www me t a i xm io g r

31Τ Ε Υ Χ Ο Σ ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΣ - ΑΠΡΙΛΙΟΣ 2014

Τετραμηνιαία έκδοση

της Επιστημονικής Ένωσης

Εκπαίδευσης Ενηλίκων

Η ανάπτυξη των βασικών ικανοτήτων μέσα από την εκπαίδευση και κατάρτιση

Ανάλυση του νόμου 38792010 laquoΑνάπτυξη της διά βίου μάθησης

και λοιπές διατάξειςraquo

Η δυναμική της ομάδας στην επιμόρφωση των εκπαιδευτικών

Προσεγγίσεις για τη μάθηση με στόχο την αλλαγή

του Knud Illeris

Περίληψη

Το επιχείρημα του άρθρου είναι ότι οι πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων διά βίου μάθηση στην Ελλάδα (τις οποίες εκφράζει ο νόμος 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές διατάξεις) παρουσιάζουν τα χαρακτηρι‐στικά του κρατικιστικού μοντέλου διά βίου μάθησης στην Ευρώπη τον κρατικό έλεγχο και τον συγκεντρωτισμό Ωστόσο εντοπίζονται επίσης χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων δηλαδή οι ρυθμίσεις μέσα από ένα νομικό πλαίσιο και η εντονότερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της τοπικής αυτο‐διοίκησης Τέλος υπό την επίδραση της ευρωπαϊκής εκπαι‐δευτικής πολιτικής ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας και της δια‐μόρφωσης ενός πλαισίου προσόντων τα οποία χαρακτηρί‐ζουν τα κατευθυνόμενα από την αγορά συστήματα διά βίου μάθησης (που συνάδουν με το μοντέλο της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) και τονίζουν την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση

Abstract

The argument of this paper is that adult education lifelong learning policies in Greece (which law 38792010 Development of lifelong learning and other provisions expresses) present the characteristics of the statist model of lifelong learning in Europe namely governmental control and centralisation However characteristics of the social partnership model that is regulations through a legal framework and stronger involvement of social partners and local government are also identified Finally under the influences of European education policy a special emphasis is placed on the issues of accreditation quality assurance and the formation of a qualifications framework which characterise the market driven systems of lifelong learning (which are consistent with the model of voluntary partnership) and stress the individualisation of the responsibility for learning

ΕισαγωγήΣτην αρχή της νέας δεκαετίας με τον νόμο 38792010

Ανάπτυξη της Διά Βίου Μάθησης και λοιπές διατάξεις επιχειρήθηκε η αναθέσμιση της εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης στην Ελλάδα Ο νόμος εισήγαγε μια σειρά διατάξεων όσον αφορά το σύστημα της διά βίου μάθησης Ως σκοπός και πεδίο δράσης του ορίστηκε η ανάπτυξη της διά βίου μάθησης μέσω της αναγνώρισης εναλλακτικών εκπαιδευτικών διαδρομών της δικτύωσης των φορέων διά βίου μάθησης και της διασφάλισης της διαφάνειας και της ποιότητας έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η διασύνδεση της διά βίου μάθησης με την απασχόληση η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας των ατόμων και γενικότε‐ρα η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη Με τον νόμο αυτό ρυθμίστηκαν επίσης τα θέματα που αφορούν τη διά βίου μάθηση πέραν του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος καθώς και τα θέματα που αφορούν τις δράσεις διά βίου μάθησης των φορέων του τυπικού εκπαιδευτικού συστήμα‐τος Η άτυπη μάθηση καθορίστηκε να διέπεται από τις διατάξεις του ίδιου νόμου μόνο κατά το μέρος που αφορά την αναγνώριση και πιστοποίηση των αποτελεσμάτων της (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3401)

Το βασικό ερώτημα που τίθεται στο παρόν άρθρο είναι το εξής laquoΑναφορικά με τα ζητήματα ρύθμισης και διακυβέρνη‐σης προς ποια κατεύθυνση στρέφονται οι πολιτικές για τη διά βίου μάθηση στην Ελλάδα όπως αυτές προωθούνται από τον νόμο 38792010raquo Για την απάντηση σε αυτό το ερώτημα επιχειρείται η ανάλυση περιεχομένου του νόμου με βασικό θεωρητικό πλαίσιο για την ερμηνεία των πολιτικών που αυτός εκφράζει τα κύρια μοντέλα διά βίου μάθησης στην Ευρώπη (όπως αυτά έχουν περιγραφεί μέχρι τώρα στη σχετι‐κή βιβλιογραφία) καθώς και συγκεκριμένες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιχειρούν να επιφέρουν τη σύ‐γκλιση των συστημάτων διά βίου μάθησης στην Ευρώπη προς ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο

Το βασικό επιχείρημα του άρθρου είναι ότι οι σχετικά πρόσφατες πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων διά βίου μάθηση στην Ελλάδα όπως αυτές εκφράζονται από τον προαναφερθέντα νόμο παραπέμπουν στα βασικά χαρακτηρι‐στικά του κρατικιστικού μοντέλου διά βίου μάθησης στην Ευρώπη τον κρατικό έλεγχο και τον συγκεντρωτισμό Ωστόσο εμφανίζονται επίσης τα χαρακτηριστικά του μοντέ‐λου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι οι ρυθμίσεις μέσα από ένα νομικό πλαίσιο η μεγαλύτερη

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

8

Ανάλυση και ερμηνεία των πολιτικών πουπροωθεί ο νόμος 38792010 υπό τον τίτλο Ανάπτυξη της διά βίου μάθησηςκαι λοιπές διατάξεις

Ελένη Πρόκου1

1 Η Ελένη Πρόκου είναι επίκουρη καθηγήτρια Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου και καθηγήτρια-σύμβουλος Εκπαίδευσης Ενηλίκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

9

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της τοπικής αυτο‐διοίκησης η ύπαρξη πολλαπλών φορέων και ποικίλων ενδια‐φερόμενων φορέων δράσης καθώς και τα περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση Επίσης υπό την επίδραση της ευρω‐παϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας και της διαμόρφωσης ενός πλαισίου προσόντων ndash και σε συμφωνία με αυτά στην εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση ndash τα οποία παραπέμπουν κυρίως στο μοντέλο της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων

Πολιτικές διά βίου μάθησης σε περιοχές της Ευρώπης

Έχει υποστηριχθεί ότι ndash όσον αφορά τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και τα επίπεδα κυβερνητικής συμμετο‐χής και ρύθμισης ndash υπάρχουν κατά βάση τρία μοντέλα διά βίου μάθησης στην Ευρώπη το μοντέλο της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων το μοντέλο της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων και το πιο κρατικι‐στικό μοντέλο

Σύμφωνα με το πρώτο μοντέλο το μοντέλο της εθελοντι‐κής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων η κοινωνία της μάθησης σημαίνει την ανάπτυξη νέων ευκαιριών δικτύων και σχέσεων (με τη διευκόλυνση των νέων τεχνολογιών) η οποία προκύπτει από τη βάση και καθοδηγείται από τη ζήτηση Οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί αναπτύσσουν (και επενδύουν σε) κερδοφόρα περιβάλλοντα μάθησης Πρόκει‐ται για ένα καθοδηγούμενο από την αγορά μοντέλο στο πλαίσιο του οποίου τα άτομα είναι υπεύθυνα για τη μάθησή τους και (όπως έχει δείξει η περίπτωση του Ηνωμένου Βασι‐λείου με την εισαγωγή των Εθνικών Επαγγελματικών Προ‐σόντων από τα τέλη της δεκαετίας του 1980) έμφαση δίνε‐ται στις διαδικασίες πιστοποίησης (Prokou 2008 126 amp 129) Επίσης στην αγορά εργασίας οι εργοδότες έχουν κεντρικό ρόλο στην παροχή διά βίου μάθησης στους εργαζομένους τους (Kwon amp Daeyeon 2011 180) Στις αγγλόφωνες χώρες αντιπροσωπευτικές αυτού του μοντέλου η εκπαίδευση ενηλίκων και η κατάρτιση είναι σχετικά διαδεδομένες αλλά πολύ άνισες και ακόμη σχετικά εθελοντικές στην οργάνω‐σή τους Οι κυβερνήσεις έχουν απλά έναν κατευθυντήριο ρόλο έτσι ώστε η χρήση εισφορών νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση και άδειας άσκησης νομοθεσίας να είναι εξαιρετικά περιορισμένες (Green 2006 314)

Το δεύτερο μοντέλο το μοντέλο της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων διακρίνεται επίσης από την ύπαρξη πολλαπλών φορέων ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και τη χρήση των νέων τεχνολογιών ενώ ταυτόχρο‐να αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα της ατομικής ευθύνης Ωστόσο το μοντέλο αυτό δίνει έμφαση στους περιορισμούς της αγοράς και στη σπουδαιότητα της ρύθμισης από το κράτος ενώ τονίζει τον τοπικό έλεγχο (με την άνθιση της προσφοράς διά βίου μάθησης από τους δήμους όπως έχει δείξει η σουηδική εμπειρία με την Πρωτοβουλία Εκπαίδευ‐σης Ενηλίκων) (Prokou 2008 126 amp 130-131) Η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ενισχύεται αλλά δεν απαιτεί‐

ται πάντα η συμμετοχή των κρατικών φορέων Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων είναι ισχυρός καθώς συμφωνίες μεταξύ των κοινωνικών εταίρων μόνον μπορούν να έχουν αντίκτυπο στις πολιτικές για τη διά βίου μάθηση (Kwon amp Daeyeon 2011 180) Οι βόρειες χώρες της Ευρώπης αντιπροσωπευτικές αυτού του μοντέλου διακρίνονται από μιαν ισχυρή παράδο‐ση στη μάθηση στους χώρους εργασίας Τα επίπεδα δη‐μόσιας χρηματοδότησης είναι υψηλά και γίνεται ευρεία χρήση των εισφορών για την κατάρτιση της άδειας άσκησης νομοθεσίας και των τομεακών συμφωνιών για την κατάρτι‐ση καθώς και των επαγγελματικών προσόντων Στις βόρειες χώρες η μάθηση των ενηλίκων κατέχει εξέχουσα θέση και έχει το πιο διακριτό σύνολο θεσμικών ρυθμίσεων και αποτε‐λεσμάτων (υψηλά ποσοστά συμμετοχής των ενηλίκων και υψηλά επίπεδα απασχόλησης) (Green 2006 314 amp 319)

Το τρίτο μοντέλο είναι το πιο κρατικιστικό μοντέλο διαδε‐δομένο στα μεσογειακά κράτη (περιλαμβανομένης της Γαλλίας) τα οποία είναι συγκεντρωτικά κρατικιστικά και ενιαία Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό το μοντέλο παρου‐σιάζει χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων υψηλά επίπεδα ρύθμισης δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου πιστοποιημένες εταιρείες που παρέχουν κατάρτι‐ση περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (τόσο για τις εταιρεί‐ες όσο και για τα άτομα) (Prokou 2008 126-127) Βέβαια πρόκειται κατά βάση για ένα κατευθυνόμενο από το κράτος μοντέλο στο οποίο τα συστήματα διά βίου μάθησης συχνά αξιοποιούν την οργάνωση που βασίζεται στους κοινωνικούς εταίρους για να συλλέξουν και να διανέμουν εισφορές για την κατάρτιση αν και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των εργοδοτών και των εργαζομένων (όσον αφορά την κατάρτι‐ση) συνήθως καθορίζονται στο εθνικό δίκαιο Η μετα-υπο‐χρεωτική εκπαίδευση λαμβάνει χώρα κυρίως σε γενικές ή εξειδικευμένες επαγγελματικές σχολές ενώ υπάρχουν και κάποια εναπομείναντα συστήματα μαθητείας Η εκπαίδευση ενηλίκων και η παροχή κατάρτισης είναι τυπικά λιγότερο ανεπτυγμένες σε σχέση με τις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες ενώ τα επίπεδα συμμετοχής στην κατάρτιση στους χώρους εργασίας είναι συγκριτικά χαμηλά (Green 2006 312-313) Συνήθως το κράτος ασχολείται με θέματα δικαιότητας (που αφορούν νέους ηλικιωμένους και ενηλίκους περιορισμένων δεξιοτήτων) ώστε να αποφευχθεί ο κοινωνικός αποκλει‐σμός ενώ τις περισσότερες φορές το κράτος αποτελεί και την πρωταρχική πηγή χρηματοδότησης Στην προσπάθειά του να ικανοποιήσει τις μακροπρόθεσμες ανάγκες των ατόμων και ταυτόχρονα να συμβιβάσει τις απαιτήσεις των διαφόρων ομάδων συμφερόντων δημιουργεί τις απαιτούμε‐νες διαρθρωτικές προϋποθέσεις προωθεί καλά σχεδιασμέ‐νες ρυθμίσεις μεταξύ οργανισμών και φορέων και διασφαλί‐ζει τον συντονισμό της πολιτικής (μέσω ελεγκτικών φορέων) και την ποιότητα καθώς και τη συνοχή στη διά βίου μάθηση (Kwon amp Daeyeon 2011 180)

Συγκρίνοντας τα προαναφερθέντα μοντέλα μπορούν να αναδειχθούν βασικές διαφορές αλλά και κάποιες ομοιότητες μεταξύ τους Έτσι λοιπόν αν και η έμφαση στην ατομική

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

10

ευθύνη αποτελεί χαρακτηριστικό και των δύο πρώτων μο‐ντέλων η βασική τους διαφορά είναι ότι το πρώτο είναι περισσότερο κατευθυνόμενο από την αγορά ενώ το δεύτε‐ρο δίνει έμφαση στους περιορισμούς της αγοράς και στη σπουδαιότητα της ρύθμισης από το κράτος προωθώντας παράλληλα τον τοπικό έλεγχο Ακόμη σε σχέση με το δεύ‐τερο το πρώτο έχει μεγαλύτερη παράδοση στα ζητήματα της πιστοποίησης των προσόντων με τους εργοδότες να κατέχουν κεντρικό ρόλο στην παροχή διά βίου μάθησης στους εργαζομένους και το κράτος να έχει απλά έναν κα‐τευθυντήριο ρόλο Στο δεύτερο μοντέλο οι κοινωνικοί εταίροι έχουν έναν πιο ισχυρό ρόλο (παράλληλα με μια μακρά παράδοση στη μάθηση στους χώρους εργασίας) ενώ τα επίπεδα δημόσιας χρηματοδότησης και η συμμετοχή στη διά βίου μάθηση συνεχίζουν να βρίσκονται σε υψηλά επίπε‐δα καθώς υπάρχουν πολλαπλοί φορείς και ποικίλοι ενδιαφε‐ρόμενοι φορείς δράσης Ακόμη σε αντίθεση με το πρώτο μοντέλο στο δεύτερο γίνεται ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση Το τρίτο μοντέλο μπορεί να παρουσιάζει χαρακτηριστικά του δεύτε‐ρου (πχ υψηλά επίπεδα ρύθμισης δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων πιστοποιημένες εταιρείες που παρέχουν κατάρτιση κλπ) αλλά με περισσότερο κεντρικό τον ρόλο του κράτους (που ωστόσο αποτελεί την πρωταρχική πηγή χρηματοδότησης και στα δύο μοντέλα) Βεβαίως και στα δύο τελευταία μοντέλα (σε αντίθεση με το πρώτο) το κράτος ασχολείται με θέματα δικαιότητας αλλά στο κρατι‐κιστικό μοντέλο η εκπαίδευση ενηλίκων είναι λιγότερο ανεπτυγμένη και η κατάρτιση σε χώρους εργασίας περιορι‐σμένη

Υπάρχουν βεβαίως και άλλες κατηγοριοποιήσεις μοντέλων διά βίου μάθησης πέραν της προαναφερθείσας (η οποία όπως ήδη σημειώθηκε αφορά στη συμμετοχή των κοινωνι‐κών εταίρων και τα επίπεδα κυβερνητικής συμμετοχής και ρύθμισης) Για παράδειγμα οι Schuetze amp Casey (2006 282-284) διακρίνουν τέσσερα βασικά μοντέλα διά βίου μάθησης α) το μοντέλο για την απελευθέρωση ή την κοινω‐νική δικαιοσύνη το οποίο προωθεί την ιδέα της ισότητας των ευκαιριών μέσω της εκπαίδευσης σε μια δημοκρατική κοινωνία (lsquoδιά βίου μάθηση για όλουςrsquo) β) το πολιτισμικό μοντέλο στο οποίο η διά βίου μάθηση είναι μια διαδικασία ζωής του κάθε ατόμου η οποία στοχεύει στην εκπλήρωση της ζωής και της αυτοπραγμάτωσης (lsquoδιά βίου μάθηση για αυτο-εκπλήρωσηrsquo) γ) το μοντέλο μιας lsquoανοικτής κοινωνίαςrsquo στην οποία η διά βίου μάθηση θεωρείται επαρκές σύστημα μάθησης για τις ανεπτυγμένες πολυπολιτισμικές και δημο‐κρατικές χώρες (lsquoδιά βίου μάθηση για όλους όσους επιθυ‐μούν και είναι ικανοί να συμμετέχουνrsquo) δ) το μοντέλο του ανθρωπίνου κεφαλαίου στο οποίο η διά βίου μάθηση υποδη‐λώνει συνεχή κατάρτιση που να συνδέεται με την εργασία και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της οικονομίας και των εργοδοτών για προσοντού‐χο ευέλικτο και προσαρμόσιμο εργατικό δυναμικό (lsquoδιά βίου μάθηση για την απασχόλησηrsquo) Κανένα από αυτά τα μοντέλα δεν υπάρχει στην καθαρή μορφή του ούτε επιχειρείται να υλοποιηθεί ως τέτοιο σε καμία χώρα Υπάρχουν μάλλον υβριδικοί τύποι σε διάφορες χώρες με διαφορετική έμφαση σε μία ή κάποιες από αυτές τις βασικές κατευθύνσεις Ωστόσο στις περισσότερες χώρες υπάρχει μια ξεκάθαρη

μετατόπιση από το μοντέλο για την απελευθέρωση κοινω‐νική δικαιοσύνη προς το κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο του οποίου ο βασικός στόχος είναι να γίνει η συνεχής κατάρτιση και μάθηση των εργαζομένων η απαραί‐τητη προϋπόθεση για την απασχολησιμότητά τους

Αυτή ακριβώς η μετατόπιση συνάδει με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για τη διά βίου μάθηση οι οποίες (όπως θα καταδειχθεί αργότερα στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου) έχουν ασκήσει επιρροές στη ελληνική πολιτική για τη διά βίου μάθηση

Ευρωπαϊκή πολιτική για τη διά βίου μάθηση Προς ένα κα‐τευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο

Στην ενότητα αυτή θα υποστηριχθεί ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 η ευρωπαϊκή πολιτική για τη βίου μάθη‐ση προωθεί στα κράτη-μέλη ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο ιδιαίτερα μέσω πολιτικών όπως είναι η προώθηση του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων (EQF) Η πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας και η εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση ndash ζητήματα που μέχρι στιγμής χαρακτήριζαν κυρίως το μοντέλο της εθελοντικής συνερ‐γασίας των κοινωνικών εταίρων ndash τονίζονται εμφατικά και συνδέονται στενά με την προώθηση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για λόγους απασχολησιμότη‐τας στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης

