Univerzitet u TravnikuFakultet za privrednu i tehničku logistiku

Ekonomski fakultet

Ekonomika preduzeća

Prof.dr. Ibrahim Jusufranić

UVOD U EKONOMIKU PREDUZEĆA

Ekonomika preduzeća je najmlađa grana ekonomskih nauka čiji je nastanak vezan za masovnu proizvodnju i pojavu krupnih kapitalističkih preduzeća.

Ekonomika preduzeća našla je najšire mogućnosti za razvitak u zemljama sa razvijenom privredom

Stalan razvitak proizvodnje, kao posljedica industriske revolucije, krupna mašinska proizvodnja i pojava velikih industriskih preduzeća sa masovnom proizvodnjom, postavili su na dnevni red niz ekonomskih problema. Zbog toga se krajem 19. i početkom 20. vijeka na ekonomske škole i fakultete uvode posebne naučne i nastavne discipline kao što je ekonomika preduzeća.

Ekonomika preduzeća predstavlja teorijsku-primijenjenu disciplinu koja polazi od osnovnih kategorija političke ekonomije i dalje ih razrađuje ali kroz konkretnu praksu privrednih preduzeća.

Ekonomika preduzeća predstavlja nauku preduzeća. To je u stari poslovna ekonomija koja proučava privredu samo iz aspekta preduzeća jer je preduzeće sastavni dio privrede-njena osnovna ćelija.

Preduzeće obavlja osnovnu djelatnost u oblasti:- Proizvodnje- Prometa i- Usluga

Za obavljanje proizvodnje kao i svake djelatnosti u privredi potrebna su :

- Sredstva za rad- Predmeti rada i - Ljudski rad

S jedne strane postoji i ulaganje i trošenje sredstava, a s druge strane rezultat u obliku gotovih proizvoda i usluga i naizad, novca.

Između ulaganja postoje izvjesne pravilnosti odnosno zakonitosti.

Po Marksu sredstva preduzeća reprodukuju se po formuli :

N – R ......P.......R1 – N1

Ulaže se novac da se na kraju dobije uvećan novac ali u uvećanom obimu.

To svakako nije jednostavno kako izgleda na slici.

Da bi rezultat bio veći od ulaganja potrebno je: - Da se sredsrva svrshodno angažuju- Da se racionalno troše- Da ne miriju i da se stalno kreću- Da se obezbijede optimalni rezultati

Zbog toga kroz ovu disciplinu studenti trebaju da se naviknu:

- Da ekonomski misle- Da se u svakom poslu postupa sa računicom- Da se u svakom odnosu sagledaju odnosi između

ulaganja i rezultata koja se mogu očekivati.

Današnji problemi u privredi prevazilaze oblasti ekonomike preduzeća pa se javlja diferenciranje ekonomskih nauka.

Koje obrađuju ekonomsku-komercijalnu problematiku preduzeća. Ovdje se prvo javlja ekonomika, drugo organizacija i treće poslovanje preduzeća.

Na organizaciju trba gledati kao na sredstva da se ostvari ekonomija u poslovanju preduzeća.

Organizacija istražuje najracionalnije spajanje sredstava za rad, predmete rada i samog rada, kako bi se sa gledišta ekonomije ostvario što bolji uspjeh. To je u stvari ekonomsko tehička problematika.

Što se tiče poslovanja valja istaći da se svaka privredna aktivnost ostvaruje kroz poslovanje.

Da bi poslovanbje bilo uspješno treba da bude prožeto ekonomijom i da se u poslovanju koriste ekonomske zakonitosti.

Primjer :

Sa povećanjem proizvodnje odnosno prometa smanjuju se troškovi po jedinici proizvodnje, a time i cijena koštanja i povećava rentabilnost kao izraz finansijskog uspijeha preduzeća.

Iz naprijed izloženog treba razlikovati ekonomiku preduzeća u užem smislu od ekomike u širem smislu, koja obuhvata još organizaciju, upravljanje i poslovanje preduzeća.

Kao logistika poslovanja su : - Statistika i knjigovodstva- Matematika- Analiza poslovanja kojom se utvrđuju pravilnosti u radu

preduzeća i odstupanja od normalnog prosjeka.

Ekonomske analize treba razlikovati od ekonomike preduzeća jer ekonomske analize predstavljaju samo metod koji osvjetljava puteve za ostvarivanje ekonomije, odnosno poboljšanja rezultata poslovanja.

Analiza se vrši kroz raščlanjavanje i upoređenje elemenata ekonomskog značaja.

Upoređenja mogu biti :- Upoređenje tekućeg stanja sa predhodnim- Upoređenje ostvareno sa planskim predviđanjem- Upoređenje sa granom- Međusobno upoređenje elemenata cijena koštanja

između srodnih preduzeća.

To omogućuje da se postigne optimum cijene koštanja.

PREDUZEĆE, RUKOVOĐENJE I EKONOMISANJE

POJAM PREDUZEĆA

Preduzeća postoje zbog više razloga. Najvažniji su :- Iskorištavanje ekonomija masovne proizvodnje- Pribaljanje sredstava i organizovanje proizvodnog

procesa.

Efikasna proizvodnja zahtijeva specijalizovana postrojewnja , tvornice, tekuće vrpce i podjelu rada na mnogo malih operacija.

Studije pokazuju da efikasna proizvodnja automobila zahtijeva količinu proizvodnje od 300 000 automobila godišnje.

Kada ne bi bilo potrebe za specijalizacijom i podjelom rada, svaki bi od nas mogao proizvesti vlastitu el. energiju, digitalni sat i kopakt disk u našem dvorištu iza kuće.

Namicanje sredstava za masovnu proizvodnju srodna je funkcija preduzeća. Danas u ekonomiji privatnog preduzetništva, većina fondova mora proizići iz profita preduzeća ili iz novca posuđenog iz finansijkog tržišta.

Treći razlog za preduzeće je priprema vođenja poslova. Menadžer je osoba koja: - organizira proizvodnju- Uvodi nove zamisli ili proizvode ili procese- Donosi poslovne odluke i smatra se odgovornim za

uspjeh ili promašaj- Nadzire svakodnevne djelatnosti da bi osigurao da

posao bude časno i efikasno izvršen.

Preduzeće je glavni nosilac privređivanja i osnovni oblik organizacije društvene proizvodnje i prometa.

Preduzeće je istorijski nastalo i predstavlja osnovnu ćeliju privrede na savremenoj etapi razvitka.

Osnovni motiv i pokretač privredne djelatnosti u kapitalizmu je profit.

Preduzeće predstavlja privatnu ili društvenu svojinu. Preduzećem upravljaju vlasnicu ili njihovi opunomoćenici.

