1. UVOD

U ovom seminarskom radu biće izloženi Ekonomski pincipi poduzeća „GRUPEX“. Ovo preduzeće je dioničko društvo koje se bavi: izgradnjom objekata visokogradnje, niskogradnje, proizvodnjom armirano betonskih prednapregnutih konstrukcija po sistemu „Grupex-Mont“, proizvodnjom armiranobetonskih centrifugiranih stubova za zračne vodove za niskonaponsku elektro mrežu, proizvodnjom i ugradnja svježe betonske mase i betonske galanterije, proizvodnjom i ugradnjom asfaltne mase, proizvodnjom kamenih agregata standardnih frakcija, uslugama održavanja ( zimsko i ljetno ) putne mreže, uslugama bušenja i miniranja, transporta, mehanizacije i trgovina građevinskim materijalima u veleprodaji i maloprodaji.

Ekonomski principi mogu se podijeliti na:- Marketabilnost (tržišnost)- Produktivnost rada- Ekonomičnost - Rentabilnost (profitabilnost)- Likvidnost poduzeća- Efikasnost kao ekonomski principi poslovanja.

Produktivnost nam predstavlja ekonomski zahtjev tj. težnju poduzeća da proizvede određenu količinu proizvoda ili izvrši usluge uz minimalan utrošak radne snage. Drugim riječima možemo reći da je produktivnost sposobnost radnika da u određenoj jedinici vremena (satu, danu, mjesecu, godini) proizvede određenu količinu proizvoda određenog kvaliteta.

Produktivnost rada možemo vrijednosno iskazati kroz utrošak radnog vremena koji djelimo na:

- Utrošak neposrednog radnog vremena T1- Utrošak posrednog radnog vremena T2

Za razliku od produktivnosti ekonomičnost je ekonomski princip poslovanja koji se ispoljava u težnji da se ostvari određena proizvedena vrijednost uz što manje trošenje sva tri elementa reprodukcije (predmeta rada, sredstava rada, radne snage).Kroz ovaj rad vidjećemo da ekonomičnost iskazuje racionalnost poslovanja, tj. trošenja elemenata procesa ekonomskog stvaranja, odnosno nivoa korisnosti učinka trošenja ili izdašnosti trošenja uloženih elemenata.

U ekonomskim principima, likvidnost ne posmatramo posebno već je uključujemo iz tri razloga:

- U poslovanju nekih preduzeća često se javlja problem nelikvidnosti- Problem nelikvidnosti često devalvira neke postignute rezultate u proizvodnji- Po osnovu nelikvidnosti može doći po zakonu do otvaranja stečajnog postupka a

kasnije i likvidiranja poduzeća

Kroz navedene ekonomske principe vidjećemo da se poduzeće mora graditi kao poduzetni sistem i da kao mezoekonomski sistem mora poslovati efikasno. To uključuje postizanje što veće razlike između izlaznih i ulaznih veličina.

1

2. EKONOMSKI PRINCIPI POSLOVANJA

2.1. PODJELA I ZNAČAJ PRIMJENE

Poduzeće kao vremensko pravni subjekt teži ostvarenju što uspješnijeg poslovanja. U ekonomskoj teoriji i praksi izdiferencirani su osnovni ekonomski pokazatelji kao izraz poslovnog uspjeha, pomoću kojih se mjeri, kontrolira i analizira poslovanje preduzeća. To su ekonomski principi reprodukcije:

1. Marketabilnost (tržišnost)2. Produktivnost rada3. Ekonomičnost4. Rentabilnost (profitabilnost)5. Likvidnost preduzeća6. Efikasnost

Ekonomski principi predstavljaju načela, pravila kojih se preduzeće treba pridržavati, što je njihova aplikacija potpunija i dosljednija to je veća garancija za poslovni uspjeh preduzeća. Na taj se način postižu i energetski efekti.

PU pd=M ( trž )+ PR+ E+R(pf )+L+ Ef +∆ PEF

Šezdesetih godina prošlog stoljeća isticana je produktivnost rada i ekonomičnost a tokom sedamdesetih i rentabilnost i zbog stalno prisutne inflacije mi smo ovim principima dodavali i princip likvidnosti. U novije vrijeme spominje se i efikasnost. Polazeći od orijentacije na tržišnu privredu i sve značajnije mjesto marketinga u poslovanju preduzeća već postojećim principima dodajemo i princip marketabilnosti ili tržišnosti.

EKONOSKI PRINCIPI POSLOVANJA

Produktivnost Ekonomičnost Rentabilnost Likvidnost (PR) (E) (R) (L)

KLASIČNI

Marketabilnosti Efikasnost (tržišnost) (EF) M(TRž)

NOVI

Slika 1.: Shema prikaza principa poslovanja

Izvor: Tekst: Ismet Bišćević – Ekonomika u tržišno poduzetničkim uslovima poslovanja Mira Šunjić – Beus – Ekonomika preduzeća Slika: Ismet Bišćević – Ekonomika u tržišno poduzetničkim uslovima poslovanja

2

2.2. MARKETABILNOST (TRŽIŠNOST)

Poduzeće mora u uvjetima tržišnog poslovanja biti maksimalno okrenuto ka tržištu. Temeljna orijentacija mora biti, ne proizvodnja radi proizvodnje, nego za tržište. Plasmanom se dobiva potvrda ispravnosti marketing orijentacije poduzeća i ukupno poduzetih marketing aktivnosti.Zbog toga je primjerno i kod ekonomskih principa poslovanja prvo poći od principa marketabilnosti ili tržišnosti. On zahtjeva maksimalnu prilagođenost poduzeća tržištu, okolino koja okružuje preduzeće. Tržište daje tu konačnu verifikaciju koliko su ekonomski principi primijenjeni u poduzeću. Bez ovog principa u poduzeću nema prave komunikacije sa tržištem. Prvi tržišni proizvod u pravo vrijeme na pravom mjestu je osnovni moto tog nastojanja.