Η έμφαση στην πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας συνάδει με την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση και συνεπώς με την αντικατάσταση της έννοιας της εκπαίδευ‐σης ενηλίκων από αυτήν της διά βίου μάθησης καθώς οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης απαίτησαν ένα περισσότερο εκπαιδευμένο (και διαρκώς εκπαιδευόμενο) ανθρώπινο δυναμικό (Jarvis 2007) Η δημιουργία της κοινωνίας της μάθησης θεωρήθηκε σημαντική για την κάλυψη των ανα‐γκών της οικονομίας της γνώσης και της αγοράς και έτσι τονίστηκε η ευέλικτη προετοιμασία του εργατικού δυναμι‐κού με την απόδοση της ευθύνης στο άτομο να επιλέξει από ένα εύρος περιβαλλόντων μάθησης σύμφωνα με τις διαφαινόμενες ανάγκες της αγοράς (Πρόκου 2009) Ο στόχος της απασχολησιμότητας υπερίσχυσε (σε σχέση με τους άλλους στόχους της διά βίου μάθησης δηλαδή την ενεργό ιδιότητα του πολίτη την κοινωνική ένταξη και την προσωπική ανάπτυξη) και συνδέθηκε στενά με το ζήτημα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας στις πολιτι‐κές της ΕΕ για τη διά βίου μάθηση (Τσαούσης 2007)

Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή σε αυτές τις πολιτικές μέσα στη δεκαετία του 1990 η εκπαίδευση και η κατάρτιση έγιναν αλληλένδετες περιοχές πολιτικής υπό την έννοια-ομπρέλα της διά βίου μάθησης Στο επίκεντρο τέθηκαν τα αποτελέσματα της μάθησης ndash και όχι πια οι εισροές και η διαδικασία (τυπικές εκπαιδευτικές διαδρομές) ndash και έτσι εμφανίστηκαν σταδιακά οι έννοιες της άτυπης και της μη-τυπικής μάθησης Οι ιδέες της εξατομίκευσης της ευθύνης για μάθηση και της απασχολησιμότητας άρχισαν να κερδί‐ζουν έδαφος Η σύγχρονη οδός προς την απασχολησιμότη‐τα (σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο του 1995) συνδέθηκε με ένα αξιόπιστο σύστημα πιστοποίησης σε ευρωπαϊκό επίπε‐δο το οποίο θα περιελάμβανε μιαν ατομική κάρτα δεξιο‐

11

τήτων για τη διευκόλυνση της κινητικότητας Μέσα στη δεκαετία του 2000 οι διαδικασίες της Λισαβόνας και της Κοπεγχάγης επέτειναν τις προσπάθειες για την εδραίωση της επαγγελματικής κατάρτισης ως μέρος της πολιτικής για τη διά βίου μάθηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Cort 2009 98-100)

Για την επίτευξη του στόχου της στρατηγικής της Λισαβόνας (τον Μάρτιο του 2000) να καταστεί η Ευρώπη η πιο ανταγωνι‐στική και δυναμική οικονομία της γνώσης στον κόσμο η ενοποίηση των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης μετα‐ξύ των κρατών-μελών θα έπαιζε σημαντικό ρόλο Τα συμπε‐ράσματα της Λισαβόνας πρότειναν τρεις κύριους στόχους α) την ανάπτυξη τοπικών κέντρων μάθησης β) την προώθη‐ση νέων βασικών δεξιοτήτων ιδιαίτερα στην πληροφοριακή τεχνολογία και γ) τη μεγαλύτερη διαφάνεια των προσόντων (Ertl 2006 6) Τον Μάρτιο του 2001 στη Στοκχόλμη εγκρίθη‐κε το πρόγραμμα Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010 ndash Διαφο‐ρετικά συστήματα κοινοί στόχοι το οποίο είχε ως στόχους α) τη βελτίωση της ποιότητας αποδοτικότητας των συστη‐μάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης της ΕΕ β) τη διασφάλιση της προσβασιμότητάς τους από όλους και γ) του ανοίγματός τους στον ευρύτερο κόσμο Το πρόγραμμα υποστήριξε τόσο τη Διαδικασία της Μπολόνιας (για την ανώτατη εκπαίδευση) όσο και τη Διαδικασία της Κοπεγχάγης (για την επαγγελματι‐κή εκπαίδευση και κατάρτιση) Η τελευταία εκκίνησε το 2002 όταν οι Ευρωπαίοι υπουργοί υπέγραψαν μια διακήρυξη αναφορικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση με μια σειρά προτεραιοτήτων (μέχρι το 2010) α) να ενδυνα‐μωθεί η ευρωπαϊκή διάσταση β) να αναπτυχθεί η πληρο‐φόρηση η καθοδήγηση και η συμβουλευτική (αλλά και η διαφάνεια) γ) να αναπτυχθούν εργαλεία για την αμοιβαία αναγνώριση και διαπίστευση των ικανοτήτων και προσόντων δ) να βελτιωθεί η διασφάλιση της ποιότητας (Τσαούσης 2007 458-461 amp 99-401)

Για την ανάπτυξη των προσόντων και των ικανοτήτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ακαδη‐μαϊκών Μονάδων για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ECVET) Τον Νοέμβριο του 2002 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε σε μια Τεχνική Ομάδα Εργασίας την ανάπτυξη των αρχών ενός τέτοιου συστήματος και το 2004 για την υποστήριξη αυτής της Ομάδας το Ευρωπαϊκό Κέ‐ντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP) οργάνωσε τρία ερευνητικά προγράμματα που θα κατέληγαν σε προτάσεις αναφορικά με α) τα επίπεδα αναφο‐ράς των προσόντων β) μια τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων και γ) ένα σύστημα μεταφοράς πιστωτικών μονάδων Μια ολιστική τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων αναπτύχθηκε για να εφαρμοστεί στο πλαίσιο του ECVET το οποίο έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη του EQF (Winterton 2009 682-683) Στις Βρυξέλες τον Μάρτιο του 2005 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τόνισε την ανάγκη η ευρω‐παϊκή περιοχή εκπαίδευσης να αναπτυχθεί στην κατεύθυνση της προώθησης της γεωγραφικής κινητικότητας και της κινητικότητας στην αγορά εργασίας Έτσι έμφαση δόθηκε στη διάδοση του Ευρωδιαβατηρίου (Europass) ndash μιας ντιρε‐κτίβας για την αναγνώριση των προσόντων ndash το 2005 και στην υιοθέτηση του EQF το 2006 (Τσαούσης 2009201-202)i

Συνολικά έχει υποστηριχθεί ότι μέσα στη δεκαετία του 2000

το EQF τέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής της ΕΕ για τη διά βίου μάθηση καθώς η Ευρώπη προσδοκούσε να διαμορ‐φωθεί ως μια κοινή περιοχή εκπαίδευσης και μια κοινή αγο‐ρά εργασίας ενώ για λόγους κινητικότητας διατυπώθηκε η ανάγκη μιας μετατόπισης από τα τυπικά πιστοποιημένα και προηγουμένως αποκτηθέντα προσόντα σε προσανατολισμέ‐νες στα επιτεύγματα ικανότητες οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως τυποποίηση των προσδοκιών εργοδοτών και εργαζομένων (Sloep et al 2011 212) Η Ατζέντα της Λισαβόνας εδραίωσε έναν στόχο σύγκλισης ο οποίος βασι‐ζόταν στην εθελοντική συμμετοχή σε μία από τη βάση και ανοικτή μέθοδο συντονισμού που να οδηγεί στην ανάπτυξη κοινών ευρωπαϊκών προτύπων εννοιών μεθόδων και εργα‐λείων Η ευρωπαϊκή πολιτική εφαρμόστηκε σε εθνικό επίπε‐δο μέσω ενός αριθμού κοινών εργαλείων (όπως είναι το EQF) και περιέλαβε την προκήρυξη ενός μεγάλου αριθμού χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων στα οποία συμμετείχαν επαγγελματικά κολέγια εταιρείες συμβούλων εθνικά υπουργεία και φορείς καθώς και ευρωπαϊκοί φορείς (πχ το CEDEFOP) Έτσι η πολιτική της ΕΕ στόχευε σε περισσότερη δράση μέσω της αυτορρύθμισης των κρατών-μελών (Cort 2009 100-101)

Ένα Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΠ) προωθήθηκε και στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και αυτή η πολιτι‐κή συνδέθηκε στενά με τα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας της διά βίου μάθησης (τα οποία μπορούν να εντοπιστούν στον νόμο 38792010 όπως θα καταδειχθεί στη συνέχεια) Το κείμενο εργασίας για δημόσια διαβούλευση της Εθνικής Επιτροπής για τη δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων (2012 11) είχε ήδη σημειώσει ότι τα οχτώ επίπεδα αναφοράς του ΕΠΠ ndash τα οποία βασίζο‐νται σε μαθησιακά αποτελέσματαii ndash αποτελούσαν αντα‐νάκλαση μιας σημαντικής αλλαγής στον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι έννοιες της εκπαίδευσης της κατάρ‐τισης και της μάθησης Η χρήση των μαθησιακών αποτελε‐σμάτων στην περιγραφή των επιπέδων των προσόντων θα διευκόλυνε την επικύρωση της μάθησης που λαμβάνει χώρα έξω από τα αναγνωρισμένα ιδρύματα εκπαίδευσης και κα‐τάρτισης Με την ολοκλήρωση της εκχώρησης των προ‐σόντων σε εθνικό ήκαι κλαδικό επίπεδο η σύγκριση και η παρουσίαση των περιεχομένων τους θα γινόταν ευκολότερη

Έτσι λοιπόν εδώ και πάνω από μια δεκαετία για λόγους διεθνούς ανταγωνιστικότητας η ευρωπαϊκή πολιτική προω‐θεί ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο διά βίου μάθησης που έχει ως βασικό στόχο την απασχολησιμότητα Με την προώθηση του EQF η πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας και η εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση (τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) κατέχουν κεντρική θέση στην ευρωπαϊκή πολιτική για τη διά βίου μάθηση

Πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων διά βίου μάθηση στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του 2010

Σε αυτή την ενότητα θα καταδειχθεί ότι υπό τις επιδράσεις της ΕΕ οι ρυθμίσεις του νόμου 38792010 δίνουν έμφαση στην εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση και τις πολιτι‐κές πιστοποίησης που αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

12

του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνι‐κών εταίρων Ωστόσο υπάρχουν συγκεκριμένες ρυθμίσεις που συμφωνούν με το μοντέλο της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων υψηλά επίπεδα ρύθμισης και διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων (με μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων) αποκέντρωση και τοπικός έλεγχος ύπαρξη πολλα‐πλών φορέων και ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση με ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (αν και με σχετικά περιορισμένη την κατάρτιση σε χώρους εργασίας) Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδο‐σης εντοπίζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικιστι‐κού μοντέλου το Υπουργείο Παιδείας έχει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω επιτελικών φορέων) του συστήματος της διά βίου μάθησης ενώ το κράτος παρα‐μένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης δίνοντας έμφαση σε θέματα δικαιότητας

Θα πρέπει κατ αρχάς να σημειωθεί ότι τις δύο δεκαετίες που προηγήθηκαν της ψήφισης του νόμου 38792010 το σύστημα διά βίου μάθησης της Ελλάδας συμφωνούσε με το κρατικι‐στικό μοντέλο λόγω του σχετικά ισχυρού κρατικού ελέγ‐χου Η κεντρική κυβέρνηση ασκούσε πολιτικές και έλεγχο στην αρχική και τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση (ΣΕΚ) αλλά και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων μέσω επιτελικών φορέων η αρχική επαγγελματική κατάρτιση (με τα IEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του OEEK (υπό το Υπουργείο Παιδείας) η ΣΕΚ (με τα KEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ (υπό το Υπουργείο Εργασίας) ενώ η γενική εκπαίδευση ενηλίκων (KEE ΣΔE κλπ) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλί‐κων (υπό το Υπουργείο Παιδείας) Το κράτος αποτελούσε την κύρια πηγή χρηματοδότησης ο μεγαλύτερος όγκος της οποίας κατευθύνθηκε προς τη ΣΕΚ (η οποία εκπροσωπού‐νταν από τα ΚΕΚ στην πλειονότητά τους ιδιωτικά) με σκοπό κυρίως την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των ανέργων (Πρόκου 2009) Η ΣΕΚ αποτέλεσε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 το πιο εύρωστο υποσύνολο της εκπαί‐δευσης ενηλίκων στην Ελλάδα καθώς απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος των διαθέσιμων πόρων από την ΕΕ (Βερ‐γίδης 2005) Βεβαίως θα πρέπει να αναφερθούν οι σημαντι‐κές μέσα στη δεκαετία του 2000 πολιτικές ενίσχυσης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων όπως ήταν η ίδρυση των ΣΔΕ και η λειτουργία των ΚΕΕ και των Σχολών Γονέων (Βεργίδης 2005 Καραλής 2010)

Εστιάζοντας τώρα σε μια αναλυτική περιγραφή των διατάξε‐ων του νόμου 38792010 μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο κρατικός έλεγχος (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) συνεχίζει να είναι ισχυρός καθώς σε κεντρι‐κό επίπεδο το Υπουργείο Παιδείας ndash μέσω της Γενικής Γραμ‐ματείας Διά Βίου Μάθησης (ΓΓΔΒΜ) ndash σχεδιάζει και συντονί‐ζει το διοικητικό σύστημα της διά βίου μάθησης (αν και η εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής μεταφέρεται σε επίπεδο περιφέρειας και δήμου) Το Υπουργείο Παιδείας σε συνερ‐γασία με το αντίστοιχο κάθε φορά υπουργείο λαμβάνει αποφάσεις για την πιστοποίηση των φορέων της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3404-3405) Η ΓΓΔΒΜ ελέγχει τόσο τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων όσο και

το Εθνικό Σύστημα Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευ‐σης και Κατάρτισης με την Απασχόληση (αναπτύσσοντας ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο για όλες τις μονάδες της μη-τυπικής εκπαίδευσης) και αυτό αποτελεί στοιχείο συγκεντρωτισμού (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστικού μοντέλου) Σε συνεργασία με διεθνείς και ευρωπαϊκούς φορείς η ΓΓΔΒΜ προωθεί την καινοτομία για τη βελτίωση της ποιότητας καθώς και τις αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) με έμφαση στην πιστοποίηση των εκπαιδευτών ενηλίκων οι οποίοι καταγράφονται σε ειδικό Μητρώο του ΕΚΕΠΙΣ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

Γενικά ως στόχος της ΓΓΔΒΜ ορίζεται η αύξηση της συμμε‐τοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινωνικά ευπαθών ομάδων και αυτή η έμφαση σε θέματα δικαιότητας παραπέ‐μπει στα χαρακτηριστικά του κρατικιστικού μοντέλου Επιπροσθέτως η ΓΓΔΒΜ έχει την ευθύνη της εκπαίδευσης των μελών εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας της κατάρτισης του προσωπικού των αρμόδιων φορέων παρο‐χής διά βίου μάθησης και της κατασκευής και λειτουργίας των Μητρώων (εκπαιδευτών φορέων υπηρεσιών και ατόμων) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407)

Ακόμη η ΓΓΔΒΜ φυλάσσει Ηλεκτρονικό Μητρώο Διά Βίου Μάθησης για τους ενδιαφερόμενους οι οποίοι συνυποβάλ‐λουν στην αίτησή τους Ατομικά Δελτία Διά Βίου Μάθησης με τα προσόντα που αντιστοιχούν στο ΕΠΠ και τα πιστοποιη‐τικά παρακολούθησης της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3415) μια πολιτική που συνάδει με ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση παράλληλα με την ποιότητα

Η ποιότητα συνδέεται με την έμφαση στην πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης άτυπης μάθησης Η ΓΓΔΒΜ θα συνεργαζόταν με α) το ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίηση των εισροών β) τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) για την πιστο‐ποίηση των εκροών και γ) το Εθνικό Κέντρο Επαγγελματι‐κού Προσανατολισμού (EKEΠ) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Ο ΕΟΠΠ (ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου) θα διαχειριζόταν θέματα σχετικά με τα προσόντα και τα ευρω‐παϊκά εργαλεία διαφάνειας κινητικότητας το Εθνικό Σημείο Συντονισμού του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντωνiii το Εθνικό Κέντρο Ευρωδιαβατηρίου και το Εθνικό Σημείο Αναφοράς για τη Διασφάλιση της Ποιότητας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3410) Ο ΕΟΠΠ θα στόχευε α) στη δη‐μιουργία και την ανάπτυξη του ΕΠΠ και στην αντιστοίχισή του με το EQF β) στην αντιστοίχιση των δεξιοτήτων που αποκτώνται από την τυπική και τη μη-τυπική εκπαίδευση καθώς και την άτυπη μάθηση με τα επίπεδα του ΕΠΠ γ) στη δημιουργία κλαδικών περιγραφικών δεικτών (σε επίπεδο γνώσεων δεξιοτήτων ικανοτήτων) που να αντιστοιχούν με τα επίπεδα του ΕΠΠ δ) στην πιστοποίηση των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης (με ανα‐φορά σε εκπαιδευομένους και φορείς) ε) στην ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός συστήματος μεταφοράς πιστωτικών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) στη διασφάλιση της ποιότητας ζ) στη διευκόλυνση του προσδιορισμού των επαγγελματικών δικαιωμάτων των κα‐τόχων των προσόντων που αποκτώνται από τη διά βίου

13

μάθηση (εξαιρουμένης της ανώτατης εκπαίδευσης) η) στην αντιστοίχιση στο ΕΠΠ διεθνών κλαδικών προσόντων θ) στην αναγνώριση της ισοτιμίας ξένων εκπαιδευτικών τίτλων (εξαιρουμένων αυτών της ανώτατης εκπαίδευσης) (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3410-3411) Περί το τέλος του 2011 ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠ‐ΠΕΠ) Έκτοτε ο ΕΟΠΠΕΠ αποτελεί έναν ενιαίο φορέα μετά από συγχώνευση του ΕΚΕΠΙΣ και του EKEΠ και έχει τις αρμοδιότητες αυτών των δύο φορέων υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας (Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων 2011)

Έχει ήδη επισημανθεί ο κεντρικός ρόλος του Υπουργείου Παιδείας (με την προσπάθεια ελέγχου από τη ΓΓΔΒΜ όλων των μορφών διά βίου μάθησης) Οι πολιτικές συγκεντρωτι‐σμού και κρατικού ελέγχου (αν και συνοδευόμενες από την αύξηση της συμμετοχής ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και μεγαλύτερης ποικιλίας στην παροχή διά βίου μάθησης) μπορούν επίσης να εντοπιστούν στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (συνδεδεμένου με το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης) με τη ΓΓΔΒΜ να συνεργάζεται με το ΙΔΕΚΕ για την επιστημονική του υπο‐στήριξη (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Το Πρόγραμμα λαμβάνει χώρα ετησίως και περιλαμβάνει όλες τις δράσεις της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση χρηματοδο‐τούμενες εν όλω ή εν μέρει από εθνικούς και ευρωπαϊκούς δημόσιους πόρουςiv (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Βλέπουμε λοιπόν το κράτος να παραμένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) αν και προερχόμενη κατά βάση από ευρω‐παϊκούς πόρους

