emeklİlİk dÖnemİnde yaŞanan sorunlara yÖnelİk … y. furkan sen.pdf · 1.1 emekliliğin...

313

ÖzEmeklilik, çok farklı psikolojik ve sosyolojik dinamikleri içinde barındıran bir olgudur.

Özellikle bireylerin ortalama yaşam sürelerinin artması ile birlikte emeklilikte geçirdikleri sürelerin de artması, emeklilik olgusunu sosyal devlet anlayışının ilk sıralarına yerleştirmiştir. Emekliliğin bireylerin ileriki yaşlardaki hayatının önemli bir kesitini oluşturması, emekliliğin içerdiği anlamlar ve gelişmiş ülkelerde yürütülen uygulamalar, konumuz açısından önemli açılımlar sunabilmektedir.

Bu çalışmanın amacı, bireyin emekliliği bir kriz durumuna dönüşmeden geçirebilmesi ba-kımından büyük önem taşıyan “emekliliğe hazırlık eğitimi” ile bireyin emeklilikte çalışmak istemesi durumunda kendisine yol gösterecek “ikinci işe hazırlık eğitimi” olgularının yetişkin eğitimindeki önemi ve farklı ülkelerde emeklilere yönelik yerinde bir uygulama olarak görülen “retiree clubs” ve “friendly visiting” gibi uygulamaları incelemektir. Çalışmanın kapsamını, emeklilik kavramı ve getirdiği sorunlar özelinde yapılan çeşitli araştırmalar ve bu sorunların aşılabilmesi amacıyla hayata geçirilebilecek hazırlık eğitimleri oluşturmaktadır. Çalışma, li-teratür taramasına dayanmaktadır.

Anahtar Kelimeler: Emeklilik, Emeklilik İle İlgili Sorunlar, Emekliliğe Hazırlık Eğitimi, İkinci İşe Hazırlık Eğitimi, Emeklilik Kulüpleri.

An Offer a Resolution for the Problems Encountered During Retirement Period: Second Job Readiness Training and Retirement Clubs

AbstractRetirement is a phenomenon which contains many different psychological and sociological

dynamics. Especially, the retirement has become one of the main elements of social state because of the increasing of the average life expectancy. Forming an important part of old age, the meaning of retirement and practices in developed countries provide insights about this issue.

The primary aim of this study is to examine the practices known as "retirement readiness training" which aims reducing of negative effects of retirement, "preparation training for second job" which guides retired people who want to work, "retiree clubs” and “friendly visiting”. The scope of this study is composed of the variety studies that focus on the issues of retirement and the concept of retirement and preparation education programs which aim to overcome the negative effects of retirement process. This study is based on the literature review.

Keywords: Retirement, Problems Forwarded by Retirement, Retirement Preparation Education, Second Occupation Preparation Education, Retiree Clubs.

EMEKLİLİK DÖNEMİNDE YAŞANAN SORUNLARA YÖNELİK BİR ÇÖZÜM ÖNERİSİ: İKİNCİ İŞE HAZIRLIK EĞİTİMİ VE

EMEKLİLİK KULÜPLERİ

*) Dr.,EmniyetMüdürü,İçişleriBakanlığı (e-posta:[email protected])

Y. Furkan ŞEN (*)

EKEV AKADEMİ DERGİSİ Yıl: 19 Sayı: 64 (Güz 2015)

314 / Dr. Y. Furkan ŞEN EKEV AKADEMİ DERGİSİ

GİRİŞEmeklilikkavramı, sanayidevrimi sonrasıdönemdekullanılmaklabirlikte, aslında

sosyalgüvenlikihtiyacıinsanlıktarihikadareskiyedayanır.Tarihinilkçağlarındakabileve aile içi dayanışma, yardımlaşma ve tasarruf sosyal güvenliğin doğal yolları olarakbelirmiştir.Aileiçiyardımlaşmanınönemizamana,ekonomikşartlarabağlıolarakdeğiş-meklebirlikte,sanayidevriminekadarolansürededevametmiştirvebirsosyalgüvenlikuygulamasıolaraketkilerigünümüzdededevametmektedir(Güzel-Okur,1999,s.9-13).

Sanayileşmeöncesi,yoksulluktanvetehlikelerdenkorunma;temelihtiyaçlarısağla-maveyarınları güvenceye alma, geleneksel kurumlarcakarşılanırken, sanayileşmeninhızlanmasıylafarklıbirboyutvenitelikkazanmıştır(Aydın,1999,s.4).Sanayidevrimiile başlayan süreçte, üretim ilişkilerindemeydana gelen değişim, ekonomik ve sosyalgelişmelerkarşısında,aileiçidayanışma,yardımsandıklarıvedinikurumlarıngelenekselkorumateknikleriyetersizkalmıştır.Devrinekonomikdoktriniolan‘laissez-faire’ilkele-ridoğrultusunda,ekonomikkorumayaihtiyaçduyanlarınsayısındabüyükartışmeydanagelmiştir.Yardıma ihtiyaç duyanların sayısındaki aritmetik artış, toplumsal bütünlüğüzedelemeyebaşlamıştır.Bunoktada;toplumunbütünlüğününsağlanmasıiçinyenitek-niklerindevreyesokulmasıgündemegelmiştir.Kuruludüzentehditaldığıölçüde,sosyalgüvenlikuygulamalarıgelişerekkurumsallaşmıştır.Sanayidevrimiöncesinde,dahaçokyoksullaraveyardımaihtiyaçduyanlarayönelikolansosyalgüvenlikuygulamaları,ça-lışmailişkilerindesanayileşmeilebirliktebaşlayandeğişimlebirlikteçalışanlarıdailgialanına almaya başlamıştır (Güzel, 1999, s.16-18).Uzun çalışma süreleri, yetersiz vedüşükücretlervediğerolumsuzgelişmeler,işçisınıfınınhuzursuzluğunuartırmıştır.İşçisınıfınınartangücüveodönemdeortayaçıkansosyalistakımlar,varolantoplumdüze-ninitehditetmeyebaşlamıştır.Gelecekgüvencesindenmahrum,huzursuzişçisınıfınınsistemlebütünleştirilmesinin,ancakonlarımaruzkaldıklarırisklerekoruyacakönlemle-rinalınmasıilemümkünolacağınınanlaşılmasıüzerine,işçisınıfınırisklerdenkoruyacaktedbirleralınmayabaşlanmıştır(Aşkın,2003,s.6).

İşçisınıfınınsistemlebütünleştirilmelerinoktasındailksosyalgüvenlikuygulamalarıBismarckAlmanya’sındahayatageçirilmiştir.Budoğrultuda;1883ve1889yıllarıara-sındakabuledilenyasalarçerçevesindehastalık, işkazaları,sakatlıkveyaşlılıksosyalsigortakollarıyürürlüğegirmiştir(Tuncay,1994,s.21-23).Almanya’datohumlarıatılanbuuygulamayı1887ve1908yıllarıarasındadiğerAvrupaülkeleritakipetmiştir.(Dilik,1991,s.50).1908yılındaİngiltere’deçıkartılan“YaşlılıkAylığıKanunu”ileherhangibirprimödemesisözkonusuolmadan70yaşveüzerindekitümkadınveerkeklereyaşlılıkaylığıbağlanmasıhükmebağlanmıştır. 1929yılındayaşananekonomikbunalımgeniştoplumkesimlerininyaşamolanaklarınıkötüleştirmiştir.Artanyoksullukveişsizliklebir-likte,yeşermeyebaşlayanKeynesyenpolitikalar;Devletinbütünvatandaşlarınaasgaribiryaşamstandardısağlamazorunluluğunudaberaberindegetirmiştir.Sosyalgüvenliksis-temlerininyenidengözdengeçirilmesigerekmiştir.Refahdevletikavramı,devletineko-nomikvesosyalhayatamüdahalesinimeşrulaştırmıştırve1935yılındaçıkartılan“Sosyal

315EMEKLİLİK DÖNEMİNDE YAŞANAN SORUNLARA YÖNELİK BİR ÇÖZÜM ÖNERİSİ: İKİNCİ İŞE HAZIRLIK EĞİTİMİ VE EMEKLİLİK KULÜPLERİ

GüvenlikYasası”ileABD’dedevletmüdahalesi,ekonomikvesosyalhayatayerleşmeyebaşlamıştır.(Tuncay,1994,s.27-29;Güzel,1999,s.26-28).

Emeklilikkavramı, bir işeuzuncabir süre emekvermişkişinin, daha sonrabu işisürdüremez duruma gelince çalışma yaşamından çekilmesi, kendisine daha önce sarfetmişolduğuemeğinödüllendirilmesianlamını taşıyansüreklibirgelirbağlanmasıveonun"emekli"birkişiolarakyaşamınıngerikalankısmınıçalışmaksorundakalmaksızıngeçirmesiniifadeeder(Şakar,1987,s.21).Bireylerinbellibirçalışmahayatındansonrasosyalhaklarınıngüvencealtınaalınmasıveböylelikleartıkçalışmakzorundakalmayışıolarakgenelhatlarıylatarifedilebilecekemeklilik,birtakımsorunlarıdaberaberindege-tirmiştir.Busorunlarınbaşında,bireyinyaşamındasosyalilişkilerdenekonomikdurumakadar,birtakımdeğişiklikler,dahadoğrusubudeğişikliklerinoluşturduğukrizdurumuilebetimlenebilenanomikyaşantıbiçimigelmektedir.Bireyalışıkolduğuyaşantıbiçi-mindenfarklıolanbuyenioluşumlaraalışıncayakadarçeşitlirolkarmaşalarıiçerisinegirebilmektevekendisiniyeniden tanımlama ihtiyacıhissedebilmektir.Yine emekliliksürecibağlamında,bireylerinekonomikdurumlarındaoluşandeğişimler,yenidençalış-mayaşamınadönmeyigerektirebilmektir.Diğeryandangünümüzdebireylerinortalamayaşamsürelerininöncekidönemlereoranlaartması,yaşlılıkdönemininuzamasınıdabe-raberindegetirmişvedolayısıylayaşlılıktadahaspesifikifadesiyleemekliliksürecindeboşzamanlarınverimlibirbiçimdekullanılabilmesi,bireyinyaşamınakatkısağlayacakşekildeyenidenelealınmasıgerekenbirkonuolarakortayaçıkmıştır.