INDIKATORI (navest ćemo samo neke od mnogobrojnih):

M (TRŽ 1 ) Npz=B r PZ prihvaćenih

Br PZ testiranih(Marketabilnost mjerena kroz nove proizvode)

M (TRŽ 1 ) pl=QPLost . PZ 1

QPLPZ1 oček .( plan)(Marketabilnost mjerena kroz volumen plasmana)

M (TRŽ 2 ) pl=QPLost . PZ 1 TP

QPLost . PZ 1 BP(Marketabilnost mjerena kroz volumen plasmana )

M (TRž 3) pl=VRpl PZ 1ost .

VRpl PZ 1oček .( plan )

(Marketabilnost mjerena kroz utrošak)

M (TRž 4)=VRpl PZ 1ost . TP

VRpl PZ 1ost . BP(Marketabilnost mjere na kroz utrošak )

M (TRž 1) part=TRžuč PZ 1

∑ trž apsorpcija(Marketabilnost mjerenakroz udiona tržištu)

M (TRž 2) part=TR žuč TP

TR žuč BP(Marketabilnost mjerena kroz udiona tržištu)

M (TRž 3) part=TR žuč ostr .

TR žuč oček .

(Marketabilnost mjerena kroz udio na tržištu)

M (TRž 1) PRC=PRCost PZ 1

PRCoč PZ 1¿

prodajnihcijena po jedinici¿

M (TRž 2) PRC=PRCTP PZ 1PRC BP PZ 1

¿

prodajnnihcijena po jedini ci ¿

M (TRž 1) pf=pf ostPZ1pf ostPZ1

¿

−čistom dobiti po jedinici¿

3

M (TRž 2) pf=pf PZ 1

pf PZ 1oBP¿

−čistom dobiti po jedinici¿

M (TRž 1) žv=trajnost PZ 1 ostvtrajnost PZ 1 oček

¿

vijek proizvoda¿

M (TRž 2) part=TR osvajanjaNPZ

BRNPZ

¿

osvojenih novih proizvoda¿

2.3. PRODUKTIVNOST RADA

Produktivnost rada predstavlja ekonomski zahtjev tj. težnju poduzeća da proizvede određenu količinu proizvoda ili izvrši usluge uz minimalan utrošak radne snage. Drugim riječima možemo reći da je produktivnost sposobnost radnika da u određenoj jedinici vremena (satu, danu, mjesecu, godini) proizvede određenu količinu proizvoda određenog kvaliteta.

Povećanje produktivnosti rada u društvu znači povećanje društvenog bogatstva koje se uvećava jedino povećavanjem sposobnosti proizvođenja. Što je ostvarena veća produktivnost rada u društvu, ono raspolaže većom količinom dobara, a samim tim se na višem nivou zadovoljavaju i druge društvene potrebe koje se permanentno razvijaju i povećavaju. Povećanje produktivnosti rada u poduzeću predstavlja najzdraviji način kako jedno poduzeće doprinosi zadovoljenju društvenih potreba. Za poduzeće povećanje produktivnosti rada znači ostvarenje veće proizvodnje, a njenom realizacijom na tržištu ostvaruje veći poslovni rezultat.Povećanje produktivnosti rada, također je značajno za svakog radnika. Ako je učinak pojedinca veći i njegova lična primanja moraju biti veća.

Izvor: Tekst: Ismet Bišćević – Ekonomika u tržišno poduzetničkim uslovima poslovanja Mira Šunjić – Beus – Ekonomika preduzeća

2.3.1. Mjerenje produktivnosti rada

2.3.1.1. Naturalni izraz produktivnosti rada

Čim se analitički pristupi pojmu produktivnosti, odmah se pita o kojoj se produktivnosti radi i kako se mjeri i izražava. U teoriji i praksi se koristi više metoda mjerenja produktivnosti:

- produktivnost kao odnos ostvarenog obima proizvodnje i količine živog rada utrošenog u tu proizvodnju

- produktivnost kao odnos između svedenih raznorodnih proizvoda na uslovnu jedinicu i utrošak živog rada za tu proizvodnju

- produktivnost rada mjerena kroz vrijednosne pokazatelje (Brutoproizvod, dohodak…)

4

- globalna produktivnost kao odnos između ostvarene proizvodnje i ukupno utrošenog rada (živog i minulog)

Produktivnost rada izražava proizvodni učinak. Neposredni izraz proizvodnog učinka je proizvedena količina proizvoda u određenom vremenu.

PRN=QT

=(t , kg , m,kom ,itd .)

(h ,d ,itd .)PRN - produktivnost rada u naturalnom odnosuQ - količina proizvodaT - utrošak radnog vremena

Proizvodnja iskazana naturalnim jedinicama mjere.

PRN=Q

BR

2.3.1.2. Vrijednosno iskazivanje produktivnosti rada

Utrošak radnog vremena možemo podijeliti na:- utrošak neposrednog radnog vremena T1- utrošak posrednog radnog vremena T2Pod T1 podrazumijeva se utrošeno radno vrijeme neposrednih radnika koji direktno učestvuju u proizvodnom procesu (radnici na strojevima).Utrošak posrednog radnog vremena T2 se odnosi na pripremno završne poslove u vezi sa proizvodnom funkcijom (priprema, vođenje proizvodnje, računarski centar…).