Όσον αφορά τη σύνθεση του Δικτύουv αυτό αποτελείται από τους φορείς διοίκησης και τους φορείς παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης Ως φορείς διοίκησης ορίζονται α) η ΓΓΔΒΜ β) οι υπηρεσιακές μονάδες των περιφερειών γ) οι υπηρεσιακές μονάδες των δήμων με αρμοδιότητες σε θέματα διά βίου μάθησης δ) το ΕΚΕΠΙΣ ε) ο ΕΟΠΠ στ) το EKEΠ (όπως ήδη σημειώθηκε ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε ΕΟΠΠΕΠ) και ζ) το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (EKΔΔA) Οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης οι οποίοι είναι πλέον περισσότερο ποικίλοι (βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) είναι α) τα IEK β) τα KEK γ) τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης και τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών δ) οι λοιπές δημόσιες και ιδιωτικές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης ε) το ΙΔΕΚΕ στ) το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας και το Ινστιτούτο Νεολαίας ζ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών τυπικής και μη-τυπικής γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (κοινωνικοί θρησκευτικοί και πολιτι‐στικοί φορείς) καθώς και οι φορείς γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (ΣΔE Σχολές Γονέων) η) οι φορείς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών ή και υπηρεσιών επαγγελματι‐κού προσανατολισμού θ) τα Κέντρα Προώθησης στην Απα‐σχόληση ι) οι φορείς του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα που παρέχουν μη-τυπική εκπαίδευση στο ανθρώπινο δυναμικό τους (πχ EKΔΔA φορείς επαγγελματι‐κών ενώσεων και επιμελητηρίων) κ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης ιδρυόμενοι από τριτοβάθμιες

συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων και εργοδοτών (πχ το Ινστιτούτο Εργασίας και το Κέντρο Ανάπτυξης Εκ‐παιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ το Κοινωνικό Πολύκεντρο και το Διαβαλκανικό Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης της ΑΔΕΔΥ) και τέλος λ) διάφοροι φορείς άτυπης μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3402-3403) Κατόπιν αίτησής τους φορείς του δημόσιου του ιδιωτικού και του κοινωνικού τομέα (πχ μουσεία βιβλιοθήκες κλπ) μπορούν να αναγνωριστούν ως φορείς άτυπης μάθησης και να ενταχθούν στο σχετικό Μητρώο της ΓΓΔΒΜ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Tο Δίκτυο περιλαμβάνει επίσης ιδρύματα φορείς του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος όπως είναι τα πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα Διά Βίου Μάθησης εντός αυτών καθώς και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠE) Στο Δίκτυο εντάσσονται και φορείς που υλοποιούν προγράμματα ενδοε‐πιχειρησιακής κατάρτισης εάν χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403) Βλέπουμε λοιπόν τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων που είναι η ποικιλία των εμπλεκόμενων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης πα‐ράλληλα με την ύπαρξη πολλαπλών φορέων παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης

Οι λειτουργίες του Δικτύου ορίζονται ως βασικές (αρχική επαγγελματική κατάρτιση ΣΕΚ και γενική εκπαίδευση ενηλί‐κων) και υποστηρικτικές (διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών των ενηλίκων σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής και επαγγελ‐ματικού προσανατολισμού πιστοποίηση των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων και των εκπαιδευτών της μη-τυπικής εκπαίδευσης κά) Τα ιδρύματαφορείςυπηρεσίες του Δικτύου συνεργάζονται ενώ τα πρότυπα και τα μέσα για τη λειτουργία του Δικτύου είναι το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης πρότυπα και προδιαγραφές για την επαγγελματική κατάρτιση και τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (δομές περιγράμματα προ‐γράμματα εκπαιδευτές) το ΕΠΠ αρχεία του Δικτύου και έγγραφα του Ευρωδιαβατηρίου μέσα για τη διασφάλιση της ποιότητας το Πρόγραμμα Εφαρμογήςvi οι προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθησηviii και τα κίνητρα για τη διά βίου μάθηση Τα τελευταία αποτελούν χαρακτηριστικό του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων καθώς περιλαμβάνουν ευρεία χρήση εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403-3404)

Ο ισχυρός κρατικός έλεγχος (χαρακτηριστικό του κρατικι‐στικού μοντέλου) φαίνεται επίσης στον εκτεταμένο ρόλο που απέκτησε το ΕΚΕΠΙΣ (απορροφούμενο πλέον από τον ΕΟΠΠΕΠ) ο βασικός οργανισμός για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης (περιλαμβανομένης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων) δηλαδή των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων των εκπαιδευτών των φορέων παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και του προσωπικού τους καθώς και για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας αυτών των φορέων Το ΕΚΕΠΙΣ θα αναλάμβανε την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης ενώ θα αποφάσιζε και για τη χο‐ρήγηση αδειών παροχής μη-τυπικής εκπαίδευσης στα Κέ‐

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

14

ντρα Ελευθέρων Σπουδών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3409) Ως στόχος των KEKix (υπό την επίβλεψη πλέον του Υπουργείου Παιδείας) ορίστηκε η παροχή ΣΕΚ και η εφαρ‐μογή πιστοποιημένων προγραμμάτων που να αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά περιγράμματα (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3413-3414) Η εφαρμογή πιστοποιημένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε αντιστοίχιση με επαγγελματικά περιγράμματα ορίστηκε και ως στόχος των IEK (υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας με τα δημόσια IEK υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ και τα ιδιωτικά IEK υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίησή τους) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3412-3413) Ας σημειωθεί ότι πλέον ο ΕΟΠΠΕΠ (στον νόμο ο ΕΟΠΠ) έχει την ευθύνη της εφαρμογής των προγραμμάτων της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης που προηγουμένως ήταν υπό την ευθύνη του OEEK (ο οποίος καταργήθηκε) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3419)

Παρά τα στοιχεία κρατικού ελέγχου η αποκέντρωση προω‐θείται μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και των κοινωνικών εταίρων (βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων) που αποτυπώνεται στην ίδρυση τόσο της Συνόδου όσο και του Συμβουλίου Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Ωστόσο και πάλι ο κρατικός έλεγχος παραμένει καθώς είναι ο Υπουργός Παιδείας που συγκαλεί τη Σύνοδο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση (δύο φορές τον χρόνο) Η Σύνοδος συμβάλλει στον σχεδιασμό και τον συντονισμό της εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση Σε αυτή συμμε‐τέχουν οι πρόεδροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργοδοτών η ΓΣΕΕ η Δημόσια Διοίκηση της ΑΔΕΔΥ η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία η Ένωση Περιφερειών και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας Tο Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απα‐σχόληση (του οποίου ο σκοπός είναι η ενίσχυση της ποιότη‐τας της διά βίου μάθησης και η σύνδεσή της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίαςx) έχει ως μέλη τον Υπουργό και τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας τους γενικούς γραμματείς των Υπουργείων Οικονομικών και Εργασίας εκπροσώπους των οργανισμώνφορέων του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης εκπροσώπους της αγοράς εργασίας των οργανώσεων των εργοδοτών και των συνδικάτων της ανώτατης εκπαίδευσης των περιφερειών και των δήμων κλπ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3405-3406)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης είναι επίσης εμφανείς στην προώθηση της διά βίου μάθησης στις περιφέρειες Στη βάση του Εθνικού Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης μια περιφέ‐ρεια μπορεί να καταρτίσει το δικό της Περιφερειακό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης οι δράσεις του οποίου χρη‐ματοδοτούνται από δημόσιους πόρους του Υπουργείου Παιδείας (μέσω της ΓΓΔΒΜ) και από επιχορηγήσεις και πόρους των περιφερειών Στην εφαρμογή του Προγράμμα‐τός της μια περιφέρεια έχει την ευθύνη σύστασης της Περιφερειακής Επιτροπής Επαγγελματικής Κατάρτισης (αποτελούμενης από εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών κοινωνικών φορέων κά) η οποία διατυπώνει συστάσεις στο Περιφε‐ρειακό Συμβούλιο σε θέματα (αρχικής και συνεχιζόμενης)

επαγγελματικής κατάρτισηςxi και σύνδεσής της με την αγορά εργασίας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης εντοπίζονται και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων με την ίδρυση της Διαρκούς Διάσκε‐ψης Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων ενός συλλογικού ορ‐γάνου (που συγκαλείται ετησίως υπό την προεδρία του Υπουργού Παιδείας) Στη Διάσκεψη συμμετέχουν κοινωνικοί εταίροι (εκπρόσωποι πανεπιστημίων επιστημονικών κοινω‐νικών πολιτισμικών οργανώσεων και ΜΚΟ και εξειδικευμέ‐νων κέντρων για την κοινωνικήεπαγγελματική ένταξη των κοινωνικά ευπαθών ομάδων) Ως βασική αρμοδιότητα της Διάσκεψης ορίζεται η υπηρέτηση των γενικών στόχων του νόμου 38792010 ιδιαίτερα της ανάδειξης της γενικής εκπαί‐δευσης ενηλίκων ως ισότιμου ndash με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ndash πυλώνα της διά βίου μάθησηςxii (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

Τέλος η τάση αποκέντρωσης (υπό την έννοια του ισχυρότε‐ρου ρόλου που αποκτά η τοπική αυτοδιοίκηση) είναι ιδιαίτε‐ρα εμφανής στη δημιουργία των Τοπικών Προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης στους δήμους Αυτά περιλαμβάνουν α) δράσεις που να συνδέουν τα σχολεία με την κοινότητα β) δράσεις εκπαίδευσης ενηλίκων στη δημόσια υγεία τον πολιτισμό κά τις Σχολές Γονέων και γ) την προώθηση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας μέσω της σύνδε‐σης με την τοπική κοινωνία Ο δήμος που εφαρμόζει ένα τέτοιο Πρόγραμμα ιδρύει και λειτουργεί Κέντρα Διά Βίου Μάθησης διευθύνει τις τοπικές δομές και τα προγράμματα της ΓΓΔΒΜ και εφαρμόζει τα προγράμματα των ΚΠΕ στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408-3409)xiii

Περίληψη και συμπεράσματα

Συνοψίζοντας στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου υποστηρί‐χθηκε ότι μέσω των ρυθμίσεων του νόμου 38792010 υπό τις επιδράσεις της ΕΕ η περίπτωση της Ελλάδας παρου‐σιάζει ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελο‐ντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων τις πολιτικές πιστοποίησης και τη συνεπακόλουθη εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση Αυτές προωθούνται μέσω της εισαγω‐γής του ΕΠΠ και του αυξημένου ρόλου του ΕΟΠΠΕΠ του βασικού οργανισμού για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και τη διασφάλιση της ποιότητας του συστήματος της διά βίου μάθησης

Ωστόσο υπάρχουν επίσης ρυθμίσεις που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι τα υψηλά επίπεδα ρύθμισης και η διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου η μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (Σύνοδος και Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Διαρκής Διάσκεψη Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων) καθώς και η περαιτέρω αποκέντρωση στην εφαρμογή των προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης με την ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφερειακά και Τοπικά Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης) Ακόμη τίθε‐νται περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (μέσω της χρήσης εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση) ενώ οι

15

ΕλληνόγλωσσηΒεργίδης Δ (2005) Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

της εκπαίδευσης ενηλίκων στο Δ Βεργίδης amp Ε Πρόκου Σχεδιασμός Διοίκηση και Αξιολόγηση Προ‐γραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Στοιχεία Κοινω‐νικο-οικονομικής Λειτουργίας και Θεσμικού Πλαισί‐ου τόμος Α΄ Πάτρα ΕΑΠ σσ 13-128

Εθνική Επιτροπή για τη Δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Κείμενο Εργασίας για τη Δημόσια Διαβούλευση Αθήνα 25 Φεβρουαρίου 2010 διαθέσιμο στο h t tp wwwopengovgrypepthwp-contentuploadsdownloads201005NQF_KEIMENO-DIABOYLEYSHSpdf (ημερο‐μηνία προσπέλασης 21 Μαϊου 2012)

Ελληνική Δημοκρατία (2010) Νόμος υπrsquo αριθ 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές δια‐τάξεις Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 163 (21 Σεπτεμβρίου) σσ 3401-3426

Ελληνική Δημοκρατία (2012) Νόμος υπrsquo αριθ 40932012 Έγκριση μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013-2016 ndash Επείγοντα μέτρα εφαρμο‐γής του νόμου 40462012 και του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013minus2016 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημο‐κρατίας 222 (12 Νοεμβρίου) σσ 5525-5648

Καραλής Θ (2010) Η εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα στο Δ Βεργίδης amp Α Κόκκος (επιμ) Εκπαίδευση Ενηλίκων Διεθνείς Προσεγγίσεις και Ελληνικές Διαδρομές Αθήνα Μεταίχμιο σσ 17-42

Πασιάς Γ (2011) Ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση Προς έναν διεθνώς ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης στο Ε Πρόκου (επιμ) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτι‐κών στην Ανώτατη Εκπαίδευση Συγκριτική και Διε‐θνής Προσέγγιση (τόμος στο πλαίσιο των εκδόσεων της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής) Αθήνα Διόνικος σσ 41-96

Πρόκου Ε (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθη‐ση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Αθήνα Διόνικος

Τσαούσης ΔΓ (2007) Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Διεθνών Οργανισμών Αθήνα Gutenberg

Τσαούσης ΔΓ (2009) Η Κοινωνία της Γνώσης Αθήνα Gutenberg

Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Συγχώνευση Εθνικού Οργανισμού Πιστοποί‐ησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) ndash Εθνικού Κέντρου Πιστο‐ποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ) ndash Εθνι‐

κού Κέντρου Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) Δελτίο Τύπου Αθήνα 27 Οκτωβρίου 2011 διαθέσιμο στο httpwwwminedugovgrgrafeio-typoudeltia-typoy27-10-11-sygxoneysi-foreon-eopp-ΕΚΕΠΙΣ-kai-ekephtml (ημερομηνία προσπέλασης 5 Μαΐου 2012)

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (2007) Εθνικό Στρατη‐γικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 Αθήνα (ημερομη‐νία προσπέλασης 9 Ιουνίου 2012)

Ξενόγλωσση Cort P (2009) The EC discourse on vocational training How a

lsquocommon vocational training policyrsquo turned into a lifelong learning strategy Vocations and Learning 2 pp 87-107

Ertl H (2006) European Union policies in education and training the Lisbon agenda as a turning point Comparative Education 42 pp 5ndash27

Green A (2006) Models of lifelong learning and the lsquoknowledge societyrsquo Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 307-325

Jarvis P (2007) Globalisation Lifelong Learning and the Learning Society Sociological Perspectives Oxon ndash New York Routledge

Kwon DB και Daeyeon CHO (2011) Overview of lifelong learning policies and systems in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 180-185

Prokou E (2008) A comparative approach to lifelong learning policies in Europe The cases of the UK Sweden and Greece European Journal of Education Research Development and Policies 431 pp 123-140

Rubenson K (2011) The field of adult education An overview in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 3-13

Schuetze HG and Casey C (2006) Models and meanings of lifelong learning Progress and barriers on the road to a learning society Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 279-287

Sloep P Boon J Cornu B Klebl M Lefrere P Naeve A Scott P and Tinoca L (2011) A European research agenda for lifelong learning Int J Technology Enhanced Learning 32 pp 204-228

Winterton J (2009) Competence across Europe Highest common factor or lowest common denominator Journal of European Industrial Training 338 pp 681ndash700

ενδιαφερόμενοι φορείς δράσης είναι περισσότεροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης πιο ποικίλοι

Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδοσης η Ελλάδα συνεχί‐ζει να παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικι‐στικού μοντέλου αφού ο νόμος καθορίζει έναν σχετικά ισχυρό κρατικό έλεγχο το Υπουργείο Παιδείας διαδραματί‐ζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω της ΓΓΔΒΜ) αλλά και στην πιστοποίηση (μέσω του ΕΟΠ‐ΠΕΠ) της διά βίου μάθησης Ο συγκεντρωτισμός μπορεί επίσης να εντοπιστεί στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης Επίσης το κράτος παραμένει (τουλάχι‐στον σε επίπεδο ρητορικής) η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βεβαίως από ευρωπαϊκούς πόρους) συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε θέματα δικαιότητας (μέσω της πρόθεσης για αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινω‐νικά ευπαθών ομάδων) ενώ προτίθεται να καταστήσει τη

γενική εκπαίδευση ενηλίκων ως ισότιμο ndash με τη ΣΕΚ ndash πυ‐λώνα της διά βίου μάθησης

Παρ όλα αυτά το ζήτημα της οικονομικής αποτελεσματι‐κότητας κατέχει κεντρική θέση (πχ στόχος είναι η διά βίου μάθηση να συνδέεται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μέσω πολιτικών όπως είναι η ίδρυση του ΕΟΠΠΕΠ και η εισαγωγή του συστήματος του ΕΠΠ) Βεβαίως η ισορροπία ανάμεσα στα (συχνά αντικρουόμενα) ζητήματα της δικαιότη‐τας και της αποτελεσματικότητας ndash είτε αναφορικά με τη ρητορική που αναπτύσσει ο νόμος είτε αναφορικά με τις μελλοντικά εφαρμοζόμενες πολιτικές ndash αποτελεί ένα θέμα για μελλοντική έρευνα ενώ ο ελληνικός κοινωνικο-οικονο‐μικός σχηματισμός (ειδικά την εποχή της οικονομικής κρί‐σης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των δύο αυτών στόχων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

Περίληψη

Το επιχείρημα του άρθρου είναι ότι οι πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων διά βίου μάθηση στην Ελλάδα (τις οποίες εκφράζει ο νόμος 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές διατάξεις) παρουσιάζουν τα χαρακτηρι‐στικά του κρατικιστικού μοντέλου διά βίου μάθησης στην Ευρώπη τον κρατικό έλεγχο και τον συγκεντρωτισμό Ωστόσο εντοπίζονται επίσης χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων δηλαδή οι ρυθμίσεις μέσα από ένα νομικό πλαίσιο και η εντονότερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της τοπικής αυτο‐διοίκησης Τέλος υπό την επίδραση της ευρωπαϊκής εκπαι‐δευτικής πολιτικής ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας και της δια‐μόρφωσης ενός πλαισίου προσόντων τα οποία χαρακτηρί‐ζουν τα κατευθυνόμενα από την αγορά συστήματα διά βίου μάθησης (που συνάδουν με το μοντέλο της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) και τονίζουν την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση

Abstract

The argument of this paper is that adult education lifelong learning policies in Greece (which law 38792010 Development of lifelong learning and other provisions expresses) present the characteristics of the statist model of lifelong learning in Europe namely governmental control and centralisation However characteristics of the social partnership model that is regulations through a legal framework and stronger involvement of social partners and local government are also identified Finally under the influences of European education policy a special emphasis is placed on the issues of accreditation quality assurance and the formation of a qualifications framework which characterise the market driven systems of lifelong learning (which are consistent with the model of voluntary partnership) and stress the individualisation of the responsibility for learning