Buçalışma,bireyinemeklilikdöneminibirkrizdurumunadönüşmedengeçirebilme-sibakımındanbüyükönemtaşıyan“emekliliğehazırlıkeğitimi”ilebireyinemeklilikteçalışmakistemesidurumundakendisineyolgösterecek“ikinci işehazırlıkeğitimi”ol-gularınınyetişkineğitimindekiönemivefarklıülkelerdeemeklilereyönelikyerindebiruygulamaolarakgörülen“retireeclubs”ve“friendlyvisiting”isimliuygulamalarınince-lenmesiamacıylakalemealınmıştır.Çalışmanınkapsamını,emeklilikkavramıvegetir-diğisorunlarözelindeyapılançeşitliaraştırmalarvebusorunlarınaşılabilmesiamacıylahayatageçirilebilecekhazırlıkeğitimlerioluşturmaktadır.Yoğunluklaliteratürtaramasınadayanançalışmasekizbölümdeyapılandırılmıştır.İlkbölümemeklilikleilgilikavramvekapsamlara,ikincibölümemeklilikdönemineilişkinkuramlara,üçüncübölümemeklilikbiçimlerine,dördüncübölümemeklilikyaşamınıngetirdiğisorunlaraayrılmıştır.Beşincibölümdeemekliliğehazırlıkeğitimi,altıncıbölümdeikinciişehazırlıkeğitimikonuları-nadeğinilmiş,yedincibölümdeemekliliğehazırlıktabireyinsorumluluklarındanbahse-dilmişvesekizincibölümdeiseemekliliğinolumlulaştırılmasıamacıylayurtdışındaveTürkiye’deyapılanuygulamalardanörneklerverilmiştir.

I. Emeklilikle İlgili KavramlarGenelolarak,“emeklilik”kavramından,bireyinçalışmayaşamınasonvermesianla-

şılmaktadır.Buanlamdaemeklilik,kariyerinsonaşamasıolarakdagörülebilir.NitekimMonk’agöreemeklilik,üretimselolgunluktanişsizliğegeçişisembolizeetmektedirveyaşlanmanıngetirdiğibirtakımsorunlarilesosyalveekonomikbozulmalarlakarakterize


olmaktadır(Monk,1985,s.322).Kariyersonusorunlarınınenönemlilerindenbiriolanemeklilikolgusu,özelikleülkemizkoşullarındadahadaönemkazanmaktadır.Ülkemiz-dekiemeklilikyaşının,gelişmişülkelerenazarandahadüşükveemeklileresağlananeko-nomikolanaklarınyetersizolması,hukukenemeklistatüsükazananpekçokçalışanın,emekliolmakyerineçalışmahayatınadevametmelerineyolaçmıştır.Sonzamanlardasosyalgüvenlikreformuçerçevesindeyapılanyasaldüzenlemeleremeklilikyaşınıartır-mışsadagerekbuyaşlarınkademelibirşekildeuygulanacakolması,gereksesosyalveekonomikfaktörler,emeklilerinçalışmayaşamınadevametmelerikonusununöneminisürdüreceğinigöstermektedir.

Genelliklegelişmişülkelerdeemeklilikkavramıileyaşlılıkolgusubiraradaelealınır.Çünkü emeklilik, özellikle bireyin olgunluk döneminde, fizyolojik olarak yaşlanmayabaşlanmasıilebirliktegündemegelir.DünyaSağlıkÖrgütü’negöreyaşsınıflamasışöyleyapılmaktadır(WHO,2015):

•45-59yaş :OrtaYaşlılar•60-74yaş :Yaşlılar•75-89yaş :İhtiyarlık•90yaşvefazlası :İleriYaşlılık

Yukarıdakisınıflandırmaülkeleringelişmişlikdüzeyine,sağlıkalanındakigelişmele-re,hattabireyinkişiselözelliklerinebağlıolarakdeğişkenlikgösterir.Bireyinyaşınıbe-lirlerkendörtfarklıkategoridenbahsetmekmümkündür.Kronolojik yaş,bireyindoğumtarihinegöre içindebulunduğuyaştır.Biyolojik yaş, bireyinbedenininveorganlarınınişleyişine göre sağlık durumunu yansıtır.Görünüm yaşı, bireyin dış görüntüsünün di-ğerlerincenasılalgılandığınailişkindir.Psikolojik yaşise,bireyinkendisinihangiyaştahissettiğiileilgilidir(Çakır,2014,s.13).Yaşınınhesaplanmasındabudörtyaşınortala-masınınalınmasıgerektiğiönerisioldukçagerçekçidir.Budurum,aynıkronolojikyaşasahipbireylerinçokfarklıkişiselözelliklersergilemesindekolaycagörebilir.Dolayısıylayukarıdakronolojikyaşagöreyapılansınıflandırmadabireyselfarklılıklardagözönünealınmalıdır.

Yukarıdadetaylıolarakelealdığımızgibiemeklilik,bireyinyaşamınınsondönemle-rindegerçekleşenönemlibirolgudur.BunedenleEmekliliğitekbirboyutileaçıklamakolanaksızdır.Oyüzdenemeklilikilgiliolduğutümboyutlarilebirlikteelealınarakdeğer-lendirilmesigerekençokboyutlubirolgudur.

1.1 Emekliliğin BoyutlarıEmekliliğinboyutları,hukuki,ekonomik,fizyolojik,psikolojikvesosyalolmaküzere

beşbaşlıkaltındaincelenecektir.1.1.1 Hukuki Boyut: Ülkeninsosyalgüvenlikpolitikalarınabağlıolarakbireyinbe-

lirlibiryaşageldiğindeemekliolmahakkınıkazanmasıveemekliolabilmesidir.Buyaş,çeşitliülkelerdekadınlarveerkeklerarasındafarklılıkgösterebilmektedir:


Tablo 1. BazıÜlkelerdekiEmeklilikYaşları

EMEKLİLİK YAŞIÜlke Kadın ErkekBelçika 60 65Danimarka 63 66Fransa 60 65Almanya 65 65Yunanistan 60 65İrlanda 65 65İtalya 60 65Lüksemburg 65 65Hollanda 65 65Portekiz 62 65İspanya 65 65

Kaynak:OECD,2015

Türkiye’de16Haziran2006tarihindehayatageçen5510sayılıSosyalGüvenlikveGenelSağlıkSigortasıKanunu’nagörekadınlar58,erkeklerise60yaşındaemekliola-bilmektedir.Emeklilikyaşlarınınbuşekildeuygulanmasıkademeligeçişsonucugerçek-leşmiştir.Budamevcutçalışanlarınbirsüredahabuyaşlarınaltındaemekliolabileceklerianlamınagelmektedir.

1.2.2 Ekonomik Boyut:Bireyinçalıştığıdurumanazarandahaazgeliresahipolması-nınbirifadesidir.Birey,emekliolduğundaelinekıdem tazminatıyadaemekli ikramiyesi adıaltında toplubirparageçmekte,ancakaylık sabitgeliri azalmaktadır.Gerek topluparanındeğerlendirilmesi,gereksedahaazgelirlegeçinmezorunluluğu,emekliliğineko-nomikboyutunuoluşturmaktadır.(Çakır,2014,s.16).

1.2.3 Fizyolojik Boyut:Emeklilik,belirlibiryaştansonragerçekleşenbirolgudur.Budagenellikleortayaşveyaşlılıkdöneminerastlamaktadır.Yaşilerledikçefizyolojikdeğişimlermeydanagelmekte,fizikselgüç ilebazıbilişselvefizikselyeteneklerazal-makta,enönemlisidesağlıksorunlarıartmaktadır(Er,2009,s.136).

1.2.4 Psikolojik Boyut:Emekliliğinenönemliboyutlarındanbiridepsikolojikboyu-tudur.Çünkübireyinemekliolmasısonucukarşılaşacağıbütünsorunlar,onunruhhaliniçokyönlüolaraketkileyecektir(Akçay,1994,s.44).Emekliliktebirey,ozamanakadaredinmişolduğuyaşamaalışkanlıklarınıdeğiştirmekdurumundakalır.Ogünekadarçalış-mayaşamınınkendisinesağladığıstatü,saygınlık,ilişkilerveyararlıolmaduygusu,yeri-nibirboşluğabırakır.Nitekimrandımanprensibinegöreişleyentoplumlardakiinsanlarınkonumubüyükölçüdebireylerinmeslekleritarafındanbelirlenmektedir.Bunedenlegün-celişpiyasasıkoşullarındaişsizlerveemekliolupçalışmayasasınındışındakalanların


sosyalstatüsüçalışanbireylereoranladahadüşükolabilmektedir(Tufan,2003,s.241).Prof.Lehr’in,birkadının ağzındanaktardığı anekdotkonuya ışık tutmasıbakımındanönemlidir.“Eğer eşim 65 yaşından önce emekli olursa, komşularım onun için ‘o artık işe yaramaz, hep hasta, artık onda iş kalmamış’ gibi küçültücü sözler sarf edecekler. Eğer 65 yaşından sonra da çalışmaya devam ederse ‘açgözlü, hep daha fazlasını ister’ diyecekler-dir”(Lehr,1994,s.267).

1.2.5 Sosyal Boyut: Emeklilik,bireyinsosyalçevresindeveilişkilerindededeğişik-likleryaratır.Ayrıcabireyinçalışmadönemindekinegöredahafazlaboşzamanıvardırveboşzamanlarıdeğerlendirmebiçimidiğerboyutlarilebirliktesosyalboyutudaetkiler.

