EKONOMICZNE

PROBLEMY TURYSTYKI Nr 10

Rada Naukowa

1. Dr hab. Prof. AWF Stefan Bosiacki 2. Dr prof. WSTiH Jerzy Gospodarek 3. Dr hab. prof. AWFIS Barbara Marciszewska 4. Dr hab. prof. WSE Kazimierz Michałowski 5. Dr Beata Meyer -redaktor naukowy 6. Dr hab. prof. AWFiS Stanisław Miecznikowski 7. Dr hab. prof. US Aleksander .Panasiuk (przewodniczący) 8. Prof. dr hab. Andrzej Rapacz 9. Prof. Ausrine Armaitiene, Klaipeda University, Health Science Faculty 10. Prof. Maja Rozīte, School of Business Administration Turība, Tourism Department 11. Dr Anna Tokarz (sekretarz)

SPIS TREŚCI

TEORETYCZNE PROBLEMY ROZWOJU TURYSTYKI

1. Andrzej Hadzik

Turystyka uzdrowiskowa – teoretyczne ujęcie problemu

2. Beata Meyer

Zróżnicowanie funkcji pełnionych przez turystykę

3. Adam Pawlicz

Promocja uzupełniająca jako element turystycznego promotion- mix miasta

4. Marta Sidorkiewicz

Znaczenie konsumentów turystyki biznesowej w rozwoju regionalnym

PROBLEMY RYNKU USŁUG TURYSTYCZNYCH

5. Anna Bera

Dobrowolne ubezpieczenia turystyczne w ofercie biur podróży

6. Stefan Bosiacki

Koniunktura na regionalnym rynku usług turystycznych

7. Katarzyna Majchrzak

Konsumpcja turystyczna polskiej klasy średniej

8. Stanisław Miecznikowski, Piotr Lewandowski

Innowacja jako istotny czynnik kształtowania pozycji konkurencyjnej przedsiębiorstw na jednolitym

rynku usług turystycznych Unii Europejskiej

9. Aleksander Panasiuk

Makroekonomiczne planowanie strategiczne na lata 2007- 2013 w zakresie polityki wspierania

podmiotów turystycznych

10. Daniel Szostak

Charakterystyka i klasyfikacja ważniejszych obiektów bazy noclegowej współczesnej turystyki

11. Anna Tokarz

Możliwości wykorzystania Internetu w procesie rekrutacji przez przedsiębiorstwa turystyczne

REGIONALNE PROBLEMY ROZOWJU TURYSTYKI

12. Jadwiga Antoszek

Turystyka w zrównoważonym rozwoju obszarów wiejskich województwa lubelskiego

13. Anna Dołowy

Stan środowiska jako determinanta rozwoju turystyki wypoczynkowej w gminie Rewal

14. Mirosław Januszewski

Inwestycje turystyczne realizowane przez samorządy terytorialne gmin województwa dolnośląskiego.

15. Magdalena Kulbaczewska, Robert Kubicki

Wykorzystanie bazy uzdrowiskowej w woj. zachodniopomorskim w latach 1998-2003

16. Agnieszka Lewandowska

Atrakcyjność produktu turystyki uzdrowiskowej na przykładzie uzdrowiska Kołobrzeg

17. Tomasz Mańkowski

Możliwości rozwoju morskiej turystyki wycieczkowej w Polsce

18. Dawid Milewski

Analiza strategiczna rozwoju turystyki w gminach Police i Nowe Warpno

19. Sabina Ren, Agnieszka Wartecka - Ważyńska

Wyznaczniki polityki turystycznej w świetle polityki regionalnej województwa lubuskiego

WSTĘP

Zeszyty naukowe z serii „Ekonomiczne Problemy Turystyki” prezentują zagadnienia

związane z działalnością sektora turystycznego. Ze względu na złożoność i różnorodność

zagadnień wiążących się z turystyką, jej przyczynami i konsekwencjami, prowadzone badania

mają charakter interdyscyplinarny. Odzwierciedleniem tego jest zróżnicowana problematyka

prac zawartych w „Ekonomicznych Problemach Turystyki nr 10”, będących kontynuacją

części wcześniejszych. Wśród prezentowanych zagadnień przeważają kwestie regionalnych

uwarunkowań rozwoju i funkcjonowania turystyki. W zeszycie znajdują się również

interesujące prace dotyczące funkcjonowania przedsiębiorstw turystycznych, oraz obsługi

ruchu turystycznego z uwzględnieniem usług ubezpieczeniowych i informacji.

Andrzej Hadzik Katedra Turystyki, Rekreacji i Zarządzania AWF Katowice

Turystyka uzdrowiskowa–teoretyczne ujęcie problemu Wstęp

Uzdrowiska stanowią obszary, gdzie ma miejsce działalność związana ze świadczeniem usług

lecznictwa uzdrowiskowego. Jednak obok pełnienia funkcji leczniczej obszary uzdrowiskowe

należą do miejscowości turystycznych realizujących funkcję turystyczną1. W światowej literaturze

przedmiotu można znaleźć różne poglądy na temat znaczenia obszarów uzdrowiskowych2.

W krajach europejskich, w tym w Polsce, uważa się, że do pełnienia swoich funkcji uzdrowiskom

potrzebne jest występowanie na ich obszarach naturalnych tworzyw leczniczych (wód mineralnych,

borowin). Nie jest to zasada obowiązująca na całym świecie. W USA, według Międzynarodowego

Związku Uzdrowisk i Fitness (ISPA)3, występowanie źródeł mineralnych nie jest konieczne.

Według ISPA określanie „spa”4 (uzdrowisko) tylko w oparciu o naturalne źródła mineralne jest

zbyt wąskie. Stąd ISPA uważa , że o „spa” można mówić wtedy, kiedy dochodzi w czasie wolnym

do relaksu, rozluźnienia, odnowy pod względem fizycznym i psychicznym, a człowiek ma

możliwość dobrej zabawy5. J. Goodrich uważa, że goście na terenach typu spa powinni przede

wszystkim mieć możliwość różnorakich usług prowadzących do poprawy zdrowia

psychofizycznego6.

Można obecnie wyróżnić różnorakie typologie uzdrowisk, gdzie dostrzega się funkcję leczniczą

i turystyczną. Jedną z nich jest model uzdrowisk uwzględniający rodzaje świadczonych usług7.

W światowej statystyce turystycznej w odróżnieniu od polskiej statystyki8 wszelkie pobyty

1 A. S. Kornak, A. Rapacz: Zarządzanie turystyką i jej podmiotami w miejscowości i regionie. AE, Wrocław 2001, s. 48. 2 Zob. Ch. Smith, P. Jenner: Health Tourism in Europe. „Travel and Tourism Analyst” 2000, No. 1. 3 ISPA -International Spa and Fitness Association. 4 Pojęcie „spa” wywodzi się od nazwy miasta w Belgii położonego blisko Liège, w którym znajduje się źródło wód mineralnych. „Spa” pochodzi od początkowych liter słów łacińskich „solus per aqua” oznaczających „zdrowie dzięki wodzie”. Europejski Związek Uzdrowisk (ESPA–The European Spas Association) utożsamia „spa” ze źródłem wód mineralnych, miejscem bądź miejscowością, gdzie tego typu źródło zostało odkryte. W statystykach ESPA „spa” ujmuje się jako miasto posiadające naturalne źródła wód mineralnych, a także przedsiębiorstwo świadczące zabiegi przy wykorzystaniu tychże źródeł wód. Ważnym dla działalności w ramach turystyki uzdrowiskowej jest posiadanie przez powyższe źródła właściwości leczniczych. Za: Ch. Smith, P. Jenner: Health Tourism in…, op. cit. s., 42. 5 Ibidem. 6 J. N. Goodrich: Health Tourism: A New Positioning for Tourist Destinations. „Journal of International Consumer Marketing” 1994., vol. 6, No. 3-4, s. 227-238. 7 Wielu uważa, że to świadczone usługi zdrowotne przy wykorzystaniu zakładów i urządzeń uzdrowiskowych, a nie występowanie naturalnych tworzyw leczniczych w rzeczywistości pozwalają wyróżnić obszary uzdrowiskowe spośród miejscowości turystycznych. Za: E. Spivack: Health spa development in the USA: A burgeoning component of sport tourism. „Journal of Vacation Marketing” 1998.,vol. 4, No.1, s. 65-77. 8 GUS ujmuje osobno w sprawozdaniach z obszarów uzdrowiskowych działalność leczniczą (lecznictwo uzdrowiskowe) i turystyczną.

1

kuracyjne w sanatoriach, kąpieliskach, klinikach uzdrowiskowych i prewentoriach rejestrowane są

jako działalność turystyczna9. Stąd S. Spivack w ramach realizowanej turystyki uzdrowiskowej

wyszczególnia tzw. uzdrowiska z usługami dla przyjemności (z ang. amenity spa resort) oraz tzw.

uzdrowiska jako miejsca przeznaczenia (z ang. destination spa resort, rys. 1). Ponadto wyróżnia

ośrodki, gdzie wykonywane są tylko różnorakie zabiegi bez zakwaterowania (z ang. day spa)10.

Rysunek 1. Typologia uzdrowisk ze względu na świadczone usługi

turystyka uzdrowiskowa

uzdrowisko

tradycyjne centra medyczne

uzdrowisko z usługami dla przyjemności

uzdrowisko jako miejsce przeznaczenia

ośrodek, w którym świadczone są

różnorakie zabiegi bez zakwaterowania

instytuty badawcze

szpitale i kliniki

centra chirurgii plastycznej

inne

klasyczna

luksusowa

nowego wieku

zorientowana medycznie

całościowa odnowa

psychofizyczna

zabiegi odchudzające

hydroterapia

Źródło: D. Dryglas: Kształtowanie produktu turystycznego uzdrowisk w Polsce. Praca doktorska. Uniwersytet Jagielloński, Kraków 2005, s. 63. Za: E. Spivack: Health spa development in the USA: A burgeoning component of sport tourism. „Journal of Vacation Marketing” 1998,vol. 4 No.1, s. 70.

W tzw. uzdrowiskach z usługami dla przyjemności cel zdrowotny ma charakter uzupełniający11,

w odróżnieniu od tzw. uzdrowisk jako miejsc przeznaczenia, gdzie cel zdrowotny jest nadrzędny.

W tych ostatnich wyróżnia się uzdrowiska: klasyczne (z ang. classic)12, luksusowe (z ang.

9 A. Kornak: Vademecum strategii i działań operacyjnych w turystyce i uzdrowiskach. Wyd. Wyższa Szkoła Zarządzania, Poznań 2002, s. 360. 10 Ośrodki tego typu położone przeważnie w dużych miastach, proponują świadczenia w ciągu dnia i są przeznaczone dla miejscowej ludności zajętej (głównie dla kobiet) robieniem kariery zawodowej i nie mającej czasu na wyjazd do typowych obszarów uzdrowiskowych. 11 Bardzo często w tzw. uzdrowiskach dla przyjemności jako dodatkowe usługi proponuje się programy fitness, które poprawiają sylwetkę gości dzięki odpowiednim ćwiczeniom fizycznym. Zob. E. Spivack: Health spa development in the USA…, op. cit. 12 W uzdrowiskach klasycznych proponowane są usługi w ramach programów fitness, odprężających i odchudzających.

2

luxury)13, tzw. nowego wieku (z ang. new age)14 oraz zorientowane medycznie (z ang. medically

oriented)15. J. Goodrich wyróżnia ponadto tzw. uzdrowiska na statku (z ang. cruise ship spa)16 oraz

uzdrowiska z mineralną wodą leczniczą (z ang. mineral sprig spa)17.

Autor jest zadania, że zawężenie znaczenia obszarów uzdrowisk do obecności źródeł wód

mineralnych w Polsce jest nieuzasadnione. Po pierwsze bywa tak, że uzdrowiska posiadają co

prawda źródła wód mineralnych, ale nie mając odpowiedniej infrastruktury nie są w stanie

realizować swoich podstawowych funkcji: leczniczej, czy turystyki zdrowotnej. Po drugie do

poprawy lub podtrzymania zdrowia można wykorzystywać nie tylko środki jakimi są tworzywa

naturalne, w tym wody lecznicze.

Teoretyczna charakterystyka turystyki uzdrowiskowej

W literaturze przedmiotu nie ma pełnej zgodności zakresu turystyki w uzdrowiskach ze względu

na pełnione podstawowe funkcje leczniczą i turystyczną18. Działalność w uzdrowiskach definiuje

się jako „turystykę uzdrowiskową”, „turystykę zdrowotną”, czy „turystykę leczniczą”. E. Wysocka,

podobnie jak Z. Krasiński, łączy turystykę uzdrowiskową z pobytami w celach leczniczych pod

sanatoryjną opieką lekarską19. A. Jagusiewicz zalicza natomiast pobyty w zakładach

uzdrowiskowych do turystyki leczniczej, odróżniając ją od turystyki zdrowotnej20. Z. Szamborski

postrzega turystykę zdrowotną w kurortach jako jedną z działalności uzdrowiskowej służącą

odnowie sił psychofizycznych człowieka21. Według tego autora turystyka zdrowotna jest takim

rodzajem działalności turystycznej, której intencja, czas i formy uprawiania wybrane są w sposób

dobrowolny, ale zarazem świadomy dla poprawy zdrowia. Charakterystycznymi cechami turystyki

zdrowotnej są:22

• motywacja wyjazdu nie związana z odbyciem typowej kuracji uzdrowiskowej-leczniczej; 13 Luksusowe uzdrowiska, które są położone przeważnie w pięknym otoczeniu świadczą w sposób drobiazgowy i indywidualny usługi zdrowotne. Historycznie ten typ uzdrowisk rozwinął się w związku z potrzebami upiększającymi dla kobiet, w tym głównie zabiegami kosmetycznymi. Zob. E. Spivack: Health spa development…, op. cit. 14 W tzw. uzdrowiskach nowego wieku świadczone są głównie usługi w ramach wellness, które obejmują całościową odnowę psychofizyczną w sferze duchowej, psychicznej i cielesnej. Stąd w uzdrowiskach tego typu proponuje się ćwiczenia ciała i umysłu, do których można zliczyć jogę oraz filozofię Zen. 15 W uzdrowiskach zorientowanych medycznie głównymi usługami są świadczenia zdrowotne przy wykorzystaniu wód mineralnych i termalnych. 16 Tzw. uzdrowiska na statku proponują różnego rodzaju usługi takie jak sauna, masaż, gimnastyka, fitness oraz aromatoterapia na pokładzie statku. Zob. J. N. Goodrich: Health Tourism: A New Positioning for…, op. cit. 17 Uzdrowiska z mineralną wodą leczniczą proponują usługi z wykorzystaniem naturalnych źródeł mineralnych, termalnych oraz słodkiej wody wykorzystywanej przy okazji zabiegów hydroterapii. 18 D. Dryglas: Kształtowanie..., op. cit., s. 82. 19 E. Wysocka: Turystyka uzdrowiskowa. „Rocznik Dydaktyczny” 1996; Z. Krasiński: Kondycja turystyki uzdrowiskowej w Polsce a reformy społeczne w 1999. W: Rozwój usług turystycznych u progu XXI wieku. AE, Poznań 1999, s. 93. 20 A. Jagusiewicz: Funkcje turystyczne uzdrowisk polskich. Instytut Turystyki, Warszawa 2001, s. 10. 21 Z. Szamborski: Turystyka zdrowotna uzdrowiskowa jako istotny element odnowy sił człowieka. W: Zeszyty Naukowe Instytutu Turystyki, Warszawa 1978, nr 6, s. 58. 22 Zob.: J. Wolski: Funkcja wypoczynkowo-turystyczna uzdrowisk polskich. „Problemy uzdrowiskowe” 1986, nr 7-9 (225-227).

3

• korzystanie z niektórych urządzeń leczniczych oraz terapii wyłącznie jako dodatkowa atrakcja

aktywnego wypoczynku wybrana w sposób dobrowolny, ale po konsultacji lekarskiej;

• opinia lekarska dotycząca miejsca, okresu i ogólnych zasad pobytu, a także formy aktywnego

wypoczynku, jednak nie stanowiąca żadnego przymusu związanego z nadzorem medycznym,

a uzależniona tylko od samokontroli, świadomości oraz rozwagi turysty.

Według J. Wolskiego turystyka zdrowotna związana jest ze świadomym i dobrowolnym

udaniem się na pewien czas poza miejsce zamieszkania w czasie wolnym od pracy, w celu

regeneracji ustroju poprzez aktywny wypoczynek psychofizyczny23. Turystyka zdrowotna jest

traktowana jako ważna składowa procesu odnowy psychofizycznej, szczególnie w środowisku

wielkomiejskim24. Według W. Gaworeckiego najważniejszymi motywami, dla których turyści

podejmują się trudu uprawiania turystyki zdrowotnej są: 25

• odnowa sił jako główny cel, któremu turyści podporządkowują odpowiedni tryb życia

w miejscowości odwiedzanej;

• stan zdrowia turysty, który objawia się wyczerpaniem lub przemęczeniem, powodującym

potrzebę spędzenia urlopu, wakacji w sposób zaproponowany przez lekarza;

• aktywny model wypoczynku dozowany indywidualnie.

Rysunek 2. Podstawowe funkcje społeczno-gospodarcze uzdrowisk

uzdrowisko funkcja lecznicza funkcja turystyczna

turystyka zdrowotna

turystyka lecznicza (zdrowotna)

inne rodzaje turystyki

lecznictwo

uzdrowiskowe

turystyka wypoczynkowa

turystyka kwalifikowana

wellness

turystyka uzdrowiskowa Źródło: Opracowanie własne na podstawie literatury przedmiotu m. in.: D. Dryglas: Kształtowanie produktu

turystycznego ..., op. cit., s. 86.

M. Januszewska definiuje „turystykę uzdrowiskową (...) jako wyjazdy związane z kuracją

sanatoryjną, rehabilitacją i leczeniem uzdrowiskowym, powiązane z zabiegami 23 J. Wolski: Turystyka zdrowotna a uzdrowiska europejskich krajów socjalistycznych. „Problemy Uzdrowiskowe” 1970, nr 5. 24 Zob.: J. Wolski: Działalność wypoczynkowo-turystyczna uzdrowisk polskich, a potrzeby współczesnego człowieka. „Problemy Uzdrowiskowe” 1979, nr 12 (146). 25 W.W Gaworecki: Turystyka. PWE, Warszawa 2003, s. 36.

4

przyrodoleczniczymi świadczonymi na podstawie konsultacji lekarza uzdrowiskowego”26.

D. Dryglas uważa, że turystyka uzdrowiskowa27 (uzdrowiskowy produkt turystyczny) powstaje

poprzez „złożenie” trzech funkcji: leczniczej (I filar turystyki uzdrowiskowej) oraz

wypoczynkowej (turystycznej) i profilaktycznej, które stanowią II filar turystyki uzdrowiskowej28.

Z zagranicznych autorów zajmujących się analizowaną problematyką należy wymienić

C. Kaspara, według którego nowoczesne podejście do zadań w uzdrowiskach musi obok typowej

kuracji uwzględniać także działalność turystyczną w celu utrzymania równowagi psychofizycznej

człowieka29. Wyodrębnia on w uzdrowiskowej turystyce zdrowotnej trójfazowy cykl trwający

3 tygodnie obejmujący:30

• odpoczynek z zajęciami relaksacyjno–antystresowymi oraz rekreacyjno-kulturalnymi;

• typową aktywność ruchową i zabiegi lecznicze (np. trening zdrowotny, masaże, kąpiele

termalne);

• odprężenie psychiczne z edukacją pro zdrowotną.

Analiza teoretyczna podstawowych funkcji uzdrowisk pozwala wyodrębnić wśród turystyki

uzdrowiskowej, poza główną turystyką zdrowotną, również turystykę leczniczą (zdrowotną)

odbywaną w ramach funkcji leczniczej, a także inne rodzaje turystyki, których zasadnicze cele nie

obejmują szeroko rozumianego zdrowia, czy leczenia jakiejś dysfunkcji (rys. 2)31.

Autor uważa, że turystykę leczniczą, która rozwija się dzięki funkcji leczniczej w uzdrowiskach

należy również zaliczyć do jednej z rodzajów turystyki zdrowotnej. Wynika to z nadrzędności

pojęcia „zdrowie” w stosunku do terminu „leczenie”. Według Światowej Organizacji Zdrowia

(WHO)32 „zdrowie można określić jako wartość, dzięki której jednostka lub grupa mogą z jednej

strony realizować swoje aspiracje i potrzebę satysfakcji, a z drugiej strony zmieniać się lub radzić

sobie ze środowiskiem”33. Pojęcie zdrowia stanowi kategorię, w której jednostki nie spełniające

26 M. Januszewska: Znaczenie produktu uzdrowiskowego w rozwoju turystyki w Polsce. W: Markowe produkty turystyczne. Red. A. Panasiuk. US, Szczecin 2004, s. 219. 27 Pojęcie „turystyki uzdrowiskowej” ma w literaturze przedmiotu różne określenia: w angielskojęzycznej „spa tourism”, niemieckiej „Kurtourismus”, a rosyjskiej „курортный туризм”. Zob. Turystyka uzdrowiskowa w Polsce. POT, Warszawa 2003. 28 D. Dryglas: Kształtowanie produktu turystycznego uzdrowisk w Polsce. Op. cit., s. 264. 29 Zob. C. Kaspar: Uzdrowiska dzisiaj - refleksje ekonomiczne i praktyczne. „Problemy uzdrowiskowe” 1977, nr 9 (119). 30 Zob. C. Kaspar: Die Tourismuslehre im Grundriss. Verlag Paul Haupt, Bern - Stuttgart 1991. 31 Por. D. Dryglas: Kształtowanie..., op. cit., s. 83-89. 32 WHO-World Healt Organization. 33 Współcześnie lansowane jest podejście holistyczne, które reprezentuje powstała w 1986 r. koncepcja modelu zdrowia według T. Hancocka i F. Perkinsa, oparta o tzw. mandale zdrowia. Mandale w odróżnieniu od poglądu, że jednostka to ciało i dusza, stanowią koncepcję ujmującą człowieka całościowo. Mandale pokazują człowieka od strony cielesnej, psychologicznej i społecznej, połączonych z oddziaływaniem czynników naturalnych, psychospołecznych oraz zachowań jednostkowych. W tej koncepcji jednostka ludzka umiejscowiona jest centralnie, mając równocześnie duszę, ciało i rozum. Kręgi otaczające człowieka, czyli kultura, rodzina oraz biosfera, pokazują natomiast różnorakie powiązania między sobą. Główna odpowiedzialność za zdrowie człowieka jest tutaj przesunięta z profesjonalnej opieki medycznej na indywidualną umiejętność życia. W tej koncepcji, służba zdrowia nie jest jedyną odpowiedzialną instytucją za zdrowie społeczeństwa. Obok niej odpowiedzialność leży w sferach pozainstytucjonalnych i pozamedycznych. Jednostka ludzka, jako główny podmiot w oddziaływaniu na własne zdrowie, dokonuje cały czas wyborów pozytywnych lub negatywnych dla zdrowia w swoim zachowaniu. Zawężenie pojęcia zdrowia człowieka według tej koncepcji tylko do kategorii medycznych jest dużym i nieuzasadnionym uproszczeniem.

5

jego kryteriów w odniesieniu do swojego aktualnego stanu zdrowia ujawniają potrzeby zdrowotne.

Według WHO stanowią one takie zakłócenie w stanie zdrowia lub samopoczuciu, które wymaga

interwencji w postaci działań leczniczych, rehabilitacyjnych lub pomocy społecznej a także działań

zapobiegawczych34. Wynika z tego, że leczenie uzdrowiskowe obejmujące według

I. Ponikowskiej35 przede wszystkim choroby przewlekłe jest swego rodzaju „pomocnym

narzędziem” dla osiągania stanu zdrowia36. W turystyce leczniczej, podobnie jak w innych

rodzajach turystyki zdrowotnej, cel związany z poprawą zdrowia jest najważniejszy.

Turystyka zdrowotna w uzdrowiskach jest realizowana ponadto przez turystkę wypoczynkową,

turystykę kwalifikowaną oraz wellness, gdzie osiągnięcie wysokiego stanu zdrowia jest

w większym stopniu możliwe, niż w zdrowotnej turystyce leczniczej, ponieważ w tych rodzajach

aktywności uczestniczą głównie osoby nie posiadające widocznych jednostek chorobowych37.

Turystyka wypoczynkowa w formie wczasów, kolonii, zimowisk, pobytów weekendowych,

zielonych szkół pozwala na obszarach uzdrowiskowych realizować potrzebę odnowy

psychofizycznej człowieka, przy wykorzystaniu do tego występujących czynników naturalnych,

w tym głównie klimatu i wody38. Innym rodzajem turystyki, gdzie cel zdrowotny dominuje, jest

turystyka kwalifikowana. Według W. Gaworeckiego turystyka kwalifikowana jest „...czasową,

dobrowolną, wymagającą przygotowania kondycyjnego i zawodowo-turystycznego, częstą zmianą

miejsca w przestrzeni, połączoną ze zmianą codziennego trybu życia, zaspokojeniem potrzeb ruchu

i wysiłku fizycznego, osobistego kontaktu z innym środowiskiem społecznym, przyrodniczym

i kulturowym, oraz potrzeb informacyjno-poznawczych”39. Turystyka kwalifikowana jest

realizowana na obszarach uzdrowiskowych w ramach turystyki: kolarskiej, narciarskiej,

jeździeckiej, motorowodnej, pieszej (nizinnej, górskiej), żeglarskiej, speleologicznej, kajakowej,

motorowej oraz nurkowania40.

W odróżnieniu od lecznictwa uzdrowiskowego, gdzie o pobycie decydują głównie różnorakie

choroby przewlekle, w działalności turystycznej w uzdrowiskach ważnym okazuje się współcześnie

potrzeba szeroko rozumianej regeneracji człowieka w aspekcie fizycznym i psychicznym poprzez

działania profilaktyki pierwotnej41. Stąd D. Dryglas dostrzega na obszarach uzdrowiskowych

34Zob. C. Włodarczyk: Polityka zdrowotna w społeczeństwie demokratycznym. Wyd. Vesalius, Łódź-Kraków-Warszawa 1996. 35 Uzdrowiska zapraszają. Informator–Atlas Uzdrowisk Polskich. Red. J. Sielicka. Izba Gospodarcza „Uzdrowiska Polskie”, Warszawa 2005, s. 17. 36 Występują jednakże dysfunkcje, gdzie nie możliwe jest uzyskanie zgodnie z definicją optymalnego stanu zdrowia np. u inwalidów. 37 D. Dryglas: Kształtowanie..., op. cit., s. 83-86. 38 G. Gołembski: Kompendium wiedzy o turystyce. PWN, Warszawa-Poznań 2002, s. 29. 39 W.W. Gaworecki: Turystyka. Op. cit., s. 36. 40 J. Merski: Turystyka kwalifikowana. WSzE, Warszawa 2002, s. 7-12. 41 Profilaktyka uzdrowiskowa dzieli się na : • pierwotną, dotyczącą ludzi jeszcze zdrowych (turystów), ale już zagrożonych czynnikami ryzyka, takimi jak: stres, palenie papierosów, brak aktywności fizycznej, nadciśnienie czy nadużywanie używek;

6

również taki rodzaj działalności turystycznej, który zapewnia dobry stan psychofizyczny człowieka

(wellness)42. W literaturze pojęcie „wellness” utożsamia się jako „dobrostan ogólny” czyli „stan

szczęśliwego, harmonijnego życia, obejmujący nie tylko sferę fizyczną, ale również intelektualną,

uczuciową, społeczną i duchową”43. Jednym ze składowych wellness w uzdrowiskach jest fitness.

Termin „fitness” wywodzi się z angielskiego słowa „fit”, czyli w „dobrym zdrowiu fizycznym”,

głównie w wyniku ćwiczeń44. Fitness oznacza „dobrostan fizyczny-zdrowie, dobrą wydolność

i sprawność oraz umiejętność czerpania radości i zadowolenia z wykonywania rekreacyjnych

czynności ruchowych”45.

Turystka uzdrowiskowa, której podstawę stanowi turystyka zdrowotna może ponadto

obejmować inne rodzaje działalności turystycznej. Zaliczamy do nich, uwzględniając kryterium

motywu wyjazdu zwłaszcza turystkę: kulturalną46, biznesową47, kongresową48, wiejską49,

przygodową50 oraz turystykę tranzytową i przygraniczną51 dla obszarów uzdrowiskowych

położonych blisko granicy państwowej.

Główne grupy gości i usług uzdrowiskowych

Pobyt uzdrowiskowy łączony jest z przyjazdem do miejscowości uzdrowiskowej kuracjuszy

i turystów. Wychodząc z teoretycznych założeń należy stwierdzić, że turysta to odwiedzający, który

w miejscu odwiedzanym pozostaje przynajmniej na jedną noc, korzystając z usług publicznej lub

prywatnej bazy noclegowej52. G. Gołembski uważa, że turysta to „...osoba, która w kraju

czasowego pobytu spędziła przynajmniej 24 godziny w celach: wypoczynkowych, leczniczych,

• wtórną, obejmującą kuracjuszy z dysfunkcjami przewlekłymi, gdzie najważniejszym zadaniem jest niedopuszczenie do powtórnych zaostrzeń, grożących powikłaniami czy nawet kalectwem. 42 D. Dryglas: Kształtowanie..., op. cit., s. 84-85. 43 Pojęcie „wellness” utożsamia się w literaturze z terminem „zdrowie” oznaczającym „...nie tylko brak choroby lub kalectwa, ale również optymalny dobrostan fizyczny, psychiczny i społeczny. Za: A. Pilawska, A. Pilawski, W. Petryński: Zarys teorii i metodyki rekreacji ruchowej. Op. cit., s. 46-47. 44 Ibidem, s. 46. 45 Ibidem. 46 W skład turystyki kulturalnej wchodzi turystyka: poznawcza, alternatywna i religijna. Za: G. Gołembski: Kompendium wiedzy…, op. cit., s. 29. 47 Turystyka biznesowa to wyjazdy zawodowe, w czasie których osoby wyjeżdżające korzystają z podstawowych usług turystycznych, a w czasie wolnym zaspokajają potrzeby wypoczynku, poznania, rozrywki itp. Za: Ibidem, s. 31. 48 Turystka kongresowa to krajowy i międzynarodowy ruch osób podejmujących podróż w celu uczestniczenia w konferencjach, zjazdach, kongresach, seminariach itp. Za: Ibidem, s. 32. 49 Turystyka wiejska to spędzanie wolnego czasu w środowisku wiejskim. Należą do niej m. in. agroturystyka i ekoturystyka. Agroturystyka jest formą turystyki wiejskiej ściśle związaną z rolnictwem i gospodarstwem rolnym. Ekoturystyka (turystyka ekologiczna) to forma turystyki, która jest ściśle związana ze środowiskiem przyrodniczym i społecznym i równocześnie nie powoduje zmian w tym środowisku. Za: Ibidem, s. 32 i 370; W. Gaworecki: Turystyka. Op. cit., s. 80. 50 Turystyka przygodowa (plenerowa rekreacja przygodowa) „…to niekonsumpcyjna aktywność rekreacyjna odbywająca się w ośrodkach plenerowych, zawierająca element ryzyka, realnego czy tez uświadamianego, której wynik jest nieznany, a wpływ na nią ma zarówno uczestnik, jak i warunki środowiskowe”. Za: T. Łobożewicz: Propedeutyka turystyki. AWF, Warszawa 1997, s. 147. 51 Turystyka tranzytowa i przygraniczna obejmuje jednodniowe wyjazdy przygraniczne w celu zrobienia zakupów, wzięcia udziału w imprezach lub złożenia krótkiej wizyty. Za: A. Kaczmarek, B. Stasiak, B. Włodarczyk: Produkt turystyczny albo jak organizować poznawanie świata. UŁ, s. 220. 52 Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO. ONZ-WTO, UKFiT, Warszawa 1995, s. 5.

7

krajoznawczych, służbowych, religijnych, rodzinnych, społecznych, politycznych itp.53. Kuracjusz

natomiast to osoba korzystająca z zabiegów i urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego w zakładach

leczniczych54. Z. Krasiński uważa, że kuracjuszem jest „...osoba pozostająca pod kontrolą lekarza

uzdrowiskowego, bez względu na to, czy przyjechała do uzdrowiska w celach leczniczych,

profilaktycznych, czy rekreacyjnych”55. Zasadniczo dwa elementy, czyli cele lecznicze oraz

pozostawanie pod uzdrowiskową opieką lekarską wyróżniają kuracjusza (pacjenta) spośród

turystów56. D. Dryglas jest zdania, że każdy kuracjusz z wyjątkiem ludności miejscowej

i zamieszkującej w bliskiej odległości uzdrowiska jest turystą57, ale nie każdy turysta odwiedzający

kurort, który będzie poza opieką lekarską zyskuje miano kuracjusza58. Autorka uważa, że turysta

będzie równocześnie kuracjuszem jedynie wtedy, kiedy będzie pozostawał pod kontrolą lekarza,

chociażby „...przyjechał prywatnie w celach profilaktycznych lub rekreacyjnych”59. D. Dryglas

wyróżnia trzy grupy gości w uzdrowiskach:60

• kuracjuszy, dla których zasadniczym celem jest leczenie;

• kuracjuszy-turystów, których cel jest związany z szeroko rozumianą profilaktyką, czyli

zapobieganiem chorobom;

• turystów, dla których najważniejszy jest cel wypoczynkowy.

Uważa się, że istnienie trzech najważniejszych grup gości uzdrowiskowych, czyli kuracjuszy,

kuracjuszy-turystów i turystów powoduje wzajemne przenikanie się funkcji: leczniczej

i turystycznej, które z jednej strony stają się komplementarne61 w stosunku do siebie, ale

niejednokrotnie nabierają znamion konfliktów62.

53 G. Gołembski: Kompendium wiedzy…, op. cit., s. 2 54 A. Jagusiewicz: Infrastruktura turystyki uzdrowiskowej w Polsce. Instytut Turystyki, Warszawa 2002, s. 46. 55 Z. Krasiński: Kondycja turystyki uzdrowiskowej w Polsce, a reformy społeczne 1999 roku. W: Rozwój usług turystycznych u progu XXI wieku. Red. G. Gołembski. AE, Poznań 1999, s. 93. 56 A. S. Kornak, A. Rapacz: Zarządzanie turystyką i jej podmiotami..., op. cit., s. 118. 57 Autor artykułu uważa, że ujęcie statystyczne terminu „turysta” w którym mieści się pojęcie „kuracjusza” jest ważne, bo pozwala precyzyjniej oszacować ruch turystyczny na obszarach uzdrowiskowych. Jednak nie zawsze kuracjusz będzie spełniał kryterium dobrowolnego wyboru, chęci i miejsca pobytu uzdrowiskowego. Turysta realizujący cel zdrowotny robi to nie pod przymusem, z własnych chęci i do miejsca, które wybrał ze względu na realizację celu zdrowotnego. Nie każdy kuracjusz spełnia te kryteria. Niektórych pacjentów zmusza do pobytu uzdrowiskowego związanego z leczeniem uzdrowiskowym trudna sytuacja zdrowotna (ciężka choroba), natomiast nie interesuje ich samo uzdrowisko. Inni pacjenci udający się na leczenie zostają, poprzez skierowanie na pobyt uzdrowiskowy, zmuszeni do wyboru takiego uzdrowiska, do którego prywatnie jako turyści pewnie by się nie udali. 58 D. Dryglas: Kształtowanie produktu..., op. cit., s. 88. 59 Ibidem, s. 88. 60 Ibidem, s. 198-200. 61 Powodzenie kuracji leczniczych uzależnione jest również od atrakcyjności turystycznej uzdrowisk (odpowiednie środowisko przyrodnicze, możliwość uprawiania rekreacji, udział w imprezach kulturalnych, wycieczkach itp.). Również typowi turyści korzystać mogą z zabiegów lecznictwa uzdrowiskowego. 62 Konflikty rodzą się w momencie dużego zróżnicowania grup osób pod względem wieku, celu, długości i formy pobytu. Przykładowo, jeśli w jednym ośrodku uzdrowiskowym mamy kuracjuszy w starszym wieku oczekujących spokoju oraz młodych turystów przyjeżdżających zabawić się zwłaszcza nocną porą, to może dojść do różnego rodzaju konfliktów.

8

Badania potencjalnego i realnego popytu w Niemczech pozwoliły na określenie czterech

głównych segmentów (trendów) i związanych z nimi usług w komercyjnej turystyce zdrowotnej

widocznej również w kurortach, czyli:63

• usługi w ramach tzw. wakacji relaksujących (z ang. wellness holidays), gdzie celem wyjazdu do

kurortu są: relaks psychofizyczny, przywrócenie organizmowi człowieka sił i witalności;

• usługi w ramach tzw. wakacji piękności (z ang. beauty holidays) zawierające programy

z terapiami i usługami poprawiającymi wygląd gości uzdrowiskowych;

• usługi w ramach tzw. wakacji leczniczych (z ang. health care holidays) obejmujące metody

i terapie zapobiegające lub łagodzące stany chorobowe oraz leczenie różnorakich dysfunkcji

psychofizycznych;

• usługi w ramach tzw. wakacji odmładzających (anty-aging holidays) pozwalające utrzymać lub

poprawić kondycję psychofizyczną, a także skutecznie walczyć z negatywnymi dla zdrowia

nawykami.

Zakończenie

Turystyka uzdrowiskowa zyskuje systematycznie na znaczeniu przede wszystkim ze względu na

możliwości realizacji celu zdrowotnego, co jest głównie wynikiem wzrostu świadomości pro

zdrowotnej wśród społeczeństwa UE. Według Europejskiej Komisji Turystyki w latach 2000-2010

popyt na międzynarodową turystykę zdrowotną, która jest realizowana również na obszarach

uzdrowiskowych będzie rósł szybciej niż w innych rodzajach turystyki64.

Summary

Spa-tourism-theoretical formulation of problem

Article concerns of spa-tourism, which health is main aim. However the tourism in health

resorts this also realization different kinds of tourism beside health-tourism. It ranks to them

especially tourism: cultural, business, congress, country, adventure and transit tourism. In health

resorts spend following groups: patients, patients-tourists and tourists, which want to realize service

in frames so called: wellness holidays, beauty holidays, health care holidays and anty-aging

holidays.

Translated by Andrzej Hadzik

63 M. Januszewska: Znaczenie produktu uzdrowiskowego w rozwoju turystyki w Polsce. Op. cit., s. 228. 64 Roczne tempo wzrostu popytu na turystykę zdrowotną w analizowanym okresie ma wynosić minimum 3%. Dane Europejskiej Komisji Turystyki.

9

Dr hab. Beata Meyer Katedra Zarządzania Turystyką

ZRÓŻNICOWANIE FUNKCJI PEŁNIONYCH PRZEZ TURYSTYKĘ

Wstęp

Spośród szerokiego zakresu znaczeń określenia funkcja, w naukach ekonomicznych

najczęściej wybiera się podstawową definicję zaczerpniętą z matematyki, uznając w

uproszczeniu, że jest to zbiór relacji jednoznacznych zachodzących pomiędzy dwoma (lub

więcej) zbiorami elementów. W przypadku turystyki jej funkcje wynikają ze zróżnicowanych

związków i relacji powstających na różnych płaszczyznach życia gospodarczego i

społecznego podczas realizacji działalności turystycznej. Przyjmuje się, że funkcje turystyki

w sposób bezpośredni wynikają z następstw jej rozwoju, ze względu zaś na dużą

interdyscyplinarność turystyki dotyczą zróżnicowanych aspektów funkcjonowania systemów

społeczno-gospodarczych1. Celem opracowania jest klasyfikacja funkcji pełnionych przez

turystykę oraz wskazanie na ich różnorodność, przejawiającą się w szerokim spektrum

oddziaływania gospodarczego, społecznego i przestrzennego.

1. Zróżnicowanie i charakter funkcji turystyki

Wielość funkcji przypisywanych współczesnej turystyce wynika z faktu, iż oddziałuje

ona na większość sfer życia człowieka, powodując określone skutki. Konsekwencje rozwoju

turystyki mają zróżnicowany zakres i charakter, ale w przeważającej mierze kumulują się na

trzech płaszczyznach: gospodarczej, społeczno-kulturowej oraz przestrzenno-środowiskowej .

Pierwotny charakter mają zmiany pojawiające się w wyniku rozwoju turystyki na

płaszczyźnie społeczno-kulturowej, gdyż dotyczą turystów i realizowanych przez nich celów,

co jest istotą turystyki. Obejmują one również przeobrażenia, którym ulegają społeczności

(przede wszystkim obszarów recepcji turystycznej) pod wpływem turystyki. Przekształcenia

na płaszczyźnie gospodarczej są następstwem procesów wzbudzonych przez konieczność

zapewnienia turystom jak najlepszych warunków dla realizacji przyjętych celów podróży, co

wymaga odpowiednio rozwiniętej sfery dóbr i usług. Rozwój tej sfery znajduje

odzwierciedlenie w gospodarce, a zmiany te można rozpatrywać w ujęciu lokalnym,

regionalnym, krajowym, międzynarodowym i globalnym. Wraz z rozwojem turystyki, a w

szczególności wraz z pogłębianiem się jej masowego charakteru, coraz wyraźniejsze są skutki

1 W.Gaworecki: Turystyka. PWE. Warszawa 1998, s.302

1

na płaszczyźnie przestrzenno-środowiskowej. Mają one charakter wtórny i obejmują

oddziaływanie turystyki na zagospodarowanie przestrzenni, w tym krajobraz obszaru, na

który składają się elementy przyrodnicze i antropogeniczne (rysunek 1).

Płaszczyzna gospodarcza

Płaszczyzna społeczno-kulturowa

Środowisko przyrodnicze

Płaszczyzna przestrzenno-środowiskowa

Zasięg lokalny

Zasięg regionalny

Turyści Ludność obszarów recepcji

turystycznej Środowisko

antropo-geniczne

Zasięg globalny

Zasięg międzyna-

rodowy

Zasięg krajowy

KONSEKWENCJE ROZWOJU TURYSTYKI

Rysunek 1 Konsekwencje rozwoju turystyki Źródło: opracowanie własne

Z charakteru działalności turystycznej, wynikającego z procesu obsługi turystów

(realizowanego na pięciu etapach podróży turystycznej) wynika, że bezpośredni wpływ

turystyki jest identyfikowany na wszystkich obszarach, przez które przebiega podróż

turystyczna (rysunek 2)2.

Funkcje turystyki ujawniając się na wszystkich etapach podróży turystycznej

przejawiają się więc nie tylko w obszarach recepcji turystycznej, ale również w obszarach

emisji turystycznej oraz tranzytowych. Skutki dla obszarów recepcji turystycznej pojawiające

się na etapie pobytu, wynikają z realizacji głównego celu podróży, cechują się największym

zróżnicowaniem i zasięgiem, przejawiają się na wielu płaszczyznach, wzajemnie warunkują i

stanowią czynnik determinujący dalszy rozwój turystyki. Konsekwencje dla obszarów stałego

zamieszkania turystów pojawiają się w fazie przygotowania i podsumowania podróży

turystycznej. Wynikają z konieczności podjęcia określonych działań, przed rozpoczęciem

podróży turystycznej oraz oceny wyjazdu turystycznego dokonanej po powrocie. Obszary

tranzytowe podlegają presji turystyki na etapie przejazdu, do miejsca docelowego i powrotu

do miejsca zamieszkania.

2 W sposób pośredni turystyka wpływa na obszary położone poza trasą podróży turystycznej, ale związane np. z pośrednią gospodarką turystyczną.

2

Etap V Podsumowanie Obszarów emisji

Etap IV Przejazd Obszarów tranzytowych

Etap II Przejazd Obszarów tranzytowych

Etap I Przygotowanie Obszarów emisji

Etap III Pobyt Obszarów recepcji

Konsekwencje dla

Rysunek 2 Konsekwencje rozwoju turystyki na poszczególnych etapach podróży turystycznej Źródło: Opracowanie własne.

Skutki oddziaływania turystyki mogą mieć zarówno charakter pozytywny, jak i

negatywny. W przypadku wpływu korzystnego określane są mianem eufunkcji (lub funkcji),

w przeciwnym przypadku noszą miano dysfunkcji3. Każdą z funkcji turystyki można również

rozpatrywać w kategoriach funkcji4:

− Oczekiwanych, obejmujących spodziewane efekty turystyki,

− Postulowanych, obejmujących pożądane efekty turystyki.

− Rzeczywistych, obejmujących realne efekty turystyki.

Na przykład oczekiwane efekty funkcji kształceniowej są związane z realizacją zainteresowań

poznawczych turystów, konsekwencje postulowane obejmują pożądany wzrost wiedzy u

turystów, skutki rzeczywiste zaś w sposób bezpośredni zależą od organizacji wyjazdu i mogą

oznaczać realne podniesienie poziomu wiedzy turystów (w przypadku prawidłowej realizacji

podróży) lub jego stagnację czy obniżenie (w przypadku nieprawidłowej realizacji podróży).

Funkcja rzeczywista może być jednak nie tylko mniejsza od oczekiwanej, ale również może

ją przerastać. W zaprezentowanym przykładzie stanie się tak wówczas, gdy funkcja

kształceniowa dodatkowo przyczyni się do poprawy kondycji turystów.

2. Klasyfikacja funkcji pełnionych przez turystykę

Najczęściej przyjmowana typologia funkcji turystyki (wg W.Gaworeckiego) wyróżnia

dziesięć podstawowych funkcji turystyki: wypoczynkową, zdrowotną, wychowawczą,

kształceniową, edukacji kulturowej, kształtowania świadomości ekologicznej, etniczną,

3 W.Alejziak: Turystyka w obliczu wyzwań XXI wieku. ALBIS. Kraków 1999, s.32. 4 W.Gaworecki: op.cit.,..., s.303

3

ekonomiczną, miastotwórczą i polityczną5. Wydaje się jednak, że funkcje: edukacji

kulturowej i kształtowania świadomości ekologicznej stanowią część funkcji kształceniowej

(potraktowanej w sposób szeroki), brakuje zaś funkcji kształtowania przestrzeni (obejmującej

procesy: urbanizacji oraz przekształcania środowiska przyrodniczego), która przy

postępującej masowości turystyki nabiera coraz istotniejszego znaczenia. Również funkcje

wypoczynkową i zdrowotną można potraktować łącznie, gdyż najczęściej realizowane są

łącznie i wzajemnie się warunkują. Można zatem zaproponować następujący podział funkcji

turystyki (rysunek 3):

− Wypoczynkowo-zdrowotna

− Kształceniowa (w tym edukacji kulturowej oraz kształtowania świadomości ekologicznej)

− Wychowawcza

− Etniczna

− Ekonomiczna

− Polityczna

− Kształtowania przestrzeni (urbanizacyjna oraz kształtowania środowiska przyrodniczego)

F U N K C J E

T U R Y S T Y K I

Wychowawcza

Etniczna

Polityczna

Kształceniowa

Kształtowania przestrzeni

Ekonomiczna

Wypoczynkowo-zdrowotna

Wypoczynkowa

Zdrowotna

Edukacji kulturowej Kształtowania świadomości ekologicznej

Urbanizacyjna

Kształtowania środowiska przyrodniczego

Rysunek 3 Funkcje turystyki Źródło: Opracowanie własne

5 Ibidem, s.304.

4

Taki podział pozawala na wyraźniejsze rozgraniczenie poszczególnych funkcji

turystyki (które i tak w pewnym stopniu się przenikają) oraz uwzględnienie coraz silniejszego

wpływu turystyki na przestrzeń.

3. Funkcje turystyki realizowane głównie na płaszczyźnie społeczno-kulturowej

Oddziaływanie turystyki na środowisko społeczno-kulturowe ma charakter pierwotny,

gdyż podstawową przyczyną podróży turystycznych jest realizacja potrzeb turystów, co ma

bezpośredni wpływ właśnie na tę grupę społeczną. Druga grupa podlegająca oddziaływaniu

turystyki, to ludność zamieszkująca obszary odwiedzane przez turystów.

Do funkcji turystyki realizowanych na płaszczyźnie społeczno-kulturowej można

zaliczyć: wypoczynkowo-zdrowotną, kształceniową, wychowawczą, etniczną i ekonomiczną.

Większość funkcji dotyczy zarówno turystów, jak i ludności miejscowej, jednakże funkcja

wypoczynkowo-zdrowotna w zdecydowanie większym stopniu dotyczy turystów,

ekonomiczna zaś ludności obszarów recepcji.

3.1. Funkcja wypoczynkowo-zdrowotna

Funkcja wypoczynkowo-zdrowotna jest konsekwencją realizacji jednego z

podstawowych celów stawianych przed turystyką, którym jest regeneracja sił fizycznych i

psychicznych człowieka następująca poza miejscem stałego zamieszkania. Połączenie funkcji

wypoczynkowej i zdrowotnej turystyki, jest możliwe, gdyż funkcja wypoczynkowa

przyczynia się do poprawy stanu zdrowia człowieka, a funkcja zdrowotna (w większości

przypadków) dla osiągnięcia optymalnych efektów wymaga wypoczynku.

Funkcja wypoczynkowa ma na celu zapewnienie odzyskania sił, możliwego dzięki

właściwie realizowanemu wypoczynkowi, którego celem jest likwidacja zmęczenia

przejawiającego się w zróżnicowanych zmianach biochemicznych i fizjologicznych

organizmu oraz ich odbicia w sferze subiektywnych odczuć człowieka. Skuteczny

wypoczynek prowadzi do usunięcia tych zmian i pełnego przywrócenia obniżonej przez

zmęczenie sprawności organizmu, zarówno fizycznej, jak i umysłowej6. Z fizjologicznego

punktu widzenia wypoczynek może przybierać formę bierną, gdy następuje minimalizacja

aktywności fizycznej i umysłowej (np. turystyka wypoczynkowa, agroturystyka), bądź

czynną, gdy podejmowana jest aktywność fizyczna lub umysłowa o różnej intensywności,

ujęta w ramy zorganizowanych zajęć (np. turystyka kwalifikowana). Równie istotnym

aspektem funkcji wypoczynkowej, jak likwidacja skutków zmęczenia pracą zawodową, jest

przywracanie równowagi psychofizycznej. Bardzo często bowiem w realiach współczesnego

6 T.Łobożewicz, G.Bieńczyk: Podstawy turystyki. WSE. Warszawa 2001, s.55.

5

świata człowiek traci poczucie panowania nad procesami, w których na co dzień uczestniczy,

przez co narażony jest na frustrację, konflikty z otoczeniem i samym sobą7. Wyjazd

turystyczny pozwala na odzyskanie równowagi i poczucia wewnętrznej kontroli nad własnym

życiem.

Jednocześnie likwidacja zmęczenia jest obecnie tylko jednym z efektów szeroko

rozumianego wypoczynku, który powinien służyć także rozwojowi osobowości, podnoszeniu

sprawności fizycznej oraz profilaktyce zdrowotnej, przez co łączy się ona z funkcją

zdrowotną turystyki, której celem głównym jest dążenie do poprawy stanu zdrowia człowieka

(turystyka zdrowotna). Zdrowie rozumiane jest zaś w sposób kompleksowy oznaczając

„...podstawową wartość indywidualną, warunkującą istnienie i działanie każdego człowieka

zgodnie z jego celami (...). Jest to trwała dyspozycja psychofizyczna do względnie

systematycznego wydatkowania energii i do stałej regeneracji sił dla odzyskania dobrego

samopoczucia psychicznego (...) oraz satysfakcji związanych (...) z osiąganiem celów, do

których człowiek dąży (...). Jest to również zdolność do harmonijnego współżycia i

działania”8. Zagrożenia zdrowia (poza czynnikami indywidualnymi) w dużej mierze wynikają

z zagrożeń środowiskowych towarzyszących współczesnej cywilizacji, których konsekwencje

tworzą układ czynników agresywnych, wywołujących zagrożenia warunków zdrowotnych.

Potrzeba zachowania w takich warunkach dobrego zdrowia wymaga czasowego oderwania od

warunków codziennej egzystencji, co może być realizowane przez wyjazdy turystyczne.

Zmiana otoczenia na inne, zwykle bardziej przyjazne człowiekowi, czystsze i bardziej

atrakcyjne zapewnia możliwość realizacji funkcji zdrowotnej. Służą temu również nowe

formy turystyki pojawiające się w ramach turystyki zdrowotnej obejmujące (poza znanymi od

dawna) wyjazdami do uzdrowisk również pobyty w SPA9, korzystanie z wczasów

odchudzających czy odmładzających.

Znaczenie funkcji wypoczynkowo-zdrowej turystyki nie ogranicza się jedynie do

poprawy kondycji fizycznej i psychicznej poszczególnych turystów. Jest to skutek

podstawowy mający dalsze konsekwencje w postaci wzrostu wydajności i efektywności

wykonywanej przez nich pracy, co przyczynia się do uzyskiwania lepszych wyników przez

przedsiębiorstwa i całą gospodarkę. W takim ujęciu można stwierdzić, że funkcja

7 W.Alejziak: Turystyka..., op.cit., s.34. 8 W.Gaworecki: op.cit., s.305. 9 SPA z łaciny oznacza ”Sanus Per Aquam", czyli "Zdrowie przez Wodę". Idea SPA łączy rozmaite sposoby pielęgnacji poprzez odpowiednio dobrane zabiegi, najczęściej oparte na terapiach wodnych i masażach. Programy pielęgnacyjne SPA dbają nie tylko o właściwą kondycję całego ciała (nawilżanie, odżywianie i ujędrnianie skóry), ale i umysłu (relaks, odstresowywanie, pobudzenie lub spokój).

6

wypoczynkowo-zdrowotna może być jednym ze stymulatorów ogólnie pojmowanego

rozwoju, gdyż w optymalnych warunkach może być nośnikiem wielu korzyści społecznych, z

określonymi implikacjami ekonomicznymi.

Pojawiające się dysfunkcje wypoczynkowo-zdrowotne wynikają najczęściej ze złej

organizacji wyjazdów, czego konsekwencją jest zwiększenie zmęczenia lub pogorszenie stanu

zdrowia turystów (choroba pourlopowa). Sytuacje takie zdarzają się w przypadku złego

doboru elementów programu nie uwzględniającego np. wieku czy kondycji uczestników.

Zagrożenia urazami różnego rodzaju niesie intensywne uprawianie turystyki kwalifikowanej.

Globalne niebezpieczeństwa dla zdrowia turystów związane są z takimi czynnikami jak:

dziura ozonowa (powodująca obrażenia u osób korzystających ze słońca bez zabezpieczenia),

czy możliwość zarażenia się różnymi chorobami, w tym AIDS.

3.2. Funkcja kształceniowa

Funkcja kształceniowa (określana również jako poznawcza) wynika z realizacji

potrzeb poznawczych człowieka podczas podróży turystycznych. Zdobywa on wówczas

(bądź rozszerza) posiadaną wiedzą o kraju i świecie. Bezpośredni kontakt z otaczającą

rzeczywistością powoduje, że człowiek jest bardziej otwarty na odkrywane wartości i w

szczególny sposób zapamiętuje i uświadamia sobie poznawane fakty i procesy10. Dodatkowo,

podczas podróży turysta ma możliwość przyswojenia sobie określonych umiejętności, które

może spożytkować w sposób praktyczny. Funkcja kształceniowa stymuluje aktywność

intelektualną człowieka, co znajduje wykorzystanie w procesie kształcenia rozumianym jako

„...samodzielne i kierowane czynności człowieka podejmowane dla osiągnięcia określonego

zasobu wiedzy o otaczającym go świecie, poznania samego siebie, zdobycia umiejętności

potrzebnych mu do przeobrażenia świata i do rozwoju jego określonych uzdolnień,

zainteresowań i ogólnej sprawności umysłowej”11. Uznaniem znaczenia turystyki w tym

procesie jest organizacja wycieczek i innych form wyjazdów młodzieży szkolnej (a także

osób dorosłych), których celem jest np. poznanie historii, geografii i przyrody obszarów (np.

wycieczki krajoznawcze), czy nauka i doskonalenie języków obcych (np. poprzez ich

wykorzystanie w praktyce).

Funkcja kształceniowa turystyki może przejawiać się w stosunku do środowiska

kulturowego oraz przyrodniczego i w obu przypadkach poza realizacją głównego celu, jakim

jest rozszerzenie poziomu wiedzy, może spełniać funkcje dodatkowe. Mają one na tyle istotne

znaczenie w procesie kształcenia, że należy je wyszczególnić również jako elementy funkcji

10 W.Alejziak: Turystyka..., op.cit., s.42. 11 W.Gaworecki: op.cit., s.310.

7

kształceniowej. Są to funkcje: edukacji kulturowej i kształtowania świadomości ekologicznej.

3.3. Funkcja edukacji kulturowej

Wynika ona ze ścisłych związków turystyki i kultury, mających charakter dwustronny.

Oznacza to, że kultura jest jednym z elementów stymulujących turystykę, turystyka zaś

wpływa na zmiany w kulturze. Turystyka jest zjawiskiem kulturowym i jest uznawana za:

funkcję kultury, element kultury, przekaz kultury oraz czynnik przemian kultury. Stanowi

również płaszczyznę spotkania kultur12. Turystyka stwarza możliwości promowania wartości

kulturowych i kultywowania dziedzictwa przeszłości. Dzięki turystyce, która umożliwia

poznanie bogactwa i różnorodności kultur, tradycji, zwyczajów, stylów architektonicznych,

religii, itd., możliwe jest kształtowanie szacunku i tolerancji dla odmiennego sposobu życia,

zachowań czy systemów wartości, które dzięki poznaniu stają się bardziej zrozumiałe i

bliższe.

3.4. Funkcja kształtowania świadomości ekologicznej

W bezpośredni sposób wynika ona z wykorzystywania zasobów przyrodniczych przez

turystykę. Podobnie jak w przypadku kultury, relacje pomiędzy turystyką a środowiskiem

stanowią interakcję, w której środowisko przyrodnicze (poprzez walory turystyczne)

warunkuje rozwój turystyki, ta zaś rozwijając się stwarza zagrożenie dla środowiska i je

przekształca. Konieczne jest zbudowanie świadomości, że dobra przyrodnicze, z których

korzysta turystyka należą do dóbr rzadkich i w dużej mierze trudnoodnawialnych, większość

zaś unikatowych walorów przyrodniczych w żaden sposób nie może zostać odtworzona.

Nadmierna eksploatacja przyczyniając się do ich niszczenia równocześnie pozbawia turystykę

podstaw funkcjonowania, którymi są walory turystyczne. Proces budowania świadomości

ekologicznej ma na celu stymulowanie zachowań proekologicznych, których konsekwencją

będzie zmniejszenie degradacyjnego wpływu turystyki na środowisko.

Funkcja kształceniowa jest realizowana nie tylko w stosunku do turystów, ale również

w stosunku do mieszkańców obszarów recepcji turystycznej. Poznają oni odmienną od

własnej (a reprezentowaną przez turystów) kulturę, często ulegając jej wpływom, co ma

zarówno pozytywne, jak i negatywne skutki. Do pozytywnych można zaliczyć: wzrost

świadomości znaczenia wykształcenia, motywację do podnoszenia kwalifikacji zawodowych

(w tym nauka języków obcych), wzrost zainteresowania własnym dziedzictwem kulturowym i

troska o jego zachowanie, rozwój kultury regionalnej, sztuki ludowej, pielęgnowanie folkloru.

Dodatkowo ludność miejscowa szybko przyswaja sobie zachowania zaobserwowane u

12 K.Przecławski: Człowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki. ALBIS.Kraków 1997, s.32-33.

8

turystów (dobre i złe), co może skutkować zwiększeniem zapotrzebowania na wydarzenia

kulturalne i uczestnictwo w nich (korzystają wówczas z tego typu imprez organizowanych dla

turystów). Również funkcja kształtowania świadomości ekologicznej ma duże znaczenie dla

ludności obszarów recepcji turystycznej, gdyż dotyczy ich bezpośrednio. Uświadomienie

potrzeby ochrony środowiska przyrodniczego, które stanowi podstawę dla funkcjonowania i

rozwoju (ponieważ jest źródłem walorów turystycznych) danego systemu społecznego

stwarza szansę na jego zrównoważony rozwój.

Dysfunkcje pojawiające się w związku z aspektem kształceniowym turystyki mogą

być związane z:

− Powierzchowną i niepełną percepcją przez turystów prezentowanych walorów, co

najczęściej jest to wynikiem nieprawidłowej organizacji imprezy turystycznej, podczas

której jest zbyt dużo obiektów do zobaczenia, jest to określony wybór obiektów nie

zawsze wynikający z racjonalnych przesłanek (a np. z mody czy zabiegów

marketingowych), brakuje kontaktu z codziennym życiem obszaru. Uniemożliwia to

prawidłową realizację funkcji kształceniowej, nie daje, bowiem podstaw dla rzetelnej i

kompleksowej wiedzy o danym obszarze i społeczeństwie.

− Komercjalizacją kultury miejscowej, która prowadzi do zaniku autentyczności jej

przejawów, zmiany tradycyjnych wartości i obyczajów, wynikającej z chęci dopasowania

ich do wyobrażeń turystów o odwiedzanym regionie.

− Niszczeniem walorów turystycznych zarówno przyrodniczych, jak i kulturowych, co jest

wynikiem ich nadmiernej eksploatacji przez turystów, przejawiającej się w zbyt dużej

liczbie turystów oraz ich niewłaściwym zachowaniu.

3.5. Funkcja wychowawcza

Funkcja wychowawcza pełni bardzo ważną rolę społeczną, gdyż jej celem

(wynikającym z definicji wychowania) jest kształtowanie osobowości człowieka13 i

przygotowanie go do życia w społeczeństwie14. Jest to proces długotrwały, odbywający się

właściwie podczas całego życia człowieka, który dorastając, dojrzewając i starzejąc się

wchodzi w kolejne grupy społeczne i przyswaja sobie określone role społeczne, które w tych

grupach musi pełnić.

13 Osobowość jest złożonym zbiorem właściwości psychicznych, które wpływają na charakterystyczne wzorce zachowania jednostki i są niezmienne czasowo i sytuacyjnie. Osobowość w największym stopniu determinuje sposób odbioru rzeczywistości, formy zachowania czy reakcje na bodźce zewnętrzne, Vademecum pilota grup turystycznych. Red. G.Gołembski, Wydawnictwo AE w Poznaniu Poznań 2001, s. 195. 14 T.Łobożewicz, G.Bieńczyk: Podstawy..., op.cit., s.63.

9

Na każdym etapie życia człowieka turystyka stwarza wiele możliwości oddziaływania na

jego osobowość, kształtując uczucia i emocje, ale największy wpływ wywiera na ludzi

młodych. Wyjazdy turystyczne umożliwiają, bowiem zarówno kontakt z przyrodą, jak i

innymi ludźmi. Z jednej strony pozwala to na poznanie zasad obcowania z przyrodą oraz

uwrażliwienie na jej piękno, z drugiej zaś kontakty z innymi uczestnikami realizowane w

grupie, które wiążą się z takimi cechami jak: aktywność, wspólnota przeżyć, więzy

koleżeństwa, odpowiedzialność, odwaga, zaradność itp., które kształtują cechy osobowości i

postawy społecznie pożądane15. Funkcjonowanie w grupie turystycznej w różnych

sytuacjach, wymaga zaangażowania w realizację programu i jest zdeterminowane treścią i siłą

norm moralnych regulujących współżycie społeczne. Udział w ruchu turystycznym, podobnie

jak w innych dziedzinach życia, wymaga od jego uczestników postępowania zgodnego z

normami moralnymi16. Konieczność podejmowania wysiłku w celu realizacji celów turystyki

(np. kwalifikowanej) mobilizuje do pracy nad sobą, uczy pokonywania przeciwności i

adaptacji do nowych warunków i okoliczności. Wyjazdy rodzinne sprzyjają budowaniu więzi

i integrują rodzinę. Dodatkowo, o czym była mowa już wcześniej, relacje z innymi kulturami

uczą tolerancji i szacunku dla odmienności.

Funkcja wychowawcza dotyczy również społeczności obszarów recepcji turystycznej,

które pod wpływem kontaktów z turystami ulegają istotnym przemianom, co dotyczy

poglądów, sposobów zachowania czy zainteresowań.

3.6. Funkcja etniczna

U podstaw funkcji etnicznej leży wspólne dziedzictwo oraz liczne związki na

płaszczyźnie historyczno-kulturowej pomiędzy obszarami emisji i recepcji turystycznej17.

Funkcja etniczna jest realizowana przez turystykę etniczną, której celem są odwiedziny w

kraju urodzenia (własnego lub przodków), czemu sprzyjają procesy kultywowania odrębności

kulturowej. Turystyka etniczna jest szczególnie ważna dla emigrantów, którym umożliwia

bezpośredni kontakt z krajem ojczystym, a u osób urodzonych poza krajem przyczynia się do

zwiększenia świadomości narodowej. Funkcja etniczna przejawia się w poznawaniu geografii,

historii i kultury kraju rodzinnego, nauce języka, nawiązywaniu (i utrzymywaniu) kontaktów

rodzinnych i towarzyskich, obserwacji przemian: politycznych, gospodarczych i społecznych,

które mogą dać impuls do nawiązania kontaktów nie tylko na płaszczyźnie sentymentalnej,

ale również gospodarczej.

15 W.Alejziak: Turystyka..., op.cit., s.37 16 T.Łobożewicz, G.Bieńczyk: Podstawy..., op.cit., s.66 17 W.Gaworecki: op.cit., s.330.

10

4.Funkcje turystyki realizowane głównie na płaszczyźnie gospodarczej

Funkcje turystyki realizowane na płaszczyźnie gospodarczej wynikają z faktu, iż

turystyka ma określone skutki ekonomiczne. Całokształt działań podejmowanych w celu

realizacji potrzeb zgłaszanych przez turystów wymaga rozbudowanej sfery dóbr i usług,

której funkcjonowanie przynosi określone konsekwencje.

Główną funkcją przejawiającą się na płaszczyźnie gospodarczej jest funkcja

ekonomiczna, obok niej można wyróżnić funkcję polityczną i urbanizacyjną (ze względu na

jej znaczenie w procesie kształtowania przestrzeni zostanie ona omówiona w dalszej części).

4.1. Funkcja ekonomiczna

Jest efektem konsumpcyjnego charakteru turystyki, który powoduje liczne

konsekwencje we wszystkich sferach gospodarowania. Turyści, osiągając cele swoich

podróży, są konsumentami wielu dóbr i usług, stając się jednocześnie nośnikiem popytu na

różnorodne świadczenia turystyczne i paraturytyczne18. Uczestnicy ruchu turystycznego

przenoszą, bowiem wraz ze sobą wszystkie tzw. stałe elementy popytu turystycznego

(potrzeby bytowe) oraz tworzą potrzeby wynikające z motywów wyjazdu i osiągania celów

turystycznych19. Konieczność ich zaspokojenia wywołuje szereg konsekwencji

ekonomicznych (oraz społecznych i środowiskowych) przejawiających się na wszystkich

etapach podróży turystycznej oraz na wszystkich obszarach związanych z jej realizacją20. Ich

zasięg może mieć wymiar lokalny, regionalny, krajowy, międzynarodowy lub globalny.

Ze względu na kumulację turystów oraz ich potrzeb w czasie i przestrzeni, największa

część konsekwencji jest identyfikowana w obszarach recepcji turystycznej. Najczęściej

ekonomiczne następstwa napływu turystów do regionu postrzegane są poprzez wartość

środków finansowych napływających do regionu, gdyż jest to łatwo rozpoznawalny

wyznacznik zachodzących zmian. Jednakże najistotniejsze zmiany o charakterze

bezpośrednim są generowane na rynku pracy, w systemie infrastruktury i lokalnym budżecie.

W wyniku pojawienia się (lub zwiększenia) ruchu turystycznego w regionie

recepcyjnym następuje wzrost zapotrzebowania na lokalną infrastrukturę oraz obsługę

turystów. Realizacja tego zapotrzebowania wymaga ludzi, towarów i usług21. Wyraźnie

zaznacza się aktywizacja zawodowa lokalnych społeczności, wyrażająca się zarówno we

18 Ibidem, s.324. 19 W.Alejziak: Turystyka..., op.cit., s.49. 20 Jak wspomniano wcześniej w szerokim ujęciu konsekwencje te dotykają również obszarów nie związanych bezpośrednio z realizacją podróży turystycznej, ale związanych np. z pośrednią gospodarką turystyczną. 21 B.Meyer: Turystyka a środowisko antropogeniczne. ZN US nr 361, Ekonomiczne Problemy Turystyki nr 3, Szczecin 2003, s.83-86.

