MOTORLU ARAÇLAR TEKNOLOJĠSĠ ALANI

http://www.motorsitem.tr.gg

http://www.aracteknolojisi.tr.gg

ELEKTRONİK ATEŞLEME VE YAKIT

ENJEKSİYON SİSTEMİNDE KULLANILAN

SENSÖRLER

SENSÖR ÇEŞİTLERİ

1) Hava Akış Sensörü (MAF)

2) Emme Havası Sıcaklık Sensörü (IAT)

3) Yakıt Sıcaklık Sensörü

4) Turboşarj Basınç Sensörü

5) Mutlak(manifold) Basınç Sensörü

(MAP)

6) Gaz Kelebeği Konum(TPS) Sensörü

7) Motor Soğutma Suyu Sensörü (ECT)

8) Kam Mili Posizyon Sensörü (CMP)

9) Krank Mili posizyon sensörü (CKP)

10) Araç Hız Sensörü (VSS)

11) Vuruntu Sensörü (KS)

12) Oksijen Sensörü

13) Isıtılmış Oksijen (Lamda) Sensörü

• MAF sensörü, hava filtresi yuvası ve hava giriş borusu

gaz kelebeği gövdesi bağlantısı arasında yer almaktadır.

• Bu bir sıcak film tipi hava akış sensörüdür.

• MAF sensörü bir sıcak film sensörü, yuvası, ölçüm

borusundan meydana gelir.

1. Hava Akış (MAF) Sensörü

Maf Sensörünün Verdiği Sinyaller

MAF Sensörü :Tel Sıcak Ġse Verilen Sinyaller

MAF Sensörü Arızalı Ġse Verdiği Sinyal

2.Emme Havası Sıcaklık (IAT) Sensörü

Emme havası sıcaklık (IAT) sensörü, hava emme hortumunun içerisindedir.

Bazı araçlarda ise MAF sensörü gövdesi içine yerleştirilmiştir.

IAT Sensörünün Yeri

IAT sensörünün hava emme hortumundaki yeri

IAT Sensörünün Özellikleri

• IAT sensörü, negatif sıcaklık katsayılı (NTC) bir ısıya duyarlı rezistansıdır. Sıcaklık arttıkça, IAT sensörünün direnci azalır.

• ECU’ dan 5 Voltluk bir voltaj alır. Hava sıcaklık değeri azaldığı zaman yoğunluğu artar, ECU hava /yakıt oranını düzeltmek için yakıt miktarını artırır.

• ECU’ nun IAT sensöründen aldığı bilgi yardımı ile, birim hacimde bulunan hava miktarı ECU tarafından hesap edilir ve yakıt püskürtme miktarı ayarlanır .

• Motorun içerisine giren havanın sıcaklığı motorun yük durumunu belirttiğinden ECU bu sinyale göre avans vermektedir.

IAT Sensörünün Özellikleri

• IAT sensörü, negatif sıcaklık katsayılı (NTC) bir ısıya duyarlı rezistansıdır. Sıcaklık arttıkça, IAT sensörünün direnci azalır.

• ECU’ dan 5 Voltluk bir voltaj alır. Hava sıcaklık değeri azaldığı zaman yoğunluğu artar, ECU hava /yakıt oranını düzeltmek için yakıt miktarını artırır.

• ECU’ nun IAT sensöründen aldığı bilgi yardımı ile, birim hacimde bulunan hava miktarı ECU tarafından hesap edilir ve yakıt püskürtme miktarı ayarlanır .

• Motorun içerisine giren havanın sıcaklığı motorun yük durumunu belirttiğinden ECU bu sinyale göre avans vermektedir.

IAT Sensörünün Özellikleri

• IAT sensörünün çalışma aralığı yalnızca soğuk motorla çalıştırma ve motor ısınma aşamasıyla sınırlı değildir.

• IAT sensörünün sağladığı voltaj ECU tarafından MAP sensörünün düzeltmesi olarak gereklidir.