Preduzeće posluje u okviru robne privrede. Proizvodi su namijenjeni tržišti i imaju karakter robe.

Tržište nameće sa svoje strane preduzećima :- Kvalitet- Asortiman- Troškove- Rizične situacije- Da posluje ekonomično i rentabilno- Koriste dostignća naučne organizacije

FUNKCIJE PREDUZEĆA

U uslovima savremene podjele rada poslovanje se obavlja preko većeg broja konkretnih i raznovrsnih poslova.

Riječ funkcija se upravo upotrerbljava kao obilježje za grupu poslova u preduzeću. U tom smislu funkcije se pojavljuju kao nosilac pojedinih zadataka koji u sklopu tehničke podjele rad predstavljaju dio opšteg zadatka preduzeća.

Razvrstavanjem i utvrđivanjem novi funkcija razgraničavaju se nadležnosti o i odgovornosti ovih zadataka.

Broj funcija i način podjela funkcija, pruža uvid u organizacionu strukturu preduća od čijeg rješenja u velikoj mjeri zavisi poslovanje preduzeća.

Funkcije mogu da se dijele sa različitih stanovišta. Fayol jedan od osnivača naučne organizacije rada

razlikuje:

- Tehničku- Komercijalnu- Finansijku i računovodstvenu funkciju- Funkciju u bezbijednosti na radu- Administrativnu funkciju.

Administrativna funkcija se sastoji u: predviđanja, organizacije, naređivanja , koordiniranja i kontrole

POSLOVNE FUNKCIJE

Poslovne funkcije predstavljaju produkt podjele rada u preduzeću.

U poslovne funkcije spadaju: - Proizvodna - Komercijalna - Finansijsaka

u proizvodnim preduzećima a samo komercijalna i finansijska funkcija u trgovinskim preduzećima

U savremeno organizovanim preduzećima podjela na glavne tri funkcije više ne zadovoljava.

Obim i složenost poslova uslovljava pojavu novih i diferencirtanje postojećih funkcija, npr. komercijalna se dijeli na funkciju nabavke i prodaje.

Sa stanovišta organizacije i poslovanja preduzeća od posebnog su značaja funkcije :analiza, planiranje, nabavka, proizvodna funkcija i funkcija prodaje, finansijska funkcija i funkcija kontrole. Tu su i administrativno upravne funkcije.

Obavljanje većine nabrojanih funkcija predstavljaju poseban oblik poslovanja i zahtijeva posebne profile stručnjaka u okviru administrativno upravnih funkcija Nalaze se još kadrovska funkcija i grupe opštih poslova, zatim funkcija istraživanja i razvoja. Na današnjem stepenu organizacije preduzeća uvodi se i funkcija marketinga koja ima ulogu da prati promjene kretanja na tržištu i predstavlja vodič na tržištu u kom pravcu će se preduzeće usmjeravati. Kao posebna služba javlja se funkcija informisanja koja posebno dobija mjesto u uslovima rasta neizvjesnosti i rizika.

U suštini informisanje predstavlja faktor integracije pojedinaca i organizacije i važan je faktor u procesu poslovanja i produktivnosti rada.

Funkcija marketinga sve više dobija na značaju kada preduzeće posluje na principu tržišnog poslovanja sa izuraženom konkurencijom na domaćem i neđunarodnom tržištu. Da bi se efikasno obavljala ova funkcija neophodni su specicializovani menadžeri za upravljanje pojedinim marketing aktivnostima :

- Menadžer za ispitivanje tržišta- Menadžeri za propagandu- Menadžeri za prodaju i menadžeri za određena područja

ORGANIZACIJA FUNKCIJA

Poslovne funkcije mogu biti oformljene u posebne organizacione jedinice: sektori, odjeljenja odsjeci što zavissi od racionalnosti.

Broj, veličina i podjela funkcija zavisi od veličine preduzeća.

Funkcionisanje preduzeća zavisi od funkcioniosanja njenih dijelova.

Funkcije predstavljaju međusobno povezane cjeline i služe za ostvarivanje zajedničkog cilja. Proizvodnja za proizvodna preduzeća predstavlja osnovni zadatak. Proizvodnja zavisi od nabavne službe. Uspjeh u proizvodnji je djelimičan i negativan ako nema realizacije.

Funkcija upravljanja rukovođenja i izvršenja se prepliću sa proizvodnjom komercijalnom, finansijskom i ostalim funkcijama.

Tako se proizvodnjom upravlja i rukovodi ali se u proizvodnji neposredno izvršavaju postavljeni zadaci

VELIKA, MALA I VEOMA MALA PREDUZEĆA

Proizvodnja se u tržišnoj ekonomiji odigrava u rasprostranjeno mnogo organizacija od najsićušnijih vlasništva do golemih preduzeća koji vladaju ekonomskim životom u kapitalističkoj ekonomiji.

U Americi ima više od 18 miliona različotih preduzeća.

Glavnina između njih su sićušne jedinice u vlasništvu samo jedne osobe,vlasništvo pojedinca.

Druga su partnerstva u vlasništu dvojice ili vjerovatno dvijestotine partnera. Najveća preduzeća su korporacije.

Po broju preovladavaju sićušna preduzeća ili po prodaji ili imovini i ekonomskoj moći i po veločini platnog spiska zaposlenosti. Ekonomijom vlada nekoliko stotina najvećih korporacija.

VLASNIŠTVO PREDUZEĆA

To su klasična mala preduzeća koja se često zovu “mama i tata” trgovine. Mala trgovina dnevno može imati promet od nekoliko stotina dolara i jedva osigurati minimalnu nadnicu za napore vlasnika. Ima ih svugdje i mnogo ali su mala po prodajama. Kod većine se mnogo radi. Prosječan vijek ovog preduzeća je godinu dana.

Ipak neki ljudi će uvijek željeti započeti samostalno. Njihov posao može biti i uspješan poduhvat koji daje milione dolara.

PARTNERSTVO

Bilo koja dva čovjeka ili više ljudi mogu se povezati i stvoriti partnerstvo. Oni osiguravaju dio posla i kapitala uzimaju određeni postotak profita i naravno dijeliti gubitak i dugove.

Danas su partnerstva samo mali dio ukupne ekonomske djelatnosti.

Nedostatci za velike poslove su : neograničena odgovornost. Partneri se obavezuju da rade bez ograničenja za svoje dugove koje je preuzelo parnerstvo. Zbog toga se partnerstva ograničava na mala vlastita preduzeća u poljoprivredi i trgovini na malo. Partnerstva su suviše rizična za većinu poslova.

Primjer :

Ako posjedujete 1% partnerstva i ako posao propadne vi ćete platiti 1% računa , a na druge partnere će otpasti 99%. Ako vaši partneri ne mogu da plate od vas se može tražiti da platite sve dugove i ako morate rasprodati vaše dragocijene nekretnine.