11

wzroście zatrudnienia (często jedynie sezonowym), jak i dywersyfikacji zawodowej22. Wzrost

liczby zatrudnionych wynika nie tylko z konieczności obsługi turystów, ale również z

uruchomienia inwestycji związanych z rozbudową infrastruktury, wymagających ludzi do

pracy. Równolegle powstają nowe podmioty gospodarcze, które zajmują się organizacją i

wykonaniem przedstawionych zadań.. Zarówno obsługa turystów, jak i rozbudowa

infrastruktury, poza siłą roboczą, wymagają określonego asortymentu towarów i usług, bez

których niemożliwe byłyby jakiekolwiek działania. Ich zróżnicowanie jest bardzo duże, co

wynika z charakteru działalności. Zapotrzebowanie na towary i usługi wynika również ze

wzrastającego zatrudnienia w regionie recepcji turystycznej, które powoduje nie tylko spadek

bezrobocia, ale także wzrost dochodów ludności w regionie, co prowadzi do wzrostu

społecznego spożycia oraz wzrostu stopy życiowej jednostek i poziomu życia w regionie. Dla

zapewnienia takiej podaży dóbr konsumpcyjnych na rynku regionalnym, która będzie w

stanie zaspokoić popyt zgłaszany przez turystów i zwiększony popyt ludności miejscowej,

wynikający ze wzrostu dochodów, konieczne jest zwiększenie produkcji różnorodnych dóbr.

Udostępnienie wszystkich niezbędnych towarów i usług generuje zapotrzebowanie na pracę w

kolejnych sektorach gospodarki i uruchamia efekt mnożnikowy.

System świadczenia usług turystycznych oraz proces tworzenia nowych elementów

zagospodarowania przestrzennego przynosi określone przychody do lokalnego budżetu. Wraz

ze wzrostem liczby odwiedzających, zwiększają się przychody regionu w wyniku transferu

środków pieniężnych z miejsc stałego zamieszkania turystów do regionu recepcji

turystycznej. Wpływy do budżetu, generowane przez sektor turystyczny, pochodzą z tytułu:

szeroko rozumianych wydatków turystów, świadczenia usług przez organizatorów podróży,

świadczenia usług transportowych przez własnych przewoźników, działalności pozostałych

miejscowych podmiotów gospodarczych, których działalność bezpośrednio lub pośrednio jest

związana z turystyką, dochodów ludności miejscowej.

Wzrost przychodów lokalnych umożliwia finansowanie wielu przedsięwzięć

społeczno-gospodarczych związanych często z infrastrukturą usługowo-komunalną,

przeznaczoną dla miejscowej społeczności i turystów. Podejmowane inwestycje stwarzają

ponownie zapotrzebowanie na pracę, towary i usługi. Dodatkowo system nowopowstałej,

nowoczesnej infrastruktury może być wykorzystany nie tylko przez turystykę, ale także przez

inne rodzaje działalności. Udostępnienie dobrych warunków funkcjonowania (rozwinięte

sieci: transportu, telekomunikacji, bankowości i inne) stwarza szansę na pobudzenie

22 S.Wodejko: Ekonomiczne zagadnienia turystyk. WSHiP. Warszawa 1998, s. 96.

12

aktywności innych gałęzi gospodarki regionalnej, a także przyciągnięcie inwestorów spoza

regionu, którzy chętnie ulokują swoją działalność w regionie dobrze przygotowanym od

strony formalnej i infrastrukturalnej. Zgodnie zaś z regułą korzyści urbanizacji i lokalizacji23,

zainicjowane zostaną procesy kooperacji i koncentracji, które przyciągną do regionu kolejne

przedsiębiorstwa i gałęzie gospodarki.

Konsekwencje rozwoju turystyki mogą zostać zdyskontowane zarówno przez obszary

recepcji jak i emisji turystycznej (korzyści w obszarach tranzytowych są nieporównanie

mniejsze). Prowadzona w regionach polityka turystyczna, może prowadzić do walki

konkurencyjnej o świadczenie usług i produkcję na rzecz konsumpcji turystycznej, jeżeli oba

regiony są zainteresowane tego typu działalnością.

Dochodzi również do wtórnej redystrybucji dochodu narodowego, gdyż obszary

recepcyjne najczęściej charakteryzują się niższym poziomem rozwoju gospodarczego niż

obszary emisyjne. Dokonuje się to za pośrednictwem różnych form transferu turystycznego

(pieniądze zarobione w regionie bogatszym są wydawane w regionie biedniejszym) i pomaga

w zmniejszaniu dysproporcji regionalnych w zakresie poziomu rozwoju społeczno-

gospodarczego, a tym samym poziomu życia ludności.

Rozwój turystyki nie ma jednakże jedynie jednostronnego, pozytywnego wymiaru.

Wzrost potencjału gospodarczego regionu, stwarzający coraz lepsze warunki rozwoju

przedsiębiorczości społeczności lokalnej oraz powodujący podniesienie stopy życiowej w

regionie, może być również przyczyną konsekwencji negatywnych.

Dysfunkcje pojawiające się w sferze gospodarczej są związane z: presją inflacyjną,

barierą siły roboczej, wzrostem kosztów ekologicznych, obniżeniem poziomu życia w

regionie oraz zjawiskiem monokultury turystycznej24.

4.2. Funkcja polityczna

Funkcja polityczna turystyki jest związana przede wszystkim z turystyką

międzynarodową, co pozwala na realizację zróżnicowanych celów politycznych państwa,

takich jak: kształtowanie wizerunku danego kraju za granicą, charakter i zakres stosunków z

innymi krajami, współpraca międzynarodowa oraz procesy integracyjne. Turystyka uważana

jest również za taki typ działalności, który może wnieść duży wkład w politykę pokojową i

propagowanie współpracy między narodami25. Na szczeblu krajowym zaś funkcja polityczna

23 Określanych łącznie efektami zewnętrznymi skali (lub efektami aglomeracji). 24 S.Wodejko: Ekonomiczne..., op.cit., s.97. 25 W.Alejziak: Turystyka..., op.cit., s.65.

13

daje możliwość propagowania zmian i osiągnięć danego kraju, co wpływa na ocenę polityki

prowadzonej przez państwo i jego ogólny wizerunek.

5. Funkcje turystyki realizowane głównie na płaszczyźnie przestrzenno-środowiskowej

Wraz ze wzrostem liczby osób uczestniczących w turystyce wzrasta również jej

znaczenie w procesach kształtowania przestrzeni i to zarówno w części środowiska

przyrodniczego, jak i antropogenicznego (stworzonego przez człowieka). Wykorzystując w

procesie rozwoju elementy środowiska turystyka powoduje ich przekształcenia.

5.1. Funkcja kształtowania przestrzeni

Przekształcanie przestrzeni przez turystykę rozpoczyna się w momencie, gdy jest

realizowane zainteresowanie turystów określonym elementem przestrzeni (walory

turystyczne). Tworzenie infrastruktury umożliwiającej korzystanie z walorów turystycznych i

ich ochronę, budowa i rozbudowa infrastruktury zapewniającej zaspokojenie potrzeb o

charakterze turystycznym (i innych zgłaszanych przez turystów), powstawanie urządzeń bazy

towarzyszącej oraz cała sfera ich właściwego funkcjonowania, to główne czynniki

powodujące zmiany w przestrzeni. Nowa jakość powstająca w przestrzeni nie pozostaje bez

wpływu dla dalszego rozwoju turystyki, gdyż w wyniku zaistniałych zmian powstają

zmodyfikowanie (lub zupełnie nowe) warunki jej funkcjonowania. Kumulacja oddziaływań

turystyki na przestrzeń może utrudnić lub nawet uniemożliwić jej prawidłowe

funkcjonowanie i dalszy rozwój. Ograniczoność przestrzeni i jej zasobów ma w tym

przypadku kluczowe znaczenie, gdyż niewłaściwe gospodarowanie nimi może pozbawić

turystykę fundamentów (walory turystyczne), na których jest oparty jest jej rozwój.

5.2. Funkcja urbanizacyjna

Funkcja urbanizacyjna turystyki obejmuje konsekwencje ruchu turystycznego i

działalności turystycznej mające wpływ na procesy urbanizacji (wyrażające się przez wzrost

liczby ludności miejskiej oraz liczby i obszaru terenów miejskich). Wpływ turystyki jest

wyraźnie widoczny na wszystkich płaszczyznach urbanizacji:

− Na płaszczyźnie demograficznej turystyka przyczynia się do wzrostu liczby ludności stale

i sezonowo przebywającej w miejscowościach turystycznych.

− Na płaszczyźnie ekonomicznej turystyka poprzez wzrost zatrudnienia w sektorze obsługi

turystów przyczynia się do powiększana przewagi zatrudnienia i dochodów z sektorów

pozarolnicznych nad rolniczymi.

− Na płaszczyźnie psychologicznej turystyka powoduje przejmowanie miejskiego stylu

życia przez ludność obszarów recepcji turystycznej.

14

− Na płaszczyźnie przestrzennej turystyka przyczynia się do wzrostu intensywności

zagospodarowania turystycznego obszaru, powodując kolonizację, a w krańcowym

przypadku urbanizację turystyczną obszaru (osiedlanie się turystów na stałe w obszarach

recepcji turystycznej, powolne wypieranie funkcji turystycznej przez mieszkaniową).

Funkcja urbanizacyjna turystyki jest szczególnie wyraźnie widoczna w przypadku małych

miejscowości i obszarów wiejskich, gdzie proces rozwoju infrastruktury powoduje istotne

zmiany w zagospodarowaniu przestrzennym często całkowicie zmieniając pierwotny

charakter obszaru. W takiej sytuacji zaznaczają się dysfunkcje urbanizacyjne turystyki,

kojarzone również z pogorszeniem jakości życia w obszarze recepcji (hałas, tłok, przeciążenie

systemu komunikacyjnego) oraz wzrostem zjawisk patologicznych (przestępstwa, rozpad

więzi rodzinnych), kojarzonych z obszarami wielkomiejskimi.

5.3. Funkcja kształtowania środowiska przyrodniczego

Wykorzystywanie przez turystykę elementów środowiska przyrodniczego w formie

walorów turystycznych warunkuje funkcję kształtowania środowiska przyrodniczego przez

turystykę. Konieczność umożliwienia turystom korzystania z walorów wymusza działania

zmierzające nie tylko do udostępnienia walorów, ale również ich racjonalnego wykorzystania,

w przeciwnym przypadku, bowiem mogą one stracić swoją wartość. Stan środowiska

przyrodniczego i stopień jego wykorzystania, stanowią istotny czynnik lokalizacyjny dla

turystyki, która realizując potrzeby rekreacji i wypoczynku szuka obszarów czystych i mało

zdegradowanych. Nowe trendy, które pojawiły się w turystyce oraz wzrost świadomości

ekologicznej powodują, że turyści wyjeżdżając z miejsc stałego zamieszkania (najczęściej

zurbanizowanych, zanieczyszczonych oraz hałaśliwych) kierują się do regionów

turystycznych, poszukując optymalnych warunków dla spędzenia czasu wolnego, których

fundamentem (często nawet nieuświadomionym) jest czyste środowisko. Osoby uczestniczące

w ruchu turystycznym o charakterze masowym, który jest generatorem największej liczby

zagrożeń dla środowiska przyrodniczego i antropogenicznego, zaczynają doceniać jakość

środowiska i dostrzegać konieczność jego ochrony.

Często chęć turystycznego wykorzystania konkretnych walorów, wymusza

podejmowanie działań o charakterze ochronnym, gdyż jedynie właściwe zabezpieczenie

walorów może umożliwić ich wykorzystanie. Wzrastająca świadomość ekologiczna (zarówno

organizatorów turystyki jak i osób uczestniczących w turystyce) i świadomość znaczenia

walorów przyrodniczych dla turystyki sprawia jednocześnie, że turystyka staje się czynnikiem

inicjującym działania na rzecz ochrony środowiska przyrodniczego. Działania te mogą być

15

podejmowane na kilku płaszczyznach: prawnej, ekonomicznej, techniczno-technologicznej i

organizacyjnej (rysunek 4)26.

POZYTYWNE ODDZIAŁYWANIE TURYSTYKI NA ŚRODOWISKO

Płaszczyzna prawna

Tworzenie nowych

obszarów chronionych

Płaszczyzna ekonomiczna

Finansowanie przedsięwzięć

proekologicznych

Płaszczyzna techniczno-

technologiczna

Wprowadzanie nowych

rozwiązań oszczędzających środowisko

Płaszczyzna organizacyjna

Działania podejmowane w

ramach organizacji

proekologicznych

Stała obserwacja

stanu środowiska i jego zagrożeń

Monitoring środowiskaPłaszczyzna

społeczna

Budowanie świadomości ekologicznej

Rysunek 4 Pozytywne oddziaływanie turystyki na środowisko przyrodnicze Źródło: Opracowanie własne.

Dysfunkcje kształtowania środowiska przyrodniczego wynikają z faktu, iż walory

stanowiące o atrakcyjności turystycznej regionu i determinujące rozwój turystyki są niszczone

w wyniku postępującego rozwoju ruchu turystycznego. Szacuje się, że za negatywne zmiany

w środowisku przyrodniczym odpowiedzialna jest, obok przemysłu (40%), budownictwa

(20%), komunikacji (15%) i rolnictwa (15%), także turystyka (5-7%)27. Wraz ze wzrostem

zasięgu i liczby osób uczestniczących w turystyce, udział ten stale rośnie. Masowość turystyki

powoduje wzrost zapotrzebowania na przestrzeń i poszczególne elementy środowiska

przyrodniczego oraz rozrastanie się infrastruktury turystycznej, co skutkuje naruszeniem

równowagi ekologicznej środowiska przyrodniczego. Działalność turystyki w środowisku

przyrodniczym, mając wpływ na jego elementy, przyczynia się do kompleksowej zmiany

krajobrazu przyrodniczego danego obszaru. W ten sposób dochodzi do zaniku większości

wartości, które wzbudziły zainteresowanie turystów.

Podsumowanie

Powiązanie turystyki z rozmaitymi aspektami systemów społeczno-gospodarczych

oraz jej przestrzenny charakter powodują, że skutki rozwoju turystyki są odczuwane w

większości sfer funkcjonowania człowieka. Ich różnorodność dotyczy zarówno skali

26 B.Meyer: Turystyka i środowisko przyrodnicze…, op.cit., s.58-60. 27 J.Kamieniecka: Ekopolityka w turystyce. Raport o zmianach możliwych i potrzebnych. Warszawa 1998, Instytut na rzecz ekorozwoju, z.2, s.14.

16

(indywidualna/masowa), czy zasięgu (lokalny/globalny), jak i sfer oddziaływania turystyki

(/gospodarka/społeczeństwo/środowisko/przestrzeń). Coraz ważniejsza staje się więc

identyfikacja i zapobieganie negatywnym konsekwencjom turystyki, co przy łatwiejszej i

powszechniejszej percepcji efektów pozytywnych nie jest łatwym zadaniem.

DIVERSITY OF TOURISM FUNCTIONS

Tourism functions derive from diversity of connections and relations which are

based on different levels of social and economic life. The consequences of

tourism growth accumulate on three levels: economic (financial and political

function), socio-cultural (recreational, educational and ethnical function) and

spatial (space-creating and city planning function). Progressive mass-tourism

results in more transparent disclosure and extension of tourism dysfunctions.

Translated by Beata Meyer

17

Adam Pawlicz Katedra Zarządzania Turystyką Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytet Szczeciński

PROMOCJA UZUPEŁNIAJĄCA JAKO ELEMENT

TURYSTYCZNEGO PROMOTION-MIX MIASTA

Wprowadzenie

Promocja jako instrument marketingu-mix jest najczęściej definiowana w literaturze

jako proces komunikacji przedsiębiorstwa z klientem. Wyróżnia się trzy podstawowe funkcje

promocji: funkcję informacyjną, pobudzającą oraz konkurencyjną1. Do głównych zadań

promocji zalicza się dostarczanie potencjalnym i obecnym klientom informacji, wywołanie

zamierzonych postaw i zachowań rynkowych nabywców oraz stworzenie zestawu

pozacenowych instrumentów rywalizacji na rynku. Ogólna teoria marketingu zalicza do

instrumentów promocji reklamę, public relations, sprzedaż osobistą oraz promocję

uzupełniającą zwaną również promocją sprzedaży. W tym zestawie instrumentów promocji

niektórzy autorzy wyodrębniają dodatkowo sponsoring i udział w targach. W związku z

szerokim zastosowanie Internetu w procesie promocji producent może komunikować się z

klientem a często również sprzedawać swoje produkty za pośrednictwem tego medium, które

to nie jest uznawane za odrębny instrument promocji, ale stwarza szereg możliwości nowego

wykorzystania obecnych instrumentów promotion-mix2.

Ogólna koncepcja promocji może być aplikowana do sektora turystycznego jedynie

przy uwzględnieniu szczególnych cech produktu turystycznego do których według W.

Freyer3 zalicza się:

• brak możliwości magazynowania,

• jednoczesność produkcji i konsumpcji, konieczność przybycia nabywcy do produktu,

• zależność od miejsca i czasu,

• komplementarność poszczególnych produktów turystycznych bądź jego części

składowych.

1 Por. Podstawy marketingu, pr. zbior. pod red. J. Altkorn, Instytut Marketingu Kraków 2003 2 Por. A. Vrechopoulos, K. Pramatari, G. Doukidis. The transformation of the promotion mix in the virtual retail environment: An initial framework and comparative study. International Journal of New Product Development and Innovation Management, nr 2 2000:s. 163-178 3 W. Freyer, Tourismus, Einführung in die Fremdenverkehrsökonomie, R.Oldenburger Verlag, München 1991, s. 235-236

1

Do nabywców usług turystycznych zalicza się nie tylko turystów, ale również

pośredników. Popyt na usługi turystyczne jest bardzo elastyczny zarówno dochodowo jak i

cenowo, ponadto jest sezonowy w skali roku, a często również w tygodniu czy nawet w ciągu

dnia.

Podaż usług turystycznych jest relatywnie stała i jest ograniczona przez środowisko

naturalne, infrastrukturę komunikacyjną, poziom cen oraz pojemność bazy noclegowej.

Branża turystyczna składa się z wielu niezależnych podmiotów z przewagę małych i średnich

przedsiębiorstw4, z których każdy ma inne cele, co skutkuje różnym podejściem do

marketingu. Komplementarność oferty powoduje ponadto silną konkurencję pomiędzy

regionami turystycznymi o podobnej ofercie5.

Celem artykułu jest ocena możliwości implementacji tradycyjnego komponentu

promotion-mix, promocji uzupełniającej do promocji turystycznej miasta.

Promocja przedsiębiorstw turystycznych a promocja obszarowego

produktu turystycznego

Marketing turystyczny według W. Freyer6 posiada dwie zasadnicze płaszczyzny:

marketing jednostek terytorialnych rozumiany jako politykę turystyczną oraz marketing

branży turystycznej, w ramach której wskazuje się na jego specyfikę w hotelarstwie,

przedsiębiorstwach transportowych i biur podróży. Lektura zwartych publikacji na temat

marketingu w turystyce7 prowadzi do konkluzji, iż nacisk położony jest w nich na

przedsiębiorstwo turystyczne. Ogólna teoria promocji i koncepcji promotion-mix, która

podobnie jak cała nauka o marketingu wywodzi się z praktyki przedsiębiorstw produkcyjnych

w przypadku branży turystycznej ma największe zastosowanie w tych przedsiębiorstwach,

które działają w miejscu emisji turystów, tj. głównie w biurach podróży rozumianych jako

pośredników turystycznych oraz touroperatorów. W przedsiębiorstwach hotelarskich oraz w

części w przedsiębiorstwach transportowych, gdzie proces komunikacji z klientem przed

wyborem miejsca podróży jest bardzo utrudniony i kosztowny, przede wszystkim ze względu

4 Niemniej jednak udział małych i średnich przedsiębiorstw w sektorze turystycznym jest podobny do innych sektorów gospodarki. S. Smith, How Big, How Many? Enterprise Size Distributions in Tourism and Other Industries, Journal of Travel Research, zeszyt. 45 2006, s. 53-58 5 Więcej na temat specyficznych cech popytu i podaży turystycznej w: Ekonomiczne Podstawy Turystyki, pr. zbior. pod red. A. Panasiuk, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2004, s. 43-55 6 W. Freyer, op. cit., s. 236-237 7 Por. m.in. Marketing usług turystycznych, pr. zbior. pod red. A. Panasiuk, PWN, Warszawa 2006, s. 137-140, L. Mazurkiewicz, Planowanie marketingowe w przedsiębiorstwie turystycznym, PWE, Warszawa 2002, s. 352-363, J. Holloway, C. Robinson, Marketing w turystyce, PWE, Warszawa 1997

2

na odległość dzielącą potencjalnego klienta i przedsiębiorcę, ogólna koncepcja promocji

wymaga znacznej modyfikacji i powinna być implementowana z dużą ostrożnością8.

P. Roth, A. Schrand9 po omówieniu ogólnej teorii marketingu osobno omawiają

marketing w regionie turystycznym, w miejscowości turystycznej, marketing przedsiębiorstw

transportowych, organizatorów imprez turystycznych (touroperatorów) oraz pośredników

turystycznych. Marketing regionu turystycznego dawniej określany jako propaganda

turystyki10 w literaturze polskiej utożsamiany jest często z koncepcją marketingu

terytorialnego, partnerskiego lub obszarowego11 ewentualnie z polityką turystyczną na

szczeblu regionu. Marketing terytorialny według Ashworth and Voogd12 jest koncepcją, która

wywodzi się z trzech różnych nurtów marketingu: marketingu organizacji non-profit,

marketingu wizerunkowego oraz marketingu społecznego (social marketing). Różni się on

zasadniczo od marketingu przedsiębiorstw, gdyż miasto nie jest nastawione na

maksymalizację zysku.

Promocja turystyki regionu prowadzona jest albo samodzielnie przez władze regionu,

albo wspólnie z branżą turystyczną (poprzez np. organizację turystyczną, finansowaną

wspólnie przez jednostki publiczne i prywatne), znacznie rzadziej promocja prowadzona jest

wyłącznie przez branżę turystyczną. Według V. Middleton, i J. Clark13 najbardziej

efektywnym sposobem promocji jest współpraca publiczno – prywatna, z którym to poglądem

zgadza się zdecydowana większość badaczy. A. Panasiuk14 wyodrębnia trzy grupy

podmiotów odpowiedzialne za kształtowanie promocji obszarowego produktu turystycznego:

podmioty branży, samorząd lokalny oraz organizacje branżowe. Wskazuje on na

intensywność możliwych podejmowanych działań promocyjnych w ramach wyodrębnionych

instrumentów promotion-mix przez poszczególne grupy podmiotów. Działania w omawianym

artykule podzielone zostały na indywidualne i zbiorowe. Do działań zbiorowych zaliczono:

reklamę, wydawnictwa, udział w targach, public relations i public city. Do działań

8 Y. Grängsjo, Destination networking, Co-opetition in peripheral surroundings, International Journal of Physical Distribution & Logistics Management, nr. 5 2003, s. 427 - 448 9 P. Roth, A. Schrand, Touristik-Marketing, Franz Vahlen GmbH, München 1992 10 M. Falarski, Propaganda turystyki, Orbis, Warszawa 1939, s. 17 11 Por. A. Niezgoda, Marketing obszarów turystycznych, Problemy Turystyki, nr 1-2, Warszawa 2000, s. 19-20 12 G.J. Ashworth, H. Voogd, Selling the city: Marketing approaches in public sector urban planning. Belhaven Press, London 1990, za: S. Page, C. Hall, Managing Urban Tourism, Prentice Hall, London 2002, s. 299 13 V. Middleton, J. Clark, Marketing in Travel and Tourism, Butterworth Heinemann, Oxford 2002, s. 338 14 A. Panasiuk, Polityka promocji produktu turystycznego, w: Polityka turystyczna, pr. zbior. pod red. A. Panasiuk, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2005, s. 73-75

3

indywidualnych podmiotów branży turystycznej zaliczono poza działaniami wspólnymi:

sprzedaż osobistą, promocję dodatkową, sponsoring oraz Internet, który w tym opracowaniu

traktowany jest jako osobne narzędzie promocji.

Regionem turystycznym może być również miasto jeżeli posiada odpowiednie

atrakcje turystyczne oraz infrastrukturę turystyczną. Przed omówieniem specyfiki promocji

uzupełniającej miasta jako szczególnego przypadku regionu turystycznego, należy przybliżyć

specyfikę produktu turystycznego miasta.

Elementy promocji produktu turystycznego miasta

Promocja miasta podobnie jak cała koncepcja marketingu terytorialnego bazuje na

założeniu, iż miasto jest produktem turystycznym, który to może być pozycjonowany na

rynku i promowany.

Miasto stanowi specyficzny rodzaj produktu. Nie ma tu jasno określonego

sprzedawcy, w odróżnieniu od innych nie-obszarowych produktów turystycznych (np. usługi

noclegowej), miasto nie jest przedsiębiorstwem a oferowany produkt nie jest jednolity.

Produktem miasta jest jego obszar, jako suma obiektów i środków służących rozwojowi

turystyki. Miasto oferuje dostęp do atrakcji turystycznych jednak nie pobiera ono od nabywcy

(turysty) bezpośredniej opłaty15 a finansowanie następuje poprzez pobór podatków od

przedsiębiorstw turystycznych. Według W. Hunzikera przedsiębiorstwa stanowią atomy,

które tworzą cząsteczkę za którą uważa się miejscowość turystyczną16. Elementy podaży

turystycznej miasta przedstawia tabela Błąd! Nieprawidłowe łącze.. Tabela 1 Elementy podaży turystyki miejskiej Elementy pierwotne Elementy wtórne

• Atrakcje kulturowe (koncerty, kina, wystawy, muzea, galerie, teatry)

• Atrakcje sportowe • Rozrywki (bingo, kasyna, festiwale,

kluby nocne, organizowane spotkania)

• Historyczne bu dynki, ulice, porty. parki, obiekty wodne.

• Czynniki socjokulturowe (folklor, język, przyjazność mieszkańców, żywotność i atmosfera miejsca, lokalne zwyczaje, bezpieczeństwo)

• Zakwaterowanie, • Zakupy, • Elementy dodatkowe (dostępność

komunikacyjna, informacja, mapy i ulotki)

15 Wyjątkiem mogą być miejscowości pobierające opłatę lokalną (klimatyczną). 16 W. Hunziker, Betriebswirtschaftlehre des Fremdenverkehrs, Bern 1959, s. 16, za: W. Freyer, op. cit., s. 200

4

Źródło: S. Page, C. Hall, Managing Urban Tourism, Prentice Hall, London 2002, s. 100

Elementy pierwotne odnoszą się do głównych motywów przyjazdu, podczas gdy

elementy wtórne tworzą wartość dodaną bądź umożliwiają przyjazd.

Do najważniejszych cech turystyki miejskiej, odróżniających ją od turystyki wiejskiej

i kwalifikowanej należą:

• duży udział turystyki biznesowej i konferencyjnej,

• znacznie krótszy okres pobytu turysty w porównaniu z pozostałymi formami turystyki,

• zdecydowanie lepsza infrastruktura komunikacyjna,

• zdecydowanie mniejsze zagrożenie negatywnymi skutkami rozwoju turystyki,

• duży udział turystyki kulturowej,

• większe możliwości rozrywki,

• większe możliwości organizacji wydarzeń,

• różnorodność atrakcji ułatwia tworzenie wartości dodanej przy imprezach turystycznych,

• mniejsza sezonowość ruchu turystycznego.

Turystyka miejska stanowi 35% ogółu podróży w Europie a jej stopa wzrostu wynosi

4% rocznie. Zmiany socjoekonomiczne (wzrost oczekiwanej długości życia, krótszy tydzień

pracy, wzrost dochodu rozporządzalnego), większa skłonność do dzielenia urlopu na kilka

mniejszych części oraz popyt na produkty turystyczne zapewniające elastyczność i

różnorodność (np. łączące aktywność sportową z kulturową oraz zakupami i uczestnictwem w

wydarzeniach) powodują, że coraz więcej miast stara się poprawić swój bilans ekonomiczny

poprzez rozwój turystyki. Z tego względu podejmowane są działania mające na celu

różnorodne wykorzystanie dostępnej infrastruktury turystycznej (np. przebudowa centrów

konferencyjnych tak aby mogły być miejscem koncertów itp.), a turystyka jest coraz

istotniejsza dla lokalnych decydentów17. Z tego powodu istotną rolę pełni promocja miasta

jako destynacji turystycznej.

Promocja uzupełniająca w działaniach organizacji

odpowiedzialnych za promocję turystyczną miasta

Promocję uzupełniającą (czasem określana jako promocja dodatkowa lub promocja

sprzedaży) w ogólnej literaturze marketingu określa się jako zastosowanie w miejscu

sprzedaży bodźców zachęcających do dokonania zakupu towarów konsumpcyjnych, lub

17 Towards quality urban tourism, Integrated quality management (IQM) of urban tourist destinations, Komisja Europejska, Brussels 2000, s. 10-40

5

bodźców uatrakcyjniających towar, najczęściej w ograniczonym czasie18 a jej celem jest

informowanie o dodatkowych korzyściach wynikających z zakupu produktu oraz nakłanianie

do natychmiastowego zakupu. Promocja uzupełniająca może być skierowana również do

pracowników i pośredników.

Promocja uzupełniająca najczęściej stosowana jest w odniesieniu do towarów

konsumpcyjnych i jest synonimem promocji w powszechnym tego słowa znaczeniu. W

sektorze turystycznym do najpopularniejszych form promocji uzupełniającej należą:

okresowe obniżki cen first minute, last minute, obniżki cen związane z sezonem

turystycznym, sprzedaż pokoi hotelowych na zasadzie „dwa w cenie jednego” albo z opcją

noclegu w weekend za darmo, kupony upoważniające do wszelkiego rodzaju zniżek

(zamieszczane np. w przewodnikach turystycznych), bezpłatne usługi dodatkowe (transfer na

i z lotniska), upominki, konkursy i loterie, premie rzeczowe dla lojalnych klientów19. A.

Strand, P. Roth20, zwracają uwagę zacieranie się granic pomiędzy reklamą a promocją

uzupełniającą w sektorze turystycznym oraz na problem paralelnego używania różnych

instrumentów promotion-mix. Zwracają oni uwagę na niebezpieczeństwo utraty

wypracowanego wizerunku marki tzw. ofertami specjalnymi.

Jednostki odpowiedzialne za marketing terytorialny DMO (ang. Destination

Marketing Organization) w swoich działaniach promocyjnych bardzo rzadko stosują

teoretyczny podział instrumentów promocji. Do najczęściej używanych zalicza się narzędzia

promocji przedstawione w tabeli 2: Tabela 2 Narzędzia i grupy narzędzi promocji tradycyjnie wykorzystywane przez DMO Narzędzie promocji Grupa narzędzi promocji Odbiorca

Udział w targach, Public relations Pośrednicy, rzadziej turyści

Reklama (wydawnicza, prasowa, radiowa, telewizyjna, Internet)

Reklama Turyści, rzadziej pośrednicy

Study tour, Public relations Pośrednicy, Dziennikarze

Direct mail, Reklama Pośrednicy rzadziej turyści

Karta miejska, Promocja uzupełniająca Turyści Informacja turystyczna, Sprzedaż osobista Turyści Reprezentacja za granicą. Sprzedaż osobista Turyści, pośrednicy Źródło: Opracowanie własne

18 M. Rydel, Podręczny leksykon promocji, Gdańska Fundacja Kształcenia Menedżerów, Gdańsk 1998, s. 19 19 Por. Marketing usług turystycznych… op. cit., s. 138-139 20 P. Roth, A. Schrand, op. cit., s. 177

6

Wymienione w tabeli 2 narzędzia promocji nie wyczerpują wszystkich stosowanych

przez DMO środków popierania sprzedaży. Do promocji uzupełniającej zaliczono tylko kartę

miejską, podczas gdy, spektrum działania DMO w tym zakresie może być znacznie szersze.

Produkt turystyki miejskiej nie ma swojej określonej ceny, niemniej jednak DMO jako

organizacja w zdecydowanej większości przypadków z pieniędzy miejskich może mieć

wpływ na część wydatków ponoszonych przez turystę, zwłaszcza w zakresie atrakcji

turystycznych, informacji turystycznej oraz transportu publicznego. Przedstawione poniżej

postulowane formy szerszego wykorzystania promocji uzupełniającej odnoszą się do

Szczecina, niemniej jednak mogą znaleźć zastosowanie również dla innych miast.

• udostępnienie bezpłatnie (lub bezpłatnie w określone dni) części atrakcji turystycznych

(np. Galeria Narodowa w Londynie nie pobiera opłat za wstęp). Pozwoliłoby to na

wspieranie promocji kultury polskiej,

• umożliwienie posiadaczom biletów miesięcznych podróżowania bezpłatnie z drugą osobą

podczas weekendów (taka sytuacja ma miejsce w Berlinie). W ten sposób promowana jest

turystyka osób odwiedzających krewnych i znajomych,

• wprowadzenie karty miejskiej21. Mogłoby to skutkować przedłużeniem pobytu oraz

promocją transportu publicznego a co za tym ograniczeniem negatywnych skutków ruchu

turystycznego (zanieczyszczeń środowiska),

• wprowadzenie sezonowych zniżek na kartę miejską (np. w okresie od jesieni do wczesnej

wiosny),

• wprowadzenie bezpłatnych przejazdów komunikacją miejską dla turystów z krajów

zamorskich lub ogólnie dla turystów zagranicznych (miałoby to minimalny wpływ na

dochody z biletów a mogłoby być wykorzystane w kampaniach public relations). W tym

przypadku dodatkowym osiągnięciem byłaby promocja transportu publicznego,

• dodawanie karty miejskiej do każdego noclegu w droższych hotelach.

Przy implementacji wszelkiego rodzaju rozwiązań związanych z promocją

uzupełniającą należy zwrócić uwagę na jednoczesne wykorzystanie również innych narzędzi,

tak aby osiągnąć pożądany skutek (np. o wprowadzeniu karty miejskiej poinformować

pośredników za pomocą direct mail, ogłosić wprowadzenie darmowych biletów na

konferencji prasowej i umieścić informacje na ulotkach itp.). Nie należy również zapominać o

zasadzie zrównoważonego rozwoju oraz kontekście politycznym (np. wprowadzenie

21 Szerzej na temat kart miejskich w: A. Pawlicz, City Card As An Instrument Of Tourism Promotion In Chosen Baltic Cities, w: Tourism in scientific research in Poland and worldwide, The University of Information Technology and Management, Rzeszów 2006, s. 57-66

7

bezpłatnych przejazdów dla Niemców w Szczecinie, mogłoby wywołać protesty

mieszkańców).

Podsumowanie

Turystyka postrzegana jest coraz częściej jako szansa na dywersyfikację gospodarki,

zmniejszenie bezrobocia oraz pozyskanie inwestycji nie tylko w regionach bogatych w

atrakcje naturalne, ale również w miastach. Proces ten skutkuje rozwojem marketingu

turystycznego miast, którego istotnym elementem są działania w zakresie promocji. Promocja

uzupełniająca pełni istotną rolę w promotion-mix miejskich DMO, nawet jeśli DMO mają

jedynie ograniczony wpływ na cenę obszarowego produktu turystycznego.

SALES PROMOTION AS A PART OF TOURIST CITY

PROMOTION-MIX

Summary

The growing importance of tourism in economies of many cities results in rapid

development of their marketing activities. Since Destination Marketing Organizations

(DMOs) have only limited influence on the price and product their activities are focused on

the promotion. In the paper described are theoretical issues about the city promotion. The

emphasis is put on the sales promotion, which is very often neglected by DMO. Introducing

city card, free or discounted public transport and museums fees for tourists especially in the

off season are only most important examples of sales promotion in city’s marketing.

Implementation of those promotional tools should however always respect sustainable

development, desired city image and political issues.

Translated by Adam Pawlicz

8

mgr Marta Sidorkiewicz Katedra Zarządzania Turystyką Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytet Szczeciński

ZNACZENIE TURYSTYKI BIZNESOWEJ W ROZWOJU REGIONALNYM

Wstęp

Turystykę, jako dziedzinę szczególnego oddziaływania, społeczności lokalne

umieszczają na czołowych miejscach programów rozwojowych. Również, jeśli chodzi o

programy rządowe, odnoszą one turystykę do rozwoju i poprawy jakości podróży i

wypoczynku. W polityce międzynarodowej turystyka postrzegana jest jako dziedzina

gospodarki, która kreuje nowe miejsca pracy, popyt w regionach o najsłabszym rozwoju

gospodarczym, co pozwala na wyrównywanie dysproporcji między najbogatszymi i

najbiedniejszymi obszarami na świecie oraz wpływa na świadomość gospodarczą lokalnego

społeczeństwa1. Specyficznym segmentem rynku turystycznego o dużej dynamice wzrostu

jest turystyka biznesowa, której odbiorcy mogą znacznie przyczynić się do rozwoju regionu,

mającego odpowiednie uwarunkowania.

Turystyka biznesowa

Aktualnie turystykę biznesową określa się ją jako podróż w celach handlowych, a

także w innych szeroko pojętych celach zawodowych. Podczas takiej podróży jej uczestnicy

podejmują w czasie wolnym działalność rekreacyjną i turystyczną2. Pojęcie turystyki

biznesowej wynika z celu, w jakim turysta odbywa podróż. Do turystyki biznesowej

zaliczamy wszelkie podróże odbywane przez pracowników i inne osoby w ramach pracy,

obejmujące uczestnictwo w takich spotkaniach, jak: konferencje, zjazdy, kongresy, szkolenia,

seminaria, targi, wystawy oraz imprezy motywacyjne3.

Literatura przedmiotu wskazuje wiele podziałów dotyczących tego rodzaju turystki.

Jednym z nich jest podział turystyki biznesowej na turystykę motywacyjną, turystykę

kongresową oraz turystykę handlową.

1 Ekonomiczne podstawy turystyki. Red. A. Panasiuk, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s. 179 2 T. Łobożewicz, G. Bieńczyk: Podstawy turystyki. Wyższa Szkoła Ekonomiczna, Warszawa 2001, s. 181 3 Metodologia badań i badania pilotażowe turystyki biznesowej. Instytut Turystyki, Warszawa 2003, na zlecenie Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej

1

W literaturze amerykańskiej można znaleźć inny podział branży turystyki w

interesach. Jako pojęcie ogólne uznaje się podróże służbowe, na które składa się właśnie

sektor turystyki biznesowej oraz sektor indywidualnych podróży służbowych, co przedstawia

tabela 1. Tabela 1: Sektory podróży służbowych

PODRÓŻE SŁUŻBOWE: INDYWIDUALNE PODRÓŻE SŁUŻBOWE: - BRAK DOWOLNOŚCI - RUTYNOWE ZAJĘCIA SŁUŻBOWE - CZĘSTO ODOBYWANE SAMOTNIE

TURYSTYKA BIZNESOWA: - DOWOLNOŚĆ - NIERUTYNOWE ZAJĘCIA SŁUŻBOWE - CZĘSTO GRUPOWE

prezentacje konsultacje badania spotkania „jeden na

jeden”

spotkania grupowe - seminaria - konfe- rencje, - premiery produktów, etc.

podróże motywacyjne - grupowe - rodzinne

wystawy - targi - pokazy dla branży - pokazy dla klientów

turystyka korporacyjna - imprezy bez aktywnego udziału gości - imprezy z aktywnym udziałem gości

Źródło: R. Davidson, B. Cope: Turystyka biznesowa Konferencje, podróże motywacyjne, wystawy, turystyka korporacyjna. Polska Organizacja Turystyczna, Warszawa 2003, s. 4

Omawiając podział branży turystyki biznesowej nie sposób zdefiniować jej części

składowych.

Indywidualne podróże służbowe obejmują podróże osób, których praca wymaga

zmiany miejsca w którym pracuje się na codziennie. Na omawiane podróże składają się

prezentacje, konsultacje, badanie oraz tzw. spotkania „jeden na jeden”.

Spotkania biznesowe obejmują wiele rodzajów imprez, takich jak konferencje,

seminaria szkoleniowe, wprowadzanie na rynek nowych produktów czy doroczne walne

zgromadzenia. Są one organizowane przez firmy i stowarzyszenia w celu ułatwienia

komunikacji między pracownikami, klientami, udziałowcami i członkami.

Podróże motywacyjne to podróże, zazwyczaj luksusowe i do atrakcyjnych miejsc,

które są opłacane pracownikom przez pracodawców, w nagrodę za wygranie

współzawodnictwa związanego z pracą lub za działania w ramach zespołu handlowców.

Przemysł wystawienniczy obejmuje zaś imprezy konsumenckie, takie jak wystawy i

targi. Jednak nie można tych pojęć używać synonimicznie. Wystawa jest to bowiem tylko i

wyłącznie pokaz, zaś targi są to pokazy, w których dodatkowo jest możliwość zawarcia

transakcji. Przedstawiciele przedsiębiorstw biorą udział w targach w celu zaprezentowania

2

produktów firm. Klienci odwiedzają targi, aby nabyć produkty lub otrzymać od nich fachowe

informacje.

Turystyka korporacyjna obejmuje natomiast luksusowe rozrywki oferowane przez

firmy najcenniejszym klientom lub potencjalnym klientom w czasie prestiżowych wydarzeń

sportowych i kulturalnych. Firmy prowadza takie działania, aby poprawić swój wizerunek i

zbudować relacje z VIP-ami, będącymi ich gośćmi oraz z potencjalnymi klientami4.

Turystykę biznesową charakteryzują następujące cechy:

1. Przede wszystkim trudno jest ocenić jej rozmiary w skali międzynarodowej. Statystyki

biur podróży obejmują bowiem sprzedane usługi bez uwzględniania typologii

odbiorców. Pewnym źródłem informacji mogą tu być towarzystwa lotnicze, które w

swojej ofercie proponują klientom tzw. klasę biznesową oraz hotele.

2. Inną cechą podróży biznesowych jest ich nietypowa akwizycja. Nie można bowiem

tego rodzaju ruchu turystycznego promować tak, jak się to robi w odniesieniu do

innych form. Biura turystyczne poszukują klienteli biznesowej w drodze kontaktów

osobistych w wielkich organizacjach gospodarczych. Duże usługi we wspomnianej

akwizycji oddaje technika mikrokomputerowa, pozwalająca na błyskawiczną

rezerwację miejsc w hotelach i na pokładach samolotów.

3. Motyw handlowy podejmowania podróży w celach biznesowych narzuca określony

model usługi. Na przykład wymagania hotelowe turysty biznesowego obejmują:

wygodne łóżko, sprawny system przekazywania wiadomości, możliwość uzyskania

informacji ekonomicznych z ostatniej chwili, całodobowy i nienaganny room-service

oraz program telewizyjny w języku angielskim5. Analizując zestaw usług

hotelarskich poszukiwanych przez turystę, którego motywem jest biznes, narzuca on

odpowiedni standard hotelu oraz zakres usług podstawowych i dodatkowych.

4. Turystyka biznesowa jest również tą stroną turystyki, która charakteryzuje się

dochodowością i specjalizacją. W promocji i obsłudze konieczne jest sprawne

zarządzanie oraz specjalistyczne możliwości usługowe.

5. Turystka biznesowa jest również charakterystyczna ze względu na jej występowanie w

określonych miejscach docelowych. Celem większości bowiem podróży służbowych

są miasta. To właśnie w wielkich miastach ulokowane są główne siedziby firm,

fabryki, centra konferencyjne i wystawowe; tam też znajduje się większość

4 R. Davidson, B. Cope: Turystyka biznesowa Konferencje, podróże motywacyjne, wystawy, turystyka korporacyjna. Polska Organizacja Turystyczna, Warszawa 2003, s. 3 5 W. W. Gaworecki: Turystyka. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2003, s. 42

3

infrastruktury niezbędnej na rynku podróży służbowych, na przykład hotele, węzły

komunikacyjne czy centra rozrywkowe i kulturalne, z których korzysta osoba

podróżująca służbowo6.

Konsumenci turystyki biznesowej

Wymienione imprezy turystyczne wskazują, iż ten rodzaj ruchu turystycznego będzie

obejmował specyficzną grupę turystów, tzw. turystów biznesowych.

Turystyka biznesowa obejmuje ruch klientów podróżujących w interesach. Jest to

grupa osób charakteryzująca się wysokimi wymaganiami, korzystająca najczęściej z usług o

wysokim standardzie, której wyjazdy są finansowane przez organy delegujące.

Uczestnikami turystyki kongresowej są naukowcy, specjaliście z różnych dziedzin,

członkowie organizacji zawodowych, sportowych, gospodarczych, kulturalnych, politycy

biorący udział w konferencjach, kongresach, sympozjach, seminariach, targach odbywających

się na całym świecie. Jest to ruch grupowy, krótkotrwały i elitarny, przynoszący znaczne

korzyści ekonomiczne. Dlatego też obsługa tego ruchu turystycznego cieszy się dużym

zainteresowaniem, mimo, iż wymaga on określonych form organizacji i obsługi oraz

infrastruktury dostosowanej do prowadzenia takich imprez. Do niedawna głównymi

ośrodkami turystyki kongresowej były duże aglomeracje miejskie, ale w ostatnich latach

zaznacza się wyraźna tendencja do organizowania sympozjów i konferencji w

miejscowościach wypoczynkowych lub uzdrowiskowych, a także do wykorzystywania

miejscowych walorów, czego przykładem są konferencje organizowane na promach lub

statkach7.

Klienci odwiedzający targi podróżują, aby nabyć produkty lub otrzymać od nich

fachowe informacje. W ciągu kilku ostatnich lat pojawiła się nowa kategoria zwiedzających.

Są to kompetentni, dobrze przygotowani konsumenci oraz zainteresowani targami w celach

zawodowych fachowcy, którzy z bogatego kalendarza imprez targowych na całym świecie

wybierają kilka – ich zadaniem – najbardziej wartościowych i wizyty na nich traktują jako

dobry sposób na nawiązywanie kontaktów biznesowych. Dla znakomitej większości takich

osób nie gra roli odległość, jaką muszą pokonać, by dostać się na targi, bowiem nawiązywane

między nimi kontakty w pełni rekompensują nawet dalekie podróże8.

6 R. Davidson, B. Cope: Turystyka…, op.cit., s. 10 7 Wybrane aspekty obsługi ruchu turystycznego. Red. B. Meyer. Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s. 50 8 Ranking targów hotelarskich w 2005 roku. Hotelarz 2006, nr 2, s.13

4

W sensie socjologicznym, turystykę biznesową uprawiają przede wszystkim osoby o

wysokim statusie społecznym (kadra kierownicza przedsiębiorstw), z wyższym

wykształceniem (ludzie świata nauki). Spotkania biznesowe odbywają się przede wszystkim

w tzw. okresach turystycznie martwych, czyli jesienią i zimą. Taki stan rzeczy pozawala

organizatorom takich spotkań, czyli przede wszystkim hotelom, zmierzyć się z problemem

sezonowości turystycznej. Spotkania konferencyjne trwają zwykle od 1 do 3 dni, natomiast w

przypadku targów termin ten jest dostosowany do potrzeb odbiorców i jest generalnie dłuższy

od tego, określającego spotkania konferencyjne. Turystyka ta uprawiana jest raczej samotnie

lub w małych grupach. Ta usługowa gałąź należy do turystyki kwalifikowanej, inaczej

specjalistycznej, gdyż aby osiągnąć wyznaczony cel, należy wykazać pewną kondycję

psychiczną, czyli mieć rozeznanie w problematyce poruszanej na spotkaniach biznesowych.

Problem organizacji turystyki biznesowej jest bardzo rozległy. Z punktu widzenia

usługodawcy, turystyka ta jest organizowana instytucjonalnie, natomiast z punktu widzenia

adresata imprezy chęć wzięcia udziału w danej imprezie wynika z pobudek najczęściej

indywidualnych, natomiast biorąc pod uwagę finansowanie, przede wszystkim odnosi się to

do sfery instytucjonalnej. Turystyka ta jest turystyką pobytową, czyli odbywa się w jednym

miejscu, jednak możliwe jest odstępstwo w przypadku organizowania w czasie programu

imprezy wycieczek fakultatywnych. Sposób zakwaterowania należy raczej do luksusowych,

czego przykładem może być hotel. Ze względu na cel wyjazdu, w turystyce biznesowej mówi

się o celu pozazarobkowym. Środki transportu adekwatne do turystki biznesowej są

dowolne9.

Motywy uprawiania tej turystyki są bardzo zróżnicowane, może to być motyw

związany z zaspokojeniem potrzeb twórczych (konferencje), motywy związane z

zaspokajaniem potrzeb emocjonalnych i estetycznych (targi branżowe) czy wreszcie motywy

związane z pragnieniem zawarcia nowych znajomości (uczestnicy konferencji)10.

Turystyka biznesowa a rozwój regionalny

Region to historycznie ukształtowana przestrzeń geograficzna i społeczno-

gospodarcza11. Natomiast rozwój regionalny jest pojęciem bardzo szerokim i opisywanym w

9 Opracowanie własne na podstawie: K. Przecławski: Człowiek a turystyka. Zarys socjologii turystyki. Wydawnictwo Albis, Kraków 1996 10 Ibidem 11 S. Flejterski: Rozwój regionalny z pozycji finansów: interesariusze i beneficjenci. (W:) materiały z konferencji: I Forum Samorządowe „Polska Samorządność w Integrującej się Europie.”, Fundacja na rzecz Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s.115

5

literaturze w odniesieniu do wielu kryteriów. Niemniej jednak, w sensie ekonomicznym

można go zdefiniować m.in. jako wzrost gospodarczy regionu.

Rozwój, jako zjawisko pozytywne, w dobie szybkich zmian gospodarczych, powinien

być stabilny. W tym też aspekcie można wskazać, iż taki rozwój jest procesem zmian, w

którym eksploatacja zasobów, kierunki inwestowania, kierunki postępu technicznego i

zmiany instytucjonalne pozostają w harmonii i zachowują bieżąco i na przyszłość możliwości

zaspokojenia ludzkich potrzeb i aspiracji12.

Wpływ konsumentów na rynku produktów turystyki biznesowej na rozwój regionalny

jest związany z pozostającym i uzależnionym od korzystających z tej formy ruchu

turystycznego strumieniem finansowym.

Zaspokojenie znacznego i zróżnicowanego zapotrzebowania na wszelkiego rodzaju

spotkania wiąże się ściśle z odpowiednią infrastrukturą i zapewnieniem rozmaitych usług w

sposób skuteczny i sprawny. Dostawcy na tym rynku to ci, którzy wynajmują miejsca i

zapewniają usługi konieczne do odbycia spotkania13. Takie niezbędne usługi dostarczają

firmy oferujące noclegi i sale konferencyjne (m.in. obiekty hotelarskie), firmy wynajmujące

sprzęt audiowizualny, firmy telekomunikacyjne oferujące usługi konferencji wideo, tele- i

satelitarnych, usługi translatorskie, firmy cateringowe, kwiaciarnie, organizatorzy wystaw.

Pośrednikami – organizatorami spotkań mogą być albo pracownicy instytucji, na

rzecz, której planuje się konferencje, albo pracownicy agencji wyspecjalizowanych w

organizowaniu imprez na zlecenie klientów.

Pośredników możemy podzielić na:

⎯ tych pracujących w imieniu nabywców,

⎯ tych pracujących w imieniu dostawców.

Do pierwszej grupy pośredników zaliczamy profesjonalnych organizatorów

konferencji, tworzących Komitet Organizacyjny, któremu zleca się organizowanie

narodowych i międzynarodowych spotkań konferencyjnych.

Organizatorzy, zajmujący się profesjonalnie organizowaniem konferencji są

menedżerami produktu, czyli m.in. konsultantami doradzającymi w takich kwestiach, jak:

techniki komunikacji, marketing i public relations, podatki i ubezpieczenia. Służą oni także

radą na temat dodatkowych, skomplikowanych potrzeb rządowych spotkań wysokiego

szczebla, jak na przykład zasady protokołu i obsługi VIP-ów, zasady bezpieczeństwa i sprawy

związane z obsługą medialną. Planujących spotkania uważa się z reguły za osoby z

12 S. Flejterski: Rozwój regionalny…, op.cit., s.116 13 R. Davidson, B. Cope: Turystyka biznesowa…, op.cit., s. 87 - 88

6

umiejętnościami logistycznymi: negocjowania stawek za pokoje, organizowania cateringu,

itd.14.

Do zakres usług oferowanych przez profesjonalnych organizatorów należą:

⎯ pomoc przy składaniu ofert na organizację konferencji,

⎯ pomoc przy ustalaniu celów,

⎯ doradztwo w kwestiach podatkowych,

⎯ tworzenie wstępnego planu,

⎯ szkic zestawienia wpływów i wydatków,

⎯ doradztwo finansowe, kwestie wstępne, sponsorowanie, stypendia, pożyczki, opłaty

rejestracyjne,

⎯ księgowość,

⎯ kontrola rachunków bankowych, rejestrów wpływów i wydatków,

⎯ negocjacje z centrami, hotelami i innymi miejscami,

⎯ struktura organizacyjna,

⎯ spotkania z komitetami organizacyjnymi,

⎯ systemy rejestracji,

⎯ prowadzenie sekretariatu i biura, także udostępnianie adresów,

⎯ współpraca ze spółkami producenckimi,

⎯ programy wsparcia naukowego lub technicznego,

⎯ przygotowywanie streszczeń,

⎯ wystawy i plakaty,

⎯ łączność z mówcami,

⎯ marketing i public relations,

⎯ biuro prasowe,

⎯ personel na miejscu,

⎯ wydarzenia towarzyszące,

⎯ współpraca z liniami lotniczymi,

⎯ transport gości,

⎯ rozliczenie rachunku konferencji,

⎯ ocena wydarzenia15.

14 Ibidem, s. 130 15 Ibidem, s. 113

7

Powyższa, pokaźna lista pokazuje tylko jak różnorodne i trudne zadania stoją przed

osobami zaangażowanymi w organizację dużego spotkania i tłumaczy, dlaczego wielu

klientów organizując imprezę, korzysta z usług pośredników.

Do pośredników występujących w imieniu nabywców zaliczamy jeszcze agencje

zajmujące się wyszukiwaniem miejsc oraz firmy zajmujące się konferencjami. Ci pierwsi

mają za zadanie wskazać miejsce, odpowiadające potrzebom klienta, co do lokalizacji,

rozmiarów, kosztów itd. Natomiast ci drudzy zajmują się wykonaniem określonej

specjalistycznej usługi, jak na przykład zapewnienie sprzętu audiowizualnego, efektów

specjalnych, przygotowanie strony wizualnej spotkania.

Drugą grupę pośredników stanowią pośrednicy występujący w imieniu dostawców.

Chodzi tu przede wszystkim o firmy odpowiedzialne za marketing miejsca. Instytucje takie

zwane są często „biurami kongresów” i ich obowiązkiem jest reprezentowanie danego miasta

(w tym hoteli oraz dostawców centrów konferencyjnych) w konfrontacji z potencjalnym

klientem oraz dostarczanie mu niezbędnych informacji.

Przedstawiona różnorodność zadań oraz wielość podmiotów gospodarczych je

realizujących, określa beneficjentów przychodów danego obszaru, które mogą być źródłem

wzrostu gospodarczego w przedsiębiorstwach danego obszaru na poziomie mikro. Dana

korzyść finansowa będzie zależna od ceny wyznaczonej przez organizatorów turystyki

biznesowej za dany produkt turystyczny. Nabywca usługi konferencyjnej ponosi koszt opłaty

za udział w imprezie, związanej z noclegiem, gastronomią, kosztem transportu, materiałów

konferencyjnych i wszelkich elementów wizualizacyjnych organizowanego spotkania oraz

innych imprez towarzyszących gwarantowanych w programie konferencji. W przypadku

wystaw czy targów, największy dopływ pieniądza odczuwają m.in. firmy noclegowe,

gastronomiczne, odnajmujące powierzchnie wystawowe oraz firmy transportowe. Strumień

finansowy konsumentów turystki biznesowej, może przełożyć się na inwestycje, które

przyszłościowo powinny przełożyć się na jakość świadczonych usług. Wzrost

konkurencyjności spowodowany rywalizacją zewnętrzną i wewnętrzną zmusi usługodawców

i pośredników do obniżki kosztów i podniesienia i rozwoju poziomu usług dla klienta16.

Innym pozytywem jest szeroko rozumiana promocja regionu, której wyniki będą zależeć od

ilości osób odwiedzających teren danej recepcji turystycznej. Osiągnięty efekt marketingowy

w postaci wypromowanego regionu może sprzyjać rozbudowie infrastruktury noclegowej

(nowe obiekty hotelarskie), która jest podstawą rozwoju turystyki.

16 Współczesna ekonomika usług. Red. S. Flejterski, A. Panasiuk, J. Perenc, G. Rosa. PWN, Warszawa 2005, s. 66

8

Podsumowanie

W regionach atrakcyjnych turystycznie pod względem uwarunkowań ekonomicznych,

które wpływają na turystykę biznesową, można wskazać na zależność pomiędzy

korzystającymi z tej formy ruchu turystycznego a rozwojem regionalnym. Zgłaszane

zapotrzebowanie na tego rodzaju produkty turystyczne, powinno wpływać na chęć

podejmowanej działalności gospodarczej w tym zakresie.

Grupa interesu, jaką reprezentują turyści biznesowi, charakteryzuje się

zróżnicowanymi i stosunkowo drogimi potrzebami (np. luksusowe hotele zaspokajające

potrzebę noclegową, określona gastronomia zaspokajająca potrzebę żywieniową, program

poza konferencyjny), których zaspokojenie, staje się realną możliwością rozwoju dla strony

dostawców produktów turystycznych. W aspekcie określonego regionu, przekłada się to

zatem na jego wzrost gospodarczy. Im większy popyt na produkty turystyki biznesowej, tym

tworzy się konieczność zatrudnienia dodatkowego personelu, który w konsekwencji wpływa

na koniunkturę gospodarczą. Natomiast większa ilość podmiotów działających na rynku

zmusza firmy do działań konkurencyjnych, które w efekcie przekładają się na jakość

wytwarzanych produktów.

DIE BEDEUTUNG VOM GESCHÄFTSTOURISMUS IN DER

REGIONALENTWICKLUNG

Der Beitrag erzählt von der Rolle, die der Geschäftstourismus in der Regionalentwicklung

erfüllt. In dem ersten Teil des Referats beschreibt die Autorin die Hauptinformationen, die

sich den Geschäftstourismus betreffen (die Begriffsdefinitionen, die Unterteilungen, die

Eigenschaften). Dann führt sie die Analyse von die Personen, die diese Touristik betreiben.

Ein Teil des Referats zeigt auch die konkreten Beispielen der Relation zwischen der der

Geschäftstourismus und der Regionalentwicklung. Zu dem Schluss kommt die Autorin, dass

dieser Entwicklung zwei Richtungen haben kann. Es geht um die Wirtschaft und die Qualität.

Für die Regionen, die gute Bedingungen für die Entwicklung vom Geschäftstourismus haben,

diese Touristik das Wirtschaftswachstum als die Zunahme der Aktivität von

Regionaleinwohnern bedeuten kann.

Übersetzt von Marta Sidorkiewicz

9

Anna Bera

DOBROWOLNE UBEZPIECZENIA TURYSTYCZNE W OFERCIE

BIUR PODRÓŻY 1. WPROWADZENIE

Ubezpieczenie jest nieodzownym elementem działalności turystycznej. Ryzyko

towarzyszy bowiem każdej, nawet najlepiej zorganizowanej imprezie turystycznej. W

turystyce znajdują zastosowanie ubezpieczenia obowiązkowe oraz dobrowolne. Do wykupu

ubezpieczeń obowiązkowych zobligowani są zarówno organizatorzy turystyki (przykładowo:

gwarancji ubezpieczeniowej wymaganej w związku z działalnością wykonywaną przez

organizatorów turystyki i pośredników turystycznych), jak również turyści (przykładowo: OC

posiadaczy pojazdów mechanicznych). Liczne ryzyka związane z podróżami, często

połączonymi z uprawianiem różnego rodzaju ekstremalnych sportów, zwiedzaniem odległych

miejsc o odmiennej kulturze itp. wymuszają na odpowiedzialnym turyście posiadanie także

odpowiedniej asekuracji w postaci odpowiednio dobranych dobrowolnych produktów

ubezpieczeń turystycznych.

Celem artykułu jest analiza rynku ubezpieczeń dobrowolnych w turystyce. Omówione

zostaną podstawowe rodzaje ubezpieczeń dobrowolnych kierowanych do turystów

planujących wyjazdy krajowe i zagraniczne. Wskazana zostanie rola biur podróży jako

pośredników w sprzedaży ubezpieczeń. Dość oczywiste, ale warte przypomnienia jest to, że

znajdujące się w ofercie biur podróży ubezpieczenia turystyczne to produkty

ubezpieczeniowe oferowane przez zakłady ubezpieczeń (rynek usług ubezpieczeniowych),

biura podróży pośredniczą jedynie w sprzedaży ubezpieczeń (ochrony ubezpieczeniowej).

Tak, więc ubezpieczenia dobrowolne mogą stanowić dodatkowe źródło zarobkowania biur

podróży. Mogą również zwiększać ich konkurencyjność na rynku przez oferowanie usługi

turystycznej poszerzonej o odpowiednio dobraną asekurację ubezpieczyciela.

2. PRODUKTY DOBROWOLNYCH UBEZPIECZEŃ W TURYSTYCE

Przy wyborze ubezpieczeń dobrowolnych ważna jest analiza potrzeb

ubezpieczeniowych dotyczących zarówno życia i zdrowia turysty, jak również jego

osobistego majątku.

1

Katalog ubezpieczeń dobrowolnych zawieranych w związku z ruchem turystycznym

jest dość obszerny i obejmuje wiele produktów ubezpieczeniowych oferowanych klientom

często w pakietach ubezpieczeniowych. Podstawowe z nich to:

- ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków i kosztów leczenia,

- ubezpieczenie kosztów akcji ratowniczej i poszukiwawczej,

- ubezpieczenie assistance w podróży,

- ubezpieczenie odpowiedzialności cywilnej (np. OC żeglarzy, rowerzystów),

- ubezpieczenie bagażu podróżnego,

- ubezpieczenie kosztów rezygnacji z uczestnictwa w wyjeździe i wcześniejszego

powrotu;

- ubezpieczenie ryzyka związanego z uprawianiem jazdy konnej, myślistwa,

nurkowania z aparatem tlenowym;

- ubezpieczenie ryzyka związanego z uprawnianiem narciarstwa, narciarstwa wodnego,

snowboardu, windsurfingu,

- ubezpieczenie następstw chorób przewlekłych,

- ubezpieczenie autocasco i assistance samochodowe,

- inne, przykładowo ubezpieczenie pomocy prawnej.

Najpopularniejszym ubezpieczeniem kierowanym do osób aktywnie spędzających czas w

okresie wyjazdu urlopowego jest ubezpieczenie następstw nieszczęśliwych wypadków

(NNW)1. Przedmiotem tego ubezpieczenia są następstwa nieszczęśliwych wypadków

polegające na uszkodzeniu ciała lub rozstroju zdrowia, powodujące trwały uszczerbek na

zdrowiu lub śmierć ubezpieczonego. Podstawowymi świadczeniami wypłacanymi z tytułu

trwałego uszczerbku na zdrowiu są w wypadku śmierci – pełna suma ubezpieczenia, a w

przypadku częściowego uszczerbku – określony procent sumy ubezpieczenia odpowiadając

procentowi trwałego uszczerbku na zdrowiu. Z kolei ubezpieczenie kosztów leczenia

zapewnia, w przypadku nagłego zachorowania lub nieszczęśliwego wypadku:2

- zwrot kosztów poniesionych na badania i zabiegi lekarskie;

- zakup lekarstw;

- pobyt w szpitalu;

- transport ubezpieczonego do ambulatorium lub szpitala oraz transport do kraju;

1 A.Daszewski, A.Dąbrowska, T.Wróblewski.: Turystyczny poradnik ubezpieczeniowy. Branta, Bydgoszcz – Warszawa 2005, s. 9. 2 Wymienione zdarzenia losowe są najczęściej wymieniane w ogólnych warunkach ubezpieczenia kosztów leczenia dostępnych w zakładach ubezpieczeniowych działających na rynku w Polsce.

2

- zwrot dodatkowo poniesionych kosztów podróży i pobytu osoby towarzyszącej

niezbędnej dla załatwienia spraw związanych z powrotem ubezpieczonego do kraju;

- zwrot kosztów zakupu trumny i transportu zwłok do miejsca pochówku w Polsce lub

kosztów pochówku za granicą;

- zwrot kosztów wizyty osoby wskazanej przez ubezpieczonego

- zwrot kosztów wyżywienia i zakwaterowania za granicą w celu rekonwalescencji;

- zwrot dodatkowych kosztów transportu ubezpieczonego po zakończeniu leczenia z

miejsca hospitalizacji za granicą do miejsca umożliwiającego kontynuowanie podróży.

Istotnym elementem w tym ubezpieczeniu jest wysokość sumy gwarancyjnej zwanej inaczej

maksymalnym limitem (kwotą), do której ponosi odpowiedzialność ubezpieczyciel.

Ubezpieczenie kosztów ratownictwa ma na celu pokrycie wydatków związanych z

prowadzeniem akcji ratowniczej w celu ratowania życia i zdrowia ubezpieczonego.

Przykładem zwiększonych wydatków w tym zakresie może być koszt akcji ratowniczej, która

prowadzona jest przy pomocy znacznej liczby wykwalifikowanych ratowników, dodatkowo z

użyciem specjalistycznego sprzętu (jednostki ratownictwa morskiego, czy górskiego). Tego

rodzaju ubezpieczenie obejmuje zazwyczaj swym zakresem zwrot kosztów transportu

ubezpieczonego z miejsca wypadku po zakończeniu akcji ratowniczej do najbliższego

szpitala. Koszty akcji ratowniczej mogą opiewać na wysokie kwoty, stąd szczególnie w tym

ubezpieczeniu należy zwrócić uwagę na ustalany z ubezpieczycielm limit sumy ubezpieczenia

na etapie podpisywania umowy.

Popularnym produktem ubezpieczeniowym związanym z turystyką jest assistance.

Usługi assistance w podróży zagranicznej obejmują w szczególności pomoc medyczną

udzielaną w przypadku nieszczęśliwego wypadku, bądź nagłego zachorowania zaistniałego w

trakcie trwania umowy ubezpieczenia, a także transportu ubezpieczonego do miejsca

zamieszkania, a w razie jego śmierci – transport zwłok ubezpieczonego do miejsca pogrzebu.

W ramach assistance ubezpieczyciel może objąć zakresem ochrony ubezpieczeniowej także

zorganizowanie koniecznych usług medycznych i pokrycie związanych z nim niezbędnych

kosztów leczenia ambulatoryjnego oraz szpitalnego. W podróży krajowej zakład ubezpieczeń

może także zorganizować i pokryć koszty transportu chorego do domu. Rozszerzony wariant

tego ubezpieczenia może obejmować ponadto transport członków rodziny lub innej osoby

towarzyszącej w podróży, zwrot kosztów hotelowych, pomoc prawną itp..

Ubezpieczenie rzeczy osobistych i bagażu podróżnego ma na celu umożliwienie

ubezpieczonemu kontynuacji podróży w przypadku utraty rzeczy osobistego użytku,

3

niezbędnych na czas tej podróży.3 Odpowiedzialność ubezpieczyciela zwykle obejmuje utratę

lub ubytek ubezpieczonych rzeczy w wypadku zaginięcia, zniszczenia czy uszkodzenia.

Ważną kwestią dla podróżnego jest dochowanie należytej staranności w strzeżeniu

posiadanego mienia a w przypadku utraty bagażu podstawą do wszczęcia procesu

likwidacyjnego przez ubezpieczyciela jest posiadanie pisemnej noty o zaginięciu czy

kradzieży rzeczy zabranych w podróż (oświadczenia sporządzonego przez Policję, hotelarza,

przewoźnika itp.).

