ekonomija tranzicije deseta lekcija

Prof. dr. Besim Ćulahović: Ekonomija tranzicije – Lekcija 10


• Ljudska prava i slobode i uloga institucija u uspostavljanju i zaštiti ljudskih prava, individualna i kolektivna prava

• Kolektivni sistemi i tipovi kolektivnih dežava, koncept socijalne države i liberalne države

• Procesi tranzicije i koncepti pojedinih tipova država sa aspekta stvaranja demokracije i ekonomskih sloboda ljudi u tranziciji

• Ekonomske i političke slobode ljudi i ekonomski rast• Zaštita imovinskih prava, korupcija i ekonomski rast u tranziciji• Koncept otvorenosti i ekonomski rast, metode za upoređivanje

otvorenosti, ljudskih i ekonomskih sloboda i ekonomskog rasta• Kako procesi tranzicije pogađaju ljude u tranziciji i njihova

mišljenja o tržišnoj ekonomiji, korupciji, sreći i budućnosti prije i poslije tranzicije

Lekcija deseta:


• Tranzicija i sloboda – neraskidive veze

• Tranzicija – nastanak novih institucionalnih odnosa nakon određenog istorijskog šoka ili preokreta – naprimjer period nakon francuske ili ruske revolucije, period nakon pada “gvozdene zavjese”

• Sloboda – poimanje slobode djelovanja pojedinca u domenu bez prinude države ili neke druge netržišne institucije

.. Zašto su slobode i demokracija dobra stvar


• Institucije, “ljudski smišljena ograničenja koja oblikujuhumanu interakciju” određuju formalna pravila i neformalne norme ponašanja.

• Formalne institucije su uspostavljene na tri nivoa:• Prvi nivo ‐ fundamentalna pravila koja se izvode iz osnovnih

ljudskih prava i koja počivaju na ustavu zemlje

• Drugi nivo: pravni sistem, koji sadrži zakone o vlasništvu i ugovorima, kao i pravila o strukturi države i procesima donošenjapolitičkih odluka. Političke institucije ovog nivoa određuju stependemokratičnosti države

• Treći nivo: pojedinci i organizacije koje ulaze u međusobnekontakte ili institucionalne aranžmane kojima koordiniraju svojeaktivnosti

Ljudska prava i slobode i institucije


• Za dugoročni ekonomski rast nisu dovoljne samo većeinvesticije i razvijeno preduzetništvo, nego i izgradnja tržišnih institucija kao što su:• institucije za reguliranje tržišta: institucije koje se bave

eksternalitetima, ekonomijom obima i neperfektnim informacijama(regulatorne agencije u sektorima komunikacija, energije, transporta i finansijskih usluga).

• institucije za stabiliziranje tržišta: institucije koje osiguravaju niskuinflaciju, minimiziraju makroekonomsku nestabilnost i sprečavajufinansijske krize (centralne banke, režimi valutnih kurseva, budžetna i fiskalna pravila).

• institucije za legitimiranje tržišta: institucije koje obezbjeđujusocijalnu zaštitu i osiguranje, uključuju redistribuciju i institucijekoje upravljaju konfliktima (penzijski sistemi, sheme osiguranjanezaposlenih i ostali socijalni fondovi)

Ekonomske (tržišne institucije)


• Na putu ostvarivanja političkih i ekonomskih sloboda izvorno pitanje jeste tranzicija vlasništva prema dominaciji privatne svojine

• Slobodno društvo znači efikasan sistem razmjene svojinskih prava – sa što nižim transakcionim troškovima

• Odnos prema privatnoj svojini nije uvijek bio isti, a niti danas nije jedinstven – kartezijanski i rusoovski porivi ka kolektivističkoj slobodi koja dominira nad pojedincem hrabre opstanak kolektivne svojine

Porivi ka kolektivizmu


• Francuska revolucija 1789 – sloboda, bratstvo, jednakost –uvod u dominaciju konstruktivističke slobode i nastanak društva kojim se utvrđuju zakoni po ugledu na prirodne nauke

• Manifestiraju se dvije tradicije slobode: britanska evolucionistička i francuska kolektivistička

