ekonomia sądów i wymiaru sprawiedliwości program wykładu · – efektywne prawo i wymiar...
TRANSCRIPT
Efektywność sądownictwa 2010-02-25
Wojciech Rogowski 1
Efektywność sądownictwa
a rozwój przedsiębiorczości
dr Wojciech F. Rogowski,
SGH, Instytut Ekonomiczny NBP
WYKŁAD PUBLICZNY 25 LUTEGO 2010
Jak najsprawniej wydać sąd o jakimś państwie?
Najprościej na podstawie jego sądownictwa
Stanisław Jerzy Lec
WR
Ekonomia sądów i wymiaru sprawiedliwości
• law & economics
– efektywne prawo i wymiar sprawiedliwości dla rozwoju i wzrostu gospodarczego
• Konkurencyjność prawa
– wzrost gospodarczy i dorobek ekonomii dla lepszego wymiaru sprawiedliwości
• Efektywność sądów (sędziów)
• Efektywność procesów
• Efektywność wyroków
• Skuteczna reforma
Program wykładu
• Jaki jest wpływ jakości prawa i funkcjonowania systemu jego stosowania – na kondycję przedsiębiorców,
– na wzrost gospodarczy,
– perspektywy rozwoju krajów
• Jak na tle wyników badań porównawczych przedstawia się polska praktyka prawa?
• Na ile badania potwierdzają potoczne opinie o polskim wymiarze sprawiedliwości?
• Co wiemy o sprawności i efektywności polskiego wymiaru sprawiedliwości?
• Jakie reformy są podejmowane?
• Kiedy ich efekty będą widoczne dla przedsiębiorców?
• Na ile nowoczesne narzędzia ekonomiczne mogą wspierać przekształcenia?
Program wykładu
Globalnie PolskaSprawy
gospodarczeUpadłość
Prawo -regulacje
Wymiar Sprawiedliwości
Sądownictwo
Sędziowie
Przegląd badań
• Polskie sądownictwo:
– Organizacja (Piasecki 1994, Piasecki 2005, Ignaczewski, 2008)
– Porównawczo (Zuckerman (eds) 1999; CEPEJ 2004, Dobrowolski, Gorywoda 2005, Siemaszko 2006, CEPEJ 2008, Ignaszewski 2008, )
– Ocennie (DLLS 2002, Blank i in. 2004, World Bank 2009)
– Statystycznie (Petryna 2009, Urbaniak, Kalinowski 2009)
– Analiza efektywności (???) zagranica: Buscaglia, Ulen 1997; Buscaglia, Dakolias 1999; Posner 2003; Rosales-Lopez 2008, Schneider 2005 i in.)
Efektywność sądownictwa 2010-02-25
Wojciech Rogowski 2
Djankov, La Porta, Lopez-de Silanes, Shleifer (2002) The Courts
Cel: • empiryczne poznanie jak działają sądy. • przykładowy spór sądowy, ankieta, 109 krajów świata,
Model: regresja Wyniki:1. potwierdziły hipotezę istnienie na świecie dwóch dominujących
paradygmatów prawnych – anglosaskiego common law, oraz frankofońskiego civil law (Glaeser, Shleifer, 2002).
2. Formalizm sędziowski relatywnie większy w krajach civil law. • negatywnie koreluje z poziomem dochodu kraju,• pozytywnie koreluje z długością procesów sądowych, • koreluje negatywnie z opinią o jakości danego systemu prawnego (w tym
efektywność sądów, dostęp do sądu, sprawiedliwość wyroków, spójności, uczciwości, przestrzeganie praw człowieka).
3. Długość procesów nie jest statystycznie zależna od poziomu rozwoju kraju. • Zaobserwowano b. duże zróżnicowanie długości rozpraw takich samych
przypadków prawnych, co wskazuje na występowanie nieefektywności w systemach sądowniczych.
• Oczekiwana długość rozstrzygnięcia sporu jest wyższa od realizowanej w większości badanych krajów.
