zararlar verilmektedir.

Kresel snma, dnya genelindeki scakln giderek artmas anlamna gelmektedir.Ortaya kan bu scaklk art da ekolojik dengeyi etkileyecek boyutlara ulamaktaen byk etkisi ise iklim sistemi zerinde meydana gelmektedir. Kresel snmaya

bal olarak ortaya kan iklim deiiklii de, atmosfer iinde doal olarakbulunan ve sera gazlar olarak adlandrlan baz gazlarn (ozon, karbon monoksit,vb.) konsantrasyonlarnn deimesi, buna bal olarak da yerkrenin ar olaraksnmaya balamas ve birtakm ekolojik dengesizliklerin ortaya kmasn ifadeetmektedir.

ekil 2. Kresel snma89

89 Met Ofce, Hadley Centre for Climate Prediction and Research


62/83


sayfa 60

Birok faktr iklim deiikliine yol amakla birlikte, bunlarn iinde kapitalistsistemden kaynaklanan sera gaz salmlar en nemli paya sahiptir. Seragaz salmlar iindeki en byk pay da Karbondioksit (CO2) gaz almaktadr.Emperyalist - kapitalist egemen lkelerdeki ar ekonomik bymeler, bunun

iin gerekli enerjinin fosil kaynakl yaktlara dayandrlmas ve ar tketimin pompalanmas, az gelimi lkelerdeki ar nfus art karbon salmna nedenolmakta ve buna bal olarak ortaya kan kresel snma dnyay ciddi felaketleregtrmektedir. Dolaysyla gnmzde en byk kresel / evresel sorun olarakkarmza kan iklim deiiklii de, dnya zerinde canl yaamn tehdit eden ennemli faktr olarak grlmektedir. Son yzyl iinde dnya scaklnn 0,6 oCart gsterdii, 1990 ylnn son 150 yln en scak yl olduu, sonraki yllarda dasnmann srd, kutuplardaki buzullarn erimeye balad ve buna bal olarakdeniz seviyesinin 0,10,2 metre ykseldii gz nne alndnda dnyamz negibi ciddi tehlikelerin bekledii ortaya kmaktadr. Bu erevede, iklim deiikliikonusu, sermaye kesimlerinin srdrlebilir kalknma bal ile kamue ettiisrdrlebilir kapitalizmden bamsz olarak dnlemez.90

Kapitalist retim / tketim ilikilerinden kaynaklanan ve tm canllarn yaam iinbyk nem tayan bu deiiklie yol aan sera gazlarnn azaltlmas iin, nans-kapital evrelerce Karbon Ticareti ad altnda yine piyasac bir anlayla anlamszve zmden uzak neriler sunulmaktadr.

Buna karn neden hala arlkl olarak fosil kaynaklarn kullanld, temiz enerji

kaynaklarna hzla gei yaplmad, enerjinin verimli / etkin kullanlmad vekimin bu kadar ok enerji kulland sorularna verilecek en ksa yant sorumlununkresel kapitalist sistem olduudur.

7.2 KLM DEKL SRELER

Doal kaynaklarn snrsz niteliklere sahip olduu eklindeki grn uzun zamanboyunca hakimiyetini srdrmesinin ardndan ortaya kan evresel sorunlarla vebu sorunlarn doal yaam zerinde olumsuz etkiler yaratmaya balamasyla birlikte