KORPORACIJE

Veći dio ekonomske djelatnosti u naprednoj tržišnoj ekonomiji odigrava se u korporacijama.

Danas je korporacija oblik poslovne organizacije povlaštena u zemlji i inostranstvu i u vlasništu je mnogobrojnih pojedinačnih dioničara.

Korporacija ima :- Izdvojen pravni idenditet- Može na svoj račun kupovati prodavati i posuđivat i

novac- Proizvesti dobra i usluge i sklapati ugpvore

Korporacija ima punu ograničenu odgovornost.

Osnovne osobine savremene korporacije su :- Vlasništvo korporacija određuje se vlasništvonm dionica

preduzeća

Korporacija u javnom vlasništu vrijednost osređuju u berzama. Na takvim se tržeištima dionica trguje pravima najveće korporacije i ulaže pretežan dio vlastitog kapitala države.

U načelu dioničari nadziru rad preduzećakoja posluju. Oni ubiru dividende srazmjerno broju dionica koje posjeduju. Biraju direktora i glasaju o mnogim važnim pitanjima.

Menadžeri i direktori korporacija imaju pravnu moć da donesu odluke za korporaciju. Oni odlučuju kako šta proizvoditi i kako to proizvoditi.

PREDNOSTI I NEDOSTATCI KORPORACIJA :

Zašto su korporacije efikasne:- Lako se ulazi u posao- Pravna osoba- Može imati neprekidno nasljeđivanje ili opstanak bez

obzira koliko dionice puta prelaze iz ruke u ruku- Menadžeri mogu brzo donositi odluku

- Dioničari korporacije imaju ograničenu odgovornost koja ih štiti od podnošenja dugova ili gubitka korporacije iznad njiohovog početnog doprinosas.

Ako kupimo 100 $ dionca ne možemo izgubiti više od našeg početnog uloga.

Korporacije sa ograničenom odgovornošću i predviđenom strukturom upravljanja mogu privući velike ponude privatnog kapitala, proizvoditi mnogo srodnih proizvoda i udruživati se.

NEDODOSTATCI KORPORACIJA :

Postoji dodatni porez na korporacijski profit. Dvostruko se oporezuje korporacijski profit, a potom i dohodak pojedinca na dividendu

TIPOVI ORGANIZACIONE STRUKTURE

Tradicionalni tipovi organizacione strukture

Linijski tip

Linijski tip je poznat kao vojnički tip organizacije, koji je u industriji primijenjen iz vojne organizacije. Menadžer preduzeća prenosi svoje kompetencije na podređene menadžere, koji su zaduženi za kompleks poslova a imaju i kompleksnu odgovornost za uže područje. Prenošenje naređenja od menadžera i izvještaja o izvršenju zadataka vrši se po liniji hijerarhije.

Nadležnosti i odgovornosti su strogo podijeljene, što pored discipline na visokom nivou predstavlja određenu prednost.Međutim, ova organizacija od menadžerskog kadra zahtijeva veliku količinu znanja.

Hijerarhijski po funkcijama

Ovaj tip je karakterističan po tome što menadžer preduzeća prenosi na podređene menadžere samo jedan dio svojih kompetencija po liniji stručnosti ( tehniči, opšti, finansijski), menadžeri sektora su odgovorni za normalno funkcionisanje sektora stručno, a ne kompleksno. Ovaj tip primjenjuje se kod malih i jednostavnih preduzeća.

Linijsko-štapski tip organizacije

Sve složenija problematika industrijskih preduzeća čini i složenijim upravljanje u njima. Otuda se i pojavljuje potreba uvođenja štapskih organa. Njih sačinjavaju specijalisti za određene oblasti i predstavljaju savjetnike linijskim menadžerima.Naređenja daju isključivo linijski menadžeri uvažavajući mišljenje savjetnika.

Funkcionalni tip

Menadžer preduzeća prenosi dio svojih nadležnosti na podređene menadžere po liniji stručnosti. Nadležnost podređenih menadžera prostiru se na čitavo preduzeće, ali samo u određenom području poslova.

Prednost ovog tipa je u tome što omogućuje viši nivo podjele rada i specijalizacije i što se naređenja i uputstava za rad primaju od stručnjaka-specijalista.

Kao nedostatci smatraju se : teškoće u obezbjeđenju discipline i koordinacije, miješanje nadležnosti zbog velikog broja veza, linijskih i funkcionalnih i dr.

Kombinovani tip

Pojedinačna priprema linijskog i funkcionalnog tipa moguća je kod manjih preduzeća. Međutim kod složenih preduzeća primjenjuje se kombinovani tip sastavljen iz elemenata jednog i drugog tipa.

Uspješno funkcionisanje kombinovanog tipa zahtijeva jasno preciziranje prava, dužnosti i odgovornosti kako po vertikali tako i po horizontali.

Kombinovani tip može se primjenjivati u različitim varijantama, ali se najviše pojavljuju dva :

- Linijski i funkcionalno-štapski tip i- Linijski i funkcionalno-štapski tip sa kolegijalnim organom

Princip linijskog i funkcionalno-štapskog tipa sastoji se u sljedećem: najviši menadžer preduzeća (direktor) prenosi svoja ovlaštenja na podređene menadžere po liniji stručnosti (tehnički, finansijski, komercijalni itd.). Menadžeri sektora preko menadžera pogona prenose svoje kompetencije na menadžere organizacionih jedinica. Na taj način paralelno pored linijskog odnosa nadređenosti uspostavljeni su i funkcionalni odnosi između odgovarajućih jedinica na koje su prenesena ovlaštenja po grupama srodnih poslova oba nivoa.

Linijski i finansijsko-štapni tip sa kolegijalnim organom je tip sa kolektivnim menadžmentom jer kolektivno donosi odluke i kolektivno kontroliše njihovo sprovođenje.

Savremeni tipovi organizacione strukture

Funkcionalna organizacija

Funkcionalna organizacija predstavlja najjednostavniji i najviše primjenljivan model organizacione strukture. To je centralizovana organizaciona struktura koja polazi od poznatog Taylor-ovog sistema funkcionalne podjele rada i zasniva se na funkcionalnom grupisanju poslova odnosno jedinica.

Prednosti funkcionalne organizacije su prvenstveno u njenoj racionalnosti.

Funkcionalna organizacija odgovara stabilnim uslovima poslovanja. Međutim,pošto saob.preduzeća funkcionišu u nestabilnom i promjenljivom okruženju ona ima i određene nedostatke kao što su: nije prilagodljiva promjenama, komuniciranje je sporo, odluke se sporo usvajaju i sprovode itd.