• Bu şekilde farklı hava sıcaklıkları ve farklı silindir şarj dereceleri (silindirlerle farklı oranlarda hava/ yakıt alınması) dengelenebilir.

• Sonuç olarak; ECU voltaj değişimlerini değerlendirerek emme havası sıcaklığı hakkında bilgi eder.

Yakıt Sıcaklık Sensörünün

Özellikleri

• Motor sıcakken çalıştırıldığı zaman , sıcaklık

sensörü ECU’ ya bir topraklama sinyali gönderir.

• Bu sinyalle ve diğer sensörlerden (örneğin; IAT,

krank mili konum sensörü , soğutma suyu

sıcaklık sensörü) gelen sinyallerle birlikte ECU,

yakıt enjektörlerinin açılış zamanını belirler ve

dolayısıyla motorun sıcakken çalıştırma

karakteristiklerini optimize eder.

IAT Sensörünün Özellikleri

IAT sensörünün elektriksel özellikleri şöyledir:

20 0C’ de direnç = 6250 ohm

80 0C’ de direnç = 600 ohm

3. Yakıt Sıcaklık Sensörü

Yakıt galerisi ile basınç regülatörü arasına konulmuştur. Bu sensör, bir moladan sonra motor sıcakken çalıştırıldığı zaman yakıt galerisinin sıcaklığı standart seviyesinin ötesine çıkarsa açılan bimetal bir disk içerir.

Yakıt Sıcaklık SensörününÖzellikleri

Sıcaklık sensörü galerideki yakıtla doğrudan temas kurmaz. Yakıt sıcaklığı galerideki bir ara plakayla ölçülür.

4.Turboşarj Basınç Sensörü

Turboşarj basınç sensörü turboşarj basıncını (emme manifoldu basıncı)tespit eder. Yapısı ve çalışması manifold mutlak basınç sensörü ile aynıdır.

Eğer turboşarj basıncı anormal bir şekilde yükselirse, motor ECU’ su motoru korumak için yakıt göndermeyi keser.

5. Mutlak(manifold) Basınç Sensörü

Kontak açıkken atmosfer basıncını, motor çalıştıktan sonra ise emme manifoldu basınç veya vakumunu ölçerek ECU’ ya elektriksel olarak bildiren bir elemandır.

ECU’ ya gelen bu bilgi ile ECU emilen hava miktarını algılar, buna göre enjektörün açılma süresini ve verilecek avansı ayarlar.

Mutlak Basınç Sensörünün

Özellikleri• Sensörün içinde basınca göre direnci değişen bir eleman

(load- cell) bulunmaktadır. Bu direnç sabit hava kabı üzerine yerleştirilmiştir. Manifolddaki vakum değiştikçe direncin değeri değişir, bu direnç değişime göre beyin (ECU) manifold vakumunu algılar.

• Sensöre (5 V ile 0V) enerji beslemesi ECU tarafından yapılır. ECU’ ya ise 0 – 4.75 V arasında değişen gerilim bilgisi gelir. ECU manifold vakumunu gerilim cinsinden değerlendirir. ECU tarafından algılanan bu voltaj değerine göre enjektörlerin açık kalma süresi ve verilecek ayansı ayarlar.

Mutlak Basınç Sensörü(Anolog)

Mutlak Basınç Sensörü (Dijital)

Mutlak Basınç Sensörünün

Özelleklikleri• Mutlak basınç sensörünün yaptığı bir diğer

görev ise ; kontak ilk açıldığı anda emme manifoldundaki basınç, atmosfer basıncına eşit olduğu için bu andaki basınç bilgisi, enjeksiyon beyni tarafından hafızaya referans bilgi olarak alınır. Motor çalıştığı zaman bu bilgiye göre çalışma düzenlenir.

• Araç seyir halinde iken rakım farklılığı olursa, gaz pedalına bir defa tam basılırsa , değişmiş olan rakım farkı mutlak basınç sensörü tarafından ECU’ ya bildirilir ve yeniden ateşleme avansı ve yakıt püskürtme düzenlemesi yapılır.