Dość popularnym ubezpieczeniem szczególnie na rozwiniętych rynkach Unii

Europejskiej, ale również coraz częściej w Polsce jest ubezpieczenie kosztów rezygnacji z

uczestnictwa w wyjeździe i wcześniejszego powrotu Tego typu ubezpieczenie gwarantuje

zwrot poniesionych kosztów związanych z wyjazdem (pierwsza rata wpłaty, zaliczka, zadatek

itp.) przez uczestnika, gdy jest on zmuszony do rezygnacji z wyjazdu z powodu określonych

zdarzeń jak: poważna choroba, ciężki wypadek, śmierć najbliższego członka rodziny,

kradzież lub utrata dokumentów uprawniających do wyjazdu za granicę czy też innego

wypadku losowego stwarzającego po stronie ubezpieczającego konieczność pozostania w

miejscu zamieszkania. Ubezpieczenie takie może również obejmować zwrot kosztów za

niewykorzystany okres wyjazdu związany z koniecznością wcześniejszego powrotu ze

wskazanych wyżej powodów.

Dość nowym na rynku ubezpieczeń turystycznych w Polsce jest ubezpieczenie

następstw chorób przewlekłych. Za chorobę przewlekłą uważa się chorobę mającą

długotrwały przebieg, trwającą zwykle miesiącami lub latami, leczoną w sposób stały lub

okresowy, zaś za następstwo choroby przewlekłej uważa się powstałe w sposób nagły, po

przekroczeniu granicy RP, nasilenie (zaostrzenie) choroby przewlekłej o ostrym przebiegu,

wymagające natychmiastowej pomocy lekarskiej, w związku, z którym nastąpiła konieczność

poddania się leczeniu przed zakończeniem podróży zagranicznej.

Warto także, choć jednym zdaniem wspomnieć o dość ważnym ubezpieczeniu

odpowiedzialności cywilnej, które w turystyce występuje w wielu formach, chroniąc

zarówno organizatorów turystyki, przewodników i pilotów wycieczek oraz poszczególnych

usługodawców, jak i samych turystów. Zakres ochrony ubezpieczeniowej obejmuje przejęcie

przez zakład ubezpieczeń obowiązku naprawienia szkody, którą ubezpieczony wyrządził

swoim zachowaniem.

3 Obsługa ruchu turystycznego. Red. Z. Kruczek, Krakowska Szkoła Hotelarstwa, Kraków 2004, s. 123.

4

Reasumując, na rynku ubezpieczeń w Polsce oferta dobrowolnych ubezpieczeń

turystycznych jest dość zróżnicowana zarówno pod względem zakresu przedmiotu

ubezpieczenia, zakresu udzielanej ochrony oraz wysokości składki. Niektóre z oferowanych

ubezpieczeń ograniczają zakres udzielanej ochrony do podstawowych zagrożeń, inne zaś

zawierają rozszerzony o szereg dodatkowych wariantowych możliwości ubezpieczenia innych

ryzyk. Najczęściej oferty ubezpieczeń turystycznych konstruowane są w formie pakietowej

tzn. różne ubezpieczenia powiązane z letnim wypoczynkiem zamieszczane są w ramach

jednego nazwanego produktu ubezpieczeniowego. Przy analizie warunków ubezpieczeń

turystycznych należy zwrócić uwagę w szczególności przesłanki uruchamiające ochronę

ubezpieczeniową, wysokość limitów odpowiedzialności w poszczególnych ubezpieczeniach a

także czasami bardzo szeroki katalog wyłączeń ochrony ubezpieczeniowej.4

3. BIURO PODRÓŻY JAKO POŚREDNIK W SPRZEDAŻY UBEZPIECZEŃ

Biuro podróży jak już wspomniano może pełnić rolę pośrednika ubezpieczeniowego.

Pośrednictwo ubezpieczeniowe polega na wykonywaniu przez pośrednika za

wynagrodzeniem czynności faktycznych lub czynności prawnych związanych z zawarciem

lub wykonywaniem umów ubezpieczenia. Biuro podróży pośredniczy w podpisaniu umowy

pomiędzy ubezpieczającym a ubezpieczycielem najczęściej na podstawie podpisanej umowy

agencyjnej. Zdefiniowane w umowie czynności agencyjne wykonywane w imieniu lub na

rzecz zakładu ubezpieczeń polegają na: pozyskiwaniu klientów, wykonywaniu czynności

przygotowawczych zmierzających do zawierania umów ubezpieczenia, zawieraniu takich

umów oraz uczestniczeniu w ich administrowaniu i wykonywaniu (łącznie w sprawach

dotyczących odszkodowań), jak również na organizowaniu i nadzorowaniu czynności

agencyjnych (art. 4 pkt. 1 ustawa o pośrednictwie ubezpieczeniowym)5

Przedmiotowy zakres pośrednictwa ubezpieczeniowego polega w szczególności na:

- wykonywaniu czynności związanych z fazą przygotowawczą umowy. Biuro podróży

jako pośrednik powinno w szczególności dokonać właściwej identyfikacji ryzyk

związanych z daną podróżą w celu przygotowania, dostosowanego do potrzeb klienta

programu ubezpieczeniowego;

4 http://www.rzu.gov.pl/vademecum/pytania/pytania_ubezp_turystyczne.htm z dnia 24.08.2006r. 5 E.Kowalewski: Prawo ubezpieczeń gospodarczych. Oficyna Wydawnicza Branta, Bydgoszcz – Toruń 2006, s. 416.

5

- czynności związane z zawieraniem umowy ubezpieczenia (biuro podróży występuje tu

w charakterze pełnomocnika albo pośrednika sensu stricto), włącznie z inkasem

należnej od ubezpieczającego składki;6

- czynności po zawarciu umowy (związane z tzw. opieką nad polisą);

- czynności po nastąpieniu wypadku ubezpieczeniowego, tu w szczególności pomoc

biura podróży w zgłaszaniu i dochodzeniu roszczeń, regulacji niektórych szkód;

- czynności samoistne (nie związane ściśle z zawieraniem lub wykonywaniem

konkretnej umowy ubezpieczenia) Należy tu zaliczyć przede wszystkim czynności

szeroko pojętego doradztwa ubezpieczeniowego.

4. UBEZPIECZENIA W OFERCIE WYBRANYCH BIUR PODRÓŻY

Badania na temat dostępności produktów ubezpieczeniowych przeprowadzono w

dziesięciu wybranych losowo biurach podróży mających swój punkt sprzedaży w Szczecinie.

Badając dostępność ubezpieczeń pierwszym krokiem była próba znalezienia informacji na

temat ubezpieczeń na stronach internetowych. Na dziesięć, aż trzy biura podróży nie

posiadały własnej strony internetowej, tak, więc informacje na temat interesujących nas

imprez turystycznych, czy oferty w zakresie ubezpieczeń można było uzyskać jedynie

telefonicznie lub osobiście. Pozostałe siedem posiadały dość jasno sprecyzowaną ofertę w

zakresie ubezpieczeń turystycznych, trzy biura podróży zamieściły także informacje na temat

wysokości składki ubezpieczeniowej. W sześciu biurach podróży na miejscu można dokonać

zakupu interesujących nas produktów ubezpieczeń turystycznych, natomiast w pozostałych

czterech uzyskano jedynie informację o ubezpieczeniach związanych z daną imprezą

turystyczną, natomiast zakup polisy na miejscu nie był możliwy. W takim przypadku z reguły

wskazywano agenta lub podawano adres biura pośrednictwa ubezpieczeniowego, w którym

można zakupić odpowiednie polisy. Duże i znane biura podróży takie jak Itaka, TUI Centrum

Podróży lub Orbis udzieliło wyczerpującej informacji na temat ubezpieczeń i tu również

można było wykupić na miejscu interesujący nas pakiet ubezpieczeniowy.

6 Jest to także uregulowane zapisem w art. 6a pkt 1 ustawy o pośrednictwie ubezpieczeniowym.

6

Tabela 1. Zestawienie informacji o ubezpieczeniach z wybranych biur podróży

Biuro podróży

Strona internetowa

Informacje na stronie

internetowej o ubezpieczeniach

Informacja na stronie

internetowej o wysokości

składki ubezpieczeniowej

Możliwość zakupu

ubezpieczeń bezpośrednio w biurze podróży

Biuro 1 + + + + Biuro 2 + + - + Biuro 3 + + - + Biuro 4 - - - - Biuro 5 + + + + Biuro 6 + + - - Biuro 7 - - - - Biuro 8 + + - + Biuro 9 - - - - Biuro 10 + + + +

- brak

+ występuje

Źródło: opracowanie własne

Biura podróży współpracują z różnymi ubezpieczycielami. Itaka oraz TUI Centrum

Podróży współpracuje z Europäische Reiseversicherung AG, pozostałe badane biura podróży

współpracują z: Warta S.A., Allianz, Polskie Towarzystwo Ubezpieczeń S.A., PZU, Hestia

Insurance. Zakres dobrowolnych produktów ubezpieczeń turystycznych jest bardzo szeroki,

biura podróży udzielają z reguły wyczerpujących informacji na temat interesujących klientów

produktów ubezpieczeniowych, przedstawiają zakres ochrony ubezpieczeniowej, wyłączenia

oraz deklarują pomoc w przypadku wystąpienia wypadku ubezpieczeniowego.

Reasumując rośnie świadomość ubezpieczeniowa na rynku ubezpieczeń

turystycznych, często jednak przeciętny turysta nie potrafi dokonać właściwej identyfikacji

ryzyk związanych z daną podróżą. Ważną rolę odgrywa, zatem profesjonalny organizator

imprez turystycznych, który uczestniczy w doborze właściwych produktów

ubezpieczeniowych a w przypadku zdarzeń losowych ubezpieczenie pozostaje często jedyną

gwarancją zadowolenia turysty.

5. PODSUMOWANIE

Rynek ubezpieczeń turystycznych w Polsce rozwija się dość dynamiczne. Praktycznie

każdy ubezpieczyciel działający na rynku krajowym, czy to w formie spółki akcyjnej, czy

towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych oferuje produkty ubezpieczeniowe przeznaczone dla

7

turystki. Dominującą pozycję na rynku produktów mają najwięksi na rynku ubezpieczyciele

tj. PZU SA, Warta SA, Hestia Insurance, Allianz itp. Należy także wskazać na to, że

ubezpieczenia turystyczne cieszą się w Polsce coraz większą popularnością, a to wynika m.in.

z coraz bardziej elastycznego dostosowywania się zakładów ubezpieczeń do oczekiwań i

potrzeb rynku, zróżnicowanych standardów służby zdrowia w odwiedzanych krajach oraz

obaw podróżnych, co do własnych możliwości radzenia sobie w ekstremalnych sytuacjach.

Istotna jest także pomoc biur podróży w odpowiednim doborze programu ubezpieczeniowego

dostosowanego do danej imprezy turystycznej.

Warto także wymienić argumenty przemawiające za rozwojem rynku dobrowolnych

ubezpieczeń turystycznych. Niesłuszna okazała się bowiem teza, że wejście Polski do Unii

Europejskiej spowoduje spadek zainteresowania turystów dobrowolnymi ubezpieczeniami

turystycznym. Po pierwsze, zakres ochrony w państwach unijnych jest oferowany w bardzo

zróżnicowanym standardzie, a polski obywatel za granicą otrzymuje jedynie zakres świadczeń

medycznych, taki, jaki jest przewidywany dla obywatela państwa gdzie miało miejsce

zdarzenie losowe. Po drugie należy zwrócić uwagę na to, że prawo unijne mówi o prawie do

opieki zdrowotnej i udzielaniu tzw. świadczeń koniecznych w natychmiastowych sytuacjach,

co powoduje, że nie wszystkie sytuacje zagrożenia zdrowia będą objęte ochroną w ramach

pomocy publicznej. Po trzecie w ramach zabezpieczenia społecznego nie wszystkie usługi

medyczne są pokrywane przez ubezpieczenie zdrowotne - w większości krajów unijnych są

pobierane dodatkowe koszty nierefundowane z kasy publicznej. Są to zazwyczaj częściowe

opłaty za usługi medyczne, czy inne opłaty pośrednio związane z leczeniem np. koszty

związane z przewozem karetką pogotowia ratunkowego w niektórych przypadkach, koszt

lekarstw, czy koszt żywienia szpitalnego. Po czwarte, co jest z punktu widzenia potencjalnego

poszkodowanego wyjątkowo istotne to fakt, iż prawo unijne pozostawia istotną lukę w

kwestii transportu poszkodowanego do miejsca zamieszkania lub miejsca dalszego leczenia,

co może poszkodowanym turystom przysporzyć daleko idących trudności finansowych. Po

piąte trzeba także zaznaczyć, iż na niektóre usługi w publicznej służbie zdrowia okres

oczekiwania pozostaje wyjątkowo długi. Służba zdrowia niektórych państw unijnych nie jest

w pełni wydolna i oczekiwanie na jej reakcje są podobne do polskich realiów. Szczególnie

dotyczy to bloku najnowszych członków Unii Europejskiej. Po szóste również należy mieć na

uwadze, że wspomniane rozwiązania dotyczą leczenia w placówkach publicznych, natomiast

znaczna część przypadków leczenia przebiega w placówkach prywatnych, które są w pełni

lub znacznej części odpłatne.

8

Summary

TOURIST VOLUNTARY INSURANCES AS AN OFFER OF TRAVEL AGENCIES

Travel insurance is one of the indispensable element of tourist activity. Compulsory and voluntary insurance exist in the tourist market. In the article a market analysis of voluntary tourist insurance was described. The author presented basic kinds of voluntary travel insurance for tourists planning national and foreign trips. A role of travel agencies as intermediaries in the sale of insurance policies was recommended. In the final conclusions some arguments for the development of tourist voluntary insurances market.

Translated by Sławomir Zarębski

9

Stefan Bosiacki Marcin Kruk Akademia Wychowania Fizycznego Poznań

KONIUNKTURA NA REGIONALNYM RYNKU USŁUG TURYSTYCZNYCH

1. WSTĘP

Zmiany zachodzące we współczesnej turystyce pod wpływem procesów globalizacji,

a także swego rodzaju powrót do tradycyjnego, sentymentalnego modelu wypoczynku

sprawiają, że na międzynarodowym i krajowym rynku usług turystycznych coraz

istotniejszego znaczenia nabiera tzw. regionalny produkt turystyczny.

Jak słusznie podkreśla G.Gołembski, to właśnie w regionie kształtowany jest produkt

turystyczny i jego jakość, a sukces rynkowy tak stworzonego produktu turystycznego zależy

od skuteczności zintegrowanego zarządzania jakością w regionie1.

Na rosnące znaczenie produktu turystycznego – obszaru (regionu) zwracają coraz częściej

uwagę specjaliści od marketingu. W wielu krajach idea regionalnego produktu turystycznego

staje się coraz popularniejsza, także w Polsce, gdzie do niedawna regiony pozostawały

zapomniane. Ocenia się, że „centralne sterowanie w sztuczny sposób ustaliło określone

powiązania strukturalne i funkcjonalne. Od lat dziewięćdziesiątych XX wieku nastąpiło

kształtowanie się naturalnych więzi regionalnych, jednak jest jeszcze zdecydowanie za

wcześnie, aby oceniać efekty tego procesu”.2

Coraz jednak wyraźniej zarówno teoretycy turyzmu, jak przedstawiciele sektora turystyki

podkreślają, że współczesna turystyka jest i będzie czynnikiem stymulującym rozwój

poszczególnych regionów i społeczności lokalnych. Warto przy tym podkreślić, iż turystyka

jako dziedzina interdyscyplinarna angażuje w praktyce bardzo różne podmioty i bardzo

różnorodny zakres instrumentów i środków, dzięki którym możliwy jest jej rozwój w sposób

harmonijny i zgodny z oczekiwaniami społeczności lokalnych.

Jak słusznie zauważa to W.W.Gaworecki „dialog partnerów społecznych gospodarki

turystycznej, stron zainteresowanych, władz publicznych jest niezbędny dla zrównoważonego

1 Por. Kompendium wiedzy o turystyce (praca zbior. pod red. G.Gołembskiego). Wyd.Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 2002, s. 323-333 oraz 368-371. 2 Por. J.Kaczmarek, A.Stasiak, B.Włodarczyk: Produkt turystyczny. PWE, Warszawa 2005, s. 119.

1

rozwoju turystyki, natomiast partnerstwo należy traktować jako centralny składnik działań

proturystycznych...”.3

W przygotowywanym przez Ministerstwo Gospodarki projekcie strategii rozwoju

polskiej turystyki na lata 2007-2013 wielokrotnie podkreśla się, że właśnie w regionach

i miejscowościach turystycznych kształtowane winny być nie tylko konkretne produkty

turystyczne, ale także realizowana regionalna polityka turystyczna, zgodna z założeniami

polityki rządowej dla tego sektora gospodarki.

Trudno jednak wyobrazić sobie skuteczną, regionalną politykę turystyczną bez

współdziałania wszystkich uczestników regionalnego rynku turystycznego oraz społeczności

lokalnej, a także bez wiarygodnych informacji o tym, co dzieje się na tym rynku w danym

momencie. Systematyczne, wiarygodne informacje rynkowe stają się dla podmiotów

gospodarczych (i nie tylko) działających w regionach turystycznych niezbędne dla tworzenia

ofert turystycznych adekwatnych do potrzeb konsumentów, a także dla kreowania strategii

rozwojowych dla poszczególnych firm oraz regionów jako całości.

Wśród wielu metod i technik badania regionalnego rynku turystycznego, szczególnie

tych opartych na powtarzalnych, systematycznych obserwacjach bezpośrednich, na istotną

uwagę zasługuje technika testu koniunktury.

1. ZAŁOŻENIA METODOLOGICZNE BADAŃ TECHNIKĄ TESTU

KONIUNKTURY DLA REGIONALNEGO RYNKU USŁUG TURYSTYCZNYCH

Badania rynku prowadzone z wykorzystaniem techniki testu koniunktury maja swoją

długą historię, zapoczątkowaną regularnymi badaniami koniunktury gospodarczej wśród

wytwórców, usługodawców i konsumentów w latach dwudziestych XX wieku w Stanach

Zjednoczonych, a później w Europie Zachodniej.

W Polsce badania koniunktury gospodarczej zyskały na popularności w latach

osiemdziesiątych ubiegłego stulecia, ale dopiero teraz w warunkach gospodarki rynkowej

tego typu badania prowadzone są przez różne ośrodki naukowe w Polsce, a także przez

Główny Urząd Statystyczny.

W 1986 roku technikę testu koniunktury wykorzystano po raz pierwszy do badań

sytuacji na rynku usług turystycznych w Polsce. Powyższe badania realizowano do końca

3 W.W.Gaworecki: Turystyka jako czynnik kształtowania gospodarki regionalnej (możliwości i uwarunkowania [w] Strategia rozwoju turystyki w Polsce na lata 2007-2013 – założenia teoretyczne jako inspiracja dla praktyki (red. A.Dąbrowski, R.Rowiński), Wyd. AWF, Warszawa 2006, s. 16.

2

2002 roku przez poznańską jednostkę Instytutu Turystyki w Warszawie. Badania wśród około

1200 losowo dobranych zakładów hotelarskich, biur podróży, ośrodków i domów

wczasowych, realizowano w odstępach kwartalnych z wykorzystaniem specjalnych

kwestionariuszy ankietowych, a wyniki badań opracowane w formie raportów były

udostępniane wszystkim uczestnikom badań oraz instytucjom zainteresowanym tymi

wynikami. Ocenom poddawano: aktualny stan i wielkość sprzedaży, popytu, cen, oferty

usługowej, jakości oferowanych usług, sytuacji ekonomicznej firm w porównaniu do

poprzedniego kwartału. W kolejnej części ankiety pytania odnosiły się do przewidywanej

koniunktury rynkowej w najbliższym kwartale.

Odpowiedzi zebrane od respondentów były podstawą do obliczenia tzw. sald

koniunktury, ilustrujących kierunek zmian sytuacji rynkowej. Obliczano także syntetyczne,

kwartalne indeksy koniunktury dla całego rynku turystycznego oraz dla podstawowych jego

segmentów, czyli rynku: usług hotelarskich, biur podróży oraz rynku usług ośrodków

wczasowych.4 Opisywane badania, realizowane do końca 2002 roku, były pionierskimi

w warunkach polskich i dostarczyły unikatowych informacji o zmianach sytuacji na polskim

rynku usług turystycznych.

Od 2003 roku badania koniunktury na polskim rynku usług turystycznych prowadzone

są przez Główny Urząd Statystyczny, ale badania te nie uwzględniają układu regionalnego,

stąd też pojawiła się potrzeba uruchomienia badań w takim właśnie układzie.

Pod koniec 2005 roku w Katedrze Ekonomiki i Organizacji Turystyki przystąpiono do

opracowania metodologii badań koniunktury na wielkopolskim rynku usług turystycznych,

wzorując się na metodologii wypracowanej w latach 1986-2002 we wspomnianych badaniach

Instytutu Turystyki.

Badania zrealizowano wśród 200 firm turystycznych działających na terenie

województwa wielkopolskiego (100 zakładów hotelarskich oraz 100 biur podróży),

wg standaryzowanego kwestionariusz ankietowego. Na podstawie pytań zawartych

w ankiecie obliczono indeksy koniunktury rynkowej, które są miarami syntetycznymi,

pozwalającymi na ocenę zmian sytuacji na rynku turystycznym województwa w I półroczu

2006 roku. Indeksy są średnią arytmetyczną ważoną sald koniunktury dotyczących:

− przeszłej, aktualnej i przyszłej ogólnej sytuacji ekonomicznej badanych

podmiotów turystycznych,

− przeszłej, obecnej oraz przyszłej wielkości sprzedaży,

4 Por. S.Bosiacki: Test koniunktury jako technika badań rynku turystycznego [w] Gospodarka turystyczna w XXI wieku – stan obecny i perspektywy rozwoju. Wyd. AWF, Poznań 2002, s. 277-278.

3

− przeszłego oraz przyszłego poziomu cen usług sprzedawanych przez badane

firmy,

− aktualnego i spodziewanego popytu na usługi sprzedawane przez badane

firmy.

Indeks przyjmuje wartości: od -100 do +100.

3. KONIUNKTURA NA RYNKU USŁUG TURYSTYCZNYCH WIELKOPOLSKI

W I PÓŁROCZU 2006 ROKU

Na podstawie danych uzyskanych w przeprowadzonych badaniach bezpośrednich

obliczono tzw. wielkopolski indeks koniunktury dla branży turystycznej (WIKT) oraz indeksy

dla dwóch podstawowych segmentów usług: biur podróży (WIKT-BP) oraz zakładów

hotelarskich (WIKT-HT).

Dla analizowanego półrocza wartości indeksu dla branży turystycznej oraz indeksów

dla poszczególnych segmentów kształtowały się następująco:

Branża (WIKT): +31,6 hotele (WIKT-HT): +31,6 biura podróży (WIKT-BP): +31,4

Wartość indeksów wskazuje na dobrą koniunkturę w branży, przy czym zaskakująca

jest zbieżność wielkości wskaźnika w wyodrębnionych działach. Zarówno właściciele, jak

i kadra kierownicza biur podróży oraz hoteli prawie jednakowo oceniają sytuację swoich

segmentów.

3.1. Ogólna koniunktura na rynku turystycznym

Zdaniem aż 68,8% ankietowanych właścicieli i menedżerów hoteli ogólna sytuacja

branży turystycznej uległa poprawie w minionym półroczu w porównaniu z analogicznym

okresem sprzed roku. Nieco bardziej sceptyczni, co do oceny byli zarządzający biurami

podróży, gdzie 45,8% z nich oceniło sytuację jako korzystniejszą. Procent uważających, że

sytuacja branży się pogorszyła w obu segmentach kształtował się na poziomie 20%.

Badani mniej korzystnie w porównaniu do przeszłości oceniają obecną sytuację

rynkową. 73,3% przedstawicieli hoteli i 62,5% respondentów z biur podróży oceniło ją jako

zadowalającą. Cieszy natomiast niski odsetek uważających bieżącą sytuację za złą, w całej

branży jest to tylko 7,7% ankietowanych.

4

48,7% badanych przedsiębiorców w najbliższym półroczu spodziewa się poprawy

w zakresie prowadzonej działalności. Dużo lepiej oceniają swoją przyszłość biura podróży

(58,3% oczekuje poprawy sytuacji) niż hotele (33,0%). Niewielki odsetek badanych

przedsiębiorców oczekuje pogorszenia swojej sytuacji ekonomicznej w przyszłym półroczu.

Badani przedsiębiorcy korzystnie oceniają sytuację branży zarówno w przeszłości, jak

i przyszłości. Obiecująca jest również dominująca ocena bieżącej sytuacji jako dobrej

i zadowalającej. Świadczy to o tym, że badane przedsiębiorstwa spodziewają się poprawy

koniunktury w branży turystycznej.

68,8 12,5 18,8

45,8 33,3 20,8

55,0 25,0 20,0

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Hotele

Biura podróży

Branża

polepszyła sie pozostała bez zmian pogorszyła się

Wyk. 1. Ocena ogólnej sytuacji branży turystycznej w minionym półroczu w porównaniu do analogicznego okresu sprzed roku

Źródło: badania własne

20,0 73,3 6,7

29,2 62,5 8,3

25,6 66,7 7,7

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Hotele

Biura podróży

Branża

dobra zadow alająca zła

Wyk. 2. Ocena aktualnej ogólnej sytuacji firm turystycznych Źródło: badania własne

33,3 60,0 6,7

58,3 33,3 8,3

48,7 43,6 7,7

0% 20% 40% 60% 80% 100%

Hotele

Biura podróży

Branża

poprawi się pozostanie bez zmian pogorszy sie

Wyk. 3. Przewidywana ogólna sytuacja w zakresie prowadzonej działalności turystycznej

na najbliższe półrocze Źródło: badania własne

5

3.2. Ocena zmian w sprzedaży usług

Łączna sprzedaż usług w pierwszym półroczu 2006 roku w województwie

wielkopolskim wzrosła w 35% badanych przedsiębiorstwach, nie zmieniła się w 42,5%,

pogorszyła się w 22,5%, w porównaniu do analogicznego okresu sprzed roku. Największy

wzrost sprzedaży można było zaobserwować w biurach podróży. Ten segment usługodawców

zauważał w czasie badania największą bieżącą zwyżkę (62,5% badanych przedsiębiorstw).

Znacząca poprawa bieżącego wzrostu sprzedaży mogła spowodować mniejsze oczekiwania,

co do dalszego jej wzrostu w przyszłości. Natomiast sektor hoteli wyraźnie spodziewa się

zwiększenia sprzedaży w II półroczu (54,2%).

30,4 47,8 21,7

41,2 35,3 23,5

35,0 42,5 22,5

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Hotele

Biura podróży

Branża

w zrosła pozostała bez zmian spadła

Wyk. 4. Ocena łącznej sprzedaży usług przez firmę turystyczną w minionym półroczu

w porównaniu do analogicznego okresu sprzed roku Źródło: badania własne

47,8 34,8 17,4

62,5 25,0 12,5

53,8 30,8 15,4

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Hotele

Biura podróży

Branża

w zrasta pozostaje bez zmian spada

Wyk. 5. Ocena bieżącej sprzedaży usług turystycznych przez firmę turystyczną Źródło: badania własne

6

54,2 41,7 4,2

26,7 73,3 0,0

43,6 53,8 2,6

0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100%

Hotele

Biura podróży

Branża

w zrośnie pozostanie bez zmian spadnie

Wyk. 6. Ocena wielkości przewidywanej sprzedaży usług turystycznych w II połowie 2006 roku

Źródło: badania własne 3.3. Ocena zmian cen usług turystycznych

Większość (69,2%) badanych przedsiębiorców nie odnotowało w pierwszym półroczu

2006 roku zmiany cen usług, również większość (75,0%) nie spodziewa się, aby

w przyszłości nastąpił spadek lub wzrost cen oferowanych przez nie usług. Wzrostu cen

spodziewa się 33,3% biur podróży, natomiast tylko 12,5% hoteli. Należy odnotować, że

wśród badanych biur podróży nie było żadnego, które by spodziewało się spadku cen

w II półroczu 2006 roku.

pozostał bez zmian

3%

nie zmienił się69%

wzrós ł28%

Wyk. 7. Ocena poziomu cen usług sprzedawanych przez branżę turystyczną

w minionym półroczu Źródło: badania własne

7

spadną5%

pozostaną bez zmian75%

wzrosną20%

Wyk.8. Ocena przewidywanych cen usług turystycznych w II półroczu 2006 roku

Źródło: badania własne 3.4. Ocena zmian w popycie na usługi turystyczne

47% przedsiębiorstw województwa wielkopolskiego spodziewa się wzrostu popytu na

usługi turystyczne w drugim półroczu 2006 roku, połowa nie spodziewała się zmian, a tylko

3% prognozowało jego spadek. Większymi optymistami są właściciele hoteli, gdzie 56,5%

ankietowanych oczekiwało wzrostu popytu na ich usługi. W biurach podróży było ich 33,3%.

spadnie3%

pozostanie bez zmian50%

wzrośnie47%

Wyk.9. Przewidywany popyt na usługi turystyczne wielkopolskiego rynku usług turystycznych

w II połowie 2006 roku Źródło: badania własne 3.5. Zwierciadła koniunktury

Wykres sald koniunktury w badanych kategoriach wskazuje na wyraźne pozytywną

opinię o stanie branży wśród przedsiębiorców. Zwłaszcza należy zwrócić uwagę, że

najwyższe salda dotyczą obecnego i przyszłego popytu (+44,7) oraz przewidywanej ogólnej

sytuacji i sprzedaży w branży (+41,0). Po niewielkim wzroście sprzedaży w minionym

8

półroczu (+12,5), przedsiębiorstwa województwa wielkopolskiego oczekują dalszego wzrostu

obrotów w II półroczu 2006 roku oraz w roku następnym.

41,0

15,0

44,7

41,0

38,5

44,7

17,9

25,6

12,5

35,0

-100,0 -50,0 0,0 50,0 100,0

10

9

8

7

6

5

4

3

2

1

gdzie:

1. Ogólna ocena sytuacji w branży w minionym półroczu w porównaniu do analogicznego okresu sprzed roku. 2. Ocena łącznej sprzedaży usług przez branżę turystyczną w minionym półroczu w porównaniu do analogicznego

okresu sprzed roku. 3. Ocena poziomu cen usług sprzedawanych przez branżę turystyczną w minionym półroczu. 4. Ocena ogólnej sytuacji branży turystycznej. 5. Ocena wielkości popytu na usługi w branży turystycznej. 6. Ocena wielkości sprzedaży usług turystycznych. 7. Przewidywana ogólna sytuacja w zakresie prowadzonej działalności turystycznej na najbliższe półrocze. 8. Przewidywany popyt na sprzedawane przez branżę usługi. 9. Ocena przewidywanych cen usług turystycznych. 10. Ocena wielkości przewidywanej sprzedaży usług turystycznych.

Wyk.10. Zwierciadła koniunktury dla wielkopolskiego rynku usług turystycznych

Źródło: badania własne 4. ZAKOŃCZENIE

Zaprezentowane w artykule wyniki badań techniką testu koniunktury wśród

właścicieli i kierowników wielkopolskich firm turystycznych jednoznacznie potwierdzają tezę

o konieczności i niezbędności tego typu analiz. Sytuacja na poszczególnych regionalnych

rynkach turystycznych kształtuje się bowiem odmiennie, w zależności od wielu czynników

determinujących zarówno aktywność turystyczną mieszkańców, jak i aktywność

przedsiębiorców działających w sektorze turystycznym. Regionalne badania koniunktury dają

zatem wiarygodne informacje dla kształtowania optymalnych ofert rynkowych oraz dla

podejmowania optymalnych decyzji przez podmioty regionalnej polityki turystycznej.

9

ECONOMIC SITUATION AT REGIONAL TOURIST MARKET

SUMAMARY: This article presents research methodology by economic situation test techniques,

which was used to make an appraisal of the situation at regional tourism market.

The most interesting research results has been presented, which were made in the first

period of 2006, in 200 tourist companies (hotels, travel agencies) active in Wielkopolska

region.

Translated by Stefan Bosiacki

10

Dr Katarzyna Majchrzak

Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu

KONSUMPCJA TURYSTYCZNA POLSKIEJ KLASY ŚREDNIEJ

Wprowadzenie

Na początku lat 90-tych ubiegłego stulecia, w prognozach dotyczących zachowań

konsumpcyjnych na rynku turystycznym, szczególną rolę przypisywano przewidywanym

przeobrażeniom struktur społecznych, w szczególności tworzeniu się klasy średniej i

właściwym jej wzorcom konsumpcji. Warto zatem po kilkunastu latach przyjrzeć się, jakie

wzorce konsumpcji reprezentuje polska klasa średnia. Taka analiza jednak musi zostać

poprzedzona pytaniem o to, czy w Polsce ukształtowała się już ta klasa. Powszechnie

wiadomo, że przedstawicieli klasy średniej uważa się za podstawową siłę napędową oraz

czynnik stabilności gospodarki rynkowej. Klasa ta to ludzie wykwalifikowani, inwestujący w

swoje wykształcenie i doskonalenie się, wykonujący swój zawód w jak najlepszy sposób, aby

osiągnąć sukces. Klasa średnia to również szeroka rzesza konsumentów, którzy kreują popyt1.

Czy w Polsce istnieje klasa średnia?

W badaniach nad procesem tworzenia się nowoczesnej klasy średniej2 w naszym kraju

podkreśla się, że jest to ciągle klasa w fazie „stawania się”, żeby powstała, muszą zaistnieć

strukturalne warunki dla jej kształtowania się – czyli pozycje zawodowe ze specyficznymi dla

kapitalistycznego rynku pracy mechanizmami rekrutacji, awansu i wynagrodzeń. Jak twierdzi

H. Domański, te pozycje powoli zaczynają się kształtować. Trudniejszym etapem tworzenia

się tej klasy jest ukształtowanie się nowej mentalności, stylu życia i postaw. Ich podstawą jest

indywidualizm, skłonność do polegania na sobie, wiara we własne możliwości wynikające z

poziomu wykształcenia, kwalifikacji zawodowych. W Polsce jednak, na co wskazują badania

H. Domańskiego, ten etap dopiero się rozpoczyna, co więcej, lata dziewięćdziesiąte

przyniosły nawet pewien spadek np. pożądanych orientacji indywidualistycznych w stosunku

1 H. Domański: Polska klasa średnia, Monografie Fundacji na rzecz Nauki Polskiej, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2002. 2 Za prekursora popularnego podziału klasy średniej na „starą” i „nową” uznawany jest Gustaw Schmoller. Do tzw. „starej” klasy średniej zaliczał on kupców, rzemieślników i właścicieli firm, którzy jako element struktury zaczęli się wyodrębniać w wiekach średnich. Natomiast „nowa klasa średnia” (...) obejmuje szeroką kategorię pracowników handlu i usług, urzędników, wysoko kwalifikowanych specjalistów oraz kadry kierownicze firm i instytucji państwowych” - por. H. Domański: op. cit. s. 29.

do lat osiemdziesiątych, czy też raczej negatywne nastawienie w kwestiach dotyczących

tolerancji obyczajowej, liberalizmu i akceptacji praw rynku3.

Badacze stylu życia klasy średniej podkreślają, że charakteryzuje się ona

odpowiednimi preferencjami konsumpcyjnymi i kulturalnymi, które w zakresie sposobu

spędzania czasu wolnego przejawiają się m.in. w wyjazdach na weekendy do własnego

domku pod miastem czy na urlopy za granicę. Aby jednak ludzi stać było na tego typu styl

życia, objawiający się manifestowaniem powodzenia osiągniętego własnym wysiłkiem,

koniecznym warunkiem kształtowania się klasy średniej w Polsce jest podniesienie się stopy

życiowej. Niestety dystans, jaki Polska ma w tym zakresie do pokonania, można ocenić

porównując poziom PKB na głowę mieszkańca, który jest w naszym kraju osiem razy

mniejszy niż w Stanach Zjednoczonych, a dwa razy mniejszy niż np. w Hiszpanii. Jak

podkreśla H. Domański, trzeba brać pod uwagę fakt, że proces kształtowania się klasy

średniej w Polsce będzie trwał dziesięciolecia, ponieważ warunki strukturalne, które już

powstały, muszą być wypełnione prawdziwą treścią czyli właśnie określonymi postawami,

stylem życia itd.

Kryteria przynależności do klasy średniej

Podejmując temat klasy średniej, warto zadać pytanie o kryteria przynależności do

niej. H. Domański, podkreślając złożoność tej kategorii i dużą trudność w precyzyjnym jej

określeniu, wskazuje jednocześnie na kilka co najmniej wyznaczników przynależności do

klasy średniej. Są nimi:

− własność (zarówno firmy, kapitału czy też rzadkich kwalifikacji eksperta),

− zamożność i wysoka stopa życiowa pozostające w ścisłym związku z własnością,

− pozycja zawodowa, która jest stosunkowo najłatwiej identyfikowalnym i najbardziej

czytelnym atrybutem klasy średniej,

− wygląd, specyficzny styl w sferze prywatnej i orientacje życiowe4.

3 Tamże, ss. 48-77 oraz 154-159. 4 Tamże, ss. 23-25.

Przeprowadzone przez autorkę badania empiryczne5 nie pozwalają wprawdzie na

precyzyjne wyodrębnienie elementu struktury społecznej, jaką jest klasa średnia, można

jednak podjąć taką próbę, przyjmując za H. Domańskim dwa dające się zweryfikować

kryteria. Są nimi: pozycja zawodowa, (tj. wybrane kategorie zawodów, takie jak: wolne

zawody, prywatni przedsiębiorcy, wyżsi urzędnicy i kierownicy zakładów, nauczyciele), w

połączeniu z odpowiednią sytuacją materialną (dobrą i bardzo dobrą). W celu

precyzyjniejszego wyodrębnienia pośród badanych gospodarstw domowych reprezentantów

tworzącej się w Polsce klasy średniej, przyjęto trzecie kryterium, jakim jest wykształcenie

(średnie i wyższe)6. Oczywiście przyjęte kryteria i zastosowane rozwiązanie jest

rozwiązaniem kompromisowym7 opierającym się na zaproponowanej przez H. Domańskiego

analizie fenomenu klasy średniej8.

Mając zatem na uwadze powyższe ograniczenia, podjęto próbę wyodrębnienia z

badanej zbiorowości reprezentantów klasy średniej. Przy zastosowaniu opisanych kryteriów,

spośród badanych gospodarstw domowych województwa wielkopolskiego wyodrębniono 179

5 Badania ankietowe pt. "Zachowania i zwyczaje turystyczne Polaków" przeprowadzone na reprezentatywnej próbie 683 gospodarstw domowych województwa wielkopolskiego. Uwzględniono m.in. aktywność turystyczną gospodarstw domowych w latach 2000-2003, ze szczególnym uwzględnieniem roku 2003 co do form wypoczynku, poziom i strukturę wydatków przeznaczonych na wyjazdy turystyczne, wykorzystywane źródła informacji o miejscach wypoczynku, proces podejmowania decyzji o wyjazdach turystycznych z uwzględnieniem osób podejmujących decyzje, sposobu wyboru miejsc wypoczynku oraz czasu podejmowania decyzji, sposób organizowania wyjazdów, (w tym, w przypadku korzystania z usług biur podróży, kryteria wyboru konkretnego biura oraz sposoby wyboru konkretnej oferty), stopień korzystania z kredytów lub pożyczek w celu sfinansowania wyjazdów turystycznych. 6 Przyjęcie takiego kryterium nawiązuje do powstałego z inicjatywy obywatelskiej przy nieistniejącym już tygodniku "Cash" ruchu na rzecz popierania klasy średniej. Z jego inicjatywy w 1995 r. powołano Komisję Rejestracyjną Polska Klasa Średnia, która ogłosiła, że aby otrzymać certyfikat członkostwa trzeba spełnić 3 warunki: 1. mieć co najmniej średnie wykształcenie, 2. samochód oraz 3.miesięczne dochody powyżej 1500 zł., Por. H. Domański: Polska... op. cit., s. 154. 7 Dla potrzeb wyodrębnienia klasy średniej z badanej próby gospodarstw domowych województwa wielkopolskiego przyjęto generalną zasadę, że jej reprezentanci muszą spełniać co najmniej 2 z 3 kryteriów, jak 1. pozycja zawodowa, 2. dobra i bardzo dobra sytuacja materialna oraz 3. co najmniej średnie wykształcenie. W przypadku, kiedy pozycja zawodowa oraz sytuacja materialna badanych spełniały przyjęte wymogi, akceptowano wykształcenie zawodowe (taka sytuacja wystąpiła np. wśród prywatnych przedsiębiorców o bardzo dobrej sytuacji materialnej), w przypadku odpowiedniej pozycji zawodowej oraz wykształcenia akceptowano przeciętną sytuację materialną (np. wśród nauczycieli oraz wyższych urzędników i kierowników zakładów z wyższym wykształceniem). W tych przypadkach, kiedy sytuacja materialna oraz wykształcenie spełniały przyjęte wymogi akceptowano inne, poza wymienionymi pozycje zawodowe (stąd wśród reprezentantów klasy średniej pojawili się przedstawiciele np. uczniów i studentów, emerytów i rencistów, pracowników administracyjno-biurowych itp.). 8 H. Domański pisze: „Klasa średnia jest zbiorowością złożoną z tak różnych kategorii, że dyskredytuje to ją jako „klasę społeczną”; prosperujący z trudem sklepikarze mają niewiele wspólnego z wziętymi chirurgami czy profesorami uniwersytetów, nie mówiąc już o właścicielach kancelarii adwokackiej i kadrze menedżerskiej wielkich koncernów . (...) Największą osobliwością klasy średniej jest właśnie to, że nazywana jest klasą, mimo, że obejmuje ludzi o różnym poziomie wykształcenia, niejednakowym standardzie materialnym, uzyskujących niejednakowe dochody, mających różne preferencje w zakresie konsumpcji i obdarzanych niejednakową estymą cyt. za H. Domański: Polska ..., op. cit. s. 11.

gospodarstw. Stanowią one 26% całej badanej próby. Wśród wyróżnionych reprezentantów

dominują gospodarstwa osób w wieku 30-49 lat, które łącznie stanowią 53% (por. rys.1).

3%14%

27%

26%

17%

13%

do 24 lat

25-29

30-39

40-49

50-59

60 i więcej

Rysunek 1. Gospodarstw domowe reprezentujące klasę średnią, według wieku głowy gospodarstwa [w %]

Źródło: badania własne

Pod względem zawodu głowy gospodarstwa przeważającą grupę stanowią prywatni

przedsiębiorcy (prawie ¼ badanych), za nimi pracownicy administracyjno-biurowi, wyżsi

urzędnicy i kierownicy zakładów, nauczyciele oraz emeryci i renciści (por. rys. 2).

Największy odsetek badanych zamieszkuje miasta ponad 200 tys. mieszkańców (por. rys. 3).

11

5

11

24

6

13

6

1

11

1

2

10

0

5

10

15

20

25

wyżsi urzędnicy i kierownicy zakładówwolne zawodynauczycieleprywatni przedsiębiorcyrolnicypracownicy administracyjno-biurowipracownicy usług, sprzedawcypracownicy wojska, policjiemeryci i renciścigospodynie domoweuczniowie i studenciinne zawody

Rysunek 2. Gospodarstwa domowe reprezentujące klasę średnią, według zawodu wykonywanego przez głowę gospodarstwa [w %]

Źródło: badania własne

24%

10%

20%16%

3%

27% wieśmiasto do 10 tys.miasto 10-49 tys.miasto 50-99 tys.miasto 100-199 tys.miasto pow. 200 tys.

Rysunek 3. Gospodarstwa domowe reprezentujące klasę średnią, według miejsca zamieszkania [w %] Źródło: badania własne

Liczba osób w gospodarstwach domowych klasy średniej nie różni się znacząco od

rozkładu tej cechy w całej próbie, zauważalny jest nieco większy odsetek gospodarstw

jednoosobowych i dwuosobowych, natomiast mniejszy trzy- i czteroosobowych. Odsetek

gospodarstw wieloosobowych (5 i więcej osób) jest zbliżony (por. rys. 4).

Dominujący odsetek badanych określa swoją sytuację materialną jako dobrą (por.

rys.5). Odzwierciedlaniem tej relatywnie lepszej sytuacji materialnej są wyraźne różnice w

ocenie poziomu zaspokojenia potrzeb w gospodarstwach klasy średniej w odniesieniu do

badanej próby gospodarstw Wielkopolski.

22%

28%16%

16%

9%9%

1 osoba2 osoby 3 osoby4 osoby5 osób6 i więcej osób

Rysunek 4. Gospodarstwa domowe reprezentujące klasę średnią, według liczby osób [w %] Źródło: badania własne

8%

70%

22%

bardzo dobradobraprzeciętna

Rysunek 5. Sytuacja materialna gospodarstw reprezentujących klasę średnią w ocenie badanych [w %]

Źródło: badania własne

Większość potrzeb klasy średniej jest zaspokojona albo na poziomie całkowitym, albo

w części zadawalającym. Stosunkowo największe braki występują w zakresie wyposażenia

w środki transportu oraz korzystania z rozrywek kulturalnych. Niezadowalający poziom

zaspokojenia tych dwóch kategorii potrzeb deklaruje odpowiednio 11% i 10% gospodarstw.

W porównaniu z innymi kategoriami, potrzeby uczestniczenia w turystyce są

stosunkowo najmniej zaspokojone. Na największe braki w zakresie turystyki krajowej

wskazuje 11% badanych, a w turystyce zagranicznej - 44 %.

Trzeba jednak podkreślić, że stopień zaspokojenia każdej z wyszczególnionych

kategorii potrzeb jest w gospodarstwach klasy średniej wyraźnie wyższy, jeśli odnieść go do

całej badanej próby. Największe różnice są zauważalne właśnie pod względem zaspokojenia

potrzeb turystycznych. W grupie gospodarstw klasy średniej niezadowalające zaspokojenie

potrzeb w zakresie turystyki krajowej deklaruje aż o 26 % mniej gospodarstw niż w badanej

próbie, w przypadku turystyki zagranicznej o 25% mniej gospodarstw.

Wobec takiego faktu warto podjąć próbę odpowiedzi na pytanie, czy można już w tej

chwili mówić o określonych wzorcach konsumpcji turystycznej rodzącej się w Polsce klasy

średniej. Aby na to pytanie odpowiedzieć, trzeba przyjrzeć się charakteryzującym tę grupę

zachowaniom konsumpcyjnym.

Konsumpcja turystyczna klasy średniej w świetle własnych badań empirycznych

Analiza aktywności turystycznej gospodarstw klasy średniej wskazuje na znaczne

różnice na tle badanej próby 683 gospodarstw domowych Wielkopolski. W latach 2000-2003

zaledwie 5% gospodarstw klasy średniej nie uczestniczyło w wyjazdach długoterminowych,

natomiast połowa wyjeżdżała w tym okresie co roku. W roku 2003, poddawanym w

badaniach empirycznych szczegółowej analizie, w długoterminowych wyjazdach

uczestniczyło 90% klasy średniej, co jest znaczącą różnicą w odniesieniu do 65%

uczestniczących w całej badanej próbie (por. rys. 6).

50%

45%

5%

wyjeżdżający regularniewyjeżdżający nieregularnieniewyjeżdżający

Rysunek 6. Uczestnictwo gospodarstw reprezentujących klasę średnią w długoterminowych wyjazdach turystycznych w latach 2000-2003 [w%]

Źródło: badania własne

Analiza preferowanych przez klasę średnią form wypoczynku na tle badanej próby

wskazuje generalnie na nieco większe jej uczestnictwo w wyjazdach zagranicznych.

Najbardziej zauważalne różnice, wynikające z częstszego uczestnictwa klasy średniej w

określonych formach wyjazdów zarówno krajowych, jak i zagranicznych, dotyczą :

•

•

•

•

•

•

•

zagranicznych wyjazdów nad morze połączonych z plażowaniem,

krajowych wyjazdów w góry,

podróżowania samochodem, któremu towarzyszy zwiedzanie tak w kraju, jak i za granicą,

krajowych wyjazdów dla poprawy kondycji fizycznej,

krajowych wyjazdów na narty,

krajowych i zagranicznych wyjazdów służbowych,

krajowych i zagranicznych szkoleń i uczestnictwa w kursach.

Wydatki ponoszone przez klasę średnią w trakcie wyjazdów turystycznych są

zdecydowanie większe, niż gospodarstw badanej próby. 20% gospodarstw klasy średniej

przeznaczyło w 2003 roku na wyjazdy długoterminowe kwotę ponad 4000 zł (dwukrotnie

więcej niż odsetek gospodarstw w całej próbie). Z kolei w grupie wydających do 500 zł

znalazło się zaledwie 4% gospodarstw klasy średniej, prawie pięciokrotnie mniej w

porównaniu z badaną próbą (por. rys. 7).

4%

29%

23%

24%

12%3% 5%

do 500 zł501-1000 zł1001-2000 zł2001-4000 zł4001-6000 zł6001-8000 złpowyżej 8000 zł

Rysunek 7. Gospodarstwa domowe reprezentujące klasę średnią, według wysokości wydatków ponoszonych na długoterminowe wyjazdy turystyczne w 2003 r. [w%]

Źródło: badania własne

Analizując zachowania konsumpcyjne właściwe klasie średniej warto również

wskazać na pozostałe elementy charakteryzujące tę grupę, wyróżniające ją na tle całej badanej

zbiorowości. Jak wcześniej wspomniano, klasie przypisuje się specyficzny styl życia9 oraz

orientacje życiowe.

Przeprowadzone badania empiryczne nie pozwalają wprawdzie na wnikliwą analizę

stylu życia, umożliwiają jednak przyjrzenie się niektórym elementom go tworzącym. Są nimi

np. wyznawane wartości, a także wybrane poglądy przejawiające się np. w stosunku do

nowych trendów w życiu społecznym.

Największe różnice w hierarchii wartości cenionych przez reprezentantów klasy

średniej, na tle hierarchii całej badanej grupy, wystąpiły w zakresie wartości związanych z

nowoczesnymi formami spędzania czasu wolnego, takimi jak zabawa i przygoda, które klasa

średnia ocenia znacznie wyżej. Duże różnice wystąpiły też w ocenie ważności życia

9 Jedna z wielu definicji stylu życia wskazuje na to, że jest to „cały zbiór wartości, zainteresowań, poglądów i zachowań konsumenta, które wpływają na jego zachowanie konsumpcyjne. Styl życia jest formą wyrażania samego siebie. Pokazuje kim człowiek jest lub kim chce być”. Por. G. Antonides., W. Fred van Raij: Zachowanie konsumenta. Podręcznik akademicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2003, ss. 382-385.

seksualnego, także ocenianego przez reprezentantów klasy średniej wyżej. Różnice w ocenie

ważności, (choć już nie tak znaczne jak w pierwszym przypadku), dotyczyły następnie

wartości związanych z osiąganiem celów w życiu społecznym, takich jak: inteligencja, kariera

zawodowa oraz prestiż. Są one także cenione wyżej przez klasę średnią. Dużą również wagę,

na tle całej badanej grupy, klasa średnia przypisuje miłości. Nieznacznie tylko wyższe oceny

przypisano oryginalności. Na porównywalnym ze średnim dla całej grupy poziomie

reprezentanci klasy średniej oceniają modę, stabilizację materialną oraz zdrowie. Nieznacznie

niżej natomiast cenione są wartości związane z emocjonalnym bezpieczeństwem, takie jak

religia oraz rodzina.

Opisane różnice w hierarchii wartości klasy średniej, w odniesieniu do badanej próby,

znajdują swoje odzwierciedlenie w jej stosunku do nowych trendów w życiu społecznym.

Różnice występują w stosunku do aktywnych form wypoczynku oraz dbałości o własną

kondycję i zdrowie, do których przynajmniej w deklaracjach klasa średnia przywiązuje

znacznie większą wagę (prawie ¾ badanych na pytanie o zainteresowanie tymi sprawami

odpowiedziało tak i raczej tak).

W ocenie stosunku do poszukiwania przygody i ryzyka oraz zainteresowania sportami

ekstremalnymi na tle całej badanej próby klasa średnia wypada również powyżej przeciętnej

(13% więcej badanych wykazało zainteresowanie). Nie zauważono natomiast różnic w

przywiązywaniu wagi do dbałości o środowisko naturalne i przejawianiu zachowań

proekologicznych.

Wnioski końcowe

Podsumowując powyższe rozważania dotyczące tworzącej się w Polsce klasy średniej

trzeba podkreślić, że reprezentuje ona znacznie wyższy od przeciętnego wskaźnik aktywności

turystycznej, przeznacza na turystykę więcej środków finansowych, nieco częściej wyjeżdża

za granicę. Można zatem przypuszczać, że potrzeba uczestnictwa w turystyce jest dla

większości reprezentantów tej grupy potrzebą podstawową, do której zaspokojenia na

odpowiednio wysokim poziomie przywiązuje się dużą wagę.

Ponadto przypisywanie relatywnie większego znaczenia przygodzie i zabawie, a

w szczególności aktywności fizycznej oraz dbałości o własną kondycję i zdrowie, wskazuje

na kształtowanie się w tej grupie wzorców spędzania czasu wolnego zbliżonych do wzorców

społeczeństw o wyższym poziomie rozwoju cywilizacyjnego10. W odniesieniu do reszty

10 H. Domański dowodzi, że dopiero w społeczeństwach, w których dominuje klasa średnia zaczęto cenić sport. Aktywność fizyczna stała się przyjemnością i wypoczynkiem po pracy, natomiast dla spadkobierców etyki

społeczeństwa polskiego reprezentanci klasy średniej mogą zatem spełniać funkcje grupy

wyznaczającej pożądane wzorce konsumpcji.

TOURISM CONSUMPTION OF POLISH MIDDLE CLASS

Summary

The paper is based on the results of researches "Tourist behaviour and customs of Polish

citizens" which were counducted among Polish households. It discusses the problem of

middle class in Poland - being still uder construction and the patterns of its tourism

consumption. The results of researches conducted by author prove that participation in

tourism is for representants of Polish middle class the basic need and patterns of its toursim

behavior resemble these which are common for societies on higer stages of social

development.

Translated by Katarzyna Majchrzak

protestanckiej jest namiastką sukcesu w chwilach wolnych od zajęć. Domański cytuje też wyniki badań A.Ostrowskiej, która analizując style życia związane ze zdrowiem dowiodła, że rekreacyjne uprawianie sportu jest atrybutem ludzi, którzy mają odpowiedzialny stosunek do życia i wybiegają w przyszłość przy planowaniu kariery. Por. H. Domański, Polska...,op. cit., ss.42-43.

Dr hab. Stanisław Miecznikowski, mgr Piotr Lewandowski

KATEDRA RYNKU TRANSPORTOWEGO WYDZIAŁ EKONOMICZNY UNIWERSYTET GDAŃSKI

INNOWACJA CZYNNIKIEM POZYCJI KONKURENCYJNEJ RZEDSIĘBIORSTW NA RYNKU USŁUG TURYSTYCZNYCH UNII EUROPEJSKIEJ.

1 Startegia Lizbońska dźwignią rozwoju innowacyjności w regionach turystycznych..

Powołanie do życia Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej miało na celu stworzenie

obszaru gospodarczego, który mógłby konkurować z najbardziej dynamicznie rozwijającymi

się gospodarkami świata. Dla państw członkowskich integracja europejska okazałą się

źródłem dobrobytu i sukcesu gospodarczego. Obecnie jednak istnieje konieczność

ponownego przemyślenia zasad, na których opiera się gospodarka Unii Europejskiej. Nowe

wyzwania związane z globalizacją i rosnącą konkurencyjnością innych gospodarek

światowych, pojawienie się w krajach Unii barier strukturalnych dla wzrostu gospodarczego,

spowolnienie jego tempa oraz wysoki poziom bezrobocia doprowadziły do szerokiej dyskusji

nad koniecznością określenia nowego programu reform gospodarczych UE. Jej efektem jest,

przyjęta podczas posiedzenia Rady Europejskiej w Lizbonie w roku 2000 strategia, która stała

się najważniejszym programem gospodarczo-społecznym Unii Europejskiej. Głównym celem

strategii lizbońskiej było stworzenie na terytorium Europy, do roku 2010, najbardziej

konkurencyjnej gospodarki na świecie. Sama strategia skupiała się na czterech kwestiach:

innowacyjności polegającej na gospodarce opartej o wiedzę, liberalizacji (rynków

telekomunikacji, energii, transportu oraz rynków finansowych), przedsiębiorczości

(ułatwienia w zakładaniu i prowadzeniu działalności gospodarczej) oraz spójności społecznej.

Ta ostatnia polega na kształtowaniu nowego aktywnego państwa socjalnego.

Zdecydowana większość działań podejmowanych w zakresie tej strategii związana

była z modernizacją polityki zatrudnienia oraz kreowaniem nowych miejsc zatrudnienia.

Podstawowym przesłaniem było ułatwienie prowadzenia działalności gospodarczej,

szczególnie w sektorze małych i średnich przedsiębiorstw, a więc tam, gdzie tworzonych jest

najwięcej miejsc pracy. Zgodnie z wytycznymi strategii lizbońskiej, w celu zaspokojenia

potrzeb nowoczesnych gospodarek państw członkowskich konieczne było również

1

przemodelowanie systemu kształcenia w taki sposób, aby możliwe było stworzenie modelu

gospodarczego opartego o wiedzę1.

Omówione cele należało niestety zrewidować, gdyż już w 2005 r. okazało się, że

wyznaczony przedział czasowy jest zbyt krótki. Wynikało to z faktu, że wartość dóbr i usług

wyprodukowana w ciągu godziny przez mieszkańca unijnej Piętnastki osiągnęła w 2000 r. aż

92 proc. wartości dóbr i usług wyprodukowanych w tym samym czasie przez mieszkańca

USA. Jednocześnie każdy zatrudniony w UE produkował dobra i usługi o wartości sięgającej

prawie 85 proc. dóbr i usług wytworzonych przez jednego zatrudnionego w USA. Tym

samym prawie 3/4 luki rozwojowej pomiędzy krajami dawnej unijnej Piętnastki a Stanami

Zjednoczonymi wynikało z niższego poziomu wykorzystania zasobów ludzkich

w gospodarkach krajów członkowskich Unii. Te zaś były skutkiem niższego średniego czasu

pracy, niższych stóp zatrudnienia oraz starzenia się społeczeństwa.2.

Na szczycie UE w Göteborgu, kiedy w Radzie Europy przewodziła Szwecja

postanowiono zrewidować założenia strategii lizbońskiej. Przede wszystkim należało uczynić

z niej program reform gospodarczych i ograniczyć liczbę jej celów. Uznano więc, że

najważniejszym celem musi stać się uwolnienie europejskich zasobów ludzkich i kapitału.

Najdynamiczniej rozwijającym się sektorem gospodarki początku XXI wieku są

usługi turystyczne. Ich reforma jest kluczem do uwolnienia europejskiego potencjału

przedsiębiorczości. To z kolei zależy od doprowadzenia do końca procesu liberalizacji

tworzenia jednolitego rynku i obniżenia barier w funkcjonowaniu przedsiębiorstw. Niezbędna

jest, więc dalsza integracja rynków oraz ich deregulacja.3.

2 Turystyka jako sektor tworzący nowe miejsca pracy.

Europejski sektor turystyczny tworzy około 5% PKB oraz około 5% Unijnych miejsc

pracy (więcej niż sektor transportu i logistyki). Europa jest głównym regionem turystycznym

na świecie, a większość turystów korzysta z transportu drogowego (57,1% turystów

przyjeżdżających do Europy w 2001 r.)4, powstaje, więc poważny problem dla zachowania

środowiska naturalnego (hałas, emisja gazów cieplarnianych i substancji szkodliwych).

Przewaga transportu drogowego jest wynikiem jego pełnej liberalizacji na rynkach Unii

Europejskich, a co za tym idzie najbardziej elastycznej oferty – od dużych autokarów

rejsowych po minibusy i samochody do wynajęcia. Transport drogowy charakteryzuje się

również największą dostępnością.

2

W 2004 r. w Unii w hotelach i restauracjach zatrudnionych było 4% ogółu czynnych

zawodowo osób, wśród nich połowa ma mniej niż 35 lat, 55% zatrudnionych w tym sektorze

to kobiety. Jest to także najdynamiczniej rozwijający się rynek pracy w gospodarce Unii.

Polska na tle rozszerzonej Unii Europejskiej ma wciąż wiele do zrobienia pod względem

rozwoju sektora turystycznego, jak widać na rys. 1 jesteśmy krajem o najniższym poziomie

zatrudnienia w hotelach i restauracjach w Unii.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

EU

-25

BE

C

Z

DK

D

E

EE

EL

E

S

FR

IE

IT

CY

LV

L

T

LU

HU

MT

NL

A

T

PL

PT

SI

SK

FI

SE

UK

Brak danych dla: Luksemburg.

Rys.1 Udział zatrudnionych w hotelach i restauracjach w o poszczególnych krajach

rozszerzonej UE w 2004 (w procentach).

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: François-Carlos BOVAGNET.

Employment in hotels and restaurants in the enlarged EU still growing. Eurostat. Statistics in

focus. Industry, trade and services. Population and social conditions 32/2005. S. 2.

Wymiar czasu pracy w sektorze turystycznym w poszczególnych krajach rozszerzonej

Unii Europejskiej zawiera się w przedziale od zaledwie 32,6% pracujących na pełen etat

w Holandii do 95% na Słowacji. Najbardziej zrównoważone proporcje istnieją w Wielkiej

Brytanii i Danii – gdzie 50% zatrudnionych osób pracuje w pełnym wymiarze. Można

wnioskować, że im większy udział zatrudnionych w niepełnym wymiarze godzin tym

większy wpływ sezonowych wahań popytu na poziom zatrudnienia w sektorze, może to mieć

3

także związek z zatrudnianiem w sektorze osób uczących się. Zależności te ukazano na

rysunku 2.

0.0

25.0

50.0

75.0

100.0 E

U-2

5

BE

CZ

DK

DE

EE

EL

ES

FR

IE

IT

CY

LV

LT

LU

HU

MT

NL

AT

PL

PT

SI

SK

FI

SE

UK

Pełen etat Niepełny wymiar zatrudnienia

Brak danych dla: Estonia; Łotwa, Litwa; Luksemburg

Rys.2 Udział procentowy zatrudnionych na pełen etat i w niepełnym wymiarze czasu

w hotelach i restauracjach w krajach rozszerzonej UE w 2004 roku.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: François-Carlos BOVAGNET.

Employment in … s. 5

Poziom zatrudnienie w hotelach i restauracjach rośnie najdynamiczniej na tle całej

gospodarki rozszerzonej Unii Europejskiej. W roku 2004 przyrost zatrudnienia wyniósł 4% na

tle 0,6% dla całej gospodarki5. Jest więc to dynamicznie rozwijający się sektor, którego

znaczenie w krajach UE będzie stale rosnąć, gdyż usługa turystyczna stała się dobrem

powszechnie dostępnym.

3 Usługi turystyczne jako stymulator wzrostu gospodarczego regionów peryferyjnych

Wspólnoty.

W oparciu o rozwiązania płynące z rewizji strategii lizbońskiej państwa członkowskie

UE dążą do deregulacji rynków i budowania przedsiębiorczości opartej o wiedzę. Uwolnienie

obywateli od nadmiernego ciężaru państwa (fiskalnego i socjalnego), pozwoliłoby na

znacznie szybszy rozwój przedsiębiorstw turystycznych. Wydają się one najbardziej

predestynowane do roli „silnika” napędzającego wzrost gospodarczy terenów mało

zindustrializowanych, dzięki czemu bardzo atrakcyjnych dla potencjalnych odwiedzających.

4

Poprzez zwiększenie bazy wypoczynkowej małego miasteczka czy grupy

miejscowości, tworzy się warunki dla intensyfikacji ruchu turystycznego z okolicznych

centrów miejskich. To prowadzi do zwiększenia popytu na towary i usługi całej grupy

przedsiębiorców (handel, gastronomia, sport i rekreacja, rozrywka itp.), co prowadzi do

wzrostu ilości, a także jakości ich oferty a zarazem do wzrostu atrakcyjności rodzącego się

ośrodka turystycznego. Powstają nowe miejsca pracy, zwiększają się wpływy do budżetów

lokalnych, co bardzo ważne zmniejsza się też odpływ młodych ludzi znajdujących

zatrudnienie „na miejscu”. Dokonuje się transfer dochodów z wielkich aglomeracji miejskich

do wsi i miasteczek bez ingerencji nakazowo - rozdzielczej struktury aparatu państwowego.

Wręcz przeciwnie – transfer ten dokonuje się zgodnie z zasadami wolnej konkurencji

gwarantującymi optymalną alokację zasobów, co pozwala na stabilny wzrost gospodarczy

(nie hamuje się innych gałęzi przemysłu, z których państwo musiałoby wytransferować

pieniądz poprzez jakąś formę podatków).

Należy rozwiązać problem – jak przedstawić ofertę turystyczną zapracowanym

i pędzącym przez codzienność mieszkańcom wielkich miast? Można to osiągnąć poprzez

dokładną informację o produkcie turystycznym oferowanym na rynku.

4 Przędsiębiorstwo turystyczne jako klient innowacji w wymianie informacji.

Odnalezienie właściwej informacji we współczesnym świecie staje się coraz

ważniejszą umiejętnością nie tylko w biznesie, ale także w codziennym życiu. Coraz

częstszym źródłem danych staje się największa biblioteka ludzkości – Internet. Jeżeli nie

możemy znaleźć informacji w dostępnych nam źródłach drukowanych, uruchamiamy

przeglądarkę internetową i wprowadzamy interesujące nas hasło. I tu pojawia się pierwszy

problem: czy nasze zrozumienie zagadnienia jest właściwe? Czy wprowadziliśmy właściwe

słowa kluczowe? Czy też wreszcie czy odpowiedź znajduje się na tyle „blisko” by znaleźć się

w najczęściej przeglądanych wynikach wyszukiwania?

Mieszkaniec wielkiego miasta, zabiegany i w związku z tym starający się jak

najintensywniej spędzać swój wolny czas, nie będzie skłonny go tracić na nieefektywne

formy poszukiwania ofert turystycznych. Obecnie już wiele osób planuje sobie wypoczynek

przed monitorem komputera, sprawdzając dostępną ofertę w Internecie. Wydaje się, że dzięki

tej tendencji usługi turystyczne mają największą szansę na zaistnienie poprzez kierowanie

swojej oferty do tej właśnie grupy stosunkowo zamożnych klientów. Im wyższy poziom

umiejętności obsługi komputera tym większe prawdopodobieństwo wykorzystywania go do

5

poszukiwania miejsc wypoczynku, wiedza ta jest zróżnicowana w zależności od wieku i płci,

wykształcenia i statusu społecznego, por. rys. 3 i 4.

Wśród ogółu mieszkańców Europy najlepiej przygotowane do korzystania

z nowoczesnych technologii są osoby studiujące (84% posiada co najmniej średni poziom

biegłości) oraz osoby w wieku 16-24 lat (77%); osoby pracujące posługujące się komputerami

na co najmniej średnim poziomie to 59% ogółu zatrudnionych mieszkańców Unii

Europejskiej. Wśród mieszkających w UE osób z wyższym wykształceniem aż 76%

posługuje się komputerem na co najmniej średnim poziomie. Najniższy poziom znajomości

technik komputerowych notuje się wśród osób w wieku 55-74 lat (21%) oraz osób

z wykształceniem podstawowym (26%), pozostałe grupy społeczne posiadają tę umiejętność

na co najmniej średnim poziomie w przynajmniej 42% (bezrobotni).

0% 5% 10%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

65%

70%

75%

80%

85%

90%

95%

100%

OgółemMężczyźni

Kobiety16-24 lat

25 - 54 lat55 - 74 lat

Wykształcenie podstawoweWykształcenie średnieWykształcenie wyższe

StudenciBezrobotniZatrudnieni

Brak umiejętności Niski poziom Średni poziom Wysoki poziom

Rys.3 Podstawowa znajomość obsługi komputera w krajach EU-25 w 2005 roku.

Udział procentowy w grupie osób w wieku 16-74 lat.