• Počinje da preovladava partikularistički nad generičkim utilitarizmom

• Razum i sveznanje – determinizam – su uvod u nastanak novog morala koju odlikuje nastanak totalitarne države koja počiva na partiji i totalitarnim instrumentima vladanja radi primjene jedinstvene matrice ponašanja

• Razbija se osovina slobodnog društva: svojina‐sloboda‐odgovornost

• Centralno planiranje je osnovna karakteristika upravljanja društvom radi uništavanja tržišnog poretka

Uspon kolektivizma ‐ 1


• Ključne vrijednosti kolektivizma su jednakost i ideal društvene pravde

• Ali, nacionalsocijalizam promovira i globalnu dominaciju jedne rase

• Ostvarivanje kolektivističkih vrijednosti znači postepeno ili puno eliminisanje tržšta uz izgovor o njegovoj nesavršenosti. Ali:• Da li je tržište nesavršeno?• Da li postoje eksternalije kada se one mogu internalizirati?• Da li konstruktivizam stvara eksternalije i nepotrebne

rente?• Da li je igdje tržište slobodno od državnog uplitanja?• Da li postoji uopće koncept države blagostanja?



• Koncept jednakosti prilika – on također podrazumijeva konstruktivizam kako bi se ostvarilo ujednačavanje prilika

• Ostvarivanje ideala jednakosti znači negaciju individualizma• Centralno planiranje kao instrument realizacije kolektivizma zasniva

se na uspostavljanju barijera informacijama i znanju • Novi moralni sistem znači propisivanje nove skale vrijednosti svakoj

jedinki sa makro nivoa uz pomoć propagande• Emitovanjem kvazi informacija pojedinci postaju šrafovi fabričke

organizacije društva• Raspolaganje dohodkom kao kriterijum ekonomske slobode ne

postoji jer je i dohodak fiktivan• Novi moralni sistem je oponent ne kapitalizmu već profitu jer je

poljedica eksploatacije radne snage a ne nagrada za odgovornost• Novi moralni sistem glorifikuje birokratiju i državu



• Počeci modela države blagostanja se nalaze u penziskim fondovima Bizmarkove Njemačke 1880s godina

• Opterećenje je bilo na nivou 6% bruto zarade, dok je motiv bila integracija građana sa državom i stvaranje socijalnog jedinstva

• Nakon Oktobarske revolucije a pogotovo nakon Velike krize dolazido sve većeg uticaja države na ekonomski sistem

• Najuticajniji ‐model Paretovog optimuma kao “najefikasnijeg”načina alokacije resursa za realizaciju konfliktnih ciljeva

• Učešće javne potrošnje u BDP stalno raste• Uticaj birokratije, interesnih grupa, vjerovanje u efikasnost

deficitarne državne potrošnje dovodi do rasta javne potrošnje• Dominantan uticaj Kejnsovih stavova o generiranju tražnje od strane

države radi izlaska iz ekonomske krize• Dolazi do apsurda da razvijena socijalna mreža stimuliše

nezaposlenost

Države blagostanja ‐ 1


Države blagostanja – rast državne potrošnje

1880

70Švedska

Javn

a po

trošn

ja k

ao p

roce

nat G

DP

-a60

50

40

30

20

10

0

1900

1920

1940

1980

1960

2000

Francuska

Velika Britanija SAD

Japan

1880

70Švedska

Javn

a po

trošn

ja k

ao p

roce

nat G

DP

-a60

50

40

30

20

10

0

1900

1920

1940

1980

1960

2000

Francuska

Velika Britanija SAD

Japan


• Rast javne potrošnje pod uticajem interesnih grupa podriva slobodu pojedinca, a ekonomiju vodi u stagflaciju (Fridman: period prije Regana galopirajući socijalizam, tokom reganomike povlačeći socijalizam, nakon Regana puzajući socijalizam)

• Povećanje javnog duga umanjuje mogućnosti za razvoj budućih generacija, generiranjem inflacije se servisirajuogromne državne obaveze, socijalna politika generacijske solidarnosti dovodi do rasta izdataka za socijalne programe, snažnija uloga sindikata i politika kolektivnih ugovora čine tržište rada rigidnim i predstavlja uzrok stagflacije

• Najbolji efekti u oblasti obrazovanja i zdravstvene zaštite• Modeli države blagostanja pate od suštinskog problema

dominantne uloge države u rješavanju problema

Države blagostanja – 2


• Metodološki individualizam – ekonomski fenomeni se objašnjavaju iz ugla pojedinca