PRN= QT 1

−neposredna produktivnost

PRN= QT 2

−posred na produktivnost

Neposredna produktivnost rada je dakle, odnos fizičkog obima proizvodnje i norma (ili drugih) časova potrebnih na postojećem nivou znanja da proizvedu konkretne količine proizvoda i udruženog živog rada ili proizvodnog rada.Naturalni pokazatelj produktivnosti rada još uvijek ne pokazuje da li se je ostvarena produktivnost rada povećala, opala ili ostala ista. Zbog toga je potrebno izvršiti njenu komparaciju sa:

- Produktivnošću rada ostvarenu u ranijem periodu- Planiranom produktivnošću rada- Prosječnim parametrima u grani u kojoj poduzeće posluje

Ako je proizvodnja homogena, moguće je izraziti fizičkom količinom proizvoda. Ali najčešće nemamo mono proizvodni program pa je potrebno tražiti zajedničke jedinice mjere što stvara metodološke probleme. Zato je pri bogatom asortimanu proizvodnje jedino moguće iskazati produktivnost kroz sintetički izraz. To je moguće uključivanjem uz spomenute veličine i elemente cijena.Vrijednosno istraživanje proizvodnje može se pouzdano uzimati kao pokazatelj jedino ako su uzete stalne cijene. Iskazivanje po tekućim cijenama zbog utjecaja tržišta i inflacije ne može dati realnu sliku ostvarene produktivnosti rada.Zato je ispravno za vrijednosno iskazivanje produktivnosti rada koristiti odnos vrijednosti ostvarene proizvodnje i utroška rada.

I PRv=PRV 2

PR1

×100

5

PRv - vrijednosni izraz produktivnostiIPRv - indeks vrijednosnog izraza produktivnostProduktivnost ostvarene vrijednosti po radniku: PR=D/BRProduktivnost u širem smislu (globalna ili totalna) predstavlja odnos između količine proizvoda, ulaganja živog i opredmećenog rada. Q (BP)

PR = LD + Am + MT

2.3.1.3. Praćenje i mjerenje produktivnosti rada u poslovnoj praksi poduzeća

Među poduzećima je prisutna oštra konkurencija pa je zato aktualna borba za veću produktivnost rada. Situacija na tržištu se stalno zaoštrava u našoj zemlji , a još više u inostranstvu gdje se oni susreću sa svjetskim cijenama koje su najčešće niže od naših. Niske cijene u inostranstvu su posljedica visoke produktivnosti proizvodnje u velikim serijama sa izuzetno dobrom organizacijom, sa upotrebom svoje domaće industrijske opreme i stalnog izvora snabdijevanja visoko kvalitetnim sirovinama. Kao jedinice mjere za fizički obim proizvodnje koriste:

a) tekuće metreb) bazni metric) kilogrami (kg eksera, isl.)d) komadi, par

Utrošak radnog vremena može biti izražen kao:a) stvarno utrošen radb) planiranih sati (NS = norma sati)c) smjened) radnik – dani

Organizovanje evidencije i računske osnove za mjerenje produktivnosti rada je potrebno ne samo radi poduzimanja mjera u cilju njenog povećanja, nego i postavljanje planirane produktivnosti rada.U okviru mjera za praćenje produktivnosti rada poduzeća moraju posebno voditi računa o aktivnostima na sljedećim područjima poslovanja:

- Laboratorijskim kontrolama sirovina, proizvodnje gotovih proizvoda

- Kvaliteta proizvoda mora biti naglašena

- Adekvatna radna opterećenja koja omogućavaju fleksibilan raspored mašina u tehnološkim fazama

- Preventivno i sistematsko održavanje mašinskog parka

- Organizovano obrazovanje radnika za brz rad na mašinama

- Modernizacija tehnološke opreme uz kompjutersko upravljanje procesom proizvodnje

6

2.3.1.4. Faktori produktivnosti rada

Iz matematičkog izraza mjerenjem obračunavanja produktivnosti rada proizlaze i logični zaključci kako se ona može povećati. Ekonomsko maksimiziranje tog odnosa možemo predstaviti na sljedeći način:

a) PR = Qmax > nepromijenjeno T(BR)

Qb) PR = > nepromijenjeno Tmin(BR)

Qmax

c) PR = Tmanjirast(BR)

Funkciju produktivnosti rada možemo posmatrati kao funkciju brzine (B), metode rada (M) i sredstva rada. Najvažniji faktori produktivnosti rada mogu se definirati kao:

a) tehničko – tehnološkib) organizacionic) lični faktor radne snaged) društveni institucionalni

Iako su svi nabrojeni faktori mogu utjecati na produktivnost rada, dva imaju neposredan, odnosno direktan utjecaj na njeno stanje. To su: tehnologija, znanje i motivacija.

2.3.1.5. Povećanje produktivnosti rada kao uslov stabilnog razvoja poduzeća i društva u cjelini

Značaj povećanja produktivnosti rada je višestruk kako za zaposleni kolektiv u poduzeću, tako i za društvo u cjelini. Prvi od rezultata povećanja produktivnosti rada je veća količina proizvodnje. Veći obim proizvodnje stvara mogućnost većeg plasmana a samim tim i ostvarenje većeg ukupnog prihoda. Ako se ostali elementi nisu više promijenili tada će biti veći dohodak, odnosno dobit, pa time i veća masa za lične dohotke i fondove, uključujući sredstva zajedničke potrošnje. U tome je izražen interes i:

a) radnika kao pojedincab) svih zaposlenih u poduzeću

Postoji obostrana uzročno – posljedična veza između produktivnosti rada i nivoa ličnog dohotka:

NIVO PRODUKTIVNOSTI ⇄ NIVO LIČNOG DOHOTKA RADA

Slika 2: Povezanost nivoa ličnog dohotka sa produktivnosti rada

7

Izvor: Tekst: Ismet Bišćević – Ekonomika u tržišno poduzetničkim uslovima poslovanja Slika: Ismet Bišćević – Ekonomika u tržišno poduzetničkim uslovima poslovanja

2.4. EKONOMIČNOST

2.4.1. Suština zahtjeva ekonomičnosti kao ekonomskog principa poslovanja

Ekonomičnost je ekonomski princip poslovanja koji se ispoljava u težnji da se ostvari određena proizvedena vrijednost uz što manje trošenje sva tri elementa reprodukcije (predmeta rada, sredstava rada, radne snage).Smisao ekonomičnosti je da iskaže racionalnost poslovanja, tj. trošenja elemenata procesa ekonomskog stvaranja, odnosno nivoa korisnosti učinka trošenja ili izdašnosti trošenja uloženih elemenata.Ekonomičnost je odnos između naturalno izražene proizvodnje (učinka) i utroška za tu proizvodnju.