ΕισαγωγήΣτην αρχή της νέας δεκαετίας με τον νόμο 38792010

Ανάπτυξη της Διά Βίου Μάθησης και λοιπές διατάξεις επιχειρήθηκε η αναθέσμιση της εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης στην Ελλάδα Ο νόμος εισήγαγε μια σειρά διατάξεων όσον αφορά το σύστημα της διά βίου μάθησης Ως σκοπός και πεδίο δράσης του ορίστηκε η ανάπτυξη της διά βίου μάθησης μέσω της αναγνώρισης εναλλακτικών εκπαιδευτικών διαδρομών της δικτύωσης των φορέων διά βίου μάθησης και της διασφάλισης της διαφάνειας και της ποιότητας έτσι ώστε να επιτυγχάνεται η διασύνδεση της διά βίου μάθησης με την απασχόληση η διαμόρφωση μιας ολοκληρωμένης προσωπικότητας των ατόμων και γενικότε‐ρα η κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη Με τον νόμο αυτό ρυθμίστηκαν επίσης τα θέματα που αφορούν τη διά βίου μάθηση πέραν του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος καθώς και τα θέματα που αφορούν τις δράσεις διά βίου μάθησης των φορέων του τυπικού εκπαιδευτικού συστήμα‐τος Η άτυπη μάθηση καθορίστηκε να διέπεται από τις διατάξεις του ίδιου νόμου μόνο κατά το μέρος που αφορά την αναγνώριση και πιστοποίηση των αποτελεσμάτων της (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3401)

Το βασικό ερώτημα που τίθεται στο παρόν άρθρο είναι το εξής laquoΑναφορικά με τα ζητήματα ρύθμισης και διακυβέρνη‐σης προς ποια κατεύθυνση στρέφονται οι πολιτικές για τη διά βίου μάθηση στην Ελλάδα όπως αυτές προωθούνται από τον νόμο 38792010raquo Για την απάντηση σε αυτό το ερώτημα επιχειρείται η ανάλυση περιεχομένου του νόμου με βασικό θεωρητικό πλαίσιο για την ερμηνεία των πολιτικών που αυτός εκφράζει τα κύρια μοντέλα διά βίου μάθησης στην Ευρώπη (όπως αυτά έχουν περιγραφεί μέχρι τώρα στη σχετι‐κή βιβλιογραφία) καθώς και συγκεκριμένες πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης που επιχειρούν να επιφέρουν τη σύ‐γκλιση των συστημάτων διά βίου μάθησης στην Ευρώπη προς ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο

Το βασικό επιχείρημα του άρθρου είναι ότι οι σχετικά πρόσφατες πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων διά βίου μάθηση στην Ελλάδα όπως αυτές εκφράζονται από τον προαναφερθέντα νόμο παραπέμπουν στα βασικά χαρακτηρι‐στικά του κρατικιστικού μοντέλου διά βίου μάθησης στην Ευρώπη τον κρατικό έλεγχο και τον συγκεντρωτισμό Ωστόσο εμφανίζονται επίσης τα χαρακτηριστικά του μοντέ‐λου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι οι ρυθμίσεις μέσα από ένα νομικό πλαίσιο η μεγαλύτερη

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

8

Ανάλυση και ερμηνεία των πολιτικών πουπροωθεί ο νόμος 38792010 υπό τον τίτλο Ανάπτυξη της διά βίου μάθησηςκαι λοιπές διατάξεις

Ελένη Πρόκου1

1 Η Ελένη Πρόκου είναι επίκουρη καθηγήτρια Εκπαιδευτικής Πολιτικής στο Τμήμα Κοινωνικής Πολιτικής του Παντείου Πανεπιστημίου και καθηγήτρια-σύμβουλος Εκπαίδευσης Ενηλίκων στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο

9

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της τοπικής αυτο‐διοίκησης η ύπαρξη πολλαπλών φορέων και ποικίλων ενδια‐φερόμενων φορέων δράσης καθώς και τα περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση Επίσης υπό την επίδραση της ευρω‐παϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας και της διαμόρφωσης ενός πλαισίου προσόντων ndash και σε συμφωνία με αυτά στην εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση ndash τα οποία παραπέμπουν κυρίως στο μοντέλο της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων

Πολιτικές διά βίου μάθησης σε περιοχές της Ευρώπης

Έχει υποστηριχθεί ότι ndash όσον αφορά τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και τα επίπεδα κυβερνητικής συμμετο‐χής και ρύθμισης ndash υπάρχουν κατά βάση τρία μοντέλα διά βίου μάθησης στην Ευρώπη το μοντέλο της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων το μοντέλο της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων και το πιο κρατικι‐στικό μοντέλο

Σύμφωνα με το πρώτο μοντέλο το μοντέλο της εθελοντι‐κής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων η κοινωνία της μάθησης σημαίνει την ανάπτυξη νέων ευκαιριών δικτύων και σχέσεων (με τη διευκόλυνση των νέων τεχνολογιών) η οποία προκύπτει από τη βάση και καθοδηγείται από τη ζήτηση Οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί αναπτύσσουν (και επενδύουν σε) κερδοφόρα περιβάλλοντα μάθησης Πρόκει‐ται για ένα καθοδηγούμενο από την αγορά μοντέλο στο πλαίσιο του οποίου τα άτομα είναι υπεύθυνα για τη μάθησή τους και (όπως έχει δείξει η περίπτωση του Ηνωμένου Βασι‐λείου με την εισαγωγή των Εθνικών Επαγγελματικών Προ‐σόντων από τα τέλη της δεκαετίας του 1980) έμφαση δίνε‐ται στις διαδικασίες πιστοποίησης (Prokou 2008 126 amp 129) Επίσης στην αγορά εργασίας οι εργοδότες έχουν κεντρικό ρόλο στην παροχή διά βίου μάθησης στους εργαζομένους τους (Kwon amp Daeyeon 2011 180) Στις αγγλόφωνες χώρες αντιπροσωπευτικές αυτού του μοντέλου η εκπαίδευση ενηλίκων και η κατάρτιση είναι σχετικά διαδεδομένες αλλά πολύ άνισες και ακόμη σχετικά εθελοντικές στην οργάνω‐σή τους Οι κυβερνήσεις έχουν απλά έναν κατευθυντήριο ρόλο έτσι ώστε η χρήση εισφορών νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση και άδειας άσκησης νομοθεσίας να είναι εξαιρετικά περιορισμένες (Green 2006 314)

Το δεύτερο μοντέλο το μοντέλο της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων διακρίνεται επίσης από την ύπαρξη πολλαπλών φορέων ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και τη χρήση των νέων τεχνολογιών ενώ ταυτόχρο‐να αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα της ατομικής ευθύνης Ωστόσο το μοντέλο αυτό δίνει έμφαση στους περιορισμούς της αγοράς και στη σπουδαιότητα της ρύθμισης από το κράτος ενώ τονίζει τον τοπικό έλεγχο (με την άνθιση της προσφοράς διά βίου μάθησης από τους δήμους όπως έχει δείξει η σουηδική εμπειρία με την Πρωτοβουλία Εκπαίδευ‐σης Ενηλίκων) (Prokou 2008 126 amp 130-131) Η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ενισχύεται αλλά δεν απαιτεί‐

ται πάντα η συμμετοχή των κρατικών φορέων Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων είναι ισχυρός καθώς συμφωνίες μεταξύ των κοινωνικών εταίρων μόνον μπορούν να έχουν αντίκτυπο στις πολιτικές για τη διά βίου μάθηση (Kwon amp Daeyeon 2011 180) Οι βόρειες χώρες της Ευρώπης αντιπροσωπευτικές αυτού του μοντέλου διακρίνονται από μιαν ισχυρή παράδο‐ση στη μάθηση στους χώρους εργασίας Τα επίπεδα δη‐μόσιας χρηματοδότησης είναι υψηλά και γίνεται ευρεία χρήση των εισφορών για την κατάρτιση της άδειας άσκησης νομοθεσίας και των τομεακών συμφωνιών για την κατάρτι‐ση καθώς και των επαγγελματικών προσόντων Στις βόρειες χώρες η μάθηση των ενηλίκων κατέχει εξέχουσα θέση και έχει το πιο διακριτό σύνολο θεσμικών ρυθμίσεων και αποτε‐λεσμάτων (υψηλά ποσοστά συμμετοχής των ενηλίκων και υψηλά επίπεδα απασχόλησης) (Green 2006 314 amp 319)

Το τρίτο μοντέλο είναι το πιο κρατικιστικό μοντέλο διαδε‐δομένο στα μεσογειακά κράτη (περιλαμβανομένης της Γαλλίας) τα οποία είναι συγκεντρωτικά κρατικιστικά και ενιαία Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό το μοντέλο παρου‐σιάζει χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων υψηλά επίπεδα ρύθμισης δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου πιστοποιημένες εταιρείες που παρέχουν κατάρτι‐ση περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (τόσο για τις εταιρεί‐ες όσο και για τα άτομα) (Prokou 2008 126-127) Βέβαια πρόκειται κατά βάση για ένα κατευθυνόμενο από το κράτος μοντέλο στο οποίο τα συστήματα διά βίου μάθησης συχνά αξιοποιούν την οργάνωση που βασίζεται στους κοινωνικούς εταίρους για να συλλέξουν και να διανέμουν εισφορές για την κατάρτιση αν και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των εργοδοτών και των εργαζομένων (όσον αφορά την κατάρτι‐ση) συνήθως καθορίζονται στο εθνικό δίκαιο Η μετα-υπο‐χρεωτική εκπαίδευση λαμβάνει χώρα κυρίως σε γενικές ή εξειδικευμένες επαγγελματικές σχολές ενώ υπάρχουν και κάποια εναπομείναντα συστήματα μαθητείας Η εκπαίδευση ενηλίκων και η παροχή κατάρτισης είναι τυπικά λιγότερο ανεπτυγμένες σε σχέση με τις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες ενώ τα επίπεδα συμμετοχής στην κατάρτιση στους χώρους εργασίας είναι συγκριτικά χαμηλά (Green 2006 312-313) Συνήθως το κράτος ασχολείται με θέματα δικαιότητας (που αφορούν νέους ηλικιωμένους και ενηλίκους περιορισμένων δεξιοτήτων) ώστε να αποφευχθεί ο κοινωνικός αποκλει‐σμός ενώ τις περισσότερες φορές το κράτος αποτελεί και την πρωταρχική πηγή χρηματοδότησης Στην προσπάθειά του να ικανοποιήσει τις μακροπρόθεσμες ανάγκες των ατόμων και ταυτόχρονα να συμβιβάσει τις απαιτήσεις των διαφόρων ομάδων συμφερόντων δημιουργεί τις απαιτούμε‐νες διαρθρωτικές προϋποθέσεις προωθεί καλά σχεδιασμέ‐νες ρυθμίσεις μεταξύ οργανισμών και φορέων και διασφαλί‐ζει τον συντονισμό της πολιτικής (μέσω ελεγκτικών φορέων) και την ποιότητα καθώς και τη συνοχή στη διά βίου μάθηση (Kwon amp Daeyeon 2011 180)

Συγκρίνοντας τα προαναφερθέντα μοντέλα μπορούν να αναδειχθούν βασικές διαφορές αλλά και κάποιες ομοιότητες μεταξύ τους Έτσι λοιπόν αν και η έμφαση στην ατομική

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

10

ευθύνη αποτελεί χαρακτηριστικό και των δύο πρώτων μο‐ντέλων η βασική τους διαφορά είναι ότι το πρώτο είναι περισσότερο κατευθυνόμενο από την αγορά ενώ το δεύτε‐ρο δίνει έμφαση στους περιορισμούς της αγοράς και στη σπουδαιότητα της ρύθμισης από το κράτος προωθώντας παράλληλα τον τοπικό έλεγχο Ακόμη σε σχέση με το δεύ‐τερο το πρώτο έχει μεγαλύτερη παράδοση στα ζητήματα της πιστοποίησης των προσόντων με τους εργοδότες να κατέχουν κεντρικό ρόλο στην παροχή διά βίου μάθησης στους εργαζομένους και το κράτος να έχει απλά έναν κα‐τευθυντήριο ρόλο Στο δεύτερο μοντέλο οι κοινωνικοί εταίροι έχουν έναν πιο ισχυρό ρόλο (παράλληλα με μια μακρά παράδοση στη μάθηση στους χώρους εργασίας) ενώ τα επίπεδα δημόσιας χρηματοδότησης και η συμμετοχή στη διά βίου μάθηση συνεχίζουν να βρίσκονται σε υψηλά επίπε‐δα καθώς υπάρχουν πολλαπλοί φορείς και ποικίλοι ενδιαφε‐ρόμενοι φορείς δράσης Ακόμη σε αντίθεση με το πρώτο μοντέλο στο δεύτερο γίνεται ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση Το τρίτο μοντέλο μπορεί να παρουσιάζει χαρακτηριστικά του δεύτε‐ρου (πχ υψηλά επίπεδα ρύθμισης δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων πιστοποιημένες εταιρείες που παρέχουν κατάρτιση κλπ) αλλά με περισσότερο κεντρικό τον ρόλο του κράτους (που ωστόσο αποτελεί την πρωταρχική πηγή χρηματοδότησης και στα δύο μοντέλα) Βεβαίως και στα δύο τελευταία μοντέλα (σε αντίθεση με το πρώτο) το κράτος ασχολείται με θέματα δικαιότητας αλλά στο κρατι‐κιστικό μοντέλο η εκπαίδευση ενηλίκων είναι λιγότερο ανεπτυγμένη και η κατάρτιση σε χώρους εργασίας περιορι‐σμένη

Υπάρχουν βεβαίως και άλλες κατηγοριοποιήσεις μοντέλων διά βίου μάθησης πέραν της προαναφερθείσας (η οποία όπως ήδη σημειώθηκε αφορά στη συμμετοχή των κοινωνι‐κών εταίρων και τα επίπεδα κυβερνητικής συμμετοχής και ρύθμισης) Για παράδειγμα οι Schuetze amp Casey (2006 282-284) διακρίνουν τέσσερα βασικά μοντέλα διά βίου μάθησης α) το μοντέλο για την απελευθέρωση ή την κοινω‐νική δικαιοσύνη το οποίο προωθεί την ιδέα της ισότητας των ευκαιριών μέσω της εκπαίδευσης σε μια δημοκρατική κοινωνία (lsquoδιά βίου μάθηση για όλουςrsquo) β) το πολιτισμικό μοντέλο στο οποίο η διά βίου μάθηση είναι μια διαδικασία ζωής του κάθε ατόμου η οποία στοχεύει στην εκπλήρωση της ζωής και της αυτοπραγμάτωσης (lsquoδιά βίου μάθηση για αυτο-εκπλήρωσηrsquo) γ) το μοντέλο μιας lsquoανοικτής κοινωνίαςrsquo στην οποία η διά βίου μάθηση θεωρείται επαρκές σύστημα μάθησης για τις ανεπτυγμένες πολυπολιτισμικές και δημο‐κρατικές χώρες (lsquoδιά βίου μάθηση για όλους όσους επιθυ‐μούν και είναι ικανοί να συμμετέχουνrsquo) δ) το μοντέλο του ανθρωπίνου κεφαλαίου στο οποίο η διά βίου μάθηση υποδη‐λώνει συνεχή κατάρτιση που να συνδέεται με την εργασία και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της οικονομίας και των εργοδοτών για προσοντού‐χο ευέλικτο και προσαρμόσιμο εργατικό δυναμικό (lsquoδιά βίου μάθηση για την απασχόλησηrsquo) Κανένα από αυτά τα μοντέλα δεν υπάρχει στην καθαρή μορφή του ούτε επιχειρείται να υλοποιηθεί ως τέτοιο σε καμία χώρα Υπάρχουν μάλλον υβριδικοί τύποι σε διάφορες χώρες με διαφορετική έμφαση σε μία ή κάποιες από αυτές τις βασικές κατευθύνσεις Ωστόσο στις περισσότερες χώρες υπάρχει μια ξεκάθαρη

μετατόπιση από το μοντέλο για την απελευθέρωση κοινω‐νική δικαιοσύνη προς το κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο του οποίου ο βασικός στόχος είναι να γίνει η συνεχής κατάρτιση και μάθηση των εργαζομένων η απαραί‐τητη προϋπόθεση για την απασχολησιμότητά τους

Αυτή ακριβώς η μετατόπιση συνάδει με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για τη διά βίου μάθηση οι οποίες (όπως θα καταδειχθεί αργότερα στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου) έχουν ασκήσει επιρροές στη ελληνική πολιτική για τη διά βίου μάθηση

Ευρωπαϊκή πολιτική για τη διά βίου μάθηση Προς ένα κα‐τευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο

Στην ενότητα αυτή θα υποστηριχθεί ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 η ευρωπαϊκή πολιτική για τη βίου μάθη‐ση προωθεί στα κράτη-μέλη ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο ιδιαίτερα μέσω πολιτικών όπως είναι η προώθηση του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων (EQF) Η πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας και η εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση ndash ζητήματα που μέχρι στιγμής χαρακτήριζαν κυρίως το μοντέλο της εθελοντικής συνερ‐γασίας των κοινωνικών εταίρων ndash τονίζονται εμφατικά και συνδέονται στενά με την προώθηση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για λόγους απασχολησιμότη‐τας στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης

Η έμφαση στην πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας συνάδει με την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση και συνεπώς με την αντικατάσταση της έννοιας της εκπαίδευ‐σης ενηλίκων από αυτήν της διά βίου μάθησης καθώς οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης απαίτησαν ένα περισσότερο εκπαιδευμένο (και διαρκώς εκπαιδευόμενο) ανθρώπινο δυναμικό (Jarvis 2007) Η δημιουργία της κοινωνίας της μάθησης θεωρήθηκε σημαντική για την κάλυψη των ανα‐γκών της οικονομίας της γνώσης και της αγοράς και έτσι τονίστηκε η ευέλικτη προετοιμασία του εργατικού δυναμι‐κού με την απόδοση της ευθύνης στο άτομο να επιλέξει από ένα εύρος περιβαλλόντων μάθησης σύμφωνα με τις διαφαινόμενες ανάγκες της αγοράς (Πρόκου 2009) Ο στόχος της απασχολησιμότητας υπερίσχυσε (σε σχέση με τους άλλους στόχους της διά βίου μάθησης δηλαδή την ενεργό ιδιότητα του πολίτη την κοινωνική ένταξη και την προσωπική ανάπτυξη) και συνδέθηκε στενά με το ζήτημα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας στις πολιτι‐κές της ΕΕ για τη διά βίου μάθηση (Τσαούσης 2007)

Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή σε αυτές τις πολιτικές μέσα στη δεκαετία του 1990 η εκπαίδευση και η κατάρτιση έγιναν αλληλένδετες περιοχές πολιτικής υπό την έννοια-ομπρέλα της διά βίου μάθησης Στο επίκεντρο τέθηκαν τα αποτελέσματα της μάθησης ndash και όχι πια οι εισροές και η διαδικασία (τυπικές εκπαιδευτικές διαδρομές) ndash και έτσι εμφανίστηκαν σταδιακά οι έννοιες της άτυπης και της μη-τυπικής μάθησης Οι ιδέες της εξατομίκευσης της ευθύνης για μάθηση και της απασχολησιμότητας άρχισαν να κερδί‐ζουν έδαφος Η σύγχρονη οδός προς την απασχολησιμότη‐τα (σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο του 1995) συνδέθηκε με ένα αξιόπιστο σύστημα πιστοποίησης σε ευρωπαϊκό επίπε‐δο το οποίο θα περιελάμβανε μιαν ατομική κάρτα δεξιο‐

11

τήτων για τη διευκόλυνση της κινητικότητας Μέσα στη δεκαετία του 2000 οι διαδικασίες της Λισαβόνας και της Κοπεγχάγης επέτειναν τις προσπάθειες για την εδραίωση της επαγγελματικής κατάρτισης ως μέρος της πολιτικής για τη διά βίου μάθηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Cort 2009 98-100)