dnya genelinde bir evre bilinci olumaya balamtr. Bu srete atlan ilk adm,1988 ylnda Birlemi Milletler evre Program ve Dnya Meteoroloji rgtnndesteiyle kurulan Hkmetler Aras klim Deiiklii Paneli (IPCC)dir. Bu panel,insan kaynakl iklim deiikliinin anlalmas konusuna ilikin eitli bilimsel bilgilerin oluturulmasn amalamtr. 1992 Rio Zirvesi, insan kaynakl iklimdeiikliinin ortaya karm olduu sorunlarn anlalmas ve bu sorunlara ilikineitli nlemlerin alnmas gereklilii zerinde gr birliine varlmasna katkdabulunan bir dier nemli gelimedir. Riodaki Birlemi Milletler evre ve KalknmaKonferansnda, klim Deiiklii ereve Szlemesi imzaya almtr. 50 lkeninimzasyla yrrle giren bu szleme, ortak fakat farkllatrlm sorumlulukilkesi benimsenerek, ulusal ve blgesel farkllklar hesaba katarak, szlemenintm taraarna insan kaynakl sera gaz salmlarnn azaltm konusunda eitliykmllkler getirmitir. Szlemenin iki eki vardr. Ek-Ide pazar ekonomisinegeen dou Avrupa ve eski Sovyet lkeleri bulunurken, Ek-IIde sadece OECD yesilkeler yer almaktadr. Szlemeye gre Ek-I lkelerinin temel sorumluluu, kresel

90 Karakaya ve za, Srdrlebilir Kalknma ve klim Deiiklii: Uygulanabilecek ktisadi Aralarn Analizi


63/83

sayfa 61

ENERJ VERMLL RAPORU

snmann nlenmesi amacna ynelik olarak sera gaz salmlarnn azaltlmasnailikin politikalar uygulamak ve 2000 ylna kadar toplam sera gaz salmlarn 1990seviyesine indirmekti. Ek-II lkeleri ise, Ek-Ide belirtilen ykmllklerin yansra, Ekler dnda kalan gelimekte olan lkelere, sera gaz salmlarnn azaltm

konusunda nansal ve teknik destek salamakla ykml klnmlardr.

Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesindeki (BMDS/UNFCCC) ykmllklerin yerine getirilip getirilmediinin incelenmesi amacylada, her yl tm taraarn sz sahibi olduu Taraar Konferans (COP) denilenorganizasyonlar dzenlenmeye balanmtr. Bu organizasyonlarn ncs olanve 1997 ylnda Japonyann Kyoto ehrinde dzenlenen Taraar Konferans, iklimdeiikliine yol aan sera gaz salmlarnn azaltm ve eitli mekanizmalarngndeme getirilmesi asndan dierlerine gre daha nemli grlmektedir.

Kyotoda dzenlenen Protokol gerei, zellikle gelimi lkelerin sera gazsalmlarn, 2008-2012 yllar arasn kapsayan dnemde 1990 yl seviyelerinin enaz %5 altna indirmeleri ngrlmekteydi. Sz konusu protokoln dnya apndageerlilik kazanmas iin gerekli olan n koul ise, kresel dzeyde sera gazsalmnn %55ine karlk gelen ve Ek-Ie dahil olan en az 55 lkenin bu ykmllkaltna girmesidir. Gnmzde en fazla sera gaz salmna yol aan ABD ise hl protokole imza atmamtr. klim deiikliinin nlenmesi balamnda KyotoProtokolyle birlikte ortaya kan ve Esneklik Mekanizmalar olarak adlandrlanuygulamalarla Ek-I lkelerinin, kendi uygulayacaklar ulusal politikalar haricinde

sera gaz salm azaltm hedeerine ulaabilecekleri, bu esneklik mekanizmalarnnsrdrlebilir kalknmann (?) gerekletirilmesinde ve iklim deiikliini nlemedekullanlabilecek nemli aralar olabilecei ve bununla birlikte, piyasa tabanliktisadi uygulamalardan biri olan Karbon Vergisinin de sera gaz salmlarnnazaltlmasnda byk rol oynayaca iddia edilmektedir.