• Metodološki subjektivizam – ponašanje pojedinca uzrokovano je uvjerenjima, znanjem, očekivanjima

• Marginalizam – značaj pojedinih veličina prilikom donošenja odluke

• Utilitarizam – kao uticaj na tražnju i time tržišnu cijenu• Oportunitetni trošak najbolje alternative• Vremenska struktura potrošnje i proizvodnje – uloga

vremenskih preferencija prilikom donošenja odluka

Liberalne ekonomije ‐ 1


• Na osnovu prethodnih principa nastaje spontani poredak

• Interakcije pojedinaca dovode do razmjene proizvoda i znanja što vodi nastanku institucija i razvoju odozdo‐na‐gore poretka

• U osnovi liberalizma je ideja o moralnosti slobode pojedinca u slobodnom društvu koje jedinke ohrabruje da donose odluke shodno svojim uvjerenjima

• Transformacija društva ima etičke korijene u humanizmu i renesansi, kada crkva počinje da gubi primat

• Sloboda pojedinca ključni oslonac ima u privatnoj svojini• Slobodni poredak drugi ključni oslonac ima u vladavini prava –

jednakosti pred zakonom i u ograničenoj vlasti• Uspostavljanje vladavine prava znači ukidanje monopola i

povlastica – eliminiranje barijera i stvaranje kredibilnog okvira za razvoj preduzetništva, nema sveznajućih pojedinaca

Liberalne ekonomije ‐ 2


• Država blagostanja nije model tranzicije, jer bi to predstavljalo samo djelimičan diskontinuitet sa prethodnim sistemom i ne bi vodio ostvarenju ekonomskih i političkih sloboda koje generiraju brži rast i razvoj

• Visoka javna potrošnja i paternalistička država time dobijaju novi legitimitet poljuljan krahom socijalizma

• Tranzicija se može predstaviti i kao evolucija – odnosno svijet koji je stalno u pokretu

• Važan element tranzicije je tranzicija vrijednosti – period renesanse, reformacije, kontrareformacije, surovog kapitalizma, komunizma, socijalnog kapitalizma, liberalnog kapitalizma, ....

Koji tip ekonomije je model tranzicije ‐ 1


• Mogla bi se ograničiti na relativno kraće vremenske periode nakon nekog istorijskog šoka kada dolazi do stvaranja nove institucionalne strukture ‐ period nakon Francuske ili Oktobarske revolucije, tranzicija bivših socijalističkih zemalja Centralne i Istočne Evrope, demokratizacija zemalja Srednje Azije itd.

• Tranzicija se može posmatrati i kao proces integracija u EU. Ali, da li je moguće implementirati u nekoliko godina ono što se u Evropi razvijalo 50 godina?

• Analiza tranzicije obuhvata analizu vladavine prava, nosilaca institucionalnog restrukturiranja i neformalnih institucija

• Tranzicija je uspješna ako se jaz između formalnih i neformalnih institucija smanjuje uz kontinuirano kreiranje podsticajne strukture

Koji tip ekonomije je model tranzicije ‐ 2


• Koji je oblik političkog sistema bolji za ekonomski rast?

• Najbolje je ekonomske slobode posmatrati u kontekstupolitičkih sloboda. Naime, dok se ekonomski rast kratkoročnomože ostvariti i pod autokratskim režimima, dugoročniekonomski rast zahtijeva razvoj pravne države i zaštitu civilnih i političkih sloboda.

• Nema čvrstih teorijskih dokaza o pozitivnim ili negativnim relacijama između demokracije i ekonomskih performansi.

• Freedom House istraživanja ‐ veze između prihoda per capita i mjerila političkih prava. Politička prava građana su najveća u bogatijim zemljama. Demokratskije zemlje imaju bolje vlade i manje korumpirane državne činovnike

Ekonomske i političke slobode i ekonomski rast ‐ 1


Ekonomske i političke slobode i ekonomski rast ‐ 2

Brazil

Demokratska Republika Kongo

1 32 4 65 7

100.000

1.000

100

10.000

BahreinSaudi Arabija

KubaKina

Vijetnam

Iran

Angola

MarokoJordan

Pakistan

EtiopijaBurundi

Oman

Rusija

Singapur

Turska

KuvajtKolumbija

MalaviTanzanijaNigerija Bangladeš

Južna Koreja

Meksiko

IndijaBolivija

Mongolija

Madagaskar

SAD

Kostarika

Argentina

Nivo demokracije

GD

P p

er c

apita

, 200

0


• Slabo štićena imovinska prava povećavaju transakcijsketroškove i ometaju ekononomski razvoj.