II. Emeklilik Dönemine İlişkin KuramlarLiteratürde emekliliği açıklamaya yönelen çalışmaların beş farklı teoriden hareket

ettiğigörülmektedir.Bunlardanilki,bireylerinentemeldürtüsününçalışmamerkezlide-ğerlerolduğunuveemekliliğindebudoğrultudabaşarımotifindenhobilervegönüllüfaaliyetalanlarınakanalizeolmayıgerektirenbirsüreçolduğunuvurgulayan‘rasyonel ekonomik model’dir(Monk,1985,s.327).Emekliliğiaçıklamayayönelikteorikmodel-lerdenikincisi,bireylerinekonomikdürtülerdençokbirgrubaaitolmavebaşkalarındandeğergörmemotifiylegüdülendiğinibelirtenveemekliliğibuanlamdaelealmayaçalı-şan‘sosyal model’dir(Monk,1985,s.327).‘Humanist varoluşcu model’ise,emekliliğibilinçlenme,kendipotansiyelininfarkınavarmaolarakgörmektevebudoğrultudaya-şamboyu öğrenime atıfta bulunmaktadır (Monk, 1985, s.328).Emekliliği açıklamayayönelikçabalarayönverenbirbaşkaakımise,‘kompleks sistematik model’dir.Komp-lekssistematikmodel,bireylerinherbiriningerekyaşantıbirikimleriilegereksebireyselözelliklerinedeniylebenzersizolduğunu,dolayısıylaemekliliğeilişkinyaklaşımlarınbufarklılıklarıgözetenbiranlayışlaelealınmasınıgerektirenbirtutumiçermektedir(Monk,1985,s.328).Emeklilikileilgiliyaklaşımlarıetkileyensonyaklaşımise‘kriz modeli’dir.Krizmodelinegöre, emeklilikgiderilmesigerekenkayıplarlakarakterizeolanbirkrizdurumunuiçermektedir(Monk,1985,s.328).

Emeklilikyaşamınauyumgöstermekkonusundayapılanaraştırmalar,eğitimdüzeyiyüksekbireylilerinemekliliğedahakolayuyumsağladığınıgöstermiştir.Herontarafın-dan1963yılındaveDrehertarafındanise1969yılındayapılanaraştırmalarınsonuçlarınagöre,eğitimdurumuyüksekçalışanlar,emekliolmayakarşıdahabüyükorandabirtepkigöstermekte,ancakemekliolduktansonraemekliliğedahakolayuyumsağlamaktadır.Eğitim seviyesi düşük kesim ise, emekliliğe daha ılımlı bakmakta, ancak, emekliliğeadapte olmakta daha büyük sorunlar yaşayabilmektedir. Şüphesiz bu durumda serbestzamanetkinliklerininkullanılmasınınveişinyorucuolmasınıneğitimseviyesi ile ilgi-liolmasınınbüyükbirönemibulunmaktadır (AktaranTufan,2003,s.249;Lehr,1994,s.263).

Diğertaraftancinsiyetindeemekliliğeuyumdaetkenbirroloynadığıgörülmektedir.Richardson,Kilty,SzinovaczvePayne’nin1991yılındayaptıklarıaraştırmalar,özellikle


kadınlarınaslındaçalıştıkları işi tali işleriolarakgörmeleriveemekliliğiasli rollerinedönmekiçinbirfırsatolarakdeğerlendirmelerininbudurumunortayaçıkmasındaetkenroloynadığınıortayakoymuştur(AktaranTufan,2003,s.251;Lehr,1994,s.264-265).Budoğrultudagenelolarakkadınlarınerkeklereoranlaemekliliğeuyumdadahaazsıkıntıyaşadıklarıgörülmektedir.

Çoğunluklazekâveesneklikdüzeyinindahayüksekolmasıiletoplumsalbütünleş-menindahabelirgindüzeydeveyailgialnınıngenişolmasınınemekliliğeuyumsağlamasüreciniolumluyöndeetkilediğideyineyapılanaraştırmalarınortayakoyduğubaşkabirrealiteolarakkendinigösterir(Lehr,1994,s.263).

Meslekhayatındakimemnuniyetderecesinindeemekliliküzerindeetkisibulunmak-tadır.Meslekyaşamındanmemnunolanlarınemekliliğedahaolumlubaktıkları,memnunolmayanların iseemekliliğeolumsuzbirolguolarakdeğerlendirildiğisaptanmışvebudurum“Zeigarnik Efekti”olarak tanımlanan tamamlanmamışödevlerinbireyüzerindeolumsuzbaskıoluşturmasıylaaçıklanmıştır(Tufan,2003,s.252;Lehr,1994,s.250-251).

Emekliliğeuyumsağlamadaroloynayanbirdiğeretmendebireyinemeklilikyaşa-mındasahipolabildiğisosyalentegrasyondur.Vroom’un1967veNelken’in1972yılın-dayaptıklarıaraştırmalar,emeklilikyaşamındasosyal ilişkilerinicanlı tutabilenbirey-lerin,emekliliğedahakolayuyumgösterebildiklerini,diğerbireylerin isedışlanmaveyalnızlaşmatehlikesiilekarşıkarşıyakaldıklarınıgöstermektedir(AktaranTufan,2003,s.253).

Tercihedilenmesleğintürüdebireylerinemeklilikileilgilitutumlarınıbelirlemek-tedir.Mevcutaraştırmalarıntümü,işçilerdevaktindenönceemekliyeayrılmaeğiliminindahagüçlüolduğunu,bunakarşılıkmemurlarınbuolayakarşıdahaolumsuzbirtutumiçindebulunduklarınıgöstermiştir(Lehr,1994,s.250,263).

Oliver’in1960yılında,Ash,AndersonvePhelps’in1966yılındayaptıklarıaraştır-malardaneldeedilenveriler,emekliliksonrasıdöneminplanlanmasıveortayaçıkacakdurumlarhakkındaöncedenbilgisahibiolmanın,emeklilikdönemiyleilgilidüşünceleripozitifolaraketkilediğiveemekliliğeuyumukolaylaştırdığınıortayakoymuştur(Akta-ranTufan,2003,s.258;Lehr,1994,s.257-258).

Sağlıkolgusubağlamındayapılanaraştırmalarda,emekliolmadanöncenispetendahasağlıklıveyeterlibirgeliresahipolanlarınemeklilikyaşantısınauyumgöstermedesıkıntıyaşadıklarıyönündedir(TreasveBerkman,1985,s.29;Lehr,1994,s.247).

Yaşdeğişkeni açısındankonuyayaklaşıldığında ise, bireylerin emeklilik içinönle-rindedahauzun sürelerbulunduğudönemlerde emekliliğin çokarzuedildiğini, ancakemeklilikdönemiyaklaştıkçaemeklilikileilgilitutumlarındeğiştiğiniortayakoymuştur.Araştırmacılaragörebudurumençokemekliyeayrılmadankısabirsüreöncemeslekkariyerlerininenüstnoktasınaulaşmışbulunanvebunedenlehenüzyeniulaştıklarıbupozisyondanayrılmayapekfazlaistemeyenkişileriçingeçerliolmaktadır(Tufan,2003,s.264-265;Lehr,1994,s.247-248).


III. Emeklilik BiçimleriEmekliliğegeçişsürecininikişekildegerçekleştiğinigörmekmümkündür.Bunlardan

birisiplanlanmışdiğeriiseplanlanmamışemeklilikkararlarıdır.Gerekplanlanmışgerek-sedeplanlanmamışemeklilikkararlarızamana,terciheveçalışmadurumunagörefarklıaçılardanelealınıpdeğerlendirilebilir(Çakır,2011,s.1).

3.1 Planlanmış ve Planlanmamış Emeklilik Kararı3.1.1 Zamana Göre Emeklilik:Emekliliğinzamanagöredeğerlendirilmesindebi-

reylerinyaşıvekıdemidikkatealınmaktadır.Budurumdakarşımızaikiemeklilikbiçimiçıkmaktadır.Bunlardan birincisierken emeklilik bir diğeri ise zamanında emekliliktir. Erkenemeklilik,yasalarçerçevesindebelirlenmekkoşuluileözendiriciolabileceğigibizorlayıcıbirbiçimdedeortayaçıkanvebireyinöncedenbelirlenmişolankronolojikyaşdüzeyineulaşmadanemekliolmasıdurumudur.Zamanındaemeklilik,adındandaanlaşı-lacağıüzerebireyinyasalarcaöncedenbelirlenmişkronolojikyaşsınırınaulaşmasıvebuçerçevedeemekliolmasıdır(Çakır,2014).

3.1.2 Tercihe Göre Emeklilik:Tercihegöre emeklilik isebireylerin çalışmayaşa-mındanisteyerekmiayrıldıklarıyoksaçalışmayadevametmeistekleriolduğuhaldebirtakımzorunlunedenlerlemiayrıldıklarınagöreikişekildegerçekleşebilir.Bunlardanilkigönüllü emeklilikikincisiisezorunlu emekliliktir.Gönüllüemeklilik,bireyinkendiisteğivearzusuileözgürbirbiçimdealdığıbirkarardır.Bunakarşıngönülsüzemeklilik isebireyinkendiistekvearzusudışındayasalyollarlaolabileceğigibibireyaçısındanortayaçıkanzorlayıcısebeplerebağlıolarakdagerçekleşebilirÇakır,2011,s.29).

3.1.3 Çalışma Durumuna Göre Emeklilik: Çalışmadurumunagöre emeklilikbi-reylerinçalışmayaşamındankademeliyadakesinbirbiçimdeçıkmasınagöreikiyeay-rılmaktadır.Bunlardanbirincisi kısmi emeklilikbirdiğeri ise tam zamanlı emekliliktir. Bireyler esnek çalışma modellerine yönelerek örneğin kısmi çalışmayı tercih ederekçalışmahayatındanbirdenbireayrılmamakta,emekliliğeyönelmesüreciaşamaaşamagerçekleşmektedir.Buemeklilikbiçiminekısmiemeklilikdenmektedir.Birdiğerçalışmadurumunagöreemeklilikisetamzamanlıemekliliktir.Tamzamanlıemeklilikisebireyinaktifolarakçalışmayıbırakmasıveçalışmayaşamınındışınaçıkmasıdurumudur(Çakır,2014).