Źródło: Opracowanie własne na podst.: Christophe Demunter. How skilled are

Europeans in using computers and the Internet. Statistics in focus 17/2006. Eurostat 2006,

s.5.

Znajomość obsługi komputera w Polsce jest zbliżona do średniej europejskiej. Wśród

studentów udział osób posiadających co najmniej średni poziom zaawansowania sięga 81%,

zaś wśród najmłodszych osób objętych badaniem 74%. Osoby pracujące, które opanowały

technikę obsługi komputera na co najmniej średnim poziomie stanowią 40% wszystkich

6

zatrudnionych. Osoby z wyższym wykształceniem opanowały umiejętność na co najmniej

średnim poziomie w 72%. Analogicznie do średniej unijnej i w Polsce najsłabiej opanowały

obsługę komputerów i internetu osoby w wieku 55 - 74 lat (co najmniej średni poziom - 9%).

Odmiennie niż w Unii, w Polsce wśród osób bezrobotnych udział ten jest niższy niż wśród

osób z wykształceniem podstawowym (odpowiednio 23% i 29%).

0% 5% 10

%

15%

20%

25%

30%

35%

40%

45%

50%

55%

60%

65%

70%

75%

80%

85%

90%

95%

100%

OgółemMężczyźni

Kobiety16-24 lat

25 - 54 lat55 - 74 lat

Wykształcenie podstawoweWykształcenie średnieWykształcenie wyższe

StudenciBezrobotniZatrudnieni

Brak umiejętności Niski poziom Średni poziom Wysoki poziom

Rys.4 Podstawowa znajomość obsługi komputera w Polsce w 2005 roku. Udział

procentowy w grupie osób w wieku 16-74 lat.

Źródło: Opracowanie własne na podst.: Christophe Demunter. How skilled… Statistics

in focus 17/2006. Eurostat 2006, s.5.

Wysoki poziom opanowania technik komputerowych jest udziałem najzamożniejszych

(wykształcenie wyższe, osoby zatrudnione) oraz najbardziej mobilnych grup społecznych (16-

24 lat, studenci). O ile potencjał dwóch pierwszych grup jest oczywisty, to w przypadku osób

najmłodszych i studentów należy pamiętać, że zazwyczaj korzystają one ze środków swoich

rodziców na pokrycie kosztów związanych z turystyką. Wniosek dla przedsiębiorcy sektora

turystycznego jest taki, iż najbardziej bezpośrednią drogą do zaistnienia na rynku jest Internet,

zaś dla podniesienia swojej konkurencyjności konieczne staje się inwestowanie w nowinki

z branży ICT. Potencjału rynku krajowego i możliwości jego wykorzystania dowodzą dane

o wykorzystaniu komputerów w pracy zawodowej na tle rozszerzonej Unii Europejskiej (por.

rys. 5). Dane te świadczą o ilości Polaków, posiadających stały dochód, a jednocześnie

mających codzienną styczność z techniką komputerową.

7

23 2529

3336 36 37 38 38

43 45 4548 48 48 49 51 53 53

57 5963 64 65 66 69

0

10

20

30

40

50

60

70

LV LT HU PT EL CZ SK IT PL EE CY MT LU ES SI UK

EU-2

5 IE AT DE

NL

DK BE SE FR FI

Rys.5 Wykorzystanie komputerów w pracy zawodowej przez mieszkańców UE - 25

(udział procentowy w ogóle zatrudnionych) stan na rok 2005.

Źródło: Opracowanie własne na podst.: Christophe Demunter. How skilled…. Statistics

in focus 17/2006. Eurostat 2006., s. 6.

Wśród krajów byłego bloku komunistycznego Polska jest na drugiej pozycji (pierwsza

jest Estonia) zostawiając z tyłu niektóre kraje piętnastki – Portugalię i Grecję oraz zrównując

się z Włochami. Daje to zainteresowanym wykorzystaniem nowoczesnych technologii ICT

pewność, że właściwie przygotowana oferta spotka się z szerokim odzewem ze strony osób

zainteresowanych zakupem usługi turystycznej.

5 Zastosowanie innowacji branży ICT w turystyce.

Odpowiednie przygotowanie oraz serwisowanie witryny internetowej, wyposażenie jej

we wszystkie niezbędne w dzisiejszych czasach narzędzia (możliwość rezerwacji przez

Internet, mapka okolicy z zaznaczonymi szlakami turystycznymi, informacje o aktualnej

pogodzie, możliwość dokonywania opłat przez Internet – kartą kredytową, przelewem

bankowym etc.) to zadanie nierzadko przekraczające umiejętności osób prowadzących małe

przedsięwzięcie turystyczne. Jednakże rodzący się popyt na tego typu usługi może być

jednym z czynników powstrzymujących „drenaż mózgów” z terenów peryferyjnych.

Odmienny kwestią jest rozpoznanie i umiejętne pozycjonowanie właściwych słów

kluczowych. Jak wynika z badań6 sposób konstrukcji zapytań w wyszukiwarkach, oraz

8

sposób zamieszczania słów kluczowych na stronach WWW to potężne zagadnienie, które

może stać się polem dla rozwoju całkiem nowego sektora usług i szkoleń informatycznych

opartych o badania tak socjologiczne jak i marketingowe. Dostępność dla użytkowników

wyszukiwarek internetowych konkretnej oferty jest, bowiem ściśle uzależniona od

właściwego tworzenia stron internetowych w oparciu o wiedzę dotyczącą najczęściej

stosowanych kryteriów wyszukiwania. Istotna jest też umiejętność właściwego

pozycjonowania swojej strony poprzez zamieszczanie słów kluczowych w wybranych

przeglądarkach.

0

25

50

75

100

EU-2

5

BE CZ DK DE EE EL ES FR IE IT CY LV LT LU HU

MT NL

AT PL PT SI SK FI SE UK

Wszystkie przedsiębiorstwa Sektor turystyczny

Brak danych dla: Francja; Malta.

Rys.6 Procentowy udział przedsiębiorstw posiadających stronę internetową lub stronę

domową w Unii Europejskiej stan na rok 2005.

Źródło: opracowanie własne na podst.: Bettina Knauth. Tourism and the Internet in the

European Union. Statistics in focus. 20/2006. Eurostat 2006, s. 2

W Europie sektor turystyczny przoduje w zastosowaniu nowoczesnych technologii

ICT. Obecnie z dostępu do internetu korzysta większość przedsiębiorstw sektora (por. rys. 7).

W Wielkiej Brytanii liczba ta sięga 100%, w Finlandii i Belgii jest to ok. 97%. Na tych

rynkach przyszedł czas na uatrakcyjnienie oferty witryn internetowych i poprawę ich

funkcjonalności. Polska oraz kraje Bałtyckie i kraje Europy południowej mają najsłabiej

9

reprezentowaną w sieci ofertę turystyczną. Tu nadal zaistnienie w Internecie wiąże się ze

stosunkowo niskimi kosztami.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

EU

-25

BE

CZ

DK

DE

EE

EL

ES

FR

IE

IT

CY

LV

LT

LU

HU

MT

NL

AT

PL

PT

SI

SK

FI

SE

UK

Sektor turystyczny Cała gospodarka

Brak danych dla: Węgry; Malta; Słowenia oraz Wielka Brytania - brak danych dla sektora

turystycznego.

Rys.7 Udział szerokopasmowych łączy internetowych w przemyśle turystycznym na tle

całej gospodarki w krajach rozszerzonej UE w roku 2004 w procentach.

Źródło: opracowanie własne na podst.: François-Carlos BOVAGNET. ICT in the

tourism sector. Statistics in focus. 34/2005. Eurostat 2005, s. 2

Zastosowanie ICT w turystyce to oczywiście nie tylko Internet jako kanał dystrybucji

usług. Bardzo ważne jest również zaoferowanie, osobom planującym pobyt, dostępu do

internetu. Wiele osób może uzależnić swój wybór miejsca wypoczynku od dostępu do sieci.

Mimo, iż wydaje się to mało atrakcyjnym sposobem spędzenia urlopu, dla wielu osób

warunkiem „spokojnego” wypoczynku może być kontrolowanie na bieżąco poczty

elektronicznej lub np. wskaźników giełdowych. Istotną może być też możliwość

przeprowadzenia telekonferencji przy użyciu technologii VOIP (voice over internet protocol),

która jest obecnie znacznie tańszą alternatywą klasycznych połączeń telefonicznych

10

(szczególnie w przypadku połączeń międzykrajowych i międzykontynentalnych). Aby

zapewnić dobrą jakość głosu i płynność rozmowy niezbędne jest zastosowanie łącza

szerokopasmowego o obustronnej przepustowości około 256kb/s (kilobitów na sekundę = 32

kilobajty na sekundę; 8 bitów = 1 bajt)7. Obecnie łącza szerokopasmowe stają się coraz

bardziej dostępne i co za tym idzie coraz popularniejsze. Najszybciej rozwijającą się

technologią jest wykorzystanie standardowej infrastruktury telefonii stacjonarnej (kabli

miedzianych) do przesyłu sygnału cyfrowego – DSL8. W wersji najpopularniejszej stosuje się

asynchroniczne połączenie internetowe ADSL, w którym prędkość pobierania danych

(download) jest kilkukrotnie większa niż prędkość wysyłania (upload) - np. 512/128kb/s.

Stopień penetracji łączy szerokopasmowych w sektorze turystycznym na tle całej gospodarki

– zob. rys. 7.

3.19%1.76%1.60%

39.27%0.06%0.30%

1.69%6.84%

1.39%4.48%

0.27%0.21%0.43%0.34%0.56%

6.72%2.41%

1.89%0.58%0.49%0.91%0.99%

2.10%21.52%

0.00% 10.00% 20.00% 30.00% 40.00%

BECZDKDEEEELESFRIEIT

CYLVLTLUHU

MNLATPLPT

SISKFISE

UK

Brak danych dla: Malta.

Rys.8 Noce spędzone przez mieszkańców unii poza własnym krajem wewnątrz Unii

Europejskiej. Udział procentowy w całości co najmniej czterodniowych pobytów

wakacyjnych w 2004r.

Źródło: opracowanie własne na podst.: François-Carlos BOVAGNET. Inbound and

outbound tourism in the European Union. Statistics in focus. 5/2006. Eurostat 2006, s. 4

Przy szerokim zastosowaniu nowoczesnych technologii w sektorze turystycznym

zwiększa się dostępność oferty strony podażowej dla potencjalnych klientów. Wzrasta

11

turystyka wyjazdowa i przyjazdowa wewnątrz krajów wspólnoty. W roku 2004 spośród

wszystkich nocy spędzonych przez mieszkańców unii na wakacjach poza własnym krajem

(ale w innym kraju unii) największy popyt wytworzyli mieszkańcy Niemiec (39% pobytów co

najmniej 4 - dniowych) oraz Wielkiej Brytanii (22%), mieszkańcy Francji i Holandii znaleźli

się na odpowiednio 3 i 4 miejscu, z daleko mniejszą ilością nocy spędzonych na wyjazdach –

por. rys. 8. Ilość nocy spędzonych na wyjazdach zagranicznych jest przede wszystkim

związana z zamożnością turystów, oraz dostępnością oferty. Wydaje się więc, że strony

internetowe firm turystycznych powinny być dostępne w przynajmniej angielskiej

i niemieckiej wersji językowej.

1.85%2.20%

1.11%5.26%

0.32%4.69%

24.36%12.09%

2.32%16.38%

1.58%0.11%0.14%0.29%

1.16%0.87%

2.95%7.92%

1.08%2.89%

0.49%0.53%0.51%

1.13%7.79%

0.00% 10.00% 20.00%

BECZDKDEEEELESFRIEIT

CYLVLTLUHUMTNLATPLPT

SISKFISE

UK

Rys.9 Noce spędzone w krajach unii przez mieszkańców innych krajów Unii

Europejskiej. Udział procentowy we wszystkich wewnątrz wspólnotowych wakacyjnych

wyjazdach zagranicznych w 2004r.

Źródło: opracowanie własne na podst.: François-Carlos BOVAGNET. Inbound and

outbound… Statistics in focus. 5/2006. Eurostat 2006, s. 2

12

Wśród krajów Unii Europejskiej najwięcej pobytów wystąpiło w Hiszpanii (24%

ogółu nocy spędzonych przez turystów z pozostałych krajów wspólnoty), kolejnym pod

względem odwiedzin krajem są Włochy (16%) oraz Francja (12%) - porównaj rys. 9. Ilość

spędzonych w danym kraju dni pobytowych przekłada się w prosty sposób na ilość wydanych

w tych krajach pieniędzy. O ile kraje takie jak Francja, Wielka Brytania czy Austria są

odwiedzane w ramach turystyki kulturowej, która wiąże się z ciągłym przemieszczaniem

wewnątrz docelowego kraju i stosunkowo krótkimi pobytami. To kraje taki jak Hiszpania czy

Włochy, obok niewątpliwych atrakcji kulturowych zdają się zachęcać do dłuższych pobytów

wypoczynkowych, w czasie których turyści zostawiają więcej pieniędzy w kasach

przedsiębiorców związanych z turystyką. Wpływy uzyskiwane z turystyki wypoczynkowej są

znacznie wyższe niż te przynoszone przez turystykę kulturową, czyni to tę pierwszą formę

turystyki bardziej atrakcyjną z punktu widzenia poziomu PKB krajów takich jak Hiszpania

i Włochy.

6 Podsumowanie

Poziom rozwoju usług decyduje o poziomie życia w danym kraju. Do najcenniejszych

cech turystyki sportu i rekreacji, z punktu widzenia liberalnej i zderegulowanej gospodarki,

jest ich zdolność do redystrybucji dochodu w gospodarce narodowej. Mieszkańcy silnie

zurbanizowanych rejonów gotowi są wydać część zarobków w rejonach

nieuprzemysłowionych zmniejszając w ten sposób dysproporcje w poziomie zamożności bez

interwencji aparatu państwowego i w warunkach zdrowej, rynkowej konkurencji, co

gwarantuje optymalne wykorzystanie zasobów.

Sektor turystyczny obejmuje najszerszy zakres świadczonych dla ludności usług. W

związku z tym w XXI wieku, wieku usług, należy zwróci uwagę na rozwój turystyki

szczególnie w nowo przyjętych krajach UE. Kraje te zgodnie z narodowymi strategiami

spójności dążą do „tworzenia warunków dla wzrostu konkurencyjności gospodarki (...)

opartej na wiedzy i przedsiębiorczości, zapewniającej wzrost zatrudnienia oraz wzrost

poziomu spójności społecznej, gospodarczej i przestrzennej9”. Wykorzystując fundusze

unijne należy zapewnić rozwój infrastruktury społeczno – gospodarczej regionów nowej UE

co pozwoli podnieś ich atrakcyjność jako obszarów recepcji turystycznej dla mieszkańców

UE - 15.

Wymienione przesłanki skłaniają do przekonania, że najlepszym sposobem

przyciągnięcia turystów jest zastosowanie innowacyjnych rozwiązań w przedsiębiorstwie

13

turystycznym. Szczególne znaczenie mają tu innowacje w środki bezpośredniej komunikacji

z klientem, dające mu wygodny wgląd w aktualną ofertę przedsiębiorstwa z rozproszonych

przestrzennie miejsc popytu na produkt turystyczny na jednolitym rynku Unii Europejskiej.

Przedsiębiorcy z nowych krajów unii powinni brać przykład z Brytyjczyków, Finów czy

Belgów, jeśli chodzi o poziom wykorzystania możliwości technologii informatycznych dla

potrzeb firmy turystycznej (porównaj rys. 7). Zamieszczając swoją ofertę w internecie oraz

korzystając z innych innowacji w dziedzinie ICT (VoIP, WAP etc.) zaistnieją w świadomości

turystów z UE-15 zapewniając sobie tym samym napływ klientów i rozwój przedsiębiorstw.

Wykaz źródeł danych statystycznych dla zamieszczonych rysunków:

1. François-Carlos BOVAGNET. Employment in hotels and restaurants in the

enlarged EU still growing. Eurostat. Statistics in focus. Industry, trade and

services. Population and social conditions 32/2005

2. Christophe Demunter. How skilled are Europeans in using computers and the

Internet. Statistics in focus 17/2006. Eurostat 2006

3. Bettina Knauth. Tourism and the Internet in the European Union. Statistics in

focus. 20/2006. Eurostat 2006

4. François-Carlos BOVAGNET. ICT in the tourism sector. Statistics in focus.

34/2005. Eurostat 2005

5. François-Carlos BOVAGNET. Inbound and outbound tourism in the European

Union. Statistics in focus. 5/2006. Eurostat 2006

14

Innovations – as a factor in shaping of competitive capacity of enterprises in tourism market of European Union.

Summary The authors try to find an answer on how to expand tourism sector’s enterprises in

new member states of EU by acknowledging sources of outstanding development of nowadays economies in innovation-wise entrepreneurship. Authors focus on level of implementation of ICT in EU-15 tourist sector and compare its development towards EU-25 new states. Considering reformed Lisbon strategy oriented politics as a way of liberalization of EU economies (by taking off some of government’s fiscal and over formalization weight out of industry shoulders) authors are trying to find the specifics of tourism’s sector innovations that make it the biggest and still expanding employer in Europe. By the end of article authors conclude that in new member states there is a lot of room for innovation oriented entrepreneurs to flourish as they may seek new customers in EU-15 union via the internet and other ICT means of communication.

Translated by Piotr Lewandowski

1 Strategia lizbońska. Droga do sukcesu zjednoczonej europy. Departament Analiz Ekonomicznych i

Społecznych Urząd Komitetu Integracji Europejskiej. Dokument w wersji elektronicznej dostępny pod adresem: http://www.silesia-region.pl/dokument.php?id=9946&kat=0_07_02_04&katrodzic=0_07_02; 03.09.2006.

2 Mariusz-Jan Radło. Strategia lizbońska – dokąd zmierzamy. Archiwum Puls Biznesu wyd. 1806 s.12. Dokument w wersji elektronicznej dostępny pod adresem: http://www.pfsl.pl/news.php?id=261&page=1; 03.09.2006

3 Tamże. 4 Jan Burnewicz. Sektor samochodowy Unii Europejskiej. Wydawnicta Komunikacji i Łączności.

Warszawa 2005r, s.52-55. 5 François-Carlos BOVAGNET. Employment in hotels and restaurants in the enlarged EU still

growing. Eurostat. Statistics in focus. Industry, trade and services. Population and social conditions 32/2005. s. 1 6 Jadwiga Antoszek, Bogusław Sawicki. Wykorzystanie Internetu w turystyce na przykładzie organizacji

wypoczynku nad jeziorami. Informacja Turystyczna. Zeszyty naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego nr 429. Szczecin 2006, s.39-42.

7 http://pl.wikipedia.org/wiki/Voip; 23.09.2006 8 http://pl.wikipedia.org/wiki/Specjalna:Search?search=DSL; 23.09.2006 9 http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NSS/INFORMACJE+PODSTAWOWE; 12.08.2007

15

Aleksander Panasiuk

Uniwersytet Szczeciński Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Katedra Zarządzania Turystyką

MAKROEKONOMICZNE PLANOWANIE STRATEGICZNE NA LATA 2007- 2013

W ZAKRESIE POLITYKI WSPIERANIA PODMIOTÓW TURYSTYCZNYCH

Miejsce turystyki w systemie gospodarczym

Turystyka nie jest homogeniczną częścią gospodarki narodowej. Zgodnie z zaleceniami

Światowej Organizacji Turystyki (WTO) w szeroki zakres działalności gospodarki

turystycznej wchodzi 10 spośród 17 sektorów gospodarki. Wyróżnić należy sektory

całkowicie lub częściowo związane z turystyką, tj.: budownictwo; handel hurtowy i

detaliczny; hotele i restauracje; transport, gospodarka magazynowa i łączność; pośrednictwo

finansowe; obsługa nieruchomości; wynajem i inna działalność związana z prowadzeniem

interesów; administracja publiczna; edukacja; pozostała działalność usługowa (komunalna,

socjalna i indywidualna); organizacje i instytucje międzynarodowe1. Poza wymienionymi

powyżej sektorami gospodarki, w których wprost znajdują się elementy gospodarki

turystycznej, miejsce turystyki można odnaleźć pośrednio także w innych sektorach, co

ilustruje Polska Klasyfikacja Działalności (PKD)2.

Poza dwoma podstawowymi sekcjami, w których sklasyfikowano gospodarkę turystyczną

(hotele i restauracje oraz transport, gospodarka magazynowa i łączność), działalność

związana z turystyką znajduje się pośrednio w innych sekcjach gospodarki, poprzez zasilanie

tego sektora gospodarki działalnością produkcyjną lub poprzez świadczenia mające charakter

usług paraturystycznych. Do tego typu form działalności można zaliczyć przykładowo:

rolnictwo (agroturystyka), działalność stricte produkcyjną (produkcja sprzętu na potrzeby

ruchu turystycznego), handel (spożywczy, sprzedaż artykułów trwałych, w tym upominków i

pamiątek dla turystów). Turystyka zatem przenika przez większość dziedzin społeczno – 1 Terminologia turystyczna. Zalecenia WTO, Instytut Turystyki, Warszawa 1995, s. 51-63. 2 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 20 stycznia 2004 roku w sprawie Polskiej Klasyfikacji Działalności (PKD). Dz. U nr 33, poz. 289 z późniejszymi zmianami.

gospodarczych i jako sektor gospodarczy tworzy nowe wartości ekonomiczne, mierzalne

udziałem w tworzeniu produktu krajowego brutto, a także wpływa na pobudzanie poprzez

tzw. efekty mnożnikowe innych dziedzin gospodarki narodowej.

Decydujący zakres działalności gospodarczej podmiotów świadczących usługi

bezpośrednio turystyczne, jak również w obszarach sąsiadujących z turystyką, prowadzony

jest przez sektor małych i średnich przedsiębiorstw, w których zatrudnienie:

• często ogranicza się do pojedynczych osób (właściciel),

• ma charakter sezonowy, liczba pracowników waha się w ciągu roku od jednego do

kilku,

• kształtowane jest na podstawie umów okresowych (dorywczych),

• wiąże się z pracą członków rodziny3.

Biorąc jako podstawę wyjściową do określenia pojęcia MSP, kryteria ilościowe oparte na

zatrudnieniu, wskazać należy, że w Polsce w tym sektorze działają przede wszystkim

przedsiębiorstwa reprezentujące ten sektor, a reprezentują je: biura podróży (organizatorzy i

pośrednicy turystyczni), hotelarze i restauratorzy, przewoźnicy turystyczni, komercyjne

placówki informacji turystycznej, a także osoby prowadzące działalność gospodarczą jako

osoby fizyczne, tj. przewodnicy turystyczni i piloci wycieczek.

Obok podmiotów sektora MSP wskazać należy ponadto na grupę tzw. dużych

przedsiębiorstw, które warunkach polskiej gospodarki turystycznej reprezentowane są przez

nieliczne przedsiębiorstwa z grupy biur podróży oraz firmy hotelarskie. Firmy te z reguły

działają w aliansach kapitałowych z podmiotami zagranicznymi.

Dodatkowo należy zaznaczyć, że obok podmiotów prowadzących działalność

gospodarczą w sektorze turystycznym, istotną rolę ogrywają także podmioty samorządu

terytorialnego, które poprzez spełniane funkcje zabezpieczają funkcjonowanie tej gospodarki,

odpowiednio na poziomie lokalnym (gmina, powiat) i regionalnym (województwo

samorządowe). Działania jednostek samorządu terytorialnego są decydujące w tworzeniu

lokalnych i regionalnych produktów turystycznych, łączących w sobie świadczenia

poszczególnych oferentów bezpośredniej gospodarki turystycznej oraz usług

paraturystycznych w miejscu docelowym turystyki (tzw. destynacji). Poprzez określenie

miejsca turystyki w strukturze gospodarki lokalnej i regionalnej, a zawłaszcza poprzez

tworzenie strategii rozwoju turystyki, współpracę i integrację podmiotów branży turystycznej,

3 P. Dominiak, Sektor MSP we współczesnej gospodarce. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005, s. 29.

istnieją możliwości aktywizowania gospodarki na szczeblu lokalnym lub regionalnym oraz

tworzenie nowych miejsc pracy.

Sektor turystyczny w Narodowym Planie Rozwoju 2007-2013

Zgodnie z założeniami tekstu Projektu Narodowego Planu Rozwoju 2007 – 20134

podstawą rozwoju społeczno – gospodarczego przyjęta w NPR jest triada: wzrost –

konkurencyjność – spójność. Osiągniecie celów rozwojowych uwarunkowane jest

harmonizacją działań podejmowanych równocześnie w wymiarach:

• strukturalnym,

• przestrzennym,

• regionalnym.

Wymienione ujęcia bezpośrednio korespondują z układem działań, które podejmowane być

powinny w obszarze sektora małych i średnich przedsiębiorstw.

Tło społeczno – gospodarcze charakteryzuje i ocenia wskaźniki makroekonomiczne

osiągnięte i prognozowane. Na tym tle pośrednio rysuje się struktura sektorowa polskiej

gospodarki. Wskazuje się przy tym m.in., że pozytywnym czynnikiem kształtującym rynek

pracy, będzie wzrost liczby miejsc pracy w sektorze usług, co należy traktować także jako

miejsca pracy w sektorze MSP. NPR przyjmuje następujące priorytety strategiczne:

• wiedza i kompetencje,

• zatrudnienie, aktywizacja i mobilność,

• przedsiębiorczość i innowacyjność,

• integracja społeczna,

• inwestycje i gospodarowanie przestrzenią,

• dobre rządzenie.

Wymienione priorytety odnoszą się do całego systemu społeczno – gospodarczego i ich układ

trudno przełożyć na poszczególne programy i strategie sektorowe. Uznać należy, że

praktycznie wszystkie przyjęte priorytety NPR, mimo braku jednoznacznych i analogicznych

sformułowań dotyczą sektora MSP.

Wśród działań służących realizacji priorytetów strategicznych, wymieniono m. in.

następujące obszary: wspieranie tworzenia nowych miejsc pracy, podnoszenie

4 Projekt Narodowego Planu Rozwoju 2007 – 2013. Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2005.

innowacyjności, rozwój i modernizacja infrastruktury transportowej, racjonalna gospodarka

zasobami naturalnymi.

Zapisy NPR bezpośrednio odniesione do sektora MSP dotyczą tylko wąskiego zakresu

zagadnień i generalnie ujmowane są w wymiarze makroekonomicznym, jako element

składowy programów operacyjnych, w tym szczególnie regionalnych. W programach

regionalnych zwraca się uwagę na zwiększanie poziomu inwestycji w szczególności w

sektorze MSP, a jednocześnie w sektorze turystycznym

Zakres problematyki dotyczącej turystyki w zapisach NPR jest ograniczony i praktycznie

nie ujmuje funkcjonowania przedsiębiorstw turystycznych, które zatrudniają ok. 250 tys.

pracowników i wypracowują w zależności od metody pomiaru ok. 3-5% PKB, a wraz z

pośrednią gospodarka turystyczną nawet ponad 8% PKB w warunkach Polski.

Priorytety i działania NPR jeżeli odnoszą się do problematyki turystycznej, to traktują ją

w ujęciu przestrzennym, tj. głównie poprzez funkcjonowanie samorządu terytorialnego,

działania organizacji i stowarzyszeń branżowych w turystyce, pomijając problematykę

funkcjonowania przedsiębiorstw turystycznych na rynku.

Generalnie wydaje się, że turystyka nie została wystarczająco mocno wpisana w zakres

NPR. Przyjmując jednak, że NPR jest dokumentem zbiorczym, dotyczącym całej struktury

społeczno – gospodarczej Polski, a ponadto fakt przygotowania odrębnego dokumentu

dotyczącego turystyki, jakim jest Strategia Rozwoju Turystyki - wpisana w system

dokumentów strategicznych na lata 2007-2013, domniemywać należy, że turystyka uzyskała

swoje własne miejsce w systemie programowania gospodarczego w Polsce, a ponadto w tym

dokumencie zwrócono szczególną uwagę na bezpośrednich świadczeniodawców

turystycznych.

W toku prac na projektem NPR resort gospodarki zlecił szereg ekspertyz związanych z

opracowaniem programu jak i dokumentów towarzyszących. Spośród okołoa 90 dokumentów

i opracowań dotyczących przygotowań do projektu NPR, żaden nie dotyczy bezpośrednio

sektora MSP. Ocenić zatem należy, że struktura polskiej gospodarki coraz bardziej zbliża się

do struktur gospodarek tzw. starych krajów Unii Europejskiej i problem ten nie zasługuje na

szczególną uwagę.

Przedsiębiorstwa turystyczne w Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007-2013

W wstępie Projektu Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007-20135 podkreślono, że

istnieje potrzeba przyjęcia i koordynacji działań zapisanych w dokumentach strategicznych

przez Radę Ministrów, wskazując na jasny podział kompetencji pomiędzy ministrem

właściwym ds. turystyki a innymi ministrami. Zapis ten niejako podkreśla fakt, że turystyka

jest tym sektorem gospodarki, który mimo przypisania do jednego resortu, wymaga

koordynacji działań w ujęciu międzyresortowym.

Strategia podkreśla interdyscyplinarny i regionalny charakter turystyki oraz określa

priorytetowe obszary wzmacniania dynamiki i harmonijnego rozwoju turystyki, tj.:

1. Rozwój produktów turystycznych.

2. Rozwój zasobów ludzkich.

3. Wsparcie marketingowe.

4. Kształtowanie przestrzeni turystycznej.

5. Wsparcie instytucjonalne.

Przedstawiony podział nie nawiązuje bezpośrednio do zadań związanych z funkcjonowaniem

przedsiębiorstw sektora turystycznego. Turystykę traktuje się przede wszystkim w sposób

obszarowy (przestrzenny), wskazując na zadania które powinny być podejmowane przede

wszystkim przez podmioty polityki gospodarczej (turystycznej) na szczeblach państwowym,

regionalnym i lokalnym

W zakresie uwarunkowań formalno – prawnych Strategię umiejscowiono w systemie

dokumentów decydujących o rozwoju społeczno – gospodarczym kraju. Określono działania

dotyczące turystyki, począwszy od rozwoju regionalnych produktów turystycznych i

wspierania zatrudnienia, do innych bardziej szczegółowych wynikających z ogólnych

zapisów NPR. Istotną kwestią jest wskazanie konieczności wdrożenia rachunku satelitarnego

turystyki, który dawałby szansę na identyfikowanie efektów gospodarczych powstających w

innych sektorach gospodarki dzięki turystyce.

Analiza uwarunkowań rozwoju turystyki opiera się na ocenie danych

charakteryzujących gospodarkę turystyczną w Polsce i odniesieniach do wskaźników

makroekonomicznych, jak m.in.: udział turystki w PKB, w eksporcie, bilansie płatniczym.

Wskazuje się także m.in. na zagadnienia: wydatków turystycznych, rynku pracy, kształcenia,

marketingu turystycznego, infrastruktury turystycznej, wsparcia instytucjonalnego, tendencji 5 Projekt Strategii Rozwoju Turystyki na lata 2007 – 2013. Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Ministerstwo Gospodarki i Pracy, Warszawa 2005.

wzrostu konsumpcji. Na podstawie przeprowadzonej analizy określono bezpośredni związek

pomiędzy rozwojem społeczno – gospodarczym a realizacją Strategii. Realizacja jej założeń

ma przenieść utrzymanie tempa wzrostu spożycia turystycznego oraz zagwarantowanie

utrzymania udziału gospodarki turystycznej w PKB.

Dokonana analiza SWOT polskiej gospodarki turystycznej prowadzi do stwierdzenia,

że realizacja Strategii może przyczynić się do rozwoju polskiej oferty turystycznej. Jednakże

pomijany jest udział przedsiębiorców tworzących ta ofertę, a problem ten pozostawia się

działaniom jednostkom samorządowym.

Istotną częścią dokumentu jest sformułowanie misji polskiej turystyki oraz celów i

działań służących jej realizacji. Misja została określona w następujący sposób:

„Wykorzystanie dziedzictwa kultury, tradycyjnej gościnności i bogactwa przyrody do wzrostu

znaczenia turystyki w tworzeniu dochodu narodowego oraz zbudowania pozytywnego obrazu

Polski w kraju i na świecie. Turystyka daje możliwość dynamicznego rozwoju gospodarczego

i społecznego kraju, przyczyniając się do generowania nowych miejsc pracy, podnoszenia

poziomu życia społeczeństwa i zwiększania konkurencyjności regionów przy zachowaniu

tradycyjnych wartości polskiego społeczeństwa i w zgodzie z zasadą zrównoważanego

rozwoju.”

Obok misji został sformułowany cel nadrzędny polskiej turystyki: „Tworzenie

warunków prawnych, instytucjonalnych, finansowych i kadrowych rozwoju turystyki,

sprzyjających rozwojowi społeczno – gospodarczemu Polski oraz podniesieniu

konkurencyjności regionów i kraju, przy jednoczesnym zachowaniu walorów kulturowych i

przyrodniczych.”

Tak sformułowane misja i cel nadrzędny nie nawiązują bezpośrednio do funkcjonowania

przedsiębiorstw sektora turystycznego. Wskazane zapisy pośrednio odnoszą się do tworzenia

przez te podmioty nowych miejsc pracy oraz warunków funkcjonowania tych podmiotów na

rynku.

W dalszej części Strategii zostały szczegółowo zaprezentowane obszary priorytetowe

wraz z ich celami i działaniami. Wśród zagadnień, które bezpośrednio nawiązują do

funkcjonowania małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych zaliczyć należy m.in.

następujące:

• tworzenie procedur partnerstwa publiczno – prywatnego,

• rozwój infrastruktury turystycznej,

• tworzenie zachęt inwestycyjnych,

• stymulowanie innowacyjności w kreowaniu produktu turystycznego,

• przygotowanie kadr dla sektora turystycznego (szkolenia, staże, efektywność

kształcenia),

• wprowadzanie nowoczesnych technologii informacyjnych do gospodarki turystycznej,

• międzynarodowa współpraca w zakresie turystyki,

• wspieranie przedsiębiorczości w sektorze turystycznym, w tym podmiotów

gospodarczych MSP,

• programy doradztwa dla przedsiębiorstw turystycznych,

• rynku pracy,

• rozwój prac badawczych (B+R).

Tylko w jednym z pięciu obszarów priorytetowych – Wsparcie instytucjonalne, znajdują

się bezpośrednie odniesienia do przedsiębiorców turystycznych. W omawianym zakresie

należy zwrócić uwagę na dwa kolejne cele operacyjne, dedykowane wprost do MSP. Cel

operacyjny – Wsparcie przedsiębiorstw turystycznych, przewiduje instytucjonalne wsparcie

przedsiębiorstw turystycznych, zwłaszcza na inwestycje dla mikroprzedsiębiorstw w celu

zwiększenia ich potencjału i zdolności konkurencyjnej. Polska Agencja Przedsiębiorczości

będzie odpowiedzialna za adaptację systemu doradczo - konsultacyjnego, wspierającego

rozwój przedsiębiorstw turystycznych. Dla małych i mikroprzedsiębiorstw turystycznych

planowane jest uruchomienie funduszy ubezpieczeniowych i poręczeniowych, co ułatwi im

dostęp do kapitału. W celu poprawy warunków funkcjonowania przedsiębiorstw

turystycznych, przygotowane zostaną rozwiązania organizacyjno – prawne, ułatwiające

współpracę przedsiębiorców przy tworzeniu zintegrowanych produktów turystycznych. W

celu operacyjnym – Wspieranie innowacyjności w turystyce, innowacyjność jest traktowana

jako niezbędny warunek funkcjonowania przedsiębiorstw turystycznych w zmieniającym się

otoczeniu. Kreowanie i wdrażanie innowacji ma sprzyjać podnoszeniu efektywności, a w

konsekwencji podnoszeniu konkurencyjności sektora MSP oraz mikroprzedsiębiorstw w

regionach. Wprowadzane będą nowe technologie w turystyce a także metody zarządzania,

systemy sprzedaży i rozwoju infrastruktury turystycznej. Wskazuje się tu m.in. na integrację

turystyki w ramach wielofunkcyjnego zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich (eko- i

agroturystyka).

Podsumowując zapisy projektu Strategii zaznaczyć należy, że proponowane

rozwiązania dotyczą generalnie problematyki przestrzennej oraz kompleksowego kreowania

produktu turystycznego. W zapisach marginalizuje się bezpośrednich oferentów usług

turystycznych, których działalność decyduje o zaspokojeniu potrzeb konsumentów

(turystów). Mając na względzie fakt, że obszar recepcji turystycznej, który kształtowany jest

przez walory turystyczne, stan infrastruktury turystycznej oraz działania samorządów, należy

pamiętać, ze decydującą rolę o satysfakcji turystów, przybywających do miejsca recepcji

zapewnią usługodawcy, tj. podmioty sektora MSP świadczące usługi turystyczne.

Całościowa ocena Strategii skłania do stwierdzenia, że jest to dokument

kompleksowy, aczkolwiek przygotowany na zbyt wysokim poziomie ogólności. Z zapisów

Strategii wynika generalny brak możliwości preliminowania środków na konkretne cele i

działania określone w Strategii oraz brak bardziej konkretnego przypisania cezur czasowych

na ich realizację. Nie pozwala to zatem na jednoznaczne uznanie, że gospodarka turystyczna

przyczyni się do realizacji celów makroekonomicznych określonych NPR i Strategii. Mając

na względzie rolę małych i średnich przedsiębiorstw turystycznych w tworzeniu lokalnej

oferty turystycznej, a jednoczesny brak instrumentów administracyjnych i finansowych na ich

rozwój, problem ten stanowi istotną słabość Strategii, jednoznacznie osłabiając realność

osiągnięcia zamierzeń wynikających z efektów związanych z rozwojem turystyki w ujęciu

obszarowym.

Podsumowanie

Dokonując zbiorczej oceny miejsca turystyki, a przede wszystkim małych i średnich

przedsiębiorstw turystycznych w obu analizowanych projektach należy podkreślić istotny

dysonans w podejściu do sektora turystycznego. W ramach celów i działań strategicznych, a

co będzie także efektem przyznanych środków finansowych na ich realizację, stanowczo

uprzywilejowaną pozycję posiadają jednostki samorządu terytorialnego (wszystkich szczebli).

Ich zadaniem powinno być głównie tworzenie warunków funkcjonowania sektora, w tym

przede wszystkim podmiotów branży turystycznej. Dotychczasowa praktyka wskazuje, że

środki finansowe na rozwój turystyki konsumowane są przez samorząd terytorialny oraz

tworzone przy współudziale samorządu i branży organizacje turystyczne. Tylko w wąskim

zakresie środki budżetowe i unijne trafiają do bezpośredniej gospodarki turystycznej.

Mimo, że w lokalnych i regionalnych obszarach turystycznych tworzone są

zinstytucjonalizowane formy współpracy pomiędzy samorządem a branżą, sam fakt

uczestnictwa tych podmiotów w organizacjach turystycznych nie zapewni wystarczającej

więzi w sferze tworzenia kompleksowych obszarowych ofert turystycznych. Należy

prowadzić do jednoczesnego i równoprawnego uwzględnienia obu uczestników strony

podażowej w działaniach rynkowych i zasadach ich finansowania. W tym kształcie Strategii

stanowczo uprzywilejowaną rolę posiadają obszary turystyczne, a tym samym jednostki

samorządu terytorialnego. Problem potraktowania małych i średnich przedsiębiorstw

turystycznych w Strategii jest o tyle ważny, że w NPR także brak jednoznacznych narzędzi

wspomagających ten sektor.

STRATEGIC MACROECONOMIC PLANNING IN THE FIELD OF TOURISTIC ENTITIES SUPPORT POLICY FOR THE 2007-2013 PERIOD

EU’s planning for the 2007-2013 period is connected with preparation of a number of

strategic documents related to the whole economy and its sectors in the particular European

Union countries. A special place in the socio-economic structure takes tourism. This sector

could be a significant beneficiary of the European funds. In Poland, besides the National

Development Plan for the 2007-20013 period, there was prepared a macroeconomic Strategy

for Tourism Development. In the article were presented potential possibilities of European

Union funds utilization towards touristic companies development. At the beginning there was

presented a position of the tourism in the economy and subsequently outlined a number of

strategic documents. There were pointed out the possibilities of support towards small and

medium touristic companies resulting from the National Development Plan and Strategy for

Tourism Development for the years 2007-2013.

Translated by Aleksander Panasiuk

Daniel Szostak Katedra Zarządzania Turystyką Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytet Szczeciński

Charakterystyka i klasyfikacja ważniejszych obiektów

bazy noclegowej (na przykładzie Polski)

Turystyka i hotelarstwo to współcześnie dwie dziedziny współczesnego życia

społecznego i gospodarczego, które są ściśle ze sobą związane. Cele i motywy ruchu

turystycznego są natury niematerialnej. Jednakże z chwili przystąpienia do realizacji tych

celów przez turystów istotne stają się zagadnienia gospodarcze o charakterze materialnym, a

przede wszystkim konieczność zapewnienia odpowiednich warunków podróżowania w

postaci miejsca do spania, kupna i spożycia posiłków, skorzystania z urządzeń sanitarno-

higienicznych. Tak więc podstawowym warunkiem rozwoju współczesnej turystyki jest

utworzenie odpowiedniej struktury bazy turystycznej (w tym noclegowej). Turystyka nie

może się rozwijać bez dostępu do różnorodnej (np. zróżnicowanej pod względem cenowym,

zakresu usług, standardu oferty itp.) bazy noclegowej, w tym hotelarskiej. Hotelarstwo jest

integralną częścią współczesnej turystyki. Hotelarstwo jako działalność gospodarcza ze swoją

różnorodnością i pogłębioną specjalizacją obiektów, które świadczą usługi hotelarskie może

funkcjonować bez zorganizowanej turystyki, natomiast współczesny ruch turystyczny byłby

znacznie ograniczony, gdy z turystyki wyłączono hotelarstwo, a usługi hotelarskie nie byłyby

usługami turystycznymi. Potrzeba noclegu jest jedną z ważniejszych potrzeb bytowych, które

zgłaszają turyści, a którą należy zaspokoić w ramach oferowanych usług turystycznych.

Odpowiednia dostępność do bazy noclegowej jest jednym z ważniejszych czynników

kierujących i intensyfikujących ruch turystycznym na danym obszarze. Inwestowanie i

rozwijanie turystyki to przede wszystkim tworzenie infrastruktury odpowiedzialnej za

zaspokojenie podstawowych potrzeb bytowych turysty (nocleg, wyżywienie, odpoczynek,

zabiegi higieniczno-sanitarne). Jednakże można wskazać wyraźną zależność między

rozwojem bazy noclegowej a rozwojem i intensyfikacją ruchu turystycznego. Rozwój ruchu

turystycznego przyczynia się do rozwoju bazy noclegowej i wzrostu zapotrzebowania na

różnorodne obiektu noclegowe, które świadczą usługi hotelarskie. Z kolei istnienie bazy

noclegowej przyczynia się do intensyfikacji ruchu turystycznego. Należy zaznaczyć, że

poważnym ogranicznikiem rozwoju ruchu turystycznego i chłonności turystycznej danego

1

obszaru jest ograniczona wielkość bazy noclegowej. Turyści bardzo często zwracają w

pierwszej kolejności przy planowaniu podróży uwagę na wielkość i strukturę (odpowiednią

dostępność ilościowo-jakościową) bazy noclegowej w miejscowości lub regionie, który jest

celem ich podróży. Planowanie i przygotowanie podróży najczęściej zaczyna się od

rezerwacji usług noclegowych1.

Baza noclegowa jest istotnym elementem zagospodarowania turystycznego, która

warunkuje funkcję turystycznego oraz zdolność recepcyjną danego obszaru (regionu). Podaż

usług hotelarskich jest sztywna w przekroju przestrzennym i względnie stała w ujęciu

czasowym. Ma charakter umiejscowiony, lokalny. Szczególne znaczenie posiada dostępność

do bazy noclegowej hotelowej, która jest określana jako główny czynnik kierujący ruch

turystyczny do krajów cechujących się wysokim wskaźnikiem zagospodarowania

turystycznego (np. USA czy krajów Europy Zachodniej). Tymczasem popyt jest wysoce

zmienny w czasie i przestrzeni, jest podatny na działanie wielu, nieraz trudnych do

przewidzenia, czasami nieracjonalnych motywów i czynników o charakterze społecznym,

ekonomicznym i politycznym. Różnorodność bazy noclegowej jest szczególnie widoczna w

miejscowościach charakteryzujących się posiadaniem atrakcyjnych turystycznie walorów

naturalnych. Bardzo często w takich miejscowościach podstawowymi obiektami bazy

noclegowej są hotele wypoczynkowe, pensjonaty, ośrodki wczasowe oraz kwatery prywatne,

przy czym hoteli jest zdecydowanie mniej niż innych obiektów noclegowych. Zróżnicowanie

bazy noclegowej w miejscowości turystycznej wynika z reguły ze zróżnicowanych potrzeb

potencjalnego turysty, jego zamożności oraz rodzaju uprawianej turystyki. Bardzo często też

rodzaj bazy noclegowej determinuje dostępność do konkretnego waloru turystycznego np. w

górach dominują schroniska oraz hotele górskie, a w miejscowościach uzdrowiskowych –

hotele uzdrowiskowe, sanatoria, zakłady uzdrowiskowe.

Baza noclegowa powinna zapewniać potencjalnemu turyście noclegi wraz z

niezbędnymi usługami i urządzeniami uzupełniającymi i towarzyszącymi, takimi jak dostęp

do węzłów sanitarno-higienicznych, wyżywienia, możliwość wypoczynku dziennego i

nocnego, dostęp do informacji turystycznej itp. Zakres usług i urządzeń uzupełniających i

towarzyszących uzależniony jest od wielu czynników, takich jak lokalizacja, rodzaj

obsługiwanego ruchu turystycznego, typ obiektu, czas użytkowania, wymogi

kategoryzacyjne, specyfika obiektu, wymagania indywidualne klientów, oczekiwania

jakościowe klientów, oferowany standard usług.

1 D. Szostak: Usługi telekomunikacyjne w marketingowej koncepcji funkcjonowania przedsiębiorstwa hotelarskiego. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s. 97-98.

2

Turystyczną bazę noclegową można podzielić na:

- tereny noclegowe (obiekty noclegowe otwarte, obiekty noclegowe terenowe) – kempingi,

pola namiotowe, pola biwakowe); są to obszary i miejsca wyznaczone do korzystania z

noclegów w namiotach lub mieszkalnych przyczepach samochodowych;

- obiekty noclegowe (kubaturowe) – usługi hotelarskie są świadczone w różnego rodzaju

pokojach, pomieszczeniach oraz budynkach, które są przystosowane do turystycznych celów

noclegowych; obiektami takimi są domy noclegowe, schroniska, schroniska młodzieżowe,

domy wycieczkowe, ośrodki wypoczynkowe i wczasowe, ośrodki kolonijne, pokoje gościnne,

kwatery prywatne, domy do wynajęcia, miejsca noclegowe w środkach transportu;

- obiekty hotelarskie – hotele, motele, pensjonaty2.

W literaturze przedmiotu można spotkać się z wieloma klasyfikacjami obiektów

zaliczanych to turystycznej bazy noclegowej. Takie zróżnicowanie wynika z partykularnych

potrzeb naukowych i statystycznych podmiotów klasyfikujących. Dla przykładu Instytut

Turystyki w Warszawie do turystycznej bazy noclegowej zalicza następujące obiekty

(statystyki dokonuje m.in. według liczby obiektów i miejsc noclegowych na podstawie

danych GUS) (tab.1):

- hotele i obiekty typu hotelowego- hotele (według pięciu kategorii), hotele w trakcie

kategoryzacji, inne obiekty hotelowe, motele, pensjonaty;

- obiekty wyspecjalizowane - ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe, zakłady uzdrowiskowe,

schroniska;

- pozostałe obiekty zakwaterowania zbiorowego – zespół ogólnodostępnych domków

turystycznych, campingi, pola biwakowe, schroniska młodzieżowe, szkolne schroniska

młodzieżowe, domy wycieczkowe, ośrodki wczasowe, ośrodki kolonijne, domy pracy

twórczej, obiekty wypoczynku sobotnio-niedzielnego, inne niesklasyfikowane;

- prywatna baza noclegowa - kwatery prywatne, kwatery agroturystyczne3.

Tab. 1. Rodzaje i liczba obiektów noclegowych w Polsce w latach 1996 – 2005 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

OGÓŁEM 11 075 12 000 13 437 13 546 8 626 8 686 7 948 7 116 6 972 6 723

Obiekty zakwaterowania zbiorowego ogółem 7 763 7 779 7 886 8 301 7 818 7 613 7 050 7 116 6 972 6 723

Hotele i obiekty typu hotelowego 1 247 1 397 1 576 1 535 1 449 1 391 1 478 1 547 2 139 2 200

Hotele 773 844 909 906 924 966 1 071 1 155 1 202 1 231

***** 3 1 . 1 6 6 6 8 13 16

**** 21 25 31 35 40 39 44 51 63 66

2 D. Szostak: Podstawy hotelarstwa. Materiały do ćwiczeń i wykładów. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s. 118. 3 www.intur.com.pl

3

*** 236 283 305 331 333 343 355 380 425 458

** 256 240 247 263 285 315 310 367 388 421

* 257 295 326 276 260 263 197 177 165 151

Hotele w trakcie kategoryzacji . . . . . . 159 172 148 119

Motele 102 120 135 130 116 118 120 132 116 116

Pensjonaty 372 433 532 499 409 307 287 260 241 238

Inne hotelowe . . . . . . . . 580 615

Obiekty wyspecjalizowane 522 556 720 716 720 710 701 718 693 678

Zakłady uzdrowiskowe . . 140 146 140 130 125 127 132 137

Schroniska 94 96 102 89 83 80 66 66 59 49

Ośrodki szkoleniowo-wypoczynkowe 428 460 478 481 497 500 510 525 502 492

Pozostałe obiekty zakwaterowania zbiorowego 5 994 5 826 5 590 6 050 5 649 5 512 4 871 4 851 4 140 3 845

Zesp. ogólnodostępnych domków turystycznych 419 430 491 539 514 439 394 367 349 315

Campingi 232 228 250 224 171 175 149 139 138 136

Pola biwakowe 433 432 421 427 339 300 267 280 259 247

Schroniska młodzieżowe 552 547 546 510 457 427 415 388 75 74

Szkolne schroniska młodzieżowe . . . . . . . . 331 329

Domy wycieczkowe 239 234 233 201 179 146 123 103 84 78

Domy pracy twórczej 58 59 57 50 56 52 48 48 48 47

Ośrodki wczasowe 3 004 2 881 2 617 2 293 2 079 1 886 1 701 1 625 1 510 1 391

Ośrodki kolonijne 245 266 289 266 245 218 194 191 179 143

Obiekty wypoczynku sob.-niedz. 145 144 129 99 90 79 72 67 57 47

Inne niesklasyfikowane 667 605 557 1 441 1 519 1 790 1 508 1 643 1 110 1 038

Prywatna baza noclegowa 3 312 4 221 5 551 5 245 808 1 073 898 . . .

Kwatery prywatne 3 312 4 221 4 943 4 490 . . . . . .

Kwatery agroturystyczne . . 608 755 808 1 073 898 . . .

Źródło: www.intur.com.pl

Z tab. 1. wynika, że od lat 90. XX wieku następuje spadek ogólnej liczba obiektów

noclegowych w Polsce. Taka sytuacja jest wynikiem zaistnienia wielu czynników, takich jak

intensyfikacja budowy jednych rodzajów obiektów (np. hoteli i obiektów typu hotelowego),

przekwalifikowania się jednych rodzajów obiektów w inny rodzaj w inny (schroniska

młodzieżowe w szkolne schroniska młodzieżowe), lub następuje likwidacja konkretnych

rodzajów obiektów w związku z niską jakością oferowanych usług lub tez spadku

zainteresowania ich usługami ze strony klientów (ośrodki wczasowe, campingi, schroniska

młodzieżowe, ośrodki kolonijne). Największy spadek liczby obiektów noclegowych można

zaobserwować przypadku ośrodków wczasowych, a największy - w przypadku hoteli. Wiąże

się to z faktem, że ośrodki wczasowe były podstawą funkcjonowania turystyki

wypoczynkowej socjalnej przez 1989 r. Po tym roku działalność hotelarska została

urynkowiona, co spowodowało, że funkcjonowanie obiektów noclegowych zaczęło się

opierać na kalkulacji ekonomicznej tj. nierentowne obiekty nie miały i nie mają racji bytu w

wolnokonkurencyjnej gospodarce. Z kolei hotele to obiekty, które gwarantują ich

właścicielom większą zyskowność oraz w mniejszym stopniu uzależnione są od zjawiska

4

sezonowości, w szczególności jeśli łączy się udzielanie gościny z wykorzystanie konkretnej

atrakcji turystycznej lub funkcjonalności obiektu noclegowego np. hotele w obiektach

zabytkowych.

Ustawa o usługach turystycznych z 29 sierpnia 1997 roku4 oraz Rozporządzenie5

Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2004 r. w sprawie obiektów hotelarskich i

innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie określa następujące rodzaje

obiektów hotelarskich:

• hotele – obiekty posiadające co najmniej 10 pokoi, w tym większość miejsc w pokojach

jedno- i dwuosobowych, świadczące szeroki zakres usług związanych z pobytem

klientów;

• motele – hotele położone przy drogach, zapewniające możliwość korzystania z usług

motoryzacyjnych, dysponujące parkingiem; rozszerzając to pojęcie można stwierdzić, że

motel powinien przede wszystkim zapewnić nocleg, możliwość zaparkowania pojazdu

(względnie garażowania) w bezpośrednim sąsiedztwie pomieszczania noclegowego; w

ofercie obsługowej motelu powinien znajdować się bar samoobsługowy lub restauracja,

stacja paliw, stacja obsługi technicznej, sklep lub sklepy; im szerszy zakres obsługowy

potencjalnego turysty, tym pełniejsza jego obsługa oraz wzrost opłacalności prowadzenia

takiego biznesu;

• pensjonaty – obiekty posiadające co najmniej 7 pokoi, świadczące dla swoich klientów

całodzienne wyżywienie;

• kempingi – obiekty strzeżone, umożliwiające nocleg w namiotach i przyczepach

samochodowych, domkach turystycznych lub innych obiektach stałych oraz przyrządzanie

posiłków i parkowanie samochodów;

• domy wycieczkowe – obiekty posiadające co najmniej 30 miejsc noclegowych,

dostosowane do samoobsługi klientów oraz świadczące minimalny zakres usług

związanych z pobytem klientów;

• schroniska młodzieżowe – obiekty przeznaczone do indywidualnej i grupowej turystyki

młodzieżowej, dostosowane do samoobsługi klientów;

• schroniska – obiekty zlokalizowane poza obszarami zabudowanymi, przy szlakach

turystycznych, świadczące minimalny zakres usług związanych z pobytem klientów;

4 Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 roku o usługach turystycznych. Dz. U. z 2004 r. Nr 223, poz. 2268, Nr 273 poz. 2703, z 2005 r. Nr 175, poz. 1462. 5 Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 19 sierpnia 2004 r. w sprawie obiektów hotelarskich i innych obiektów, w których są świadczone usługi hotelarskie. Dz. U. z 2004 r. Nr 188, poz. 1945.

5

• pola biwakowe – obiekty niestrzeżone, umożliwiające nocleg w namiotach.

Dziewiątym rodzajem obiektów według wspomnianej Ustawy są inne obiekty, w

których są świadczone usługi hotelarskie o ile spełniają one minimalne wymagania co do

wyposażenia, a także wymagania sanitarne, przeciwpożarowe oraz inne określone odrębnymi

przepisami. Definicja ustawowa określa usługi hotelarskie jako krótkotrwałe, ogólnie

dostępne wynajmowanie domów, mieszkań, pokoi, miejsc noclegowych, a także miejsc na

ustawienie namiotów lub przyczep samochodowych oraz świadczenie, w obrębie obiektu,

usług z tym związanych. Takie podejście do badanego problemu wskazuje, że usługami

hotelarskimi są nie tylko usługi zapewnienia noclegu, ale także inne usługi, które są

świadczone w ramach obiektów hotelarskich takie, jak usługi gastronomiczne, kulturalno-

rozrywkowe, parkingowe itp. Należy jednak odnieść się krytycznie do powyższej definicji,

która do usług hotelarskich niesłusznie zaliczyła wynajmowanie domów i miejsc

noclegowych. Jest to sprzeczne z późniejszymi zapisami tejże ustawy, która wyraźnie określa

rodzaje obiektów hotelarskich. Wynajmowanie domów oraz mieszkań jest domeną właścicieli

kwater prywatnych oraz agroturystycznych, którzy bardzo często stanowią skład bazy

uzupełniające (parahotelarskiej), a niekiedy nawet konkurencyjnej wobec oferty usługowej

przedsiębiorstw hotelarskich. Pośrednią formą wynajmowania miejsc noclegowych w

hotelach i kwaterach prywatnych, a nie ujęte w powyższej ustawie, jest tzw. timesharing6,

który polega na wykupywaniu przez zainteresowane osoby praw do użytkowania domów i

apartamentów, które mogą być wykorzystywane w celach turystycznych przez nabywców w

ciągu następnych kilkunastu lat. Zgodnie z tą ustawą, która w polskim prawodawstwie

turystycznym jest najważniejszym aktem normatywnych regulującym stosunki zachodzące na

polskim rynku turystycznym, usługi hotelarskie są jednym z elementów składowych usługi

turystycznej, obok usług przewodnickich oraz wszystkich innych świadczonych turystom

krajowym i zagranicznym przez podmioty turystyczne.

Terminologicznie hotelarstwo wywodzi się od hotelu, jako najbardziej uniwersalnego

obiektu świadczącego usługi hotelarskie. Terminem hotel, który wszedł do języka polskiego z

języka francuskiego, początkowo określano rezydencje szlachty i wybitnych osobistości,

urzędy pocztowe oraz siedziby władz miejskich, gdzie m.in. goszczono przyjezdnych.

6 Timesharing jest umową zawieraną między nabywcą a wynajmującym i nie dotyczy konkretnego obiektu, tylko większej liczby domów wakacyjnych i apartamentów. Pozwala ona osobom zainteresowanym tą formą spędzania urlopów na wybór różnych miejsc wypoczynku. Timesharing jako sposób wynajmowania miejsc noclegowych pojawił się po raz pierwszy we Francji pod koniec lat sześćdziesiątych XX wieku, a szczególny wzrost popularności nastąpił w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. W teorii ekonomiki hotelarstwa timesharing jest określany również jako swoista formę hoteli apartementowych, które są formą pośrednią między typowym hotelem a budynkiem z wynajmowanymi mieszkaniami. D. Ambrożuk: Umowa timesharingu. Zeszyt Naukowy Uniwersytetu Szczecińskiego nr 332, Szczecin 2002, s. 159-169.

6

Dopiero kiedy podróże, powodowane różnymi celami, stawały się powszechne – tj. w XIX

wieku – pojęciem hotel objęto zajazdy o wyższym poziomie komfortu, usytuowane w

centrum miasta7.

Międzynarodowy słownik turystyczny podaje, że hotel to zakład, w którym podróżni

mogą w zamian za wynagrodzenie skorzystać z noclegu i zazwyczaj także z wyżywienia.

Hotele są sklasyfikowane w różnych kategoriach, odpowiednio do stopnia luksusu i wygody8.

C. Witkowski zauważa, że niezależnie od zapisów ustawodawcy hotel jest

powszechnie definiowany jako budynek mieszkalny przeznaczony i przygotowany do

czasowego pobytu gości. Definicję tę można rozbudowywać, uzupełniać, rozszerzać, tak jak

rozszerza się zakres usług oferowanych przez hotele o gastronomię, rekreację, wypoczynek,

sport, usługi osobiste (kosmetyczne, fryzjerskie), handel, obsługę ruchu turystycznego,

organizację narad, szkoleń, obsługę zjazdów itd9.

Współcześnie w Polsce przyjęto, że hotel to ogólnodostępny zakład, w którym

podróżni za z góry określoną opłatą mogą otrzymać nocleg i wyżywienie, a co najmniej

nocleg i śniadanie. Omawiany termin jest niejednoznaczny zarówno w rozumieniu XIX-

wiecznym, jak i aktualnym, co w dużej mierze jest spowodowane ciągłością zmian. Ostatnie

dziesięciolecia XX wieku to okres szczególnie dynamicznego rozwoju hotelarstwa na całym

świecie, przejawiającego się m.in. w powstawaniu nowych typów obiektów noclegowych

oraz większej specjalizacji hoteli tj. przejście od uniwersalnych w kierunku obsługi

konkretnych grup odbiorców usług hotelarskich (np. hotele uzdrowiskowe, biznesowe,

konferencyjne, wypoczynkowe, przy portach lotniczych)10. Hotele z pośród współczesnej

bazy noclegowej można uznać za najbardziej uniwersalne obiekty noclegowe z powodu ich:

• lokalizacji tj. brak wyraźnego ograniczenia lokalizacyjnego w przypadku działalności

hoteli w porównaniu z innymi obiektami noclegowymi, których specyfikę działalności

hotelarskiej determinuje właśnie lokalizacja np. motele, ośrodki wczasowe, boatele;

• wszechstronności świadczenia usług tj. hotele zaspokajają praktycznie wszystkie potrzeby

noclegowe swoich klientów; inne rodzaje obiektów noclegowych z różnych przyczyn

ograniczają zakres usług hotelarskich najczęściej do tych podstawowych np. tylko

zapewnienie noclegu czy też noclegu wraz z wyżywienie;

7 J. Witulska: Zarys ekonomiki i organizacji hotelarstwa. Gdańsk 1992, s. 9. 8 Dictionnaire Touristique International. Edition Francaise. Monte Carlo 1969, za M. Turkowski: Marketing usług hotelarskich. PWE, Warszawa 1997, s. 13. 9 C. Witkowski: Kierowanie przedsiębiorstwem hotelarskim. Wydawnictwo Wyższej Szkoły Ekonomicznej w Warszawie Warszawa 1998, s. 5. 10 J. Witulska: Zarys…, op. cit., s. 9.

7

• znaczenia i wzrastającym udziale w całym potencjale usługowym ogólnodostępnej

turystycznej bazy noclegowej; hotele jako obiekty turystyczne stanowią najatrakcyjniejszą

pod względem standardu oraz ewentualnych przychodów formę działalności noclegowej;

mimo dużych kosztów budowy hoteli, tego typu obiektów najwięcej się buduje;

• dominująca rola w obsłudze gości zagranicznych tj. szczególnie ze względu na oferowany

standard obsługi oraz zakres świadczonych usług, a niekiedy dogodną lokalizację,

szczególnie w miastach;

• wywieranie wpływu na standard usług hotelarskich; to hotele najczęściej są tymi

podmiotami, które wypracowują i wprowadzają określone standardy obsługi, na których

swoje funkcjonowanie wzorują inne rodzaje obiektów noclegowych i hotelarskich11.

W literaturze przedmiotu można się spotkać z różnymi klasyfikacjami hoteli. A.

Kowalczyk12 klasyfikuje hotele według ich przeznaczenia (cel pobytu) oraz typu klienta.

Podział hoteli według ich przeznaczenia pozwala wyróżnić następujące ich rodzaje:

• hotele biznesowe (zwane również miejskimi), lokalizacja - duże i średnie miasta; z

obiektów tych korzystają głównie osoby podróżujące w celach służbowo-handlowych;

mają wyższy wskaźnik wykorzystania pokoi oraz całoroczne wykorzystanie brak

wyraźnych sezonów w skali rocznej);

• hotele rezydencyjce (inaczej wypoczynkowe) – lokalizacja – tereny o wysokich walorach

turystycznych (wysoka atrakcyjność turystyczna); z obiektów tego typu korzystają przede

wszystkim podróżujący w celach wypoczynkowych (często z rodzinami;

• hotele uzdrowiskowe – lokalizacja – najczęściej w miejscowościach o wysokich walorach

turystycznych, w pobliżu miejsc występowania wód mineralnych i leczniczych, w

rejonach o leczniczych właściwościach mikroklimatu, w strefach nadmorskich i

uzdrowiskowych,

• hotele tranzytowe – są przygotowane do przyjmowania m.in. gości zmotoryzowanych;

lokalizacja – wzdłuż ciągów komunikacyjnych (autostrad, dróg szybkiego ruchu), w

pobliżu lotnisk, portów, dworców kolejowych itp.; zbliżona formą funkcjonalną są motele

i zajazdy;

• hotele kongresowe (konferencyjne) – specjalizują się w organizacji konferencji,

kongresów zjazdów, posiadają odpowiednio przygotowane sale konferencyjne, zaplecze

rekreacyjno-rozrywkowe, gastronomiczne; najczęściej zlokalizowane w dogodnych

11 M. Grabiszewski: Wstęp do hotelarstwa. Wyższa Pomorska Szkoła Turystyki i Hotelarstwa w Bydgoszczy, Bydgoszcz 1988, s. 8. 12 A. Kowalczyk: Geografia hotelarstwa. Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2001, s. 71-96.

8

punktach komunikacyjnych; specyficznym rodzaje tego typu hoteli są hotele biznesowo-

konferencyjne, bardzo często zlokalizowane w centrach miast oraz w pobliżu lotnisk;

• hotele-kasyna – są to obiekty hotelowo-konferencyjno-hazardowe, które główny kierunek

działania opierają na funkcjonowaniu na ich terenie kasyn (najczęściej jest to główne

źródło ich dochodu); obiekty te są lokalizowane w miejscowościach słynących z

uprawiania hazardu; usługi noclegowe i gastronomiczne stanowią najczęściej

uzupełnienie oferty hazardowej takiego hotelu;

• hotele apartamentowi – jest to forma pośrednia między typowym hotelem a budynkiem z

wynajmowanymi mieszkaniami; w obiektach tych występuje rotacja klientów, często

należą do jakiegoś systemu hotelowego, natomiast występuje brak wyraźnego zaplecza

gastronomicznego oraz jest ograniczona liczba personelu obsługującego.

Podział hoteli według typu klienta pozwala wyróżnić następujące obiekty:

• hotele dla odwiedzających aglomeracje miejskie i duże miasta – hotele miejskie;

• hotele tranzytowe;

• hotele turystyczne (wypoczynkowe, rezedencyjne);

• hotele kongresowe;

• hotele uzdrowiskowe.

Inne kryteria podziału, które można zidentyfikować to np. przyznana kategoria (w

Polsce można wyróżnić pięć rodzajów hoteli od 1 do 5 gwiazdek), wielkość - od obiektów

liczących kilka pokoi (w Polsce to min. 10 pokoi) do obiektów liczących kilkaset i więcej

pokoi (rekordzista ma ponad 6 tys. pokoi), zakres świadczonych usług (np. typu B&B, z

kompleksową obsługą) cena w stosunku do oferowanego komfortu obsługi, okres

funkcjonowania (czyli te, które funkcjonują tylko w sezonie turystycznym oraz te, które

funkcjonują przez cały rok – stałe i sezonowe).

Innymi stałymi i sezonowymi obiektami noclegowymi wykorzystywanymi do celów

noclegowych we współczesnej turystyki, a jednocześnie nie podlegające oficjalnej ustawowej

klasyfikacji są boatele, flytele, rotele, domy wczasowe i ośrodki wypoczynkowe, kwatery

prywatne i pokoje gościnne, specjalne obiekty typu hotelarskiego (baza parahotelarska),

obiekty zakwaterowania indywidualnego, obiekty wykorzystywane na cele hotelarskie

turystyki.

Boatel to domek turystyczny na jednostce pływającej (np. łodzi, barce, tratwie, statku)

mogący poruszać się za pomocą wioseł, żagli, motoru. Boatele zapewniają zazwyczaj nocleg,

żywienie oraz dostęp do urządzeń sanitarno-higienicznych. We współczesnym

9

zagospodarowaniu turystycznym można spotkać różnego rodzaju sposoby zagospodarowania

jednostek pływających na cele noclegowe turystyki. Występuje w tym przypadku tzw.

zjawisko autonomizacji celów, które polega na tym, że statek lub inna jednostka pływająca

jest wykorzystywana co innych celów niż cel podstawowy, to jest transport ludzi lub towarów

drogą wodną. Niektóre jednostki pływające są tak budowane lub przerabiane, aby mogły

służyć jako pierwsze lub drugie domy. Jednostki pływające wykorzystywane do celów

noclegowych turystyki z reguły są na stałe przytwierdzone do nabrzeża i rzadko

wykorzystywane do przemieszczania się. W wielu miejscowościach nadmorskich i tych, które

mają dostęp do wody (rzeki, jeziora) boatele są dodatkowym sposobem rozszerzania

możliwości noclegowych danej miejscowości oraz same w sobie stanowią atrakcję pobytową

(turystyczną) np. nocleg w namiocie na łodzi lub tratwie.