• U literaturi se može sresti nekoliko pristupa, od mjerenjadistorzije tržišta inostranih valuta (crno tržište), visine javnihdepozita (povjerenje u bankarski sistem i stabilnost monetarnepolitike), korupcije do indikatora za sigurnost ugovora i imovinskih prava.

• U okolini u kojoj je uloga zakona slaba faktori proizvodnje se neće akumulirati pa će ekonomske aktivnosti biti neefikasne.

• Produktivnost je u pozitivnoj relaciji sa ulogom zakona. Što je uloga zakona jača to su i akumulacija kapitala i produktivnostveći

Imovinska prava i uloga zakona i ekonomski rast ‐ 1


Imovinska prava i uloga zakona i ekonomski rast ‐ 2

-1,0 0,0-0,5 0,5 1,51,0 2,0

0,4

0,0

Niger

Kenija

Indonezija

Brazil

Italija

Čile

Francuska

Indija

SAD

Kanada

Švicarska

Indeks vladavine zakona

Pro

dukt

ivno

st u

odn

osu

na S

AD

-1,5 2,5

0,2

0,6

0,8

1,0

1,2


Transparency International:

„Corruption is operationally defined as the misuse of entrusted power for private gain.“ (Korupcija je operativno definirana kao zloupotreba povjerene vlasti za privatnu dobit).

Transparency International: neprofitni i politički nezaisan pokret ljudi širom svijeta koji su sebe posvetili za borbu protiv korupcije

Šta je korupcija – Transparency International


• Korupcija ima mnoge oblike, počev od poreskih inspektora, preko gradonačelnika, pa do ministara i predsjednika vlada i država koji članovima porodice obezbjeđuju lukrativne poslove

• Kada korupcija dođe na najviše nivoe vlasti, ona se zovekleptokracija ili “pravilo lopova”.

• Svjetska banka je identificirala korupciju kao "pojedinačnonajveću prepreku za ekonomski i socijalni razvoj”, jer slabiinstitucionalne temelje od kojih zavisi ekonomski rast.

• Konstruiranje i sakupljanje podataka o raširenosti korupcije je prilično komplicirano

• Transarency International ‐ postoji direktna veza izmeđukorupcije i nivoa prihoda per capita

Korupcija i kleptokracija i ekonomski rast ‐ 1



Mađarska

R2 = 0,7184

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

100 1.000 10.000 100.000

Finska

Svazilend

FrancuskaBelgija

ItalijaSlovenija

Bangladeš

Čile

Novi Zeland Danska

Tajland

Bocuana

Singapur IslandŠvedskaNorveškaAustralija

SAD

Japan

UK

Hong KongAustrija

Njemačka

PortugalŠpanija

Nigerija

RusijaIndonezija

Tanzanija

Senegal

Poljska

Ukrajina

KinaIndija

Grčka

Argentina

Venecuela

TunisTajvan

Malezija

Pakistan

Prosječni GDP/cap 1980-2000 u USD (log skala)

Inde

ks p

erce

pcije

kor

upci

je

Niska korupcija

Visokakorupcija


• Jake korelacije između otvorenosti i ekonomskog rasta: što su zemlje otvorenije, one su bogatije– Zemlje koje su bile stalno otvorene su sedam puta bogatije nego zemlje koje nikada nisu bile otvorene. Stopa rasta grupe zatvorenih zemalja od 1,1% godišnje je znatno manja nego kod grupe otvorenih zemalja koja iznosi 3,4% godišnje.

• Otvorenost zemlje je dobra za njen ekonomski rast:– fizički kapital, kao najmobilniji faktor akumulacije, se brže i masovnije preliva preko državnih granica

– otvorenost ima najveći uticaj na produktivnost: trgovina kao jedan od oblika tehnologije

– otvorenije zemlje imaju bolje tehnologije, kao i raznovrsnije kanale za transfer tehnologija.