I. Emeklilik Yaşamının Getirdiği Sorunlar Emeklilik,bireyinzamanınıyenidenkurgulamasıgereken,işyaşamıdışındasosyal

ilişkilerkurmakzorundaolduğu,gelirdebirdüşüşükabulleneceğive çalışmayaşantı-sındanbağımsızbirrolesahipolmasınıgerektirendurumageçişiiçerenbirsüreçolarakgörülmelidir (TreasveBerkman,1985,s.29).Emeklilik,bazıetkilerihenüzçalışmayadevamederkenbaşlayanvebireyinyaşamınınsonunakadardevamedenbirsüreçtir.Busüreciyedievredeincelemekmümkündür(Yılmaz,1996,s.11):


3.1 Emeklilik Süreci Evreleri3.1.1 Erken emeklilik öncesi evre:Erkenortayaşta, emekliliğinuzakgöründüğü

dönemdeortayaçıkar.Bireyinemeklilikleilgilidüşüncelerigenelnitelikteveolumludur.TreasveBerkman’agörebirey,budönemdeemekliliğibirödülolarakalgılayabilmekte-dir(Treas-Berkman,1985,s.29).

3.1.2 Yakın emeklilik öncesi evre:Emeklilikdurumununkorkunçgöründüğüevre-dir.Buevredeçalışankişigelecekteneyapacağınıplanlamayaveneleryapabileceğiniaramayabaşlar.

3.1.3 Balayı evresi:Çalışanların“sonundaözgürüm”diyehissettiklerive sonraneyapacaklarıhakkındadüşüncelerürettiğievredir.

3.1.4 Düş kırıklığı evresi:Emeklilerkendileriniboşluktavedepresyondahissettikle-rindebaşlar.Budöneminkurgusu,sağlıkveparaproblemleriilebağlantılıolabilir.

3.1.5 Yeniden uyum evresi:Emeklileringeleceğiplanlamadayardımarayabileceğievredir.

3.1.6 Denge evresi:Emeklilerindahayapacakişleriolduğunuanladıklarıvezaman-larınıprogramlayıpyaşamlarınıplanladıklarıevredir.

3.1.7 Emekli rolünün yok edilmesi evresi:Ölüm, kronik hastalık, ya da yeni birkariyere,işegirişveyaişverenrolüüstlenilmesiyleilgilievredir.

Emekliliktenhemensonrabireylerinilkdönemdemutluolmalarısıkrastlananbirdu-rumdur.Bireyleröncedenyapmayazamanbulamadıklarıherşeyiyapabilirveboşzamanfaaliyetlerindendahafazlazevkalabilirler.Ancakemekliliğin“balayı”adıverilenbuaşa-masındansonragenelliklerutinbirsürecinbaşladığıgörülmektedir(Salman,2004,s.8).Atchleydeemekliliğinbaşlangıçdönemindeaşırımutlulukvehareketliliğinönplandaolduğunu,bunudurulmavebedbinlikdönemininizlediğini,dahasonraiseyenidenyön-lenmesürecininyaşandığınıbelirtmiştir(AktaranLehr,1994,s.262).

Emeklilikdönemindebireyinkarşılaştığıtemelsorunlar,aslındabirdizikayıpvebi-reyin bu kayıplara uyumu ile ilgilidir.Bu kayıpları şu şekilde özetlemekmümkündür(Akçay,1994,s.96):

- Genelbedensağlığınailişkinkayıplar,- Bilişselişlevlereilişkinkayıplar,- Kişiliközelliklerineilişkinkayıplar,- Duyusalişlevselliğinazalması,- Değişmelereuyumyeteneğininazalması,- Çalışmahayatındanvebuhayatınsağlayacağısosyalstatüdenvazgeçme,- Gelirkaybı,- Sosyaletkileşiminazalması,- Ölümüyakınındahissetme.


3.2 Emekliliğe Uyum Sağlama SüreciEmeklilikdönemindekarşılaştığısorunlarauyumgöstermesindebireyinkişiliközel-

likleribüyükönemtaşır.Bireyinkişiliközelliklerinegörebudurumolumluveolumsuzolarakikiyeayrılır.

3.2.1 Olumlu YaklaşanlarEmekliliğeiyiuyumsağlayantiplergenelolaraküçgrubaayrılır(Yılmaz,1996,s.13;

Akçay,1994,s.56):3.2.1.1 Olgun tip:Yaşlılığakolaylıklagiren,kendilerinigerçekçibirşekildekabul

eden,kişiselilişkilerindeveetkinliklerindedoyumlukişilerdir.3.2.1.2 Salıncaklı sandalye tip:Edilginliklerinedeniileemekliliktekisorumluluk-

tankurtulmaolayınısevinçlekarşılayanveköşelerineçekilmeyiaktifhayatatercihedenkişilerdir.

3.2.1.3 Zırhlı tip:Yaşlanmanınsonuçlarındankorkan,yaşlılıktakisorunlardankaçanveduygularınıdenetimaltındatutankişilerdir.

3.2.2 Olumsuz YaklaşanlarEmekliliğeuyumsağlamadagüçlükçekentiplerisegeneldeikigruptaincelenir(Yıl-

maz,1996,s.13;Akçay,1994,s.56):3.2.2.1 Kızgın tip:Dahaönceamaçlarınaulaşamamışolmaktandolayıkızgın,düşle-

rinigerçekleştiremedikleriiçinbaşkalarınısuçlayan,yaşlılıklabağdaşmayankişilerdir.3.2.2.2 Kendinden nefret eden tip:Geçmişebakıpdüşkırıklığıvebaşarısızlıkgören,

amakızgınlıklarınıkendiiçineçevirmiş,kendilerinisuçlayan,yaşlandıkçadahadepresifolan,değersizlikduygularıduyankişilerdenoluşur.

Yukarıdabelirtilenlerindışındaemekliliğeuyumgösteremeyenlerdevardır.Psikolo-jiksorunlarıolanbukişilerinhemetkinlikleri,hemdeyaşamdoyumlarıdüşükdüzeyde-dir.

Uyumsağlayanlarileuyumsuzolanlararasındakibufarkınortayaçıkmasındaemekliolunanyaş,cinsiyet,kişilikyapısı,bireylerinboşzamanlarınıdeğerlendirmetercihleri,çalışmanınbireyaçısındanyaşamdakimerkeziliği,sosyaldestekdüzeyigibipekçokfak-töretkiliolabilir.Emekliliklebirlikteazalangelir,sosyalstatüdekidüşme,ikametedilenyerdedeğişiklikgibiunsurlaremekliliğeuyumuzorlaştırmaktadır.Herhangibirnedenlebeklenenya da planlanan emeklilik yaşındanönce emekli olan bireyler için emeklili-ğehazırlıkaşamasıyaşanmamışolacağındandoğrudanemeklilikyaşamınınbaşlamasıuyumsağlamadakisorunlarıartırabilir(Arpacı,2014,s.75).

3.3 Çeşitli Uyum TeorileriEmekliliğeuyumsürecininincelendiğiaraştırmalardabireylerinemekliliğeuyumuile

toplumauyumuarasındayakınilişkiolduğubelirlenmiştir.Buuyumsüreciniaçıklayan


emekliliğeyönelikçeşitliuyumteorilerideortayaatılmıştır(AktaranSalman,2004,s.9-13):

3.3.1 Rol bırakma (kaybetme) teorisi:Buteoriyegöreyetişkinkimliğivemeslekstatüsününyitirilmesi,emeklilerintoplumsalbakımdanönemliolanimkânlarınıkısıtla-maktadır.

3.3.2 İlişki kesme (yaşamdan geri çekilme) teorisi:Buteorideemeklilik;fiziksel,psikolojikvetoplumsalaçıdanyaşamdanderecederecegeriçekilmeolarakgörülmekte-dir.

3.3.3 Süreklilik teorisi:Emekliliğeuyumsürecinielealansüreklilikteorisinegörebirey,yetişkinlikdönemindegeliştirdiğikişiliğinbirparçasıhalinegelmekte,yaşlandıkçadabuözelliğinikorumayayönelmektedir.

3.3.4 Aktivite (etkinlik) teorisi:Buteoriyegöreyaşlıyadaemeklibireylerdeetkinli-ğinazalması,çoğunluklabireyinkendisindendeğiltoplumdankaynaklanır.

3.3.5 Toplumsal alışveriş teorisi:Toplumsalalışverişteorisimodernleşmeileyaşlı-lıkstatüsüarasındakinegatifilişkiyedayandırılmaktadır.

Emekliliğinbirsorunolarakgörülmesibireyinyaşamınınodöneminekadaralıştığıboyutlarındayaşanandeğişimlerleilgiliolmaktadır.Emeklilik,yenirolleredinmek,yeniödevlervesorumluluklarüstlenmekolduğukadareskihaklardangörevlerdenvealışkan-lıklardanvazgeçebilmeyigerektirmektedir(Tufan,2003,s.243).Çalışmakbireyesadecegelirsağlamamakta,aynızamandabirkimlikdekazandırmaktadır.Dolayısıylaçalışmakekonomikaçıdangeçimkaynağıolmanınyanısırabireyiçinözsaygıkaynağıolmakta-dır.Bireyler,toplumdagenellikleyapmaktaolduklarımeslekleriiledeğerkazanmaktavekişisel imajçoğuzamanmeslekaçısındanşekillenmektedir. İlerleyenyıllarda,bireyleriçinemekliliğebağlıolarakkaybedilenmesleki rollerinyerineçoğuzamanyeni rolleryaratılamamaktadır.Emeklilikrolü“rolsüzlükrolü”olarakdanitelendirilmekte(AktaranDemirbilek, 2007, s.136) ve yaşlı birey emekliliğinde az ya da çok bu durumukabuletmeyezorlanmaktadır.

Emeklilikleüretkenlikişleviazalanyadayokolanyaşlıbirey,işeyaramazlıkvede-ğersizlikduygularıylayalnızlığagömülmekte,toplumsalstatüverollerinkaybınedeniyleruhsağlığıolumsuzyöndeetkilenmekte,bunabağlıolaraksuçluluk,öfkeduyguları,dep-resyon,somatikveparanoidyakınmalarortayaçıkabilmektedir.