Flytel jest odmianą motelu usytuowanego przy lub w pobliżu lądowisk turystycznych

w raz z niezbędnymi urządzeniami, taki jak hangary lotnicze, warsztaty itp. Odmianą flyteli o

bardziej rozbudowanej formule funkcjonowania, będące najczęściej hotelami są hotele przy

lotniskach zlokalizowane w portach lotniczych, przy czym obiekty te służą jako najczęściej

jako uzupełnienie oferty przewozowej towarzystw lotniczych oraz zwiększają funkcjonalność

przewozową portów lotniczych.

Rotel jest albo wieloosobowa przyczepa z miejscami noclegowymi w kabinach o

układzie zbliżonym do wagonów sypialnych, doczepiana do autokarów (jako zestaw autobusu

z przyczepą noclegową służącą do obsługi dalekobieżnego ruchu turystycznego), albo jest to

jedno lub dwuosobowy autobus, który jest tak skonstruowany, że posiada specjalne miejsca

noclegowe lub też fotele, które można rozkładać i robić z nich docelowo miejsca do leżenia

lub spania. Rotel oprócz funkcji transportowej oraz noclegowej powinien zapewniać

odpowiednie oświetlenie elektryczne, wentylację, izolację termiczną i akustyczna oraz

pomieszczenie sanitarno-higieniczne.

Domy wczasowe i ośrodki wypoczynkowe są obiektami noclegowymi

zlokalizowanymi w atrakcyjnych miejscowościach turystyczno-wypoczynkowych. Domy

wczasowe są domami wypoczynkowymi, które umożliwiają spędzanie urlopu rodzinnego.

Ośrodek wypoczynkowy jest zespołem obiektów przeznaczony do wypoczynku pobytowego

(spędzania urlopu) i może być przeznaczony do rodzin z dziećmi. W wielu przypadkach są to

jedne z podstawowych rodzajów obiektów noclegowych, z których korzystają turyści do

celów noclegowych w trakcie spędzania urlopu, najczęściej w sezonie turystycznym. Obiekty

te nie podlegają klasyfikacji i kategoryzacji, zaliczane są do grupy tzw. innych obiektów

noclegowych. Do końca lat 80. XX wieku obiekty te podlegały nadzorowi lub były

10

własnością organizacji związkowych, zakładów pracy, urzędów centralnych. Przyspieszenie

budownictwa wczasowego nastąpiło w Polsce w latach 60. XX wieku, kiedy to

zalegalizowano dopłaty do wczasów ze środków własnych zakładów pracy (wcześniej

Konstytucja z 1952 roku dawała prawo obywatelom do zorganizowanego wypoczynku jako

świadczenia socjalnego). W latach 90. XX wieku wiele domów wczasowych oraz ośrodków

wypoczynkowych w wyniku przekształceń prywatyzacyjnych stały się własnością osób

prywatnych lub firm. Wynikało to bardzo często z faktu, że baza wczasowa ośrodków

zakładowych była zarządzana bardzo nieefektywnie, obarczając ekonomikę macierzystych

zakładów. Restrukturyzacja tego obszaru polskiego hotelarstwa trwa nadal.

Tego typu działalność hotelarska jest mało skomplikowana, zapewniająca turystom

podstawowy standard wyposażenia i funkcjonalności. Usługowy charakter tychże obiektów

ogranicza się zazwyczaj do zapewniania noclegu (w pokojach 1-, 2- lub 3-osobowych),

pełnego wyżywienia oraz możliwości spędzania czasu w świetlicy lub klubie. Niektóre tego

typu obiekty w celu podniesienia atrakcyjności pobytu turystów rozszerzają ofertę obsługową

poprzez udostępnianie basenu, terenów sportowych oraz rekreacyjnych. Koreluje to

wypracowanym przez 1989 r. pewnego rodzaju wzorcem jakościowym wypoczynku, który

stworzył Fundusz Wczasów Pracowniczych. Według tego wzorca standard pakietu

wczasowego miał być skromny i całkowicie zunifikowany. Na cały sezon znana była z góry

receptura gastronomiczna, organizacja dnia wczasowego, oferta kulturalno-oświatowa,

standard wyposażenia pokoi13.

Kwatery prywatne i pokoje gościnne stanowią uzupełnienie bazy noclegowej w

miejscowościach o nasilonym ruchu turystycznym i wypoczynkowym, niekiedy stanowiąc

istotną jej cześć. Wynajmem kwater i pokoi zajmują się najczęściej osoby prywatne, które na

czas sezonu turystycznego udostępniają turystom swoje mieszkania w części lub w całości.

Dla wielu osób jest to sposób zarobienie dodatkowych pieniędzy, a dla turystów możliwość

skorzystania z taniego zakwaterowania. W większości przypadków tego typu obiekty

zapewniają podstawową ofertę usługową ograniczającą się do zapewniania miejsca lub

pomieszczenia do spania, pomieszczenia sanitarnego oraz miejsca do przygotowania

samodzielnego posiłków. Wyposażenie pokoju oraz przygotowanie pomieszczeń dla turystów

przed i trakcie sezonu turystycznego należy do obowiązków właściciela mieszkania lub

kwatery. Najczęściej tego typu obiekty nie podlegają żadnej klasyfikacji a liczba kwater i

pokoi gościnnych w danej miejscowości jest określana tylko w przybliżeniu. Przychody z

13 Organizacja pracy w hotelarstwie. Urząd Kultury Fizycznej i Turystyki, Polskie Zrzeszenie Hoteli, Warszawa 1999, s. 74-89.

11

tego typu działalności turystycznej są zazwyczaj nie ewidencjonowane, a co za tym idzie nie

ewidencjonowani są tez sami turyści. Niski koszt wynajęcia kwatery lub pokoju jest

zdeterminowany podstawowym standardem wyposażenia i obsługi turysty. Wzrost wymagań

współczesnego turysty powoduje, że wielu kwaterodawców w standard pokoju wlicza dostęp

do telewizora, radia oraz urządzeń umożliwiających przygotowanie posiłków. Zbliżoną

formułę funkcjonowania do kwater prywatnych mają kwatery agroturystyczne.

Specjalne obiekty typu hotelarskiego (baza parahotelarska) nie są klasycznymi

obiektami hotelarskimi, mimo że świadczą usługi typu hotelarskiego. Specyfiką ich

funkcjonowania jest to, że nie prowadzą one działalności, której głównym celem jest odpłatne

udzielanie gościny. Obiekty parahotelarskie dzielą się na stałe i ruchome. Przykładami stałych

obiektów parahotelarskich, których formuła jest bardzo zbliżona do funkcjonowania

współczesnego turystycznego obiektu noclegowego mogą być hotele pracownicze, robotnicze

i asystenckie, internaty, bursy, domy studenckie, noclegownie kolejowe. Dalszą grupą

obiektów parahotelarskich, których funkcjonowanie opiera się na zapewnieniu noclegu oraz

innych usług lub świadczeń uzupełniających są domy emerytów i rencistów, domy dziecka,

szpitale, hospicja, noclegownie dla bezdomnych, koszary wojskowe, więzienia i areszty, izby

wytrzeźwień. Ruchomymi obiektami parahotelarskimi są promy, statki pasażerskie, pociągi

kolejowe oraz pociągi, w skład których wchodzą kuszetki i wagony sypialne, samoloty

dalekiego zasięgu, autobusy dalekobieżne przystosowane do korzystania z noclegu,

wyżywienia oraz urządzeń sanitarno-higienicznych, rekreacyjne łodzie osobowe.

Podstawowym celem obiektów ruchomych jest przemieszczanie, a więc transport osób i

rzeczy, natomiast usługi hotelarskie stanowią uzupełnienie celu pierwotnego i funkcji

transportowej. Specyficznymi rodzajami obiektów ruchomych, który funkcjonują we

współczesnej turystyce jako obiekty hotelarskie są wycieczkowce, które można określić jako

pływające hotele. W przypadku wycieczkowców przemieszczanie i transport jest

uzupełnieniem oferty wypoczynkowej, z której korzystają klienci. Tak więc przemieszczanie

się w określonej przestrzeni staje się pewnego rodzaju atrakcją turystyczną urozmaicającą

wypoczynek, najczęściej w luksusowych warunkach z dostępem do szerokiego wachlarza

usług hotelarskich i towarzyszących. Obiekty takie są zazwyczaj samowystarczalne pod

względem turystycznym.

Obiekty zakwaterowania indywidualnego zaliczane są do tego typu obiektów, które

mogą być wykorzystywane na cele noclegowe współczesnej turystyki. Do nich można

zaliczyć: własne domy i obiekty mieszkalne, drugie domy (np. domki letniskowe i dacze),

12

pokoje wynajęte przy rodzinie, mieszkania wynajmowane prywatnie, pokoje udostępniane

nieodpłatnie krewnym lub znajomym, inne kwatery prywatne.

Obiektami wykorzystywanymi na cele hotelarskie turystyki są spełniające dodatkową

rolę obiektu hotelarskiego dla potrzeb turystycznych w czasie nie wykorzystywania

pomieszczeń (w części lub całości) zgodnie z pierwotnym i podstawowym przeznaczaniem.

Do takich obiektów zaliczyć należy m.in. szkoły i inne placówki oświatowe, niektóre obiekty

z grupy parahotelarskie takie jak bursy, internaty, akademiki. W tego typu obiektach w

okresie sezonu turystycznego organizowane są kolonie letnie, schroniska młodzieżowe, hotele

studenckie itp.

Podsumowując można stwierdzić, że współczesna turystyka opiera swoje

funkcjonowanie przede wszystkim na dostępie do zróżnicowanej turystycznej bazy

noclegowej w miejscu docelowym wyjazdów turystów. Baza hotelarska systematycznie się

powiększa, w szczególności widoczne to jest w przypadku aglomeracji miejskich oraz

miejscowości turystycznych. Statystyki międzynarodowe w zakresie turystyki i hotelarstwa

wskazują na systematyczny rozwój ruchu turystycznego oraz ilościowo-jakościowy rozwój

bazy noclegowej. Te dwa zjawiska są ze sobą ściśle skorelowane. Mimo dużej różnorodności

obiektów noclegowych, w tym hotelarskich we współczesnej turystyce, zasadniczą treścią ich

funkcjonowania pozostaje wspólny „mianownik”, a mianowicie udzielanie gościny oraz

zaspokajanie potrzeb osób podróżujących (przede wszystkim turystów) pod względem

zapewnienia wygody oferowanych urządzeń noclegowych (zwłaszcza łóżka jako

najważniejszego wyposażenia każdego pokoju obiektu noclegowego), komfortu pobytu (np.

akustycznego, sanitarno-higienicznego), wysokiej jakości spożywanych posiłków,

odpowiednio przygotowanego personelu. Współczesne hotelarstwo stale dostosowuje się

nowych potrzeb turystycznych swoich potencjalnych klientów, tworząc nowe formy

udzielania gościny, czego przykładem są boatele, flytele, rotele, obiekty wykorzystywane na

cele hotelarskie turystyki w czasie sezonu turystycznego itp.

Profile and classification of more important accommodation compounds

(Polish conditioning)

Summary

The paper presents problems connected with the profile and classification of

accommodation buildings and facilities in the tourism market. More countries have their own

hotel classification systems. Today’s travellers, in many parts of the world, are offered a

13

variety of accommodation alternatives ranging from luxury internationals hotels to small Bed

and Breakfasts or basic youth hostels. Hotel industry is one of the basic element of tourism

services. It is important to create practical system of classifying hotels and other types of

accommodations into different levels of quality. Basic conditions of the development of

contemporary tourism is creations a suitable structure of hotel base. There are a lot of

different type of accommodation in the contemporary tourism market: airports hotels, city and

commercial hotels, congress hotels, health spa, motels, resorts hotels, holiday villages,

boarding houses, youth hostels, Bed and Breakfasts, campsites, boatels, flytels. Other types of

moderately priced accommodation are: guest houses, inns, farmhouses.

Translated by Daniel Szostak

14

Anna Tokarz Katedra Zarządzania Turystyką Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytet Szczeciński

WYKORZYSTANIE INTERNETU W PROCESIE REKRUTACJI

PRZEZ PRZEDSIĘBIORSTWA TURYSTYCZNE

1. Wstęp

Turystyka należy do tych gałęzi gospodarki, których efektywne funkcjonowanie

opiera się przede wszystkim na pracujących w niej ludziach. Przedsiębiorstwa turystyczne

w coraz większym stopniu uświadamiają sobie fakt, że o ich sukcesie rynkowym decyduje

odpowiednie zarządzanie zatrudnionymi pracownikami. Jednym z najważniejszych etapów

implementacyjnych zarządzania personelem w przedsiębiorstwie turystycznym jest

rekrutacja. Prawidłowo przeprowadzona rekrutacja pozwala bowiem na wstępne pozyskanie

najlepszych kandydatów z punktu widzenia przedsiębiorstwa, spośród których dokonuje się

wyboru osób o największym potencjale intelektualnym i emocjonalnym.

Dzięki postępowi technicznemu, który umożliwił powszechne zastosowanie

nowoczesnych technik pozyskiwania i przetwarzania danych, na niespotykaną dotąd skalę

rozszerzyły się sposoby kontaktu przedsiębiorstw turystycznych z otoczeniem, także

w zakresie pozyskiwania kandydatów do pracy. Wśród instrumentów rekrutacji zyskują na

znaczeniu media interaktywne, zwłaszcza Internet (zob. tabela 1).

Tabela 1. Wykorzystanie technik informatycznych w procesie rekrutacji przez przedsiębiorstwa w Polsce w latach 2001-2005

Nazwa metody 2001 2002 2003 2004 2005 Intranet - 46,9 45,2 66,6 52,4Internet 61,0 84,4 71,0 85,7 80,9

Źródło: B. Urbaniak, P. Bohdziewicz: Zarządzanie zasobami ludzkimi – kreowanie nowoczesności. Raport 2005. Instytut Pracy i Spraw Socjalnych. Warszawa 2005, s. 44.

Jak wynika z badań przeprowadzonych na zlecenie Instytutu Pracy i Spraw Socjalnych

e-rekrutację stosuje już ponad 80% przedsiębiorstw w Polsce.

1

2. Istota i rodzaje rekrutacji

Rekrutacja jest procesem, w którym przedsiębiorstwo w aktywny sposób podejmuje

działania mające na celu wyszukanie kandydatów do pracy. Celem rekrutacji jest zebranie

dostatecznej grupy kandydatów, spośród których kierownicy będą mogli wybrać potrzebnych

im wykwalifikowanych pracowników.

Proces rekrutacji obejmuje:

• przygotowane oferty pracy, która zostanie zaprezentowana potencjalnym kandydatom;

• wstępną analizą rynku pracy (wewnętrznego lub zewnętrznego) w celu ustalenia

zakresu rekrutacji tj. czy ma ona być nieograniczona (szeroka), czy też ograniczona

do jednego segmentu rynku pracy (wąska);

• skierowanie oferty pracy na dany rynek pracy (plasowanie oferty pracy);

• przyjmowanie zgłoszeń od osób zainteresowanych ofertą (kandydatów).1

Przedsiębiorcy turystyczni, poszukując pracowników, wykorzystują wewnętrzny oraz

zewnętrzny rynek pracy. Wewnętrzny rynek pracy stanowią osoby zatrudnione

w przedsiębiorstwie turystycznym, które pragną awansować, zmienić stanowisko lub

przekwalifikować się. Zaletą rekrutacji wewnętrznej jest wzajemna znajomość pracodawcy

oraz kandydata. Rekrutacja taka stanowi element motywacyjny dla pracowników, którzy

dzięki właściwej pracy, mają realną szansę na awans, pracodawcom zaś stwarza możliwość

lepszego wykorzystania kwalifikacji pracowników. Rekrutacja wewnętrzna wprowadza

w firmie element pozytywnej rywalizacji.

Rekrutacja zewnętrzna oznacza pozyskiwanie pracowników z zewnętrznego rynku

pracy (tj. poza przedsiębiorstwem turystycznym). W zależności od specyfiki stanowiska

pracy, na które poszukiwany jest pracownik rekrutacja może być adresowana do szerokiego

kręgu odbiorców w ramach tzw. rekrutacji szerokiej lub wąskiego grona specjalistów

w ramach tzw. rekrutacji segmentowej (wyspecjalizowanej). Każde z wymienionych

rozwiązań ma swoje wady i zalety2.

Z jednej strony poszukiwanie pracowników w całym marketingowym otoczeniu

przedsiębiorstwa turystycznego jest droższa, gdyż większa liczba osób, które zetknęły się

z informacją o naborze pracowników oznacza również większą liczbę kandydatów, jacy

pozytywnie odpowiadają na komunikat rekrutacyjny firmy. Z reguły w praktyce okazuje się,

1 Z. Pawlak: Personalna funkcja firmy. Poltext, Warszawa 2003, s. 140-141 2 A. Baruk: Marketing personalny jako instrument kreowania wizerunku firmy. Difin, Warszawa 2006, s. 80.

2

że znaczna część spośród nich nie spełnia jednak wymagań stawianych przed poszukiwaną

osobą, co zmusza przedsiębiorstwo do rozpatrzenia znacznie większej liczby podań.

Z drugiej strony coraz większego znaczenia nabierają szeroko rozumiane zdolności

potencjalnego pracownika, jego kreatywność, chęć i umiejętność ciągłego uczenia się, profil

psychologiczny. Są one często wyżej cenione niż zdobyte wykształcenie. W wielu

przypadkach jednak określone predyspozycje i zdolności pozostają nieuświadomione

i dopiero profesjonalnie przeprowadzona rekrutacja pozwala na odkrycie najwartościowszych

kandydatów posiadających największy potencjał twórczy i intelektualny. Nie byłoby

to możliwe w trakcie rekrutacji segmentowej, która skierowana jest do ściśle wybranego

segmentu rynku pracy, co zawęża krąg poszukiwań potencjalnych członków organizacji.

Bez względu na to, jaką formę rekrutacji wybierze przedsiębiorstwo turystyczne, w jej

procesie może zastosować Internet, za pośrednictwem którego może docierać z ofertą

zatrudnienia do potencjalnych kandydatów na zewnętrznym lub wewnętrznym rynku pracy.

Znaczenie Internetu w działaniach rekrutacyjnych przedsiębiorstwa jest tym większe,

w im większym stopniu społeczeństwo dysponuje dostępem do sieci. Internet jako medium

promocyjne charakteryzuje się szerokimi perspektywami. W 2000 roku było w Polsce

(według badań TNS OBOP) 5,2 mln internautów3. Liczba ta szybko wzrasta i w 2005 roku

sięgnęła 9,2 miliona użytkowników4. Tworzy się więc ogromne uniwersum ludzi aktywnie

korzystających z informacji dostępnych w Internecie, a więc będących potencjalnymi

odbiorcami treści internetowych ogłoszeń rekrutacyjnych.

3. Internetowe formy rekrutacji i ich zalety

Sieć www daje pracodawcy wiele możliwości, których nie mogą zapewnić inne media.

Pierwszą z nich jest szybkość - ofertę pracy można umieścić w ciągu kilku, kilkunastu

godzin. Dzięki portalom współpracującym z danym serwisem, w jednej chwili różnorodne

grupy użytkowników mogą przeglądać te same oferty nawet na kilkudziesięciu różnych

stronach www. Wyszukiwarki ofert umieszczone na stronach tematycznych zapewniają

precyzję dotarcia do właściwego odbiorcy. W e-ogłoszeniu - oprócz podstawowych

informacji teleadresowych - umieszcza się link do strony pracodawcy. Sprawia to, że aplikant

3 R. Nowacki, M. Strużycki: Reklama w przedsiębiorstwie. Difin, Warszawa 2002, s.237. 4 Raport z badania NetTrack, realizowanego przez MillwardBrown SMG/KRC w okresie listopad 2005- styczeń 2006 za: http://www.internetstandard.pl/news/ .

3

może natychmiast zapoznać się ze specyfiką firmy - a to z kolei wpływa także na

rozpoznawalność marki.

Kiedy przedsiębiorstwo turystyczne poszukuje pracownika, może swoją ofertę

umieścić w jednym z wiodących portali rekrutacyjnych. Najpopularniejsze portale prezentuje

tabela 2.

Tabela 2. Wykaz największych w Polsce portali rekrutacyjnych

Nazwa portalu Liczba użytkowników

(real users)

Odsłony Zasięg

w %

1. Pracuj.pl 653 567 15 336231 6,21

2. Gazeta.pl- Praca 597 314 5 273 62 5,67

3. Wirtualna Polska -Praca 401 086 7 745 619 3,81

4. Onet. pl - Praca 318 609 3 456 467 3,03

5. Gratka.pl /praca 297 492 7 859 149 2,83

6. Jobpilot.pl 170 052 2 856 490 1,61

7. Interi.pl- Praca 156 059 1 830 684 1,48

8. Praca.money.pl 138 827 1 191 099 1,32

9. Hrk.pl 137 266 1 436 136 1,30

10. Wakaty.com.pl 105 693 1 416 735 1,00

Źródło: http://www.internetstandard.pl/news/

Zainteresowanie pracodawców rekrutacją internetową rośnie nie bez powodu. Badania

firmy ACNielsen wskazują, że obecnie aż 85% korzystających z Internetu Polaków w wieku

25-40 lat szuka w sieci pracy5. Badania konsultantów Communication Partners (właściciela

portalu „pracuj.pl”) wykazały, że – w 2004 roku o jeden wakat za pomocą internetu ubiegało

się średnio 108 osób (dla porównania w 2002 roku było ich tylko 31)6. Wszystko to sprawia,

że liczba ogłoszeń rekrutacyjnych, dostępnych w Internecie, rośnie bardzo szybko.

Przykładowo, w serwisie Pracuj.pl w I kwartale 2005 roku pojawiło się 8 344 internetowych

ogłoszeń rekrutacyjnych, a w II kwartale aż o połowę więcej (tj. 12 476 ofert).

Przykład ogłoszenia rekrutacyjnego zamieszczonego przez przedsiębiorstwo

turystyczne w Internecie przedstawia rysunek 1.

5 http://www.pracuj.pl/MojPracuj 6 http://www.praca.egospodarka.pl/

4

Jesteśmy czołowym organizatorem turystyki w Europie. Również w Polsce nasza pozycja stale rośnie. Nasz nadrzędny cel to najwyższa jakość, dotyczy to również naszych pracowników. W związku z dynamicznym rozwojem naszej firmy, poszukujemy pracownika, który mógłby podjąć pracę w centrali TUI Poland Sp. z o.o. w Warszawie na stanowisku:

Specjalista ds. Obsługi Klienta

(dział reklamacji) Od kandydatów oczekujemy: • doświadczenia w dziale obsługi klienta (warunek konieczny) • bardzo dobrej znajomości języka niemieckiego • doświadczenia w branży turystycznej (mile widziane) • odporności na stres • samodzielności w działaniu Oferujemy: ciekawą i odpowiedzialną pracę oraz możliwości rozwoju zawodowego w stabilnej międzynarodowej firmie Zainteresowane osoby prosimy o przesłanie CV oraz listu motywacyjnego z zaznaczeniem stanowiska na nasz adres: rekrutacja@tui.pl lub „TUI Poland Sp. z o. o., Dział Personalny, ul. Domaniewska 41 02-672 Warszawa Prosimy o dopisanie następującej klauzuli „wyrażam zgodę na przetwarzanie moich danych osobowych dla potrzeb niezbędnych dla realizacji procesu rekrutacji (zgodnie z ustawą z dn. 29.08.97 roku o Ochronie Danych Osobowych Dz. Ust Nr 133 poz. 883)”.

Rys. 1. Przykład zamieszczonego w Internecie ogłoszenia rekrutacyjnego dla pracownika biura podróży

Źródło: http://www.pracuj.pl/OfertyPracy/

Średnio na każde zamieszczone w Internecie ogłoszenie przedsiębiorca otrzymuje

ponad 100 kompletów dokumentów od potencjalnych kandydatów. Liczba aplikacji

zgłaszanych na każde ogłoszenie publikowane w portalu rekrutacyjnym jest tylko jednym

z powodów, dla których coraz więcej przedsiębiorstw, w tym także turystycznych korzysta

z takiej formy poszukiwania personelu.

Ważny jest również niski koszt e-rekrutacji. Jak szacuje portal Pracuj.pl, pozyskanie

pracownika przez Internet jest średnio o 83% tańsze od ogłoszeń w prasie. Z raportu firmy

Stepstone, która przebadała efektywność różnych form rekrutacji, wynika, że umieszczenie

w prasie ogłoszenia o analogicznej skuteczności kosztowałoby 8–10 razy więcej. Koszt takiej

rekrutacji w Polsce wynosi od 200 zł do 700 zł, a na przykład średniej wielkości ogłoszenie

rekrutacyjne zamieszczone w gazecie z ofertami pracy trzeba wydać od 4 do 8 tys. zł

(w zależności od wielkości ogłoszenia i udzielonych rabatów)7.

Oprócz liczby nadesłanych CV i niskiego kosztu rekrutacji ważna jest również jakość

przychodzących aplikacji, czyli stopień dopasowania do danej oferty pracy.

7 http://www.pracuj.pl/MojPracuj

5

Praca w turystyce wymaga odpowiedniego wykształcenia i starannego przygotowania.

Konieczna jest znajomość języków obcych, programów komputerowych, przepisów

prawnych, geografii oraz szerokiej wiedzy z socjologii i psychologii. Na uwagę zasługuje

fakt, że poziom wykształcenia osób poszukujących pracy przez Internet jest zdecydowanie

wyższy niż przeciętna krajowa. Najwięcej kandydatów ma wykształcenie wyższe– prawie 40

proc. a najmniej podstawowe. Wiele osób przysyłających swoje aplikacje deklaruje

ukończenie więcej niż jednej szkoły wyższej lub studiów podyplomowych. Aż 73% osób

szukających pracy w Internecie deklaruje znajomość przynajmniej jednego języka obcego.

Do znajomości angielskiego przyznaje się 63% kandydatów. Na drugim miejscu jest język

rosyjski – zna go jeden na czterech kandydatów. Znajomość niemieckiego deklaruje 15%

kandydatów. Ponad jedna czwarta kandydatów potwierdza znajomość dwóch języków8.

Liczba i jakość aplikacji, niski koszt dotarcia do osób poszukujących pracy i jasno

sprecyzowana grupa docelowa to nie jedyne powody, by stosować e-rekrutację. Ważna jest

również szybkość pozyskania nowego pracownika. Cały proces rekrutacyjny prowadzony

przez Internet trwa około miesiąca, podczas gdy na szukanie pracowników w tradycyjny

sposób trzeba przeznaczyć zwykle od 6 do 8 tygodni (por. tabela 3).

Tabela 3 Szybkość odpowiedzi na zamieszczone w Internecie ogłoszenie

Termin odpowiedzi na ogłoszenie rekrutacyjnezamieszczone w Internecie

Przeciętna liczba

aplikacji w dniu zamieszczenia ogłoszenia w Internecie 2

w pierwszym tygodniu po ogłoszeniu 17

w drugim tygodniu po ogłoszeniu 50-60

w trzecim tygodniu po ogłoszeniu 20

Źródło: opracowanie własne na podstawie http://www.praca.egospodarka.pl/

Jak wynika z tabeli 3 pierwsze dwie osoby chętne do pracy odpowiedzą jeszcze tego

samego dnia, w którym zostanie opublikowane ogłoszenie internetowe. W pierwszym

tygodniu zgłasza się przeciętnie siedemnastu kandydatów. Kluczowy jest natomiast drugi

tydzień: wtedy przedsiębiorstwa otrzymują przeciętnie od 50 do 60 % aplikacji.

Współpraca z firmą e-rekrutacyjną nie polega tylko na umieszczeniu swojego

ogłoszenia w Internecie, istnieje także możliwość dostępu do bazy CV portalu

rekrutacyjnego. W tym drugim przypadku po uzyskaniu kodu dostępu do bazy danych

można zadać komputerowi przeszukanie jej według kombinacji określonych kryteriów. 8 Raport SMG/KRC listopad 2005- styczeń 2006 za: http://www.internetstandard.pl/

6

Najczęściej jest ich kilkadziesiąt, włącznie z tak precyzyjnymi, jak znajomość

poszczególnych programów komputerowych czy nazwa ukończonej uczelni. W efekcie

takiego wyszukiwania pracodawca otrzymuje niewiele życiorysów, ale wszystkie spełniają

jego wymagania. Może oczywiście zwiększyć liczbę wyszukanych aplikacji – jednak kosztem

ich precyzji. Wszystko to nie trwa dłużej niż kilkanaście minut.

Serwisy rekrutacyjne oferują również możliwość wykupienia – na kilka miesięcy lub

rok – stałej prezentacji firmy. Tę formę pozyskiwania chętnych do pracy wykorzystuje się

w przypadku programów menedżerskich, programów praktyk wakacyjnych czy dużej akcji

rekrutacyjnej na tzw. stanowiska wejściowe. W ten sposób aplikacje np. na stanowisko

audytora w wielkich firmach doradczych albo podania o praktykę wakacyjną

przedsiębiorstwa gromadzą bez przerwy. Raz w roku przeprowadzają ze wszystkimi chętnymi

rozmowy kwalifikacyjne lub assessment center i wszyscy zakwalifikowani kandydaci

rozpoczynają pracę w tym samym momencie roku. W prezentacji można szczegółowo

przedstawić ofertę programu menedżerskiego czy stażowego znacznie obszerniej niż

w prasowym ogłoszeniu. Prezentacja może mieć formę filmu, wywiadu z dyrektorem

personalnym czy praktykantem z lat ubiegłych, artykułu prezentującego firmę, może zawierać

wykresy czy tabele. Koszt rocznej prezentacji to zwykle od kilkunastu do trzydziestu tysięcy

złotych9.

Innym sposobem wykorzystania e-rekrutacji przez firmy jest wykupienie adresów

e-mail do kandydatów zarejestrowanych w bazie portalu rekrutacyjnego i jednocześnie

mogących spełniać wymagania pracodawcy. Największe serwisy rekrutacyjne mają w swoich

bazach nawet po kilkaset tysięcy e-maili kandydatów. Zwykle istnieje możliwość skierowania

e-maila do osób mieszkających w określonym województwie, mających preferowane przez

pracodawcę doświadczenie lub wykształcenie oraz będących w interesującej nas grupie

wiekowej. Taka forma e-rekrutacji znacznie podnosi jakość przychodzących w odpowiedzi

aplikacji. Jej cena zależy od liczby zakupionych adresów e-mail (płaci się zwykle za każdy

1000 osób) oraz precyzji doboru grupy docelowej (im więcej kryteriów doboru, tym drożej).

Zwykle koszt takiej usługi waha się od dwóch do pięciu tysięcy złotych.

4. Podsumowanie

Za pośrednictwem Internetu przedsiębiorstwa turystyczne mogą docierać z ofertą

zatrudnienia do potencjalnych kandydatów na zewnętrznym rynku pracy. Z tempa, w jakim

9 http://www.praca.egospodarka.pl/

7

e-rekrutacja przejmuje część klientów tradycyjnych firm rekrutacyjnych, można wnioskować,

że będzie to w najbliższych latach jedno z najszybciej rozwijających się narzędzi zarządzania

zasobami ludzkimi. Szacuje się, że w roku 2006 wydatki firm na prowadzone kampanie

rekrutacyjne w ten sposób przekroczą na świecie 4 mld dolarów. Oznacza to

pięćdziesięciokrotny wzrost rynku w ciągu ostatnich sześciu lat, a więc wielkie możliwości

znalezienia adekwatnych kandydatów przez przedsiębiorstwa turystyczne.

Internet może bardzo ułatwić przedsiębiorstwu turystycznemu wybór najlepszego

kandydata spośród dziesiątek lub setek, którzy przysłali aplikację. Portale rekrutacyjne budują

coraz bardziej skomplikowane mechanizmy, które automatycznie oceniają wybrane elementy

aplikacji: długość doświadczenia, znajomość wymaganego oprogramowania, języków obcych

itp. Na podstawie zadanych kryteriów – wybierają kilkunastu najlepszych kandydatów, które

pracodawca zaprasza na rozmowę kwalifikacyjną. Menedżer personalny przedsiębiorstwa

turystycznego nie będzie więc tracić czasu na czytanie wszystkich CV. Te odrzucone trafiają

do bazy, być może będą wykorzystane w przyszłości10.

E-rekrutacja ma wiele zalet, przede wszystkim szybkość, efektywność oraz mniejsze

koszty dlatego powinna być coraz częściej wykorzystywana przez przedsiębiorstwa, w tym

także turystyczne.

THE USAGE OF INTERNET IN RECRUITMENT PROCESS

IN TOURISM ENTERPRISES

Summary

Recruitment in personnel management is of a great significance in tourism

enterprises. Among recruitment instruments Internet and other interactive tools are of

growing importance. E-recruitment (getting new staff via Internet) has virtues galore to

which belong velocity, efficacy, and lower costs. Therefore it should be more intensely

put in practice in all enterprises also in tourism ones.

Translated by Anna Tokarz

10 Gazeta Prawna 2005, nr 78, s. 4.

8

Jadwiga Antoszek

Zakład Agroturystyki

Akademia Rolnicza w Lublinie

TURYSTYKA W ZRÓWNOWAŻONYM ROZWOJU

OBSZARÓW WIEJSKICH WOJEWÓDZTWA LUBELSKIEGO

Wstęp

Zrównoważony rozwój oznacza trwały, zdolny do przetrwania rozwój gospodarczy, który

umożliwiając zaspokojenie potrzeb obecnych nie ogranicza możliwości zaspokajania potrzeb

przyszłych pokoleń. Wartości moralne, estetyczne i emocjonalne związane z poszanowaniem

przyrody ożywionej i nieożywionej, stały się już istotnym elementem współczesnej kultury.

Uwzględnianie w działalności gospodarczej kosztów dóbr środowiskowych oraz skutków

negatywnego oddziaływania na środowisko przyrodnicze jest uznanym warunkiem przetrwania

gospodarki. Stan środowiska staje się jednym z podstawowych komponentów jakości życia. Zależą

od niego w coraz większym stopniu procesy gospodarcze. Lokalne i regionalne warunki

środowiskowe stają się coraz bardziej istotnym, a w niektórych dziedzinach decydującym

czynnikiem działalności gospodarczej.1

Problem nabiera szczególnego znaczenia w regionach o charakterze rolniczym, o pewnej

utrwalonej tradycji w dziedzinie uprawy roślin i hodowli zwierząt. Ich przyszłość zależeć będzie od

zachowania i umiejętnego wykorzystania walorów środowiska przyrodniczego. Regiony rolnicze,

ze względu na swój charakter są słabe ekonomicznie i wymagają wsparcia finansowego wszelkich

przedsięwzięć warunkujących realizację rozwoju zrównoważonego i kształtowanie funkcji

obszarów wiejskich, a zwłaszcza rolnictwa w kierunku nadania im charakteru wielofunkcyjnego.

Region lubelski włączając się w procesy przemian społeczno-gospodarczych kraju i Europy

staje wobec konieczności podporządkowania priorytetowych celów zrównoważonemu rozwojowi

obszarów wiejskich europejskiej rzeczywistości. Szczególne znaczenie w regionie lubelskim ma

rolnictwo i z tego względu możliwości zrównoważonego rozwoju tych obszarów zależne są w

1 M. Dudkowski: Polityka przestrzennego zagospodarowania Polski wobec globalnych megatrendów. W: Cywilizacja

informacyjna a przekształcenia przestrzeni. Zmiany strukturalne metropolii polskich. J. Kołodziejski, T. Parteka (red.),

Biuletyn KPZK PAN, z.186, Warszawa 1999, s. 77-90.

1

dużym stopniu od procesów zachodzących w tym dziale gospodarki. Rozdrobnienie gospodarstw

rolnych i znaczne jeszcze zasoby siły roboczej na wsi wskazują na potrzebę poszukiwania

rozwiązań wymagających małej skali produkcji i znacznych nakładów pracy, a do takich należy

świadczenie usług agroturystycznych. Zachowanie atrakcyjności wsi, jej specyficznego krajobrazu,

tradycyjnego systemu gospodarowania i czystego środowiska pozwalają wskazać na zrównoważoną

turystykę jako na możliwy kierunek aktywizacji gospodarczej wsi.2

Celem artykułu jest analiza potencjału przyrodniczego i społeczno-gospodarczego

umożliwiającego rozwój turystyki na obszarach wiejskich województwa lubelskiego. Podjęto

również próbę ukazania roli turystyki w działalności pozarolniczej gospodarstw rolnych na

obszarach wiejskich województwa lubelskiego. Ważnym celem niniejszego opracowania będzie

również ukazanie agroturystyki w kontekście zrównoważonego rozwoju analizowanych obszarów

wiejskich.

Materiał empiryczny pracy stanowią dane Powszechnego Spisu Rolnego w 2002r.,

statystyka województwa lubelskiego oraz dane uzyskane w drodze badań ankietowych

przeprowadzonych wśród ludności wiejskiej i obserwacji zagród wiejskich na terenie losowo

wybranych gmin.

1. Atrakcyjność turystyczna obszarów wiejskich

Atrakcyjność turystyczna obszarów wiejskich zależy w znacznej mierze od uwarunkowań

przyrodniczych, społeczno-ekonomicznych i kulturowych. W klasyfikacji turystycznej obszarów

wiejskich S. Iwicki uznał potencjał walorów wypoczynkowych, stan zagospodarowania

turystycznego, stopień przekształceń antropogenicznych i jakość rolniczej przestrzeni produkcyjnej

za najważniejsze cechy, które mogą mieć znaczenie dla gospodarki turystycznej w warunkach

wdrażania zasad zrównoważonego rozwoju.3

Obszary wiejskie województwa lubelskiego obejmują 96,2% jego ogólnej powierzchni.

Należą do stosunkowo mało zdegradowanych rejonów Polski. Są atrakcyjne pod względem rzeźby

terenu, klimatu, wody, lasów, walorów krajobrazowych i kulturowych, które przyciągają turystów.

Dowodem na wysokie wartości środowiska przyrodniczego jest objęcie 22,7% jego powierzchni

ochroną prawną. Istniejące 2 parki narodowe, 17 krajobrazowych, 17 obszarów chronionego

2 J. Majewski: Turystyka wiejska – między rozwojem a ochroną dziedzictwa. W: Rozwój obszarów wiejskich w

perspektywie integracji z Unią Europejską. A. Kaleta (red.), Uniwersytet Mikołaja Kopernika, Toruń 1998, s. 136. 3 S. Iwicki: Turystyka w zrównoważonym rozwoju obszarów pojeziernych. ATR, Bydgoszcz 1998, s. 11.

2

krajobrazu i 82 rezerwaty tworzą regionalny system obszarów chronionych, stanowiący część

systemu krajowego. Funkcjonują 2 rezerwaty biosfery: Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Polesie

Zachodnie i Międzynarodowy Rezerwat Biosfery Roztocze, a także leśny kompleks promocyjny

Lasy Janowskie.

Na obszarach wiejskich w województwie lubelskim mieszka 1mln 198 tys. osób, tj.53,6%

ogółu ludności województwa. Średnia gęstość zaludnienia obszarów wiejskich jest niska i wynosi

tylko 49 osób na 1 km².

Omawiane obszary wiejskie charakteryzują się rozdrobnioną siecią osadniczą. Występują

dość powszechnie układy przestrzenne z rozproszoną zabudową, koloniami i przysiółkami. Biorąc

pod uwagę udział procentowy ludności zamieszkałej we wsiach o dominującym typie zabudowy

rozproszonym,4 w ludności ogółem, w układzie przestrzennym, można wyróżnić 5 grup gmin.

Grupa o bardzo wysokim udziale, powyżej 35% obejmuje 16 gmin (8,3% ogółu gmin). Są to:

Goraj, Jabłonna, Kąkolewnica Wschodnia, Kock, Kurów, Nałęczów, Ostrów Lubelski, Poniatowa,

Puławy, Rossosz, Sawin, Siedliszcze, Spiczyn, Stanin, Wąwolnica, Wohyń; przy czym w gminie

Kock wskaźnik jest najwyższy – 64%. Wysoki udział (25,1%-35%) cechuje 10 gmin (5,1% ogółu).

Skupiają się one w sąsiedztwie wyżej wymienionych i łączą się z kolejną grupą jednostek (31 gmin

czyli 16% ogółu) o udziałach procentowych 15,1-25%. A więc te gminy, w których najwięcej

ludności mieszka we wsiach o typie zabudowy rozproszonym stanowią prawie 30% ogólnej liczby

badanych jednostek. Dość dużą grupę, bo liczącą 54 gminy, tj. 27,9% ogółu, tworzą jednostki w

których odsetek ludności wsi typu rozproszonego w ludności ogółem wynosi od 5,1 do 15%.

Występują one zarówno w północnej jak i południowej części województwa. Najliczniejszą grupę

(82 gminy czyli 42,5% ogółu) wyróżnia odsetek poniżej 5%; przy czym więcej takich gmin

znajduje się w południowej aniżeli w północnej części województwa.

Występowanie zabudowy rozproszonej wskazuje na potrzebę oparcia gospodarki wodno-

kanalizacyjnej na systemach lokalnych. W kontekście rozwoju turystyki i ochrony środowiska

problem ten nabiera szczególnego znaczenia. Zaopatrzenie mieszkańców wsi i turystów w dobrej

jakości wodę oraz zorganizowanie systemu odprowadzania i oczyszczania ścieków jest istotnym

elementem rozwoju gospodarczego obszarów wiejskich, a także odpowiedniej jakości życia i

podstawowym warunkiem ochrony środowiska naturalnego. Należy podkreślić, iż dla prowadzenia

działalności turystycznej typ zabudowy rozproszony jest korzystny. Według M. Drzewieckiego dla

4 Typ zabudowy wg opracowania: M. Stelmach, R. Malina, J. Tkocz, B. Żukowski: Obszary wiejskie i grunty rolnicze

w Polsce. Instytut Planowania i Urządzania Terenów Wiejskich, Akademia Rolnicza we Wrocławiu, 2, Wrocław 1990.

3

potrzeb agroturystyki korzystna jest zarówno działka w zabudowie osiedlowej luźnej, jak i w

zabudowie kolonijnej.5

Istotny wpływ na rozwój turystyki na obszarach wiejskich ma charakter rolnictwa, a w

kontekście rozwoju zrównoważonego zwłaszcza intensywność organizacji produkcji rolnej.

Analizowane obszary wiejskie charakteryzują się średnim poziomem intensywności organizacji

produkcji rolnej. Wyniki otrzymane przy zastosowaniu metody B. Kopcia6 polegającej na ocenie

intensywności organizacji produkcji rolniczej przy pomocy punktowych wyznaczników

pracochłonności produkcji roślinnej i zwierzęcej, z uwzględnieniem struktury użytków rolnych i

obsady zwierząt hodowlanych pozwalają stwierdzić, że wskaźniki poziomu intensywności

produkcji rolnej wykazują duże zróżnicowanie przestrzenne. Wśród gmin największą grupę

stanowią te, dla których rolnictwo oceniono jako średnio intensywne (250-300 punktów) i wysoko

intensywne (300-350 punktów). Liczy ona aż 113 jednostek na 193 przebadanych, co stanowi

58,5%. Występują one w zachodniej, środkowej i południowo-wschodniej części województwa.

Jednostki, w których rolnictwo oceniono jako mało intensywne (200-250 punktów) i ekstensywne

(poniżej 200 punktów) znajdują się w północno-wschodniej, środkowo-wschodniej i południowo-

zachodniej części województwa, posiadającej niskie wskaźniki jakości rolniczej przestrzeni

produkcyjnej.

Ocena organizacji produkcji rolnictwa w oparciu o strukturę zasiewów i natężenie chowu

zwierząt gospodarskich i określenie przestrzenne rozkładu intensywności organizacji rolnictwa daje

solidne podstawy do opracowania zróżnicowanych kierunków nie tylko rozwoju rolnictwa, ale

przede wszystkim obszarów wiejskich.7

Elementy infrastruktury społecznej i technicznej, zagospodarowanie turystyczne,

dostępność komunikacyjna, system obsługi turystów na badanych obszarach wiejskich

województwa lubelskiego nie przedstawiają się tak korzystnie jak walory środowiska

przyrodniczego.8 Szczególnym problemem jest tu niska jakość dróg, która jest jednym z

wyznaczników poziomu gospodarczego obszarów wiejskich. Ona decyduje także w dużym stopniu 5 M. Drzewiecki: Agroturystyka. Założenia-uwarunkowania-działania. Instytut Wydawniczy „Świadectwo”, Bydgoszcz

1995, s. 27-29. 6 B. Kopeć: Metoda wskaźników i dat granicznych w określaniu systemu gospodarczego (nowa wersja). Zagadnienia

Ekonomiki Rolnej, nr.1, 1964, s. 29-61. 7 B. Głębocki: Intensywność organizacji polskiego rolnictwa w 1996r. W: Szanse rozwoju rolnictwa i obszarów

wiejskich ze szczególnym uwzględnieniem pogranicza polsko-ukraińskiego. B. Górz (red.), XVI Ogólnopolskie

Seminarium Gepgraficzno-Rolnicze, ZGE UMCS KGRiGŻ PTG, Lublin 2000, s. 101-111. 8 B. Sawicki, J. Antoszek: Czynniki rozwoju agroturystyki w województwie lubelskim. Problemy Turystyki i

Hotelarstwa, z 1 (10), Wydawnictwo Akademii Morskiej w Gdyni, Gdynia 2006, s. 10-16.

4

o możliwościach ich dalszych przemian. Na obszarach wiejskich województwa lubelskiego, gdzie

struktura sieci osadniczej jest rozproszona, dobrze ukształtowana sieć dróg kołowych warunkuje

rozwój inicjatyw gospodarczych. Duże znaczenie dla rozwoju przedsiębiorczości na wsi mają

szczególnie drogi gminne, lokalne, dobrze utwardzone.

Zagospodarowanie turystyczne, mierzone liczbą miejsc noclegowych w obiektach

turystyczno-wypoczynkowych na 1000 ludności, występowało na obszarach wiejskich zaledwie 54

gmin, czyli 28% ogółu. Spośród nich, aż 37 posiada mniej niż 10 miejsc noclegowych na 1000

ludności. Tylko 10 gmin cechuje większe, bo przekraczające 10 miejsc noclegowych,

zainwestowanie turystyczno-wypoczynkowe. Gminy te położone są na terenach turystycznie

najbardziej atrakcyjnych, a więc Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego i Roztocza. Poza tymi

obszarami większe zagospodarowanie turystyczne wyróżnia tylko trzy gminy: Krasnystaw,

Dubienkę i Firlej. Najwięcej, bo 854 miejsc noclegowych w przeliczeniu na 1000 ludności,

posiadała gmina Włodawa.

2. Estetyka zagrody

W krajobrazie wiejskim zasadniczym elementem osiedla wiejskiego jest zagroda wiejska.9

Zagroda jest najmniejszym, budowlanym terytorium wsi oddziałującym na jej ogólny wygląd i

rozplanowanie. W całości przestrzeni osadniczej jest jednym z czynników kształtujących krajobraz

wiejski i otoczenie wsi.10

Zagrodę stanowi obszar przeznaczony funkcjonalnie pod dom oraz związany z nim zespół

produkcyjny, składający się z wielu budynków potrzebnych do prowadzenia gospodarstwa rolnego.

Kształt, wielkość zagrody i rozmieszczenie budynków na działce zagrodowej są ściśle powiązane z

warunkami przyrodniczymi, wielkością rozłogu, kierunkiem produkcji i organizacją pracy. Stan

zagospodarowania zagród jest wizytówką wsi.11

Zagroda wiejska pełni dwie podstawowe funkcje – jest miejscem zamieszkania rolnika i

jego rodziny jak również jest dla nich miejscem pracy. W przypadku świadczenia usług

9 M. Chowaniec: Siedlisko i zagroda w planowaniu wsi. Arkady, Warszawa 1964. 10 J. Lenard: Kształtowanie systemu funkcjonalno-przestrzennego zabudowy w gospodarstwach zagrodowych. Zeszyty

Naukowe Akademii Rolniczej w Warszawie, Rozprawy Naukowe, 52, Warszawa 1975. 11 E. Kowerzanow-Luto, A. Senetra: Turystyka jako alternatywna forma dochodu i odnowy gospodarstw rolnych na

terenie Warmii i Mazur. Studia Obszarów Wiejskich, 5, PTG, IGiPZ PAN, Warszawa 2004, s.170-171.

5

agroturystycznych zagroda jest ponadto terenem realizacji oferty turystycznej.12 Dlatego należy w

odpowiedni sposób przygotować zagrody wiejskie do działalności agroturystycznej. Niezwykle

ważne jest utrzymanie porządku w zagrodzie i w jej sąsiedztwie.

Uznając problem estetyki siedlisk za bardzo istotny z punktu widzenia zrównoważonego

rozwoju obszarów wiejskich i możliwości prowadzenia działalności agroturystycznej, podjęto próbę

oceny wyglądu zagrody wiejskiej. W 2001r. przeprowadzono badania terenowe obejmujące swym

zasięgiem różne obszary województwa lubelskiego. Miały one na celu określenie zachowań

ludności wiejskiej w odniesieniu do problematyki ochrony środowiska. Podstawę ich stanowiły

wywiady i ankiety, z którymi zwrócono się do ponad 300 osób i obserwacja zagród należących do

tych osób. Kwestionariusz ankietowy zawierał 20 pytań, z których pięć dotyczyło charakterystyki

zagrody wiejskiej. Ocena estetyki zagrody wyrażona liczbą punktów w skali 0-5 obejmowała

wygląd domu mieszkalnego, budynków gospodarskich, podwórka, trawnika, ogródka kwiatowego.

Wyniki oceny punktowej zagrody wskazują na znaczne różnice pod względem dbałości o swoje

miejsce zamieszkania.

Na podstawie przeprowadzonych badań wykazano, że duży wpływ na zachowania

mieszkańców wobec środowiska na terenie swojego gospodarstwa ma status społeczno-

ekonomiczny i wykształcenie ludności wiejskiej. Z tymi cechami ludności wiąże się bowiem ich

zamożność kapitałowa, ograniczająca proekologiczne zachowania, a także percepcja

popularyzowanych idei zrównoważonego rozwoju.13 W środowiskach wiejskich rozwarstwienie

ekonomiczne gospodarstw domowych jest bardzo duże. Grupami o największych dochodach są

niewątpliwie rodziny pracownicze, a następnie mieszane pracowniczo-rolnicze. Natomiast

najsłabsze pod względem dochodów są gospodarstwa drobnych rolników.

Wysoko, bo na 4 i 5 punktów zostało ocenione ponad 55% siedlisk rodzin pracowniczych i

rodzin utrzymujących się z dwu lub kilku źródeł (tab.1). Zagrody rolników uzyskały w większości

3 i 2 punkty (ponad 60% zagród), a emerytów i rencistów 3 i 4 punkty (ponad 70% zagród).

12 B. Kożuchowska: Zagroda wiejska jako miejsce realizacji działalności agroturystycznej. W: Agroturystyka.

U. Świetlikowska (red.), Fundacja Programów Pomocy dla Rolników ( FAPA), Warszawa 2000, s. 106. 13 J. Antoszek: Koncepcja zrównoważonego rozwoju i szanse jej realizacji na obszarach wiejskich Lubelszczyzny (w

świetle badań ankietowych). Annales UMCS, vol.LVII,11, Lublin 2002, s. 191-208.

6

Tabela 1. Estetyka siedliska a status społeczno-ekonomiczny ludności (%)

Gospodarstwa domowe wg źródła utrzymania Wyszczególnienie

rolnicze pracownicze emerytów i rencistów mieszane

1 punkt 1,3 - 11,4 2,1 2 punkty 29,4 18,0 8.6 10,8 3 punkty 37,3 25,0 45,7 31,5 4 punkty 21,8 31,2 25,7 33,9

Ocena wyglądu zagrody w punktach

5 punktów 10,2 25,0 8,6 21,7 Źródło: Opracowano na podstawie wyników badań własnych wykonanych w 2001r.

O swoje siedlisko bardziej też dbają mieszkańcy lepiej wykształceni. Aż 83,4% siedlisk

należących do osób legitymujących się wykształceniem wyższym otrzymało 5 punktów. Sytuacja

pogarsza się już wyraźnie w zagrodach ludności o średnim wykształceniu, z których 5 punktów

uzyskało tylko 43,9%. Gdy idzie o zagrody osób posiadających wykształcenie zasadnicze

zawodowe i podstawowe to zdecydowana ich większość została oceniona na 3 i 4 punkty (tab.2).

Tabela 2. Estetyka siedliska a poziom wykształcenia ludności (%)

Wykształcenie Wyszczególnienie

wyższe średnie zasadnicze zawodowe podstawowe

1 punkt - - 2,4 3,9 2 punkty - 4,5 9,7 18,7 3 punkty - 27,3 27,6 28,9 4 punkty 16,6 24,3 38,4 30,6

Ocena wyglądu zagrody w punktach

5 punktów 83,4 43,9 21,9 17,9 Źródło: Opracowano na podstawie wyników badań własnych wykonanych w 2001r.

Na podstawie przeprowadzonych badań można także stwierdzić, iż wśród ocenianych

zagród przeważają te, które uzyskały 4 i 5 punktów, co wskazuje na znaczną już dbałość

mieszkańców o estetykę zagrody i dobrze rokuje dla działalności agroturystycznej.

7

3. Gospodarstwa rolne a rozwój turystyki

Pozarolnicza działalność gospodarcza w kontekście gospodarstwa rolnego jest to

wykorzystanie zasobów, którymi dysponuje gospodarstwo rolne, do prowadzenia dodatkowej

działalności bezpośrednio nie związanej z rolnictwem. Ma to istotne znaczenie w przypadku

pogarszającej się sytuacji ekonomicznej gospodarstw rolnych, pozwala bowiem na uzyskiwanie

dodatkowych dochodów i zasilanie kapitałowe gospodarstwa.14

Pozarolnicza aktywność gospodarstw rolnych ma szczególną rolę w realizacji koncepcji

wielofunkcyjnego rozwoju obszarów wiejskich. Wiąże się bowiem z jednej strony ze spadkiem

liczby osób pracujących w rolnictwie, a z drugiej z umacnianiem pozarolniczych działów

gospodarki.15

Według Spisu Rolnego w 2002r. na obszarach wiejskich województwa lubelskiego

funkcjonowało 280,7 tys., indywidualnych gospodarstw rolnych, z czego aż 221,7 tys. tj. 79%

ogółu prowadziło wyłącznie działalność rolniczą. Natomiast 24,1 tys. gospodarstw, tj. 8,6% ogólnej

liczby, prowadziło zarówno działalność rolniczą jak i pozarolniczą. Zaledwie 3,6 tys. gospodarstw,

tj. 1,3% ogółu prowadziło działalność wyłącznie pozarolniczą. Dość liczna grupa, bo 31,2 tys.

gospodarstw (11,1% ogółu), nie prowadziła żadnej działalności gospodarczej.16

Działalność agroturystyczna prowadzona jest w gospodarstwach rolnych znajdujących się na

terenie 79 gmin, tj. 36,5% ogółu gmin województwa lubelskiego. Oznacza to, że aż w 114

gminnych jednostkach wiejskich brak jest chociażby jednego gospodarstwa rolnego świadczącego

usługi agroturystyczne. Ogólna liczba gospodarstw agroturystycznych, zarejestrowanych tu w

ramach Spisu Powszechnego w 2002r. wyniosła 146. Porównując liczbę gospodarstw

agroturystycznych z ogólną liczbą gospodarstw rolnych, czy też liczbą gospodarstw prowadzących

działalność pozarolniczą należy stwierdzić, że agroturystyka ma jeszcze marginalne znaczenie w

strukturze dochodów gospodarstw i zatrudnieniu ludności wiejskiej. Potwierdza to fakt, iż zaledwie

co dwusetne gospodarstwo prowadzące działalność pozarolniczą zajmuje się agroturystyką.

14 D. Kołodziejczyk: Pozarolnicza działalność gospodarcza w indywidualnych gospodarstwach rolnych w skali gmin.

Studia Obszarów Wiejskich, 5, PTG, IGiPZ PAN, Warszawa 2004, s. 23. 15 R. Rudnicki: Zróżnicowanie przestrzenne i uwarunkowania pozarolniczej działalności gospodarstw rolnych w

województwie kujawsko-pomorskim. Studia Obszarów Wiejskich, 5, PTG, IGiPZ PAN, Warszawa 2004, s. 103. 16 J. Antoszek, W. Sobczyk: Pozarolnicza działalność na obszarach wiejskich województwa lubelskiego. Studia

Obszarów Wiejskich, 5, PTG, IGiPZ PAN, Warszawa 2004, s. 75-91.

8

4. Agroturystyka w kontekście zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich

Spośród wielu form turystyki szczególnie zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju jest

agroturystyka, opierająca się na walorach przyrodniczych i kulturowych oraz wykluczająca

intensywny ruch turystyczny, co nie powoduje nadmiernej presji na środowisko naturalne. Stanowi

jeden ze sposobów zrównoważonego rozwoju obszarów wiejskich, w którym ochrona środowiska

naturalnego traktowana jest priorytetowo. Jest formą wypoczynku odbywającego się na terenach

rolniczych. Oparta jest na bazie noclegowej i aktywności rekreacyjnej związanych z

gospodarstwem rolnym i jego otoczeniem przyrodniczym, produkcyjnym i usługowym.17

Agroturystykę traktować można jako istotny czynnik pobudzający rozwój gospodarczy

obszarów wiejskich.18 Rozwijanie agroturystyki jest jednocześnie kreowaniem przedsiębiorczości

na terenach wiejskich oraz stwarzaniem warunków do innego sposobu życia i pracy.19 Podstawowa

jej funkcja polega na uzyskiwaniu przez rolników dodatkowych dochodów, ale agroturystyka

przyczynia się także do:

- wykorzystania nadwyżek siły roboczej, poprzez tworzenie nowych miejsc pracy w obsłudze

ruchu turystycznego,

- pełniejszego wykorzystania budynków mieszkalnych, na ogół piętrowych i wielopokojowych, a

będących poważną rezerwą przydatną w turystyce,

- przeciwdziałania procesom depopulacji obszarów wiejskich,

- zmiany sposobów i warunków życia oraz kształtowania nowego modelu konsumpcji ludności

miejscowej,

- rozwoju infrastruktury technicznej, a w szczególności dróg i urządzeń komunalnych,

- aktywizacji rozwoju gospodarczego na zasadzie sprzężenia zwrotnego.

Według M. Drzewieckiego agroturystyka należy do tych działalności, które nie mają

szczególnych wymagań lokalizacyjnych i mogą rozwijać się na wielu obszarach.20 Istnieją jednakże

pewne niezbędne warunki lokalizacji, do których zaliczyć należy:

17 M. Drzewiecki, op.cit., s. 27. 18 S. Grykień: Turystyka wiejska w ekologicznych gospodarstwach rolnych w Polsce. W: Gospodarka przestrzenna

obszarów wiejskich Polski. H. Sasinowski, R. Rudnicki (red.), XV Ogólnopolskie Seminarium Geograficzno-Rolnicze,

PB WZiM, UMK w Toruniu, PTG KGRiGŻ, Białystok 1998, s. 87-91. 19 A.P. Wiatrak: Agroturystyka jako forma zagospodarowania obszarów wiejskich. W: Restrukturyzacja funkcjonalno-

przestrzenna obszarów wiejskich. J. Falkowski, M. Kluba (red.), Materiały XII Ogólnopolskiego Seminarium

Geograficzno-Rolniczego oraz 44 Zjazdu PTG, UMK, KGRiGŻ, PTG, Toruń 1995, s. 206-216. 20 M. Drzewiecki, op. cit., s. 27-29.

9

- czyste środowisko przyrodnicze,

- niski poziom urbanizacji i uprzemysłowienia,

- niska gęstość zaludnienia,

- ograniczona intensywność produkcji rolnej,

- sprzyjająca struktura agrarna, o przewadze gospodarstw średnich, prowadzących zróżnicowaną

produkcję rolną,

- harmonijny krajobraz kulturowy,

- niewykorzystane zasoby mieszkaniowe.

Prowadzenie działalności turystycznej w zgodzie z ekologią jest jednym z podstawowych

wymogów agroturystyki. Do najważniejszych cech ekologicznych jej rozwoju można zaliczyć:

- ochronę środowiska przyrodniczego, poprzez promocję takich form turystyki, które są przyjazne

dla środowiska, ekonomicznie produktywne i społecznie odpowiedzialne,

- podejmowanie działalności turystycznej i rolniczej w dostosowaniu do środowiska i krajobrazu,

- produkcja ekologicznej żywności,

- rozwój infrastruktury technicznej chroniącej środowisko,

- zachowanie wartości kulturowych i krajobrazowych.21

Agroturystyka opiera się na lokalnych inicjatywach, w zakresie tworzenia małych

przedsiębiorstw, daje zatrudnienie przede wszystkim ludności związanej z rolnictwem i jest szansą

pomocy lokalnym społecznościom w uzyskiwaniu alternatywnych źródeł dochodów. Działalność

agroturystyczna przynosi bowiem ekonomiczne efekty w postaci dochodu, który łącznie ze

środkami uzyskanymi z działalności rolniczej tworzy kapitał własny właściciela gospodarstwa

agroturystycznego. Z prowadzenia tej aktywności wynika także inna korzyść polegająca na

skróceniu odległości między producentem żywności a konsumentem. Na ten aspekt zwraca uwagę

M. Dębniewska.22 Zbyt produktów rolniczych jest tu bardzo ważny. Zwiększona sprzedaż

artykułów rolniczych powoduje przepływ gotówki niezbędnej w prowadzeniu gospodarstwa

domowego. Dodatkowym źródłem dopływu środków pieniężnych jest sprzedaż wyrobów

regionalnych, produktów środowiska naturalnego itp.

Ekonomiczna korzyść jest tylko jedną z wielu jakie przynosi ta działalność. Agroturystyka nie

tylko zwiększa liczbę miejsc pracy, ale także polepsza jakość pracy i warunki życia mieszkańców

21 A.P. Wiatrak: Wpływ agroturystyki na zagospodarowanie obszarów wiejskich. Zagadnienia Ekonomiki Rolnej, nr 1,

1996, s. 34-46. 22 M. Dębniewska: Ekonomiczne aspekty rozwoju turystyki. Roczniki Naukowe, Stowarzyszenie Ekonomistów

Rolnictwa i Agrobiznesu, T.II, z. 2, Warszawa-Poznań-Zamość 2000, s. 16-20.

10

wsi. Wpływa na zmianę standardu życia, motywuje do podnoszenia wykształcenia i kwalifikacji,

kształtuje osobowość człowieka otwartą na innowacje. Szczególnie istotny jest jej wpływ na

stabilizację ludności i zahamowanie migracji z obszarów wiejskich.

Rozwój agroturystyki powoduje także konieczność podejmowania wielu przedsięwzięć i

inwestowania w infrastrukturę techniczną, a zwłaszcza w budowę wodociągów, kanalizacji i

oczyszczalni ścieków, w porządkowanie wysypisk, kształtowanie krajobrazu oraz dbałość o

estetykę zagrody wiejskiej.

Niestety ta forma turystyki, niezwykle pożądania w województwie lubelskim, nie znajduje

szerokiego zainteresowania. Inicjatywy w tym zakresie są rozwijane, ale w stopniu

niewystarczającym. Jak wykazano wyżej działalność agroturystyczną prowadzą tylko nieliczne

gospodarstwa rolne.

Podsumowanie

Pomimo zachodzących w ostatnich latach w Polsce przekształceń nie zaszły istotne zmiany

w strukturze obszarów wiejskich województwa lubelskiego i rolniczy charakter regionu został

utrzymany. Jednak w kontekście wzrastającej presji konkurencyjnej, która nasiliła się zwłaszcza po

przystąpieniu do UE, a także w związku z koniecznością dostosowania się do unijnych wymogów

związanych np. z bezpieczeństwem i jakością żywności oraz jej produkcji, będą nasilać się

tendencje do uwalniania nadwyżek siły roboczej. Taka sytuacja może w konsekwencji prowadzić

do wzrostu bezrobocia, a przez to nastąpi dalsza marginalizacja obszarów wiejskich. Dlatego istotne

jest stymulowanie działalności pozarolniczej i tworzenie warunków do jej podejmowania.

Walory turystyczne środowiska przyrodniczego i potencjał społeczno-gospodarczy jakimi

dysponują obszary wiejskie województwa lubelskiego predestynują je do intensywniejszego

rozwoju turystyki jako ważnej dziedziny gospodarki, która mogłaby przyczynić się do ich

aktywizacji społecznej i ekonomicznej. Aby rozwój turystyki na obszarach wiejskich odbywał się

prawidłowo i efektywnie należy skierować uwagę na popieranie przede wszystkim agroturystyki,

która spośród wielu form turystyki jest szczególnie zgodna z zasadami zrównoważonego rozwoju.

Opiera się ona na potencjale przyrodniczym i społeczno-ekonomicznym obszarów wiejskich oraz

wyklucza intensywny ruch turystyczny, co nie powoduje przekraczania ustalonych norm

pojemności i chłonności turystycznej terenu.

Ważnym czynnikiem sprzyjającym dalszemu rozwojowi agroturystyki jest jej promocja i

pomoc finansowa świadczona na rzecz osób pragnących utworzyć gospodarstwo agroturystyczne

albo modernizować już istniejące. Nie należy jednak zapominać przy tym, że dynamika i zakres

11

rozwoju agroturystyki będzie uzależniony od umiejętności zachęcenia potencjalnych turystów do

skorzystania z oferowanych usług. W tym kontekście istotne będą szczegóły tej oferty, pozwalające

na pokazanie specyfiki, różnorodności i przewagi względem ofert z innych regionów kraju. Dążyć

przy tym należy do stworzenia coraz bardziej wyrafinowanego produktu turystycznego, mogącego

zainteresować najbardziej wymagających turystów.

TOURISM IN SUSTAINABLE DEVELOPMENT OF RURAL AREAS OF THE LUBLIN

VOIVODESHIP

Summary

The paper concerns tourism and sustainable development of rural areas of the Lublin

voivodeship. The analysis comprised natural and socioeconomic potential of rural areas in terms of

the development of tourism. The main focus of interest was on the importance of tourism in the

non-agricultural activity of agricultural households. The paper also approaches the idea of

agrotourism in the context of the sustainable development of rural areas.

The tourist virtues of the natural environment and the socioeconomic potential of the rural

areas of the Lublin voivodeship greatly predestine them to more intensive development of tourism

as an important branch of the economy, which in turn could activate them socially and

economically. In order that tourism develops effectively and in the right direction, the main focus of

interest should be directed at the support to agrotourism, which – from among a number forms of

tourism – is consistent with the rules of sustainable development. Agrotourism is also based on the

natural and socioeconomic potential of the area and excludes intensive tourist movement, which

does not cause too much pressure on the environment. According to the research analysis, the

conducted agrotourist activity is developed only to a small extent.

An important factor facilitating the further development of agrotourism is its promotion and

financial help aimed at those interested in opening an agrotourist activity or modernizing the

existing one. However, it is essential to remember that that the dynamics and the extent of the

development of agrotourism will depend on the ability to encourage potential tourists to make use

of the offered services. In this respect, it is crucial that the details of the offer present its specifics,

diversity and advantage over the offers from other parts of the country. It is important to pursue a

more and more refined tourist product which could interest the most demanding tourists.