Divizionalna organizacija

Za razliku od funkcionalne organizacije koja je centralizovana organizaciona struktura, divizionalna organizacija je decentralizovana organizaciona struktura. Ova organizacija se zasniva na tome da se pojedine funkcije organizuju decentralizovano po proizvodu, odnosno transportnoj i PTT usluzi. Suština divizione organizacije je da se velika preduzeća dijele na manja preduzeća (divizione) po navedenim osnovama. U okviru ovih organizacionih dijelova (diviziona) organizuju se profitni centri na bazi kriterijuma mogućnosti mjerenja ulaganja i dobijenih rezultata. Osnovni model divizionalne organizacione strukture kod savremenih preduzeća ima tri nivoa:

STRATEŠKI, SREDNJI I OPERATIVNI

Na strateškom nivou donosi se strateški plan koji je rezultat istraživanja i razvoja funkcija na tom nivou. Na srednjem nivou vrši se tekuće planiranje, donose se tekuće poslovne odluke i daju smjernice za njihovu operacionalizaciju.

Na operativnom nivou neposredno se izvršavaju aktivnosti i rukovodi procesom rada.

Pored brojnih prednosti koje ima divizionalna organizacija ona ima i određene nedostatke. Te slabosti su najčešće težnja za velikim osamostaljivanjem pojedinih diviziona. Organizaciona struktura pojedinih diviziona mora da bude tako postavljena da oni djeluju zajedno, a ne konkurentski.

Projektna organizacija

U preduzeću može u okviru postojeće organizacione strukture da se formira jedan ili više timova kao posebne organizacione jedinice za realizaciju određenih projekata. Takva organizacija se naziva projektna organizacija. Postoji više oblika projektne organizacije, od kojih su karakteristični:

- Individualna projektna organizacija- Kombinovana projektna organizacija i- Kompleksna projektna organizacija

Individualna projektna organizacija. Ovaj tip projektne organizacije ima samo menadžera projekta, bez ikakvih radnih grupa u okviru te organizacije. Menadžer projekta sa ostalim menadžerima u preduzeću obezbjeđuje realizaciju.

Kombinovana projektna organizacija je takav tip projektne organizacije koji u svom sastavu pored menadžera projekta ima i određene stručne grupe. Model kombinovanog tipa može se primjenjivati u različitim varijantama. Odgovornost za realizaciju projekta ima menadžer projekta sa funkcionalnim menadžerima, s tim što su njegova ovlaštenja i odgovornost veći nego kod individualne projektne organizacije

Kompleksna projektna organizacija. U ovoj organizaciji menadžer projekta ima potpun autoritet i odgovornost za realizaciju projekta i direktno je vezan za direktora preduzeća. Kompleksna projektna organizacija koristi se u realizaciji velikih infrastrukturnih projekata kao što su : izgradnja pruge, ato-puta, aerodroma, luke itd.

Projektna organizacija je uglavnom privremenog karaktera. Međutim, u novije vrijeme pored projektne organizacije koja prestaje sa radom, sa završetkom projekta formira se i projektna organizacija stalnog karaktera.

Matrična organizacija

Pored određenih prednosti projektne organizacije, ona ima i nedostatke u pogledu racionalnog korištenja osoblja, čime se umanjuje efikasnost čitavog projekta. Da bi se izbjegli ti nedostatci razvijena je matrična organizacija.

Matrična organizacija sjedinjuje pozitivne karakteristike funkcionalne i projektne organizacije. Naime, funkcionalna organizacija je stalna, sa svim potrebnim službama kojima su definisani zadaci. Nasuprot tome projektna organizacija se organizuje početkom izrade određenog projekta, a raspušta njegovim završetkom. Na čelo svakog projekta imenuje se menadžer projekta kome se dodaju odgovarajuće stučne grupe iz postojećih sdlužbi.

Prednosti matrične organizacije su :- Racionalno korištenje osoblja, što blagovremenim

planiranjem rada na projektima obezbjeđuje menadžer projekta i funkcionalni menadžer.

- Specializovano znanje može se koristiti za sve programe, odosno znanje i iskustvo se mogu prenositi iz jednog u drugi projekat

- Stalnost stručnog osoblja – po završetku određenog projekta osoblje nastavlja rad u svojoj organizacionoj jedinici itd.

Pored brojnih prednosti matrična organizacija ima i određene nedostatke. Naime, matrična organizacija zahtijeva timsko djelovanje koje je slabo razvijeno itd.

Mrežna organizacija

Mrežna organizacija se pojavila krajem 70-tih godina. To je fleksibilna organizacija koja omogućava brzo reagovanje u uslovima visoke komponentnosti i visokog rizika.

Mrežu sačinjavaju centralno preduzeće koje predstavlja jezgro mreže i ostala preduzeća koja obavljaju specijalizovane funkcije. U mrežnoj organizaciji povezuju se organizacije različite komponentnosti, sa različitim oblicima saradnje od zajedničkih ulaganja da strateških alijansi.

U literaturi se najčešće navode :- Interna mrežna organizacija- Stabilna mrežna organizacija- Dinamička mrežna organizacija

Interna mrežna organizacija. Ova organizacija se formira u okviru preduzeća. Naime, u postojećoj organizaciji preduzeća pregrupisavanjem i objedinjavanjem odgovarajućih jedinica (odjeljenja, sektora, pogona i sl) formiraju se veće organizacione jedinice, odnosno poslovni entiteti. Centralno preduzeće koje je istovremeno i matično ima ulogu brokera, a specijalizovane jedinice, postaju zavisna preduzeća. Ova preduzeća sa matičnim preduzećem uspostavlja ugovorene odnose i posluju po tržišnim principima.

Stabilna mrežna organizacija nastaje dislociranjem određenih poslovnih aktivnosti iz preduzeća drugim preduzećima koja su za ove poslove kompetentnija i koja će brže i bolje da obave. Sa ovim preduzećima uspostavljaju se odnosi kooperacije i poslovno tehničke saradnje.

Dinamička mrežna organizacija predstavlja najefikasniji oblik mrežne organizacije. Ona se formira na taj način što vodeća preduzeća u određenoj oblasti kreiraju sve aktivnosti od ideje do distribucije a zatim traže preduzeća koja će to najbolje da realizuju, pri čemu vodeće preduzeće ima ulogu brokera. Ova organizacija omogućava da se uz malo kapitala i mali broj stalno zaposlenih postignu značajni rezultati pri čemu članovi mreže mogu biti na velikoj udaljenosti i da funkcijonišu veoma sinhronizovano kao da su na istom mjestu. Da bi mrežna organizacija bila efikasna neophodno je redefinisanje i redizajniranje unutrašnje organizacije preduzeća kako bi se kreirala jednostavna i fleksibilna organizacija.