Otvorenost i ekonomski rast ‐ 1


Zemlje koje nisu bile nikada

otvorene

0

16.000

20.000

Otvorenost, 1965-1990)

Pro

sječ

ni G

DP

per

cap

ita u

199

9 (2

000

US

D)

Zemlje otvorene nekoliko godina,

ali manje od pola vremena

Zemlje otvorene više od pola

vremena, ali nikada čitavo vrijeme

Zemlje koje su bile uvijek

otvorene

18.000

14.000

8.000

12.000

10.000

6.000

2.000

4.000



8%

Sto

pe ra

sta

GD

P p

er c

apita

, 199

5-19

90

Niger

Južna KorejaBocuana

Indija

Argentina

Novi Zeland

Izrael

Venecuela

Irska

Kenija

Švedska

7%

6%

5%

4%

3%

2%

1%

0%

-1%

-2%

100 1.000 10.000 100.000

GDP per capita u 1965 (2000 USD, log. skala)

-3%

Tajvan

TajlandMalezija Japan

Italija

Singapur

SAD

Švicarska

Jordan

Zatvorene zemljeOtvorene zemlje



• UNCTAD‐ova metodologija mjerenja i ocjene globalizacije neke zemlje se bazira na izračunavanju indeksa transnacionalnosti nacionalnih ekonomija kao prosjeka četiri pojedinačna indeksa transnacionalnosti

• (i) – ulaznih FDI kao udjela stvorenog bruto fiksnog kapitala u zadnje tri godine,

• (ii) – udjela akumuliranih ulaznih FDI investicija u GDP‐u,

• (iii) – udjela dodane vrijednosti inozemnih podružnica TNC u GDP‐u

• (iv) – udio zaposlenih u inozemnim podružnicama TNC u ukupnoj zaposlenosti

Globalizacija i ekonomski rast ‐ UNCTAD

Država Rang 2006 Rang 2005 Rang 2001

Singapur 1 1 1

Švicarska 2 3 4

SAD 3 4 12

Irska 4 2 6

Danska 5 7 11

Kanada 6 6 10

Nizozemska 7 5 2

Australija 8 12 24

Austrija 9 8 7

Švedska 10 10 3

Novi Zeland 11 11 21

Velika Britanija 12 13 8

Finska 13 9 5

Norveška 14 14 9

Izrael 15 17 19

Češka 16 17 22

Slovenija 17 20 23

Njemačka 18 21 14

Malezija 19 19 20

Mađarska 20 23 25


• Izračunavanje globalizacijskog indeksa (A.T. Kearney i časopis Foreign Policy) prati promjene u ključnim elementima globalizacije na političkom i ekonomskom području, kao i na području prekograničnih kretanja ljudi, ideja i informacija.

• Stopa ekonomske integracije se mjeri pokazateljima o međunarodnoj trgovini, FDI, portfeljnim finansijskim tokovima i prihodima koji se prelivaju preko državne granice.

• Međunarodni kontakti ljudi se mjere obimom međunarodnogturizma, telefonskog prometa i novčanih transfera.

• Indeks mjeri i tehnološku povezanost sa brojem korisnikainterneta, internet servera i hostova u business području, a političku integraciju mjeri članstvom u međunarodnimorganizacijama, misijama UN te brojem ambasada.

• Ovaj indeks je prvi put izračunat 2001. godine• Najglobalnije su male države, kojima otvorenost omogućava lakši

pristup do dobara, usluga i kapitala.

Globalizacijski indeks ‐ A.T. Kearney i Foreign Policy


• The Heritage Foundation i Wall Street Journal već deset godina razvijajuIndeks ekonomskih sloboda. Pri tome oni ekonomsku slobodu definiraju kao otsustvo prinude vlasti ili prijetnji na proizvodnju, distribuciju ili potrošnju roba i usluga iza stepena potrebnog za zaštitu građanja u održavanje slobode same.

• Indeks je pažljiva analiza faktora koji najviše utiču na institucionalne okvireekonomskog rasta.