Translated by Beata Gruszczyńska

12

mgr Anna Dołowy Katedra Zarządzania Turystyką Wydział zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytet Szczeciński

STAN ŚRODOWISKA JAKO DETERMINANTA ROZWOJU TURYSTYKI

WYPOCZYNKOWEJ W GMINIE REWAL

Wstęp

Turystyka wypoczynkowa jest najczęściej wybieraną przez turystów formą spędzania

czasu wolnego. W celu regeneracji sił fizycznych i psychicznych turyści udają się do miejsc

atrakcyjnych pod względem wypoczynkowym, charakteryzujących się przede wszystkim

czystym środowiskiem naturalnym, ciszą, niskim stopniem urbanizacji oraz korzystnymi

warunkami klimatycznymi. Jakość warunków, w których turyści wypoczywają, ma

decydujący wpływ na jakość wypoczynku dlatego też samorząd lokalny powinien

podejmować wszelkie działania w zakresie ochrony i utrzymania czystości środowiska.

Celem niniejszego artykułu jest wskazanie znaczenia stanu środowiska

przyrodniczego dla rozwoju funkcji wypoczynkowej w gminie Rewal oraz ocena działań

podejmowanych przez lokalny samorząd w zakresie ochrony środowiska.

1. Determinanty rozwoju turystyki wypoczynkowej w gminie Rewal

Gmina Rewal położona jest w pasie wybrzeża województwa zachodniopomorskiego i

jest jedną z najmniejszych- ludnościowo (3200 mieszkańców) i powierzchniowo (41 km2)-

wśród 114 gmin województwa, z których jedynie 13 ma położenie nadmorskie1. Na terenie

gminy znajduje się 7 miejscowości: 6 kąpielisk nadmorskich o znaczeniu krajowym -

Pobierowo, Pustkowo, Trzęsacz, Rewal, Niechorze, Pogorzelica i wieś Śliwin. Funkcja

wypoczynkowa odgrywa w gminie istotną rolę ze względu na walory przyrodnicze (między

innymi stan środowiska przyrodniczego) niezbędne dla prawidłowego wypoczynku turystów.

Jednym z czynników decydującym o atrakcyjności wypoczynkowej gminy Rewal jest jej

lokalizacja. Położenie gminy w pasie nadmorskim Bałtyku, a tym samym dostęp gminy do 1 Rocznik statystyczny województwa zachodniopomorskiego 2002. Tom II, Szczecin 2002, s.303.

1

morza na długości około 18 kilometrów oraz korzystny klimat wzbogacony w mikroelementy

w postaci aerozolu morskiego i jodu są głównymi walorami wpływającymi na rozwój

turystyki wypoczynkowej na tym obszarze. Ciepłe lato, podczas którego liczba dni gorących

(z temperaturą powyżej 25 C) waha się pomiędzy 10 a 14, trwa 95 dni2 i wpływa

bezpośrednio na długość sezonu letniego w gminie. Optymalne dla wypoczynku warunki

termiczne wyznaczają sezon kąpielowy w okresie od II dekady czerwca do II dekady

września. Sezon ogólnorekreacyjny jest dłuższy i może trwać od II dekady kwietnia do III

dekady października. Klimat obszaru ma charakter bodźcowy, wywołujący reakcje obronne

organizmu; wpływa hartująco na organizm człowieka, pogłębiając lecznicze oddziaływanie

morza. Tego typu warunki umożliwiają funkcjonowanie sanatoriów oraz ubieganie się o

status gminy uzdrowiskowej.

Kolejnym czynnikiem umożliwiającym turystom optymalny wypoczynek jest

zalesienie terenu gminy, które plasuje się na poziomie 34,1%3. Na terenie gminy występują

lasy państwowe administrowane przez Nadleśnictwo Gryfice oraz lasy nie stanowiące

własności Skarbu Państwa. Lasy pełnią, obok funkcji wypoczynkowej, głównie funkcję

ochronną strefy brzegowej.

Na wartość wypoczynkową gminy Rewal wpływa również atrakcyjny krajobraz i

występowanie ekosystemów o unikatowych walorach. Krajobraz gminy Rewal ma charakter

pasmowy, co w części wynika z jej nadmorskiego położenia i kształtu (długość granicy

morskiej gminy ok.20 km, średnia szerokość ok.2km). Od północy występują: morski pas

przybrzeżny z piaszczystymi plażami, wałami mierzejowo-wydmowymi i brzegami

klifowymi, wysoczyzny morenowe, oraz równina torfowiskowa pradoliny przymorskiej.

Najważniejszym elementem krajobrazu jest akwen Morza Bałtyckiego wraz z piaszczystą

plażą, nad którą dominuje stromy brzeg klifowy wysoczyzny rewalskiej. Nad klifem i na jego

zapleczu występują wydmy nadmorskie. Dodatkowym atutem są przyrodnicze walory

krajoznawcze, związane z interesującymi zespołami przyrodniczo-krajobrazowymi, takimi

jak: fragmenty intensywnie abradowanego brzegu klifowego, którego korona wznosi się

ponad 20 m nad poziomem plaży, oraz zabytkowy park dworski z XVIII wieku (Trzęsacz),

Kanał Liwia Łuża (łączący jezioro Liwia Łuża z morzem), „Bielikowe wydmy” obejmujące

pagóry wydm śródlądowych, osiągające wysokość 35 mnpm, rezerwat przyrody „Jezioro

Liwia Łuża” (ścisły rezerwat ornitologiczny utworzony w celu zachowania naturalnego

2 Z.Kruczek, S.Sacha: Geografia atrakcji turystycznych Polski. Kraków 1999, s.74. 3 B. Meyer: Turystyka jako ekonomiczny czynnik kształtowania przestrzeni. Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin 2004, s. 242.

2

środowiska lęgowego łabędzia dzikiego). W gminie Rewal występują również interesujące i

cenne zbiorowiska starodrzewu na cmentarzach (Trzęsacz), oraz aleje drzew: kasztanowców

w Trzęsaczu oraz aleja lipowa i klonowa w Rewalu. Dodatkową atrakcją krajoznawczą jest 15

południk, przebiegający przez wschodni kraniec Trzęsacza, wyznaczający czas dla strefy

środkowoeuropejskiej4.

2. Jakość środowiska przyrodniczego w gminie Rewal

Głównym czynnikiem zapewniającym możliwość pełnego i efektywnego wypoczynku

jest dobry stan środowiska przyrodniczego. Na atrakcyjność wypoczynkową gminy Rewal

wpływa przede wszystkim czysta woda Bałtyku na odcinku Wybrzeża Rewalskiego. Wody

przybrzeżne w gminie Rewal są badane od kwietnia do września w laboratorium Powiatowej

Stacji Sanitarno – Epidemiologicznej w Gryficach. Badaniom podlegają wody pobierane w 18

punktach pomiarowych, a jakość wody w badanych punktach odpowiada w 100%

wymaganiom sanitarnym i uległa zdecydowanej poprawie po uruchomieniu oczyszczalni

ścieków w Pobierowie5. O dobrej jakości wody decyduje również znaczna odległość od

portów morskich.

Na jakość środowiska przyrodniczego wpływa także ilość zanieczyszczeń powietrza,

która na terenie gminy Rewal jest niewielka. Na tym obszarze nie występują przekroczenia

dopuszczalnych wartości określonych w Rozporządzeniu Ministra Ochrony Środowiska z

dnia 6 czerwca 2002 roku w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w

powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów

tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji6. Ogólna ilość zanieczyszczeń

powietrza szacowana jest na 1 ‰ (promil) ilości zanieczyszczeń emitowanych z terenu

Powiatu Gryfickiego7. Nie ma wprawdzie zanieczyszczeń przemysłowych na tym obszarze,

jednak coraz większego znaczenia nabierają zanieczyszczenia powietrza pochodzące z sektora

komunalnego czyli z lokalnych kotłowni oraz z transportu samochodowego. Jest to

szczególnie zauważalne w czasie sezonu letniego i dużego napływu turystów. Bardzo często

zanieczyszczenia powietrza wywołane są również spalaniem w nieodpowiednich warunkach

odpadów komunalnych, a zwłaszcza opakowań z tworzyw sztucznych.

4 Ibidem, s. 243 – 244. 5 Program Ochrony Środowiska Gminy Rewal, czerwiec 2004, s. 60. 6 Rozporządzenie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 6 czerwca 2002 w sprawie dopuszczalnych poziomów niektórych substancji w powietrzu, alarmowych poziomów niektórych substancji w powietrzu oraz marginesów tolerancji dla dopuszczalnych poziomów niektórych substancji. Dz. U. z 2002 r., nr 87, poz. 796. 7 Program Ochrony Środowiska..., op. cit., s. 46.

3

Zgodnie z artykułem 89 ustawy o prawie ochrony środowiska8 wojewódzki inspektor ochrony

środowiska przeprowadza coroczną ocenę poziomu substancji w powietrzu w danej strefie

województwa. Uzyskane wyniki pomiarów stężeń substancji w powietrzu, takich jak

dwutlenek azotu i dwutlenek siarki, zakwalifikowały gminę Rewal do strefy klasy A, co

świadczy o tym, iż poziom badanych substancji nie przekroczył wartości dopuszczalnych9.

Wśród zanieczyszczeń występujących w środowisku, hałas jest tym, na które narażona

jest największa liczba osób. Właściwy klimat akustyczny jest elementem środowiska

niezbędnym do sprawowania przez nie funkcji turystycznej, wypoczynkowej i rekreacyjnej.

Na terenie gminy do najbardziej uciążliwych źródeł hałasu należy ruch komunikacyjny,

odbywający się przede wszystkim drogą wojewódzką nr 102 (zapewniającą komunikację

pomiędzy miejscowościami pasa nadmorskiego), nasilający się w okresie sezonu letniego.

Istotnym elementem ograniczenia emisji hałasu do środowiska, zwłaszcza w porze nocnej,

jest właściwa lokalizacja oraz zabezpieczenie obiektów rozrywkowych.

3. Działania władz lokalnych w zakresie jakości i ochrony środowiska

Zagadnienia ochrony środowiska przyrodniczego w gminie Rewal są szczególnie

ważne ze względu na wiodącą funkcję turystyczną, wypoczynkową oraz specyficzne

nadmorskie położenie gminy związane z koniecznością ochrony brzegu morskiego (czystości

wody morskiej, wydm, klifu i szaty roślinnej). Jednym z dokumentów regulujących aspekt

ochrony środowiska w gminie jest „Program ochrony środowiska Gminy Rewal” zatwierdzony

uchwałą Rady Gminy Rewal w lipcu 2004 roku10. Program ochrony środowiska został

sporządzony jako realizacja ustaleń ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 roku „Prawo ochrony

środowiska”11, która w artykułach 17 i 18 nakłada na gminę obowiązek wykonania takiego

programu, a na radę gminy obowiązek jego uchwalenia. Sporządzony na 4 lata program

określa cele ekologiczne, harmonogram działań oraz sposób finansowania, a także stanowi

podstawę działań samorządu gminy w zakresie polityki ekologicznej i wytycznych dla

programów branżowych.

Najważniejsze z punktu widzenia rozwoju turystyki wypoczynkowej w gminie Rewal

są cele dotyczące poprawy jakości środowiska, ochrony wybrzeża oraz racjonalnego

8 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku „Prawo ochrony środowiska”, Dz. U. nr 62, poz. 627 z późn. zm. 9 Program Ochrony Środowiska..., op. cit., s. 49. 10 Uchwała w sprawie przyjęcia „Programu Ochrony Środowiska”, nr XXII/200/04, Rada Gminy Rewal z dnia 5 lipca 2004 roku. 11 Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku op. cit.

4

użytkowania zasobów przyrodniczych. Wybrane zadania realizowane w ramach tych celów

przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Wybrane cele i zadania własne Gminy Rewal na lata 2004 – 2011.

Cel Zadania Opis przedsięwzięcia Poprawa jakości powietrza na terenie gminy

Opracowanie gminnego programu ochrony powietrza, zakaz lokalizacji obiektów uciążliwych w obrębie miejscowości, utworzenie terenów rekreacyjnych – zieleni parkowej na terenie miejscowości nadmorskich, rozpowszechnienie stosowania paliw ekologicznych w kotłowniach na terenie gminy

Poprawa jakości środowiska

Ograniczenie emisji hałasu do środowiska

Poprawa nawierzchni dróg (przebudowa ul. Wojska Polskiego w Pogorzelicy, ul. Grunwaldzkiej w Pobierowie, ul. Klifowej w Rewalu), zakładanie pasów zieleni ochronnej wzdłuż tras komunikacyjnych

Poprawa zaplecza parkingowego Budowa parkingów dla samochodów osobowych, ciężarowych

Zabezpieczenie przed degradacją i zanieczyszczeniem terenów nadmorskich

Budowa sanitariatów na dojściach do plaż nadmorskich (w miejscowościach Pobierowo, Pustkowo, Niechorze, Rewal, Trzęsacz, Śliwin), zabezpieczenie odpowiedniej ilości pojemników i koszy na odpadki

Ochrona lasów nadmorskich

Ochrona gatunkowa i siedliskowa, wprowadzenie różnorodności gatunkowej

Ochrona powierzchni ziemi i ochrona wybrzeża

Akcja „Sprzątanie Świata” i inne cykliczne akcje porządkowe

Zakup nagród, koszt środków transportu i materiałów

Zagospodarowanie jeziora Liwia Łuża i terenów przyległych

Opracowanie projektu zagospodarowania, urządzenie terenów rekreacyjnych

Powstanie gospodarstw agroturystycznych

Poradnictwo i pomoc organizacyjno prawna

Promocja turystyczna gminy

Wydawanie folderów, udział w targach turystycznych, współpraca regionalna i międzyregionalna

Racjonalne użytkowanie zasobów przyrodniczych

Poprawa dostępu do parków wybrzeża morskiego

Remont szlaków turystycznych i ciągów pieszych parku zdrojowego oraz zejść na plażę miejscowości Niechorze

Źródło: Program Ochrony Środowiska Gminy Rewal, czerwiec 2004, s. 114 – 118.

Kolejnym dokumentem prawnym odnoszącym się do ochrony środowiska na terenie

gminy Rewal jest „Plan gospodarki odpadami dla Celowego Związku Gmin R – XXI z

5

siedzibą w Nowogardzie12 na lata 2004 – 2015” przyjęty uchwałą przez Radę Gminy Rewal

we wrześniu 2004 roku13. Plan ten przyjmuje za cel nadrzędny minimalizację ilości odpadów

wytwarzanych w sektorze komunalnym oraz wdrożenie nowoczesnego systemu ich odzysku i

unieszkodliwiania, spełniającego standardy unijne. Główną inwestycją realizowaną przez

Celowy Związek Gmin R – XXI14 jest budowa Regionalnego Zakładu Zagospodarowania

Odpadów w Słajsinie (gmina Nowogard), obsługującego gminy wchodzące w skład związku.

Zagadnienie ochrony środowiska wyszczególniono również w Strategii Rozwoju

Gminy Rewal na lata 2005 – 201515. Do rozwoju funkcji turystyczno – rekreacyjno –

wypoczynkowej odnosi się bezpośrednio trzeci cel strategiczny tego dokumentu, a związek

funkcji wypoczynkowej ze środowiskiem naturalnym podkreśla cel operacyjny pod hasłem:

„Kreowanie i rozwój turystyki w zgodzie ze środowiskiem naturalnym”. Działania

realizowane przez władze lokalne w ramach tego celu to16: tworzenie ścieżek dydaktyczno –

przyrodniczych po atrakcyjnych pod względem przyrodniczym terenach, wydawanie

materiałów szkoleniowych i informacyjnych dotyczących turystyki i ochrony środowiska w

gminie, organizowanie edukacji ekologicznej, współpraca w zakresie ochrony środowiska z

lokalnymi, regionalnymi i krajowymi organizacjami turystycznymi.

Aspekt dotyczący ochrony środowiska znajduje także swoje odzwierciedlenie w

działalności Uni Miast i Gmin Dorzecza Regi w której struktury wchodzi między innymi

gmina Rewal. Unia realizuje swoje zadania poprzez inicjowanie, projektowanie i realizację na

terenie gmin członkowskich wspólnych przedsięwzięć w zakresie17:

Ochrony srodowiska i gospodarki odpadami, w tym ochrony wód, ziemi i powietrza

oraz krajobrazu będącego bazą dla rekreacji i rozwoju turystycznego gmin,

Rozwoju gospodarczego gmin w oparciu o naturalne walory przyrodnicze,

Gospodarki komunalnej i współpracy samorządowej,

Kultury, sportu i rekreacji,

Promocji gospodarczej i turystycznej.

Członkowie Unii Miast i Gmin dorzecza Regi reprezentują interesy gmin, a ponadto

podejmują współpracę z samorządami innych państw oraz wobec administracji rządowej w

zakresie wyżej wymienionych przedsięwzięć. 12 Celowy Związek Gmin R – XXI z siedzibą w Nowogardzie powstał w 2002 roku. W jego skład wchodzą 22 gminy z terenu województwa zachodniopomorskiego usytuowane w jego środkowej części. 13 Uchwała w sprawie przyjęcia „Planu Gospodarki Odpadami dla Celowego Związku Gmin R-XXI”, nr XXV/224/04, Rada Gminy Rewal z dnia 30 września 2004 roku. 14 Gmina Rewal przystapiła do Celowego Związku Gmin R – XXI w dniu 18.03.2002 15 Strategia rozwoju gminy Rewal do roku 2015. Urząd Gminy Rewal, październik 2004. 16 Ibidem, s. 90 - 91 17 Ibidem, s. 107.

6

Zagadnienie ochrony środowiska przyrodniczego w gminie Rewal znajduje swój

wyraz nie tylko w dokumentach tworzonych na szczeblu lokalnym przez władze

samorządowe, ale również w dokumentach o zasięgu krajowym. Jednym z takich aktów

prawnych, który w swoich założeniach odnosi się do ochrony środowiska przyrodniczego w

gminie Rewal jest wieloletni „Program ochrony brzegów morskich”, przyjęty przez Sejm RP

w dniu 28 marca 2003 roku. W ramach tego programu podejmuje się zadania dotyczące

między innymi18: budowy, rozbudowy i utrzymania systemu zabezpieczenia

przeciwpowodziowego terenów nadmorskich, zapewnienia stabilizacji linii brzegowej i

zapobiegania zanikowi plaż oraz monitorowania brzegów morskich. W powyższym

Programie ujęte zostały dwa zadania dotyczące Gminy Rewal19:

1. odcinek brzegu Niechorze – modernizacja umocnień brzegowych, sztuczne zasilanie

(kwota 20 000 zł),

2. odcinek brzegu Niechorze – Dziwnówek – sztuczne zasilanie w rejonach Śliwina,

Rewala, Trzęsacza, Pustkowa i Pobierowa wraz z budową umocnień brzegowych (kwota

60 000 zł).

Program ten jest realizowany na szczeblu krajowym przez ministra właściwego do spraw

gospodarki morskiej, a na szczeblu lokalnym przez dyrektorów Urzędów Morskich.

Podsumowanie

Determinanty warunkujące rozwój turystyki wypoczynkowej na terenie gminy Rewal

to przede wszystkim położenie w pasie nadmorskim Bałtyku, korzystny klimat, lesistość

terenów, atrakcyjny krajobraz oraz bardzo dobry stan środowiska przyrodniczego spełniający

wszystkie normy ekologiczne. Władze gminne, zważając na istotność ochrony środowiska i

jego znaczący wpływ na rozwój funkcji wypoczynkowej, podejmują szereg działań w tym

zakresie. Do takich działań można zaliczyć: realizację zadań gminnego programu poprawy

stanu czystości środowiska, wspieranie inwestycji służących ochronie środowiska, ochrona

wód Bałtyku i brzegu morskiego, tworzenie dokumentów regulujących prawne aspekty

ochrony środowiska w gminie.

18 Ibidem 19 Ibidem, s. 108.

7

Umfeldzustand als Determinante der Entwicklung des Erholungstourismus in der

Gemeinde Rewal

Zusammenfassung

Die Lage der Rewal Gemeinde beeinflusst vor allem ihre touristische Attraktivität und

die Entwicklung des Erholungstourismus. Der Erholungstourismus ist die am häufigsten auf

diesem Gebiet gewählte Art der Freizeitgestaltung. Die Qualität der Erholung hängt

vorwiegend vom Umfeldzustand ab.

Ziel der vorliegenden Arbeit ist es darauf hinzuweisen, wie wichtig der

Umweltzustand bei der Entwicklung des Erholungstourismus in der Gemeinde Rewal ist

sowie soll diese auch die Tätigkeiten der Behörden der Selbstverwaltung im Bereich

Umweltschutz darstellen.

Übersetzt von Anna Dołowy

8

Mirosław Januszewski

Inwestycje turystyczne realizowane przez samorząd terytorialny gmin województwa dolnośląskiego.

.

1. Wstęp Rozwój przedsiębiorstwa czy regionu dokonuje się między innymi poprzez realizację

określonych przedsięwzięć inwestycyjnych. Dlatego też decyzje inwestycyjne są kluczowym

czynnikiem kształtującym ich efektywność. Pełniąc szereg niezmiernie ważnych funkcji o

charakterze techniczno – produkcyjnym i ekonomicznym, działalność inwestycyjna staje się

ważnym czynnikiem osiągania celów gospodarczych. Dotyczy ona tej sfery działalności

gospodarczej, bez której w długim horyzoncie czasowym nie istniałaby możliwość dokonania

zmian strukturalnych, ani też poprawa efektywności gospodarowania.

Celem niniejszego artykułu jest określenie przyczyn, zakresu rzeczowego, źródeł

finansowania oraz skutków gminnych inwestycji turystycznych w rozwoju lokalnym gmin.

Ze względu na ograniczony zakres artykułu, należy przyjąć, że pewne zagadnienia zostały

przedstawione wybiórczo i w pewnym uproszczeniu.

2. Istota i typologia inwestycji rzeczowych w turystyce

Jedną z dyskusyjnych kwestii jest rozumienie i interpretowanie pojęcia inwestycji w teorii

i praktyce. „Inwestować” pochodzi od łacińskiego investire, co oznacza odziewać,

przykrywać, otaczać1. Pojęcie „inwestycje” było i jest używane niejednoznacznie. Akcentując

czasową cechę zjawiska (opóźnienie efektów w porównaniu z nakładami) eksponuje się dwa

jego aspekty:

• przedmiotowy (inwestycje to oszczędności, przyrost majątku albo środki o

określonym przeznaczeniu), bądź

• czynnościowy (inwestycje to działalność „activity” albo nabywanie).

Niejednoznaczność pojęcia „inwestycje” polega właśnie na rozumieniu pod tym terminem

zarówno procesu, jak i jego rezultatu2.

Nakłady inwestycyjne są też definiowane jako nakłady finansowe lub rzeczowe,

których celem jest stworzenie nowych środków trwałych lub ulepszenie (przebudowa,

rozbudowa, rekonstrukcja, adaptacja lub modernizacja) istniejących obiektów majątku

1

trwałego, a także nakłady na tzw. pierwsze wyposażenie inwestycji. Nakłady inwestycyjne

dzielą się na nakłady na środki trwałe i pozostałe nakłady3.

Szerokie podejście do inwestowania przedstawia S. Maciejewski4 określając, że jest to

proces angażowania środków finansowych w różne rodzaje aktywności gospodarczej poprzez:

• nabywanie udziałów, akcji, obligacji i innych papierów wartościowych,

• zakup wartości o charakterze niematerialnym, czyli ponoszenie nakładów na badania i

rozwój, kształcenie, patenty, licencje, doskonalenie organizacji itp.,

• pozyskanie rzeczowych składników majątkowych drogą zakupu nieruchomości

(gruntów, budynków), przedsiębiorstw lub ich części, majątku ruchomego itp.,

• nabywanie obiektów sztuki, numizmatów, biżuterii, złota itp.,

• tworzenie (kreowanie) majątku rzeczowego w procesie inwestycyjnym (budowa wraz

z zakupem dóbr inwestycyjnych) prowadzące do przyrostu lub/i odtworzenia kapitału

rzeczowego w celu osiągnięcia określonych korzyści.

Najpowszechniejszym pojęciem inwestycji, przedstawianym przez wielu autorów, jest

rozumienie inwestycji jako ponoszenie nakładów w teraźniejszości, których efektem powinny

być zyski w przyszłości. Inwestycja jest w istocie bieżącym wyznacznikiem dla przyszłych

korzyści. Ale teraźniejszość jest względnie dobrze znana, natomiast przyszłość to tajemnica.

Zatem inwestycja jest wyrzeczeniem się pewnego dla niepewnej korzyści5.

Pojęcie inwestycji, ujmujące aspekty materialne, finansowe i funkcjonalne procesu,

podaje H. Gawron, pisząc, że inwestycje można zdefiniować jako6:

• ogół czynności związanych z przygotowaniem i realizacją przedsięwzięć

rozwojowych firmy, polegających głównie na tworzeniu nowych oraz odtwarzaniu i

unowocześnianiu już eksploatowanych środków trwałych oraz różnych operacji

finansowo-giełdowych, wykonywanych przez wyspecjalizowany zespół pracowników

w ścisłym powiązaniu z innymi sferami działalności gospodarczej przedsiębiorstwa;

• całokształt nakładów finansowych związanych z tworzeniem nowych, odtwarzaniem i

unowocześnianiem obiektów produkcyjnych i nieprodukcyjnych firmy oraz

poszerzeniem przez operacje finansowe kapitału firmy (zakupy akcji i udziałów,

lokaty itp.);

• źródło przyrostu kapitału firmy w postaci nowych lub zmodernizowanych maszyn i

urządzeń, środków transportu, obiektów budowlanych itp.

Przedstawione powyżej wybrane definicje inwestycji świadczą o dużych różnicach w

sposobie ujmowania tego pojęcia. We wszystkich zaprezentowanych przykładach można

2

jednak wskazać określone elementy, które decydują o tym, czy dane zdarzenie gospodarcze

można określić mianem inwestycji. Są to: nakład inwestycyjny (alokacja kapitału – własnego i

obcego), korzyść – jako efekt poniesienia nakładów, czas, w jakim korzyść ta zostanie

uzyskana oraz ryzyko związane z osiągnięciem danej korzyści (możliwość nieosiągnięcia

oczekiwanych efektów). Mając na uwadze wskazane elementy W. Rogowski definiuje

inwestycję jako długookresowe, obarczone ryzykiem alokowanie zasobów ekonomicznych

(nakładów inwestycyjnych) w celu osiągnięcia korzyści w przyszłości, podkreślając wskazane

wcześniej, charakterystyczne cechy inwestycji7.

Niezależnie od akcentowanego wcześniej czasowego charakteru inwestycji i

wyodrębnienia na tej podstawie dwóch jej aspektów (przedmiotowy i czynnościowy), w

literaturze przedmiotu wyróżnia się również dwa podstawowe nurty definiowania pojęcia

inwestycja:

• nurt monetarny (finansowy) – rozpatrujący inwestycje z pozycji ruchu pieniądza,

• nurt rzeczowy – widzący w inwestycji jedynie ruch dóbr (w podejściu tym zwraca się

szczególna wagę na konieczność uzyskania materialnego efektu w wyniku

przeprowadzenia inwestycji)8.

Na tej podstawie można wyróżnić dwa podstawowe typy inwestycji: rzeczowe i

kapitałowe (monetarne).

Dynamiczny rozwój turystyki w ostatnich dziesiątkach lat stał się istotnym czynnikiem

rozwoju społeczno – gospodarczego. Działalność inwestycyjna służąca rozwojowi turystyki

obejmuje9:

• inwestycje z zakresu infrastruktury techniczno-ekonomicznej ogólnego przeznaczenia,

których funkcją jest głównie udostępnienie (otwarcie) nowych terenów dla

działalności gospodarczej, w tym również dla potrzeb turystyki lub poprawa

warunków użytkowania gospodarczego, w tym turystycznego, terenów już otwartych;

• inwestycje z zakresu podstawowej bazy materialnej turystyki (bazy noclegowej, bazy

żywieniowej i sieci oraz urządzeń turystycznej infrastruktury specjalnego

przeznaczenia);

• inwestycje z zakresu uzupełniającej bazy materialnej turystyki (ochrony zdrowia,

bezpieczeństwa publicznego, kultury i rozrywki etc.);

• inwestycje ochronne, których funkcją jest zabezpieczenie lub odtworzenie naturalnych

bądź kulturowych walorów turystycznych danego terenu.

3

Inwestycje turystyczne to ponoszenie wydatków, które mają na celu przyciągnięcie

turystów i zaspokojenie ich potrzeb. Jest to zatem pojęcie używane w bardzo szerokim

znaczeniu, które obejmuje zarówno inwestowanie w nowe obiekty lub modernizację

istniejących, jak i w zasoby ludzkie. Inwestycje turystyczne tak jak i pozostałe możemy

określać jako kapitałowe i pozostałe inwestycje (np. w wiedzę, w pracowników).

Według kryterium rodzajowego, wynikającego z definicji produktu turystycznego,

wyróżnia się zasadnicze grupy inwestycji - dotyczące tzw. bazy materialnej, inaczej

określane jako inwestycje stricte turystyczne i inwestycje paraturystyczne.

Inwestycje stricte turystyczne dotyczą tych obiektów, dzięki którym zaspokajane są

potrzeby turysty, tzn. nocleg, wyżywienie, transport i rozrywka, bądź tych, których istnienie

stanowi atrakcję kulturalną. Inwestycje te są dzielone na następujące grupy:

• budowa nowych obiektów noclegowych i ich modernizacja,

• zakup środków transportowych (samoloty, promy, autobusy), a także budowa

niezbędnej infrastruktury do ich wykorzystania (lotniska, porty, parkingi),

• budowa obiektów, stanowiących tzw. infrastrukturę turystyczną (urządzenia sportowe

– wyciągi i trasy narciarskie, baseny itp.),

• znakowane szlaki turystyczne itp.,

• odnawianie i odrestaurowywanie dóbr kultury narodowej.

Inwestycje paraturystyczne dotyczą obiektów i urządzeń stanowiących istotne

uzupełnienie usług turystycznych i tym samym wchodzących w skład produktu

turystycznego, który może być też określany jako całość przeżytego przez turystę

doświadczenia od chwili opuszczenia miejsca zamieszkania do chwili powrotu. Inwestycje te

można podzielić na następujące grupy:

• infrastruktura usługowa (sklepy, stacje benzynowe, opieka medyczna),

• infrastruktura techniczna (gazociągi, kanalizacja, wodociągi, elektryfikacja),

• sieć komunikacyjna,

• inwestycje w zakresie ochrony środowiska (oczyszczalnie wód, redukcja

zanieczyszczeń pyłowych i gazowych, walka z odpadami itp.),

• inwestycje w zakresie gospodarki komunalnej10.

Niezależnie od inwestycji w bazę materialną (inwestycje stricte turystyczne i

paraturystyczne), możemy również wyodrębnić inwestycje niematerialne.

W literaturze można spotkać się z kategorią inwestycji proturystycznych, które odnoszą

się do tego fragmentu gospodarki narodowej, który bądź to bezpośrednio został przez

4

turystykę wykreowany i jest przez nią niemal wyłącznie zdeterminowany, bądź też

koegzystuje z turystyką, spełniając równolegle swą rolę wobec innych grup odbiorców i

branż11.

Wśród wielu rodzajów inwestycji, ze względu na cechy i funkcje infrastruktury,

ważną rolę odgrywają inwestycje sektora publicznego. Inwestycje te bowiem mają najszerszy

zakres i olbrzymie znaczenie dla dobrobytu społecznego12.

Zadania własne samorządu gminnego w zakresie turystyki dają im pełną podstawę do

przedsięwzięć inwestycyjnych, zwłaszcza zmierzających do modernizacji i rozbudowy

obiektów i urządzeń sportowych i turystycznych na terenie gminy.

Władze gminne dostrzegając w turystyce szanse na ożywienie gospodarcze, wzrost

dochodów budżetowych, pobudzenie lokalnej przedsiębiorczości, rozwiązanie problemów

bezrobocia, próbują podejmować szereg działań nakierowanych na rozwój turystyczny

swoich gmin. Jednym z czynników determinujących rozwój gospodarczy gminy jest zatem

zakres i rodzaj prowadzonych tam inwestycji, dokonywany przez wszystkich inwestorów.

Jednak inwestycje gminne w szeroko rozumianą infrastrukturę stwarzają podstawę dla

działalności gospodarczej sektora prywatnego. Inwestycje infrastrukturalne mają największe

znaczenie dla rozwoju gminy. Ich brak jest poważną przeszkoda dla wielu innych inwestycji i

może w istotny sposób zahamować rozwój gospodarczy, a także znacznie pogorszyć warunki

funkcjonowania podmiotów gospodarczych. Choć dobry stan infrastruktury jest na pewno

jednym z ważniejszych czynników mogących przyciągnąć przedsiębiorców, pragnących

podjąć działalność gospodarczą i sprzyja jej rozszerzaniu, to budowa i rozbudowa

infrastruktury jest równocześnie bezpośrednim działaniem na rzecz wspólnoty samorządowej.

Inwestycje dokonywane przez gminę mają znaczenie głównie dla rozwoju gospodarczego

oraz pełnienia przez gminę zadań własnych i świadczenia przez nią usług publicznych –

najczęściej są to inwestycje w zakresie infrastruktury społecznej.

3. Inwestowanie w turystykę przez jednostki samorządu terytorialnego w

badaniach własnych Aby zrealizować wskazany we wstępie cel artykułu przeprowadzono badania, którymi

objęto 35 celowo dobranych gmin turystycznych województwa dolnośląskiego. Gminy zostały

uznane za turystyczne na podstawie analizy atrakcyjności turystycznej z wykorzystaniem

miary syntetycznej D. Strahl13.

Badanie wybranych gmin przeprowadzono za pomocą wywiadu kwestionariuszowego,

gdzie przedstawiciele władz gminnych lub wskazani pracownicy odnosili się do pytań i

5

poruszanych w ankiecie kwestii, dokonując jednocześnie subiektywnej oceny badanych

zjawisk. Przeprowadzona analiza umożliwiła określenie znaczenia gminnych inwestycji

turystycznych dla jej ogólnego rozwoju.

O trafności doboru próby świadczy fakt, że respondenci bardzo wysoko ocenili

atrakcyjność turystyczną swoich gmin (tabela 1). Przyjmując 6-io stopniową skalę ocen,

atrakcyjności przypisano przeciętnie notę 4,79. W percepcji badanych, turystyce nadaje się

ważną rolę w rozwoju lokalnym o czym świadczy ocena na poziomie 3,62. Potwierdzono, że

w gminach turystycznych władze w wysokim stopniu zainteresowane są stanem

zagospodarowania turystycznego swych gmin.

Tabela 1. Znaczenie turystyki w rozwoju lokalnym badanych gmin Lp. Kategoria Ocena

w skali od 0 do 6 *1. Atrakcyjność turystyczna gminy 4,79 2. Skala zainteresowania gmin stanem zagospodarowania turystycznego 4,23 3. Ranga turystyki w gminie 3,62 Źródło: opracowanie własne Objaśnienia: * Oceny należy interpretować: 6 – bardzo dobra; 5 – średnio dobra; 4 – trochę dobra;

3 – brak zdania; 2 – trochę zła; 1- średnio zła; 0 – bardzo zła

O ważności turystyki w rozwoju badanych gmin informuje również tabela 2, gdzie

respondenci wskazywali umiejscowienie spraw turystyki w strukturach urzędów oraz

wskazywali częstotliwość poruszania spraw turystyki przez organy gminy. O wysokiej randze

turystyki świadczy fakt, że w prawie 18% gmin istnieją wydziały turystyki i również w 18%

gmin sprawy turystyki prowadzi specjalista ds. turystyki. Ponad połowa respondentów

wskazała, że sprawami turystyki zajmuje się osoba, która zakres swoich obowiązków dzieli

na turystykę i inne sprawy, najczęściej promocję gminy.

Wysoką rangę turystyki potwierdza również częstotliwość, z jaką sprawy turystyki

były przedmiotem obrad organów gminy. Wprawdzie najwyższy udział (29,41 %) uzyskała

odpowiedź, że sprawy turystyki są przedmiotem obrad raz na pół roku, to jednak w 62%

gmin, problematykę turystyki omawiano znacznie częściej. Przedstawiona częstotliwość, z

jaką organy gminy zajmowały się sprawami turystyki wymaga jednak dodatkowego

wyjaśnienia. Przedstawione wielkości dotyczyły sytuacji, kiedy sprawy turystyki były

zasadniczym tematem np. sesji rady. Jak wynika jednak z wyjaśnień respondentów, często

sprawy turystyki były omawiane dodatkowo, niejako w kontekście innych spraw, co jednak

nie miało swojego odzwierciedlenia w dokonanej ocenie. Stąd też można przyjąć, że sprawy

turystyki były częstszym niż wskazano przedmiotem zainteresowania władz gminnych, co

niewątpliwie potwierdza ważność tego sektora gospodarki dla badanych gmin turystycznych.

Tabela 2. Ranga turystyki w gminach turystycznych

6

Umiejscowienie turystyki w strukturze urzędu

Udział respondentów

w %

Udział respondentów

w %

Częstotliwość poruszania problemów turystyki przez radę

lub komisje Sprawy turystyki prowadzi burmistrz/ wójt

2,94 11,76 Kilka razy w miesiącu

Istnieje wydział ds. turystyki 17,65 8,82 Raz w miesiącu

Istnieje samodzielne stanowisko ds. turystyki

17,65 20,59 Co drugi miesiąc

Jest osoba, która obok innych obowiązków ma sprawy turystyki

58,82 20,59 Raz na kwartał

W zależności od zadania każdy pracownik gminy

2,94 29,41 Raz na pół roku

Sprawami turystyki zajmuje się podmiot zewnętrzny

0,00 8,82 Raz na rok

Źródło: opracowanie własne

Ważność zagadnień turystyki potwierdzają również przesłanki podejmowania decyzji

o inwestycjach turystycznych w badanych gminach, co prezentuje rysunek 1. Najczęściej

wskazywaną przyczyną, było dążenie do podniesienia atrakcyjności turystycznej gminy.

Dwie kolejno wymieniane motywy wiązały się z właściwym wykorzystaniem posiadanych

walorów oraz podniesieniem pozycji konkurencyjnej gminy.

Można stwierdzić, że wymienione przesłanki podejmowania decyzji o inwestycjach

turystycznych są w pierwszej kolejności rezultatem własnej inicjatywy gmin, a w dalszej

kolejności wynikają z oczekiwań grup interesu tj. turystów, przedsiębiorców, ludności

miejscowej itp.

7

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Udział odpowiedzi w % *

Podniesienie atrakcyjności turystycznej

Właściwe wykorzystanie walorówturystycznychPodniesienie pozycji konkurencyjnej

Przyciągnięcie zewnętrznego inwestora

Przyciągnięcie nowych grup turystów

Poprawa wizerunku

Zaspokojenie oczekiwań turystów

Zwiększenie dochodów gminy

Zmniejszenie bezrobocia w gminie

Ochrona środowiska naturalnego

Zagospodarowanie niewykorzystanychterenów

Źródło: opracowanie własne (* przedstawione wielkości nie sumują się do 100, co wynika z możliwości wyboru więcej niż 1 odpowiedzi) Rysunek 1. Przyczyny podejmowania decyzji o inwestycjach w gminach turystycznych

Mówiąc o inwestycjach turystycznych prowadzonych przez gminy, nie można

pominąć istotnego elementu, jakim jest zakres rodzajowy inwestycji. Zagadnienie to zostało

przedstawione w tabeli 3, gdzie respondenci odnieśli się do ich realizacji w ostatnich latach,

jak również do zamierzeń na najbliższy kilkuletni okres. Różnica między inwestycjami

dotychczas prowadzonymi, a planowanymi zamierzeniami została ujęta w ostatniej kolumnie.

Wielkości ujemne wskazują o spadku skali inwestycji w przyszłości wobec dotychczasowych

nakładów, zaś wartości dodatnie obrazują ich wzrost. W zakresie inwestycji dotychczas

prowadzonych na pierwszym miejscu znalazły się nakłady na budowę i modernizację dróg.

Wskazany zakres inwestycji, pomimo jego mniejszego zakresu w najbliższych latach i tak

stanowi najważniejszą pozycję planowanych zamierzeń inwestycyjnych. Wśród pierwszych

sześciu wymienionych zakresów inwestycji, za którymi opowiedziała się ponad połowa

ankietowanych, spełniających w pierwszej kolejności bieżące oczekiwania mieszkańców jest

również znajdująca się na piątej pozycji budowa i modernizacja sieci wodociągowej i

kanalizacyjnej. Na podkreślenie zasługuje jednak fakt, że w wymienionej grupie znajdują się

8

również inwestycje stricte turystyczne, których realizacja ma nie tylko promować gminę, lecz

również ułatwiać turystom poruszanie się po danym obszarze (oznakowanie dróg, tras,

obiektów turystycznych czy budowa punków informacji turystycznej), jak również

umożliwiać im poznanie danego obszaru w formie wycieczek rowerowych (budowa i

modernizacja ścieżek rowerowych). Ostatnio wymienione inwestycje służą również

mieszkańcom, uprawiającym ten zakres czynnego wypoczynku.

Szczególnego podkreślenia wymaga również fakt, że najwyższy wzrost nakładów w

najbliższych latach (37,14 %) przypada na wdrożenie innowacji do produktu turystycznego.

Świadczy to o dążeniu do stworzeniu atrakcji turystycznej, charakterystycznej wyłącznie dla

danego obszaru.

Tabela 3. Zakres inwestycji proturystycznych realizowanych przez gminy turystyczne Udział odpowiedzi w %*

Zakres inwestycji

Inwestycje

prowadzone w ostatnich latach

Inwestycje, które będą prowadzone

w najbliższej przyszłości

Przyrost planowanych

inwestycji względem ich skali w ostatnich latach

Budowa i modernizacja dróg 80,00 74,29 -5,71 Wydatki na promocję gminy 65,71 57,14 -8,57 Oznakowanie dróg, tras, obiektów turystycznych

60,00 68,57 8,57

Budowa i modernizacja ścieżek rowerowych 57,14 65,71 8,57 Budowa i modernizacja sieci wodociągowej i kanalizacyjnej

51,43 57,14 5,71

Budowa punktów informacji turystycznej czy tworzenia informatycznego systemu informacji turystycznej

51,43 48,57 -2,86

Wydatki na poprawę estetyki gminy, 48,57 51,43 2,86 Budowa i modernizacja hal sportowych, kortów tenisowych, boisk i stadionów

45,71 62,86 17,15

Budowa i modernizacja infrastruktury społecznej (szkoły, szpitale, domy kultury itp.)

34,29 34,29 0,00

Budowa i modernizacja parkingów 31,45 51,43 20,00 Budowa i modernizacja szlaków narciarskich, wodnych, pieszych i innych

29,57 34,29 4,72

Budowa i modernizacja parków, obszarów zielonych

25,71 37,14 11,43

Wydatki na cele edukacji turystycznej i znajomość języków obcych pracowników gminy

25,71 31,43 5,72

Budowa i modernizacja punktów widokowych 25,71 51,43 25,72 Ochrona walorów turystycznych 22,86 25,71 2,85 Budowa i modernizacja basenów 14,29 34,43 20,14 Budowy i modernizacji obiektów wyciągów narciarskich i innej infrastruktury narciarskiej

11,43 37,14 25,71

Budowa i modernizacji innych obiektów sportowo – rekreacyjnych

11,43 40,00 28,57

Wdrożenie innowacji do produktu turystycznego

11,43 48,57 37,14

Budowa i modernizacja infrastruktury usługowo- gospodarczej

8,57 14,29 5,72

9

Źródło: opracowanie własne Objaśnienia: * przedstawione wielkości nie sumują się do 100, co wynika z możliwości wyboru więcej niż 1 odpowiedzi)

Zadania inwestycyjne są ściśle powiązane ze źródłami ich finansowania, co obrazuje

rysunek 2. Według połowy respondentów podstawowym źródłem finansowania inwestycji są

dochody własne oraz bezzwrotne dochody zewnętrzne – dotacje, przyjmując, że pod pozycją

„dotacje” mieszczą się również środki pochodzące z funduszy i programów Unii

Europejskiej, które są dodatkowym źródłem finansowania projektów samorządowych. Środki

te wpływają do sektora publicznego, ale nie wynikają z redystrybucji polskiego PKB.

Pomimo przyjęcia założenia, że są formą dotacji, lecz pochodzącą spoza polskiego PKB,

zasadne staje się jednak ich wyodrębnienie, co wynika z faktu, że ich otrzymanie nie jest

niejako obligatoryjne – na podstawie określonych zasad, lecz wynika ze starań

poszczególnych gmin, składających odpowiednie wnioski o ich otrzymanie. Uzyskanie

środków unijnych uzależnione jest więc nie tylko od celu na jaki mają być przeznaczone, lecz

również od poprawności i rzetelności złożonego opracowania. W znacznie mniejszym

zakresie samorządy terytorialne korzystają z funduszy obcych, w tym zwrotnych. Sytuacja

taka powoduje, że ciężar inwestycji ponoszą aktualni mieszkańcy z bieżących przychodów.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

Udział odpowiedzi w % *

Dochody własne

Bezzwrotne środki UE

Dotacje

Kredyt bankowy

Źródła mieszane w ramach projektówrealizowanych z innymi gminamiPożyczki

Fundusze celowe

Źródła mieszane w ramach ppp

Subwencje

Obligacje gminne

Inne źródła

Leasing

Źródło: opracowanie własne

Objaśnienia: * przedstawione wielkości nie sumują się do 100, co wynika z możliwości wyboru więcej niż 1 odpowiedzi)

10

Rysunek 2. Źródła finansowania inwestycji turystycznych w gminach

Potwierdzeniem tezy o zbyt małym zaangażowaniu zewnętrznych źródeł finansowania

w realizację gminnych inwestycji turystycznych, są również średnioroczne wielkości

zaangażowanych środków, jakie gminy wydatkowały na ten cel, co zostało zaprezentowane w

tabeli 4. 50 % respondentów umiejscawia wielkość średniorocznych nakładów na poziomie

do 0,5 mln PLN. Nie są to więc nakłady, które w zasadniczy sposób mogłyby wpłynąć na

znaczącą poprawę posiadanej infrastruktury turystycznej. Pozytywnie należy odnieść się do

sytuacji, że większość gmin korzysta ze środków unijnych, chociaż patrząc przez pryzmat

wydatkowanych kwot, są to środki wykorzystywane w dalszym ciągu w bardzo

ograniczonym zakresie. Druga połowa respondentów swoje nakłady określa na poziomie

ponad 0,5 mln PLN. Tylko w 2,94 % gmin średnioroczne nakłady przekraczają kwotę 5,0 mln

PLN. Wytłumaczeniem takiej sytuacji może być stwierdzenie, że ponoszone nakłady są

adekwatne do osiąganych przychodów, nie zaś do istniejących potrzeb i planowanych

zamierzeń. Argumentem przemawiającym za zasadnością korzystania ze środków zwrotnych

jest również fakt, że powinien istnieć solidaryzm pokoleniowy, a więc koszty korzyści z

poczynionych inwestycji winni ponosić aktualni i przyszli ich beneficjenci (użytkownicy).

Tabela 4. Średnioroczna wielkość zaangażowanych środków na realizację inwestycji turystycznych w okresie ostatnich trzech lat

Wielkość nakładów Udział respondentów w %

do 50.000 PLN 8,82 od 50.001 do 100.000 PLN 20,59 od 100.001 do 250.000 PLN 14,71 od 250.001 do 500.000 PLN 5,88 od 500.001 do 1.000.000 PLN 20,59 od 1.000.001 do 2.500.000 PLN 5,88 od 2.500.001 do 5.000.000 PLN 20,59 Powyżej 5.000.000 PLN 2,94 Źródło: opracowanie własne

Na skalę realizowanych przez gminy inwestycji istotny wpływ mają również

występujące bariery, co obrazuje tabela 5. Za najważniejsze ograniczenie procesu

inwestycyjnego ankietowani uznali bariery finansowe, na które wskazało 72,86 % badanych.

Wprawdzie można zgodzić się i uznać, że środki inwestycyjne będące w dyspozycji gmin są

niewystarczające w porównaniu do planowanych zamierzeń inwestycyjnych, wynikających z

potrzeby nadrobienia dotychczasowych zaniedbań w tym zakresie, to jednak należy

stwierdzić, że bez zewnętrznych źródeł finansowania nie jest możliwe sprostanie

oczekiwaniom i dokonanie znaczącej poprawy w ilości i jakości infrastruktury turystycznej

11

zlokalizowanej w danej gminie. Pozostałe wskazane bariery są również istotne i wymagają

działań zmierzających do ich ograniczenia, to jednak są problemem o znacznie mniejszej

skali.

Tabela 5. Bariery procesu inwestycyjnego w gminach turystycznych Bariery Udział odpowiedzi w

% * Bariery finansowe W tym: - Ograniczoność własnych środków finansowych - Dostępność do źródeł finansowania inwestycji

72,86

91,43 54,29

Bariery informacyjne W tym: - Brak właściwej wiedzy - Brak właściwych badań rynkowych i marketingowych

27,14

8,57 45,71

Bariery techniczne 25,71 Bariery mentalne 25,7 Bariery organizacyjne 20,00 Bariery polityczno – prawne W tym: - Polityka gminy wobec inwestycji turystycznych - Brak właściwych dokumentów strategicznych - Bariery legislacyjne

19,04

5,71 17,14 34,29

Źródło: opracowanie własne Objaśnienia: * przedstawione wielkości nie sumują się do 100, co wynika z możliwości wyboru więcej niż 1 odpowiedzi)

Wskazując na dotychczasowe ustalenia w zakresie znaczenia i rangi turystyki w

gminie, przyczyn podejmowania decyzji o inwestycjach turystycznych, ich zakresu

przedmiotowego, źródeł finansowania i skali finansowej, oraz barier ograniczających ich

realizację, celowym na pewno będzie pokazanie jak respondenci oceniają skutki ich realizacji.

Dokonana ocena ankietowanych została przedstawiona w tabeli 6. W przeważającej ilości

występowały opinie pozytywne. Za najważniejsze skutki inwestowania w infrastrukturę

turystyczną, za którymi opowiedziała się ponad połowa ankietowanych był wzrost

zainteresowania turystów, poprawa atrakcyjności turystycznej oraz wzrost zatrudnienia w

turystyce. Można chyba przyjąć, że skutki negatywne do jakich zaliczono wzrost

zanieczyszczenia środowiska naturalnego oraz wzrost przestępczości (oba uzyskały

jednakową ilość odpowiedzi – 2,86 %), można uznać za mało istotne.

Tabela 6. Skutki inwestowania w infrastrukturę turystyczną Skutki Udział odpowiedzi

w % * Skutki Udział odpowiedzi

w % * Wzrost zainteresowania turystów

88,57 Wzrost dochodów gminy 20,00

Poprawa atrakcyjności turystycznej

77,14 Wzrost bieżących wydatków gminy

17,14

Wzrost zatrudnienia w turystyce

54,29 Wzrost wydatków ponoszonych przez turystów

17,14

Pojawienie się zewnętrznych 42,86 Poprawa dostępności do 14,29

12

inwestorów informacji turystycznej Poprawa wizerunku gminy 34,29 Budowa produktu

turystycznego w oparciu o innowacje

8,57

Wzrost dochodów realnych ludności miejscowej

34,29 Wzrost zanieczyszczenia środowiska naturalnego

2,86

Poprawa jakości produktu turystycznego

25,70 Wzrost przestępczości 2,86

Źródło: opracowanie własne Objaśnienia: * przedstawione wielkości nie sumują się do 100, co wynika z możliwości wyboru więcej niż 1 odpowiedzi)

4. Podsumowanie

Gmin turystyczne posiadające określone walory turystyczne upatrują dalszy swój rozwój

głównie przez turystykę. Stąd też, sprawy turystyki w strukturach administracyjnych gmin są

wyraźnie wyodrębnione, co świadczy o wysokiej randze zagadnień turystyki. Niezależnie od

świadomości wysokiej atrakcyjności swoich obszarów, władze gminne przykładają dużą

wagę do stanu ich zagospodarowania turystycznego. Można chyba określić, że czynniki

wpływające na inwestowanie są to niejako przyczyny „strategiczne”, wskazujące w

najogólniejszy sposób kierunki dalszego rozwoju. Inwestycje turystyczne to jedno z

najważniejszych uwarunkowań wpływających na podniesienia atrakcyjności turystycznej

gmin. Gminy widzą również potrzebę realizacji gminnych inwestycji turystycznych w celu

zwiększenia ruchu turystycznego. Podejmowane działania mają prowadzić do zwiększenia

zainteresowania obszarem przez inwestorów zewnętrznych i przyciągnięcia nowych grup

turystów oraz zaspokojenia ich zróżnicowanych oczekiwań. Nie bez znaczenia są też

przyczyny, które wynikają z bieżących problemów, do jakich możemy zaliczyć występujące

bezrobocie. Można zatem stwierdzić, że władze gmin turystycznych rozumieją ważność

publicznych inwestycji turystycznych - zaspakajających potrzeby mieszkańców i służące

turystom, a jednocześnie będące stymulatorem dla innych inwestycji, dla rozwoju lokalnych

firm oraz dla rozwoju gospodarczego w ogóle.

Na podstawie uzyskanych informacji należy również wskazać elementy ograniczające

skalę podejmowanych inwestycji. Samorządy gminne w zbyt wąskim zakresie korzystają z

zewnętrznych zwrotnych źródeł finansowania. To, czy gmina będzie inwestować oraz skala

tego procesu, może przesądzić o jej szansach na rozwój w przyszłości. Dlatego odpowiedź na

pytanie: konsumować czy inwestować, ma podstawowe dla rozwoju gospodarczego gminy

znaczenie. Działanie w imię wspólnego dobra wymaga, zrozumienia konieczności

ograniczania konsumpcji na rzecz inwestycji, ale także umiejętności zrealizowania takich

ograniczeń w praktyce.

13

Commune investments of touism in Lower Silesia Province

Summary

The development of tourist destinations is carried out, among others, by means of

implementing certain investment projects. Therefore commune investment decisions become

the key factor which shapes their long term competitiveness. The objective of the hereby

article is to identify reasons, range and sources of finance for commune investment processes.

The purpose of the study was carried out on the basis of author’s own research performed

among local autorities in Lower Silesia Province.

Translated by Mirosław Januszewski

1 A. Sokołowski, Inwestycje niemieckie na Dolnym Śląsku w latach 1990-2000. Instytut Studiów Międzynarodowych Wydział Nauk Społecznych Uniwersytetu Wrocławskiego. Oficyna Wydawnicza Arboretum, Wrocław 2001, s.45. 2 L. Martan, Wybrane zagadnienia rzeczowych przedsięwzięć inwestycyjnych. Wydawnictwo Leopoldinum, Organizacja – Zarządzanie – Biznes, Wrocław 1994, s.7. 3 Inwestycje i środki trwałe w gospodarce narodowej w 2004. GUS Warszawa 2004. 4 E. Kucharska – Stasiak (red), Inwestowanie w nieruchomości, Instytut Nieruchomości WALOR, 1999, s.8. 5 por. K. Brzozowska, Finansowanie inwestycji infrastrukturalnych przez kapitał prywatny na zasadach PROJECT FINANCE. Wydawnictwo Fachowe CEDEWU.PL, Warszawa 2005, s.61-62. 6 H.Gawron, Ocena efektywności inwestycji. Wydawnictwo AE, Poznań 1997, s.13. 7 W. Rogowski, Rachunek efektywności przedsięwzięć inwestycyjnych. Oficyna Ekonomiczna, Kraków 2004, s.13. 8 tamże, s.11. 9 I. Jędrzejczyk, Partnerstwo publiczno-prywatne w realizacji projektów inwestycyjnych w regionie, [w] Kształtowanie jakości produktu turystycznego regionu z zachowaniem rozwoju zrównoważonego, część II Partnerstwo publiczno - prywatne w procesie kształtowania oferty turystycznej regionu, pod red. I.Jędrzejczyk, Instytut Turystyki, Warszawa 2004, s.84-85. 10 G. Gołembski (red.), Kompendium wiedzy o turystce .Wydawnictwo Naukowe PWN Warszawa - Poznań 2002, s.243-244. 11 Ł. Nawrot, Uwarunkowania rozwoju inwestycji turystycznych w gminie. W: Turystyka w ujęciu globalnym i lokalnym, pod red. G. Gołembski, Zeszyty Naukowe nr 53, Akademia Ekonomiczna, Poznań 2004, s.170-171. 12 S. Słupik, Inwestycje infrastrukturalne jako niezbędny warunek rozwoju gospodarczego gmin, w: Rozwój oraz polityka regionalna i lokalna w Polsce, pod red. J.Kaja i K.Piech, Szkoła Główna Handlowa w Warszawie, Warszawa 2005, s.263. 13 D. Strahl, Metody programowania rozwoju społeczno-gospodarczego, PWE, Warszawa 1990, s.50 i dalsze.

14

Magdalena Kulbaczewska

Robert Kubicki

Katedra Metod Ilościowych

Uniwersytet Szczeciński

Wykorzystanie bazy uzdrowiskowej w woj. zachodniopomorskim

w latach 1998-2003

Uzdrowisko, to miejscowość posiadająca status prawny, o naturalnych właściwościach

leczniczych, wyposażona w obiekty i urządzenia lecznicze, bazę noclegową i gastronomiczną,

urządzenia komunalne1. Stąd też uzdrowiska znajdują się w pobliżu źródeł wody mineralnej,

w okolicy występowania torfu leczniczego zwanego borowinami, jak również w miejscach

o leczniczych właściwościach klimatu. Ważne jest, aby okolica nie była zanieczyszczona,

szczególnie odpadami przemysłowymi, a posiadała dogodne warunki do spacerów

i wypoczynku. Nowe uzdrowiska europejskie powstają na dziewiczych nizinach lub płaskich

terenach u stóp wzgórz, z dala od miast i miasteczek, bez motoryzacyjnych uciążliwości2.

Przeważająca część uzdrowisk w Polsce zlokalizowana jest na obszarach górskich,

bogatych w różnego rodzaju wody mineralne i występujące na Śląsku i Podkarpaciu złoża

borowinowe. Kilka uzdrowisk występuje w pasie nadmorskim, gdzie oprócz wód

mineralnych i borowin wykorzystywane są specyficzne właściwości klimatu morskiego.

Pozostałe rozsiane są w nizinnych rejonach Polski, w pobliżu źródeł mineralnych oraz

obszarów leśnych.

Zakłady opieki zdrowotnej położone na ternie uzdrowiska i wykorzystujące przy

udzielaniu świadczeń zdrowotnych naturalne zasoby lecznicze uzdrowiska oraz świadczące

usługi noclegowe nazywane są zakładami uzdrowiskowymi3. W ostatnich latach w zakładach

uzdrowiskowych udzielanych jest coraz więcej zabiegów leczniczych i rehabilitacyjnych, jak

również profilaktycznych wykorzystujących nie tylko zasoby naturalne okolicy, ale również

nowoczesne urządzenia służące m.in. do kąpieli solankowych, wirowych, kwasowęglowych

1Kruczek Z., Polska Geografia atrakcji turystycznych, Proksenia, Kraków 2005, s.278. 2Krasiński Z., Rynek usług uzdrowiskowych w Polsce, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości,

Poznań 2001, s.34. 3Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004 s.7.

1

i perełkowych, ćwiczeń kinezyterapeutycznych, krioterapii oraz zabiegów z zakresu

fizykoterapii.

W 2003 roku w województwie zachodniopomorskim było 49 zakładów

uzdrowiskowych, z czego 24 w samym Kołobrzegu, a 13 w Świnoujściu. W porównaniu

z 1998 rokiem liczba uzdrowisk zmniejszyła się o 13, czyli prawie o 21% i dalej spadała

przez kolejne dwa lata (tabela 1). Mogło to być związane z procesem prywatyzacyjnym

obiektów państwowych i zmianą ich profilu działalności, bądź likwidacją budynków nie

nadających się już do użytkowania. Ze względu na brak szczegółowych danych trudno

stwierdzić, czy na 49 zakładów uzdrowiskowych w latach 2001-2003 składają się te same

obiekty, czy też w badanym okresie powstały nowe, a równocześnie zlikwidowano kilka

obiektów istniejących (o czym może świadczyć zmieniająca się liczba miejsc noclegowych

przy tej samej liczbie obiektów).

Tabela 1.

Liczba obiektów turystycznych ogółem i zakładów uzdrowiskowych w województwie zachodniopomorskim w latach 1998-2003.

Lata

Obiekty turystyczne

ogółem

Miejsca noclegowe

ogółem

Zakłady

uzdrowiskowe

Miejsca noclegowe w zakładach

uzdrowiskowych

1998 1841 151554 62 11407

1999 1932 144610 61 11258

2000 1183 130389 55 10161

2001 1051 116676 49 9262

2002 1011 117342 49 9529

2003 1011 121325 49 9082

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2000, US Szczecin, Szczecin 2001, Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach

2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

W latach 2001-2003 zakłady uzdrowiskowe stanowiły około 5% wszystkich obiektów

turystycznych na terenie województwa zachodniopomorskiego (rys. 1). W stosunku do dwóch

poprzednich lat nastąpił wzrost tej wielkości, co oznacza, że w 2000r. w stosunku do 1998r.

nastąpił znacznie większy spadek liczby wszystkich obiektów turystycznych, niż liczby

zakładów uzdrowiskowych, odpowiednio o 36% i 11%. Natomiast udział liczby miejsc

noclegowych w zakładach uzdrowiskowych do miejsc we wszystkich obiektach

turystycznych w latach 1998-2003 oscyluje około 8% nie podlegając znaczącym zmianom

(rys. 2).

2

0,0%

1,0%

2,0%

3,0%

4,0%

5,0%

6,0%

1998 1999 2000 2001 2002 20030,0%

1,0%

2,0%

3,0%

4,0%

5,0%

6,0%

7,0%

8,0%

9,0%

1998 1999 2000 2001 2002 2003

Rys. 1. Udział zakładów uzdrowiskowych

w obiektach turystycznych ogółem

w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2003.

Rys. 2. Udział miejsc noclegowych

w zakładach uzdrowiskowych w miejscach

noclegowych w województwie

zachodniopomorskim w latach 1998 – 2003. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2000, US Szczecin, Szczecin 2001, Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach

2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

Można więc wnioskować, że dużemu spadkowi liczby wszystkich obiektów

turystycznych towarzyszy relatywnie mały spadek liczby miejsc noclegowych. Taka sytuacja

może być wynikiem dążenia do maksymalnego wykorzystywania przestrzeni w obiektach

istniejących i tworzenia w nich dodatkowych miejsc noclegowych. Może również wynikać,

przy ogólnym spadku ilości obiektów turystycznych, z powstania w badanym okresie kilku

obiektów z dużą liczbą miejsc noclegowych.

Miejsca w obiektach turystycznych nie są wykorzystywane równomiernie w ciągu

całego roku. Na rys. 3 i 4 przedstawiono liczbę udzielonych noclegów w województwie

zachodniopomorskim w latach 1998-2003.

3

0

50000

100000

150000

200000

250000

300000st

y-98

maj

-98

wrz

-98

sty-

99

maj

-99

wrz

-99

sty-

00

maj

-00

wrz

-00

sty-

01

maj

-01

wrz

-01

sty-

02

maj

-02

wrz

-02

sty-

03

maj

-03

wrz

-03

0

500000

1000000

1500000

2000000

2500000

3000000

sty-

98

maj

-98

wrz

-98

sty-

99

maj

-99

wrz

-99

sty-

00

maj

-00

wrz

-00

sty-

01

maj

-01

wrz

-01

sty-

02

maj

-02

wrz

-02

sty-

03

maj

-03

wrz

-03

Rys. 3. Udzielone noclegi w zakładach

uzdrowiskowych według miesięcy w

województwie zachodniopomorskim w

latach 1998 – 2003.

Rys. 4. Udzielone noclegi w obiektach

turystycznych bez zakładów uzdrowiskowych

według miesięcy w województwie

zachodniopomorskim w latach 1998 – 2003. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2000, US Szczecin, Szczecin 2001, Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach

2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

Wykorzystanie miejsc noclegowych charakteryzuje się wyraźną sezonowością

zarówno w obiektach turystycznych ogółem, jak i w zakładach uzdrowiskowych. Natężenie

ruchu turystycznego przypada na miesiące „ciepłe” z tą różnicą, że w zakładach

uzdrowiskowych sezon trwa od miesiąca maja do września, natomiast w innych obiektach

turystycznych jest znacznie krótszy, gdyż obejmuje głównie dwa miesiące: lipiec i sierpień.

Z przedstawionych wykresów wynika, że dla obiektów turystycznych ogółem bez zakładów

uzdrowiskowych miesiące zimowe to tzw. miesiące martwe, w których liczba udzielanych

noclegów jest minimalna (np. w styczniu 2003r. liczba udzielonych noclegów wyniosła

150189, co stanowiło 6,2% liczby noclegów udzielonych w lipcu tego roku). Jest to specyfika

rejonu nadmorskiego, gdzie najwięcej atrakcji można zaproponować turystom w miesiącach

letnich. Nieco inaczej jest w zakładach uzdrowiskowych. Liczba udzielanych noclegów

w okresie zimowym również spada, ale wciąż utrzymuje się na stosunkowo wysokim

poziomie. (np. w styczniu 2003r. liczba udzielonych noclegów stanowiła 31,3% liczby

noclegów udzielonych w sierpniu - miesiącu o najwyższej udzielonej liczbie noclegów).

4

0,0%

10,0%

20,0%

30,0%

40,0%

50,0%

60,0%

70,0%

sty-9

8

maj

-98

wrz

-98

sty-9

9

maj

-99

wrz

-99

sty-0

0

maj

-00

wrz

-00

sty-0

1

maj

-01

wrz

-01

sty-0

2

maj

-02

wrz

-02

sty-0

3

maj

-03

wrz

-03

Rys. 5. Udział noclegów udzielonych w zakładach uzdrowiskowych w noclegach udzielonych

ogółem w obiektach turystycznych w województwie zachodniopomorskim według miesięcy

w latach 1998 – 2003. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2000, US Szczecin, Szczecin 2001, Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach

2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

Liczba noclegów udzielonych w zakładach uzdrowiskowych poza sezonem w latach

2000-2003 stanowiła około 50% liczby wszystkich noclegów (rys. 5). Stąd wniosek, że

połowa turystów w województwie zachodniopomorskim w okresie zimowym, to turyści

przyjeżdżający na wypoczynek z powodów zdrowotnych. Co się z tym wiąże, miejsca

noclegowe w zakładach uzdrowiskowych wykorzystywane są w ciągu całego roku, podczas

gdy wiele innych obiektów turystycznych poza sezonem jest zamkniętych. Należy tu

zaznaczyć, że wiele osób było, jest i będzie kierowanych do zakładów uzdrowiskowych na

leczenie, bądź rehabilitację z funduszów państwowej opieki zdrowotnej.

Kolejną ważną cechą obrazującą atrakcyjność obiektu turystycznego jest stopień

wykorzystania miejsc noclegowych (rys. 6).

5

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

sty-

98

mar

-98

maj

-98

lip-9

8

wrz

-98

lis-9

8

sty-

99

mar

-99

maj

-99

lip-9

9

wrz

-99

lis-9

9

sty-

00

mar

-00

maj

-00

lip-0

0

wrz

-00

lis-0

0

sty-

01

mar

-01

maj

-01

lip-0

1

wrz

-01

lis-0

1

sty-

02

mar

-02

maj

-02

lip-0

2

wrz

-02

lis-0

2

sty-

03

mar

-03

maj

-03

lip-0

3

wrz

-03

lis-0

3

obiekty ogółem zakłady uzdrowiskowe

Rys. 6. Wykorzystanie miejsc noclegowych w zakładach uzdrowiskowych i obiektach

turystycznych ogółem wg miesięcy w województwie zachodniopomorskim w latach

1998 – 2003 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2000, US Szczecin, Szczecin 2001, Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach

2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

Z przedstawionego rys. 6 wynika, że w badanym okresie w województwie

zachodniopomorskim miejsca noclegowe w zakładach uzdrowiskowych były w większym

stopniu wykorzystane, niż miejsca we wszystkich obiektach turystycznych ogółem. Nawet

w „najgorszych” miesiącach zimowych roku 2002 i 2003 stopień wykorzystania miejsc

w zakładach uzdrowiskowych wynosił około 50%, podczas gdy dla obiektów ogółem około

20%. Dodatkowo na wykresie widoczne są również mniejsze wahania sezonowe stopnia

wykorzystania miejsc noclegowych w obiektach uzdrowiskowych, co na pewno ułatwia ich

utrzymanie i planowanie budżetu na kolejne okresy. Tam gdzie niższy stopień wykorzystania

miejsc noclegowych i większe wahania sezonowe, tam większa niepewność co do przyszłości

finansowej obiektu.