Virtuelna organizacija

Termin virtuelna korporacija pojavio se devedesetih godina. Virtuelno znači nešto što nije realnost, što je privid odnosno što bi moglo biti realnost.

Virtuelna organizacija je nastala kao potreba za zadovoljavanjezahtjeva koje pred organizaciju postavljaju promjene koje se dešavaju u okružanju. Informaciono komunikacione tehnologije omogućavaju virtuelnoj organizaciji obavljanje poslova just in time i promjenu načina obavljanja poslova, odnosno “zapošljavanje na daljinu”. Zahvaljujući informaciono – komunikacijskim tehnologijama u ovoj organizaciji može da se na istom poslu sarađuje veliki broj ljudi a pri tome nije važno ko je ko i gdje se fizički nalazi.

ORGANIZACIONI MODELI PREDUZEĆA

Organizacioni modeli preduzeća u tržišnoj privredi

U tržišnoj privredi primjenjuju se različiti modeli organizovanja preduzeća koji se mogu klasifikovati u sljedeće grupe :

1. Inokosna preduzeća

2. Društva lica

3. Društva kapitala

4. Zadruge

Svaki od ovih modela organizovanja ima svoje specifičnosti :način osnivanja. Pribavljanje kapitala, odgovornost prema trećim licima, način upravljanja itd.

Inokosna preduzeća

Inokosno preduzeće u kome privrednu djelatnost obavlja jedno lice, to je preduzeće koje osniva i vodi pojedinac, koji ulaže svoj kapital u njega radi sticanja dobiti.

Osnovne karakteristike su sljedeće:- Osniva ga i vodi jedno lice – vlasnik- Ovo lice pribavlja sav potreban kapital (osnivački kapital)- Inokosni vlasnik je nosilac potpunog rizika poslovanja u

njemu, on odgovara za njegove obaveze povjeriocima cjelokupnom svojom poslovnom i privatnom imovinom

- Preduzeće ima svoju firmu, koja po pravilu sadrži porodično i jedno rođeno ime.

- Osnivanje inokosnog preduzeća ne podleže oporezivanju, mada tokom poslovanja plaća, razne vrste poreza kao što je porez na promet, na imovinu,na dobit.

Društva lica

Za razliku od inokosnog preduzeća, društva lica su modeli organizovanja preduzeća u koje se udružuje dva ili više lica(partnera-ortaka) radi ostvarivanja određenih ciljeva- dobiti i saglasno uloženom kapitalu učestvuju u njegovoj raspodjeli.

Kod društva lica prednost se daje licima (partnerima), a ne kapitalu kako je to kod društva kapitala.

Razlikuju se dvije vrste društva lica i to :- Ortačko društvo i - Komanditno društvo

Ortačko društvo

U razvijenim zemljama tržišne privrede pojavljuju se dva modela ortačkih društava.

1. Javno ortačko društvo

2. 2. tajno ortačko društvo

Oba društva čine ortaci, s tim što u javnom ortačkom društvu svi ortaci poznati, što nije slučaj kod tajnog ortačkog društva u kome su jedan ili više njih poznati samo članovima društva.

Javno ortačko društvo koja osnivaju dva ili više lica za obavljanje određene djelatnosti pod zajedničkom firmom, uz neograničenu solidarnu odgovornost svih ortaka za obaveze prema povjeriocima.

Komanditno društvo

Komanditno društvo je privredno društvo koje se kao i ortačko društvo osniva ugovorom više lica za obavljanje određene djelatnosti pod zajedničkom firmom. Razlika između između ortačkog i komanditnog društva je u tome komanditno društvo ima dvije vrste članova sa aspekta odgovornosti ovog društva prema trećim licima i to su komplementarni i momanditori.

Osnivanje komanditnog društva vrši se i kao kod ortačkog društva ugovorom koji mora obavezno da sadrži sljedeće elemente :

- Ukupnu vrijednost uloga svih ortaka- Iznos uloga svakog pojedinog ortaka-komplementarna i

komanditora- Udio svakog ortaka u raspodjeli dobiti i gubitka- Režim prenosa udjela između ortaka i na trća lica

Društva kapitala

Osnovne razlike društava kapitala i društva lica su :- Kod društva kapitala dominantnu ulogu ima kapital, a

ne lica koja ulažu- Ulozi (akcije) u društvima kapitala su lako prenosivi tj.

mijenjaju vlasnika prodajom na tržištu kapitala bez saglasnosti ostalih ulagača, što nije slučaj kod društva lica

Društva kapitala se javljaju u sljedećim oblicima:

1. Akcionarska društva

2. Društva sa ograničenom odgovornošću

3. Komanditna društva na akcije

Akcionarsko društvo

Akcionatrsko društvo je najznačajnije društvo kapitala. Praktično to je organizacioni model velikog broja preduzeća, a posebno velikih preduzeća u zemljama tržišne privrede.

Po pravilu akcionarsko društvo osniva više osnivača, međutim ovo gruštvo može osnovati i jedno pravno ili fizičko lice. U tom slučaju društvo se naziva jednopersonalno akcionarsko društvo.

Osnivanje akcionarskog društva može se vršiti na dva načina i to:

- Sukcesivno- simultano

Osnovne karakteristike akcionarskog društav su:

1. Ima svojstvo privrednog (trgovačkog) društva bez obzira čime se bavi. To znači da se pridržava svih zakonskih propisa revelantnih za ovo društvo.

2. Ima status pravnog lica. To podrazumijeva da posjeduje sopstvenu imovinu, samostalno stupa u pravni i poskovni promet, ima svoju firmu, vrši promet hartija od vrijednosti itd.

3. Ima osnovni kapital podijeljen na jednake dijelove – akcije. To znači da akcionarsko društvo pri osnivanju pribavlja potreban kapital-osnovnu glavnicu, koja ne može biti manja od zakonom propisane za ovaj model preduzeća. Akcije su hartije od vrijednosti koje njihovim vlasnicima obazbjeđuju pravo učešća u upravljanju društvom i pravo učešća u raspodjeli ostvarene dobiti društva.

4. Ima sopstvenu obavezu i odgovornost prema trećim licima. To znači da je akcionarsko društvo, a ne akcionari, odgovorno prema trećim licima svojom imovinom, tj. kapitalom kojim raspolaže

Akcionarsko društvo ima brojne prednosti pored ostalih i sljedeće:

- Mogućnost pribavljanja kapitala od niza sitnih investitora- Pravo da se organizuje biznis a da partneri ne učestvuju

u njemu- Ograničenje odgovornosti, odnosno rizika partnera na

visinu uloga- Pravo upravljanja po osnovu vlasništva – uloga društva- Mogućnost prenosa vlasništva, odnosno prodaje akcija,

itd.