Ekonomičnost=¿ količina proizvodnje

utrošci ili E=Q

U

2.4.2. Način mjerenja ekonomičnosti

Poduzimanje odgovarajućih mjera u cilju povećanja efikasnosti i stepena uspješnosti u poslovanju zahtjeva praćenje ostvarene ekonomičnosti rada. Za mjerenje ekonomičnosti u osnovi postoje dva načela:

a) fizičko i količinskob) vrijednosno mjerenje ekonomičnosti

Isto tako pokazatelji ostvarene ekonomičnosti mogu biti:a) sintetičkib) parcijalni, ovisno što je predmet analize ekonomičnosti poduzeća

2.4.3. Naturalno mjerenje ekonomičnosti

Količinsko mjerenje ekonomičnosti se sastoji u iskazivanju ostvarenog učinka u fizičkim ili prirodnim jedinicama mjere i pojedinačnim faktorima proizvodnje. Ovi pokazatelji mogu biti samo parcijalni, nije ih moguće izraziti istom količinskom mjerom. Utvrđivanje ekonomičnost u naturalnom izrazu je moguće preko sljedećeg odnosa:

E= ostvareniučinakostvareni elementi proizvodnje

E= QPR

; E= QSR

; E=QR

U brojniku dolazi proizvodni učinak izražen u kg, m, itd. a u nazivniku utrošena količina sirovina i materijala u prirodnim jedinicama mjere, mašinski sati za trošenje sredstava rada, a

8

norma sati za radnu snagu. Za ekonomičnost u naturalnom izrazu je moguće koristiti i recipročan iznos.

2.4.4. Vrijednosno mjerenje ekonomičnosti

U proizvodnom poduzeću ostvarena ekonomičnost se mjeri stavljanjem u odnos ostvarene proizvodnje i ukupnih troškova uzrokovanih tom proizvodnjom. Vrijednosno mjerenje ekonomičnosti primjenjuje se dakle, uz pomoć cijena faktora proizvodnje i cijene za ostvareni učinak. Vrijednosni izraz ekonomičnosti izgleda ovako: Količina učinka x prodajna cijena (vrijednost proizvoda)

Ekonomičnost = ¿VPZ

TR

Količina faktora x nabavna cijena (cijena koštanja)

2.4.5. Integralni i parcijalni izraz ekonomičnosti

Ovisno o analitičkim potrebama u brojniku se mogu koristiti sljedeće veličine: količina proizvoda (Q), bruto produkt (BP), ukupan prihod (ΣPR) i dohodak, a u nazivniku poslovni rashodi (PR) ili cijena koštanja, odnosno troškovi perioda (TR per) ili ukupni rashodi (ΣR).Sintetički i integralni izraz ekonomičnosti predstavljamo kako slijedi:

EVS=¿ Q

∑TR (PR ,CK ,TRper ,∑ R); PR

∑ TR (PR ,CK ,TRper ,∑ R ); D

∑ TR (PR , CK , TRPER∑ R )¿

EV S - sintetički izraz vrijednosne ekonomičnosti

Ekonomičnost se može mjeriti i paralelno stavljanjem u odnos ostvarene proizvodnje sa pojedinim troškovima. Parcijalni izraz vrijednosne ekonomičnosti, ovisno o njenoj mikro analizi mogu biti: Materijalni: (ekonomičnost materijalnih troškova)

EV p 1 ( MTR )=MTR

∑ PR;∑ PR

MTR

EV p 2 ( MTR )=MTRdob

;dobMTR

Materijal izrade: (ekonomičnost utrošenog materijala)

EN p 1 ( Mi)=MintrQpz

;Qpz

Mintr; EV P1( Mi )=

TRMiQpz

;TRMiplan

EN p 2 ( Mi)=QMintrQnorm

; EV p 2( Mi )=TRMiCKpz

;CKpzTRMi

EN p 3 ( Mi)=QMintrQMiisk

; EV p 3 (Mi )=∑ PR

TRMi;

TRMi

∑ PR

9

EN p 4 ( Mi )=∑ Mintr

QPMiplan; EV p 4 ( Mi )=

TRMidob

;dob

TRMi

Pomoćni materijal: (ekonomičnost u trošenju pomoćnog materijala)

EV p ( PM )=TRpmQpz

;∑ PR

TRpmElektrične energije:

Ep1 ( el .en. )=∑ Kwh

Qpz; EV p1( el . en. )=

TRel . en .TRpz

; EV p 2 (el . en. )=∑ PR

TRel . en .