• Indeks ekonomskog rasta mjeri kako se zemlje svijeta rangiraju na listi 50 nezavisnih varijabila podjeljenih na 10 širih faktora ili kategorija kojeobuhvataju trgovinsku politiku, fiskalno opterećenje, državne intervencijeu ekonomiji, monetarnu politiku, tokove kapitala i FDI, bankarstvo ifinansije, plaće i cijene, imovinska prava, regulacije i neformalneaktivnosti.

• Što viši je zbir faktora, to je veći nivo državnih intervencija u ekonomiji i manje ekonomskih sloboda. Sve zemlje se svrstavaju u četiri šire kategorije ekonomskih sloboda. U zemlje koje su slobodne, spadaju zemlje koje imaju prosječan zbir ekonomskih sloboda 1,99 ili manje; u zemlje koje su pretežno slobodne zemlje koje imaju zbir od 2,00 do 2,99; u zemlje koje spadaju u kategoriju pretežno neslobodne koje imaju zbir od 3,00 do 3,99, a u represivne zemlje one zemlje kod kojih je zbir 4,00 ili više.

Heritage Foundation Indeks ekonomskih sloboda ‐ 1


Rang2006 Zemlja

Rezultat

2006 2005 2004 2003

1 Hong Kong 1.28 1.35 1.34 1.44

2 Singapur 1.56 1.60 1.61 1.61

3 Irska 1.58 1.70 1.79 1.73

4 Luksemburg 1.60 1.63 1.76 1.68

5 Island 1.74 1.81 2.05 1.98

5 Velika Britanija 1.74 1.75 1.84 1.88

7 Estonija 1.75 1.65 1.76 1.68

8 Danska 1.78 1.76 1.85 1.71

9 Australija 1.84 1.84 1.93 1.95

9 Novi Zeland 1.84 1.75 1.70 1.68

9 SAD 1.84 1.90 1.85 1.86

12 Kanada 1.85 1.91 1.98 2.00

12 Finska 1.85 1.90 2.00 1.85

14 Čile 1.88 1.86 1.91 2.06

15 Švicarska 1.89 1.85 1.84 1.88

16 Kipar 1.90 2.13 2.00 2.14

16 Holandija 1.90 1.95 2.09 2.00

18 Austrija 1.95 2.09 2.13 2.08

19 Njemačka 1.96 2.00 2.08 2.03

20 Švedska 1.96 1.89 1.95 1.88

Heritage Foundation: Indeks ekonomskih sloboda ‐ 2


60.000

2004

per

capi

ta G

DP u

PPP

Indeks ekonomskih sloboda, 2006

50.000

40.000

30.000

20.000

10.000

5.00 1,004,00 3.00 2,00

70.000

Sjeverna Afrika i Srednji Istok

Azija i PacifikLatinska Amerika i Karibi

Sjeverna Amerika i Evropa

Podsaharska Afrika

SlobodneRepresivne Pretežno neslobodne Pretežno slobodne

Heritage Foundation Indeks ekonomskih sloboda ‐ 3


Posebna tema: Kako tranzicija pogađa ljude?

• Kako je ishod tranzicije uticao na zadovoljstvo i stavove ljudi?

• Kakav je bio uticaj iskustava tokom tranzicije?

• Šta ljudi očekuju odbudućnosti?


Life in transition survey 2008, TR 2008

29,000domaćinstavaanketiranih u

septembru2006

29,000domaćinstavaanketiranih u

septembru2006

28 tranzicijskezemlje, plus

Turska

28 tranzicijskezemlje, plus

Turska

Zajednički projekat sa Svjetskom

Bankom

Zajednički projekat sa Svjetskom

Bankom Pitanja uključuju:

Pitanja uključuju:

Političke, ekonomske i

socijalne vrijednosti

Političke, ekonomske i

socijalne vrijednostiKorupcijaKorupcija

Zadovoljstvo životom

Zadovoljstvo životom

Historija tržišta rada

Historija tržišta rada

Potrošnja i troškovi

domaćinstava

Potrošnja i troškovi

domaćinstava

Prioriteti javne potrošnje

Prioriteti javne potrošnje


• Zadovoljstvo životom• Apsolutni i relativni životni uslovi u odnosu na

1989. godinu• Stavovi prema demokraciji• Stavovi prema tržištu• Buduća očekivanja

Mjerenje zadovoljstva i stavova ljudi u tranziciji


Poslije 17 godina tranzicije ...