Για την επίτευξη του στόχου της στρατηγικής της Λισαβόνας (τον Μάρτιο του 2000) να καταστεί η Ευρώπη η πιο ανταγωνι‐στική και δυναμική οικονομία της γνώσης στον κόσμο η ενοποίηση των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης μετα‐ξύ των κρατών-μελών θα έπαιζε σημαντικό ρόλο Τα συμπε‐ράσματα της Λισαβόνας πρότειναν τρεις κύριους στόχους α) την ανάπτυξη τοπικών κέντρων μάθησης β) την προώθη‐ση νέων βασικών δεξιοτήτων ιδιαίτερα στην πληροφοριακή τεχνολογία και γ) τη μεγαλύτερη διαφάνεια των προσόντων (Ertl 2006 6) Τον Μάρτιο του 2001 στη Στοκχόλμη εγκρίθη‐κε το πρόγραμμα Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010 ndash Διαφο‐ρετικά συστήματα κοινοί στόχοι το οποίο είχε ως στόχους α) τη βελτίωση της ποιότητας αποδοτικότητας των συστη‐μάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης της ΕΕ β) τη διασφάλιση της προσβασιμότητάς τους από όλους και γ) του ανοίγματός τους στον ευρύτερο κόσμο Το πρόγραμμα υποστήριξε τόσο τη Διαδικασία της Μπολόνιας (για την ανώτατη εκπαίδευση) όσο και τη Διαδικασία της Κοπεγχάγης (για την επαγγελματι‐κή εκπαίδευση και κατάρτιση) Η τελευταία εκκίνησε το 2002 όταν οι Ευρωπαίοι υπουργοί υπέγραψαν μια διακήρυξη αναφορικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση με μια σειρά προτεραιοτήτων (μέχρι το 2010) α) να ενδυνα‐μωθεί η ευρωπαϊκή διάσταση β) να αναπτυχθεί η πληρο‐φόρηση η καθοδήγηση και η συμβουλευτική (αλλά και η διαφάνεια) γ) να αναπτυχθούν εργαλεία για την αμοιβαία αναγνώριση και διαπίστευση των ικανοτήτων και προσόντων δ) να βελτιωθεί η διασφάλιση της ποιότητας (Τσαούσης 2007 458-461 amp 99-401)

Για την ανάπτυξη των προσόντων και των ικανοτήτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ακαδη‐μαϊκών Μονάδων για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ECVET) Τον Νοέμβριο του 2002 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε σε μια Τεχνική Ομάδα Εργασίας την ανάπτυξη των αρχών ενός τέτοιου συστήματος και το 2004 για την υποστήριξη αυτής της Ομάδας το Ευρωπαϊκό Κέ‐ντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP) οργάνωσε τρία ερευνητικά προγράμματα που θα κατέληγαν σε προτάσεις αναφορικά με α) τα επίπεδα αναφο‐ράς των προσόντων β) μια τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων και γ) ένα σύστημα μεταφοράς πιστωτικών μονάδων Μια ολιστική τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων αναπτύχθηκε για να εφαρμοστεί στο πλαίσιο του ECVET το οποίο έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη του EQF (Winterton 2009 682-683) Στις Βρυξέλες τον Μάρτιο του 2005 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τόνισε την ανάγκη η ευρω‐παϊκή περιοχή εκπαίδευσης να αναπτυχθεί στην κατεύθυνση της προώθησης της γεωγραφικής κινητικότητας και της κινητικότητας στην αγορά εργασίας Έτσι έμφαση δόθηκε στη διάδοση του Ευρωδιαβατηρίου (Europass) ndash μιας ντιρε‐κτίβας για την αναγνώριση των προσόντων ndash το 2005 και στην υιοθέτηση του EQF το 2006 (Τσαούσης 2009201-202)i

Συνολικά έχει υποστηριχθεί ότι μέσα στη δεκαετία του 2000

το EQF τέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής της ΕΕ για τη διά βίου μάθηση καθώς η Ευρώπη προσδοκούσε να διαμορ‐φωθεί ως μια κοινή περιοχή εκπαίδευσης και μια κοινή αγο‐ρά εργασίας ενώ για λόγους κινητικότητας διατυπώθηκε η ανάγκη μιας μετατόπισης από τα τυπικά πιστοποιημένα και προηγουμένως αποκτηθέντα προσόντα σε προσανατολισμέ‐νες στα επιτεύγματα ικανότητες οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως τυποποίηση των προσδοκιών εργοδοτών και εργαζομένων (Sloep et al 2011 212) Η Ατζέντα της Λισαβόνας εδραίωσε έναν στόχο σύγκλισης ο οποίος βασι‐ζόταν στην εθελοντική συμμετοχή σε μία από τη βάση και ανοικτή μέθοδο συντονισμού που να οδηγεί στην ανάπτυξη κοινών ευρωπαϊκών προτύπων εννοιών μεθόδων και εργα‐λείων Η ευρωπαϊκή πολιτική εφαρμόστηκε σε εθνικό επίπε‐δο μέσω ενός αριθμού κοινών εργαλείων (όπως είναι το EQF) και περιέλαβε την προκήρυξη ενός μεγάλου αριθμού χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων στα οποία συμμετείχαν επαγγελματικά κολέγια εταιρείες συμβούλων εθνικά υπουργεία και φορείς καθώς και ευρωπαϊκοί φορείς (πχ το CEDEFOP) Έτσι η πολιτική της ΕΕ στόχευε σε περισσότερη δράση μέσω της αυτορρύθμισης των κρατών-μελών (Cort 2009 100-101)

Ένα Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΠ) προωθήθηκε και στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και αυτή η πολιτι‐κή συνδέθηκε στενά με τα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας της διά βίου μάθησης (τα οποία μπορούν να εντοπιστούν στον νόμο 38792010 όπως θα καταδειχθεί στη συνέχεια) Το κείμενο εργασίας για δημόσια διαβούλευση της Εθνικής Επιτροπής για τη δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων (2012 11) είχε ήδη σημειώσει ότι τα οχτώ επίπεδα αναφοράς του ΕΠΠ ndash τα οποία βασίζο‐νται σε μαθησιακά αποτελέσματαii ndash αποτελούσαν αντα‐νάκλαση μιας σημαντικής αλλαγής στον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι έννοιες της εκπαίδευσης της κατάρ‐τισης και της μάθησης Η χρήση των μαθησιακών αποτελε‐σμάτων στην περιγραφή των επιπέδων των προσόντων θα διευκόλυνε την επικύρωση της μάθησης που λαμβάνει χώρα έξω από τα αναγνωρισμένα ιδρύματα εκπαίδευσης και κα‐τάρτισης Με την ολοκλήρωση της εκχώρησης των προ‐σόντων σε εθνικό ήκαι κλαδικό επίπεδο η σύγκριση και η παρουσίαση των περιεχομένων τους θα γινόταν ευκολότερη

Έτσι λοιπόν εδώ και πάνω από μια δεκαετία για λόγους διεθνούς ανταγωνιστικότητας η ευρωπαϊκή πολιτική προω‐θεί ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο διά βίου μάθησης που έχει ως βασικό στόχο την απασχολησιμότητα Με την προώθηση του EQF η πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας και η εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση (τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) κατέχουν κεντρική θέση στην ευρωπαϊκή πολιτική για τη διά βίου μάθηση

Πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων διά βίου μάθηση στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του 2010

Σε αυτή την ενότητα θα καταδειχθεί ότι υπό τις επιδράσεις της ΕΕ οι ρυθμίσεις του νόμου 38792010 δίνουν έμφαση στην εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση και τις πολιτι‐κές πιστοποίησης που αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

12

του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνι‐κών εταίρων Ωστόσο υπάρχουν συγκεκριμένες ρυθμίσεις που συμφωνούν με το μοντέλο της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων υψηλά επίπεδα ρύθμισης και διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων (με μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων) αποκέντρωση και τοπικός έλεγχος ύπαρξη πολλα‐πλών φορέων και ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση με ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (αν και με σχετικά περιορισμένη την κατάρτιση σε χώρους εργασίας) Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδο‐σης εντοπίζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικιστι‐κού μοντέλου το Υπουργείο Παιδείας έχει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω επιτελικών φορέων) του συστήματος της διά βίου μάθησης ενώ το κράτος παρα‐μένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης δίνοντας έμφαση σε θέματα δικαιότητας

Θα πρέπει κατ αρχάς να σημειωθεί ότι τις δύο δεκαετίες που προηγήθηκαν της ψήφισης του νόμου 38792010 το σύστημα διά βίου μάθησης της Ελλάδας συμφωνούσε με το κρατικι‐στικό μοντέλο λόγω του σχετικά ισχυρού κρατικού ελέγ‐χου Η κεντρική κυβέρνηση ασκούσε πολιτικές και έλεγχο στην αρχική και τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση (ΣΕΚ) αλλά και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων μέσω επιτελικών φορέων η αρχική επαγγελματική κατάρτιση (με τα IEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του OEEK (υπό το Υπουργείο Παιδείας) η ΣΕΚ (με τα KEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ (υπό το Υπουργείο Εργασίας) ενώ η γενική εκπαίδευση ενηλίκων (KEE ΣΔE κλπ) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλί‐κων (υπό το Υπουργείο Παιδείας) Το κράτος αποτελούσε την κύρια πηγή χρηματοδότησης ο μεγαλύτερος όγκος της οποίας κατευθύνθηκε προς τη ΣΕΚ (η οποία εκπροσωπού‐νταν από τα ΚΕΚ στην πλειονότητά τους ιδιωτικά) με σκοπό κυρίως την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των ανέργων (Πρόκου 2009) Η ΣΕΚ αποτέλεσε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 το πιο εύρωστο υποσύνολο της εκπαί‐δευσης ενηλίκων στην Ελλάδα καθώς απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος των διαθέσιμων πόρων από την ΕΕ (Βερ‐γίδης 2005) Βεβαίως θα πρέπει να αναφερθούν οι σημαντι‐κές μέσα στη δεκαετία του 2000 πολιτικές ενίσχυσης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων όπως ήταν η ίδρυση των ΣΔΕ και η λειτουργία των ΚΕΕ και των Σχολών Γονέων (Βεργίδης 2005 Καραλής 2010)

Εστιάζοντας τώρα σε μια αναλυτική περιγραφή των διατάξε‐ων του νόμου 38792010 μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο κρατικός έλεγχος (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) συνεχίζει να είναι ισχυρός καθώς σε κεντρι‐κό επίπεδο το Υπουργείο Παιδείας ndash μέσω της Γενικής Γραμ‐ματείας Διά Βίου Μάθησης (ΓΓΔΒΜ) ndash σχεδιάζει και συντονί‐ζει το διοικητικό σύστημα της διά βίου μάθησης (αν και η εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής μεταφέρεται σε επίπεδο περιφέρειας και δήμου) Το Υπουργείο Παιδείας σε συνερ‐γασία με το αντίστοιχο κάθε φορά υπουργείο λαμβάνει αποφάσεις για την πιστοποίηση των φορέων της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3404-3405) Η ΓΓΔΒΜ ελέγχει τόσο τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων όσο και

το Εθνικό Σύστημα Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευ‐σης και Κατάρτισης με την Απασχόληση (αναπτύσσοντας ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο για όλες τις μονάδες της μη-τυπικής εκπαίδευσης) και αυτό αποτελεί στοιχείο συγκεντρωτισμού (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστικού μοντέλου) Σε συνεργασία με διεθνείς και ευρωπαϊκούς φορείς η ΓΓΔΒΜ προωθεί την καινοτομία για τη βελτίωση της ποιότητας καθώς και τις αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) με έμφαση στην πιστοποίηση των εκπαιδευτών ενηλίκων οι οποίοι καταγράφονται σε ειδικό Μητρώο του ΕΚΕΠΙΣ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

Γενικά ως στόχος της ΓΓΔΒΜ ορίζεται η αύξηση της συμμε‐τοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινωνικά ευπαθών ομάδων και αυτή η έμφαση σε θέματα δικαιότητας παραπέ‐μπει στα χαρακτηριστικά του κρατικιστικού μοντέλου Επιπροσθέτως η ΓΓΔΒΜ έχει την ευθύνη της εκπαίδευσης των μελών εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας της κατάρτισης του προσωπικού των αρμόδιων φορέων παρο‐χής διά βίου μάθησης και της κατασκευής και λειτουργίας των Μητρώων (εκπαιδευτών φορέων υπηρεσιών και ατόμων) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407)

Ακόμη η ΓΓΔΒΜ φυλάσσει Ηλεκτρονικό Μητρώο Διά Βίου Μάθησης για τους ενδιαφερόμενους οι οποίοι συνυποβάλ‐λουν στην αίτησή τους Ατομικά Δελτία Διά Βίου Μάθησης με τα προσόντα που αντιστοιχούν στο ΕΠΠ και τα πιστοποιη‐τικά παρακολούθησης της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3415) μια πολιτική που συνάδει με ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση παράλληλα με την ποιότητα

Η ποιότητα συνδέεται με την έμφαση στην πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης άτυπης μάθησης Η ΓΓΔΒΜ θα συνεργαζόταν με α) το ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίηση των εισροών β) τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) για την πιστο‐ποίηση των εκροών και γ) το Εθνικό Κέντρο Επαγγελματι‐κού Προσανατολισμού (EKEΠ) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Ο ΕΟΠΠ (ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου) θα διαχειριζόταν θέματα σχετικά με τα προσόντα και τα ευρω‐παϊκά εργαλεία διαφάνειας κινητικότητας το Εθνικό Σημείο Συντονισμού του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντωνiii το Εθνικό Κέντρο Ευρωδιαβατηρίου και το Εθνικό Σημείο Αναφοράς για τη Διασφάλιση της Ποιότητας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3410) Ο ΕΟΠΠ θα στόχευε α) στη δη‐μιουργία και την ανάπτυξη του ΕΠΠ και στην αντιστοίχισή του με το EQF β) στην αντιστοίχιση των δεξιοτήτων που αποκτώνται από την τυπική και τη μη-τυπική εκπαίδευση καθώς και την άτυπη μάθηση με τα επίπεδα του ΕΠΠ γ) στη δημιουργία κλαδικών περιγραφικών δεικτών (σε επίπεδο γνώσεων δεξιοτήτων ικανοτήτων) που να αντιστοιχούν με τα επίπεδα του ΕΠΠ δ) στην πιστοποίηση των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης (με ανα‐φορά σε εκπαιδευομένους και φορείς) ε) στην ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός συστήματος μεταφοράς πιστωτικών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) στη διασφάλιση της ποιότητας ζ) στη διευκόλυνση του προσδιορισμού των επαγγελματικών δικαιωμάτων των κα‐τόχων των προσόντων που αποκτώνται από τη διά βίου

13

μάθηση (εξαιρουμένης της ανώτατης εκπαίδευσης) η) στην αντιστοίχιση στο ΕΠΠ διεθνών κλαδικών προσόντων θ) στην αναγνώριση της ισοτιμίας ξένων εκπαιδευτικών τίτλων (εξαιρουμένων αυτών της ανώτατης εκπαίδευσης) (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3410-3411) Περί το τέλος του 2011 ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠ‐ΠΕΠ) Έκτοτε ο ΕΟΠΠΕΠ αποτελεί έναν ενιαίο φορέα μετά από συγχώνευση του ΕΚΕΠΙΣ και του EKEΠ και έχει τις αρμοδιότητες αυτών των δύο φορέων υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας (Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων 2011)

Έχει ήδη επισημανθεί ο κεντρικός ρόλος του Υπουργείου Παιδείας (με την προσπάθεια ελέγχου από τη ΓΓΔΒΜ όλων των μορφών διά βίου μάθησης) Οι πολιτικές συγκεντρωτι‐σμού και κρατικού ελέγχου (αν και συνοδευόμενες από την αύξηση της συμμετοχής ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και μεγαλύτερης ποικιλίας στην παροχή διά βίου μάθησης) μπορούν επίσης να εντοπιστούν στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (συνδεδεμένου με το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης) με τη ΓΓΔΒΜ να συνεργάζεται με το ΙΔΕΚΕ για την επιστημονική του υπο‐στήριξη (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Το Πρόγραμμα λαμβάνει χώρα ετησίως και περιλαμβάνει όλες τις δράσεις της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση χρηματοδο‐τούμενες εν όλω ή εν μέρει από εθνικούς και ευρωπαϊκούς δημόσιους πόρουςiv (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Βλέπουμε λοιπόν το κράτος να παραμένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) αν και προερχόμενη κατά βάση από ευρω‐παϊκούς πόρους

Όσον αφορά τη σύνθεση του Δικτύουv αυτό αποτελείται από τους φορείς διοίκησης και τους φορείς παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης Ως φορείς διοίκησης ορίζονται α) η ΓΓΔΒΜ β) οι υπηρεσιακές μονάδες των περιφερειών γ) οι υπηρεσιακές μονάδες των δήμων με αρμοδιότητες σε θέματα διά βίου μάθησης δ) το ΕΚΕΠΙΣ ε) ο ΕΟΠΠ στ) το EKEΠ (όπως ήδη σημειώθηκε ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε ΕΟΠΠΕΠ) και ζ) το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (EKΔΔA) Οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης οι οποίοι είναι πλέον περισσότερο ποικίλοι (βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) είναι α) τα IEK β) τα KEK γ) τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης και τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών δ) οι λοιπές δημόσιες και ιδιωτικές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης ε) το ΙΔΕΚΕ στ) το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας και το Ινστιτούτο Νεολαίας ζ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών τυπικής και μη-τυπικής γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (κοινωνικοί θρησκευτικοί και πολιτι‐στικοί φορείς) καθώς και οι φορείς γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (ΣΔE Σχολές Γονέων) η) οι φορείς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών ή και υπηρεσιών επαγγελματι‐κού προσανατολισμού θ) τα Κέντρα Προώθησης στην Απα‐σχόληση ι) οι φορείς του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα που παρέχουν μη-τυπική εκπαίδευση στο ανθρώπινο δυναμικό τους (πχ EKΔΔA φορείς επαγγελματι‐κών ενώσεων και επιμελητηρίων) κ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης ιδρυόμενοι από τριτοβάθμιες

συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων και εργοδοτών (πχ το Ινστιτούτο Εργασίας και το Κέντρο Ανάπτυξης Εκ‐παιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ το Κοινωνικό Πολύκεντρο και το Διαβαλκανικό Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης της ΑΔΕΔΥ) και τέλος λ) διάφοροι φορείς άτυπης μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3402-3403) Κατόπιν αίτησής τους φορείς του δημόσιου του ιδιωτικού και του κοινωνικού τομέα (πχ μουσεία βιβλιοθήκες κλπ) μπορούν να αναγνωριστούν ως φορείς άτυπης μάθησης και να ενταχθούν στο σχετικό Μητρώο της ΓΓΔΒΜ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Tο Δίκτυο περιλαμβάνει επίσης ιδρύματα φορείς του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος όπως είναι τα πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα Διά Βίου Μάθησης εντός αυτών καθώς και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠE) Στο Δίκτυο εντάσσονται και φορείς που υλοποιούν προγράμματα ενδοε‐πιχειρησιακής κατάρτισης εάν χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403) Βλέπουμε λοιπόν τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων που είναι η ποικιλία των εμπλεκόμενων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης πα‐ράλληλα με την ύπαρξη πολλαπλών φορέων παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης

Οι λειτουργίες του Δικτύου ορίζονται ως βασικές (αρχική επαγγελματική κατάρτιση ΣΕΚ και γενική εκπαίδευση ενηλί‐κων) και υποστηρικτικές (διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών των ενηλίκων σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής και επαγγελ‐ματικού προσανατολισμού πιστοποίηση των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων και των εκπαιδευτών της μη-τυπικής εκπαίδευσης κά) Τα ιδρύματαφορείςυπηρεσίες του Δικτύου συνεργάζονται ενώ τα πρότυπα και τα μέσα για τη λειτουργία του Δικτύου είναι το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης πρότυπα και προδιαγραφές για την επαγγελματική κατάρτιση και τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (δομές περιγράμματα προ‐γράμματα εκπαιδευτές) το ΕΠΠ αρχεία του Δικτύου και έγγραφα του Ευρωδιαβατηρίου μέσα για τη διασφάλιση της ποιότητας το Πρόγραμμα Εφαρμογήςvi οι προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθησηviii και τα κίνητρα για τη διά βίου μάθηση Τα τελευταία αποτελούν χαρακτηριστικό του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων καθώς περιλαμβάνουν ευρεία χρήση εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403-3404)

Ο ισχυρός κρατικός έλεγχος (χαρακτηριστικό του κρατικι‐στικού μοντέλου) φαίνεται επίσης στον εκτεταμένο ρόλο που απέκτησε το ΕΚΕΠΙΣ (απορροφούμενο πλέον από τον ΕΟΠΠΕΠ) ο βασικός οργανισμός για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης (περιλαμβανομένης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων) δηλαδή των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων των εκπαιδευτών των φορέων παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και του προσωπικού τους καθώς και για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας αυτών των φορέων Το ΕΚΕΠΙΣ θα αναλάμβανε την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης ενώ θα αποφάσιζε και για τη χο‐ρήγηση αδειών παροχής μη-τυπικής εκπαίδευσης στα Κέ‐

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

14

ντρα Ελευθέρων Σπουδών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3409) Ως στόχος των KEKix (υπό την επίβλεψη πλέον του Υπουργείου Παιδείας) ορίστηκε η παροχή ΣΕΚ και η εφαρ‐μογή πιστοποιημένων προγραμμάτων που να αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά περιγράμματα (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3413-3414) Η εφαρμογή πιστοποιημένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε αντιστοίχιση με επαγγελματικά περιγράμματα ορίστηκε και ως στόχος των IEK (υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας με τα δημόσια IEK υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ και τα ιδιωτικά IEK υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίησή τους) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3412-3413) Ας σημειωθεί ότι πλέον ο ΕΟΠΠΕΠ (στον νόμο ο ΕΟΠΠ) έχει την ευθύνη της εφαρμογής των προγραμμάτων της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης που προηγουμένως ήταν υπό την ευθύνη του OEEK (ο οποίος καταργήθηκε) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3419)

Παρά τα στοιχεία κρατικού ελέγχου η αποκέντρωση προω‐θείται μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και των κοινωνικών εταίρων (βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων) που αποτυπώνεται στην ίδρυση τόσο της Συνόδου όσο και του Συμβουλίου Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Ωστόσο και πάλι ο κρατικός έλεγχος παραμένει καθώς είναι ο Υπουργός Παιδείας που συγκαλεί τη Σύνοδο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση (δύο φορές τον χρόνο) Η Σύνοδος συμβάλλει στον σχεδιασμό και τον συντονισμό της εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση Σε αυτή συμμε‐τέχουν οι πρόεδροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργοδοτών η ΓΣΕΕ η Δημόσια Διοίκηση της ΑΔΕΔΥ η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία η Ένωση Περιφερειών και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας Tο Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απα‐σχόληση (του οποίου ο σκοπός είναι η ενίσχυση της ποιότη‐τας της διά βίου μάθησης και η σύνδεσή της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίαςx) έχει ως μέλη τον Υπουργό και τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας τους γενικούς γραμματείς των Υπουργείων Οικονομικών και Εργασίας εκπροσώπους των οργανισμώνφορέων του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης εκπροσώπους της αγοράς εργασίας των οργανώσεων των εργοδοτών και των συνδικάτων της ανώτατης εκπαίδευσης των περιφερειών και των δήμων κλπ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3405-3406)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης είναι επίσης εμφανείς στην προώθηση της διά βίου μάθησης στις περιφέρειες Στη βάση του Εθνικού Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης μια περιφέ‐ρεια μπορεί να καταρτίσει το δικό της Περιφερειακό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης οι δράσεις του οποίου χρη‐ματοδοτούνται από δημόσιους πόρους του Υπουργείου Παιδείας (μέσω της ΓΓΔΒΜ) και από επιχορηγήσεις και πόρους των περιφερειών Στην εφαρμογή του Προγράμμα‐τός της μια περιφέρεια έχει την ευθύνη σύστασης της Περιφερειακής Επιτροπής Επαγγελματικής Κατάρτισης (αποτελούμενης από εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών κοινωνικών φορέων κά) η οποία διατυπώνει συστάσεις στο Περιφε‐ρειακό Συμβούλιο σε θέματα (αρχικής και συνεχιζόμενης)

επαγγελματικής κατάρτισηςxi και σύνδεσής της με την αγορά εργασίας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης εντοπίζονται και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων με την ίδρυση της Διαρκούς Διάσκε‐ψης Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων ενός συλλογικού ορ‐γάνου (που συγκαλείται ετησίως υπό την προεδρία του Υπουργού Παιδείας) Στη Διάσκεψη συμμετέχουν κοινωνικοί εταίροι (εκπρόσωποι πανεπιστημίων επιστημονικών κοινω‐νικών πολιτισμικών οργανώσεων και ΜΚΟ και εξειδικευμέ‐νων κέντρων για την κοινωνικήεπαγγελματική ένταξη των κοινωνικά ευπαθών ομάδων) Ως βασική αρμοδιότητα της Διάσκεψης ορίζεται η υπηρέτηση των γενικών στόχων του νόμου 38792010 ιδιαίτερα της ανάδειξης της γενικής εκπαί‐δευσης ενηλίκων ως ισότιμου ndash με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ndash πυλώνα της διά βίου μάθησηςxii (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

Τέλος η τάση αποκέντρωσης (υπό την έννοια του ισχυρότε‐ρου ρόλου που αποκτά η τοπική αυτοδιοίκηση) είναι ιδιαίτε‐ρα εμφανής στη δημιουργία των Τοπικών Προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης στους δήμους Αυτά περιλαμβάνουν α) δράσεις που να συνδέουν τα σχολεία με την κοινότητα β) δράσεις εκπαίδευσης ενηλίκων στη δημόσια υγεία τον πολιτισμό κά τις Σχολές Γονέων και γ) την προώθηση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας μέσω της σύνδε‐σης με την τοπική κοινωνία Ο δήμος που εφαρμόζει ένα τέτοιο Πρόγραμμα ιδρύει και λειτουργεί Κέντρα Διά Βίου Μάθησης διευθύνει τις τοπικές δομές και τα προγράμματα της ΓΓΔΒΜ και εφαρμόζει τα προγράμματα των ΚΠΕ στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408-3409)xiii

Περίληψη και συμπεράσματα

Συνοψίζοντας στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου υποστηρί‐χθηκε ότι μέσω των ρυθμίσεων του νόμου 38792010 υπό τις επιδράσεις της ΕΕ η περίπτωση της Ελλάδας παρου‐σιάζει ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελο‐ντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων τις πολιτικές πιστοποίησης και τη συνεπακόλουθη εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση Αυτές προωθούνται μέσω της εισαγω‐γής του ΕΠΠ και του αυξημένου ρόλου του ΕΟΠΠΕΠ του βασικού οργανισμού για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και τη διασφάλιση της ποιότητας του συστήματος της διά βίου μάθησης

Ωστόσο υπάρχουν επίσης ρυθμίσεις που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι τα υψηλά επίπεδα ρύθμισης και η διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου η μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (Σύνοδος και Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Διαρκής Διάσκεψη Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων) καθώς και η περαιτέρω αποκέντρωση στην εφαρμογή των προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης με την ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφερειακά και Τοπικά Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης) Ακόμη τίθε‐νται περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (μέσω της χρήσης εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση) ενώ οι

15

ΕλληνόγλωσσηΒεργίδης Δ (2005) Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

της εκπαίδευσης ενηλίκων στο Δ Βεργίδης amp Ε Πρόκου Σχεδιασμός Διοίκηση και Αξιολόγηση Προ‐γραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Στοιχεία Κοινω‐νικο-οικονομικής Λειτουργίας και Θεσμικού Πλαισί‐ου τόμος Α΄ Πάτρα ΕΑΠ σσ 13-128

Εθνική Επιτροπή για τη Δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Κείμενο Εργασίας για τη Δημόσια Διαβούλευση Αθήνα 25 Φεβρουαρίου 2010 διαθέσιμο στο h t tp wwwopengovgrypepthwp-contentuploadsdownloads201005NQF_KEIMENO-DIABOYLEYSHSpdf (ημερο‐μηνία προσπέλασης 21 Μαϊου 2012)

Ελληνική Δημοκρατία (2010) Νόμος υπrsquo αριθ 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές δια‐τάξεις Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 163 (21 Σεπτεμβρίου) σσ 3401-3426

Ελληνική Δημοκρατία (2012) Νόμος υπrsquo αριθ 40932012 Έγκριση μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013-2016 ndash Επείγοντα μέτρα εφαρμο‐γής του νόμου 40462012 και του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013minus2016 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημο‐κρατίας 222 (12 Νοεμβρίου) σσ 5525-5648

Καραλής Θ (2010) Η εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα στο Δ Βεργίδης amp Α Κόκκος (επιμ) Εκπαίδευση Ενηλίκων Διεθνείς Προσεγγίσεις και Ελληνικές Διαδρομές Αθήνα Μεταίχμιο σσ 17-42

Πασιάς Γ (2011) Ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση Προς έναν διεθνώς ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης στο Ε Πρόκου (επιμ) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτι‐κών στην Ανώτατη Εκπαίδευση Συγκριτική και Διε‐θνής Προσέγγιση (τόμος στο πλαίσιο των εκδόσεων της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής) Αθήνα Διόνικος σσ 41-96

Πρόκου Ε (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθη‐ση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Αθήνα Διόνικος

Τσαούσης ΔΓ (2007) Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Διεθνών Οργανισμών Αθήνα Gutenberg

Τσαούσης ΔΓ (2009) Η Κοινωνία της Γνώσης Αθήνα Gutenberg

Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Συγχώνευση Εθνικού Οργανισμού Πιστοποί‐ησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) ndash Εθνικού Κέντρου Πιστο‐ποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ) ndash Εθνι‐

κού Κέντρου Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) Δελτίο Τύπου Αθήνα 27 Οκτωβρίου 2011 διαθέσιμο στο httpwwwminedugovgrgrafeio-typoudeltia-typoy27-10-11-sygxoneysi-foreon-eopp-ΕΚΕΠΙΣ-kai-ekephtml (ημερομηνία προσπέλασης 5 Μαΐου 2012)

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (2007) Εθνικό Στρατη‐γικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 Αθήνα (ημερομη‐νία προσπέλασης 9 Ιουνίου 2012)

Ξενόγλωσση Cort P (2009) The EC discourse on vocational training How a

lsquocommon vocational training policyrsquo turned into a lifelong learning strategy Vocations and Learning 2 pp 87-107

Ertl H (2006) European Union policies in education and training the Lisbon agenda as a turning point Comparative Education 42 pp 5ndash27

Green A (2006) Models of lifelong learning and the lsquoknowledge societyrsquo Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 307-325

Jarvis P (2007) Globalisation Lifelong Learning and the Learning Society Sociological Perspectives Oxon ndash New York Routledge

Kwon DB και Daeyeon CHO (2011) Overview of lifelong learning policies and systems in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 180-185

Prokou E (2008) A comparative approach to lifelong learning policies in Europe The cases of the UK Sweden and Greece European Journal of Education Research Development and Policies 431 pp 123-140

Rubenson K (2011) The field of adult education An overview in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 3-13

Schuetze HG and Casey C (2006) Models and meanings of lifelong learning Progress and barriers on the road to a learning society Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 279-287

Sloep P Boon J Cornu B Klebl M Lefrere P Naeve A Scott P and Tinoca L (2011) A European research agenda for lifelong learning Int J Technology Enhanced Learning 32 pp 204-228

Winterton J (2009) Competence across Europe Highest common factor or lowest common denominator Journal of European Industrial Training 338 pp 681ndash700

ενδιαφερόμενοι φορείς δράσης είναι περισσότεροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης πιο ποικίλοι

Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδοσης η Ελλάδα συνεχί‐ζει να παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικι‐στικού μοντέλου αφού ο νόμος καθορίζει έναν σχετικά ισχυρό κρατικό έλεγχο το Υπουργείο Παιδείας διαδραματί‐ζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω της ΓΓΔΒΜ) αλλά και στην πιστοποίηση (μέσω του ΕΟΠ‐ΠΕΠ) της διά βίου μάθησης Ο συγκεντρωτισμός μπορεί επίσης να εντοπιστεί στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης Επίσης το κράτος παραμένει (τουλάχι‐στον σε επίπεδο ρητορικής) η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βεβαίως από ευρωπαϊκούς πόρους) συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε θέματα δικαιότητας (μέσω της πρόθεσης για αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινω‐νικά ευπαθών ομάδων) ενώ προτίθεται να καταστήσει τη

γενική εκπαίδευση ενηλίκων ως ισότιμο ndash με τη ΣΕΚ ndash πυ‐λώνα της διά βίου μάθησης

Παρ όλα αυτά το ζήτημα της οικονομικής αποτελεσματι‐κότητας κατέχει κεντρική θέση (πχ στόχος είναι η διά βίου μάθηση να συνδέεται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μέσω πολιτικών όπως είναι η ίδρυση του ΕΟΠΠΕΠ και η εισαγωγή του συστήματος του ΕΠΠ) Βεβαίως η ισορροπία ανάμεσα στα (συχνά αντικρουόμενα) ζητήματα της δικαιότη‐τας και της αποτελεσματικότητας ndash είτε αναφορικά με τη ρητορική που αναπτύσσει ο νόμος είτε αναφορικά με τις μελλοντικά εφαρμοζόμενες πολιτικές ndash αποτελεί ένα θέμα για μελλοντική έρευνα ενώ ο ελληνικός κοινωνικο-οικονο‐μικός σχηματισμός (ειδικά την εποχή της οικονομικής κρί‐σης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των δύο αυτών στόχων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

9

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και της τοπικής αυτο‐διοίκησης η ύπαρξη πολλαπλών φορέων και ποικίλων ενδια‐φερόμενων φορέων δράσης καθώς και τα περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση Επίσης υπό την επίδραση της ευρω‐παϊκής εκπαιδευτικής πολιτικής ιδιαίτερη έμφαση δίνεται στα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας και της διαμόρφωσης ενός πλαισίου προσόντων ndash και σε συμφωνία με αυτά στην εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση ndash τα οποία παραπέμπουν κυρίως στο μοντέλο της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων

Πολιτικές διά βίου μάθησης σε περιοχές της Ευρώπης

Έχει υποστηριχθεί ότι ndash όσον αφορά τη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων και τα επίπεδα κυβερνητικής συμμετο‐χής και ρύθμισης ndash υπάρχουν κατά βάση τρία μοντέλα διά βίου μάθησης στην Ευρώπη το μοντέλο της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων το μοντέλο της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων και το πιο κρατικι‐στικό μοντέλο

Σύμφωνα με το πρώτο μοντέλο το μοντέλο της εθελοντι‐κής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων η κοινωνία της μάθησης σημαίνει την ανάπτυξη νέων ευκαιριών δικτύων και σχέσεων (με τη διευκόλυνση των νέων τεχνολογιών) η οποία προκύπτει από τη βάση και καθοδηγείται από τη ζήτηση Οι εκπαιδευτικοί οργανισμοί αναπτύσσουν (και επενδύουν σε) κερδοφόρα περιβάλλοντα μάθησης Πρόκει‐ται για ένα καθοδηγούμενο από την αγορά μοντέλο στο πλαίσιο του οποίου τα άτομα είναι υπεύθυνα για τη μάθησή τους και (όπως έχει δείξει η περίπτωση του Ηνωμένου Βασι‐λείου με την εισαγωγή των Εθνικών Επαγγελματικών Προ‐σόντων από τα τέλη της δεκαετίας του 1980) έμφαση δίνε‐ται στις διαδικασίες πιστοποίησης (Prokou 2008 126 amp 129) Επίσης στην αγορά εργασίας οι εργοδότες έχουν κεντρικό ρόλο στην παροχή διά βίου μάθησης στους εργαζομένους τους (Kwon amp Daeyeon 2011 180) Στις αγγλόφωνες χώρες αντιπροσωπευτικές αυτού του μοντέλου η εκπαίδευση ενηλίκων και η κατάρτιση είναι σχετικά διαδεδομένες αλλά πολύ άνισες και ακόμη σχετικά εθελοντικές στην οργάνω‐σή τους Οι κυβερνήσεις έχουν απλά έναν κατευθυντήριο ρόλο έτσι ώστε η χρήση εισφορών νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση και άδειας άσκησης νομοθεσίας να είναι εξαιρετικά περιορισμένες (Green 2006 314)

Το δεύτερο μοντέλο το μοντέλο της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων διακρίνεται επίσης από την ύπαρξη πολλαπλών φορέων ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και τη χρήση των νέων τεχνολογιών ενώ ταυτόχρο‐να αναγνωρίζεται η σπουδαιότητα της ατομικής ευθύνης Ωστόσο το μοντέλο αυτό δίνει έμφαση στους περιορισμούς της αγοράς και στη σπουδαιότητα της ρύθμισης από το κράτος ενώ τονίζει τον τοπικό έλεγχο (με την άνθιση της προσφοράς διά βίου μάθησης από τους δήμους όπως έχει δείξει η σουηδική εμπειρία με την Πρωτοβουλία Εκπαίδευ‐σης Ενηλίκων) (Prokou 2008 126 amp 130-131) Η συνεργασία δημόσιου και ιδιωτικού τομέα ενισχύεται αλλά δεν απαιτεί‐

ται πάντα η συμμετοχή των κρατικών φορέων Ο ρόλος των κοινωνικών εταίρων είναι ισχυρός καθώς συμφωνίες μεταξύ των κοινωνικών εταίρων μόνον μπορούν να έχουν αντίκτυπο στις πολιτικές για τη διά βίου μάθηση (Kwon amp Daeyeon 2011 180) Οι βόρειες χώρες της Ευρώπης αντιπροσωπευτικές αυτού του μοντέλου διακρίνονται από μιαν ισχυρή παράδο‐ση στη μάθηση στους χώρους εργασίας Τα επίπεδα δη‐μόσιας χρηματοδότησης είναι υψηλά και γίνεται ευρεία χρήση των εισφορών για την κατάρτιση της άδειας άσκησης νομοθεσίας και των τομεακών συμφωνιών για την κατάρτι‐ση καθώς και των επαγγελματικών προσόντων Στις βόρειες χώρες η μάθηση των ενηλίκων κατέχει εξέχουσα θέση και έχει το πιο διακριτό σύνολο θεσμικών ρυθμίσεων και αποτε‐λεσμάτων (υψηλά ποσοστά συμμετοχής των ενηλίκων και υψηλά επίπεδα απασχόλησης) (Green 2006 314 amp 319)