Badanie empiryczne
• mapa
Klasyfikacja systemów prawnych
Typologia sądownictwa:
Biurokratyczne (formalne)
• Nabór do zawodu w wyniku egzaminu po studiach
• Szkolenie odbywa się w trakcie praktyki sędziowskiej
• Stopnie w hierarchii warunkują rolę i awans
• Sędziowie są rekrutowani do szerokiego spektrum zadań, nie do konkretnych obowiazków, często zmieniają miejsce pracy
• Niski stopień wewnętrznej niezaleznosci
Profesjonalne (merytoryczne)
• Zatrudnienie po osiągnięciu doświadczeń zawodowych
• Doświadczenia praktykujących prawników ale też i z nauki
• Brak wymogów formalnych do awansu
• Rekrutacja sędziów do konkretnych zadań a nie generalnie. Raportowanie wykonania zadań.
• Silna gwarancja wewnętrznej i zewnętrznej niezależności
(Guarnieri i Pederzoli, 2002 s. 67)
Pozycja Polski w Doing Business LpLpLpLp
....WskaźnikWskaźnikWskaźnikWskaźnik Ranking 2009Ranking 2009Ranking 2009Ranking 2009 Ranking 2008Ranking 2008Ranking 2008Ranking 2008 RóŜnicaRóŜnicaRóŜnicaRóŜnica
1.1.1.1.Rozpoczynanie działalności
gospodarczej117 145 +28+28+28+28
2.2.2.2.Uzyskiwanie pozwoleń
budowlanych 164 157 -7
3.3.3.3.Zatrudnianie i zwalnianie
pracowników76 69 -7
4.4.4.4.Rejestracja prawa własności
nieruchomości 88 86 -2
5.5.5.5. Uzyskiwanie kredytu 15 27 +12+12+12+126.6.6.6. Ochrona inwestorów 41 38 -37.7.7.7. Płacenie podatków 151 147 -48.8.8.8. Obrót międzynarodowy 42 41 -1
9.9.9.9.Dochodzenie naleŜności z
umów75 71 -4
10.10.10.10. Upadłość przedsiębiorcy 85 85 0
Prawne uwarunkowania działalności gospodarczejLiczba procedur przy zakładaniu spółki z o.o.
0
2
4
6
8
10
12
14
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
[szt
uk]
Polska
Czechy
Węgry
Długotrwało ść procesu zakładania spółki z o.o.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
100
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
[dni
]
Polska
Czechy
Węgry
Koszty procedur przy zakadaniu spółki z o.o.
0
10
20
30
40
50
60
70
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
[% P
KB
per
cap
ita]
Polska
Czechy
Węgry
Minimalny kapitał zakładowy spółki z o.o.
0
50
100
150
200
250
300
2003 2004 2005 2006 2007 2008 2009
[% P
KB
per
cap
ita]
Polska
Czechy
Węgry
Czas to pieniądz
• Okres dochodzenia należności w postępowaniach sądowych:
• Polska 830 dni• OECD 443 dni
• Okres egzekucji komorniczej zasądzonych wierzytelności:
• Polska 224 dni• Kraje CEE 110 dni
Efektywność sądownictwa 2010-02-25
Wojciech Rogowski 3
Liczba sądów na 100 000 mieszkańców
Źródło: CEPEJ, 2004, 2008
Liczba sędziów na 100 000 mieszkańców
Źródło: CEPEJ, 2004, 2008
…..i prokuratorzy
Źródło: CEPEJ, 2004, 2008
Nieefektywna informatyzacja
Źródło: CEPEJ, 2004, 2008
Sądy w transformacji
Źródło: opracowanie autora; dane: GUS
1992 2008 dynamika
jednostki sędziowie jednostki sędziowie sędziowie
Sąd Najwy ższy 1 69 1 86 25%
Naczelny S ąd Administracyjny 1 58 1 84 45%Wojewódzkie S ądy Admin. 10 124 16 468 277%
Sądy apelacyjne 10 212 11 503 137%Sądy okregowe (wojewódzkie) 44 1595 45 2694 69%Sądy rejonowe 285 3636 318 7086 95%łaczna liczba sędziów 5694 10921 92%łączna liczba jednostek 351 392 12%
Sprawy rozpatrywane w sądach powszechnych - procesowe (2008)
36%
37%
18%
2% 2% 5%karne i wykroczenia
cywilne
rodzinne
pracy
ubezpieczeń społecznych
gospodarcze
7,2 mln spraw (13,5% mniej niż w 2004)
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości
Efektywność sądownictwa 2010-02-25
Wojciech Rogowski 4
Sądownictwo gospodarcze
60%
70%
80%
90%
100%
110%
120%
130%
140%
1999 2000 2001 2002 2003 2004 2005 2006 2007 2008
sprawy gospodarcze procesowe gospodarcze rejestrowe ogółem
Sprawy rozpatrywane w sądach powszechnych (2008)
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości
Sądownictwo powszechne (2008)
0
2 000
4 000
6 000
8 000
10 000
12 000
1
7 086
2 694
503
Sądy apelacyjne
Sądy okręgowe
Sądy rejonowe
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości
Budżet wymiaru sprawiedliwości (2008)
10,7 mld PLN co stanowi 3,8 % wydatków budżetu państwa
55%
15%
27%
2% 1% Sądy powszechne
Prokuratura
Więziennictwo
Ministerstwo Sprawiedliwości
Inne
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Finansów
Budżet sądownictwa powszechnego (2008)
4%
88%
8%
Świadczenia na rzecz osób fizycznych
Wydatki bieżące jednostek budżetowych
Wydatki majątkowe
2034,3
4998,5
0,0
1000,0
2000,0
3000,0
4000,0
5000,0
6000,0
dochody wydatki
Sądy Powszechne (2008)
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Finansów
66%3%
11%
7%
2%
0%11%
wynagrodzenia
inwestycje
ekspertyzy
nieruchomości
nowe budynki
kształcenie
inne
50%
3%
13%
6%
15%
0% 13%
PolskaEuropa
Budżet sądownictwa – wydatki (2008)
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Finansów, CEPEJ 2008
Nakłady na sądownictwo
0
0,1
0,2
0,3
0,4
0,5
0,6
0,7
Polska
Węg
ry
Czech
y
Słowac
ja
Holand
iaLitw
a
Finland
ia
Fran
cja
Irlan
dia
% (
200
4)
nakłady do PKB
nakłady per capita/przeciętna płaca
Źródło: opracowanie autora; wg Urbaniak, Kalinowski (2007) i Dobrowolski, Gorywoda (2005)
Efektywność sądownictwa 2010-02-25
Wojciech Rogowski 5
miasta Wielkość sądów w Polsce
R² = 0,6814
-40
-20
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
1 10 100 1 000 10 000 100 000 1 000 000
Sądy rejonowe 2008
Serie1 Log. (Serie1)
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości, GUS
R² = 0,7915
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000
Duże miasta < 62 000
Serie1 Liniowy (Serie1)
R² = 0,6604
0
20
40
60
80
100
120
140
160
180
0 100 000 200 000 300 000 400 000 500 000 600 000
Największe miasta > 100 000
Serie1 Liniowy (Serie1)
R² = 0,5308
0
5
10
15
20
25
30
35
40
0 10 000 20 000 30 000 40 000 50 000 60 000 70 000
Małe miasta < 60 000
Serie1 Liniowy (Serie1)
R² = 0,2637
0
5
10
15
20
25
30
35
0 5 000 10 000 15 000 20 000 25 000 30 000 35 000
Najmniejsze miasta < 30 000
Serie1 Liniowy (Serie1)
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości, GUS
Potencjalne obciążenie sędziów Potencjalne obciążenie sędziów
0
1000
2000
3000
4000
5000
6000
7000
1 15 29 43 57 71 85 99 113 127 141 155 169 183 197 211 225 239 253 267 281 295 309
liczb
a m
iesz
kań
ców
na
1 sędz
iego
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości, GUS
Zarządzanie sądami powszechnymi (2008)
R2 = 0,6571
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
0,00 2,00 4,00 6,00 8,00 10,00 12,00
Wielkość wydziału sądu
licz
ba
fu
nk
cyjn
ych
rejonowe 2008 okręgowe 2008 Liniowy (rejonowe 2008) Liniowy (okręgowe 2008)
Źródło: opracowanie autora; dane: Ministerstwo Sprawiedliwości , GUS
Upadłość: odrodzenie firm
77
2321
16
74
00
10
20
30
40
50
60
70
80
90
OECD core Ameryka Łacinska
Azja Wschodnia
Bliski Wschód + Afryka Pn
Afryka Europa Wschodnia +
Centralna Azja
Południowa Azja
Efektywność sądownictwa 2010-02-25
Wojciech Rogowski 6
Upadłość: odzyskania aktywów
Intensywność reform upadłości
0
20
40
60
80
100
1 2 3 4 5 6
Upadłość: stopa odzyskania
Angola 10.0United Arab Emirates 10.2Indonesia 13.7Niger 14.0Kyrgyz Republic 14.2Samoa 14.3India 15.1Gabon 15.2Mozambique 15.2Djibouti 15.9Ecuador 16.1
Źródło: Djankov, (2009:8)
Russian Federation 28.2Romania 28.5Moldova 28.6Yemen, Rep. 28.6Latvia 29.0Syrian Arab Republic 29.5Argentina 29.8Poland 29.8Micronesia, Fed. Sts. 3.5Azerbaijan 30.1Zambia 30.2
Japan 92.5Singapore 91.3Ukraine 9.1Norway 89.0Canada 88.7Finland 87.3Ireland 86.6Denmark 86.5Belgium 86.3United Kingdom 84.2Netherlands 82.7
Upadłość: efektywność systemu reg.