Sınıf farklılıklarıdaçoğukezemeklilikaçısındanönemliolmaktadır.Çalışan sınıf emekliliğigenellikle“aktifemeklilik”anlamınagelmezken,dahafazlageliresahipolanorta sınıf emekliliği,yaşlılariçinbüyüyenbirpazarvekültürortayaçıkarmıştır(AktaranDemirbilek,2007,s.137;Salman,2004,s.5-6).Bazıbireyleriçinemeklilikaslındayenibir başlangıç anlamınagelirken, bazıları içinseverimsizlik, işe yaramazlık, vazgeçile-bilirlikduygularınanedenolan,depresyonayolaçan,hattadahaciddidurumlardahe-menölmeisteğiniortayaçıkaranbirsüreçtir.Yüksekstatülüçalışanlardadahayüksekiş


tatminivebudoğrultudadahaazemekliolmaisteğisözkonusudur.Bugibiçalışanlar,emekliliktensonramesleklerinisürdürmeeğilimindedir.Düşükstatülüişlerdeçalışanlarisedahaçokekonomiknedenlerleemekliliksonrasındaçalışmayadevametmeeğilimigöstermektedirler.

Yukarıdadaifadeedildiğiüzere,emeklilikçokfarklıbaşlıklaraltındaelealınabilecekbirtakımdeğişmeleriiçerenkrizdurumudur.Bukrizdurumunuatlatabilmekonusundadaeğitim,zekâ,cinsiyet,meslek,meslekyaşantısı,esneklik,emekliliğeilişkinplanlar,sağlıkveyaşgibideğişkenlerönemliroloynayabilmektedir.Emekliliğinanomiüzerinekurgulananbirkrizdurumuolduğununanlaşılmasıvebusürecinenazzararlaatlatılabil-mesikonusundaçokfarklıyaklaşımlargeliştirilmiştir.Buçalışmadasözkonusuyakla-şımlardan,yurtdışındaçokciddiörnekleribulunan‘emekliliğe hazırlık eğitimi’ve‘ikinci işe hazırlık eğitimi’olgularıelealınmayaçalışılacaktır.

II. Emekliliğe Hazırlık Eğitimi Emeklilikyaşamınaözgüniteliklervesorunlar,bireylerinbudönemeilişkinbazıha-

zırlıklaryapmalarınıgerektirmektedir.Emekliliğehazırlıktabireylereönemli sorumlu-luklardüşmeklebirlikte,bireyindışındabazıkurumvekuruluşlarınsorumluluklarıdaih-maledilemez.Busorumluluklarınbaşındadaemekliliğehazırlıkeğitimlerigelmektedir.

Emekliliğeuyumkonusundayapılanaraştırmalarınbulguları,çalışanlarınemeklilikdönemlerineilişkinolarakbirplanlamayapmalarıgerektiğineinanmalarınarağmenbuyöndebirçabaiçerisinegirmediklerinigöstermiştir(Monk,1985,s.322).Özellikleemek-liliğinekonomikanlamdaciddibirgelirkaybı,ailevesosyalilişkilerdebirdeğişimileboşzamanlarınoldukçaartmasıgibiolgularbağlamındakarakterizeolduğudüşünülürse,emekliliğeilişkingereklihazırlıklarınveplanlarınyapılmasınınnedereceönemliolduğukendiliğindenortayaçıkmaktadır.

Birorganizasyondauzunyıllarçalışanveemekliliğeyakınlaşanbireylereönlerindekiyenihayatbiçiminitanıtan,onlarıbuhayatdiliminevesorunlarınahazırlayanveböyleceonlarınbudönemdemutluolmalarınısağlayanbireğitimbiçimiolaraktanımlanabilecekemekliliğehazırlıkeğitimleri(Akçay,1994,s.97),Oliver’ın1960,AndersonveAsh’ın1966yıllarındayaptıklarıveemekliliğeyönelikplanlarıolanbireylerin,emeklilikyaşa-mınadahakolayuyumsağladıklarıyönündekiaraştırmanınsonuçlarıdoğrultusundabaş-lamıştır.55yaşınıdoldurançalışanlarayoğunrehberlikhizmetivererek,onlarıemeklilikyaşantısına hazırlayan söz konusu eğitim süreçlerinden elde edilen ilk deneyimler, buprogramlarınemekliolmayayönelikolumlubakışıarttırdığınıveemeklilikyaşantısınauyumukolaylaştırdığınıortayakoymuştur(Lehr,1994,s.258).

Emekliliğehazırlıkeğitimininverilmesi,işvereninsosyalsorumluluğuolmasıyanın-daaynızamandayararınadaolanbiruygulamadır.Bueğitimivermekle işveren,çalı-şanlarınaönemverdiğinigösterir,kurumabağlılıkyaratır.Çalışanıngüvenlikihtiyacınıkarşılayan bir iş ortamında bireylerin iş doyumu artar, daha verimli çalışır.Ancak bu


eğitimi sadece işverenin sorumluluğuna bırakmak, sosyal devlet ilkesi ile bağdaşmaz.Devletdebutüreğitimlerikendibünyesindekikurumvekuruluşlariledoğrudandüzen-lemeli, ayrıcaözel sektörübu tür eğitimleridüzenlemelerikonusundadesteklemeliveteşviketmelidir(Akçay,1994,s.97-98).

ABD’deyapılanaraştırmalar,büyükşirketlerin%77’sinin,Almanya’daise%30’ununpersonelinebuniteliktekurslarvermeeğilimiiçerisindebulunduğunuortayakoymuştur(Tufan, 2003, s.270). Emekliliğe hazırlık eğitimi yurtdışında “pre-retirement counse-ling/emekliliköncesidanışmanlık”,“pre-retirementeducation/emekliliköncesieğitim”isimlerialtındaverilmektedir.Emekliliğehazırlıkeğitimlerininengenelamacı,bireylereemeklilikdönemlerineilişkinseçimyapabilmeleridoğrultusundafinansalplanlama,sağ-lık,sosyalyaşamdadeğişenrollervetutumlarileboşzamanlarındeğerlendirilmesigibikonulardagereklibilgilerisağlamakveplanlamakonusundayardımcıolmaktır(Monk,1985,s.323).

Turkiye’ninAegonEmekliligeHazırlıkEndeksi’nden aldıgı puan10uzerinden5,4’tur ve bu puan Turkiye’yi kuresel sıralamada 11. sıraya yerlestirmektedir. Bu‘dusuk’ bir puandır ve tipik bir Turk calısanının emeklilik icin yeterince hazırolmadıgınaisaretetmektedir(Aegon,2014).

Emekliliğe hazırlık eğitimlerinin başlıca amaçları kısaca şöyledir (Akçay, 1994,s.106-107):

a. Emekliadayınaönündekihayatdöneminiçeşitliyönleriiletanıtmak,b. Emeklilikdönemindekisorunlarıtanıtmak,c. Emekliadayınaiçindebulunduğudurumutanıtmak,d. Kendisinitanımasınavesahipolduğuimkânlarınfarkındaolmasınayardımcıol-

mak,e. Emekliliğegeçişiçinnelereihtiyacıolduğunukavratmak,f. Başarılıbirgeçişiçinyollarıortayakoymak,g. Emekliliktekarşılaşacağıproblemlerlebaşetmegücünüveyeteneğinikazandır-

mak.Emekliliğehazırlıkeğitimlerindeemekliadayınıngelecektekihayatdöneminidaha

iyitanıyıpbudönemiplanlamasıiçin;a. Maliplanlamaeğitimi,b. İkinciişehazırlıkeğitimi,c. Boşzamanplanlamasıeğitimived. Emekliliksonrasıhayatplanlamaeğitimi,Emekliliğindahaçokpsikolojikboyutuileilgiliolmaküzereemekliadayınınemekli-

liksorunlarıilebaşaçıkabilmesiiçingereklibilgilerverilerekbireyebukonulardaprob-lemçözmegücüvebecerisikazandırmakamacıyla;


a. Sağlıktakideğişimlereuyumeğitimi,b. Sosyaldeğişikliklereuyumeğitimi,c. Yaşlılıktakidiğerkayıplarauyumeğitimived. Durumudeğerlendirmeeğitimigibieğitimlervermekolasıdır.

III. İkinci İşe Hazırlık Eğitimi Emeklilik ile ilgili araştırmaların ilgilendiği konular arasında emeklilerin yeniden

çalışmayaşamınadönmekistemelerineilişkintutumlarıdayeralmaktadır.Amerika’dayapılanaraştırmalaragöre55vedahayaşlıbireylerin%40’ıemekliolduklarındayenidenbirişegirmekistemektedirler(Wineman,1985,s.307).Nitekimülkemizdeöğretmenlerarasında yapılan bir araştırmada; emekli adaylarının% 65.2’si emekli olduktan sonrahemençalışmayabaşlamayıdüşünmekte,%19,4’nuniseneyapacağındakararsızoldu-ğubelirtilmektedir.Uzunbirsüreçalışmayıpdinlenmekisteyenlerinoranıisesadece%15,4’dür(Akçay,1994,s.148).

Çeşitli meslek gruplarını içeren bir başka araştırmada, emekli erkeklerin% 52’si,emeklikadınlarınise%36’sıemekliolduktansonraçalıştıklarınıbelirtmiştir(Yılmaz,1996,s.94).Kadınlarınişdışındakisosyalsorumluluklarının,emekliolduktansonraçalış-mayaşamınageridönmeoranlarınınerkekleregöredahadüşükolmasındaetkiliolduğudüşünülmektedir.

Birbaşkaaraştırmasonuçlarınagöre,emeklilerin%52’siçalışmakta,%48’iiseça-lışmamaktadır.Çalışmayanların%22’si iseuygunbir işbulamadığı içinçalışmadığınıbelirtmiştir.Çalışmaktanhoşlanmayanlarınoranıisesadece%3’tür(Sarım,1996,s.34).

Askeremeklileriüzerineyapılanbiraraştırmadaise,emekliliktensonra%72’sininçalışmayaşamınadevamettiklerisonucuortayaçıkmıştır(Üçüncü,1995,s.17).