• ... više ljudi je zadovoljno svojim životom nego nezadovoljno


Jaka podrška demokraciji

Podrška demokraciji vs podrška autoritatizmu

Podrška autoritatizmu Podrška domokraciji


Slabija podrška tržišnoj ekonomiji, ali još pozitivna

Podrška planskoj ekonomiji vs podrška tržišnoj ekonomiji

Podrška planskoj ekonomiji Podrška tržišnoj ekonomiji


Civilni aktivizam Članstvo u civilnim organizacijama

Različit napredak civilnog društva


Pro-demokrati Pro-tržišni Protiv državne intervencije

Učešće u civilnim

inicijativamaBogatiji √ √ √ √Tercijarno obrazovani

√ √ √ √Profesionalci √ √ √Stariji X X XSiromašniji X X X

Bogatiji i obrazovaniji podržavaju demokraciju i tržište


Više demokracije gdje je više srednje klase

Veličina srednje klase (% ukupne populacije)

Free

dom

Hou

se in

deks

dem

okra

cije


Da li iskustva tržišta rada pružaju zadovoljstvo i očekivanja

• Preokret na tržištu radnesnage

• Mnogi su napustili radna mjesta ili su dugoročno nezaposleni

• Samozapošljavajući i obučeni su više zadovoljni i i podržavaju tržište


Pro

cena

t rad

ne p

opul

acije

Širenje realokacije rada znatno varira po regijama


Zadovoljni životom

Ekonomski samorangirani

Protiv renacionalizacije

Protiv državne intervencije

Samozaposleni √ √ √Obučeni √ √ √Otišli na bolje mjesto

√ √Otišli na gore mjesto

X X

Nezaposleni X X

Iskustva tržišta rada utiče na pogled i stavove


Reinvestiranje u humani kapital

• Unapređenje vještina kroz obuku i obrazovanje

• Poboljšanje uslova za preduzetničke aktivnosti

• Vraćanje dugoročno nezaposlenih na tržište rada

• Poboljšanje pokretljivostiradne snage, uključujući fleksibilno stanovanje


Ljudi žele da vlade investiraju u zdravlje i obrazovanje

Obrazovanje

Penzije

Javna infrastruktura

ZdravstvoStanovanjeOkoliš

Ostalo


.. Ali je zdravlje i obrazovanje skuplje za domaćinstva ..

Voda Elektrika Telekom & transport

Zdravstvena briga Obrazovanje

CEB 9 21 7 35 28

SEE 5 24 5 30 35

CIS + M 7 15 6 36 36

Udio prosječnih troškova domaćinstva u javnim uslugama (%)


.. Djelomično i zbog korupcije ...

“Neoficijelna plaćanja” po sektorima (procenti ljudi)

Bene

ficije

za

neza

posl

ene

Ost

ale

bene

ficije

Polic

ija

Sud

ovi

Pro

met

na

polic

ija Javn

i zd

ravs

tven

i si

stem

Javn

o ob

razo

vanj

e

Zvan

ični

do

kum

enti

ČestoPonekad


Regionalne razlike: ekonomsko stanje

Slažem se + jako se slažem

Niti se slažem niti se ne slažem

Ne slažem se + jako se ne slažem

Procenat ogovora

Ekonomsko stanje u zemlji je danas bolje nego u 1989. godini



Niti se slažem niti se ne slažem Ne slažem se + jako se ne

slažem

Političko stanje u zemlji je danas bolje nego u 1989. godini

Procenat ogovora

Regionalne razlike: političko stanje


Procenat ogovora

Danas je manje korupcije nego u 1989. godini


Bez stava Ne slažem se + jako se ne slažem

Regionalne razlike: korupcija


Napredak privatnog sektora širi podršku za reforme

• Privatni sektor može donijeti kapital, know‐how i unaprjeđenje efikasnosti

• On treba efektivne regulatore, sudove i upravne agencije, otvorene natječaje, pošteno tržišno natjecanje i transparentnost

• Pružanje ljudima više sudjelovanja u reformama i angažirati ih u praćenjurezultata reformi