Mutlak Basınç Sensörünün

Özelleklikleri

• Gerilim iletimi şu şekildedir:

• Turbo araçlarda normal çalışma anında manifold vakumu 0 – 950 mbar arasında iken 0 – 2.5 V arasında değişen bir gerilim ECU’ ya iletilir.

• Turbo türbinin aşırı besleme anında manifold basıncı 1000- 1950 mbar arasında 2.5 – 4.75 V arasında bir gerilim ECU’ ya iletilir.

6.Gaz Kelebeği Konum(TPS) Sensörü

TPS sensörünün yeri

TPS SENSÖRÜN ÖZELLİKLERİ

• TP sensörü,gaz kelebeği mili ile hareket ederek gaz kelebeğinin açıklığını algılamaktadır.

• Gaz kelebeği açıldığı zaman,TP sensöründeki kayan bir direnç boyunca hareket eder.

• Bu durum,referans voltajını,5 volttan gaz kelebeği konumuna denk düşen bir çıkış voltajını değiştirir.

• Bilgisayar TPS sensörün gönderdiği sinyali 0,5 ile 5 volt arasında olduğunu bilir ve gaz kelebeği açılma açısındaki değişime dayanarak gaz kelebeği valfinin açılmasını kontrol eder.

• Aynı zamanda gaz kelebeği plakasının çalışmasını belirler.

7.MOTOR SOĞUTMA SUYU(ECT) SENSÖRÜ

• ECT Silindir kapağının motor soğutma

suyu geçişine takılmaktadır.

• Bu sensör motor soğutma suyu sıcaklığını

ölçerek sinyalleri ECU ya iletmektedir.

ECT SENSÖRÜ ÖZELLİKLER

• Bu parça içerisinde sıcaklıkta değişimlere duyarlı

olan termostat bulunmaktadır.

• Bu termostatın elektrik direnci,sıcaklık artışına

göre azalır.

• Bu sensör ,aynı zamanda negatif ısı katsayılı

ısıya duyarlı bir resiztanstır.

• ECU motor soğutma suyu sıcaklığını sensör

çıkış gerilimine göre değerlendirmektedir ve

buna göre değerlendir.

9.KAM MİLİ POSİZYON SENSÖRÜ(CMP)

• Kam mili tarafından harekete geçirilmiş pistonun

silindir kapağının üzerinde yer almaktadır.

• Normal bir manyetik olana girmiş bir yarı iletken

tabakasının içinden akım geçirildiğinde,yarı

iletkenin uçlarınında bir gerilim farkı

oluşur.Yoğunluğu sabit kalıyorsa,oluşan gerilim

sadece manyetik alanın şiddetine baplıdır.

KAM MİLİ POSİZYON SENSÖRÜNÜN

ÖZELLİKLERİ

• Frekansın manyetik alandaki değişimlerin hızı ile orantılı modüle bir elektrik sinyali elde etmek için manyetik alanın şiddetini periyodik olarak arttırmak yeterlidir.

• Bu değişikliği elde etmek için arası açılmış bir metal halka kasnağın iç kısmı (kam mili kasnağı) sensörünün önünden geçirilir.

• Bu hareket edince halkanın metal kısmı sensörün önünü kapatarak manyetik alanı bloke eder ve bu da çıkış sinyalinin zayıflamasına sebep olur.

• Tam aksi durumda ise ara açıklığına gelince burada manyetik alan mevcut olduğundan sensör yüksek bir sinyal yaratır.

• Sonuç olarak 1. silindirin Ü.Ö.N sından 780 önce zayıf sinyal ile yer değiştirir.

KAM MİLİ POSİZYON SENSÖRÜNÜN

ÖZELLİKLERİ

• Bu sinyal, krank mili posizyon senssörü

sinyali ile birlikte kontrol ünitesinin

silindirleri tanımasını ve enjeksiyon anının

saptanmasını sağlar.

• Her bir motor devri için EKÜ’nun silindirleri

tanımasını ve zamanlama sinyalinin

mevcut olup olmadığını belirlerler.