Yapılanbirdiğeraraştırmadaiseemeklilikteyapılanikinciiş,%62.3oranındaönce-ki işlebağlantılıdır (Yılmaz,1996, s.96).Buradanemekliliktebüyükölçüdeemekliliköncesimesleğin sürdürüldüğü anlaşılmaktadır.Kariyer yolunudeğiştirenlerin oranınıniseküçümsenemeyecekkadaryüksekolduğu(%37.7)görülmektedir.Bundabireylerinemeklilikte,hoşlandıklarıişleriyapmalarınınetkiliolduğudüşünülmektedir.Ayrıcakamukesimindenemekliolanlarınözelsektördeöncekiişlerinebenzernitelikteişbulamamala-rınındaetkisigözardıedilmemelidir.

Yine yurtdışında yapılan araştırmaların çoğu emeklilerin çalışma yaşantısına yeni-dengirmekistemeleridurumundayarızamanlıişleritercihettikleriniortayakoymuştur.Schulz’agöre,emeklilikteyarızamanlıişlerintercihedilmesininnedenleriarasında,sağ-lıkkoşullarınıntamzamanlıçalışmayaolanakvermemesi,bireylerinzamanlarınınbirbö-lümünüemekliliğeuyumeğitimleriiçinayırmakistemelerivehememekliliğinsağladığıboşzamanlardanfaydalanmakhemdeçalışıyorolmanınsağladığıekonomikvesosyalgetirileresahipolmakistemeleriyatmaktadır(AktaranWineman,1985,s.307-308).


AEGON’un 15 ülkede gerçekleştirdiği Emekliliğe HazırlıkAnketi'nin sonuçlarınagöreiseçoğuçalışanınemekliliğekademeligeçmekistediğiniortayakoymuştur.Çalışankatılımcıların%29'uişitamamenbırakmadanönceyarızamanlıbirişegeçeceğinisöy-lerken,%17'sideyarızamanlıbirişegeçipemekliolduktansonrabileçalışmayadevametmeyiplanladığınıaçıklamıştır.Katılımcılarınisesadece%32'siemeklilikyaşındaça-lışmayıtamamenbırakmayıdüşündüğünüifadeetmiştir(Aegon,2014).

Türkiye’deözellikleemekliaylıklarınındüşükolmasıveerkenemeklilikuygulama-larıemeklileriyenidençalışmayaitenbaşlıcasosyo-ekonomiknedenlerdir.Ancakemek-lilerinyenidençalışmanedenlerisadecebunlarlasınırlıdeğildir.Bireyinyenidenüret-kenolmaisteği,emekliolduktansonraboştakalmaduygusu,neyapacağınıbilememeendişesi gibi psikolojik etkenler de emeklilerin yeniden çalışmaya başlamasının diğernedenleridir(Oral,2008,s.136).

Yaşlılık aylıklarının düşük olması, emeklilerin yeniden çalışmaya başlamalarınınbelkideenönemlinedenidir.Türkiyeşartlarındaücretleringenelolarakdüşükolmasıveemekliaylıklarınındaaktifçalışılandönemdekiücretlereoranladahadüşükolmasıemeklilerinçalıştıklarıdönemlekarşılaştırıldığındayaşamstandardınındüşmesinenedenolmaktadır.Budurumdaemeklikendisininveailesininihtiyaçlarınıkarşılayabilmekiçinyenidençalışmakzorundakalmaktadır(Oral,2008,s.137;Güçlü,2007;s.105,Yılmaz,2005,s.28).

Bukonudagerekyurtdışında,gerekseülkemizdeyapılanaraştırmalarınsağladığıve-rilerinışığında,emeklilerarasındatekrarçalışmayaşamınadönmekonusundaciddibireğilimolduğusöylenebilir.Bugereksinmeninbirsonucuolarakda,özellikleyurtdışındaartıkgiderekdahaönemlibireğitimsürecihalinegelen‘ikinciişehazırlıkeğitimi’uygu-lamalarınarastlanmaktadır.

İkinciişehazırlıkeğitimleri,özelliklekamukesimindenemekliolanlariçinönemta-şımaktadır.Çünkübukişilerinemekliliksonrasındaçalışacağıyerözelsektörolmaktadır.Özelsektörünçalışmailişkileri isekamusektörününçalışmabiçimindençokfarklıdır.Ayrıca,kamukesimindenemekliolanlar,ilkişegirişlerindenitibarenhiçişaramamış-lardır.Buyüzdenfirmaların işealımsistemleri,nasıl işarayacakları,yenibir işenasılbaşvuracaklarıve işealmagörüşmelerihakkındakikonulardabilgivedeneyimesahipdeğildir.Bütünbubilgiler,ikinciişehazırlıkeğitimininkonusunuoluşturur.

Bireylerinemekliliktensonrakariyeryollarınıdeğiştirmeyidüşünmeleridurumundayenikariyerlerindeki işler ile ilgiliönhazırlıklaryapmalarıgerekmektedir.Budurum,kamusektöründenemekliolacaklarkadar,özelsektördenemekliolacaklariçindegeçer-lidir.Çünküyeniişler,yenibilgilerinvebecerilerinkazanılmasınıgerektirmektedir.

İkinciişehazırlıkeğitimikapsamındabireylere,bireyselvizyonun,çalışmaamaçları-nın,ilgialanlarınınvekariyerhedeflerinintespitedilmesi,güçlüvezayıfyönlerin,mev-cutvegeliştirilmesigerekenbireyselyetkinliklerinbelirlenmesi,çalışmaalanlarınınvekariyeryollarınınbelirlenmesi,firmalarınişealımvekariyeryönetimsistemleri,işarama


aşamaları,özgeçmişhazırlama,işealmagörüşmeleri,firmakültürü,iletişimveilişkiyö-netimigibialanlardaeğitimprogramlarınındüzenlenmesimümküngözükmektedir.

IV. Emekliliğe Hazırlıkta Bireylerin Sorumlulukları Emeklilikleilgilidoyumvedoyumsuzluğunbaşgösterdiği,kişininbelirlitercihlerde

bulunduğuvebutercihlereyönelikyaşamınıyenidendüzenlediğiemekliliğeuyumaşa-masında,bireylerinkimisiuyumsağlarkenkimisiiseuyumsuzlukyaşamaktadır.Uyumsağlayanveuyumsağlayamayanlararasındakifarklar,emekliolunanyaş,cinsiyet,kişilikyapısı,kişilerinboşzamanlarınıdeğerlendirmedeki seçimleri,çalışmanınve işinbireyaçısındanyaşamdakimerkeziliği,sosyaldestekdüzeyigibifaktörleretkiliolabilir(Çakır,2011,s.62).

Beklenenveyaplanlananemeklilikyaşındanönceçalışmayaşamısonaerenkişileriçinemekliliğehazırlıkaşamasıyaşanmamışolacağı için,yeniyaşambiçimineuyum-dazorluklarıartıracaktır.Gönüllübiçimdeemekliolanlarveemekliliğeiyibirhazırlıkdönemigeçirmişolanlar,yaşamlarındabelirliilgialanınasahipolanlar,boşzamanlarınıiyideğerlendirenler,değişimeaçıkolanlariçinuyumsürecidahakolayolurken,çalışmaisteğidevamedenler,emekliliklebirliktedüşengelirdenolumsuzetkilenenler,işinsağla-dığıstatüyükaybetmeduygusunasahipolanbireylerdeuyumsuzlukdahakaçınılmazdır(Çakır,2011,s.63).

Emekliliğe uyum, bireyin emekliliği nasıl algıladığıyla da ilişkilidir. Bazı bireyleriçinemeklilik“değişikvecansıkıcıolmayan,yapmakistediklerinigerçekleştirecekyenibiryaşamfırsatı”olaraktanımlanmaklabirlikte,bazılarıiçin“anlamsızlık,duygusalvefizikseltükenme,rollerinkaybıverolsüzrolüoynamak”olarakgörülebilir(AktaranÖz,2010,s.24).Budurumdaemekliliğehazırlıkkonusu,yinebireyinkendiçabalarıileger-çekleşecekbirolguolarakgörülmektedir.

Emekliliğe hazırlık konusunda bireye düşen görevler arasında, bireysel vizyonunbelirlenmesi,ilgialanlarınıntespitedilmesi,emeklilikyaşamıileilgilibilgiedinilmesi,emeklilikyaşamınınsınanmasıveemekliliksonrasıçalışmahayatınailişkinkararlarve-rilmesiveeğerçalışılacaksaikinciişehazırlıkeğitimlerinebaşvurulmasısayılabilir.

EmekliliğehazırlıksürecineilişkinolarakAmerikaBirleşikDevletleriÇalışmaBa-kanlığı, bireyin sorumluluklarını içeren onmaddelik bir liste hazırlamıştır. Bu listeyegöreemekliliğehazırlanmasürecindebireyinyapmasıgerekenleraşağıdakişekildesıra-lanmıştır(U.S.DepartmentofLaborEBSA,2013):

a. Tasarruftabulunmayabaşlamak,devametmekvebelirlenenhedeflerebağlıkal-mak:

b. Emeklilikdönemindedoğacakolanihtiyaçlarıöngörebilmek;c. İşverentarafındanyapılanemekliliğeilişkinödemelerekatkıdabulunmak:d. İşvereninemekliliködemelerineetkiedecekolanişlemleriniöğrenmek:


e. Başlıcayatırımalanlarınıdeğerlendirmek:f. Emeklilikiçinyapılantasarruflarıkullanmamak;g. İşverendenemeklilikplanıistemek:h. Bireyselemekliliksisteminekatılmak:i. Sosyalgüvenlikyardımlarıhakkındabilgiedinmek:j. Emekliliğeilişkinaraştırmalaryapmak.