0
10
20
30
40
50
60
70
80
90
odrodzonych (% firm)
czas trwania (lat)
koszt (% aktywów)
odzyskane aktywa (%)
OECD core
Ameryka Łacinska
Azja Wschodnia
Bliski Wschód + Afryka Pn
Afryka
Europa Wschodnia + Centralna Azja
Południowa Azja
Upadłość: efektywność
R² = 0,6422
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 1 2 3 4 5 6
czas postepowania vs stopa odzysku
Liniowy (czas postepowania vs stopa odzysku)
Upadłość: efektywność
R² = 0,9194
0
10
20
30
40
50
60
70
80
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90
odrodzenie vs odzyskane aktywa
Sądownictwo: pozytywy i mankamenty
• powyżej średniej europejskiej:– nakłady na sądownictwo,
– liczba sędziów na jednego obywatela,
– płace sędziów (do średniej krajowej),
– najwyższa w EU liczba spraw na sędziego (???).
• mankamenty:– Złe corporate governance (brak odpowiedzialności, rozliczalności)
– nieracjonalny rozdział funkcji w sądach,
– Nie optymalna struktura przestrzenna i funkcjonalna
– Zła organizacja pracy,
– Słaba informatyzacja.
Efektywność sądownictwa 2010-02-25
Wojciech Rogowski 7
Sądownictwo (gospodarcze)
• Efektywność systemu– wydatkowania środków publicznych,
• Efektywność procesu– Perspektywa sądów, sędziów
– Perspektywa petentów:
• Procesowych,
• Rejestrowych
• Efektywność wyroku
• Efektywność kary
Przyczyny nieefektywności sądownictwa
• Mnożenie etatów, wzrost liczby sędziów, etc
– Efekt samorządu bez kontroli?
• Niefunkcjonalny corporate governance sądów:
– Brak nadzoru,
– Brak odpowiedzialności,
– Słabość zarządcza prezesów sądów,
– Niski poziom orzecznictwa,
– Słaba dyscyplina pracy
– Słaba informatyzacja pracy sądów i sędziów
(opr własne w tym Siemaszko, 2006; Ignaczewski 2008)
Sposoby na problemy
• Reforma:
– Zmiany w organizacji i zarządzaniu (w tym KRS)
– Informatyzacja pracy sądów (niż sędziów)
– Optymalizacja i centralizacja systemu sądów
– Szkolenia sędziów (KSSiP ?)