Sredstva rada: (ekonomičnost troškova amortizacije)

EV p 1 ( Am)=TRAmQpz

(ekonomičnost troškova održavanja)

EV p 2 (tr .održ . )=TRodrž

Qpz (ekonomičnost trošenja alata)

EV p 3 (tr . održ. )=TRalQpz

Radne snage:

EN p 1 ( RS)=∑ h mtr

∑ h norm; EV p 1 ( RS)=

PL IZRQpz

EN p 2 ( RS)=∑ h produkt

∑ h rada ; EV p 2 (RS )=

PL IZR

∑ PR;∑ PR

PL IZR

Proizvodnja:

EPZs 1 ( PZ )= QPZostv .QPZplan. (norm . )

EVp1 (TRpz )= TRPZ

∑ PR;∑ PR

TRpz

EPZs 2 ( PZ )=QPZškartQPZKv

;QPZKv

QPZškartEVp 2 (TRpz )=TRPZ

QPZ

Cijena koštanja:

EVp1 (CKpz )=CKpzPCpz

;PCp zCKpz

EVp 2(CKpz)= DobCKpz

=CKpzCKpz

EVp 3(CKpz)= CKpz stv .CKpz plan.

Izvor: Tekst: Enciklopedija leksikografskog zavoda 1987 god. Broj 6: S – Ž. Mira Šunjić – Beus – Ekonomika preduzeća Mira Šunjić – Beus – Ekonomika preduzeća – Praktikum

10

2.5. RENTABILNOST (PROFITABILNOST)

2.5.1. Pojmovno definiranje

Rentabilnost ili rentabilitet kao ekonomski princip poslovanja je usmjeren u zahtjevu da poslovanje poduzeća bude uspješno sa stanovišta konačnih financijskih rezultata. Ako je ostvaren pozitivan financijski rezultat, kažemo da je poduzeće bilo rentabilno, dok je poslovni gubitak pokazatelj nerentabilnosti. Rentabilnost kao ekonomski princip sastoji se u težnji privrednih subjekata da uz minimalno angažovanje sredstava ostvare maksimalne konačne efekte u poslovanju. Opći pristup za postavljanje tog odnosa se može iskazati ovako:

R = poslovni financijski rezultat Angažovana (utrošena) sredstva

Pf Pfb - profitabilnost Pfb = Kpr - predujmljen kapital Kpr

Stopa rentabilnosti: PFR pf

Rs = x 100 ili pfs = x 100 SA Kpr

Npr. ako stopa iznosi 20% to znači da treba uložiti 100 KM da se dobije 120 KM neto rezultata. O rentabilnosti se može govoriti sa stanovišta:

a) poduzeća (rentabilnost privrednih subjekata)b) društva (društvena)c) zaposleni (neposredna)

2.5.2. Mjerenje rentabilnosti

U mjerenju rentabilnosti postoje različite mogućnosti već prema aspektu s kojeg želimo posmatrati ovaj princip poslovanja.Prema tome rentabilnost se može izračunati pomoću sljedećih obrazaca:

R= DSA

; R= DuTs

SA−angažovana sredstva

R=DobS

; R=DobuTs

uTs−utrošena sredstva

R=FS

; R= LDuTs

Dob−dobit

A−akumulacijaF−fondovi

Umjesto angažovanih (utrošenih sredstava) neki put se koristi cijena kretanja (CK = TP + LD) i koeficijent ciklusa reprodukcije (K).

11

R= DCK−K

;CD

CK × K;

FCK × K

;LD

CK × K

2.5.3. Analiza faktora rentabilnosti u poduzećima i odnos prema ekonomičnosti

Na ostvarenje stepena rentabiliteta utječu:a) interni faktori (produktivnost rada, ekonomičnost, organizacija rada)b) eksterni faktori (konkurencija, PC, NC itd.)

Produktivnost rada vodi ostvarenju većeg rentabiliteta poslovanju poduzeća. Povećanje ekonomičnosti kroz sniženje troškova omogućuje ostvarenje većeg dohotka i dobiti pa prema tome i rentabilnosti. To proizlazi iz utjecaja eksternih faktora ekonomije, u praksi poslovanja poduzeća mogu postojati ovakvi odnosi:

a) ekonomičnost i rentabilnost imaju istu tendenciju- poduzeće posluje ekonomično i poslovanje je rentabilno- suprotno kretanje ekonomičnosti i rentabilnosti

b) neekonomično poslovanje poduzeća znači malu rentabilnost, velike troškove, krah poduzeća u kratkom vremenskom periodu.

Za povećanje rentabilnosti poduzeća potrebno je stalno poduzimati odgovarajuće mjere od kojih su najznačajnije:

1. Uštede u ekonomiji sirovina i materijala smanjuju troškove materijala2. Optimizacija proizvodnog programa, racionalno korištenje poslovnih sredstava3. Terminiranje, planiranje, priprema proizvodnje4. Unaprjeđenje dizajna, kolekcije uzoraka5. Stalno praćenje poslova po nosiocima i mjestima troškova. Potrebno je utvrditi

proizvod na kojem se gubi i njihova eventualna eliminacija iz proizvodnog procesa.

2.6.LIKVIDNOST PODUZEĆA

2.6.1. Značaj i zahtjevi principa likvidnosti i elementi njenog povećanja

U klasičnom prilazu ekonomskim principima, likvidnost se često posebno ne razmatra. Mi je uključujemo iz tri razloga:

a) u poslovanju nekih preduzeća često se javlja problem nelikvidnostib) problem nelikvidnosti često devalvira neke postignute rezultate u proizvodnjic) po osnovu nelikvidnosti može doći po zakonu do otvaranja stečajnog postupka a

kasnije i likvidiranja poduzeća

Likvidnost možemo definirati kao sposobnost poduzeća da blagovremeno izmiri svoje dospjele obaveze za plaćanje. Da bi neki poslovni subjekt bilo likvidan mora permanentno održavati određeni iznos između likvidnih sredstava (SL) i dospjelih obaveza (OB). Koliko je taj odnos povoljniji govorimo o većem stepenu likvidnosti (LS).