Pored velikih prednosti postoje i određeni nedostatci akcionarskog društva, kao na primjer:

1. Visoki troškovi osnivanja2. Nemogućnost učestvovanja svih vlasnika- imaoca

akcija u upravljanju društvom3. Nesigurnost članova uprave, pogotovo kada ne

raspolažu kontrolnim paketom akcija društva.4. Povećani formalizam u sazivanju iradu generalne

skupštine društvaOrgani upravljanja aakcionarskog društva su uglavnom:- Skupština društva ili skupština akcionara- Upravni odbor društva- Nadzorni odbor društva- Direktor društva

Društvo sa ograničenom odgovornošću

Društvo sa ograničenom odgovornošću je privredno društvo koje osnivaju jedno ili više pravnih odnosno fizičkih lica za obavljanje određene djelatnosti u unaprijed utvrđenom osnovnom glavnicom. Osnivači društva ne odgovaraju za obaveze društva, a snose rizik poslovanja društva do visine svog uloga. Društvo ima status pravnog lica.

Kao i kod akcionarskog društva tako i kod društva sa ograničenom odgovornošću osnivački akt je ugovor o osnivanju ako je više lica, odnosno odluka osnivača ako je osnivač jedno lice.

Ugovor o osnivanju društva sa ograničenom odgovornošću uglavnom sadrži:

- Firmu i sjedište društva- Predmet poslovanja – djelatnost društva- Način i vrijeme uplate novčanih uloga- Broj članova i postupak u slučaju jednake podjele

glasova- Imenovanje direktora i zastupnika direktora- Uslove i način utvrđivanja i raspoređivanja dobiti i

snošenja rizika- Nenovčane uloge i njihovu vrijednost, itd. Zakonom se po pravilu propisuje- Minimalna visina ukupnog osnovnog kapitala i ulaga- Maksimalno učešće uloga u stvarima i minimalna

gotovinska uplata preupisavanja društva u sudski registar

Kod društva sa ograničenom odgovornošću ulozi se mogu slobodno prenositi među članovima u slkadu sa ugovorom o osnivanju. Isto tako ulozi se mogu prenositi i na treća lica samo uz pravo preče kupovine ostalih članova društva.

Ostvarena dobit društva po pravilu se dijeli srazmjerno udjelima članova.

Društvo sa ograničenom odgovornošću ima sljedeće organe:

- Skupštinu- Upravni odbor- Nadzorni odbor- Direktora

Komanditno društvo na akcije

Komanditno društvo na akcije je treći model društva kapitala. Ono u suštini predtavlja kombinaciju komanditnog društva i akcionarskog društva.

Zadruge

Zadruge su također uobičajni modeli organizovanja privrednih subjekata u zemljama tržišne privrede. One su specifični modeli privređivanja i ispomaganja članova.

Organizacioni modeli savremenog preduzeća

Opšte napomene

Zakonom o preduzećima predviđaju se sljedeći modeli organizacije preduzeća:

- Privredno društvo- Društveno preduzeće- Javno preduzeće

Privredno društvo se prema ovom Zakonu osniva(organizuje) kao:

- Društvo lica(ortačko društvo, komanditno društvo) i - Društvo kapitala(akcionarsko društvo, društvo sa

ograničenom odgovornošću)

Društveno preduzeće

Društveno preduzeće je preduzeće koje isključivo posluje društvenim kapitalom koji je podijeljen na akcije ili udjele određene nominalne vrijednosti.

Zakon o preduzećima reguliše ovaj model preduzeća kao statičku kategoriju. To znači da zakon nije predvidjeo mogućnost osnivanja novih društvenih preduzeća.

S druge strane, zakon o preduzećima napušta samoupravni model upravljanja ovim preduzećima i uvodi istu strukturu organa upravljanja u ovim preduzećima kao i u akcionarskim društvima. Djelokrug ovih organa poklapa se sa djelokrugom organa akcionarskog društva.

Javno preduzeće

Javno preduzeće je preduzeće koje obavlja djelatnost od javnog (opšteg) interesa kao što su željeznica, pošta i telekomunikacije, vazdušni saobraćaj, gradski i prigradski saobraćaj, riječne i morske luke i sl.

Imajući u vidu da ova preduzeća obavljaju djelatnost od javnog interesa, drževa ima određene ingerencije u ovim preduzećima sa aspekta potrebe obezbjeđenja javnog interesa.

Funkcionisanje i organizovanje javnih preduzeća pored Zakona o preduzećima definiše se i zakonima o javnim preduzećima kao i posebnim zakonima za pojedine djelatnosti (željeznica, pošta i telekomunikacije, vazdušni saobraćaj i dr.

Povezivanje preduzeća

Novi Zakon o preduzećima pruža velike mogućnosti za povezivanje preduzeća u velike sisteme, čime se stvaraju uslovi za efikasno poslovanje i razvoj povezanih preduzeća. Na nivou sistema vodi se jedinstvena poslovna, finansijska i kadrovska politika.

Prema ovom zakonu predviđeni su sljedeći načini povezivanja :

1. Povezana preduzeća (grupacije preduzeća)

2. Poslovno udruženje i drugi oblici povezivanja

Povezana preduzeća

Prema Zakonu o preduzećima razlikujemo tri modela povezanih preduzeća i to :

1. Matično i zavisno preduzeće(mješoviti holding,koncern

2. Preduzeće s uzajamnim učešćem

3. Holding

Matično preduzeće je ono koje ima u drugom preduzeću većinsko ili značajno učešće. Drugo preduzeće je zavisno preduzeće.

Matično preduzeće s većinskim učešćem je preduzeće koje posjeduje akcije ili udjele u drugom preduzeću koje čini više od 50 % osnovnog kapitala drugog preduzeća, na osnovu čega ima više od 50 % glasova u skupštini i pravo da imenuje više od 50 % članova upravnog odbora zavisnog preduzeća.

Preduzeće sa uzajamnim učešćem u kapitalu je model povezivanja preduzeća u kome jedno preduzeće ima učešće u kapitalu drugog, a drugo preduzeće u kapitalu prvog. To učešće ja najmanje 10 %.

Holding je treći model povezivanja preduzeća. To je preduzeće koje ima akcije ili udjele u zavisnom preduzeću, a koje prvenstveno obavlja djelatnost upravljanja, sticanja učešća kapitala u drugom preduzeću putem akcija i udjela i raspolaganje tim kapitalom.

Prema Zakonu holding se može organizovati kao ortačko društvo, komanditno društvo, akcionarsko društvo, društvo sa ograničenom odgovornošću, društveno i javno preduzeće.

Poslovno udruženje

Prema Zakonu o preduzećima poslovno udruženje mogu osnovati više preduzeća u cilju unaprjeđivanja sopstvene djelatnosti i usklađivanja djelatnosti.