Kyoto Protokolnde yer alan Ortak Uygulama Mekanizmas (Joint Implementation)gerei, salm hede belirlemi bir lke, salm hede belirlemi bir dier lkedeyatrm yaparsa salm azaltma kredisi (ERU: Emission Reduction Unit ) kazanmakta

ve bu krediler toplam hedeften dlmektedir. Benzer ekilde, bir dier mekanizmaolan Temiz Kalknma Mekanizmas (CDM : Clean Development Mechanism)nagre ise, salm hede belirlemi bir lke, salm hede belirlememi az gelimi birlke ile i birliine giderek, o lkede sera gaz salm azaltmna ynelik projeleryaparsa Sertikalandrlm Emisyon Azaltma Kredisi (CER : Certied EmissionReductions) kazanmaktadr. Kyoto Protokolnde yer verilen son mekanizma iseSalm Ticareti (Emission Trading)dir. Buna ilave olarak, hkmetler tarafndansalm izinleri ticaretini dzenleyecek ve yrtecek altyaps hazrlanm kurumlarnoluturulmas gerekmektedir.

Karbon vergisi, yapt salmlarla kresel snmaya neden olan bir irketin, ortayakarm olduu salm miktar zerinden vergilendirilmesidir. Dier taraftan buvergi, salm oran yksek yaktlarn yeniden yatlandrlmasn da kapsamaktadr.Ticari izinler ise, kota hakknn altnda salm gerekletirmi olan irketlerin kotasnrn am irketlere bu haklarn satmalarn salamaktadr. Karbon vergisi bir yat belirleyip salm miktarn ona gre ayarlamaya zorlamakta iken, ticari


64/83


65/83

sayfa 63

ENERJ VERMLL RAPORU

Eylem plannda; rzgr enerjisinde 2023 ylnda 20.000 MW kurulu gkapasitesi ngrlmekte; akll ebeke uygulamalar, mevcut linyit santrallerininrehabilitasyonu, kojenerasyon, trijenerasyon ve blgesel stma sistemlerininyaygnlatrlmas da yer almaktadr.

Plan ile 2017 ylndan itibaren yeni binalarn yllk enerji ihtiyacnn en az yzde20sinin yenilenebilir enerji kaynaklarndan temin edilmesi, 2023 vizyonunda 1milyon konut ve toplam kullanm alan 10 bin metrekare ve zeri olan ticari binalardada s yaltm ve enerji tasarrufu salanmas, toplu konut projelerinde blgesel enerjiretiminin yaygnlatrlmas, sfr emisyon denilen ekolojik bina kavramlarnnlke literatrne girmesi ve bu konuda kriterlerin belirlenmesi, yamur suyugeri kazanm sistemlerinin oluturulmas, BEP ynetmeliinin uygulanmas ve2017de tm lkede enerji kimlik belgesinin tamamen uygulamaya geirilmesingrlmektedir.

Planda ayrca ulatrma, sanayi, tarm, atk teknolojileri, arazi kullanm ve ormanclkvb. alanlardaki hedef ve ngrler yer almaktadr.

lkemizde son dnemde gerekletirilmi olan mevzuat dzenlemeleri zellikleelektrik tketimi kaynakl sera gaz salmlarnn kontrol anlamnda nemli biryere sahip olacaktr. Bunlar srasyla yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrikretiminde kullanlmas ile enerjinin verimli ve etkin tketimine ynelik kanun vedzenlemelerdir. Ayrca, Yksek Planlama Kurulu Karar ile 2009 Mays aynda

yaymlanan Elektrik Enerjisi Piyasas ve Arz Gvenlii Stratejisi Belgesi ile deuzun erimli hedeer belirlenmitir.

Enerji retiminde en ok kirlilik yaratan fosil yaktlardan olan kmrn eskiteknolojilerle yaklmasnn evreye olan olumsuz etkileri, sonradan gelitirilenyakma teknikleri ve baca gaz artma sistemleriyle azaltlmaya allm ve bundada bir lde baarl olunmutur. Ancak bunlarn yeterli olmad ve yksek verimlealarak birim enerji retiminde daha az yakt kullanm ile yakt rezervlerinin enekonomik ekilde elektrie dnmn salayacak ve dolaysyla daha az evresel

etkiyle enerji retebilecek teknolojilerin gelitirilmesi ve uygulama

emo enerji verimlilği raporu ocak 2012

Documents