KAM MİLİ POSİZYON SENSÖRÜNÜN

ÖZELLİKLERİ

• Kam mili sensörü AC excited

• Kam mili sensörü inductive

• Kam mili sensörü hall effect

• Kam mili sensörü Ford Mustang

• Kam mili sensörü vs krank mili

• Kam mili sensörü Toyota RAV 2.0 1995 (at

2000 RPM)

Cam Mili Sensörü (AC çıkışı)

Kam Mili Sensörü (Çıkarılan Sinyal)

Kam Mili Sensörü(Hall Etkili)

Kam ve Krank Mili Sens. Sinyalleri

TOY RAV 4 2.0 N REG MAN TRANS P5 KAM MĠLĠ SENSÖRÜ

9.KRANK MĠLĠ POSĠZYON(CKP) SENSÖRÜ

CKP sensörü,iki yer bağlana bilir.birincisi silindir bloğuna ikincisi motor vites kutusu flanjı üzerine bağlanır.

CKP manyetik bir bobin içermektedir .

Motor –vites kutusu flanjı üzerine bağlanan sensör,36 eksik dişli rotoru veya 36 eksik segmentli volanı tarar.

CKP sensörü volana çok yakın olduğundan volanın dönmesiyle beraber sensör içerisindeki sabit mıknatısın meydana getirdiği manyetik alan değişecektir.

Alan değişimi eşit aralıklı dişlerde aynı iptal edilen dişlerde farklı olacaktır.

CKP Sensörünün Teknik Özellikleri

• CKP sensörü volana çok yakın olduğundan volanın dönmesiyle beraber sensör içerisindeki sabit mıknatısın meydana getirdiği manyetik alan değişecektir.

• Alan değişimi eşit aralıklı dişlerde aynı iptal edilen dişlerde farklı olacaktır.

• İptal edilen dişlerin olduğu bölgede,sensör daha farklı bir gerilim üretir.

• Bu üretilen gerilim ECU tarafından algılanır.

• Bunun anlamı ise ;silindirin ÜÖN ya gelmesine 90o var demektir.

• Piston tam üst ÜÖN ya gelinceye kadar 90o lik hareket ve elde edilen zaman ECU tarafından ateşleme avansının verilmesi için kullanılır.

KRANK MİLİ SENSÖRÜ ÇEŞİTLERİ

• Hall Effect Krank mili sensörü

• Inductive (Cranking) Krank mili sensörü

• Inductive (Running) Krank mili sensörü

• Cavalier 2.0 ML4 Krank mili sensörü

• Krank mili sensörü / ECU ignition trigger Volvo 1.7 single point injection

• Krank mili sensörü (hall etkili) / distribütör çıkış sinyali (camshaft id) VW Golf GTI (1996 2.0i)

• Krank mili & enjektör sinyali Volvo (at idle)

• BMW 325i (at idle) Krank mili sensörü

• Jag 3.6 (at idle) Krank mili sensörü

• Krank mili sensörü and ECU enjektör output Jag 3.6 (at idle)

• Ducati Monster 900 Krank mili sensörü

HALL ETKĠLĠ KRANK MĠLĠ SENSÖRÜ

KRANK MĠLĠ VE ECU SĠNYALLERĠ

FORD DĠS SĠSTEMĠNDE KULLANILANKRANK

MĠLĠ SENSÖRÜ

88 BMV 325Ġ KRANK MĠLĠ SENSÖRÜ

CAVALĠER 2.0 ML4 KRANK MĠLĠ SENSÖRÜ

JAGUAR 3.6 KRANK MĠLĠ SENSÖRÜ

VOLVO KRANK MĠLĠ SENSÖRÜ ENJEKTÖR SĠNYALĠ

Krank Mili sensörü (hall etkili) / distribütör çıkış sinyali VW Golf GTI (1996 2.0i)

10.Araç Hız Sensörü (VSS)

• Bu sensör daimi bir mıknatıs bir bobin ve bir çekirdekten meydana gelmiştir.