SL

LS = SL x OB ; LS = OB

12

Poduzeća imaju sljedeće obaveze:a) blagovremene interne (izrade LD)b) dobavljačimac) poslovnim bankamad) društvenoj zajednici (doprinosi, porezi…)

Uspješna politika likvidnosti se temelji na zahtjevu vremenskog usklađenja naplate naših potraživanja od kupaca i izmirenja dospjelih obaveza, inače ako toga nema dolazi do nelikvidnosti. Zato je neophodna analiza tih problema jer pravi razlog mora biti lociran:

a) u proizvodnji industrijskih poduzeća uzimaju se krediti po visokim kamatama čime se financijskom politikom pokrivaju loše strane proizvodnje.

b) Nedovoljna suradnja prodajnih, financijskih i pravnih službi.c) Nelikvidnost kupaca poduzeća (trgovina na malo, veletrgovine, itd…)

Ti problemi mogu u nedogled trajati, jer se oni kumuliraju i prenose na ostale funkcije u poduzeću. Zato je neophodno poduzimanje odgovarajućih mjera:

a) otklanjanje slabosti u proizvodnjib) selekcija kupacac) naplata prinudnim putem ako nije moguće drukčije.

Slika 3: Usklađivanje robno – novčanih tokova poduzeća

2.6.2. Koeficijent obrta

Na efikasnost financijskog poslovanja i likvidnosti u mnogo stvari utiče i koeficijent obrta. Koeficijent obrta (Ko) pokazuje koliko su se puta obrtna sredstva obrnula pretvarajući se kroz svoju metamorfozu iz novčanog u materijalni i ponovo u novčani oblik u određenom vremenskom periodu (najčešće godinu dana).Izračunava se pomoću obrasca:

Ko = ΣPR (PP) Sob

13

Vrijeme trajanja obrta (VTO) se izražava u danima vezivanja obrtnih sredstava:

VTO=365Ko

Koeficijent obrta materijala na skladištu:

Kom=∑ P

Mz

Prosječne zalihe:

M Z 1=M Z 1+ M Z 2+M Z 3

BS

2.7. EFIKASNOST KAO EKONOMSKI PRINCIP POSLOVANJA

2.7.1. Elementarni zahtjevi efikasnosti poslovanja

Poduzeće se mora graditi kao poduzetni sistem. Kao mezoekonomski sistem mora poslovati efikasno. To uključuje postizanje što veće razlike između izlaznih i ulaznih veličina.

Slika 4: Efikasnost grafički predstavljena

U vezi s tim potrebno je okvirno postavljati razgraničenja djelovanja područja pojedinih ekonomskih principa poslovanja. 0kvirno radi toga jer je isprepletenost djelovanja ne samo poželjna nego zahtjevna. Pratit ćemo to kroz reprodukcioni ciklus:

14

Slika 5: Primjena principa poslovanja na reprodukciju

3. OSNOVNI PODACI O FIRMI

Naziv poduzeća : GRUPEX D.D. VELIKA KLADUŠA

Adresa : ul. Zuhdije Žalića bb, Velika Kladuša

Telefoni : Tel. centrala: ++ 387 (0) 37 775 152 Tel. direktni:  ++ 387 (0) 37 775 147 Fax:               ++387 (0)  37 775 151 e-mail: grupex@bih.net.ba

Oblik vlasništva : Dioničko društvo u mješovitoj svojini Direktor : Irfan Redžić, dipl.ing.građ

"Grupex" iz Velike Kladuše je dioničko društvo, kojeg su 100% vlasnici  uposlenici ove kompanije. Vrijednost registriranog kapitala je 8.987.700,00 KM. "Grupex" d.d. Velika Kladusa  nastao je, spajanjem Rudnika barita “Bosnabarit“ i Komunalne-gradjevinskog - usluznog preduzeća “ Petrova Gora“ iz Velike Kladuše, 1976 godine. Znači prije 40 godina. Od tada ova kompanija je izgradila stotine objekta širom BiH, Republike Hrvatske. Stečena su velika iskustva i ugled. Paralelno s tim, osposobljeni su mnogobrojni stručni kadrovi, od kojih i jedan dio i danas čini okosnicu firme. Uprkos velikim teskoćama, koje su se dogodile u periodu 1990 - 2000 godine, ova kompanija je opstala zahvaljujući svojim kadrovima i dobroj  proizvodnoj strukturi.Odmah nakon rata aktivno se pokreću ulaganja u osnovna

sredstva i u modernizaciju postojeće opreme. Od 1996. godine do danas d.d.“ Grupex “ bilježi stalni rast. Takav trend nam je omogućio na na tržištu stalno povećava svoje ucesce. Nakon više od 10 godina ponovo se gradi u Bihaću, Cazinu, Bosanskoj Krupi, Sanskom Mostu, Bužimu, Zagrebu, Banjaluci, Prijedoru, Ljubuškom, Bosanskom Novom, Slunju itd.....

3.1. PRIMJENA EKONOMSKIH PRINCIPA U PREDUZEĆU „GRUPEX“

D.D. GRUPEX iz Velike Kladuše je građevinsko-rudarsko-industrijsko preduzeće kome je osnovna privredna djelatnost: izgradnja objekata visokogradnje, niskogradnje, proizvodnja armirano betonskih prednapregnutih konstrukcija po sistemu „Grupex-Mont“, proizvodnja armiranobetonskih centrifugiranih stubova za zračne vodove za niskonaponsku elektro mrežu, proizvodnja i ugradnja svježe betonske mase i betonske galanterije, proizvodnja i ugradnja asfaltne mase, proizvodnja kamenih agregata standardnih frakcija, usluge održavanja ( zimsko i ljetno ) putne mreže, usluge bušenja i miniranja, transporta, mehanizacije i trgovina građevinskim materijalima u veleprodaji i maloprodaji.