V. Emekliliğin Olumlulaştırılması İçin Yapılan Uygulamalar8.1 Yurtdışındaki Bazı UygulamalarBireylerinemekliliksürecineuyumunuveyaşamlarınıdahaolumluhalegetirebilmek

içinçeşitliuygulamalarmevcuttur.ABD’deuygulananvegeçmişi1970’leröncesineda-yanangereközelgereksekamusektöründeverimliliğinigösteren“EmekliliğeHazırlıkProgramları”buuygulamalarabirörnektir(Işıkhan,1997,s.122).Programparasal,psi-kososyalvefizikseluygulamaları içermektedir.Parasal konular emeklimaaşı, emeklihakları,bütçeyatırımkararları,gayrimenkulalımplanlarıileilgilivergilervesigortatu-tarlarınıkapsamaktadır.Psikososyal konular,emekliliklebirlikteortayaçıkanroluyumu,kariyerdeğişimi,çalışmaalternatifleri,boşzamanaktiviteleri,zamanıyönetmeve ruhsağlığı,geriatrilerinpsikolojisivebakımıileilgilibilgileriiçermektedir.Fiziksel konular ise,beslenme,evseçenekleri,sağlıksigortası,çokyaşlıolanlarınbakımıvestresyöneti-mibukategoridedir(Işıkhan,1997,s.124).

Yurtdışındabireylerinemekliliğikrizdurumunadönüştürmedenzevkalarakgeçirme-lerinisağlayanuygulamalardanbiri“emeklilik kulüpleri /retiree clubs”isimliuygulama-dır.Yaptığıuygulamalaranlamındahem‘yenidenmesleklendirme’hemde‘boşzamanla-rındeğerlendirilmesi’konularınaolumluçözümlergetirenbukulüpleryurtdışındaolduk-çayaygındır.Pekçokfirmanınkendiçalışanlarınaemekliliksonrasısunduğubuimkân,emekliliksonrasıyaşanabileceksorunlarıazaltmanotasındaönemlirolüstlenmektedir.1

Sözkonusukulüpler,emeklilerinsosyalentegrasyonihtiyacınıntatminedilmesinden,çalışmakisteyenlereyeniişlerbulmaya,hobiveilgialanlarınagöreçeşitlikurslardüzen-lemekten,emekliliğeuyumveikinci işehazırlıkeğitimlerivermeyekadarçokdeğişikalanlarda faaliyet göstermektedir.Ayrıca isteyen emekliler bu kulüplerin yarı zamanlıbüroişlerinde,resepsiyonkısmındaveyarekresyonalprogramlarilepilotprojelerdebiz-zatgörevalarakçalışabilmektedir(Wineman,1985,s.305).Bireyler,böyleliklehemboşzamanlarınıolumlubirşekildedeğerlendirebilmekte,hemdeartıkişeyaramadıklarıdü-şüncesininyolaçacağıpsikolojikolumsuzluklardankurtulabilmektedirler.

1) Ayrıntılı bilgi için bkz. http://www8.hp.com/us/en/campaigns/retiree-website/retiree-clubs.html,http://www.chryslerretirees.com/club_state.php, http://www.at.ford.com/b2b/public/pages/retireec-lubsandgroups.aspx.


Bukapsamdasözkonusukulüplerinnedereceetkenolduğunugöstermekaçısından“dostça ziyaret / friendly visiting”uygulamasınınanlatılmasıyerindeolacaktır.Buuygu-lamada,emeklilikkulübünedâhilolanemekliler,tespitedilenyaşlılarıevlerinde,düzenliperiyotlar halinde ziyaret etmektedir. Bu ziyaretleri esnasında tespit ettikleri gözlem-lerini, bireyinyalnızbaşınamıeşiylemioturduğundan,gereksinimlerinikendibaşınakarşılayıpkarşılamadığına, sosyal güvencesininbulunupbulunmadığınakadarbir dizideğerlendirmeninbulunduğuformaişlemekteveneticedebuformkulüpmerkezindeya-pılantoplantıdaelealınarakneleryapılabileceğiüzerindedeğerlendirmeyapılmaktadır.Böyleliklehemziyaretedilenyaşlılarınsıkıntılarıgiderilmeyeçalışılaraksosyalbirda-yanışmasağlanmakta,hemdeemeklileriçinbirişimkânıoluşturulmaktadır(Wineman,1985,s.310-311).

Yurtdışında çokyaygınolan friendlyvisitingprogramınakatılımgenelliklegönül-lülerdenoluşmaktadır.Bugönüllü kişiler, emeklilerle telefonla veyayüzyüze irtibatageçerekonlarınsosyalgereksinimlerinikarşılaşmaktadır.Böyleliklekendileri içinyeniarkadaşlar edinerek sosyal ilişkilerini kuvvetlendirmektedir. Ayrıca bu uygulama ileemeklilerinsorunlarınoktasındafarkındalıkdayaratılmaktadır.Özellikleileriyaşlarıne-deniyleçevreleriileolanilişkilerigerilemişolanveyafizikselengellerinedeniylekolay-lıklaçevreleriyleilişkisağlayamayanbireyler,buprogramsayesindetoplumladahaiçiçebiryaşamsürdürmektedir.2Programadâhilolangönüllülerise,busayedekendikişiselgelişiminoktasında tecrübeedinirken,bukonuhakkındada farkındalıkyaratmaktadır.Emekliolanvesosyalyaşamdangöreceuzakkalankişidebusayedeçevresiyleilişkile-rinidevamettirmekteveyalnızlıkduygusundankurtulmaktadır.3

Friendlyvisitingprogramınıçoğuzamanyerelyönetimlercekoordineedilmekte,afişveelilanlarıyoluylatoplumbilgilendirilmektedir.4

8.2 Türkiye’deki Bazı UygulamalarTürkiye’deözelliklesonyıllardayaygınlaşanemeklilikkulüpleriveyayaşamkulüple-

rinindahaçoközelsektörbünyesindeyeraldığısöylenebilir.Gerekemekliliköncesindeemekliliksonrasınahazırlıkamaçlıgerekseemekliliksonrasındaboşzamanlarıgeçirmekamacıylahayatageçirilenhobikulüplerinde,bireyler,bahçecilik,binicilik,dalış,dans,elsanatları,fotoğraf,gezi,kayak,müzik,resim,sağlıklıyaşam,sinema,sörf,tenis,tiyatro,yabancıdil,yelken,yemekgibiçeşitlialanlardafaaliyetlerekatılabilmektedir.5

2) Örnekbirçalışmaiçinbkz.(http://www.cambridge.ca/relatedDocs/ARC%20Friendly%20Visiting%20Program%20Brochure.pdf).

3) Ayrıntılıbilgiiçinbkz.http://www.dorotusa.org,http://www.visitingneighbors.org.4) Örnekbirçalışmaiçinbkz.http://www.coaoc.org/pdf/friendly-visitor-info.pdf.5) Türkiye’deki bazı uygulamalar için bkz. https://www.garantiemeklilik.com.tr/hobi-kulupleri.aspx,

http://www.vakifemeklilik.com.tr/Yasam-Kulupleri/yasam-kulupleri.aspx


Bununlabirlikteçeşitliyerelyönetimler,emeklilerinzamanlarınıdahakeyifligeçi-rebilmelerivesosyalyaşamdankopmamaları içinbazıprojelerihayatageçirmiştir.Buamaçlarbirtakımkurslaraçılmış,kurssonrasıkatılımcılarınçalışmalarısergilenmiştir.6

OdunpazarıBelediyesi,GönülbağıHobiBahçesiprojesiileemeklivatandaşlarınsos-yal bağlarını güçlendirerek emeklilik sonrası doğabilecek sorunları azaltmayı amaçla-mıştır.YineBursaveGaziantepBüyükşehirBelediyeleritarafındanhayatageçirilenhobibahçeleriemeklivatandaşlarasunulanönemlibirhizmettir.7

BununyanındaTürkiye’desıklıklarastlananvesosyalleşmeaçısındanönemligörü-lebilecekdiğerbirkonuise“gunalgısıdır(altıngunu,paragunu,akşamtoplantıları,dinisohbetgunleri,kahvegunugibi).”Bugunleraracılığıylabireyler,rolkayıpların-dancıkmakta,çevreyleetkileşimsağlamakta,hemmaddibirgelireldeetmektehemdeeğlenmevaktibulmaktadırlar.Boylecesosyalleşmealanlarındakendilerineyenirollertanımlayanemekliler, serbest zamanaktiviteleri dışındakendikimliklerini deyenidentanımlamaktadırlar(Sağır,2013,s.483-487).

SONUÇEmeklilik,bireyselanlamdafarklıalanlardaçokbüyükdeğişimleriiçerenbirolgudur.

Dolayısıylaemeklilik,krizdurumunadönüşebilmepotansiyelinesahipbirsüreçolarakelealınırsaçokdayanlışbirdeğerlendirmeolmaz.Bunedenleemekliliğinbireyselvetoplumsalanlamdaiçerdiğisözkonusupotansiyeltehlike,budeğişimleringerektiğibi-çimdeelealınıpuygunçözümyollarınıngeliştirilmesinigerektirmektedir.Bugereklilik,hemsağlıklıbir sosyalgüvenlik siyasasınınortayaçıkardığıbir zorunlulukturhemdebireyselvetoplumsalanlamdabirgereksinimdir.

Özelliklegelişmişbatılıülkelerdeemeklilikolgusununartıkçokönemlibirsorunsalolarakelealındığıvebukonudaçokkapsamlıaraştırmalaryapıldığı,yapılanaraştırmala-rınsağladığıverilerışığıaltındageliştirilenkapsamlıprojelerindesosyalgüvenlikanlayı-şıiçerisindeuygulamayakonulduğunugörmekmümkündür.Geliştirilenprojeleremekliadaylarınıçalışmayaşamlarınınsondönemlerindenitibarenelealmaktavehemenhementüm emeklilik yaşamları boyunca yaralanabilecekleri çeşitli uygulamalar sunmaktadır.Buuygulamalarbireyinemeklilikyaşantısınıbirkrizdurumunadönüşmedenatlatabil-mesikonusundaçokyararlıolduğugibi,gerekbireyselvegerektoplumsalanlamdaçokönemlikazanımlarüretmektevebirbütünolarakemekliliğiolumlulaştırabilmektedir.