Inwestowanie w zakłady uzdrowiskowe może więc być bardziej opłacalne niż w inne

obiekty turystyczne, ale wymaga też więcej nakładów w związku z oferowaniem różnych

zabiegów leczniczych.

6

Dodatkowo analizując tzw. wskaźnik rozwoju bazy noclegowej wyznaczany jako

stosunek liczby turystów do liczby miejsc noclegowych4 (tabela 2), widać, że jego poziom

jest wyższy dla zakładów uzdrowiskowych, niż dla obiektów turystycznych ogółem.

Równocześnie dla zakładów uzdrowiskowych badany wskaźnik podlegał większej dynamice

wzrostu, gdyż w 2003r. w stosunku do 1998r. jego wartość wzrosła prawie o 27%, podczas

gdy dla obiektów turystycznych ogółem o niecałe 21%. Powyższe wyniki potwierdzają

tendencje rozwojowe w turystyce uzdrowiskowej.

Tabela 2.

Wskaźniki rozwoju bazy noclegowej obiektów turystycznych ogółem i zakładów uzdrowiskowych w województwie zachodniopomorskim w latach1998 – 2003. Lata 1998 1999 2000 2001 2002 2003

Wskaźnik rozwoju bazy noclegowej obiektów

turystycznych ogółem

10,11 10,83 11,31 11,77 11,62 12,2

Wskaźnik rozwoju bazy noclegowej zakładów

uzdrowiskowych

14,33 14,78 15,99 15,57 15,33 18,16

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2000, US Szczecin, Szczecin 2001, Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach

2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

Ważnym aspektem turystyki uzdrowiskowej jest liczny udział turystów

zagranicznych. W rejonie województwa zachodniopomorskiego ze względu na bliskie

sąsiedztwo Niemiec są to głównie turyści niemieccy, dla których Polska była i wciąż jest

atrakcyjna cenowo. Średni udział noclegów udzielonych w zakładach uzdrowiskowych

turystom zagranicznym w 2003 roku wynosił 33,34% (odchylenie standardowe na poziomie

5,3%) i w porównaniu z 1998 rokiem wzrósł o ponad 12 punktów procentowych.

Na rys. 7 widać również, że od 2000 roku znacznie zmniejszyły się wahania sezonowe,

a udział noclegów udzielonych turystom zagranicznym utrzymywał się na podobnym

wysokim poziomie, z lekką tendencją wzrostową w 2003 roku.

4 Kruczek Z., Polska..., op. cit. s.280.

7

0,0%5,0%

10,0%15,0%20,0%25,0%30,0%35,0%40,0%45,0%

sty-9

8

maj

-98

wrz

-98

sty-9

9

maj

-99

wrz

-99

sty-0

0

maj

-00

wrz

-00

sty-0

1

maj

-01

wrz

-01

sty-0

2

maj

-02

wrz

-02

sty-0

3

maj

-03

wrz

-03

Rys. 7. Udział noclegów udzielonych turystom zagranicznym w zakładach uzdrowiskowych

według miesięcy w województwie zachodniopomorskim w latach 1998 – 2003. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2000, US Szczecin, Szczecin 2001, Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach

2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

Analizując kształtowanie się liczby udzielonych noclegów w zakładach

uzdrowiskowych turystom krajowym i zagranicznym w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998-2003 (rys. 8 i 9) widać wyraźny wzrost w całym badanym okresie

w przypadku turystów z zagranicy. Jest to dobry sygnał świadczący o fakcie, że oferta

turystyki uzdrowiskowej w województwie zachodniopomorskim jest coraz bardziej

atrakcyjna dla tej grupy turystów mimo, że koszty pobytu w całości ponoszą sami turyści.

Liczba udzielonych noclegów polskim turystom charakteryzowała się spadkiem

w latach 1998-2001, a od 2001 ustabilizowała się na podobnym poziomie nie wykazując

znaczących odchyleń in plus oraz in minus. Na pewno duży wpływ na kształtowanie się

poziomu tej cechy wywarło dofinansowywanie z funduszów pochodzących z obowiązkowego

ubezpieczenia zdrowotnego i wynikające stąd ograniczenia co do ilości skierowań.

8

0

10000

20000

30000

40000

50000

60000

70000

sty-9

8m

aj-9

8w

rz-9

8sty

-99

maj

-99

wrz

-99

sty-0

0m

aj-0

0w

rz-0

0sty

-01

maj

-01

wrz

-01

sty-0

2m

aj-0

2w

rz-0

2sty

-03

maj

-03

wrz

-03

50000

100000

150000

200000

250000

300000

sty-9

8

maj

-98

wrz

-98

sty-9

9

maj

-99

wrz

-99

sty-0

0

maj

-00

wrz

-00

sty-0

1

maj

-01

wrz

-01

sty-0

2

maj

-02

wrz

-02

sty-0

3

maj

-03

wrz

-03

Rys. 8. Udzielone noclegi w turystom

zagranicznym zakładach uzdrowiskowych

według miesięcy w województwie

zachodniopomorskim w latach 1998 – 2003.

Rys. 9. Udzielone noclegi w turystom

krajowym zakładach uzdrowiskowych

według miesięcy w województwie

zachodniopomorskim w latach 1998 – 2003. Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2000, US Szczecin, Szczecin 2001, Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach

2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

Z różnych źródeł finansowania wyjazdów turystów krajowych i zagranicznych wynika

także różnica w długości pobytu w zakładach uzdrowiskowych (rys. 10 i 11).

4

6

8

10

12

14

16

18

20

sty-9

8kw

i-98

lip-9

8pa

ź-98

sty-9

9kw

i-99

lip-9

9pa

ź-99

sty-0

0kw

i-00

lip-0

0pa

ź-00

sty-0

1kw

i-01

lip-0

1pa

ź-01

sty-0

2kw

i-02

lip-0

2pa

ź-02

sty-0

3kw

i-03

lip-0

3pa

ź-03

6

8

10

12

14

16

18

20

sty-9

8

maj

-98

wrz

-98

sty-9

9

maj

-99

wrz

-99

sty-0

0

maj

-00

wrz

-00

sty-0

1

maj

-01

wrz

-01

sty-0

2

maj

-02

wrz

-02

sty-0

3

maj

-03

wrz

-03

Wykres 10. Średni pobyt w zakładach

uzdrowiskowych turystów zagranicznych wg

miesięcy w województwie

zachodniopomorskim w latach 1998 – 2003

Wykres 11. Średni pobyt w zakładach

uzdrowiskowych turystów krajowych wg

miesięcy w województwie

zachodniopomorskim w latach 1998 – 2003 Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998 – 2000, US Szczecin, Szczecin 2001, Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach

2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

9

Długość pobytu samofinansujących się turystów zagranicznych w całym badanym

okresie wynosiła średnio 10 dni i charakteryzowała się stałym trendem, bez widocznych

tendencji wzrostowych, czy spadkowych. Warto zaznaczyć, że od 2000 roku znacznie

zmniejszyły się wahania sezonowe.

W przypadku polskich turystów, częściowo dofinansowywanych, średnia długość

pobytu w zakładach uzdrowiskowych była dużo wyższa, lecz charakteryzowała się wyraźną

tendencją spadkową (spadek z 16,5 dnia w 1998 roku do 12,6 dnia w roku 2003). Przy stałej

długości dofinansowywanych turnusów sanatoryjnych spadek średniej długości pobytu

w zakładach uzdrowiskowych świadczy o coraz większym udziale turystów komercyjnych,

„bez skierowań”, przebywających w zakładach krócej i niekoniecznie korzystających

z zabiegów leczniczych.

WNIOSKI

1) Udział liczby miejsc noclegowych w zakładach uzdrowiskowych w stosunku do liczby

miejsc we wszystkich obiektach turystycznych w województwie zachodniopomorskim

w latach 1998-2003 oscylował około 8%, nie podlegając znaczącym zmianom, mimo

zmian w liczbie obiektów.

2) Miejsca w zakładach uzdrowiskowych były wykorzystywane całorocznie z natężeniem

przypadającym na okres letni. Może z tego wynikać większa opłacalność inwestowania

w zakłady uzdrowiskowe, gdyż nie występuje tzw. okres martwy.

3) Z roku na rok wzrastała liczba udzielanych noclegów w zakładach uzdrowiskowych

turystom zagranicznym, co świadczy o coraz większej atrakcyjności oferty turystyki

uzdrowiskowej w województwie zachodniopomorskim.

4) W latach 1998-2003 zauważalny jest proces skracania długości średniego pobytu turystów

polskich w zakładach uzdrowiskowych województwa zachodniopomorskiego

i przewidywane dążenie do zrównania się ze znacznie krótszą średnią długością pobytu

turystów zagranicznych.

Literatura: 1. Krasiński Z., Rynek usług uzdrowiskowych w Polsce, Wyższa Szkoła Zarządzania i Bankowości,

Poznań 2001.

2. Kruczek Z., Polska Geografia atrakcji turystycznych, Proksenia, Kraków 2005.

3. Baza noclegowa turystyki w województwie zachodniopomorskim w latach 1998 – 2000, US Szczecin,

Szczecin 2001.

4. Turystyka w województwie zachodniopomorskim w latach 2002-2003, US Szczecin, Szczecin 2004.

10

Using of the health resort base in zachodniopomorskie district from 1998 year to 2003.

summary

The authors try to analyse state and development of the health resort base in

zachodniopomorskie district. The area of research includes: number and using of

accommodation places generally in the district and in spas, number of national and foreign

tourists. The research shows the differences between general and health tourisms. It indicates

that spas are in strong progress and that they are good touristical objects to investition.

Translated byMagdalena Kulbaczewska

11

Agnieszka Lewandowska

Katedra Zarządzania Turystyką

Analiza atrakcyjności Kołobrzegu dla rozwoju turystyki uzdrowiskowej

Wstęp

W obliczu tendencji panujących na rynku turystycznym, a zwłaszcza dzięki rosnącemu

zainteresowaniu wyjazdami w szeroko rozumianych celach zdrowotnych, turystyka

uzdrowiskowa stanowi szansę rozwoju miejscowości uzdrowiskowych. Wśród zmian na

rynku turystyki uzdrowiskowej widoczna jest także zmiana struktury osób odwiedzających

polskie uzdrowiska. Wzrastający udział tzw. kuracjuszy pełnopłatnych, tj. samodzielnie

wybierających uzdrowiska sprawia, iż szczególnego znaczenia odgrywa szeroko rozumiana

atrakcyjność1 uzdrowisk i ich zdolności do zaspokojenia zróżnicowanych i wciąż

zmieniających się potrzeb turystów uzdrowiskowych. W związku z tym w trakcie

marketingowego kształtowania produktu turystyki uzdrowiskowej należy brać pod uwagę, te

elementy produktu, które stanowić będą o wyróżnieniu uzdrowiska na konkurencyjnym

rynku.

Celem niniejszego artykułu jest dokonanie charakterystyki podstawowych elementów

wpływających na atrakcyjność turystyczną produktu turystyki uzdrowiskowej, rozumianego

w ujęciu obszarowym oraz wskazanie głównych wyróżników na podstawie, których należy

tworzyć konkurencyjną ofertę, na przykładzie wiodącego uzdrowiska w Polsce, jakim jest

Kołobrzeg.

1 Atrakcyjność turystyczna jest zjawiskiem złożonym i w dużym stopniu subiektywnym. Definiowana jest jako siła, z jaką dane miejsce, obiekt lub zjawisko przyciąga odwiedzających lub jako stopień nasycenia wydzielonych układów przestrzennych czynnikami, które zgrupowano w cztery układy zmiennych. Są to:

- wielkość i jakość walorów przyrodniczych, będących pierwotną siłą warunkującą powstanie i rozwój turystyki na danym obszarze,

- stopień zagospodarowania turystycznego, - dostępność komunikacyjna do regionu (gminy) oraz zapewnienie turyście odpowiedniej mobilności

w regionie, - poziom zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego.

M. Jedlińska, U. Szubert- Zarzeczny: Gospodarka turystyczna. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 1994, za: M. Januszewska, R. Przeorek- Smyka: Atrakcyjność turystyczna obszaru Euroregionu „Neisse- Nisa- Nysa”, w: Turystyka i gospodarka turystyczna w Polsce na tle procesów integracji europejskiej, praca zb. pod red. A. Rapacza. Wydawnictwo Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław 2003, s. 22.

1

Dla potrzeb niniejszego referatu wybrano następujące elementy określające

atrakcyjność uzdrowiska Kołobrzeg. Są to:

1. Walory turystyki uzdrowiskowej:

a. naturalne walory uzdrowiskowe (wody lecznicze, gazy lecznicze, peloidy,

klimat leczniczy, parki zdrojowe, ścieżki spacerowe, obszary prawnie

chronione).

b. walory turystyczne:

- udział powierzchni leśnej w powierzchni gminy uzdrowiskowej,

- udział powierzchni wód w powierzchni gminy uzdrowiskowej,

- zabytki, muzea, i atrakcje znajdujące się na terenie gminy uzdrowiskowej,

- imprezy kulturalno-rozrywkowe odbywające się w miejscowości

uzdrowiskowej,

- szlaki turystyczne (piesze, rowerowe, wodne).

2. Infrastruktura uzdrowiskowa.

3. Infrastruktura turystyczna i para turystyczna:

a. liczba obiektów noclegowych,

b. urządzenia sportowo- rekreacyjne (baseny, siłownie, korty),

c. instytucje kulturalne (kina, teatry, muzea).

4. Stan środowiska naturalnego, jego czystość, rezultaty z zakresu działań ochrony

środowiska.

5. Dostępność komunikacyjna:

a. drogi krajowe,

b. połączenia kolejowe,

c. inne możliwości transportu w regionie (np. transport morski, lotniczy),

d. turystyczne środki transportu w regionie,

e. odległość od miejsc granicznych.2

Charakterystyka produktu turystyki uzdrowiskowej Kołobrzegu

Zaistnienie turystyki uzdrowiskowej jest możliwe jedynie przy występowaniu

określonych walorów naturalnych predysponujących dane miejscowości do funkcjonowania

2 Na podstawie: Metody określania mierników syntetycznych atrakcyjności turystycznej regionu szerzej zostały opisane, w: Regionalne aspekty rozwoju turystyki, praca zb. pod red. G. Gołembskiego, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa – Poznań 1999, s. 42-58.

2

jako uzdrowisko. Walory naturalne należy zatem określić jako podstawowe dobra

uzdrowiskowe, bez których turystyka uzdrowiskowa nie miałaby miejsca. Bardzo ważnym

składnikiem walorów przyrodniczych, które wpływają na specyfikę miejscowości

uzdrowiskowych i wyróżniają je spośród innych miejscowości turystycznych, są występujące

na ich terenie naturalne tworzywa lecznicze, klimat, na który składają się w szczególności:

położenie nad poziomem morza, wilgotność, wietrzność i nasłonecznienie oraz takie czynniki

jak rzeźba terenu, krajobraz.3 Właściwości lecznicze determinują profile lecznicze

poszczególnych uzdrowisk, wyznaczając w ten sposób zainteresowanie pobytem w danym

uzdrowisku osób, u których występują konkretne schorzenia.

Walory uzdrowiska Kołobrzeg determinujące jego profile lecznicze i rozwój

uzdrowiska to lecznicze działanie klimatu oraz bogate zasoby złóż borowiny i solanek.

Kołobrzeg leży w krainie klimatycznej zwanej Pobrzeżem Kołobrzeskim w obrębie klimatów

bałtyckich. Klimat Kołobrzegu kształtowany jest pod wpływem morza i to właśnie pod

szczególnym jego silnym działaniem znajdują się tereny uzdrowiskowe. Ponad 55% wiatrów

w skali rocznej wieje od morza lub wzdłuż morza.4 Wiatry od morza są szczególnie korzystne

dla terapii, powodują bowiem one zmniejszenie amplitud termicznych, wzrost i wyrównanie

przebiegu wilgotności powietrza, wzrost prędkości wiatru, napływ czystego bezalergenowego

powietrza, zwiększenie ilości ozonu, który w meteorologii jest uważany za wskaźnik

czystości powietrza i występowanie aerozolu morskiego. Aerozol morski występuje na

przestrzeni 200 m w głąb lądu, a największe jego stężenie jest na plaży. Ma on zdolność

przenikania do najdalszych odcinków dróg oddechowych, czym tłumaczy się jego korzystne

działanie w schorzeniach tych dróg. Aerozol Kołobrzegu reprezentuje szczególną wartość,

wzbogacają go bowiem cząsteczki chlorków, bromu, jodu i innych pierwiastków o walorach

leczniczych, pochodzące z różnych źródeł i wysięków solankowych. Można więc w

Kołobrzegu mówić o aerozolu morskim i solankowym.5

Bogactwem uzdrowiska są również wody mineralne ujmowane w Kołobrzegu,

zawierające niezbędne do życia pierwiastki śladowe.6 Na potrzeby lecznicze uzdrowiska

woda jest dostarczana przez 4 otwory wiertnicze. Ujęcia znajdujące się na terenie dzielnicy

uzdrowiskowej, od Parsęty do parku wschodniego, są w dobrym stanie technicznym,

3 Zob. Program budowy krajowego produktu markowego. Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP. Instytut Turystyki w Krakowie Sp. z o.o., Krynica - Kraków 2003, s. 43. 4 Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego miasta Kołobrzeg, www.kolobrzeg.pl. 5 Tamże. 6 Na terenie Kołobrzegu znajdowało się 40 studni wód mineralnych o różnej wydajności. Ze względu na zły stan techniczny część z nich została zlikwidowana i obecnie istnieje 14 studni.

3

przystosowane do ciągłej eksploatacji noszą nazwy: „Barnim”, „Bogusław”, „Parkowa”,

„Emilia” i „Warcisław”.

Solanka kołobrzeska stanowi podstawowe tworzywo wykorzystywane do zabiegów

leczniczych, przede wszystkim do kąpieli solankowych w basenach leczniczych istniejących

na terenie uzdrowiska, kąpieli solankowych w wannie oraz do leczenia wziewnego. Obecnie

zasoby solankowe w zakresie wydajności źródeł zabezpieczają w zupełności istniejące

potrzeby.

Drugim podstawowym tworzywem leczniczym Kołobrzegu są borowiny. Uzdrowisko

dysponuje własnym, dużym złożem „Mirocice” znajdującym się przy drodze Kołobrzeg-

Koszalin. Zasoby złoża są duże. Jego eksploatacja jest przewidziana na ponad 150 lat.

Borowina kołobrzeska pochodzi ze złoża torfu typu niskiego, o dużym rozkładzie

i charakteryzuje się bogatym składem botanicznym oraz niedużym zanieczyszczeniem

związkami nieorganicznymi. Leczenie borowinowe jest prowadzone z wyboru w większości

wskazań zawartych w grupie stanów zapalnych (choroby reumatyczne i zwyrodnienie układu

ruchu, choroby nerwów obwodowych, choroby kobiece). W ostatnich latach oprócz

tradycyjnych zabiegów borowinowych stasuje się również preparaty borowinowe w postaci

past.7 Podstawowe profile lecznicze uzdrowiska Kołobrzeg to choroby narządów ruchu i

reumatyczne, choroby neurologiczne, choroby układu krążenia, w tym wczesna rehabilitacja

kardiologiczna, choroby dróg oddechowych, skóry oraz choroby endokrynologiczne

(cukrzyca, otyłość). W ramach wymienionych profili leczniczych oferowana jest szeroka

gama usług leczniczych.

Należy również zaznaczyć, iż naturalne walory uzdrowiskowe są głównym atutem

uzdrowiska Kołobrzeg, a ich korzystny wpływ na zdrowie i samopoczucie człowieka stanowi

ważną determinantę podczas podejmowania decyzji o wyborze miejsca docelowego pobytu

przez turystów uzdrowiskowych. Jak wykazują wyniki badań przeprowadzonych w sierpniu

2006 roku przez Uniwersytet Szczeciński i Zachodniopomorską Regionalną Organizację

Turystyczną w zachodniopomorskich uzdrowiskach, właściwości i walory lecznicze podczas

podejmowania decyzji o wyjeździe do uzdrowiska były ważne dla 75% respondentów (31%-

odpowiedzi „bardzo ważne” i 44% odpowiedzi „ważne”). Dlatego też, właściwości i walory

lecznicze uzdrowiska powinny stanowić rdzeń oferowanego produktu, a wszelkich

materiałach informacyjnych (promocyjnych) należy kłaść nacisk na zaprezentowanie tychże

walorów.

7 Studium zagospodarowania i kierunków...,op. cit.

4

Naturalne walory turystyki uzdrowiskowej Kołobrzegu, położenie nad Morzem

Bałtyckim to nie wszystkie walory uzdrowiska. Wzbogaca je zieleń miejska wraz z licznymi

pomnikami przyrody. Region kołobrzeski-miasto wraz z pobliskimi miejscowościami

wypoczynkowymi znajduje się w strefie chronionego krajobrazu - Koszalińskiego Pasa

Nadmorskiego. Na terenie miasta parki stanowią łącznie 90 hektarów powierzchni. Łączna

powierzchnia parków, zieleńców i zieleni miejskiej wynosi 120 hektarów co daje średnio na

jednego mieszkańca 34,5 m2 jest to o 15,4m2 więcej niż przewiduje Polska Norma. Jednym z

najbardziej znanych parków jest zdrojowy- Park im. Stefana Żeromskiego o powierzchni 31,1

hektara, który należy do obiektów szczególnie chronionych, z licznymi okazami starych i

rzadko spotykanych drzew. Znajdują się tu aleje wysadzane jaworami, topolami i jarząbami.

W części wschodniej park przechodzi w bujny las, w którym rosną stare dęby, potężne jodły i

bluszcz. Osobliwością tak zwanego Kołobrzeskiego Lasu są hektary bagien, ale i również

występujące rzadkie gatunki ptaków, w tym tak rzadkich jak perkoz rdzawoszyi, bąk czy

żuraw. Objęte ochroną są również pozostałe osobliwe parki, jak Park im. 3 Dywizji Piechoty,

Park im. Aleksandra Fredry czy Park im. Jedności Narodowej. Również obszary leśne

zarówno przymorskie jak i położone przy szosie kołobrzeskiej należą do lasów ochronnych.

W Kołobrzegu znajdują się również rezerwat florystyczny „Solnisko w Kołobrzegu”, użytek

ekologiczny „Ekopark wschodni” w Podczelu, stanowiący zbiorowisko łąkowe i szuwarowe.

Kołobrzeskie pomniki przyrody, to grupa dębów (5 sztuk) przy amfiteatrze, zespół buków i

daglezji w parku leśnym w Podczelu oraz kwitnąca odmiana bluszczu na olszy czarnej, 150

letni buk, jodła kalifornijska, korkowiec amurski, aleja platanów, aleja grabowa i dwie topole

czarne.8

Również, walory antropogeniczne, zwane też kulturowymi, stanowią przedmiot

powszechnego zainteresowania turystów uzdrowiskowych, i to nie tylko już w trakcie pobytu

w uzdrowisku, ale i również na etapie podejmowania decyzji o wyjeździe. Potwierdzają to

wyniki wspomnianych wcześniej badań, które wykazały, iż zabytki i historia regionu brana

jest pod uwagę przez 64% respondentów. Turyści i kuracjusze w uzdrowiskach interesują się

głównie kulturą materialną, sztuką plastyczną, folklorem i obrzędami. Zabytki dzielone są

zwykle na takie grupy, jak: obiekty archeologiczne, dzieła architektury, dzieła sztuk

plastycznych, pamiątki historyczne, materiały biblioteczne, obiekty techniki i kultury

materialnej, pracownie i warsztaty, dokumenty i pamiątki po wybitnych twórcach itd. W

miejscowościach uzdrowiskowych występuje szereg różnego rodzaju walorów związanych z

8 Na podstawie: Studium zagospodarowania i kierunków..., op. cit., www.kolobrzeg.pl.

5

historią regionu lub miejscowości. Spośród tych najważniejszych można wymienić pomniki,

cmentarze, forty i miejsca kultu.9 Ważnym walorem kulturowym jest architektura zabytkowa,

jak na przykład zamki, pałace, zabytkowe obiekty drewniane, kamienice zabytkowe, kościoły,

klasztory, kaplice, muzea.10

Wśród licznych walorów antropogenicznych uzdrowiska Kołobrzeg wymienić należy

gotycką Kolegiatę Niepokalanego Poczęcia NMP z XIV wieku, wewnątrz której znajdują się

między innymi chrzcielnica brązowa gotycka z 1355 roku i tryptyki późnogotyckie, Kościół

św. Jana Chrzciciela, Ratusz neogotycki według projektu słynnego architekta K.F. Schinkla

postawiony na szczątkach autentycznej XIV- wiecznej budowli oraz Fragmenty murów

obronnych z ruinami baszt późnogotyckich – Prochowej i Więziennej. W Kołobrzegu

znajduje się także Zespół fortyfikacji ziemnych, Latarnia morska z 1770 roku, trzy pomniki

(Pomnik Zaślubin z Morzem, Pomnik Sanitariuszki i Pomnik Biskupa Dunina) oraz Muzeum

Oręża Polskiego. Do walorów turystycznych uzdrowiska należy również zaliczyć otwarte w

2000 roku Lapidaria Niemieckie i Lapidaria Żydowskie, będące zbiorami nagrobków

pozostałych po zlikwidowanych po II wojnie światowej cmentarzach niemieckich i

żydowskich.

Ważnym elementem uzdrowiskowego produktu turystycznego są wszelkiego rodzaju

atrakcje i wydarzenia, imprezy, zawody sportowe, kulturalne, koncerty, które wypełniając

czas wolny od zabiegów, urozmaicają pobyt w uzdrowisku.

W Kołobrzegu odbywają się liczne imprezy o charakterze kulturalnym, rozrywkowym

i sportowym. Najbardziej popularne to „Interfolk- Międzynarodowe Spotkanie z Folklorem”,

„Kołobrzeskie Spotkanie z Piosenką Różną –Wodnikus”, „Kołobrzeskie Wieczory

Kameralne”, „Dni Kołobrzegu” czy cykle koncertów – „Muzyka w Katedrze”. Turyści

uzdrowiskowi mogą również odwiedzić otwarte przez cały rok wystawy (np. w Galerii Artis,

Galerii Sztuki Współczesnej), czy pójść na często organizowane koncerty i recitale. Raz w

roku odbywa się tu „Jarmark solny” trwający przez miesiąc. Turyści przebywający w

Kołobrzegu mają również możliwość skorzystania z rejsów żaglowcem, kutrami po morzu

czy lotów na paralotni. Dla dzieci interesującą atrakcją turystyczną jest Piracka Przygoda

„Reduta Solna”.

Należy jednak dodać, iż większość wydarzeń kulturalnych, które mogą mieć wpływ na

atrakcyjność turystyczną a zatem i na wielkość ruchu turystycznego w Kołobrzegu, odbywa

się w sezonie letnim, w przypadku pozostałych miesięcy oferta ta jest znacznie bardziej uboga

9 Program budowy krajowego produktu markowego..., op. cit., s. 43. 10 Tamże, s. 48.

6

i nie wywiera wpływu na wielkość tego ruchu. Konieczne staje się zatem wykreowanie

wydarzeń kulturalnych poza sezonem, by mogły mieć one jednak wpływ na wielkość ruchu

turystycznego ich promocja musi być intensywna i skuteczna. Warto również dodać, iż

szansą, którą powinny wykorzystać miejscowości uzdrowiskowe są również znane imprezy

turystyczne i inne atrakcje mające miejsce na terenie województwa zachodniopomorskiego,

jak na przykład Festiwal Wikingów w Wolinie, Wakacyjny Festiwal Gwiazd w

Międzyzdrojach czy Dni Morza w Szczecinie. Walory antropogeniczne stanowią zatem

istotny element atrakcyjności produktu turystyki uzdrowiskowej i powinny stanowić cenne

uzupełnienie oferty uzdrowisk. W pakietach uzdrowiskowych obok zabiegów leczniczych

powinny znaleźć się konkretne produkty cząstkowe, wypełniające czas wolny kuracjuszy i

oparte na wykorzystaniu walorów kulturowych.

Na atrakcyjność produktu turystyki uzdrowiskowej w dużym stopniu ma wpływ także

jakość i rodzaj infrastruktury zarówno typowo uzdrowiskowej, jak i turystycznej i

paraturystycznej.

Infrastrukturę turystyki uzdrowiskowej należy rozumieć jako dobra i urządzenia,

dzięki którym możliwe jest korzystanie z walorów uzdrowiskowych Ma ona charakter

komplementarny w stosunku do walorów uzdrowiskowych. Infrastruktura uzdrowiskowa i

typowo turystyczna jest podstawą świadczenia usług. Niezagospodarowane walory

uzdrowiskowe nie przedstawiają z punktu widzenia rozwoju turystyki uzdrowiskowej żadnej

wartości. Ze względu na swoją specyfikę, miejscowości uzdrowiskowe, w tym Kołobrzeg

posiadają bardzo rozbudowaną gamę usług, a co za tym idzie, szereg urządzeń i obiektów,

dzięki którym możliwe jest wykorzystanie walorów. Infrastruktura turystyki uzdrowiskowej

jest również elementem, który decyduje o atrakcyjności poszczególnych uzdrowisk. W skład

infrastruktury tej wchodzą również elementy związane z poprawą estetyki miejsca, inwestycje

w małą architekturę- ławeczki, latarenki itp., a także istniejące obiekty sportowo-rekreacyjne,

uzdrowiskowe.11

Na zasoby bazy (infrastruktury) leczniczej składają się szpitale, sanatoria

uzdrowiskowe, zakłady przyrodolecznicze, przychodnie uzdrowiskowe, sanatoria

rehabilitacyjne i prewentoria, z których cztery pierwsze są zaliczane do tzw. zakładów

uzdrowiskowych. W tabeli 1 przedstawiono liczbę zakładów uzdrowiskowych oraz liczbę

11Program budowy krajowego..., op. cit., s. 61.

7

posiadanych w nich łóżek w Kołobrzegu, na tle pozostałych uzdrowisk statutowych

województwa zachodniopomorskiego.12

Tabela 1. Zakłady uzdrowiskowe wraz z liczbą posiadanych łóżek w uzdrowiskach statutowych województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku

Miejscowości uzdrowiskowe Liczba zakładów Liczba łóżek Kamień Pomorski* 3 491 Kołobrzeg 24 5 675 Połczyn Zdrój 1 99 Świnoujście 13 1 172

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Szczecinie. * dane dotyczące Kamienia Pomorskiego obejmują cały powiat kamieński Należy dodać, że uzdrowisko statutowe Kołobrzeg nie tylko posiada najwięcej

obiektów i łóżek spośród uzdrowisk województwa zachodniopomorskiego, ale i również

znajduje się na pierwszym miejscu w Polsce.

Do podstawowych urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego zalicza się rozlewnie wód,

baseny geotermalne, pijalnie wód, tężnie, inhalatoria ogólnodostępne i baseny lecznicze.13 W

uzdrowisku Kołobrzeg czynne są baseny lecznicze, nie ma jednakże rozlewni wód, brakuje

też inhalatoriów ogólnodostępnych i tężni, poza mini tężnią wchodzącą w skład tzw. zespołu

solankowego w Kołobrzegu, składającego się również z fontanny solankowej, pijalni wody

mineralnej i studni.

Wielkość bazy noclegowej uznawana jest za podstawowy wskaźnik zdolności

recepcyjnej danej miejscowości, a więc liczby turystów jaką można jednocześnie obsłużyć. W

tabeli 2 przedstawiono bazę noclegową w Kołobrzegu na tle pozostałych

zachodniopomorskich uzdrowisk.

Tabela 2. Baza noclegowa w uzdrowiskach statutowych województwa zachodniopomorskiego w 2006 roku

Miejscowości uzdrowiskowe Liczba obiektów* Miejsca noclegowe Kamień Pomorski 6 325 Kołobrzeg 53 10 285 Połczyn Zdrój 5 501 Świnoujście 76 8017

* W tym: hotele, ośrodki wczasowe, ośrodki kolonijne, zespoły ogólnodostępnych domków turystycznych,

zakłady uzdrowiskowe i pozostałe niesklasyfikowane.

Źródło: Opracowanie własne na podstawie danych Urzędu Statystycznego w Szczecinie.

12 Należy podkreślić, iż zakłady uzdrowiskowe stanowią jedynie część infrastruktury leczniczej i noclegowej uzdrowisk, a liczba placówek lecznictwa uzdrowiskowego jest wyższa, niż przedstawiają to dane urzędu statystycznego. 13 Zob. J. Golba: Ustawa o uzdrowiskach, gminach uzdrowiskowych i lecznictwie uzdrowiskowym-dalsze losy. Biuletyn informacyjny Stowarzyszenia Gmin Uzdrowiskowych RP „Jedziemy do wód...” 2001, nr 1-2, s. 25. www.sgurp.pl.

8

Warto również dodać, iż rozpatrując atrakcyjność uzdrowiska Kołobrzeg pod

względem turystycznej bazy noclegowej, należy zwrócić uwagę nie tylko na liczbę miejsc

noclegowych i obiektów, ale przede wszystkim na ich standard. Większość obiektów

noclegowych, istotnych z punktu widzenia turystyki uzdrowiskowej, nie jest

skategoryzowana, co utrudnia właściwą ocenę bazy noclegowej. Dodatkowo istnieje bardzo

duże zróżnicowanie obiektów noclegowych pod względem jakościowym. Zauważa się

również nierówne wyposażenie w ramach tych samych obiektów, co w praktyce oznacza, iż

obok bogato wyposażonych apartamentów znajdują się pokoje o bardzo niskim standardzie.

Baza gastronomiczna jest trzecim, po bazie uzdrowiskowej i noclegowej,

podstawowym elementem zagospodarowania turystycznego. Podstawowe znaczenie mają tu

usługi świadczone przez gestorów bazy sanatoryjnej i hotelowej, którzy świadcząc usługi

kompleksowe, łączą nocleg z całodniowym wyżywieniem.14 W przypadku kołobrzeskich

zakładów lecznictwa uzdrowiskowego w większości z nich znajdują stołówki, bary i

kawiarnie. Turyści uzdrowiskowi mogą również skorzystać z bazy gastronomicznej dostępnej

na terenie miejscowości uzdrowiskowej. W Kołobrzegu, ze względu na bardziej rozwiniętą

funkcję turystyczną miasta, znajduje się wiele restauracji i kawiarni. Bardzo popularne są

także liczne punkty gastronomiczne i smażalnie rybne na promenadzie, które poza

oferowaniem smacznych potraw, swoją formą i architekturą wpływają negatywnie na

postrzeganie miasta jako kurortu.15 Należy jednak wspomnieć, iż większość obiektów bazy

gastronomicznej jest czynna tylko w sezonie letnim, co należy ocenić jako słabość

uzdrowiska. Konieczne wydaje się stworzenie obiektów gastronomicznych takich jak

karczmy regionalne czy restauracje i kawiarnie, podkreślających nie tylko wystrojem, ale i

ofertą regionalny klimat uzdrowiska.

Infrastruktura, która stanowi uzupełnienie urządzeń lecznictwa uzdrowiskowego w

Kołobrzegu jest bardzo zróżnicowana. Zalicza się do niej deptaki, ścieżki zdrowia, kluby

fitness, siłownie, sauny, solaria.

Szczególnie istotne z punktu widzenia atrakcyjności uzdrowiska są również

występujące tam urządzenia sportowo- rekreacyjne, co zostało przedstawione w tabeli 316.

14 Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki ..., op. cit., s. 58. 15 Na podstawie: Program rozwoju produktu turystycznego oraz kreacji marki miasta Świnoujście. PART S.A., Warszawa 2002, s. 59. 16 Ze względu na brak aktualnych statystyk dotyczących urządzeń sportowo-rekreacyjnych przedstawiono dane z 2002 roku.

9

Tabela 3. Urządzenia sportowo- rekreacyjne w uzdrowiskach statutowych województwa zachodniopomorskiego w 2002 roku

Kamień Pomorski Kołobrzeg Połczyn Zdrój Świnoujście

baseny 1 5 3 8 korty tenisowe 2 5 2 1 boiska 3 19 5 10 siłownie 2 15 1 11 sauny - 14 1 18 solaria 2 13 3 15 bilard - 20 - 15 wypożyczalnie sprzętu pływającego

∨ - - 3

wypożyczalnie rowerów - 14 ∨ 22

∨ -usługi są świadczone

Źródło: Opracowanie własne na podstawie: Program budowy krajowego produktu markowego..., op. cit., s. 66-70; Turystyka polska w 2002 roku. Wielkie miasta i centra turystyczne, Warszawa 2003, s. 82, 114.

Jak wynika z danych zawartych w tabeli 3 największa baza sportowo- rekreacyjna

znajduje się w dwóch największych uzdrowiskach województwa zachodniopomorskiego, tj. w

Kołobrzegu i Świnoujściu. Należy jednak podkreślić, iż liczba tych urządzeń i obiektów

wzrasta z roku na rok,17 co zwiększa konkurencyjność uzdrowisk. Mankamentem wciąż

jednak zostaje nierównomierne rozmieszczenie tych urządzeń i ich niewielkie urozmaicenie.

O atrakcyjności uzdrowiska i wielkości ruchu turystycznego mogą decydować w

istotny sposób także urządzenia umożliwiające korzystanie z walorów, jak na przykład szlaki

turystyczne piesze, szlaki turystyczne rowerowe, czy też urządzenia rozrywkowe, usługowe.

Przez Kołobrzeg biegną trzy szlaki piesze, znajdują się również dobrze oznakowane

turystyczne trasy rowerowe. Istotnym typem urządzeń, mających za zadanie ułatwienie

uprawiania turystyki, są również biura podróży turystyki przyjazdowej i biura obsługi ruchu

turystycznego i kuracyjnego. Do urządzeń obsługi turystycznej zalicza się również ośrodki

informacji turystycznej.18W wielu przedsiębiorstwach uzdrowiskowych działają punkty

marketingowe, w których błędnie rozumiana działalność marketingowa, sprowadza się przede

wszystkim do sprzedaży i rezerwacji miejsc.

17 Świadczą o tym dane GUS z roku 2001 i 2002. Zob. Turystyka w województwie zachodniopomorskim…, op. cit., s. 12-13. 18 Kierunki aktywizacji gospodarki uzdrowisk polskich, Stowarzyszenie Gmin Uzdrowiskowych RP, Przedsiębiorstwo Usługowo-Consultingowe „GEA” Sp. z.o.o., Krynica- Kraków 2002, s. 38.

10

Zadaniem bazy paraturystycznej jest umożliwienie turystom zaspokojenie tych

potrzeb, które w sposób stały i powierzchowny występują u kuracjuszy i turystów

przebywających w miejscowościach uzdrowiskowych. W pierwszej kolejności zalicza się do

nich urządzenia związane z koniecznością zapewnienia porządku i bezpieczeństwa. W

uzdrowisku Kołobrzeg infrastrukturę tą należy uznać za wystarczającą.

Stan jakościowy środowiska jest również jednym z ważniejszych czynników

określających atrakcyjność miejscowości uzdrowiskowych. Specyfika miejscowości

uzdrowiskowych wymaga szczególnych zasad ochrony środowiska. Niezniszczone krajobrazy

wraz z kulturowym zróżnicowaniem są bowiem źródłem pobudzania aktywności turystycznej.

Badania wskazują, iż poziom zadowolenia turystów z wyjazdów turystycznych wiąże się ze

stopniem zanieczyszczenia środowiska w miejscu docelowym.19 Zurbanizowany obszar

miasta stwarza wiele ognisk zanieczyszczeń atmosfery, hydrosfery i litosfery. Wiąże się to z

działalnością przemysłową (port, tereny składowe, bazy paliw) i komunalną oraz

komunikacyjną.20 Uciążliwe dla turystów uzdrowiskowych przebywających w Kołobrzegu są

przede wszystkim wysoki poziom hałasu, pylenie podczas przeładunku w portach, czy też

nadmierna koncentracja ruchu turystycznego w sezonie, wraz z jej negatywnymi skutkami dla

stanu środowiska.

Kolejnym warunkiem rozwoju turystyki w miejscowościach turystycznych jest

dostępność transportowa walorów uzdrowiskowych Generalnie, dostępność komunikacyjna

to wszelkie możliwości dojazdu do uzdrowiska i możliwość poruszania się po danej

miejscowości. O stopniu dostępności gmin uzdrowiskowych decyduje system komunikacji, na

który składa się:

- sieć oraz stan techniczny urządzeń transportowych,

- wyposażenie urządzeń transportowych,

- organizacja ruchu komunikacyjnego,

- stan zaplecza techniczno- usługowego21

Dostęp do Kołobrzegu jest łatwy zarówno dla osób zmotoryzowanych, jak i

podróżujących pociągiem. Kołobrzeg usytuowany jest przy przelotowej drodze głównej nr 11

(wschód- zachód) i dochodzi do niego droga główna nr 163 z południa. Stacja kolejowa

znajduje się w pobliżu dzielnicy uzdrowiskowej, co należy uznać za atut. Oceniając

dostępność komunikacyjną Kołobrzegu, należy zwrócić uwagę na wzmożony ruch 19 Program budowy krajowego produktu markowego..., op. cit., s. 11. 20 na podstawie: Studium zagospodarowania i kierunków ..., op. cit. 21 Program budowy krajowego ..., op. cit., s. 72.

11

samochodowy w okresie sezonu letniego, jak również na zbyt małą liczbę miejsc

parkingowych i utrudniony dostęp do obiektów noclegowych znajdujących się w dzielnicy

uzdrowiskowej, co słusznie podyktowane jest ochroną środowiska. Kołobrzeg ma bardzo

dobrze rozwiniętą sieć komunikacji miejskiej. Należy również dodać, iż nie tylko kuracjusze,

ale i gestorzy uzdrowisk wśród mankamentów uzdrowisk, które zmniejszają satysfakcję z

pobytu w uzdrowisku wymieniają zły stan dróg.

Podsumowanie

Podsumowując, należy podkreślić, iż wielkość ruchu turystycznego w Kołobrzegu

wiąże się przede wszystkim z atrakcyjnością szeroko rozumianego produktu turystyki

uzdrowiskowej. Atrakcyjność ta może być oceniana pod kątem wielu elementów. Konieczne

jest jednak zwrócenie uwagi, iż różne grupy turystów (segmenty), będą oceniać atrakcyjność

jednej i tej samej miejscowości w różny sposób, dlatego konieczne jest ciągłe badanie opinii i

preferencji turystów, w celu jak najlepszego dostosowania oferty do potrzeb turystów

uzdrowiskowych. Konieczne jest zatem tworzenie zróżnicowanej oferty w oparciu o

oczekiwania nabywców i posiadanych możliwości.

Wśród głównych wyróżników na których powinno opierać się kształtowanie

wizerunku uzdrowiska Kołobrzeg oraz kreowanie produktu należy wymienić elementy takie

jak położenie nad morzem, walory przyrodnicze (klimat, bogate zasoby złóż borowiny i

solanek, zieleń miejska ) oraz atrakcje turystyczne jak na przykład „Jarmark Solny”.

W celu zbudowania konkurencyjnej oferty turystyki uzdrowiskowej Kołobrzegu,

należy więc wykorzystać te elementy atrakcyjności produktu, które stanowić mogą o

wyróżnieniu uzdrowiska. Podstawę produktu stanowić powinny przede wszystkim walory

uzdrowiskowe oraz szeroka gama zabiegów świadczonych w ramach ustalonych profili

leczniczych, wzbogacone ofertą prozdrowotną, jak również atrakcjami kulturowymi i innymi

możliwościami spędzania wolnego czasu. Niezbędne jest także niwelowanie mankamentów

związanych ze stanem jakościowym środowiska i stanem dróg.

Eine Attraktivitätsuntersuchung von Kolberg für die Entwicklung der Kurtouristik

Angesichts der an dem Touristikmarkt sichtbaren Tendenzen ist für die Kurorte die

Kurtouristik eine große Chance. Möglicherweise dank der wachsenden Interessen neuen

12

Zielreisen, d.h. Gesundheitlichenzielen. Der wachsende Anteil der selbst bezahlenden

Kurgäste wird verursacht, dass die besondere Bedeutung für sie die Kurattraktivität hat. Eine

große Rolle spielen auch der immer änderten Bedürfen den Kurgästen und die Möglichkeiten

der Kurorten um diese Bedürfnissen zu decken.

Ein Ziel dieser Artikel ist die Charakterisierung den grundsätzlichen Elementen, die an

die Touristikattraktivität der Kur Kolberg beeinflussen. Es ist auch wichtig, die Merkmale die

einen Einfluss haben, zu zeigen, um ein Wettbewerbsangebot zu schaffen und präsentieren.

Übersetzt von Agnieszka Lewandowska

13

Tomasz Mańkowski Katedra Zarządzania Turystyką Wydziału Zarządzania i Ekonomiki Usług Uniwersytetu Szczecińskiego

Możliwości rozwoju morskiej turystyki wycieczkowej w Polsce

1. Wstęp

Systematyczny rozwój polskiej gospodarki w tym także turystyki, niesie za sobą

konieczność poszukiwania nowych sfer pozwalających na skuteczne inwestowanie. Mając to

na względzie oraz biorąc pod uwagę liczne walory polski, a w szczególności: położenie

geograficzne (z linią brzegową o długości powyżej 500km), ciekawą pod względem

historycznym zabudowę miast portowych, podstawową infrastrukturę portową pozwalającą na

przyjmowanie dużych jednostek pasażerskich okazuje się, iż Polska może stanowić doskonałe

miejsce dla rozwoju morskiej turystyki wycieczkowej.

Biorąc pod uwagę atrakcyjność turystyczną polski oraz potencjał takich portów jak

Gdynia, Gdańsk, Szczecin i Świnoujście, przy odpowiednim wsparciu ze strony władz

centralnych oraz lokalnych, Polska w perspektywie kilku lat może stać się jednym z

najciekawszych miejsc na trasie statków wycieczkowych pływających po Bałtyku.

Celem niniejszego opracowania jest wskazanie możliwości oraz barier rozwoju morskiej

turystyki wycieczkowej w Polsce.

2. Region Morza Bałtyckiego na tle światowej morskiej turystyki wycieczkowej

Każdego roku na pokładzie statków wycieczkowych pływających po Bałtyku przewozi się

ok. 200 000 pasażerów. Wśród nich najliczniejszą grupę stanowią: Szwedzi, Duńczycy,

Finowie, Norwegowie, Łotysze oraz Niemcy. Z roku na rok zwiększa się także liczba

pasażerów pochodzących z krajów pozaeuropejskich takich jak Stany Zjednoczone, Kanada

czy Australia.

W ciągu ostatniej dekady globalny rynek morskich rejsów wycieczkowych

charakteryzował się większym wzrostem rocznym (7,7%) niż turystyka w ogóle (4,2%). O

wzroście zainteresowania rejsami świadczy także wzrost liczby pasażerów podróżujących na

pokładzie „wycieczkowców” z 4,8 mln pasażerów w 1996 roku do ok. 9,7 mln pasażerów w

roku 2000. Przewiduje się, że jeżeli dynamika wzrostu nie ulegnie zmianie to do roku 2010

liczba pasażerów przekroczy 13 mln.1

Największy udział w rynku rejsów wycieczkowych odnotowuje rynek

północnoamerykański z udziałem na poziomie ok. 68%. Tak wysoki wskaźnik związany jest

przede wszystkim z wysokim stopniem rozwoju gospodarczego Stanów Zjednoczonych oraz

z korzystnym położeniem geograficznym. Pokonanie trasy z Miami na Karaiby zajmuje

współczesnym statkom wycieczkowym ok. jeden dzień. Również średni czas rejsu w

przypadku statków pływających w rejonie kontynentu północnoamerykańskiego z reguły nie

przekracza 9 dni.

Na drugim miejscu pod względem liczby przewożonych pasażerów, plasuje się rynek

europejski. Jego udział w światowym rynku morskich rejsów wycieczkowych wynosi ok.

23%. Strukturę rynku tworzą trzy główne akweny:

1. akwen morza śródziemnego – ze względu na korzystny klimat stanowi podstawowe

miejsce działalności firm-operatorów statków wycieczkowych w Europie. Rejon ten

jest przede wszystkim miejscem rozwoju morskiej turystyki wypoczynkowej.

2. akwen morza północnego – stanowi obszar działalności operatorów oferujących

wyprawy dla turystów chcących odbyć podróż w rejony dziewicze.

3. akwen morza bałtyckiego – ze względu na położenie geograficzne rejon ten jest

atrakcyjny ze względów poznawczych. Mnogość krajów o zróżnicowanej historii i

kulturze z licznymi zabytkami oraz czystą przyrodą powoduje, iż rejon ten stanowi

doskonałe miejsce podróży zarówno dla mieszkańców „starego kontynentu” jak i dla

poszukujących nowych miejsc podróży mieszkańców innych kontynentów.

Według UN WTO (ang. World Tourism Organization) z pośród wszystkich akwenów

europejskich, na których odbywają rejsy statki wycieczkowe, najszybciej rozwijającym się

będzie akwen Morza Bałtyckiego. Twierdzenie takie zdają się potwierdzać dane

opublikowane przez CRT (ang. Centre for Regional and Tourism Research). Według CRT

rynek bałtycki w ciągu ostatnich 5 lat (lata 2000 – 2005) charakteryzował się roczną

dynamiką wzrostu na poziomie 15%, przy czym roczna dynamika wzrostu dla całego rynku

europejskiego wyniosła 6%. Szczegółowe dane dotyczące liczby pasażerów przypływających

na statkach wycieczkowych do największych portów Bałtyckich przedstawia tabela1.

1 M. Łomżynski, A. Szczeblewska: „Polska Morska”, Wiadomości Turystyczne 2006/111, Wyd. Eurosystem, 1-15 maja 2006, s.9

Tabela 1: Dynamika wzrostu liczby pasażerów statków wycieczkowych w wybranych portach Morza

Bałtyckiego

Liczba pasażerów Port 2000 2005

Wzrost

Karlskrona 0 1.350 B.D. Ryga 18.843 94.267 38% Kłajpeda 3.575 24.107 46% Malmö B.D. 523 B.D. Kopenhaga 166.000 362.477 17% Turku 5.654 9.700 11% Sztokholm 157.000 228.000 8% Tallinn 109.415 292.000 22% Rostock 52.622 124.500 19% St. Petersburg 149.252 299.703 15% Visby 48.000 113.387 19% Helsinki 140.000 240.000 11% Oslo 108.813 183.726 11% Gdynia 57.610 88.723 9% Elsinore/Helsingborg 7.862 9.829 5% Mariehamn 1.678 3.764 18% Kalmar 4.145 2.134 -12% Razem 1.028.791 2.074.425 15%

Źródło: Portal Internetowy Centre for Regional and Tourism Research. www.crt.dk

Wśród portów bałtyckich zdecydowanie największą rolę odgrywa port w Kopenhadze

(Dania), który w roku 2005 przyjął 282 statki wycieczkowe z łączną liczbą 362477 pasażerów

na pokładzie. Kopenhaga jest obecnie liderem wśród portów Bałtyckich zarówno pod

względem liczby jednostek zawijających do nabrzeży tego miasta jak i pod względem

nowoczesności infrastruktury portowej niezbędnej do przyjmowania dużych statków

pasażerskich. Port ten jest głównym miejscem rozpoczęcia i zakończenia większości podróży

statkami pasażerskimi po Bałtyku.

Największy wzrost w 2005 roku w porównaniu do roku 2000 odnotowały porty w

Kłajpedzie i Rydze (patrz tabela 1). Przyczyną takiego wzrostu zainteresowania turystów oraz

armatorów statków pasażerskich tymi miastami portowymi jest znaczna atrakcyjność

turystyczna wschodnich rejonów Bałtyku, terenów do niedawna leżących za „żelazną

kurtyną”.

Rysunek 1: Największe porty bałtyckie

Źródło: Portal Internetowy Centre for Regional and Tourism Research. www.crt.dk

Według prognoz, w ciągu najbliższych kilku lat, duże porty takie jak Kopenhaga,

Sztokholm czy Helsinki utracą część ruchu statków pasażerskich na rzecz mniejszych

lokalnych portów w innych miejscach Bałtyku. Wskazuje się tutaj głównie na porty, miasta,

zlokalizowane w ciekawych pod względem historycznym i kulturowym zakątkach Morza

Bałtyckiego. Potwierdzeniem tej tezy jest fakt, iż port w Tallinie, który do roku 2002 pełnił

głównie funkcję portu towarowego, przyjmując na nabrzeża ok. 50 jednostek pasażerskich

rocznie, już w 2005 roku przyjął 912 jednostek z 292000 pasażerami na pokładzie.

3. Główne przesłanki rozwoju morskiej turystyki wycieczkowej w małych portach

Bałtyckich

Liczne organizacje zrzeszające armatorów statków wycieczkowych oraz zarządy portów

Bałtyckich wskazują na 5 głównych czynników, które w przyszłości przyczynią się do

dynamicznego rozwoju morskiej turystyki wycieczkowej w małych portach Morza

Bałtyckiego.

Należą do nich:2

bogactwo historyczne i kulturowe miejsc destynacji turystycznej,

czysta przyroda,

dogodna lokalizacja geograficzna pozwalająca na organizowanie krótkich nawet 4-7

dniowych rejsów,

postępująca integracja Unii Europejskiej ograniczająca formalności związane z

przemieszczaniem się pomiędzy państwami,

bliskość portów względem miejsc – atrakcji turystycznych.

Uwzględniając powyższe należy przewidywać, iż w najbliższych latach zwiększy się

zainteresowanie mniejszymi portami odpowiadającymi przedstawionym kryteriom. Przyjęte

założenie zdają się również potwierdzać armatorzy statków wycieczkowych. Po raz pierwszy

w 2000 roku niewielki port Elsinore w Szwecji stał się miejscem, w którym rozpoczynają się i

kończą Bałtyckie rejsy tematyczne organizowane przez jednego z największych armatorów w

Europie.

Kolejną przyczyną, dla której turyści z różnych stron świata coraz częściej rezygnują z

rejsów w rejonach o dogodnym, ciepłym klimacie na rzecz tych organizowanych w obrębie

chłodnego Morza Bałtyckiego, jest potrzeba odpoczynku od zgiełku panującego w dużych

miastach portowych jak np. Miami.

4. Miejsce polski na mapie morskich rejsów wycieczkowych

Obecnie na polskim wybrzeżu Morza Bałtyckiego, liczącym ponad 500 km.

zlokalizowane są jedynie 4 porty, których budowa (szerokość i głębokość torów wodnych

oraz odpowiednia długość nabrzeży) pozwala na przyjmowanie dużych statków pasażerskich.

Należą do nich porty:

Gdańsk – posiada on terminal promowy Westerplatte oraz reprezentacyjne nabrzeża

kpt. Ziółkowskiego oraz Oliwskie, które doraźnie wykorzystywane są dla

przyjmowania jednostek pasażerskich. Nabrzeża te jednak nie są zaopatrzone w

odpowiednią infrastrukturę (terminale pasażerskie) pozwalającą na odbieranie dużych

grup turystów.

2 www.cruiseeurope.com

Gdynia – cieszy się obecnie największym zainteresowaniem armatorów statków

wycieczkowych, którzy kierują do niego swoje jednostki podczas rejsów po Bałtyku.

Port ten również nie posiada odpowiedniej infrastruktury niezbędnej dla odbioru ruchu

pasażerskiego.

Szczecin – działalność portu ogranicza się do funkcji przeładunkowych, składowania

oraz stoczniowych. Nabrzeża Bulwar Chrobrego oraz Pasażerskie doraźnie pełnią

funkcję miejsc cumowania jednostek pasażerskich. Podobnie jak w przypadku Gdyni i

Gdańska również port w Szczecinie nie posiada odpowiedniej infrastruktury

pasażerskiej.

Świnoujście – port ten pełni obecnie głównie funkcję przeładunku oraz składowania

towarów. Świnoujście posiada jednak jeden z największych i najnowocześniejszych w

Europie terminali pasażerskich, który obecnie jest wykorzystywany przez operatorów

promowych Unity Line oraz Polferries.

W 2005 roku do portu w Gdyni wpłynęły 94 statki wycieczkowe, na których pokładzie

przypłynęło łącznie 88 723 pasażerów. Wśród wszystkich jednostek, które zawinęły do portu

w Gdyni był także jeden z największych statków pasażerskich na świecie statek Star Princess.

Wynik osiągnięty przez ten port jest najwyższym w Polsce i pozwala stwierdzić, iż port

gdyński cieszy się największym zainteresowaniem armatorów. Dla porównania do portu w

Szczecinie w 2005 roku wpłynęły jedynie dwie niewielkie jednostki, statek Christopher

Columbus oraz Dolphin Renissance.

Rysunek 2: Liczba zawinięć statków wycieczkowych do portu w Gdyni w latach 1995-2005.

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

lata 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 liczba zawinięć 64 34 50 64 62 72 74 53 95 82 94

Źródło: www.port.gdynia.pl.

Rysunek 3: Liczba pasażerów przypływających na statkach wycieczkowych do portu w Gdyni

w latach 1995-2005.

0

10 000

20 000

30 000

40 000

50 000

60 000

70 000

80 000

90 000

1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005

lata 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 liczba pasażerów 26 991 13 293 27 151 42 342 46 941 57 610 56 460 26 666 58 411 72 977 88 723

Źródło: www.port.gdynia.pl.

Można więc stwierdzić, iż morska turystyka (przyjazdowa) na statkach wycieczkowych w

Polsce ogranicza się praktycznie do odwiedzin portu gdyńskiego podczas okrężnych rejsów

po Bałtyku. Dynamika wzrostu liczby pasażerów zawijających na statkach wycieczkowych do

portu gdyńskiego (patrz rys. 3) wskazuje na znaczną atrakcyjność turystyczną owej

destynacji. Korzystając z doświadczenia największego polskiego portu pasażerskiego można

by w przyszłości doprowadzić do zwiększenia liczby miejsc postoju statków pasażerskich na

polskim wybrzeżu Bałtyku.

W chwili obecnej wskazuje się jednak na dwa główne problemy stanowiące barierę

rozwoju morskiej turystyki wycieczkowej w Polsce. Pierwszym z nich jest bagatelizowanie

znaczenia turystyki morskiej. Zarządy dużych portów niechętnie zgadzają się na

podejmowanie inwestycji związanych z budową infrastruktury pasażerskiej. Większe

zainteresowanie wzbudza w nich rozbudowa infrastruktury umożliwiającej zwiększenie

możliwości przeładunkowych oraz magazynowych portu. Z drugiej zaś strony mniejsze porty

morskie takie jak Kołobrzeg, Ustka, Łeba czy inne nie są w stanie sfinansować dużych

inwestycji portowych, które pozwoliłyby na przyjmowanie dużych jednostek pasażerskich.

Drugim z powodów jest brak współpracy władz centralnych, lokalnych oraz zarządów

poszczególnych portów w celu stworzenia jednorodnej polityki rozwoju i promocji turystyki

morskiej w Polsce. Strategia taka poparta odpowiednimi działaniami ze strony władz

lokalnych mogła by doprowadzić do pozyskania strategicznych inwestorów.

5. Wnioski

Korzystając z dogodnej koniunktury na rynku oraz bazując na doświadczeniach takich

portów jak Tallin, Polska mogła by w niedługim czasie stać się jednym z bardziej

atrakcyjnych punktów na mapie morskich rejsów wycieczkowych po Bałtyku. Ciekawe pod

względem historycznym miasta, bogactwo kulturowe oraz czysta przyroda to atuty, które

mogłyby w przyszłości pozwolić na znaczne zwiększenie ruchu turystycznego. Jednak aby do

tego doprowadzić należy przede wszystkim:

Określić regiony (miejsca, porty) najbardziej atrakcyjne turystycznie z punktu

widzenia rozwoju morskiej turystyki wycieczkowej;

Stworzyć spójną strategię działania w zakresie modernizacji i rozbudowy

infrastruktury portowej, niezbędnej dla przyjmowania dużych jednostek pasażerskich;

Pozyskać inwestorów dla rozbudowy oraz modernizacji infrastruktury turystycznej

(hotele, restauracje itp.).

Jednak aby przedstawione cele mogły zostać zrealizowane niezbędna jest ścisła

współpraca wielu podmiotów: zarówno władz na szczeblu lokalnym jak i centralnym,

organizacji turystycznych, przedsiębiorców oraz zarządów portów.

The opportunities of sea tourism development in Poland

Summary

Systematic development of Polish economy, including tourism, brings the necessity of

looking for the new areas for effective investments. Minding above and various Polish virtues,

especially: geographical position (with the coast line over 500 kilometers long), interesting

from the historical point of view housing and architecture of port cities, the basic port

infrastructure, which is able to serve big passenger units, it occurs that Poland is a perfect

place for sea tourism development.

Taking into consideration Polish touristic attractiveness and the potential of ports like

Gdynia, Gdańsk, Szczecin and Świnoujście, with the local and central government support,

Poland might become one of the most interesting touristic places among the other Baltic

countries.

The article indicates the opportunities and hurdles of sea tourism development in Poland.

Translated by Tomasz Mańkowski

Dawid Milewski Katedra Zarządzania Turystyką Wydział Zarządzania i Ekonomiki Usług

Analiza strategiczna rozwoju turystyki w gminach Police i Nowe Warpno

Wstęp

Ważnym działaniem identyfikującym potencjał turystyczny danego obszaru

administracyjnego (np. gminy) oraz wyznaczającym kierunki jego rozwoju jest

przeprowadzenie analizy silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń (SWOT). Celem

niniejszego opracowania jest przeprowadzenie analizy SWOT w odniesieniu do turystyki w

sąsiadujących ze sobą gminach Police i Nowe Warpno, położonych nad Zalewem

Szczecińskim a zarazem w obszarze przygranicznym.

1. Analiza SWOT jako technika analizy strategicznej

Analiza SWOT jest techniką analizy strategicznej, która pozwala poznać ogólną

sytuację danej organizacji (np. przedsiębiorstwa czy też jednostki obszarowej) oraz stanowi

podstawę dla ustalania jej celów i sformułowania strategii, dzięki wcześniejszej ocenie

otoczenia marketingowego, sytuacji konkurencyjnej oraz zasobów posiadanych przez daną

organizację1. Analiza SWOT polega na badaniu silnych (S – strengths) i słabych (W –

weakness) stron organizacji oraz występujących w jej otoczeniu szans (O – opportunities) i

zagrożeń (T – threats). Analiza ta ma przede wszystkim na celu ocenę pozycji organizacji

poprzez jej silne i słabe strony na tle szans i zagrożeń wynikających z funkcjonowania tejże

organizacji w określonym otoczeniu. Analiza SWOT może dotyczyć przedsiębiorstw,

stowarzyszeń, jednostek terytorialnych różnej wielkości i szczebla itp.

Analiza SWOT jest jedną z metod zarządzania strategicznego daną organizacją.

Analiza SWOT składa się z analizy wewnętrznej (której celem jest określenie i ocena

materialnych i niematerialnych czynników sprzyjających rozwojowi organizacji lub

utrudniających jej obecne i przyszłe funkcjonowanie w relacji do konsumentów) i

zewnętrznej (mającej na celu określenie oraz ocenę materialnych i niematerialnych

1 E. Michalski, Marketing, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2004, s. 455.

1

czynników i zjawisk występujących na zewnątrz organizacji, które wpływają na jej

funkcjonowanie, lecz organizacja nie ma na nie wpływu ani możliwości ich kontroli).

Silne strony organizacji to przede wszystkim jej unikalne zasoby, umiejętności oraz

inne walory odróżniające ją od organizacji konkurencyjnych. Silne strony organizacji

powinny tworzyć pozytywny wizerunek rynkowy tejże organizacji. Do silnych stron można

zaliczyć m.in. nowoczesne produkty i technologię, sprawny marketing, pracowników o

wysokich kwalifikacjach, dobrą lokalizację, przewagę kosztową, a w przypadku jednostek

terytorialnych posiadane cenne i unikalne zasoby naturalne, rozwiniętą infrastrukturę,

sprawnie funkcjonujące władze, opracowaną i realizowaną strategię rozwoju społeczno-

gospodarczego.

Słabe strony organizacji są wewnętrznymi czynnikami negatywnymi, czyli są to te

wszystkie aspekty funkcjonowania, które ograniczają sprawność i mogą blokować rozwój

organizacji. Słabymi stronami może być np. niewłaściwe rozpoznanie potrzeb rynku, brak

wizji funkcjonowania, brak lub niewłaściwie skonstruowana strategia działań długofalowych,

niemodernizowana infrastruktura, brak kompetentnych i wizjonerskich osób

odpowiedzialnych za rozwój.

Szanse to przede wszystkim zewnętrzne czynniki pozytywne (wydarzenia i procesy w

otoczeniu), które tworzą sprzyjającą dla organizacji sytuację w otoczeniu. Są to te kierunki

działań, które mogą w przyszłości przynieść korzyści materialne i niematerialne dla danej

organizacji, pod warunkiem jednak, gdy organizacja wykorzysta swoje silne strony i

ograniczy słabości.

Zagrożenia to przede wszystkim zewnętrzne czynniki negatywne (wydarzenia i

procesy w otoczeniu), które tworzą niesprzyjającą dla organizacji sytuację w otoczeniu.

Zagrożenia te są postrzegane przez dana organizację jako bariery, utrudnienia i

niebezpieczeństwa. Do zagrożeń, które mogą wpłynąć na funkcjonowanie organizacji w

danym otoczeniu można zaliczyć wzrost wymagań konsumentów, wejście na rynek nowego,

silnego konkurenta itp.

Ocena silnych i słabych stron (w zakresie turystyki) organizacji jaką może być dana

gmina jest przede wszystkim oceną jej potencjału turystycznego. Ocenę tychże zasobów

można dokonać w przekroju funkcjonalnym poprzez rozpatrywanie różnych zakresów

działalności gminy, a mianowicie:

– efektywność podejmowanych działań w obszarze marketingu turystycznego przez

władze gminy; wielkość sprzedaży i udział w rynku; znajomość marki lokalnego

produktu turystycznego wśród potencjalnych klientów; sprawność kanałów

2

dystrybucji; jakość i innowacyjność produktów turystycznych w stosunku do

konkurencyjnych produktów innych gmin;

– oferowane produkty turystyczne i proces ich produkcji; jakość infrastruktury

turystycznej i paraturystycznej, dostępność do tej infrastruktury ze strony turystów;

– wydatki i dochody budżetowe gminy wynikające z rozwoju turystyki; ponoszone

koszty wynikające z inwestycji turystycznych i paraturystycznych;

– posiadany wykwalifikowany w obszarze turystyki personel (szczebla kierowniczego i

wykonawczego) – zarówno ten zatrudniony w podmiotach świadczących usługi

turystyczne, jak podlegający władzom gminy, odpowiedzialny za rozwój turystyki;

charakterystyka stylu zarządzania turystyką w gminie (funkcje i zakres zadań

turystycznej jednostki organizacyjnej lub menedżera turystyki);

– podejmowane działania w obszarze badań i rozwoju lokalnej turystyki.

Szanse i zagrożenia występujące w otoczeniu gminy można rozpatrywać na dwa

sposoby – poprzez rozpatrywanie elementów otoczenia w ujęciu przedmiotowym i

podmiotowym. W ujęciu przedmiotowym bada się przede wszystkim czynniki ekonomiczne,

prawne, demograficzne, społeczne, kulturowe, techniczne i ekologiczne. W ujęciu

podmiotowym bada się konsumentów, dostawców, konkurentów istniejących i potencjalnych,

agendy rządowe i inne ośrodki władzy, organizacje społeczne, stowarzyszenia branżowe,

społeczności lokalne, media.

Uwzględniając, iż konkurencja i zasoby są typowymi obszarami badań w analizie

SWOT, jej metodyka może być wykorzystana do oceny potencjału turystycznego gmin Police

i Nowe Warpno na konkurencyjnym rynku turystycznym. Analiza SWOT pozwoli

odpowiedzieć na pytanie, czy badane gminy ze swoim potencjałem turystycznym będą w

stanie osiągnąć cel gospodarczy w postaci stworzenia atrakcyjnej oferty turystycznej dla

potencjalnych turystów.