Osnovna proizvodnja odvija se po poslovnim područjima u organizacionim cijelinama koje čine:

1. Pogon za proizvodnju AB montažnih prednapregnutih konstrukcija2. Pogon za proizvodnju AB centrifugiranih stubova za elektro mrežu3. Pogon za proizvodnju svježih betonskih masa i betonske galanterije na lokacijama

„Pjeskana“ Velika kladuša i Industrijskoj zoni „TUK“ Velika Kladuša

15

4. Pogon za eksploataciju i seperaciju kamenih agregata, standardnih klasa i van klase5. Gradilišta za izgradnju stanova za tržište, objekata za privredu, cesta, javnih objekata,

i drugih objekata različite namjene u visokogradnji i niskogradnji6. Pogon za mehanizaciju i za vršenje usluga iz područja zimskog i ljetnog održavanja

regionalnih i lokalnih cesta, usluge bušenja i miniranja, transporta i mehanizacije, te izradai postavljanja armature itd.

7. Pogon za proizvodnju asfaltne mase.

Navedena proizvodnja odvija se kroz organizacione oblike: poslovne jedinice i funkcionalne cjeline:

1. Poslovna jedinica / CP „AB montažni elementi“2. Poslovna jedinica / CP „IGM“3. Poslovna jedinica / CP „Visokogradnja“4. Poslovna jedinica / CP „Niskogradnja“5. Poslovvna jedinica / CP „Proizvodnja AB centrifugiranih stubova i bet.galanterije“6. Poslovna jedinica / CP „Asfaltna baza“7. Poslovna jedinica / CP „Mehanizacija i usluge“8. CT-Nabava9. CT-Prodaja10. Uprava11. Zajedničke službe

11.1.CT-Služba za održavanje 11.2.CT-Služba „Pravnih, kadrovskih i opštih poslova“ 11.3.CT-Zaštita na radu i zaštitarska služba 11.4.CT-Geološka služba

3.2. PLAN PRODAJE I PLAN REALIZACIJE PROIZVODA I USLUGA ZA 2010. GODINU

Posljedice svjetske ekonomske krize na tržištu BiH pokazale su svoje pravo lice, u drugoj polovini ove godine, a koje su rezultirale znatnim padom potražnje za građevinskom uslugama. Kod preduzeća „GRUPEX“ to je dovelo do povećanja neuposlenih kapaciteta i viška neuposlenih radnika u proizvodnim linijama i smanjenja prihoda. Usprkos tim činjanicama ova građevinska firma je uspijela izgraditi asfaltnu bazu, u cilju borbe za opstanak na tržištu i održavanjem svoje pozicije na tržištu od strane konkurencije. Pored tih mjera uspjeli su implementirati prvi korak sistema upravljanja kvalitetom prema ISO 9001:2008.

Tabela 1. Prihodi od izvođenja građevinskih radova / tenderi i direktne pogodbe

16

RedniBroj

Naziv radova objekta Plan za 2010.

1 Izgradnja i rekonstrukcija magistralnih puteva-mostova

700.000

2 Izgradnja i rekonstrukcija regionalnih puteva

560.000

3 Izgradnja lokalnih puteva 996.0004 Izgradnj stanova za tržište 1.350.0005 Izgradnja poslovno-stambenih

objakata600.000

UKUPNO 4.206.000

Tabela 2. Prihodi od prodaje montažnih AB konstrukcija „Grupex-Mont“ i betonska galanterije (koja se proizvodi na lokalitetu Industrijske zone „TUK“).

Redni broj

Naziv proizvoda Jed.mjere

Ostvareno31.10.09.g

Plan za2010.g.

Cijena pojedinici

Iznos

1 Međuspratna ploča K-40 i K-60 m2 2573 1.601 80,00 128.1472 Prednapregnuti nosač „A“ m 102 100 350,00 35.0003 Prednapregnuti nosač „I“ m 180 200 330,00 66.0004 AB nosač T-60 m 88 300 130,00 39.0005 AB nosač T-90 m 82 300 180,00 54.0006 AB nosač TA m - 100 180,00 18.0007 AB nosač T-110 m - 150 210,00 31.5008 Sekundarni nosač SN-40/65 m 212 250 110,00 27.5009 Sekundarni nosač SN-40/45 m 169 660 100,00 66.00010 AB stubovi 50x50 m 159 348 145,00 50.50011 AB stubovi 50x60 m - 200 200,00 40.00012 AB stubovi 60x60 m - 100 220,00 22.00013 Montažna tipska fasada - ravna m2 - 450 85,00 38.25014 Temeljna stopa sa čašicom kom 17 100 160,00 16.00015 Temeljna greda 30x60 cm m 128 600 79,00 47.40016 Temeljna stop - pomoćna kom 12 100 320,00 32.00017 Mostni nosač MN-45 m 100 260 280,00 72.800

18 Rubni mostni vijenac m 66,20 50 110,00 5.50019 Betonski ivičnjak, 18x24x100 kom 3654 6.000 11,89 71.34020 Rigol 100x500 kom 285 300 61,00 18.30021 Međuspratni nosač 50x80 m 364 196 290,00 57.00022 Bet. Šaht 126x126x100 kom 57 100 196,00 19.60023 Cestovni odbojnik COGI-2000 kom - 100 195,00 19.50024 Betonska cijev 𝜙 150 kom 560 1.500 8,25 12.37525 Betonska cijev 𝜙 250 kom 400 500 12,48 6.24026 Betonska cijev 𝜙 500 kom 466 1.000 35,00 35.00027 Betonska cijev 𝜙 600 kom 90 500 42,62 21.310

Interno 92.050 Eksterno 1.058.212

UKUPNO 1.150.262

Preduzeće „Grupex“ je likvidno, što znači da blagovremeno izmiruje sve svoje obaveze za plaćanje,usklađuju odnos između likvidnih sredstava i dospjelih obaveza. Ova građevinska firma je rentabilna (profitabilna) jer je poslovanje poduzeća uspješno sa stanovišta konačnih financijskih rezultata. Ostvaruju pozitivan financijski rezultat.