Ugovorom o osnivanju definišu se : cilj i djelatnost, sjedište, upravljanje, zastupanje, odgovornost, pristupanje, istupanje i sva druga pitanja relevantna za poslovanje udruženja.

ORGANIZOVANJE VELIKIH POSLOVNIH SISTEMA

Modeli organizovanja velikih poslovnih sistema

Korporacija

Ovaj model se uglavnom koristi kao organizacioni model velikih preduzeća. Međutim kao korporacije organizuju se srednja i mala preduzeća.

Velika primjena korporacije kao organizacionog modela rezultat je njenih prednosti u odnosu na druge organizacione modele. Te prednosti se ogledaju u sljedećem:

1. Vlasnici akcija korporacije odgovorni su za njeno poslovanje samo u visini vrijednosti akcijka. Drugim riječima, korporacija kao pravni subjekat odgovara za cjelokupno poslovanje.

2. Laka prenosivost vlasništva u korporaciji. Naime, vlasnici akcija mogu u cjelini ili u određenom dijelu da prodaju akcije u visini cijene koju mogu da ostvare.

3. Korporacija omogućava prikupljanje ogromnih finansijskih sredstava od raznih posrednika za velike finansijske poduhvate kao što su izgradnja željeznica, auto-puteva i dr. To se obezbjeđuje emitovanjem i puštanjem u prodaju akcija po cijeni koja je pristupačna i onima koji raspolažu manjim kapitalom. Na taj način korporacije postaju finansijski moćne, sa velikim brojem akcionara.

Osnovne karakteristike korporacije kao uobičajnog modela organizovanja velikih poslovnih sistema u razvijenim zemljama uglavnom su :

- Korporacija je akcijonarsko društvo- Korporacija predstavlja jedinstvenu cjelinu u poslovnom i

vlasničkom pogledu- Korporacija je obračunska jedinica sa društvom

Korporacija je preduzeće koje svoj kapital bez obzira da li se radi o početnom, osnivačkom ili onom koji stiče u toku poslovanja ostvaruje emitovanjem i prodajom akcija.

S druge strane, korporacija je preduzeće koje čini jedinstven poslovno-organizacioni sistem, odnosno koje predstavlja jedinstvenu cjelinu u poslovnom odnosno vlasničkom pogledu.

Samo je korporacija, bez obzira na svoju veličinu i broj poslovnih jedinica i njihov model organizovanja obračunska jedinica sa društvom.

To znači da se zvanični obračun utvrđuje na nivou korporacije i sve obaveze prema državi plaćaju se na nivou korporacije.

Preduzeća organizovana kao korporacije iako su jedinstvena poslovno-upravljačka cjelina, uglavnom su decentralizovana, pri čemu u svom sastavu mogu da imaju brojne poslovne jedinice različitog organizacionog modela. Ove poslovne jedinice se formiraju po segmentima poslovanja korporacije, a najčešće za one koji čine zaokružene poslovno-tržišne cjeline kao što su proizvodne djelatnosti, proizvodne linije, grupe proizvoda odnosno transportnih ili PTT usluga i dr.

Obzirom da su korporacije jedinstven sistem kako u poslovnom tako i u vlasničkom smislu, ona je vlasnik kapitala koji je podijeljen na akcije koje glase na korporaciju, a posjeduju ih individualni vlasnici

Na nivou korporacije se vodi politika dividendi, utvrđuje krajem svake godine njena visina i vrši isplata vlasnicima akcija.

Organi korporacije su skupština akcionara, upravni odbor, a često i nadzorni odbor. Ovi organi se formiraju samo na nivou korporacije i oni donose sve upravljačke odluke u korporaciji, koje se odnose ne samo na korporaciju već i na njene dijelove.

Holding

Holding je složeni model organizovanja velikih poslovnih sistema koji u svom sastavu ima više preduzeća, od kojih je jedno matično ili upravljačko preduzeće ili društvo, a ostala su zavisna ili kontrolisana preduzeća.

Za razliku od korporacije holding nije jedinstvena poslovna cjelina, već su sve članice – preduzeća autonomna u svom poslovanju. Ona vode samostalno svoju poslovnu politiku i imaju status pravnog lica.

Holding se kao model organizovanja velikih poslovnih sistema zasniva na vlasničkoj povezanosti matičnog preduzeća i zavisnih preduzeća, odnosno vlasničkoj a time i upravljačkoj prevlasti matičnog preduzeća nad zavisnim preduzećem.

Holding može nastati na više načina. Prvi način je uključivanje u holding samostalnih preduzeća integrisanjem ili pripajanjem. Drugi način nastanka holdinga je putem osnivanja novih preduzeća i treći način, holdinzi mogu nastati deobom imovine preduzeća na dva ili više preduzeća ili na drugi način.

Holding djeluje :- Kao preduzeće- Kao grupa preduzeća Kao preduzeće holding djeluje u formi matičnog

preduzeća koje je registrovano kao upravljačko preduzeće, a koje ima sva obilježja kao i druga preduzeća. Razlika od drugih preduzeća je što matično ili holding preduzeće ima odgovarajuće učešće u kapitalu drugih preduzeća po kom osnovu učestvuje u upravljanju drugim preduzećima i raspodijeli ostvarene dobiti.

Holding kao grupa preduzeća pored matičnog preduzeća obuhvata i sva zavisna preduzeća koja su sa njim povezana kapitalom. Ono ne vrši obračun sa zajednicama, jer nije posebna obračunska jedinica u odnosu na državu, već su to matično preduzeće i zavisna preduzeća koja imaju sva predhodna obilježja.

Razlikuju se dvije vrste holdinga:- Čist holding- Mješoviti holding

Čist holding je holding koji se bavi isključivo upravljačkom djelatnošću. On nema drugih djelatnosti, tj.ne vrši proizvodnju, ni prodaju proizvoda ili usluga već to obavlja svako preduzeće za sebe.

Mješoviti holdinzi za razliku od čistih holdinga pored upravljačkih poslova obavljaju proizvodne, trgovinske ili uslužne djelatnosti kao i određene zajedničke poslove za više zavisnih preduzeća u svom sastavu, kao na primjer istraživačko-razvojne poslove, marketing poslove, kadrovske poslove i dr.

Koncern

Savremenu tržišnu privredu karakteriše visok stepen koncentracije proizvodnje i kapitala, u cilju ostvarivanja ekonomičnije proizvodnje i većeg profita.