• Dört adet dişe sahip olan rotor vites kutusunana montaj edilmiştir.

• Vites kutusu çıkış milinin dönmesiyle birlikte bobin çekirdeği ile rotor arasındaki mesafe dişler nedeniyle artar ve azalır.

• Çekirdek içerisinken geçen manyetik kuvvet çizgilerinin sayısıda buna göre artar veya azalır ve bobin içerisindeki altarnatif akım voltajının frekansı rotorun dönme devri ile doğru orantılı olduğundan ,bu frekans aracın hızını tespit etmek için kullanılır.

11.Vuruntu Sensörü (KS)

Silindir bloğunda egzoz manifoltunun altındadır.3 silindire yerleştirilmiştir.

Vuruntu Sensörünün Özellikleri

• Silindir bloğundan gelen vuruntu titreşimleri sensör içinde,titreşim sonucunda şekil değiştirdiği zaman voltaj oluşturan piezoelektrik bir elaman içerir.

• Bu elamanın ürettiği voltaj ile motor ECU’sü ateşleme zamanlamasının vuruntuyu azaltacak şekilde geciktirir.

• ECU bu bilgileri Ü.Ö.N’dan 360 önce ve 360 sonra aralıklarda değerlendirir.

12.Oksijen Sensörü

• Oksijen sensörü katalitik konvertörden önce egzoz manifolduna yakın bir yere monte edilmiştir.

• Sensör egzoz gazındaki artık karışım oranını ölçer.

• Bu oran motora yanma için gönderilen yakıt-hava karışım oranına ait ölçü olarak oksijen payının oluşmasını mümkün kılar.

• Sensörün bu oksijen miktarına bağlı olarak gönderdiği sinyale göre ECU karışımın zengin veya fakir olduğuna karar verir.Böylece enjektörlerin açık kalma sürelerini ayarlar.

Oksijen Sensörü Özellikleri

Sensörün içerisinde bulunan zirkonyum dioksit çok ince mikro delikli, platinyum tabakasıyla kaplıdır.

Dış kısmı egzoz gazına maruz olan sensörün iç kısmı atmosfere doğru havalandırılmış olup bilgisayara bir kablo ile bağlıdır.

Bu farklı ortamlarda bulunan (egzoz gazı elektrodu ve dış hava elektrodu ) elektrotlar gerilim üretirler.

Oksijen Sensörünün Özellkleri

• Üretilen voltaj her zaman küçük olup 1.3 voltu (1300mV) geçmemektedir.

• Tipik çalışma aralığı ise 100 – 900 mV arasındadır. Bu miktar bilgisayarın anlayabilmesi için yeterlidir.

• Eğer üretilen gerilim 450 mV’ tan büyük ise karışım zengin, küçük ise karışım fakir anlamındadır.

• Bu sonuçlar doğrultusunda beyin enjektör açılma zamanını ayarlar ve ideal karışım oranını tutturmaya çalışır.

• Böylece atılan çiğ gaz miktarı en aza indirgenir.

13.Isıtılmış Oksijen (Lamda) Sensörü

Çalışması ve görevi oksijen sensörü ile aynıdır. Tek fark sensör içerisine konmuş olan ısı rezistansıdır.

Oksijen sensörü ise motor çalıştıktan 40 – 50 saniye sonra ölçüme başlar. Yani ilk anda oksijen sensörü yetersiz kalıyor.

Lamda Sensörü Tipleri

• Titania type Lambda sensorü

• Zirconia type Lambda sensorü

• Dodge Intrepid 3.5 V6 (4 channel) Lambda

sensorsü

• Volvo 940 Turbo Lambda sensorü

• Toyota RAV 2.0 1995 Lambda sensörü

Titanyum(Titania) Tip Lamda Sensörü

Zirkonyum Tip Lamda Sensörü

Dodge Intrepid 3.5 V6 (4 kanallı) Lambda sensorü

Volvo 940 Turbo LambdaSensörü

Toyota RAV 2.0 1995 Lambda Sensörü