Το τρίτο μοντέλο είναι το πιο κρατικιστικό μοντέλο διαδε‐δομένο στα μεσογειακά κράτη (περιλαμβανομένης της Γαλλίας) τα οποία είναι συγκεντρωτικά κρατικιστικά και ενιαία Σε ορισμένες περιπτώσεις αυτό το μοντέλο παρου‐σιάζει χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων υψηλά επίπεδα ρύθμισης δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου πιστοποιημένες εταιρείες που παρέχουν κατάρτι‐ση περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (τόσο για τις εταιρεί‐ες όσο και για τα άτομα) (Prokou 2008 126-127) Βέβαια πρόκειται κατά βάση για ένα κατευθυνόμενο από το κράτος μοντέλο στο οποίο τα συστήματα διά βίου μάθησης συχνά αξιοποιούν την οργάνωση που βασίζεται στους κοινωνικούς εταίρους για να συλλέξουν και να διανέμουν εισφορές για την κατάρτιση αν και τα δικαιώματα και οι υποχρεώσεις των εργοδοτών και των εργαζομένων (όσον αφορά την κατάρτι‐ση) συνήθως καθορίζονται στο εθνικό δίκαιο Η μετα-υπο‐χρεωτική εκπαίδευση λαμβάνει χώρα κυρίως σε γενικές ή εξειδικευμένες επαγγελματικές σχολές ενώ υπάρχουν και κάποια εναπομείναντα συστήματα μαθητείας Η εκπαίδευση ενηλίκων και η παροχή κατάρτισης είναι τυπικά λιγότερο ανεπτυγμένες σε σχέση με τις βόρειες ευρωπαϊκές χώρες ενώ τα επίπεδα συμμετοχής στην κατάρτιση στους χώρους εργασίας είναι συγκριτικά χαμηλά (Green 2006 312-313) Συνήθως το κράτος ασχολείται με θέματα δικαιότητας (που αφορούν νέους ηλικιωμένους και ενηλίκους περιορισμένων δεξιοτήτων) ώστε να αποφευχθεί ο κοινωνικός αποκλει‐σμός ενώ τις περισσότερες φορές το κράτος αποτελεί και την πρωταρχική πηγή χρηματοδότησης Στην προσπάθειά του να ικανοποιήσει τις μακροπρόθεσμες ανάγκες των ατόμων και ταυτόχρονα να συμβιβάσει τις απαιτήσεις των διαφόρων ομάδων συμφερόντων δημιουργεί τις απαιτούμε‐νες διαρθρωτικές προϋποθέσεις προωθεί καλά σχεδιασμέ‐νες ρυθμίσεις μεταξύ οργανισμών και φορέων και διασφαλί‐ζει τον συντονισμό της πολιτικής (μέσω ελεγκτικών φορέων) και την ποιότητα καθώς και τη συνοχή στη διά βίου μάθηση (Kwon amp Daeyeon 2011 180)

Συγκρίνοντας τα προαναφερθέντα μοντέλα μπορούν να αναδειχθούν βασικές διαφορές αλλά και κάποιες ομοιότητες μεταξύ τους Έτσι λοιπόν αν και η έμφαση στην ατομική

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

10

ευθύνη αποτελεί χαρακτηριστικό και των δύο πρώτων μο‐ντέλων η βασική τους διαφορά είναι ότι το πρώτο είναι περισσότερο κατευθυνόμενο από την αγορά ενώ το δεύτε‐ρο δίνει έμφαση στους περιορισμούς της αγοράς και στη σπουδαιότητα της ρύθμισης από το κράτος προωθώντας παράλληλα τον τοπικό έλεγχο Ακόμη σε σχέση με το δεύ‐τερο το πρώτο έχει μεγαλύτερη παράδοση στα ζητήματα της πιστοποίησης των προσόντων με τους εργοδότες να κατέχουν κεντρικό ρόλο στην παροχή διά βίου μάθησης στους εργαζομένους και το κράτος να έχει απλά έναν κα‐τευθυντήριο ρόλο Στο δεύτερο μοντέλο οι κοινωνικοί εταίροι έχουν έναν πιο ισχυρό ρόλο (παράλληλα με μια μακρά παράδοση στη μάθηση στους χώρους εργασίας) ενώ τα επίπεδα δημόσιας χρηματοδότησης και η συμμετοχή στη διά βίου μάθηση συνεχίζουν να βρίσκονται σε υψηλά επίπε‐δα καθώς υπάρχουν πολλαπλοί φορείς και ποικίλοι ενδιαφε‐ρόμενοι φορείς δράσης Ακόμη σε αντίθεση με το πρώτο μοντέλο στο δεύτερο γίνεται ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση Το τρίτο μοντέλο μπορεί να παρουσιάζει χαρακτηριστικά του δεύτε‐ρου (πχ υψηλά επίπεδα ρύθμισης δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων πιστοποιημένες εταιρείες που παρέχουν κατάρτιση κλπ) αλλά με περισσότερο κεντρικό τον ρόλο του κράτους (που ωστόσο αποτελεί την πρωταρχική πηγή χρηματοδότησης και στα δύο μοντέλα) Βεβαίως και στα δύο τελευταία μοντέλα (σε αντίθεση με το πρώτο) το κράτος ασχολείται με θέματα δικαιότητας αλλά στο κρατι‐κιστικό μοντέλο η εκπαίδευση ενηλίκων είναι λιγότερο ανεπτυγμένη και η κατάρτιση σε χώρους εργασίας περιορι‐σμένη

Υπάρχουν βεβαίως και άλλες κατηγοριοποιήσεις μοντέλων διά βίου μάθησης πέραν της προαναφερθείσας (η οποία όπως ήδη σημειώθηκε αφορά στη συμμετοχή των κοινωνι‐κών εταίρων και τα επίπεδα κυβερνητικής συμμετοχής και ρύθμισης) Για παράδειγμα οι Schuetze amp Casey (2006 282-284) διακρίνουν τέσσερα βασικά μοντέλα διά βίου μάθησης α) το μοντέλο για την απελευθέρωση ή την κοινω‐νική δικαιοσύνη το οποίο προωθεί την ιδέα της ισότητας των ευκαιριών μέσω της εκπαίδευσης σε μια δημοκρατική κοινωνία (lsquoδιά βίου μάθηση για όλουςrsquo) β) το πολιτισμικό μοντέλο στο οποίο η διά βίου μάθηση είναι μια διαδικασία ζωής του κάθε ατόμου η οποία στοχεύει στην εκπλήρωση της ζωής και της αυτοπραγμάτωσης (lsquoδιά βίου μάθηση για αυτο-εκπλήρωσηrsquo) γ) το μοντέλο μιας lsquoανοικτής κοινωνίαςrsquo στην οποία η διά βίου μάθηση θεωρείται επαρκές σύστημα μάθησης για τις ανεπτυγμένες πολυπολιτισμικές και δημο‐κρατικές χώρες (lsquoδιά βίου μάθηση για όλους όσους επιθυ‐μούν και είναι ικανοί να συμμετέχουνrsquo) δ) το μοντέλο του ανθρωπίνου κεφαλαίου στο οποίο η διά βίου μάθηση υποδη‐λώνει συνεχή κατάρτιση που να συνδέεται με την εργασία και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της οικονομίας και των εργοδοτών για προσοντού‐χο ευέλικτο και προσαρμόσιμο εργατικό δυναμικό (lsquoδιά βίου μάθηση για την απασχόλησηrsquo) Κανένα από αυτά τα μοντέλα δεν υπάρχει στην καθαρή μορφή του ούτε επιχειρείται να υλοποιηθεί ως τέτοιο σε καμία χώρα Υπάρχουν μάλλον υβριδικοί τύποι σε διάφορες χώρες με διαφορετική έμφαση σε μία ή κάποιες από αυτές τις βασικές κατευθύνσεις Ωστόσο στις περισσότερες χώρες υπάρχει μια ξεκάθαρη

μετατόπιση από το μοντέλο για την απελευθέρωση κοινω‐νική δικαιοσύνη προς το κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο του οποίου ο βασικός στόχος είναι να γίνει η συνεχής κατάρτιση και μάθηση των εργαζομένων η απαραί‐τητη προϋπόθεση για την απασχολησιμότητά τους

Αυτή ακριβώς η μετατόπιση συνάδει με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για τη διά βίου μάθηση οι οποίες (όπως θα καταδειχθεί αργότερα στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου) έχουν ασκήσει επιρροές στη ελληνική πολιτική για τη διά βίου μάθηση

Ευρωπαϊκή πολιτική για τη διά βίου μάθηση Προς ένα κα‐τευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο

Στην ενότητα αυτή θα υποστηριχθεί ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 η ευρωπαϊκή πολιτική για τη βίου μάθη‐ση προωθεί στα κράτη-μέλη ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο ιδιαίτερα μέσω πολιτικών όπως είναι η προώθηση του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων (EQF) Η πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας και η εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση ndash ζητήματα που μέχρι στιγμής χαρακτήριζαν κυρίως το μοντέλο της εθελοντικής συνερ‐γασίας των κοινωνικών εταίρων ndash τονίζονται εμφατικά και συνδέονται στενά με την προώθηση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για λόγους απασχολησιμότη‐τας στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης

Η έμφαση στην πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας συνάδει με την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση και συνεπώς με την αντικατάσταση της έννοιας της εκπαίδευ‐σης ενηλίκων από αυτήν της διά βίου μάθησης καθώς οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης απαίτησαν ένα περισσότερο εκπαιδευμένο (και διαρκώς εκπαιδευόμενο) ανθρώπινο δυναμικό (Jarvis 2007) Η δημιουργία της κοινωνίας της μάθησης θεωρήθηκε σημαντική για την κάλυψη των ανα‐γκών της οικονομίας της γνώσης και της αγοράς και έτσι τονίστηκε η ευέλικτη προετοιμασία του εργατικού δυναμι‐κού με την απόδοση της ευθύνης στο άτομο να επιλέξει από ένα εύρος περιβαλλόντων μάθησης σύμφωνα με τις διαφαινόμενες ανάγκες της αγοράς (Πρόκου 2009) Ο στόχος της απασχολησιμότητας υπερίσχυσε (σε σχέση με τους άλλους στόχους της διά βίου μάθησης δηλαδή την ενεργό ιδιότητα του πολίτη την κοινωνική ένταξη και την προσωπική ανάπτυξη) και συνδέθηκε στενά με το ζήτημα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας στις πολιτι‐κές της ΕΕ για τη διά βίου μάθηση (Τσαούσης 2007)

Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή σε αυτές τις πολιτικές μέσα στη δεκαετία του 1990 η εκπαίδευση και η κατάρτιση έγιναν αλληλένδετες περιοχές πολιτικής υπό την έννοια-ομπρέλα της διά βίου μάθησης Στο επίκεντρο τέθηκαν τα αποτελέσματα της μάθησης ndash και όχι πια οι εισροές και η διαδικασία (τυπικές εκπαιδευτικές διαδρομές) ndash και έτσι εμφανίστηκαν σταδιακά οι έννοιες της άτυπης και της μη-τυπικής μάθησης Οι ιδέες της εξατομίκευσης της ευθύνης για μάθηση και της απασχολησιμότητας άρχισαν να κερδί‐ζουν έδαφος Η σύγχρονη οδός προς την απασχολησιμότη‐τα (σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο του 1995) συνδέθηκε με ένα αξιόπιστο σύστημα πιστοποίησης σε ευρωπαϊκό επίπε‐δο το οποίο θα περιελάμβανε μιαν ατομική κάρτα δεξιο‐

11

τήτων για τη διευκόλυνση της κινητικότητας Μέσα στη δεκαετία του 2000 οι διαδικασίες της Λισαβόνας και της Κοπεγχάγης επέτειναν τις προσπάθειες για την εδραίωση της επαγγελματικής κατάρτισης ως μέρος της πολιτικής για τη διά βίου μάθηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Cort 2009 98-100)

Για την επίτευξη του στόχου της στρατηγικής της Λισαβόνας (τον Μάρτιο του 2000) να καταστεί η Ευρώπη η πιο ανταγωνι‐στική και δυναμική οικονομία της γνώσης στον κόσμο η ενοποίηση των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης μετα‐ξύ των κρατών-μελών θα έπαιζε σημαντικό ρόλο Τα συμπε‐ράσματα της Λισαβόνας πρότειναν τρεις κύριους στόχους α) την ανάπτυξη τοπικών κέντρων μάθησης β) την προώθη‐ση νέων βασικών δεξιοτήτων ιδιαίτερα στην πληροφοριακή τεχνολογία και γ) τη μεγαλύτερη διαφάνεια των προσόντων (Ertl 2006 6) Τον Μάρτιο του 2001 στη Στοκχόλμη εγκρίθη‐κε το πρόγραμμα Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010 ndash Διαφο‐ρετικά συστήματα κοινοί στόχοι το οποίο είχε ως στόχους α) τη βελτίωση της ποιότητας αποδοτικότητας των συστη‐μάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης της ΕΕ β) τη διασφάλιση της προσβασιμότητάς τους από όλους και γ) του ανοίγματός τους στον ευρύτερο κόσμο Το πρόγραμμα υποστήριξε τόσο τη Διαδικασία της Μπολόνιας (για την ανώτατη εκπαίδευση) όσο και τη Διαδικασία της Κοπεγχάγης (για την επαγγελματι‐κή εκπαίδευση και κατάρτιση) Η τελευταία εκκίνησε το 2002 όταν οι Ευρωπαίοι υπουργοί υπέγραψαν μια διακήρυξη αναφορικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση με μια σειρά προτεραιοτήτων (μέχρι το 2010) α) να ενδυνα‐μωθεί η ευρωπαϊκή διάσταση β) να αναπτυχθεί η πληρο‐φόρηση η καθοδήγηση και η συμβουλευτική (αλλά και η διαφάνεια) γ) να αναπτυχθούν εργαλεία για την αμοιβαία αναγνώριση και διαπίστευση των ικανοτήτων και προσόντων δ) να βελτιωθεί η διασφάλιση της ποιότητας (Τσαούσης 2007 458-461 amp 99-401)

Για την ανάπτυξη των προσόντων και των ικανοτήτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ακαδη‐μαϊκών Μονάδων για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ECVET) Τον Νοέμβριο του 2002 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε σε μια Τεχνική Ομάδα Εργασίας την ανάπτυξη των αρχών ενός τέτοιου συστήματος και το 2004 για την υποστήριξη αυτής της Ομάδας το Ευρωπαϊκό Κέ‐ντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP) οργάνωσε τρία ερευνητικά προγράμματα που θα κατέληγαν σε προτάσεις αναφορικά με α) τα επίπεδα αναφο‐ράς των προσόντων β) μια τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων και γ) ένα σύστημα μεταφοράς πιστωτικών μονάδων Μια ολιστική τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων αναπτύχθηκε για να εφαρμοστεί στο πλαίσιο του ECVET το οποίο έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη του EQF (Winterton 2009 682-683) Στις Βρυξέλες τον Μάρτιο του 2005 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τόνισε την ανάγκη η ευρω‐παϊκή περιοχή εκπαίδευσης να αναπτυχθεί στην κατεύθυνση της προώθησης της γεωγραφικής κινητικότητας και της κινητικότητας στην αγορά εργασίας Έτσι έμφαση δόθηκε στη διάδοση του Ευρωδιαβατηρίου (Europass) ndash μιας ντιρε‐κτίβας για την αναγνώριση των προσόντων ndash το 2005 και στην υιοθέτηση του EQF το 2006 (Τσαούσης 2009201-202)i

Συνολικά έχει υποστηριχθεί ότι μέσα στη δεκαετία του 2000

το EQF τέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής της ΕΕ για τη διά βίου μάθηση καθώς η Ευρώπη προσδοκούσε να διαμορ‐φωθεί ως μια κοινή περιοχή εκπαίδευσης και μια κοινή αγο‐ρά εργασίας ενώ για λόγους κινητικότητας διατυπώθηκε η ανάγκη μιας μετατόπισης από τα τυπικά πιστοποιημένα και προηγουμένως αποκτηθέντα προσόντα σε προσανατολισμέ‐νες στα επιτεύγματα ικανότητες οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως τυποποίηση των προσδοκιών εργοδοτών και εργαζομένων (Sloep et al 2011 212) Η Ατζέντα της Λισαβόνας εδραίωσε έναν στόχο σύγκλισης ο οποίος βασι‐ζόταν στην εθελοντική συμμετοχή σε μία από τη βάση και ανοικτή μέθοδο συντονισμού που να οδηγεί στην ανάπτυξη κοινών ευρωπαϊκών προτύπων εννοιών μεθόδων και εργα‐λείων Η ευρωπαϊκή πολιτική εφαρμόστηκε σε εθνικό επίπε‐δο μέσω ενός αριθμού κοινών εργαλείων (όπως είναι το EQF) και περιέλαβε την προκήρυξη ενός μεγάλου αριθμού χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων στα οποία συμμετείχαν επαγγελματικά κολέγια εταιρείες συμβούλων εθνικά υπουργεία και φορείς καθώς και ευρωπαϊκοί φορείς (πχ το CEDEFOP) Έτσι η πολιτική της ΕΕ στόχευε σε περισσότερη δράση μέσω της αυτορρύθμισης των κρατών-μελών (Cort 2009 100-101)

Ένα Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΠ) προωθήθηκε και στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και αυτή η πολιτι‐κή συνδέθηκε στενά με τα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας της διά βίου μάθησης (τα οποία μπορούν να εντοπιστούν στον νόμο 38792010 όπως θα καταδειχθεί στη συνέχεια) Το κείμενο εργασίας για δημόσια διαβούλευση της Εθνικής Επιτροπής για τη δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων (2012 11) είχε ήδη σημειώσει ότι τα οχτώ επίπεδα αναφοράς του ΕΠΠ ndash τα οποία βασίζο‐νται σε μαθησιακά αποτελέσματαii ndash αποτελούσαν αντα‐νάκλαση μιας σημαντικής αλλαγής στον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι έννοιες της εκπαίδευσης της κατάρ‐τισης και της μάθησης Η χρήση των μαθησιακών αποτελε‐σμάτων στην περιγραφή των επιπέδων των προσόντων θα διευκόλυνε την επικύρωση της μάθησης που λαμβάνει χώρα έξω από τα αναγνωρισμένα ιδρύματα εκπαίδευσης και κα‐τάρτισης Με την ολοκλήρωση της εκχώρησης των προ‐σόντων σε εθνικό ήκαι κλαδικό επίπεδο η σύγκριση και η παρουσίαση των περιεχομένων τους θα γινόταν ευκολότερη

Έτσι λοιπόν εδώ και πάνω από μια δεκαετία για λόγους διεθνούς ανταγωνιστικότητας η ευρωπαϊκή πολιτική προω‐θεί ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο διά βίου μάθησης που έχει ως βασικό στόχο την απασχολησιμότητα Με την προώθηση του EQF η πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας και η εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση (τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) κατέχουν κεντρική θέση στην ευρωπαϊκή πολιτική για τη διά βίου μάθηση

Πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων διά βίου μάθηση στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του 2010

Σε αυτή την ενότητα θα καταδειχθεί ότι υπό τις επιδράσεις της ΕΕ οι ρυθμίσεις του νόμου 38792010 δίνουν έμφαση στην εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση και τις πολιτι‐κές πιστοποίησης που αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