Preduzeće „Grupex“ je jedna od najznačajnijih građevinskih firmi u USK-u, pa i šire. Preduzeće je okrenuto tržištu i prilagođava se tržištu. Ostvaruju veliki obim proizvodnje,a time i znatnu produktivnost.Na osnovu navedenog predstavljaju jednu od najkonkurentnijih građevinskih firmi.

17

4. ZAKLJUČAK

Analizom postojećeg stanja u preduzeću „Grupex“ Velika Kladuša mogli smo doći do zaključka da se ova proizvodna organizacija nalazi u velikom usponu. Jedna je od najkonkurentnijih građevinskih firmi u Unsko-sanskom kantonu.Što je veoma bitno naglasiti ova proizvodna organizacija posjeduje potreban certifikat, što je jedan od prvih uslova plasmana proizvoda u inostranstvu.

Ova firma ne nudi samo usluge građenja, nego i proizvode elemente i materijal za građenje,imaju vlastitu asfaltnu bazu za koju je važno napomanuti da je izgrađena u vrijeme recesije. Ovo preduzeće zadovoljava sve ekonomske principe poslovanja, likvidno je ,rentabilno i ekonomično, usklađeno sa tržištem. Pored tih mjera uspjeli su implementirati prvi korak sistema upravljanja kvalitetom prema ISO 9001:2008.

Trenutno rade na mnogim gradilištima, kako niskogradnje tako i visokogradnje, na području cijelog kantona. Mnoge konkurentne građevinske firme zavise od ovog preduzeća, jer od njh nabavljaju mnogobrojne raznovrsne građevinske elemente.

18

5. LITERATURA

Prof. dr. Ismet Biščević, Ekonomika u tržišno poduzetničkim uslovima poslovanja, Bihać, Maj 1998.

Plan poslovanja za 2010.g. „Grupex“

www.fthm.hr/e-student/files/milenap/adris_grupa_corr.doc

www.grupex.com

19

SADRŽAJ

1. UVOD..................................................................................................................................1

2. EKONOMSKI PRINCIPI POSLOVANJA.........................................................................2

2.1. PODJELA I ZNAČAJ PRIMJENE.................................................................................2

2.2. MARKETABILNOST (TRŽIŠNOST)............................................................................3

2.3. PRODUKTIVNOST RADA............................................................................................4

2.3.1. Mjerenje produktivnosti rada....................................................................................4

2.3.1.1. Naturalni izraz produktivnosti rada..................................................................4

2.3.1.2. Vrijednosno iskazivanje produktivnosti rada.....................................................5

2.3.1.3. Praćenje i mjerenje produktivnosti rada u poslovnoj praksi poduzeća.............6

2.3.1.4. Faktori produktivnosti rada................................................................................7

2.3.1.5. Povećanje produktivnosti rada kao uslov stabilnog razvoja poduzeća i društva u cjelini............................................................................................................................7

2.4. EKONOMIČNOST..........................................................................................................8

2.4.1. Suština zahtjeva ekonomičnosti kao ekonomskog principa poslovanja...................8

2.4.2. Način mjerenja ekonomičnosti.................................................................................8

2.4.3. Naturalno mjerenje ekonomičnosti...........................................................................8

2.4.4. Vrijednosno mjerenje ekonomičnosti.......................................................................9

2.4.5. Integralni i parcijalni izraz ekonomičnosti...............................................................9

2.5. RENTABILNOST (PROFITABILNOST)....................................................................11

2.5.1. Pojmovno definiranje..............................................................................................11

2.5.2. Mjerenje rentabilnosti.............................................................................................11

2.5.3. Analiza faktora rentabilnosti u poduzećima i odnos prema ekonomičnosti...........12

2.6.LIKVIDNOST PODUZEĆA..........................................................................................12

2.6.1. Značaj i zahtjevi principa likvidnosti i elementi njenog povećanja.......................12

2.6.2. Koeficijent obrta....................................................................................................13

2.7. EFIKASNOST KAO EKONOMSKI PRINCIP POSLOVANJA.................................14

2.7.1. Elementarni zahtjevi efikasnosti poslovanja...........................................................14

3. OSNOVNI PODACI O FIRMI.........................................................................................15

3.1. PRIMJENA EKONOMSKIH PRINCIPA U PREDUZEĆU „GRUPEX“....................15

3.2. PLAN PRODAJE I PLAN REALIZACIJE PROIZVODA I USLUGA ZA 2010. GODINU...............................................................................................................................16

4. ZAKLJUČAK...................................................................................................................18

5. LITERATURA.................................................................................................................19

20

SADRŽAJ SLIKA I GRAFOVA

Slika 1.: Shema prikaza principa poslovanja Slika 2: Povezanost nivoa ličnog dohotka sa produktivnosti rada

Slika 3: Usklađivanje robno – novčanih tokova poduzeća Slika 4: Efikasnost grafički predstavljena

Slika 5: Primjena principa poslovanja na reprodukciju

POPIS TABELA

Tabela 1. Prihodi od izvođenja građevinskih radova / tenderi i direktne pogodbe

Tabela 2. Prihodi od prodaje montažnih AB konstrukcija „Grupex-Mont“ i betonska galanterije (koja se proizvodi na lokalitetu Industrijske zone „TUK“).

21