Ljudi u tranziciji: prošlost, sadašnjost, budućnost

Moje domaćinstvo

živi bolje nego 1989

Sve stvari prihvatam i sada sam

zadovoljan sa mojim životom

Djeca koja se sada rađaju će imati bolji život od moje generacije

Ne slažem se

Slažem se

Nemam mišljenje


• Postoje ograničene razlike između urbanih i ruralnih područjau smislu vlasništva potrošačke robe i male razlike izmeđugrupa po prihodima u pogledu pristupa javnim uslugama

• Anketirane osobe nepokolebljivo vjeruju da je trenutnoekonomsko i političko stanje gore nego u 1989, dok su mišljenja prilično ravnomjerno podijeljena oko toga da li životbiti bolji u budućnosti

• Nezadovoljstvo životom ovisi o starosti i prihodima, postojijako nezadovoljstvo kod starijih osoba i grupe sa niskim prihodima, dok su mladi i bogatiji općenito puno sretniji

• Ljudi većinom podržavaju demokraciju, ali mnogi u nekim okolnostima daju prednost planskoj ekonomiji u odnosu na tržišnu ekonomiju

• Korupcija je široko rasprostranjena, izražen je visok stepennepovjerenja u javne institucije i ljude u njima u cjelini

Živjeti u tranziciji: Bosna i Hercegovina


• Anketirani ljudi općenito posjeduju visoki stepen vlasništvapotrošačke robe u odnosu na prosjek SEE, kao i dobar pristupjavnim uslugama

• Mala podrška stavu da je ekonomska situacija sada bolja negou 1989, ali viša podrška stavu da se je politička situacijapoboljšala.

• Intervjuirani ljudi su zadovoljni svojim životima, a posebnomladi, i postoji jak stepen optimizma o budućim izgledima.

• Demokracija privlači snažnu potporu, ali stavovi prema tržišnoj ekonomiji su mješoviti. Što se tiče prioriteta za izdatke vlade, ističe se da je obrazovanje važno kod ljudi ispod 50 i kod ljudi sa srednjim i gornjim prihodima

• Korupcija i nepovjerenje se smatra da su znatno lošiji negoprije početka procesa tranzicije, ali "neregularna plaćanja“javnim službenicima su uglavnom rijetka.

Živjeti u tranziciji: Hrvatska


• Vlasništvo domaćinstava potrošačke robe i pristup javnimuslugama su relativno veće od SEE standarda, sa malim razlikama između urbanih i ruralnih područja

• Vrlo malo ljudi vjeruje da su ekonomska i politička situacijabolje nego u 1989; sva godišta i grupe prihoda su pokazala više nezadovoljstva nego zadovoljstva sa sadašnjim životom

• Mišljenja su ravnomjerno podijeljena oko pitanja da li će životdanašnje djece biti bolji od života odrasle populacije, a najvišeoptimizma imaju oni u dobi od 18 do 34 godina.

• Postoji generalna podrška i demokraciji i tržišnoj ekonomiji, osim kod starijih. Zdravstvena zaštita se vidi kao prioritet za dodatnu potrošnju vlade

• Korupcija se generalno vidi kako gora od 1989, ali je stepen "neregularnog plaćanja“ javnim službenicima nizak. Povjerenje u javne ustanove je generalno slabo, osim za oružane snage i predsjedništva.

Živjeti u tranziciji: Srbija


• Vlasništvo potrošačke robe kod domaćinstava je veće od SEB standarda i kod urbanih i kod ruralnih područja. Većinadomaćinstava ima dobarpristup javnim uslugama, osim javnog centralnog grijanja i plinskih mreža

• Anketirane osobe su ravnomjerno podjeljene na one koji vjeruju da je sadašnja ekonomska i politička situacija bolja nego u 1989 i i one koji se sa tim ne slažu

• Kod svih starosnih grupa i prihoda ispitanika je ispoljen najviši nivo zadovoljstva sa životom u odnosu na CEB zemlje. Međutim, samo su najstariji i ljudi sa nižim prihodima optimistični za budućnost

• Preko 40% anketiranih podupiru kombinaciju demokracije i tržišneekonomije, što je jedan od najviših rezultata u CEB

• "Neregularna plaćanja“ javnim službenicima su rijetka. Povjerenje u društou je opalo strmo od 1989. Finansijski sistem je jedinainstitucija koja privlači povjerenje više od polovine svih ispitanika

Živjeti u tranziciji: Slovenija

ekonomija tranzicije deseta lekcija

Documents