Koncern je najrasprostranjeniji oblik monopola. To je organizacioni model u koji se organizuju preduzeća koja posluju u različitim granama proizvodnje i djelatnosti, a koja zadržavaju pravnu samostalnost. Koncern osniva tzv.filijale preduzeća bilo učešćem u njima, bilo indirektno, čime se stvaraju zavisna i kontrolisana preduzeća. Pri tome finansiranje predstavlja osnovno sredstvo kontrole, dok je formiranje poslovne politike i ostvarivanje kontrole koncentrisano (locirano) u holding preduzećima (društvima).

TROŠKOVI PRIVREDNIH ORGANIZACIJA

POJAM, ZNAČAJ I PODJELA TROŠKOVA

TROŠKOVI I EKONOMIJA

Stepen zadovoljenja društvenih potreba ne zavisi samo od obima proizvodnje, već i od troškova proizvodnje i prometa. Skupa proizvodnja čini robu nepristupačnom potrošaču, makar da posjeduje sva svojstva koja je čine sposobnom za upotrebu. Jeftina proizvodnja obezbjeđuje potpunije zadovoljenje društvenih potreba a kolektiv dobija mogućnost da realizuje veću masu dohodka. Zato troškovi predstavljaju ključno pitanje svake privrede i svakog preduzeća ponaosob.

Sa gledišta ekonomije bilo bi najefikasnije ako bi se proizvodnja obavljala bez ikakvih trošenja, odnosno troškova. Tada bi uspijeh privredne organizacije bio najveći. Principi ekonomije sastoje se u težnji da se zadaci u privredi obavljaju uz što manje troškova pojedinih faktora proizvodnje.

Razvitak proizvodnih snaga društva se ,po pravilu, manifestuje kako u porastu proizvodnje tako i u sniženju troškova po jedinici proizvoda.

Društveni sistem koji ne obezbjeđuje takav razvitak nije sposoban za život, i kako nas uči historija, mora ustupiti mjesto drugom – naprednijem.

POJAM TROŠKOVA

Kao što se vidi, angažiranje i trošenje faktora proizvodnje predstavlja objektivni uslov za obavljanje proizvodnje i svake druge privredne djelatnosti. S obzirom na način izražavanja i kvantificiranja mogu da se razlikuju utrošci i troškovi.

Utrošci predstavljaju naturalni izraz utrošenih elemenata radnog procesa u obliku mašinskih časova, časova rada, utrošenih količina materijala i sl.

Nasuprot utrošcima, troškovi predstavljaju novčani izraz utrošenih elemenata radnog procesa. Troškovi se izračunavaju kada se na utroške materijalnih faktora proizvodnje primijene odgovarajuće cijene, a na utroške ličnih faktora proizvodnje odgovarajuće kote ličnih dohodaka.

Trošenje faktora proizvodnje može da se pomoću utrošaka izražava samo po homogenim grupama, a pomoću troškova i po homogenim grupama i svodno. To omogućava kalkulaciju cijene koštanja i sagledavanje ukupnih ekonomskih žrtava koja privredna organizacija ima u vezi sa obavljanjem privredne djelatnosti.

Od ukupnog koštanja proizvoda zavisi položaj preduzeća na tržištu i njegov finansijski uspijeh. Zbog toga treba razlikovati troškove u užem smislu i troškove u širem smislu. Ovakvom klasifikacijom želimo da istaknemo da sa gledišta knjigovodstva i kalkulacije troškovi predstavljaju vrlo širok pojam i uključuju ne samo utroške pojedinih faktora proizvodnje već i pojedine izdatke i rashode koji ne predstavljaju predmet fizičkog trošenja u procesu proizvodnje.

Iz svega proizilazi da bi troškovi u širem smislu obuhvatali sve rashode i izdatke koji su nastali u vezi sa proizvodnjom robe i usluge. Rashodi se obično vezuju za trošenje sredstava za rad, materijala i rada, ali se ipak mogu identifikovati sa troškovima.

Pojam izdatak vezan je za isplatu novca. Troškovi i rashodi su po pravilu skopčani sa izdacima odnosno sa isplatama novca, mada to ne mora da bude u svakom konkretnom slučaju. Izdaci se ne poklapaju sa troškovima i rashodima ni vremenski.

Troškovi u užem smislu omogućavaju uvid, praćenje i analizu stvarnih troškova koji mogu da budu predmet raznih oranizacionih zahvata i konkretnih akcija za sniženje troškova.

Troškovi u širem smislu omogućavaju uvid u stvarno korištenje robe a time i procjenu da li se proizvodnja dotične robe isplati.

PODJELA TROŠKOVA

Podjela troškova može se vršiti sa raznih stanovišta i neograničeno. Za praktičnu djelatnost, za potrebe analize i poslovne politike dovoljno je, po našem mišljenju, razlikovati sljedeće vrste troškova:

1. Sa stanovišta trošenja osnovnih elemenata radnog procesa mogu se razlikovati troškovi sredstava za rad, troškovi predmeta rada i troškovi rada odnosno radne snage. Ovo je ujedno i osnovna podjela troškova.

2. Sa stanovišta evidencije i obračunan mogu da se razlikuju pojedinačni (direktni) troškovi s jedne strane i (indirektni)opšti troškovi s druge strane. Nastanak pojedinačnih troškova može da se neposredno evidentira po pojedinim proizvodima i uslugama, dok se opšti troškovi raspoređuju na pojedine proizvode.

3. Sa stanovišta sfera privređivanja mogu da se razlikuju dvije osnovne grupe troškova: troškovi proizvodnje i troškovi trgovine (prometa).

4. Sa stanovišta zavisnosti troškova od dinamike proizvodnje treba također razlikovati dvije osnovne grupe troškova: fiksne i varijabilne. Fiksni troškovi su stalno isti bez obzira na dinamiku proizvodnje, dok su varijabilni troškovi proporcionalni, degresivni i progresivni. Ukupni troškovi preduzeća ne mogu da budu ni fiksni ni proporcionalni već samo degresivni, a u određenoj zoni obima proizvodnje i progresivni.

5. Pored ovih moguće su idruge podjele troškova. Tako mogu da se razlikuju elementarni (prosti) i složeni troškovi. Elementarni trošak predstavlja novčani ili cjenovni izraz utroška jednog elementa procesa rada. Složeni troškovi sastavljeni su od više elementarnih troškova.

SNIŽENJE TROŠKOVA – FAKTOR POVEĆANJA EKONOMIČNOSTI

ZNAČAJ SNIŽENJA TROŠKOVA

Ukoliko je tržište bolje snabdjeveno utoliko je potrošač u povoljnijoj situaciji da bira robu koja mu odgovara kako po kvaliteti tako i po cijeni. Proizvođač mora sve više da vodi računa o troškovima koji su sadržani i skriveni u velikom broju postupaka i operacija. Sniženje troškova predstavlja faktor povećanja ekonomičnosti u privrednoj organizaciji. Sniženje troškova