W ramach prowadzonej analizy SWOT należy określić czynniki kształtujące słabe i

mocne strony oraz szanse i zagrożenia. Działania takie są pomocne w przypadku

porównywania dwóch odpowiadających sobie elementów analizy np. szans z zagrożeniami

oraz słabych stron z silnymi. Poszczególnym elementom należy przypisać przy użyciu

metody eksperckiej wartość względną (rangi od 1 do 5). W zależności od ważności ich

wpływu na analizowaną jednostkę, poszczególnym elementom przypisuje się właściwą im

ocenę (od 1 do 10). Kolejnym działaniem będzie określenie oceny końcowej adekwatnej dla

każdej części analizy SWOT (określanej wynikiem lub też oceną częściową), która jest sumą

iloczynów wartości względnych i ocen. Na podstawie tego można określić, która ze stron

3

analizy SWOT jest ważniejsza, oraz jaka jest siła oddziaływania tychże elementów analizy na

funkcjonowania badanej jednostki. Wyniki przeprowadzonych badań pomogą wskazać

kierunki rozwoju i podjąć właściwe działania w kolejnym okresie.

2. Charakterystyka gmin Police i Nowe Warpno

Nowe Warpno położone jest nad Zalewem Szczecińskim w pobliżu granicy posko-

niemieckiej. Położenie gminy jest wyjątkowe. Dwa półwyspy wcinają się tutaj głęboko w

jezioro Nowowarpieńskie, łączące się z Zalewem Szczecińskim. Miasto Nowe Warpno leży

na cyplu południowym, gdzie Puszcza Wkrzańska dochodzi do jeziora i zalewu. Północny

półwysep obejmuje Podgrodzie, gdzie najprawdopodobniej istniała pierwsza lokalizacja

Nowego Warpna.

Miasto posiada charakterystyczny średniowieczny układ urbanistyczny w kształcie

prostokąta z jedną główną drogą dojazdową. Od północnej strony linia brzegowa wyznaczona

jest portem komunalnym oraz Morskim Przejściem Granicznym, które funkcjonuje przez cały

rok. Pływające tutaj promy w niewielkich odstępach czasu przewożą turystów do odległego o

1800 metrów Altwarp oraz do innych miejscowości położonych nad Zalewem Szczecińskim.

Gmina Police należy do jednej z większych w województwie zachodniopomorskim.

Położona na Nizinie Szczecińskiej zajmuje obszar 25142 ha. Na jej terenie, oprócz miasta

Police funkcjonuje także 12 sołectw. Od północy Police graniczą z gminą Nowe Warpno, od

południa – ze Szczecinem i Dobrą, od wschodu – z gminą Goleniów, którą oddziela od Polic

rzeka Odra, a od zachodu z powiatem niemieckim Uecker-Randow, położonym na terenie

Meklemburgii Pomorza Przedniego.

Pod względem inwestycji ekologicznych Police należą do wiodących gmin w kraju.

Pasy zadrzewień wokół ZCH "Police S.A.” oraz zabezpieczenia techniczne chronią gminę

przed niekorzystnym wpływem kombinatu. W ramach realizowanego od 1994 r. programu

ekorozwoju zmodernizowano wszystkie kotłownie komunalne i systematycznie unowocześnia

się indywidualne systemy grzewcze. W Policach śmieci są selekcjonowane, a następnie

przerabiane w nowoczesnym Zakładzie Odzysku i Składowania Odpadów Komunalnych w

Leśnie Górnym. Lasy stanowią ważny walor przyrodniczy i turystyczny gminy Police.

Zajmują one 12 tys. ha powierzchni, tj. około 50% powierzchni gminy.

4

Obie gminy położone są nad Zalewem Szczecińskim – jest to basen ujściowy Odry,

położony w Polsce i Niemczech2. Od północy zamykają go wyspy Uznam i Wolin. Z Morzem

Bałtyckim Zalew Szczeciński łączy się cieśninami: Pianą (na zachodzie), Świną (między

wyspami Uznam i Wolin) i Dziwną (na wschodzie). Powierzchnia Zalewu Szczecińskiego

wynosi 687 km2, jego głębokość dochodzi do 9 m (średnia 4 m). Zalew powstał przez

wtargnięcie na ląd morza w czasie transgresji litorynowej. Słaba wymiana wód doprowadziła

do nieznacznego zasolenia (0,5-2‰). Dzieli się na część wschodnią – Wielki Zalew i

zachodnią – Mały Zalew. Przez zalew prowadzi pogłębiony tor wodny ze Szczecina do

Świnoujścia, stanowiący ważną drogę żeglugi. W wodach zalewu występują ryby

słodkowodne przystosowane do wody słonawej (płoć, leszcz, sandacz, szczupak, węgorz,

okoń). Główne porty rybackie to Wolin, Stepnica i Nowe Warpno.

3. Aktywność władz lokalnych gmin Police i Nowe Warpno w zakresie turystyki

Wyniki przeprowadzonych w 2004-2005 roku badań aktywności władz lokalnych w

zakresie turystyki wskazują, że badane jednostki samorządowe nie posiadają opracowanej

strategii rozwoju turystyki. Podejmują natomiast różnorodne działania ukierunkowane na

aktywizację turystyczną, tj. system zachęt i preferencji dla inwestorów turystycznych,

promocję, inwestycje infrastrukturalne, oznakowanie dróg, tras i obiektów turystycznych,

przygotowywanie miejsc do uprawiania sportu i rekreacji oraz dbałość o czystość i estetykę

gminy. Wśród stosowanych preferencji i zachęt dla podmiotów gospodarczych

zamierzających inwestować w sektorze turystycznym obie gminy stosują przyspieszenie

procedury administracyjnej oraz oferują pod inwestycje tereny atrakcyjne turystycznie3.

Gmina Police dodatkowo stosuje preferencje podatkowe.

W zakresie działań ukierunkowanych na wydłużenie sezonu turystycznego badane

jednostki organizują imprezy sportowe poza sezonem, a gmina Police również imprezy

artystyczne.

Wśród form promocji turystycznej wykorzystywanych przez badane gminy

wymieniono udział w targach krajowych, wydawanie katalogów, informatorów oraz stronę

internetową. Gmina Nowe Warpno współpracuje również z organizacjami turystycznymi.

2 www.zagle.onet.pl oraz www.poland-tourism.pl 3 Tereny atrakcyjne turystycznie to tereny, będące w bliskości walorów lub atrakcji turystycznych, mogące po odpowiednim zagospodarowaniu służyć do realizacji turystycznych celów gospodarczych.

5

Badane gminy oceniają zaangażowanie władz powiatowych i regionalnych w rozwój

turystyki jako zbyt mały. Deklarują jednocześnie chęć wstąpienia do Zachodniopomorskiej

Regionalnej Organizacji Turystycznej oraz utworzenia lokalnej organizacji turystycznej na

obszarze Powiatu Polickiego.

Gmina Police od lat pozyskuje środki finansowe z Unii Europejskiej na

przedsięwzięcia turystyczne i paraturystyczne, natomiast gmina Nowe Warpno dotychczas nie

korzystała z takich możliwości finansowania projektów inwestycyjnych. Obie jednostki

planują inwestycje bezpośrednio bądź pośrednio związane z turystyką, co może być okazją do

bliższej współpracy w tym zakresie (gmina Nowe Warpno może wykorzystać doświadczenie

gminy Police w pozyskiwaniu tego rodzaju środków finansowych).

W badanych gminach nie ma wydzielonej komórki organizacyjnej, która zajmowałaby

się sprawami związanymi z turystyką. W Policach częściowo zadania te pełni Wydział

Promocji i Informacji.

Gmina Nowe Warpno w przeciwieństwie do Polic nie była w stanie określić

wysokości środków budżetowych przeznaczonych na promocję turystyczną oraz inwestycje

turystyczne. Żadna z jednostek również nie oszacowała przychodów z turystyki, jak i nie

prowadziła jakichkolwiek badań rynku turystycznego.

Reasumując przeprowadzone badania należy podkreślić, że mimo braku

opracowanych programów czy strategii rozwoju turystyki, badane gminy prowadzą szereg

działań związanych z aktywizacją turystyki. Bardziej aktywna jest gmina Police, z kolei

gmina Nowe Warpno, co warto zaznaczyć, traktuje turystykę jako istotny czynnik rozwoju

gminy. W tabeli 1 zaprezentowano dane dotyczące wybranych działań w zakresie turystyki,

jakie podejmują gminy Police i Nowe Warpno.

Tabela 1. Aktywność władz lokalnych gmin Police i Nowe Warpno w zakresie turystyki

Wyszczególnienie Nowe Warpno Police Strategia rozwoju turystyki nie nie System zachęt i preferencji dla inwestujących w sektorze turystycznym w tym: – preferencje podatkowe – przyspieszenie procedury administracyjnej – uzbrajanie terenów przeznaczonych pod inwestycje

turystyczne

tak

nie tak

nie

tak

tak tak

nie

Formy promocji turystycznej w tym: – udział w targach krajowych – udział w targach zagranicznych – wydawanie katalogów, folderów itp. – reklama prasowa – reklama radiowa

tak

tak nie tak nie nie

tak

tak nie tak nie nie

6

– Internet tak tak Inwestycje gminne o charakterze infrastrukturalnym tak tak Współpraca z organizacjami turystycznymi tak nie Oznakowanie dróg, tras, obiektów turystycznych tak tak Organizacja imprez sportowych poza sezonem tak tak Organizacja imprez artystycznych poza sezonem nie tak Planowane inwestycje turystyczne tak tak Pozyskiwanie środków finansowych z Unii Europejskiej na przedsięwzięcia w obszarze turystyki nie tak

Źródło: badania ankietowe gmin Police i Nowe Warpno.

4. Identyfikacja silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń w odniesieniu do turystyki w

gminach Police i Nowe Warpno

Rangowanie i szacowanie silnych i słabych stron oraz szans i zagrożeń w odniesieniu

do turystyki w gminach Police i Nowe Warpno zostało przeprowadzone w oparciu o metodę

ekspercką. Poszczególnym elementom przypisano wartość względną (rangi od 1 do 5), a

następnie w zależności od ważności ich wpływu na analizowaną jednostkę przypisano

właściwą im ocenę (od 1 do 10). Do rangowania i szacowania wybrano po 18

najistotniejszych słabych i silnych stron oraz po 10 najważniejszych z punktu widzenia

rozwoju turystycznego szans i zagrożeń występujących w otoczeniu rynkowym. Wyniki

dokonanej analizy przedstawia tabela 2.

Tabela 2. Analiza SWOT rozwoju turystyki w gminach Police i Nowe Warpno

SILNE STRONY SŁABE STRONY

Lp. Kryteria oceny Wartość względna (ranga)

Ocena Kryteria oceny Wartość względna (ranga)

Ocena

1. Przygraniczne położenie 5 7

Niedostatecznie rozwinięta sieć drogowa co wskazuje na słabą dostępność komunikacyjną

4 8

2. Położenie nad Zalewem Szczecińskim 5 9

Nierównomierne rozłożenie walorów turystycznych

4 6

3. Bliskie położenie Szczecina i Berlina 5 8

Brak kompleksowej oferty dla najważniejszych segmentów rynku zagranicznej turystyki przyjazdowej (np. segmentu niemieckiego czy skandynawskiego)

3 7

4. Duża powierzchnia obszarów wiejskich 3 5

Słabe przygotowanie gminy Nowe Warpno do korzystania ze wsparcia finansowego Unii

4 8

7

Europejskiej

5.

Duża powierzchnia obszarów leśnych o znacznym potencjale turystycznym i przyrodniczym (duża lesistość – duży potencjał turystyczny Puszczy Wkrzańskiej)

4 8

Niewielka aktywność władz lokalnych w zakresie stosowania różnego rodzaju zachęt i preferencji dla inwestujących w sektor turystyczny, takich jak preferencje podatkowe, uzbrajanie terenów

3 6

6.

Korzystne warunki rozwoju turystyki zarówno w sensie przestrzennym jak i jakościowym

4 7

Nienależyte wyeksponowanie i promowanie posiadanych walorów turystycznych

3 5

7. Duża różnorodność przyrodniczo-krajobrazowa

4 6

Brak kompleksowego zagospodarowania Zalewu Szczecińskiego dla potrzeb uprawiania żeglarstwa morskiego

4 9

8. Wzrastająca aktywność gospodarcza i społeczna mieszkańców

4 6

Brak infrastruktury turystycznej (w szczególności hotelarskiej i gastronomicznej) o międzynarodowym standardzie

4 8

9. Sprzyjające warunki rozwoju żeglarstwa i turystyki wodnej

5 8

Brak odpowiedniej informacji turystycznej w językach obcych, szczególnie najbliższych sąsiadów

3 4

10. Sprzyjające warunki do rozwoju gospodarczego 4 7

Niska świadomość władz samorządowych i społeczności lokalnej na temat korzyści płynących z rozwoju turystyki

3 6

11. Istniejący plan sieci ścieżek rowerowych i tras turystycznych

3 5

Niedostateczna koordynacja działań pomiędzy poszczególnymi podmiotami gospodarki turystycznej oraz władzami samorządowymi

4 7

12.

Różnorodność form obszarów prawnie chronionych z powodu ich ekologicznych wartości

3 5 Brak wystarczającego bezpieczeństwa turystów, zwłaszcza zagranicznych

4 6

13. Różnorodność form krajobrazu kulturowego 3 4 Wysoka sezonowość

popytu 5 7

14. Poprawiający się stan środowiska naturalnego 4 5

Nierównomierne rozmieszczenie bazy noclegowej

4 6

15.

Podejmowanie przez władze lokalne działań ukierunkowanych na aktywizację turystyczną

3 5

Słabo rozwinięta infrastruktura turystyczna umożliwiająca wypoczynek turystom niezależnie od wahań pogody

4 7

8

16. Oferowanie inwestorom terenów atrakcyjnych turystycznie

3 5

Niewielka oferta dla odwiedzających jednodniowych oraz przejeżdżających tranzytem

4 7

17.

Stosowanie przyspieszonej procedury administracyjnej dla inwestorów turystycznych

3 5 Słabo rozwinięta sieć punktów informacji turystycznej

3 6

18.

Wykorzystywanie przez władze lokalne Internetu oraz katalogów turystycznych do promocji turystycznej

3 4 Brak opracowanych lokalnych strategii rozwoju turystyki

3 6

RAZEM 430 RAZEM 443 -13

SZANSE ZAGROŻENIA

Lp. Kryteria oceny Wartość względna (ranga)

Ocena Kryteria oceny Wartość względna (ranga)

Ocena

1.

Rozwój współpracy gospodarczej i społecznej w obszarze przygranicznym i w aspekcie transgranicznym

5 7 Brak napływu do gmin wystarczającego kapitału, w tym zagranicznego

4 9

2.

Dostępność funduszy finansowych, w tym strukturalnych Unii Europejskiej

4 8

Silna konkurencja w obszarze turystyki ze strony polskich gmin i ościennych regionów turystycznych

4 8

3. Postępujący rozwój ekonomiczny regionów transgranicznych

3 7 Zbyt powolna modernizacja i restrukturyzacja wsi

3 6

4.

Stały rozwój małej i średniej przedsiębiorczości w usługach

4 8

Duży wpływ na funkcjonowanie rynku turystycznego sezonowości turystycznej

4 9

5.

Rozwój alternatywnych pozarolniczych źródeł utrzymania mieszkańców wsi (np. agroturystyka, ekoturystyka)

4 6

Konkurencyjność regionów turystycznych: skandynawskich i niemieckich

3 6

6. Rozwój różnorodnych form turystyki 4 8

Niestabilność rynku turystyki przygranicznej (wyrównywanie się cen po obu stronach granicy)

4 6

7.

Rozwój infrastruktury turystycznej z szeroką ofertą dla różnych grup zainteresowań

4 6

Niska koncentracja działań marketingowych i środków finansowych na promocję turystyczną

3 6

8. Opracowanie i realizacja regionalnej turystycznej strategii marketingowej

3 7

Niewypracowany wizerunek gmin nadzalewowych jako celu podróży turystycznych na rynku krajowym i międzynarodowym

3 8

9. Turystyka nad Zalewem Szczecińskim jako alternatywa dla turystyki

4 8 Problemy z zapewnieniem wystarczającego

2 5

9

nadmorskiej województwa zachodniopomorskiego

bezpieczeństwa turystom przyjeżdżającym do Polski

10.

Obszar gmin miejscem destynacji turystycznej dla mieszkańców m.in. Szczecina i Berlina

5 7

Brak polityki finansowej, w tym kredytowej, odpowiadającej potrzebom w zakresie turystyki

3 7

RAZEM 288 RAZEM 237 +51

Źródło: opracowanie własne.

Podsumowanie

Przedstawiona analiza SWOT wskazuje na duże możliwości rozwoju turystyki w

badanych gminach. Słabe strony w niewielkim stopniu przeważają nad silnymi stronami,

natomiast szanse w znacznym stopniu przeważają nad zagrożeniami. Oznacza to, że gminy

Police i Nowe Warpno są obszarem posiadającym pewien potencjał turystyczny, przy czym

widoczny jest znaczny niedorozwój turystyczny. Problem ten, nie rozwiązany w najbliższym

czasie, może doprowadzić do pogłębienia się różnic między silnymi i słabymi stronami,

wpływając na przewagę tych drugich. Wiele słabych stron wynika z braku przygotowania

gmin do działań proturystycznych. Widoczna jest szczególnie różnica oczekiwań między

różnymi beneficjentami rozwoju turystycznego w analizowanych jednostkach. Brak

współpracy na różnych szczeblach systemu zarządzania gminą oraz widoczny brak struktur

systemu zarządzania turystyką przyczynia się do uaktywniania się punktów krytycznych

(słabych stron) przemysłu turystycznego. Poszczególne gminy artykułują różne podejścia do

problematyki rozwoju przemysłu turystycznego. Władze samorządowe nie posiadają jasno

sprecyzowanej wizji rozwoju turystyki na własnym obszarze. Posiadanie określonych

walorów oraz atrakcyjna lokalizacja nie jest równoznaczne z odniesieniem sukcesu

gospodarczego w obszarze turystyki. Kreowanie produktów turystycznych wymaga podjęcia

wielu działań o charakterze systemowym, integrującym zarówno władze gminne i powiatowe,

jak też lokalną przedsiębiorczość i społeczność oraz partnerów transgranicznych. Szczególnie

ważna jest współpraca gmin sąsiadujących ze sobą, zarówno w układzie krajowym, jak i

transgranicznym, zwłaszcza w zakresie zagospodarowania i promocji wspólnych walorów i

atrakcji turystycznych (wyznaczanie i oznakowanie szlaków turystycznych, wydawanie

katalogów i folderów turystycznych itp.). Widoczna jest potrzeba większego zaangażowania

się władz lokalnych w kształtowanie właściwej polityki turystycznej, a poprzez nią

10

identyfikowanie celów strategicznych, które będą mogły stanowić podstawę do budowania

strategii rozwoju turystyki.

Przewaga szans nad zagrożeniami pozwala na wskazanie konkretnych działań

proturystycznych, które pozwolą osiągnąć wysoką konkurencyjność przemysłu turystycznego

badanych gmin. Gminy Police i Nowe Warpno mogą być atrakcyjnym miejscem destynacji

turystycznej dla mieszkańców aglomeracji szczecińskiej i berlińskiej, pod warunkiem

odpowiedniego zagospodarowania i promocji posiadanych walorów turystycznych, w

szczególności Zalewu Szczecińskiego oraz Puszczy Wkrzańskiej. Oferta turystyczna

kształtowana w oparciu o walory analizowanych gmin może być alternatywą, ale też i silną

konkurencją dla ofert pasa nadmorskiego województwa zachodniopomorskiego oraz

niemieckiego powiatu Uecker–Randow, zwłaszcza w odniesieniu do turystyki

kwalifikowanej. Ważnym elementem strategii rozwoju turystycznego w takim przypadku jest

podjęcie kompleksowych działań w zakresie kształtowania produktu markowego, a następnie

jego promocja i dystrybucja (np. zintegrowanego szlaku żeglarsko-rowerowego). Skuteczność

działań promocyjnych powinna wspierać dobrze rozwinięta infrastruktura turystyczna i

paraturystyczna, a zwłaszcza odpowiednia dostępność komunikacyjna oraz właściwie

zaakcentowana lokalizacja, decydująca o specyficznym i unikatowym charakterze badanego

obszaru.

SWOT analysis of tourism development in Police and Nowe Warpno communes

Summary

In the paper there is conducted a SWOT analysis about tourism development Police

and Nowe Warpno communes. In particular paper discusses main premises regarding

SWOT analysis as an analytical tool and describes communes Police and Nowe

Warpno. The article gives an assessment of local governments activities in

field of tourism and identification of strengths and weaknesses as well as

threats and opportunities regarding tourism development in the area.

Translated by Dawid Milewski

11

Sabina Ren

Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa w Gorzowie Wielkopolskim

Agnieszka Wartecka-Ważyńska

Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu

Katedra Ekonomiki i Organizacji Turystyki

WYZNACZNIKI POLITYKI TURYSTYCZNEJ

W ŚWIETLE POLITYKI REGIONALNEJ WOJEWÓDZTWA LUBUSKIEGO

Abstrakt: W artykule omówiono czynniki prawne, ekonomiczne, społeczne i

przyrodniczo-ekologiczne wpływające na politykę turystyczną na przykładzie województwa

lubuskiego. Wskazane determinanty wpływają na rozwój turystyki w województwie

lubuskim. Uwarunkowania te stanowią model rozwoju turystyki w odniesieniu do innych

województw. Turystyka może stanowić bardzo ważne tworzywo strategii i polityki rozwoju

województwa, powiatu czy gminy. Regionalne i lokalne wspólnoty samorządowe

wyodrębniają na ich szczeblach politykę turystyczną.

Słowa kluczowe: polityka turystyczna, turystyka, uwarunkowania społeczno-

ekonomiczne.

I. WSTĘP

Województwo jest najwyższą jednostką podziału administracyjnego kraju, i zajmuje

istotne miejsce w układzie organizacyjno-strukturalnym państwa. Wyróżnia się ono pewnym

stopniem samodzielności, rozumianym przeważnie jako niezależność decyzyjna władz

regionalnych od władz centralnych. Rozwój turystyki w województwie przyczynia się do

dynamiki wzrostu gospodarki regionalnej i podniesienia poziomu życia jego mieszkańców.

Turystyka stymuluje rozwój regionów i jest uwzględniana przy strategii ich rozwoju. Cele te,

zdefiniowane ustawowo, mają szansę realizacji właśnie dzięki turystyce i na drodze

kształtowania turystycznej funkcji regionów Polski.

Regionalna współpraca samorządowa przez swoje organy, tj. sejmiki zarząd

województwa, uwzględniają m.in. taki cel, jak „pielęgnowanie polskości oraz rozwój i

kształtowanie świadomości narodowej, obywatelskiej i kulturowej mieszkańców’’. Kolejnym

celem strategii rozwoju regionu jest pobudzanie aktywności gospodarczej. Dotychczasowy

rozwój turystyki krajowej i zagranicznej, duży potencjał tego sektora usług, a także

oddziaływanie turystyki na inne sektory gospodarki regionalnej i krajowej oraz sfery

gospodarowania (produkcji dóbr i usług, podziału, wymiany oraz konsumpcji) sprawiają, że

turystyka będzie nadal odgrywać rolę czynnika aktywizacji gospodarczej regionów i

miejscowości turystycznych. Ekonomiczna funkcja turystyki poprzez samorząd wojewódzki i

lokalny wykorzystuje turystykę jako czynnik wzrostu aktywności gospodarczej regionu.

Według ustawy o samorządzie województwa podstawowym celem strategii rozwoju jest

zachowanie wartości środowiska kulturalnego i przyrodniczego, przy uwzględnianiu potrzeb

przyszłych pokoleń. Warunkiem rozwoju turystyki w regionie są walory naturalne, kulturowe

i społeczne. Racjonalna polityka przestrzenna, władz samorządowych może zapewnić

odpowiednie dla rozwoju turystyki środowisko naturalne i zapobiegać degradacji tego

środowiska oraz podnieść świadomość ekologiczną turystów i ludności miejscowej.

Ponadto w rozwoju regionalnym turystyka przyczynia się do wzrostu dochodów ludności i

zatrudnienia oraz stymuluje rozwój małych i średnich przedsiębiorstw. Wpływa też na

wyrównanie poziomu gospodarczego obszarów subregionalnych.

Turystyka pełni ważną rolę w promocji walorów i możliwości rozwojowych regionu.

Zwiększający się ruch turystyczny współdziała w wypełnieniu tego zadania. Rozwój turystyki

lokalnej odbywa się na ogół w ramach upoważnienia społecznego. Społeczność dyskutująca

projekt turystyczny i akceptująca jego realizację rozumie uwarunkowania społeczne,

ekonomiczne i środowiskowe, będące konsekwencją podjętej decyzji. Podwyższone poczucie

tożsamości i dumy lokalnej to kolejna korzyść będąca rezultatem rozwoju turystyki lokalnej.

Jej źródłem jest zaangażowanie się w poznanie i ocenę zasobów lokalnych: miejsc, cech

charakterystycznych, ludzi, historii itp.

Istotnymi determinantami rozwoju polityki regionalnej są uwarunkowania prawne,

ekonomiczne, społeczno-kulturowe i przyrodniczo-ekologiczne.

II. DETERMINANTY PRAWNE ROZWOJU POLSKIEJ GOSPODARKI TURYSTYCZNEJ

Uwarunkowania prawne w dziedzinie polskiej gospodarki turystycznej coraz bardziej

upodabniają się do obowiązujących w pozostałych krajach Unii Europejskiej. Integracja z

Unią Europejska stała się szansą dla rozwoju polskiej turystyki. Spowodowała zwiększenie

inwestycji w zakresie zagospodarowania turystycznego, a to zdecydowanie podniosło

atrakcyjność naszego kraju. Poprawił się wizerunek Polski za granicą. Kraje należące do Unii

Europejskiej wykazały większe zainteresowanie Polską. Udział polskich przedsiębiorstw w

rynku UE jest istotny i stwarza nowe możliwości działania. Polscy przedsiębiorcy mogą

realizować usługi turystyczne dla obywateli państw Unii Europejskiej, na warunkach

zawartych w układzie europejskim.

Przyjęty porządek prawny pozwala traktować turystykę jako element gospodarki

zarówno w ujęciu makro i mikrosystemowym. Na podstawie obowiązujących aktów

prawnych można zauważyć, że zasady funkcjonowania współczesnej turystyki opierają się o

przepisy z różnych dziedzin, co świadczy o interdyscyplinarnym charakterze turystyki i jej

wieloczynnikowych uwarunkowaniach rozwojowych. Spośród regulacji prawnych UE

dotyczących podejmowania działalności i świadczenia usług, sektora turystycznego

najistotniejsze są: Artykuł 52 i 58 Traktatu o utworzeniu Wspólnoty Europejskiej –

wprowadzające swobodę zakładania przedsiębiorstw i świadczenia usług, dyrektywa 99/42,

ustanawiające procedurę ustanawiania kwalifikacji w zakresie działalności zawodowych,

objętych dyrektywami o liberalizacji i środkach przejściowych oraz uzupełniających ogólne

zasady uznawania kwalifikacji.

Stąd wśród istotniejszych dla rozwoju turystyki uwarunkowań prawnych należy

wyróżnić następujące obszary zainteresowania polskiego ustawodawcy:

1. struktury organizacyjne państwa (podział administracyjny i kompetencyjny w

kraju i jego wpływ na turystykę w województwie, powiecie, gminie),

2. przedsiębiorcy turystyczni (organizacja i sprzedaż imprez turystycznych,

świadczenie usług hotelarskich, usług przewodnika i pilota wycieczek, przez

krajowych i zagranicznych przedsiębiorców w regionie),

3. turystyka aktywna i poznawcza (ochrona dóbr kultury i przyrody, tworzenie

oraz funkcjonowanie obiektów muzealnych, parków, rezerwatów, szlaków

turystycznych na terenie województwa),

4. turystyka zagraniczna (organizacja i funkcjonowanie przejść granicznych,

odpraw celnych i obrotu walutami w regionie granicznym).

Warto podkreślić, że istotnym determinantem uwzględnianym przy opisanej powyżej

klasyfikacji był wpływ przepisów na rozwój regionalnej polityki turystycznej. Obszary

oddziaływań uwarunkowań prawnych na turystykę w województwie lubuskim przedstawia

rysunek 1.

Ryc. 1. Obszary uwarunkowań prawnych w zakresie turystyki w województwie lubuskim Źródło: opracowanie własne.

Zdecydowane znaczenie dla rozwoju regionalnej polityki turystycznej mają akty

prawne dotyczące zagadnień związanych z regionalizmem i kształtem struktur

organizacyjnych państwa, w tym szczególnie obszarów samorządowych w odniesieniu do

jednostki przestrzennej, jaką jest województwo. Kolejną grupę przepisów tworzą te, które

wpływają bezpośrednio na funkcjonowanie przedsiębiorcy turystycznego, a w konsekwencji

na całą branżę turystyczną w regionie. Najlepszym tego przykładem jest ustawa o usługach

turystycznych regulująca zagadnienie dotyczące biur podróży, obiektów hotelarskich oraz

pilotażu i przewodnictwa. Na następną grupę aktów prawnych składają się te, które traktują o

turystyce aktywnej i poznawczej, uwzględniające przepisy z dziedziny ochrony dóbr przyrody

i kultury. Ze względu na graniczne położenie województwa lubuskiego zasadnym jest

wyodrębnienie także ustaw i rozporządzeń traktujących o turystyce zagranicznej, czyli

przekraczaniu granicy, ułatwieniach i ograniczeniach celnych, dewizowych. Mając na

uwadze, że polityka turystyczna w regionie w pełni koegzystuje z kształtowaną polityką

turystyczną na szczeblu ogólnokrajowym, nie sposób pominąć norm prawnych regulujących

ogólną działalność gospodarczą, podatki, ubezpieczenia, przewozy, zagospodarowanie

przestrzenne. Pełny obraz uwarunkowań prawnych uzupełniają Dyrektywy Rady Unii

Europejskiej z dziedziny turystyki.

Kompleksowa analiza uwarunkowań organizacyjno – prawnych w zakresie rozwoju

turystyki w regionie, na podstawie badań literaturowych i aktów prawnych regulujących

zarządzanie gospodarką turystyczną w obszarze gminy, powiatu i województwa pozwoliła

wskazać mechanizmy i relacje pomiędzy podmiotami kreującymi w zakresie organizacyjnym

regionalną politykę turystyczną. Wyposażenie poszczególnych podmiotów w obowiązujące

instrumenty prawne1 pozwoliło wysnuć następujące wnioski mające wpływ na rozwój

turystyki w województwie lubuskim:

− podział kompetencji na szczeblu administracji rządowej i samorządowej jest

mało klarowny i hamuje procesy wspierające rozwój turystyki,

− działalność Polskiej Organizacji Turystycznej nie aktywizuje polityki

turystycznej w regionie o małych zasobach i potencjale rozwojowym

umiarkowanym,

− obowiązujące instrumenty prawno-administracyjne posiadane przez samorządy

terytorialne stanowią podstawę stymulowania rozwoju turystyki w regionie,

który następuje poprzez aktywność i przedsiębiorczość władz samorządowych

oraz współdziałanie z sektorem prywatnym o zasięgu lokalnym i

ogólnokrajowym,

− brak regulacji prawnych i właściwych mechanizmów kontrolnych w stosunku do

szarej strefy w turystyce wpływa destymulująco na rozwój regionalnej branży

turystycznej ,

− ustawa o usługach turystycznych jest restrykcyjna w stosunku do legalnie

działających przedsiębiorców turystycznych, nie uwzględnia unormowania

przepisów w stosunku do działalności niekomercyjnej, co wpływa na niską

jakość świadczonych przez nich usług,

1 Ustawa o usługach turystycznych z dn. 29.08.1997 (z póz. zm.), Ustawa z dn. 15.02.62 o ochronie dóbr kultury (z póż. zm.), Ustawa z dn. 23.07.2003 o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i in.

− brak wykrystalizowanej spójnej koncepcji rozwoju turystyki na wszystkich

szczeblach samorządowych wpływa deaktywizująco na obszar regionalnej

turystyki, aktywna polityka turystyczna w województwie możliwa jest przy

znaczącym zaangażowaniu samorządów szczebla gminnego, powiatowego i

wojewódzkiego do współpracy w zakresie turystyki.

Biorąc pod uwagę aktualne potrzeby i warunki rozwoju turystyki w województwie

lubuskim należy zaznaczyć, że skala problemów o charakterze organizacyjno- prawnym jest

ogromna. Rozwój regionalnej gospodarki turystycznej jako proces o charakterze

przyczynowo-skutkowym jest ściśle powiązany z poziomem rozwoju gospodarki całego

regionu, skutkiem tego rozwoju może być przyspieszenie dalszego wzrostu czy też napływu

inwestycji również w obszarze turystyki. Czynniki powodujące te zmiany są ściśle

uzależnione od uwarunkowań organizacyjno – prawnych funkcjonujących w danym regionie.

Te z kolei kształtowane są przez ingerencję państwa, gwarantującą kontrolę przekształceń

struktur regionalnych w celu prawidłowego rozwoju województwa. Wyznaczają kierunek

kreowania ogólnej regionalnej polityki i stwarzają możliwość decyzji o rozwoju regionalnej

polityki turystycznej na terenie danego obszaru. Wskazane wyżej determinanty wpływające

na rozwój turystyki w regionie lubuskim, z racji swego charakteru (organizacyjno –

prawnego) uwzględniane mogą być przy analizie uwarunkowań modelowego rozwoju

turystyki również w odniesieniu do innych województw.

III. KLASYFIKACJA DETERMINANTÓW EKONOMICZNYCH

Istotne znaczenie dla turystyki w regionach mają instrumenty ekonomiczne, które

mogą być wykorzystane w stymulowaniu rozwoju gospodarki turystycznej. Kwestie

ekonomiczno – finansowe dotyczące rozwoju turystyki w województwie lubuskim

sprowadzają się do dwóch zasadniczych:

1. określenie źródeł finansowania działań inwestycyjnych i modernizacyjnych w

gospodarce turystycznej,

2. określenie instrumentów ekonomicznych sprzyjających rozwojowi tej sfery życia

gospodarczego2.

Konkurencyjność regionu wzrasta dzięki inwestycjom, które przyczyniają się do

korzystnych zmian w technologii, strukturze produkcji i usługach. Zwiększenie inwestycji

wymaga napływu kapitału, również z zewnątrz, bowiem wewnątrzregionalne możliwości

2 Strategia rozwoju turystyki w woj. gorzowskim, red, J. Sikora, Akademia Wychowania Fizycznego w Poznaniu, Poznań 1997, s. 92.

akumulacji kapitału są niewystarczające. Zgodnie z wynikami badań ankietowych

przeprowadzonych w gminach na terenie województwa lubuskiego, praktycznie

zaangażowanie zewnętrznego kapitału prywatnego w rozwój turystyki nie istnieje.

Minimalnie również ocenione zostało przez respondentów zaangażowanie finansowe

regionalnych inwestorów.

Problem finansowania inwestycji turystycznych i paraturystycznych polega na

uwzględnieniu w strategiach rozwoju gmin, powiatów i województwa zagadnień

turystycznych, w celu wykorzystania instrumentów ekonomicznych służących procesowi

rozwojowemu lubuskiego. Stymulowanie rozwoju działalności turystycznej uzależnione jest

od stosowania przez samorząd terytorialny ulg i zwolnień podatkowych, opłat, subwencji,

wydatków budżetowych administracji samorządowej. Wykorzystanie instrumentów

ekonomicznych o charakterze finansowym na terenie województwa w pobudzaniu

działalności podmiotów gospodarujących przedstawia tabela 1.

Instrument ekonomiczny wspiera działalność turystyczną w sposób pośredni zasilając

budżety samorządów i wspierając m.in. zadania inwestycyjne gmin i powiatów oraz w sposób

bezpośredni zachęcając lub zniechęcając podmioty do określonego postępowania. Według

przeprowadzonych badań ankietowych wspomniane oddziaływanie bezpośrednie w

dziedzinie turystyki zadeklarowało jedynie 32 % gmin województwa3.

Wspieranie realizacji polityki turystycznej poprzez stosowanie ulg i zwolnień stanowi

znaczący element w walce konkurencyjnej z innymi regionami o pozyskanie inwestorów.

Często stosowanym instrumentem przez gminy województwa lubuskiego jest zwolnienie

podatkowe od nieruchomości lub rozłożenie płatności na raty. Natomiast system opłat

stosowany przez gminy polega na wprowadzeniu odpłatności za korzystanie z walorów i

lokalnego transportu. Przy udostępnianiu atrakcji można zapewnić bezpłatne korzystanie z

transportu, stosować preferencyjne stawki dla określonych grup turystów lub podwyższać

opłaty. Jednostki posiadające atrakcyjnie turystycznie tereny, o wysokich walorach

przyrodniczych , mają prawo pobierać z tego tytułu tak zwaną opłatę klimatyczną.

3 Szerzej o wspieraniu lokalnej gospodarki turystycznej przez gminy województwa lubuskiego na podstawie badań ankietowych w: rozprawa doktorska S. Ren, Koncepcja rozwoju regionalnej polityki turystycznej na przykładzie województwa gorzowskiego, podrozdziale 5.1.

Tabela 1 Wykorzystanie instrumentów finansowych w pobudzaniu działalności podmiotów gospodarujących w województwie lubuskim Wyszczególnienie Instrumenty ( przykładowe ) 1.Podatki i opłaty lokalne • obniżki stawek podatków lokalnych, np. od

nieruchomości, • wprowadzenie ulg i zwolnień z podatków i

opłat lokalnych, • określenie partycypacji nowego

przedsiębiorstwa w nakładach na infrastrukturę,

• udzielanie ulg i zwolnień w określonych przypadkach,

2.Opłaty i kary za gospodarcze korzystanie ze środowiska z tytułu zanieczyszczenia

• udzielanie gwarancji przedsiębiorstwom, które zaciągają kredyt na inwestycje służące ochronie środowiska,

• podwyższanie opłat za odprowadzenie ścieków do wód,

• ustalanie cen na usługi komunalne, • nakładanie kar za niedotrzymanie norm,

3.Ceny • ceny na usługi komunikacji publicznej 4.Inwestycje • inwestycje własne gmin w infrastrukturę

turystyczną 5.Kredyty - korzystanie ze źródeł obcych w obsłudze bankowej, - tworzenie banków komunalnych,

• obniżanie stopy oprocentowania kredytów przeznaczonych na określone cele,

• stosowaniu określonych preferencji.

6.Obligacje • emitent ( gmina ) może zobowiązać się wobec nabywcy obligacji do spełnienia dodatkowych świadczeń,

7. Fundusze UE wspierające rozwój gospodarczy

• korzystanie z funduszy przeznaczonych na rozwój regionalny lub też sektorowy

Źródło: za E. Nowińska, Model rozwoju lokalnego gmin przygranicznych województwa gorzowskiego, w: Uwarunkowania i kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego województwa gorzowskiego, Red. J.J. Parysek, B. Gruchman, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1998, s. 428-429.

Na obszarze województwa nie wprowadzono preferencyjnych stawek dla turystów. Kilka

gmin lubuskiego o nagromadzonych walorach przyrodniczych zamierza wprowadzić opłatę

klimatyczną. Warto podkreślić, że również wysokość innych opłat ustalonych przez władze

gmin w znaczący sposób wpływa na koszty działalności prowadzonej przez podmioty

gospodarcze, w tym również turystyczne. Zastosowane stawki opłat lokalnych pośrednio

kształtują ceny świadczonych usług turystycznych.

Zastosowanie przez samorządy terytorialne wymienionych wyżej instrumentów

ekonomicznych przyczyniałoby się do tworzenia korzystnych warunków do inwestowania

i prowadzenia działalności turystycznej na terenie województwa lubuskiego.

Do pozostałych instrumentów ekonomicznych, wpływających na rozwój turystyki

zaliczyć również trzeba wydatki budżetowe samorządów, a w szczególności wydatki na

inwestycje i związany z nimi rozwój infrastruktury turystycznej i ogólnej, wydatki na ochronę

i wzbogacenie walorów turystycznych, na promocję turystyczną i szkolenia, doradztwo i inne

cele4.

Działania wykorzystujące instrumentarium ekonomiczno – finansowe w gminach

województwa należą do najbardziej efektywnych. Należy jednak zaznaczyć, że nie na

wszystkie dochody gmina gospodarująca ma wpływ, co było kilkakrotnie podkreślane przez

respondentów w badaniach ankietowych. Według badanych taki stan rzeczy powodował

mniejsze wpływy do budżetów gmin i w konsekwencji ograniczanie wydatków na turystykę,

jako dziedzinę kolejnej potrzeby społecznej. Stąd większość planowanych lokalnych

inwestycji proturystycznych znacznie przesuwała się w czasie lub ustępowała inwestycjom

o charakterze usługowo-handlowym.

Rola samorządu lokalnego polega na uatrakcyjnieniu inwestowania w specjalnej

strefie ekonomicznej5 poprzez obniżanie podatków, rozbudowę infrastruktury albo

udostępnianie gruntów na założenie strefy. Funkcjonowanie przedsiębiorców krajowych

i zagranicznych w obszarze danej strefy aktywizuje rozwój gospodarczy regionu. W związku

z tym poszerzenie terytorialne istniejącej strefy ekonomicznej w województwie w latach

2001- 2003 było dobrym posunięciem władz regionu, gdyż stworzyło szansę na pozyskanie

kolejnych inwestorów.

Reasumując wydaje się, że władze gmin, a także potencjalni inwestorzy pragnący działać

w turystyce mają podstawy do współpracy. Stosowane instrumentarium ekonomiczne stwarza

możliwości aktywizowania rozwoju gospodarki turystycznej w regionie lubuskim. Wymaga

ono jednak konsekwencji w realizacji założeń polityki turystycznej i otwartości na

inwestorów, po przez stosowanie właściwych czynników ekonomicznych pobudzających ich

do działania właśnie na terenie województwa lubuskiego a nie ościennych.

4 H. Kiryluk, K. Michałowski, R. Ziółkowski, Uwarunkowania i kierunki rozwoju turystyki w województwie podlaskim, Wydawnictwo Politechniki Białostockiej, Białystok 2002, s. 159-160. 5 Na terenie województwa lubuskiego funkcjonuje Kostrzyńsko-Słubicka Specjalna Strefa Ekonomiczna S.A. od 1997r.

IV. DETERMINANTY SPOŁECZNO-KULTUROWE I ICH WPŁYW NA ROZWÓJ TURYSTYKI W REGIONIE

Wśród podstawowych uwarunkowań skutecznej polityki proturystycznej w regionie

nie sposób nie wymienić uwarunkowań społeczno – kulturowych. Mowa jest o czynnikach,

które decydują o aktywności społecznej mieszkańców, dziedzictwie kulturowym i wpływają

na wzajemne relacje między turystami a członkami społeczności lokalnej regionu.

Mając na uwadze, że głównymi warunkami rozwoju regionu są te, które wiążą się

z czynnikiem ludzkim, warto podkreślić, że względna stabilność procesów demograficznych

daje pewną trwałość sytuacji demograficznej regionu, niezbędnej do rozwoju lokalnej

gospodarki turystycznej. Opanowanie migracji wewnętrznych i zewnętrznych, proporcjonalne

rozmieszczenie ludności w ośrodkach miejskich i wiejskich (zgodne z atrakcyjnością

turystyczną gmin), tworzenie regionalnych ośrodków naukowych stwarza istotne podstawy do

procesów stabilizacji demograficznej w województwie lubuskim.

Analiza dynamiki zmian wieku ludności, struktury wykształcenia i wielkości

bezrobocia pozwala wysnuć wnioski co do zasadności rozwoju określonych dziedzin

gospodarki na danym obszarze. Do sprzyjających determinantów rozwoju regionalnej

turystyki występujących w województwie lubuskim, należy zaliczyć jeden z wyższych

poziomów przyrostu naturalnego w kraju, znaczący przyrost liczby osób z wyższym

wykształceniem, w tym szczególnie z turystyczno – rekreacyjnym oraz rosnący potencjał

niezagospodarowanej siły roboczej6. Te czynniki, przy ich racjonalnym wykorzystaniu,

pozwalają zabezpieczyć kadry niezbędne do obsługi ruchu turystycznego w regionie .

O ile uwarunkowania ogólnosystemowe rozwoju regionów przyczyniają się do

wsparcia wybranych sektorów to właśnie specyfika społeczno- kulturowa danego obszaru

przyczynia się do sukcesu rozwojowego konkretnego terenu, takiego jak województwo,

gmina czy miejscowość. Jakkolwiek rozwój turystyki uzależniony jest przede wszystkim od

uwarunkowań ekonomicznych tak regionalna turystyka opiera się w znacznym stopniu na

zaangażowaniu społeczności lokalnych w tworzenie klimatu dla turysty.

Wzajemne postawy ludzi wobec siebie w relacjach mieszkaniec – przyjezdny

wyrażają się następującymi zachowaniami:

− zachowaniami tolerancji bądź nietolerancji osobników tych społeczności wobec

przybyszów z zewnątrz, turystów;

6 Wyszczególnione czynniki zostały wyselekcjonowane na podstawie analizy materiału statystycznego za lata 2000-2004 udostępnionego w Lubuskim Urzędzie Statystycznym w Gorzowie Wlkp.

− z przyjmowanymi na siebie przez społeczność lokalną obowiązkami w stosunku do osób

przyjezdnych na własne terytorium, zwłaszcza w zakresie ich bezpieczeństwa;

− z pożądanymi i niepożądanymi wzorcami zachowań;

− z socjopsychologiczną charakterystyką ”obcych”;

− z sytuacjami, w których są oni przez społeczność lokalną akceptowani i takich, kiedy

przybycie przyjezdnych prowadzi do ostrych społecznych konfliktów7.

Specyficzne cechy regionu lubuskiego wyrażane w historii, tradycji, sztuce, języku,

nauce, edukacji i komunikacji tworzą uwarunkowania cywilizacyjno-kulturowe

województwa, mające wpływ na kształtowanie bezpośrednich i pośrednich społecznych

zachowań tak istotnych dla turysty. Pierwszy z wymienionych elementów pozwala

scharakteryzować omawiany obszar jako teren o mieszanym etnicznie składzie ludności,

wnoszącej własne kody i wzorce kulturowe.

Warto podkreślić, że po 1945 roku na terenie obecnego województwa lubuskiego

wymianie uległa cała ludność tego obszaru. Napływające grupy repatriantów pochodziły z

rozmaitych etnicznie regionów kulturowych. Zabużanie, Wielkopolanie, Niemcy polskiego

pochodzenia, Romowie zasiedlili Ziemię Lubuską poszukując swojej tożsamości regionalnej,

szanując jednocześnie odmienność innych grup społecznych i kultywując swoje tradycje.

Należy również zaznaczyć, iż na przestrzeni lat, ta zróżnicowana kulturowo ludność

nie doprowadziła do żadnych otwartych konfliktów między sobą ani w stosunku do

przyjezdnych. Pozwalała za to kształtować zbiorowość o określonych właściwościach,

zróżnicowaną kulturowo i etnicznie, ale także o świadomości wspólnych celów, interesów

czy potrzeb swojej „małej ojczyzny”.

Lubuszanie charakteryzują się otwartością, poszanowaniem, wyrozumiałością

i umiejętnością współistnienia, odrzucili stereotypy myślowe, stąd zagraniczny i krajowy

turysta może liczyć na bardzo korzystny klimat społeczny, ale tylko w obrębie dawnych

obszarów województwa gorzowskiego i zielonogórskiego. Jeszcze obecnie tożsamość

regionalna pierwszego utożsamiana jest wyłącznie z Gorzowem Wlkp. a drugiego z Zieloną

Górą doprowadzając w ten sposób do realnych konfliktów i braku porozumienia również w

dziedzinie wizerunku regionalnej turystyki.

Turysta różnorodność kulturową postrzega jako atrakcję regionu, czego dowodem

są wydarzenia kulturalno -edukacyjno- rozrywkowe zachęcające przyjezdnych do odwiedzin

w regionie lubuskim. Dobrym tego przykładem jest Festiwal Kultury Cygańskiej

7 Op. cit. strategia rozwoju turystyki w woj. gorzowskim… s. 108

w Gorzowie Wlkp., naukowy i kulturowy dorobek Uniwersytetu Viadrina we Frankfurcie

i Collegium Polonicom w Słubicach, Międzynarodowe Spotkania Muzyczne w Zielonej

Górze, Konfrontacje Teatralne w Gorzowie Wlkp. i w Zielonej Górze, Przystanek Woodstock

w Kostrzynie i wiele innych lokalnych inicjatyw o zasięgu ponadgminnym.

Mieszkaniec lubuskiego, jako człowiek pogranicza jest wyposażony w te cechy, które

są istotne dla ludzi pragnących tworzyć regionalną turystykę i środowisko przyjazne dla

turysty. Według J. Nikotorowicza człowiek pogranicza jest:

− tym, który uwalnia się od dogmatów i granic;

− tym, który upomina się o podmiotowość,

− tym, który nie lubi izolacji;

− tym, który lubi budować pomosty;

− tym, który upomina się i tworzy alternatywy;

− tym, który nie chce budować wspólnoty na poczuciu obcości i wrogości8.

Nie można jednak zapomnieć, że województwo lubuskie postrzegane dawniej jako

peryferyjny region kraju, zaczęło czerpać korzyści z przygranicznego położenia. Sąsiedztwo

Niemiec nie pozostaje bez wpływu na lubuski rynek pracy. Czynni zawodowo mieszkańcy

województwa podejmują pracę (legalnie i nielegalnie) poza granicami Polski, m.in.

w regionie przygranicznym lub w pobliżu aglomeracji Berlina. Z drugiej strony Niemcy

inwestując(otwierając działalność gospodarczą czy po prostu robiąc zakupy) po polskiej

stronie granicy również aktywizują rynek pracy w lubuskim. Wraz z pozytywnymi aspektami

otwartości granic i uwarunkowań lokalizacyjnych regionu lubuskiego, nie można zapomnieć

o rozwijających się zjawiskach patologicznych wpływających na bezpieczeństwo turystów.

Pojawiające się oszustwa, przemyt, kradzieże czy „nieporozumienia” gospodarcze wpływają

na liczbę przyjezdnych, ich długość pobytu oraz częstotliwość wizyt. Zgodnie z badaniami

Instytutu Turystyki, turyści zagraniczni przyjeżdżający do Polski w celach typowo

turystycznych, krytykowali przede wszystkim braki poczucia bezpieczeństwa w Polsce,

zarówno mienia jak i osób9.

Turystyka wymuszając ruchliwość społeczną, zwiększa zakres kontaktów krajowych

jak i tych o charakterze międzynarodowym, utrwala lub modyfikuje poglądy o innych

społecznościach. Mając to na uwadze nie można bagatelizować czynnika społeczno-

kulturowego w kreowaniu wizerunku regionu jako obszaru atrakcyjnego turystycznie.

8 J. Nikitorowicz, Pogranicze. Tożsamość. Edukacja międzykulturowa, Politechnika Białostocka, Białystok, 1995, s.12-14. 9 Opracowania Instytutu Turystyki w Warszawie, na podstawie danych 1999-2003

W odniesieniu do województwa lubuskiego można stwierdzić, że uwarunkowania

społeczno – kulturowe są sprzyjające dla rozwoju gospodarki turystycznej. Skoordynowane

działania regionalne w obszarze różnych jednostek przestrzennych (województwo, powiat,

gmina, miasto, wieś czy euroregion) powinny być skoncentrowane na poprawę

bezpieczeństwa turysty oraz wypracowanie wspólnych koncepcji aktywności społecznej, nie

stroniąc jednocześnie od uczynienia atutu z różnorodności kulturowej regionu.

V. DETERMINANTY PRZYRODNICZO-EKOLOGICZNE

Środowisko przyrodnicze określa podstawowe kierunki rozwoju turystyki, której formy

i intensywność muszą być dostosowane do unikatowych w skali kraju czy regionu walorów

przyrodniczych i kulturowych. Zagospodarowanie tego środowiska nie powinno zakłócić

sprawności funkcjonowania przyrody, a przede wszystkim nie może powodować degradacji

wartości kulturowych odwiedzanych regionów turystycznych.

Dlatego na potrzeby niniejszej pracy, analiza uwarunkowań przyrodniczych została

poszerzona o aspekt ekologiczny, bez którego żywotność walorów przyrodniczych jest

krótkotrwała i nie służy rozwojowi regionalnej turystyki w perspektywie długoterminowej.

Realizacja takich zamierzeń wymaga przyjęcia koncepcji zrównoważonego rozwoju, która

opiera się na czterech podstawowych zasadach:

1. Planowanie holistyczne (całościowe, kompleksowe).

2. Zachowanie podstawowych procesów ekologicznych.

3. Ochrona dziedzictwa kulturowego i bioróżnorodności.

4. Rozwój według koncepcji długoterminowych, aby podejmowane działania nie

prowadziły do wyczerpania zasobów naturalnych10.

Strategia zrównoważonego rozwoju województwa jako podstawy rozwoju gospodarki

(w tym sektora turystyki) narzuca przyjęcie określonych celów realizujących idee

zrównoważonego rozwoju. Uznaje się zatem, że zrównoważony rozwój województwa jako

strategiczna zasada polityki społeczno-gospodarczej wymaga harmonizowania metod

i kierunków pożądanej aktywizacji gospodarczej województwa z uwzględnieniem ochrony

unikatowych zasobów i walorów środowiska przyrodniczego, stanowiących cenny element

systemu ekologicznego Polski i Europy11.

10 Według rapport Brutland Commission Report on Environment and Development, Oxford 1987. 11 Szerzej : W.Bojarski, Koncepcja badań nad zharmonizowanym rozwojem społeczno-gospodarczym z poszanowaniem dóbr przyrody, W: Problemy rozwoju społeczno-gospodarczego z poszanowaniem dóbr przyrody, Biuletyn Komitetu Ochrony Środowiska PAN, Ossolineum, Wrocław-Warszawa, 1998.

W związku z tym w województwie lubuskim, w celu realizacji polityki ekologicznej

państwa i w oparciu o uwarunkowania zewnętrzne oraz wewnętrzne polityki ochrony

środowiska, jak także wymagania w zakresie jakości środowiska naturalnego przyjęto

Program ochrony środowiska dla województwa lubuskiego na lata 2003-2010. Według

powyższego dokumentu, obrane kierunki działań koncentrują się na ochronie wód przed

zanieczyszczeniami i nadmierną eksploatacją. Kolejne działania dotyczą ochrony powierzchni

ziemi przed odpadami przez wprowadzenie nowoczesnego systemu unieszkodliwiania

i wykorzystania odpadów. Oprócz tego w programie uwzględniono zagadnienia ochrony

powietrza przed zanieczyszczeniami i środowiska człowieka przed hałasem. Ujęto także

problem ochrony dziedzictwa przyrodniczego i racjonalnego użytkowania zasobów przyrody.

Wszystkie te zagadnienia są niezwykłej wagi w kontekście analizy, tak istotnych dla

województwa lubuskiego uwarunkowań przyrodniczych, będących podstawą rozwoju

regionalnej gospodarki turystycznej.

Założenia polityki ekologicznej szczebla centralnego i wojewódzkiego stanowią podstawę

dla rozwoju racjonalnej z punktu widzenia gospodarowania środowiskiem, a jednocześnie

efektywnej ekonomicznie ekoturystyki. Ta jedna z najbardziej przyjaznych człowiekowi form

regeneracji sił fizycznych i psychicznych ma szansę odgrywać w województwie lubuskim

bardzo istotną rolę. Również agroturystyka, ze względu na skalę rozwoju lubuskiego

rolnictwa i jego specyfikę ma szansę szerzej rozwinąć się na obszarach wiejskich położonych

w omawianym regionie.

Ziemia Lubuska wyróżnia się dużymi zasobami mało przekształconego środowiska

przyrodniczego. Wśród największych atutów turystycznych regionu należy wyróżnić walory

przyrodnicze. Bogactwo tych walorów w województwie lubuskim, pozwala przyciągać

turystów lubiących przebywać w środowisku wodno – leśnym i turystów o zamiłowaniach

przyrodniczych. W związku z tym ochrona przed niewłaściwą i nadmierną eksploatacją dóbr

przyrody jest priorytetowym zadaniem gmin o charakterze turystycznym. Stwarza to

konieczność dbałości o jakość środowiska przyrodniczego ze szczególnym uwzględnieniem

jakości wód, gdyż w zdecydowanej większości ruch turystyczny obok Zielonej Góry

i Gorzowa Wlkp. koncentruje się właśnie w miejscowościach i obszarach z akwenami

wodnymi.

Wśród uwarunkowań przyrodniczych mających znaczenie dla rozwoju turystyki,

należy wymienić klimatyczne, gdyż one wpływają na długość sezonu kąpielowego. Według

T. Łobożewicza na omawianym terenie znajdują się obszary o największej średniej liczbie

dni sezonu kąpielowego, co pozwala wykorzystywać wodne atrakcje województwa w sezonie

letnim ponad 120 dni rocznie12.

Rozwój turystyki i rekreacji w ekosystemach wodnych może przyczynić się do

zwiększenia liczby akwenów przydatnych dla turystyki na obszarze województwa

i wyposażenia ich w stosowną infrastrukturę. Przystosowanie zbiorników dla przyjezdnych

i mieszkańców, w tym budowa pomostów, nowych plaż i kąpielisk strzeżonych, wyznaczanie

miejsc na pola biwakowe, stosowanie ekologicznych rozwiązań w gospodarce wodno-

ściekowej, szczególnie w strefie brzegowej jezior to zadania wyszczególniane do realizacji

przez lubuskie władze lokalne.

Uwarunkowania przyrodnicze związane z rozwojem gospodarki turystycznej

w województwie lubuskim, dotyczą stanu czystości i zagrożeń środowiska oraz możliwości

użytkowania form ochrony przyrody. Udostępnianie turystyczne parków narodowych (na

terenie województwa znajdują się 2), rezerwatów (w regionie powołano 49), parków

krajobrazowych (w lubuskim są 4) poprzedzane jest działaniami zapobiegającymi dewastacji

środowiska13. Przykładowo wokół parków krajobrazowych utworzono otuliny

zabezpieczające obszary parków przed szkodliwym oddziaływaniem czynników

zewnętrznych. Pozwoliło to wykorzystywać ekosystemy leśne w sposób zorganizowany

i umiarkowany, na przykład organizując wycieczki edukacyjne przez pracowników instytucji

zarządzających obszarami chronionymi. Jak wynika z analizy sprawozdań 2001- 2004

z działalności Parku Narodowego „ Ujście Warty”, Pszczewskiego Parku Krajobrazowego

i Barlinecko-Gorzowskiego Parku Krajobrazowego ta forma turystyki poznawczo –

edukacyjnej odgrywa coraz większa rolę w działalności sygnalizowanych instytucji.

Należy wspomnieć, że różne formy ochrony przyrody występujące w lubuskim,

częściowo położone są na obszarach innych województw14. Warto również zaznaczyć, iż

lokalizacja przygraniczna regionu pozwala tworzyć transgraniczne obszary atrakcyjne

przyrodniczo. Ich użytkowanie wzmaga zainteresowanie turysty obszarem po drugiej stronie

Odry czy Nysy Łużyckiej. Taka sytuacja potęguje zasadność rozbudowy regionalnego

systemu obszarów chronionych w integracji z krajowym i europejskim. Wymiernym efektem

współpracy międzynarodowej jest tworzenie sieci Natura 2000 powstającej, aby zachować

12 T. Łobożewicz, Atlas zasobów, walorów i zagrożeń środowiska geograficznego Polski, PAN, Instytut Geografii i Przestrzennego Zagospodarowania, Wyd. A. Grzegorczyk, Warszawa 1996, s.26-30. 13 Stan liczebny wyszczególnionych form ochrony przyrody w woj. lubuskim uwzględniony na dzień 31 grudnia 2003r. 14 Przykładowo Drawieński Park Narodowy należy także do województw: zachodniopomorskiego i wielkopolskiego a, spośród 7 parków krajobrazowych 4 w całości leżą w granicach administracyjnych województwa.

różnorodność krajów Unii Europejskiej poprzez ochronę siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej

flory i fauny na jej terytorium. W województwie lubuskim zaproponowane do ochrony

obszary sieci ekologicznej Natura 2000 zajmują około 19 % powierzchni województwa.

Według S.Tworek i G.Gierlik położenie na terenie chronionym bywa też dodatkowym

argumentem przy wyborze miejsca spędzania wolnego czasu dla osób planujących

wypoczynek15.

W województwie lubuskim panują dobre warunki do prowadzenia gospodarki

łowieckiej. Są one zaliczane do jednych z lepszych w kraju, co wynika właśnie

z uwarunkowań naturalnych. Duża lesistość w powiązaniu z uprawami rolnymi sprzyja

egzystencji większych zwierząt łownych, jak jelenie, sarny, dziki. Poza zwierzyną łowną

znaczenie gospodarcze mają także ryby z uwagi na znaczną powierzchnię jezior i stawów

hodowlanych.

Ekologiczne uwarunkowania zależą od stanu środowiska, na który składają się

czynniki charakterystyczne dla danego obszaru. Ważnym w tej kwestii jest położenie terenu,

szczególnie jeżeli znajduje się on w strefie zanieczyszczeń transgranicznych pochodzących

z krajów sąsiednich. W przypadku lokalizacji województwa lubuskiego zagrożeniem jest brak

naturalnych barier związanych z ukształtowaniem powierzchni od strony Niemiec

i przeważające wiatry zachodnie sprzyjające przesuwaniu się zanieczyszczeń do Polski.

Warto jednak zaznaczyć, że gospodarka przemysłowa sąsiadujących z omawianym regionem

landów niemieckich od 1999 roku znacznie uległa przekształceniom w kierunku gospodarki

przyjaznej środowisku. Stąd zagrożenie ekologiczne ze względu na zanieczyszczenia

z zagranicy znacznie się zminimalizowało16. Wpływ na stan przyrody ma również

eksploatacja surowców mineralnych. Ich zasobność w województwie lubuskim ogranicza się

głównie do tych, które mają znaczenie dla budownictwa i rolnictwa oraz złóż gazu ziemnego

i ropy naftowej. Lokalizacja aktualnie eksploatowanych zasobów nie konfliktuje z obszarami

o charakterze wypoczynkowym, dlatego region lubuski jest traktowany jako przyjazny dla

turysty. Warto zasygnalizować także, że w kilku miejscowościach turystycznych istnieje

możliwość wykorzystania wód mineralnych (należących do typu chlorowo- sodowo-

wapienno-magnezowego) i mineralizowanych. Wody te zalegają na stosunkowo niewielkich

głębokościach i mają podwyższoną temperaturę od 30 do 60 stopni Celsjusza i mogą być

15Szerzej S.Tworek, G.Gierlik, Turystyka na obszarach Natura 2000, W: Ekologiczna sieć Natura 2000, problem czy szansa, red. M. Makowska-Juchniewicz, Instytut Ochrony Przyrody PAN, Kraków 2003, s. 165-168. 16 Stan środowiska w województwie lubuskim w 2002 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Zielona Góra – Gorzów Wlkp 2003, s. 24-35.

wykorzystywane dla potrzeb grzewczych w systemach ogrzewania niskotemperaturowego17.

Tym ekologicznym systemem grzewczym nie są jeszcze zainteresowane gminy ani ich

mieszkańcy, z racji znaczących nakładów finansowych w początkowej fazie inwestycji.

Województwo lubuskie, mimo że jest jednym z najmniejszych województw w kraju,

o stosunkowo niskim uprzemysłowieniu i największym zalesieniu (ponad 48%), nie jest

pozbawione różnorodnych problemów ekologicznych. Najistotniejsze z nich to:

1. Konieczność kompleksowego rozwiązania gospodarki-wodno ściekowej (brak lub

niepełne skanalizowanie miast i wsi ).

2. Uciążliwości związane z komunikacją samochodową ( nadmierny hałas, emisja spalin,

zanieczyszczenie powietrza ).

3. Konieczność uporządkowania gospodarki odpadami ( eksploatacja składowisk nie

spełniających wymogów ochrony środowiska, „dzikie” wysypiska odpadów na

obrzeżach miast i akwenów)18.

Rangę zasygnalizowanych problemów ekologicznych podkreśla fakt, że ze względu na

transgraniczne położenie województwa, na drogach województwa lubuskiego występuje

wzmożony ruch pojazdów, w tym samochodów ciężarowych przewożących materiały

niebezpieczne.

Jeżeli działania zapobiegające dewastacji środowiska wynikają z potrzeb

i świadomości ekologicznej ludności miejscowej mogą w decydujący sposób wpłynąć na

wizerunek regionu jako atrakcyjnego turystycznie. Ma to szczególne znaczenie w

województwie, którego głównym atutem są walory przyrodnicze. Dlatego kształtowanie

wartości społecznych w kierunku sprzyjającym akceptacji zrównoważonego rozwoju

przyczynia się do prowadzenie lokalnej działalności gospodarczej opartej na zasobach

i walorach środowiska w sposób zachowujący trwałość ich użytkowania. Właśnie trwałość

użytkowania lubuskich wód powierzchniowych oraz kompleksów leśnych jest niezbędnym

determinantem rozwoju regionalnej turystyki w aspekcie długoterminowym.

VI. PODSUMOWANIE

Rozwój turystyki lokalnej na szczeblu miasta, gminy czy województwa jest procesem

planowania i rozwoju, skoncentrowanym na wzmocnieniu społeczności, realizowanym

17 A. Macias, Środowisko przyrodnicze jako czynnik i ograniczenie rozwoju społeczno – gospodarczego województwa gorzowskiego, W: Uwarunkowania i kierunki rozwoju społeczno-gospodarczego województwa gorzowskiego, Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań 1998, s. 209. 18 Stan środowiska w województwie lubuskim w 2002 roku, Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Górze, Biblioteka Monitoringu Środowiska, Zielona Góra – Gorzów Wlkp, 2003 s. 8-9.

wspólnie na poziomie społeczności lokalnej. Naszkicowane kierunki rozwoju turystyki

lokalnej, korzyści wynikające z aktywności środowiska lokalnego oraz niektóre zasady

rozwoju działalności w sferze turystyki mogą mieć znaczenie poznawczo – praktyczne.

Wskazane determinanty prawne, ekonomiczne, społeczno-kulturowe i przyrodniczo-

ekologiczne wpływają na rozwój turystyki w województwie lubuskim. Uwarunkowania te

stanowią porównywalne rozwiązania rozwoju turystyki w odniesieniu do innych

województw.

Reasumując, turystyka może stanowić bardzo ważne tworzywo strategii i polityki

rozwoju województwa, powiatu czy gminy. Regionalne i lokalne wspólnoty samorządowe

wyodrębniają na ich szczeblach politykę turystyczną. Przemawia za tym istotna rola turystyki

w:

− osiąganiu ekonomicznej spójności gospodarki regionalnej,

− polityce regionalnej,

− polityce równoważenia rynku pracy,

− rozwoju małych i średnich przedsiębiorstw,

− rozwoju gmin słabiej rozwiniętych,

− ochronie regionalnego dziedzictwa przyrodniczego i kulturowego,

− promowaniu regionalnej tożsamości itp.

Maßstäbe der touristischen Politik im Lichte der Regionalpolitik der Wojewodschaft Lubuskie

Zusammenfassung: Im Artikel wurden gesetzliche, ökonomische, soziale und natur-ökologische Faktoren

besprochen, die einen Einfluss auf die touristische Politik in der Wojewodschaft Lubuskie ausüben.

Die genannten Determinanten beeinflussen die Entwicklung der Touristik in der Wojewodschaft Lubuskie.

Diese Abhängigkeitsverhältnisse bilden ein Modell der Entwicklung der Touristik in Bezug auf andere

Wojewodschaften. Die Touristik kann sehr wichtige Grundlage für Strategie und Entwicklungspolitik der

Wojewodschaft, des Kreises oder der Gemeinde bilden. Die regionalen und lokalen Selbstverwaltungen

unterstreichen auf ihren Ebenen die touristische Politik.

Schlüsselwörter: touristische Politik, Touristik, sozial-ökonomische Bedingungen.

Tłumaczenie: Studium Języków Obcych PWSZ