AncakTürkiye’debukonudakapsamlıbiranlayışhenüzyerleşmemiştir.Türkiye’deemeklilikkonusundasondönemlerdeözelsektörvebazıyerelyönetimlertarafındanbir

6) Örnek bir çalışma için bkz. http://www.bilecik.gov.tr/default_B0.aspx?id=1343, http://www.yasli-likrehberi.org/ayın-dosyaları/yaşlılıkta-boş-zamanların-değerlendirilmesi.aspx, http://www.mamak.bel.tr/mamak-belediyesinden-ilcenin-gungormuslerine-armagan.aspx.

7) Çeşitlibelediyelerinyapmışolduğuuygulamalarhakkındaayrıntılıbilgiiçinbkz.http://www.odun-pazari.bel.tr/Projeler.aspx?ID=53, http://www.gaziantep.com.tr/haber-232-emekliler-icin-2-hobi-bahcesi-projesi-hayata-geciyor.html,http://www.bursa.bel.tr/hizmetler/sayfa/239.


takımprojelerhayatageçirilmişolmasınarağmengenelanlamdaemekliliğinolumlulaş-tırılmasıadınadevlettarafındanherhangibirçalışmaiçerisinegidilmediğigörülmektedir.Emeklileradetadevletinsırtındabiryükolarakgörülmektevebiranlamdakaderlerineterkedilmektedirler.

Neticeolarakülkemizdedeemekliliğinçokönemlibirsorunsalolarakelealınıpbukonudakapsamlıprojelerinüretilmesibüyükbirzorunluluktur.Sözkonusuprojelerbağ-lamında öncelikle emeklilik yaşantısının olumlulaştırılması anlamında sosyal ve eko-nomikdüzenlemelerelealınmalıdır.Özellikleemekliliğinbirkrizdurumunadüşmedenatlatılmasıkonusunda“emekliliğe hazırlık eğitimi”ve“ikinci işe hazırlık eğitimi”gibigelişmişbatılıülkelerdeçokkapsamlıörnekleribulunanuygulamalarbiranöncehayatageçirilmelidir.Gerekemeklilerinboşzamanlarınındeğerlendirilerekhemkendilerihemdetoplumiçinsondereceolumluçalışmalariçerisinegirebilmesianlamında“retiree clu-bs”benzeriuygulamalarülkemizgerçekleridegözönünealınarakyenidendesenlenebi-lir.Dolayısıyla,emeklilikartıkkendisinenegatifanlamlaryüklenenbirolguolmaktançıkarılarakolumlulaştırılabilir.Bubağlamdahememeklilereözgüyenibirsosyalanlayışmodeligeliştirilebilir,hemdebumodelinoluşturacağıgetirilertoplumabirkazanımola-raksunulabilir.

KAYNAKÇAOECD,(2015).Ageing and Employment Policies - Statistics on average effective age of

retirement.Web:http://www.oecd.org/els/emp/ageingandemploymentpolicies-statisticsonaverageef-

fectiveageofretirement.htmadresinden03Ocak2015’dealınmıştır.Akçay,R.C. (1994).Çanakkale ilinde görev yapan öğretmenlerin emekliliğe hazırlık

eğitimine ihtiyaçları,YayımlanmamışDoktoraTezi,AnkaraÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Ankara.

Alp,B.(1997).Social security system in Turkey, YayımlanmamışYüksekLisansTezi,OrtadoğuTeknikÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,Ankara.

Aşkın, U. (2003). Bireysel Emeklilik Rejimi: OECD Ülkeleri İle Karşılaştırılarak Türkiye’de Uygulanabilirliği,Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü,YayımlanmamışYüksekLisansTezi.

Aydın,U. (1999).Sosyal güvenlik sorunlarının çözümünde özel sigortalar, Eskişehir:AnadoluÜniversitesiYayınları,No.1117.

Çakır,Ö.(2011).Emekliliğin psiko-sosyal boyutu, Ankara:TürkiyeEmeklilerDerneğiEğitimveKültürYayınları.

Çakır,Ö.(2014).Emekliliğinpsiko-sosyalboyutu(1.Bölüm),Çağın Polisi,S.146,s.10-16.


Çakır,Ö.(2014).Emekliliğinpsiko-sosyalboyutu(2.Bölüm),Çağın Polisi,S.147,WHO,(2015).Definition of an Older or Elderly Person, Web:http://www.who.int/healt-

hinfo/survey/ageingdefnolder/en/adresinden10Nisan2015’dealınmıştır.Dilik,S.(1991).Sosyal güvenlik,Ankara:TürkTarihKurumuYayınları.Er, D. (2009). Psikososyal acıdan yaslılık, Fırat Saglık Hizmetleri Dergisi, 4(11),

s.131-144.Geçtan,E.(1984).Çağdaş yaşam ve normal dışı davranışlar.(3.Baskı)Ankara,Maya

Yayınları.Güzel,A.,Okur,A.R.(1999).Sosyal güvenlik hukuku,İstanbul:BetaYayınları.http://www.caginpolisi.com.tr/emekliligin-psiko-sosyal-boyutu-2/İncealtın,İ.(1999).Yaşlı kültürü ve emekli derneklerindeki yaşlıların sosyo-kültürel özel-

likleri,YayımlanmamışYüksekLisansTezi,HacettepeÜniversitesiSosyalBi-limlerEnstitüsü,Ankara.

Işıkhan,V. (1997). Çalışanları EmekliliğeHazırlamak, Amme İdaresi Dergisi, 30 (4),s.121-129.

Lehr,U.(1994).Yaşlanmanın psikolojisi,(Çev.NeylanEryar),İstanbul:BilimselveTek-nikYayınlarıÇeviriVakfı.

MilliEğitimBakanlığı.(2011).Yaşlılıkta görülebilen uyum sorunları,Ankara:MilliEği-timBakanlığıYayınları.

Monk,A.(1985).Preretirement planning programs,A.Monk(Eds.)Handbook of Ge-rontological Services,NewYork:VanNostrandReinholdCompanyInc.,s.322-340.

Öz,F.(2010). Yaşamınsonevresi:yaşlılıkpsikososyalaçıdangözdengeçirme,Kriz Der-gisi,10(2),s17-28.

Sağır,A.(2013).Günalgısıvesosyalleşme:Safranboluörneğinde‘gün’sosyalojisidene-mesi, The Journal of Academic Social Science Studies,6(5),s.477-496.

Salman,S.(2004).Öğretmenlerin emeklilik dönemlerine uyumları ve yaşam tatminleri, YayımlanmamışDoktoraTezi,AnkaraÜniversitesiFenBilimleriEnstitüsü,An-kara.

Sarım,S.(1996).Emeklilerin zamanlarını değerlendirme durumlarının incelenmesi,Ya-yımlanmamışYüksekLisansTezi,İstanbulÜniversitesiSağlıkBilimleriEnsti-tüsü,İstanbul.

Şakar,M.(1987).Türksosyalgüvenlikhukukundayaşlılarınkorunması,YayınlanmamışDoktoraTezi,İÜSosyalBilimlerEnstitüsü.

Treas, J.,Berkman,S. (1985).Life span, humandevelopment, andold age,A.Monk(Eds.) Handbook of Gerontological Services,NewYork:VanNostrandReinholdCompanyInc.,s.24-39.


Tufan,İ.(2003).Modernleşen Türkiye'de yaşlılık ve yaşlanmak, yaşlanmanın sosyolojisi, İstanbul:AnahtarKitaplarYayınevi.

Tuncay,A.C.(1994).Sosyal güvenlik hukuku dersleri,(6.Bası),İstanbul:BetaYayın-ları.

U.S.DepartmentofLaborEmployeeBenefitsSecurityAdministration.(2013).Top 10 ways to prepare for retirement.Washington:U.S.DepartmentofLaborEmplo-yeeBenefitsSecurityAdministration.

Üçüncü,A.M. (1995).Asker Emeklilerinde depresyon prevalansı ve sosyodemografik faktörlerle ilişkisi,YayımlanmamışUzmanlıkTezi,GülhaneAskeriTıpAkade-misiHaydarpaşaEğitimHastanesi,İstanbul.

Wineman,J. (1985).Services toolderandretiredworkers,A.Monk(Eds.)Handbook of Gerontological Services,NewYork:VanNostrandReinholdCompanyInc.,s.302-321.

Yılmaz,S.(1996).Türkiye’de emeklilik yaşantısı,YayımlanmamışYüksekLisansTezi,EgeÜniversitesiSosyalBilimlerEnstitüsü,İzmir.

AEGON,(2015).Emekliliğe Hazırlık Anketi 2014 Web:http://www.aegon.com.tr/Docu-ments/aegon-com-tr/Sitewide/emeklilige-hazirlik/Aegon_TR.PDF adresinden01Mayıs2015’dealınmıştır.

Retiree Club(ty)RetrivedMarc14,2015fromhttp://www.at.ford.com/b2b/public/pages/retireeclubsandgroups.aspx.

Friendly Visiting Programme (ty)RetrivedApril12,2015fromhttp://www.cambridge.ca/relatedDocs/ARC%20Friendly%20Visiting%20Program%20Brochure.pdf.

Retiree Clup(ty)RetrivedApril7,2015fromhttp://www.chryslerretirees.com/club_sta-te.php.

Friendly Visiting(ty),RetrivedApril5,2015,fromhttp://www.dorotusa.org/site/PageServer?pagename=about_friendly_visiting_D#.VUYBl8Y8o-8.

Yaşam Kulüpleri(ty)RetrivedMarch18,2015,fromhttp://www.vakifemeklilik.com.tr/Yasam-Kulupleri/yasam-kulupleri.aspx.

Friendly Visiting(ty)RetrivedMarch5,2015,fromhttp://www.visitingneighbors.org/in-dex_page.php?page=programs.

Retiree Clubs (ty)Retrived January16,2015, fromhttp://www8.hp.com/us/en/campa-igns/retiree-website/retiree-clubs.html.

Hobi Kulüpleri Nedir (ty)RetrievedApril10,2015,fromhttps://www.garantiemeklilik.com.tr/hobi-kulupleri.aspx.

emeklİlİk dÖnemİnde yaŞanan sorunlara yÖnelİk … y. furkan sen.pdf · 1.1 emekliliğin...

Documents