– Wprowadzenie Zintegrowanego Systemu Pomiaru Wyników Sądów np. CourTools
– Promocja zmian
Zintegrowanego Systemu Pomiarów Wyników Sądów
Stworzenie i stosowanie systemu miar:1. Dostępność i kultura obsługi (rating opinii)
2. Stopień rozstrzygnięć spraw
3. Stopień przestrzegania norm czasu
4. Długość rozpatrywania spraw
5. Wskaźnik kompletności spraw
6. Wielkość zasądzonych kar finansowych i opłat sądowych
7. Koszt rozpraw
8. Stopień wykorzystania sędziów (urobek sędziów)
9. Satysfakcja pracowników sądów (relacje)
Upublicznienie ocen i ratingu sądów
Opracowanie i zastosowanie modelu zarządczego
National Center for State Courts, 2008
Problem efektywności sądów - badania
empiryczne
Ocena efektu pracy sądownictwa:
– Sprawiedliwość trudno uchwytna statystycznie
– Opinie i porównania obywateli/przedsiębiorców/ naukowców
– Konieczna analiza ekonomiczna• Parametryczna:
– Funkcja produkcji, model OLS etc
– Inputs: liczba sądów, liczba sędziów, pracowników, koszty, wykształcenie, doświadczenie, etc
– Outputs: liczba rozpraw, pozwów, wyroków, wartość wyroków, zasądzonych odszkodowań, vadium, etc
• Nieparametryczna
– Metoda DEA, etc
Badania empiryczneWynik pracy sądu (Y) jest funkcją:
• kapitału zainwestowanego w wymiar sprawiedliwości (K),• wydatków publicznych na utrzymanie sądownictwa (S),
• pracy zatrudnionych w sadach, w tym sędziów (L), • jakości kapitału ludzkiego sędziów i pozostałych pracowników (H), • udziału prac administracyjnych w wykonywanej przez sędziów pracy (A), • udziału sądzenia w wykonywanej przez sędziów pracy (J)
• bodźców oddziałujących na sędziów (N), • bodźców oddziałujących na pozostałych pracowników (St), • bodźców oddziałujących na postęp rozpraw (litigation) (I),
• dostępnej technologii (T), • jakości zarządzania sprawami (M), • złożoności spraw (C),• inne(Buscaglia, Ulen 1997; Buscaglia, Dakolias 1999; Posner 2003; Rosalez-Lopez, 2008 i in.)
Efektywność sądownictwa 2010-02-25
Wojciech Rogowski 8
Virginia Rozales-Lopez (2008) Economics of court performance HISZPANIA
– Andaluzja, Hiszpania, 2002, – Sądy pierwszej instancji (N=61/202),
• Model regresji i ANOVA– Zmienna objaśniana – liczba wyroków.– Zmienne objaśniające:
• Zatrudnienie w sądzie,• Sprawy wniesione, rozpatrzone, oczekujące• Wykorzystanie procedur informatycznych (bin)• Wykorzystanie opinii biegłych (bin),• rotacja sędziów (wakaty, zawieszenia) (bin).
• Wyniki – R2 = 0,5411– Wielkość sądu i wielkość nakładu spraw ma istoeny wpływ na wynik pracy sądu,– Użycie informatyki zwiększa produktywnosć– Wysoka rotacja sędziów negatywnie wpływa na wynik.– Odrzucono hipotezę o pogorszeniu jakości wyroków w grupie bardziej produktywnych
sądów (uchylenie wyroku w II instancji).
Badania empiryczne Martin Schneider (2005) Judicial Carrer Incentives and Court Performance NIEMCY
– Niemcy, 1980-1998, – Sądy pracy II instancji (N=9), rekordy 230 sędziów, n= 171, panel
• Model OLS DEA dla produktywności i jakości sądu– Zależna
• Liczba opublikowanych wyroków w JURIS, nie uchylonych przez sąd II instancji
– Niezależne:– Awanse sędziów
• Prawdopodobieństwo awansu• Wiek wejścia,• Wiek sędziów (udział >60)• Wykształcenie PhD• Publikacje naukowe, • Płeć (bin)• Land• Sprawy napływające/sędziego• Zawieszone• Bezrobocie
• Wyniki – Zatrudnienie lepiej wykształconych sędziów (PhD) zwiększa produktywność sądów,– Zatrudnienie lepiej wykształconych sędziów (PhD) zmniejsza wskaźnik akceptacji przez sąd II instancji, – Prawdopodobieństwo awansu negatywnie wpływa na efektywność i jakość pracy,– Udział starszych sędziów negatywnie wpływa na efektywność jak i na jakość decyzji,– Udział starszych sędziów zmniejsza presję na awans i tym samym poprawia wyniki sądu,– Płeć praktycznie nie ma wpływu na jakość i wyniki.
Badania empiryczne
POLSKA
Badania empiryczne
Dziękuję za zainteresowanie !
Komentarze mile widziane:
www.rogowski.wordpress.com
dr Wojciech Rogowski, SGH, Instytut Ekonomiczny NBP
Jak najsprawniej wydać sąd o jakimś państwie?Najprościej na podstawie jego sądownictwa
Stanisław Jerzy Lec