12

του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνι‐κών εταίρων Ωστόσο υπάρχουν συγκεκριμένες ρυθμίσεις που συμφωνούν με το μοντέλο της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων υψηλά επίπεδα ρύθμισης και διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων (με μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων) αποκέντρωση και τοπικός έλεγχος ύπαρξη πολλα‐πλών φορέων και ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση με ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (αν και με σχετικά περιορισμένη την κατάρτιση σε χώρους εργασίας) Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδο‐σης εντοπίζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικιστι‐κού μοντέλου το Υπουργείο Παιδείας έχει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω επιτελικών φορέων) του συστήματος της διά βίου μάθησης ενώ το κράτος παρα‐μένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης δίνοντας έμφαση σε θέματα δικαιότητας

Θα πρέπει κατ αρχάς να σημειωθεί ότι τις δύο δεκαετίες που προηγήθηκαν της ψήφισης του νόμου 38792010 το σύστημα διά βίου μάθησης της Ελλάδας συμφωνούσε με το κρατικι‐στικό μοντέλο λόγω του σχετικά ισχυρού κρατικού ελέγ‐χου Η κεντρική κυβέρνηση ασκούσε πολιτικές και έλεγχο στην αρχική και τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση (ΣΕΚ) αλλά και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων μέσω επιτελικών φορέων η αρχική επαγγελματική κατάρτιση (με τα IEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του OEEK (υπό το Υπουργείο Παιδείας) η ΣΕΚ (με τα KEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ (υπό το Υπουργείο Εργασίας) ενώ η γενική εκπαίδευση ενηλίκων (KEE ΣΔE κλπ) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλί‐κων (υπό το Υπουργείο Παιδείας) Το κράτος αποτελούσε την κύρια πηγή χρηματοδότησης ο μεγαλύτερος όγκος της οποίας κατευθύνθηκε προς τη ΣΕΚ (η οποία εκπροσωπού‐νταν από τα ΚΕΚ στην πλειονότητά τους ιδιωτικά) με σκοπό κυρίως την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των ανέργων (Πρόκου 2009) Η ΣΕΚ αποτέλεσε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 το πιο εύρωστο υποσύνολο της εκπαί‐δευσης ενηλίκων στην Ελλάδα καθώς απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος των διαθέσιμων πόρων από την ΕΕ (Βερ‐γίδης 2005) Βεβαίως θα πρέπει να αναφερθούν οι σημαντι‐κές μέσα στη δεκαετία του 2000 πολιτικές ενίσχυσης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων όπως ήταν η ίδρυση των ΣΔΕ και η λειτουργία των ΚΕΕ και των Σχολών Γονέων (Βεργίδης 2005 Καραλής 2010)

Εστιάζοντας τώρα σε μια αναλυτική περιγραφή των διατάξε‐ων του νόμου 38792010 μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο κρατικός έλεγχος (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) συνεχίζει να είναι ισχυρός καθώς σε κεντρι‐κό επίπεδο το Υπουργείο Παιδείας ndash μέσω της Γενικής Γραμ‐ματείας Διά Βίου Μάθησης (ΓΓΔΒΜ) ndash σχεδιάζει και συντονί‐ζει το διοικητικό σύστημα της διά βίου μάθησης (αν και η εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής μεταφέρεται σε επίπεδο περιφέρειας και δήμου) Το Υπουργείο Παιδείας σε συνερ‐γασία με το αντίστοιχο κάθε φορά υπουργείο λαμβάνει αποφάσεις για την πιστοποίηση των φορέων της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3404-3405) Η ΓΓΔΒΜ ελέγχει τόσο τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων όσο και

το Εθνικό Σύστημα Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευ‐σης και Κατάρτισης με την Απασχόληση (αναπτύσσοντας ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο για όλες τις μονάδες της μη-τυπικής εκπαίδευσης) και αυτό αποτελεί στοιχείο συγκεντρωτισμού (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστικού μοντέλου) Σε συνεργασία με διεθνείς και ευρωπαϊκούς φορείς η ΓΓΔΒΜ προωθεί την καινοτομία για τη βελτίωση της ποιότητας καθώς και τις αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) με έμφαση στην πιστοποίηση των εκπαιδευτών ενηλίκων οι οποίοι καταγράφονται σε ειδικό Μητρώο του ΕΚΕΠΙΣ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

Γενικά ως στόχος της ΓΓΔΒΜ ορίζεται η αύξηση της συμμε‐τοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινωνικά ευπαθών ομάδων και αυτή η έμφαση σε θέματα δικαιότητας παραπέ‐μπει στα χαρακτηριστικά του κρατικιστικού μοντέλου Επιπροσθέτως η ΓΓΔΒΜ έχει την ευθύνη της εκπαίδευσης των μελών εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας της κατάρτισης του προσωπικού των αρμόδιων φορέων παρο‐χής διά βίου μάθησης και της κατασκευής και λειτουργίας των Μητρώων (εκπαιδευτών φορέων υπηρεσιών και ατόμων) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407)

Ακόμη η ΓΓΔΒΜ φυλάσσει Ηλεκτρονικό Μητρώο Διά Βίου Μάθησης για τους ενδιαφερόμενους οι οποίοι συνυποβάλ‐λουν στην αίτησή τους Ατομικά Δελτία Διά Βίου Μάθησης με τα προσόντα που αντιστοιχούν στο ΕΠΠ και τα πιστοποιη‐τικά παρακολούθησης της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3415) μια πολιτική που συνάδει με ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση παράλληλα με την ποιότητα

Η ποιότητα συνδέεται με την έμφαση στην πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης άτυπης μάθησης Η ΓΓΔΒΜ θα συνεργαζόταν με α) το ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίηση των εισροών β) τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) για την πιστο‐ποίηση των εκροών και γ) το Εθνικό Κέντρο Επαγγελματι‐κού Προσανατολισμού (EKEΠ) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Ο ΕΟΠΠ (ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου) θα διαχειριζόταν θέματα σχετικά με τα προσόντα και τα ευρω‐παϊκά εργαλεία διαφάνειας κινητικότητας το Εθνικό Σημείο Συντονισμού του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντωνiii το Εθνικό Κέντρο Ευρωδιαβατηρίου και το Εθνικό Σημείο Αναφοράς για τη Διασφάλιση της Ποιότητας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3410) Ο ΕΟΠΠ θα στόχευε α) στη δη‐μιουργία και την ανάπτυξη του ΕΠΠ και στην αντιστοίχισή του με το EQF β) στην αντιστοίχιση των δεξιοτήτων που αποκτώνται από την τυπική και τη μη-τυπική εκπαίδευση καθώς και την άτυπη μάθηση με τα επίπεδα του ΕΠΠ γ) στη δημιουργία κλαδικών περιγραφικών δεικτών (σε επίπεδο γνώσεων δεξιοτήτων ικανοτήτων) που να αντιστοιχούν με τα επίπεδα του ΕΠΠ δ) στην πιστοποίηση των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης (με ανα‐φορά σε εκπαιδευομένους και φορείς) ε) στην ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός συστήματος μεταφοράς πιστωτικών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) στη διασφάλιση της ποιότητας ζ) στη διευκόλυνση του προσδιορισμού των επαγγελματικών δικαιωμάτων των κα‐τόχων των προσόντων που αποκτώνται από τη διά βίου

13

μάθηση (εξαιρουμένης της ανώτατης εκπαίδευσης) η) στην αντιστοίχιση στο ΕΠΠ διεθνών κλαδικών προσόντων θ) στην αναγνώριση της ισοτιμίας ξένων εκπαιδευτικών τίτλων (εξαιρουμένων αυτών της ανώτατης εκπαίδευσης) (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3410-3411) Περί το τέλος του 2011 ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠ‐ΠΕΠ) Έκτοτε ο ΕΟΠΠΕΠ αποτελεί έναν ενιαίο φορέα μετά από συγχώνευση του ΕΚΕΠΙΣ και του EKEΠ και έχει τις αρμοδιότητες αυτών των δύο φορέων υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας (Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων 2011)

Έχει ήδη επισημανθεί ο κεντρικός ρόλος του Υπουργείου Παιδείας (με την προσπάθεια ελέγχου από τη ΓΓΔΒΜ όλων των μορφών διά βίου μάθησης) Οι πολιτικές συγκεντρωτι‐σμού και κρατικού ελέγχου (αν και συνοδευόμενες από την αύξηση της συμμετοχής ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και μεγαλύτερης ποικιλίας στην παροχή διά βίου μάθησης) μπορούν επίσης να εντοπιστούν στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (συνδεδεμένου με το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης) με τη ΓΓΔΒΜ να συνεργάζεται με το ΙΔΕΚΕ για την επιστημονική του υπο‐στήριξη (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Το Πρόγραμμα λαμβάνει χώρα ετησίως και περιλαμβάνει όλες τις δράσεις της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση χρηματοδο‐τούμενες εν όλω ή εν μέρει από εθνικούς και ευρωπαϊκούς δημόσιους πόρουςiv (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Βλέπουμε λοιπόν το κράτος να παραμένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) αν και προερχόμενη κατά βάση από ευρω‐παϊκούς πόρους

Όσον αφορά τη σύνθεση του Δικτύουv αυτό αποτελείται από τους φορείς διοίκησης και τους φορείς παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης Ως φορείς διοίκησης ορίζονται α) η ΓΓΔΒΜ β) οι υπηρεσιακές μονάδες των περιφερειών γ) οι υπηρεσιακές μονάδες των δήμων με αρμοδιότητες σε θέματα διά βίου μάθησης δ) το ΕΚΕΠΙΣ ε) ο ΕΟΠΠ στ) το EKEΠ (όπως ήδη σημειώθηκε ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε ΕΟΠΠΕΠ) και ζ) το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (EKΔΔA) Οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης οι οποίοι είναι πλέον περισσότερο ποικίλοι (βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) είναι α) τα IEK β) τα KEK γ) τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης και τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών δ) οι λοιπές δημόσιες και ιδιωτικές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης ε) το ΙΔΕΚΕ στ) το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας και το Ινστιτούτο Νεολαίας ζ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών τυπικής και μη-τυπικής γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (κοινωνικοί θρησκευτικοί και πολιτι‐στικοί φορείς) καθώς και οι φορείς γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (ΣΔE Σχολές Γονέων) η) οι φορείς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών ή και υπηρεσιών επαγγελματι‐κού προσανατολισμού θ) τα Κέντρα Προώθησης στην Απα‐σχόληση ι) οι φορείς του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα που παρέχουν μη-τυπική εκπαίδευση στο ανθρώπινο δυναμικό τους (πχ EKΔΔA φορείς επαγγελματι‐κών ενώσεων και επιμελητηρίων) κ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης ιδρυόμενοι από τριτοβάθμιες

συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων και εργοδοτών (πχ το Ινστιτούτο Εργασίας και το Κέντρο Ανάπτυξης Εκ‐παιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ το Κοινωνικό Πολύκεντρο και το Διαβαλκανικό Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης της ΑΔΕΔΥ) και τέλος λ) διάφοροι φορείς άτυπης μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3402-3403) Κατόπιν αίτησής τους φορείς του δημόσιου του ιδιωτικού και του κοινωνικού τομέα (πχ μουσεία βιβλιοθήκες κλπ) μπορούν να αναγνωριστούν ως φορείς άτυπης μάθησης και να ενταχθούν στο σχετικό Μητρώο της ΓΓΔΒΜ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Tο Δίκτυο περιλαμβάνει επίσης ιδρύματα φορείς του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος όπως είναι τα πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα Διά Βίου Μάθησης εντός αυτών καθώς και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠE) Στο Δίκτυο εντάσσονται και φορείς που υλοποιούν προγράμματα ενδοε‐πιχειρησιακής κατάρτισης εάν χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403) Βλέπουμε λοιπόν τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων που είναι η ποικιλία των εμπλεκόμενων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης πα‐ράλληλα με την ύπαρξη πολλαπλών φορέων παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης

Οι λειτουργίες του Δικτύου ορίζονται ως βασικές (αρχική επαγγελματική κατάρτιση ΣΕΚ και γενική εκπαίδευση ενηλί‐κων) και υποστηρικτικές (διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών των ενηλίκων σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής και επαγγελ‐ματικού προσανατολισμού πιστοποίηση των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων και των εκπαιδευτών της μη-τυπικής εκπαίδευσης κά) Τα ιδρύματαφορείςυπηρεσίες του Δικτύου συνεργάζονται ενώ τα πρότυπα και τα μέσα για τη λειτουργία του Δικτύου είναι το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης πρότυπα και προδιαγραφές για την επαγγελματική κατάρτιση και τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (δομές περιγράμματα προ‐γράμματα εκπαιδευτές) το ΕΠΠ αρχεία του Δικτύου και έγγραφα του Ευρωδιαβατηρίου μέσα για τη διασφάλιση της ποιότητας το Πρόγραμμα Εφαρμογήςvi οι προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθησηviii και τα κίνητρα για τη διά βίου μάθηση Τα τελευταία αποτελούν χαρακτηριστικό του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων καθώς περιλαμβάνουν ευρεία χρήση εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403-3404)

Ο ισχυρός κρατικός έλεγχος (χαρακτηριστικό του κρατικι‐στικού μοντέλου) φαίνεται επίσης στον εκτεταμένο ρόλο που απέκτησε το ΕΚΕΠΙΣ (απορροφούμενο πλέον από τον ΕΟΠΠΕΠ) ο βασικός οργανισμός για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης (περιλαμβανομένης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων) δηλαδή των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων των εκπαιδευτών των φορέων παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και του προσωπικού τους καθώς και για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας αυτών των φορέων Το ΕΚΕΠΙΣ θα αναλάμβανε την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης ενώ θα αποφάσιζε και για τη χο‐ρήγηση αδειών παροχής μη-τυπικής εκπαίδευσης στα Κέ‐

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

14

ντρα Ελευθέρων Σπουδών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3409) Ως στόχος των KEKix (υπό την επίβλεψη πλέον του Υπουργείου Παιδείας) ορίστηκε η παροχή ΣΕΚ και η εφαρ‐μογή πιστοποιημένων προγραμμάτων που να αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά περιγράμματα (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3413-3414) Η εφαρμογή πιστοποιημένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε αντιστοίχιση με επαγγελματικά περιγράμματα ορίστηκε και ως στόχος των IEK (υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας με τα δημόσια IEK υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ και τα ιδιωτικά IEK υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίησή τους) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3412-3413) Ας σημειωθεί ότι πλέον ο ΕΟΠΠΕΠ (στον νόμο ο ΕΟΠΠ) έχει την ευθύνη της εφαρμογής των προγραμμάτων της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης που προηγουμένως ήταν υπό την ευθύνη του OEEK (ο οποίος καταργήθηκε) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3419)

Παρά τα στοιχεία κρατικού ελέγχου η αποκέντρωση προω‐θείται μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και των κοινωνικών εταίρων (βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων) που αποτυπώνεται στην ίδρυση τόσο της Συνόδου όσο και του Συμβουλίου Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Ωστόσο και πάλι ο κρατικός έλεγχος παραμένει καθώς είναι ο Υπουργός Παιδείας που συγκαλεί τη Σύνοδο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση (δύο φορές τον χρόνο) Η Σύνοδος συμβάλλει στον σχεδιασμό και τον συντονισμό της εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση Σε αυτή συμμε‐τέχουν οι πρόεδροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργοδοτών η ΓΣΕΕ η Δημόσια Διοίκηση της ΑΔΕΔΥ η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία η Ένωση Περιφερειών και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας Tο Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απα‐σχόληση (του οποίου ο σκοπός είναι η ενίσχυση της ποιότη‐τας της διά βίου μάθησης και η σύνδεσή της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίαςx) έχει ως μέλη τον Υπουργό και τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας τους γενικούς γραμματείς των Υπουργείων Οικονομικών και Εργασίας εκπροσώπους των οργανισμώνφορέων του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης εκπροσώπους της αγοράς εργασίας των οργανώσεων των εργοδοτών και των συνδικάτων της ανώτατης εκπαίδευσης των περιφερειών και των δήμων κλπ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3405-3406)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης είναι επίσης εμφανείς στην προώθηση της διά βίου μάθησης στις περιφέρειες Στη βάση του Εθνικού Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης μια περιφέ‐ρεια μπορεί να καταρτίσει το δικό της Περιφερειακό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης οι δράσεις του οποίου χρη‐ματοδοτούνται από δημόσιους πόρους του Υπουργείου Παιδείας (μέσω της ΓΓΔΒΜ) και από επιχορηγήσεις και πόρους των περιφερειών Στην εφαρμογή του Προγράμμα‐τός της μια περιφέρεια έχει την ευθύνη σύστασης της Περιφερειακής Επιτροπής Επαγγελματικής Κατάρτισης (αποτελούμενης από εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών κοινωνικών φορέων κά) η οποία διατυπώνει συστάσεις στο Περιφε‐ρειακό Συμβούλιο σε θέματα (αρχικής και συνεχιζόμενης)

επαγγελματικής κατάρτισηςxi και σύνδεσής της με την αγορά εργασίας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης εντοπίζονται και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων με την ίδρυση της Διαρκούς Διάσκε‐ψης Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων ενός συλλογικού ορ‐γάνου (που συγκαλείται ετησίως υπό την προεδρία του Υπουργού Παιδείας) Στη Διάσκεψη συμμετέχουν κοινωνικοί εταίροι (εκπρόσωποι πανεπιστημίων επιστημονικών κοινω‐νικών πολιτισμικών οργανώσεων και ΜΚΟ και εξειδικευμέ‐νων κέντρων για την κοινωνικήεπαγγελματική ένταξη των κοινωνικά ευπαθών ομάδων) Ως βασική αρμοδιότητα της Διάσκεψης ορίζεται η υπηρέτηση των γενικών στόχων του νόμου 38792010 ιδιαίτερα της ανάδειξης της γενικής εκπαί‐δευσης ενηλίκων ως ισότιμου ndash με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ndash πυλώνα της διά βίου μάθησηςxii (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

Τέλος η τάση αποκέντρωσης (υπό την έννοια του ισχυρότε‐ρου ρόλου που αποκτά η τοπική αυτοδιοίκηση) είναι ιδιαίτε‐ρα εμφανής στη δημιουργία των Τοπικών Προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης στους δήμους Αυτά περιλαμβάνουν α) δράσεις που να συνδέουν τα σχολεία με την κοινότητα β) δράσεις εκπαίδευσης ενηλίκων στη δημόσια υγεία τον πολιτισμό κά τις Σχολές Γονέων και γ) την προώθηση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας μέσω της σύνδε‐σης με την τοπική κοινωνία Ο δήμος που εφαρμόζει ένα τέτοιο Πρόγραμμα ιδρύει και λειτουργεί Κέντρα Διά Βίου Μάθησης διευθύνει τις τοπικές δομές και τα προγράμματα της ΓΓΔΒΜ και εφαρμόζει τα προγράμματα των ΚΠΕ στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408-3409)xiii

Περίληψη και συμπεράσματα

Συνοψίζοντας στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου υποστηρί‐χθηκε ότι μέσω των ρυθμίσεων του νόμου 38792010 υπό τις επιδράσεις της ΕΕ η περίπτωση της Ελλάδας παρου‐σιάζει ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελο‐ντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων τις πολιτικές πιστοποίησης και τη συνεπακόλουθη εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση Αυτές προωθούνται μέσω της εισαγω‐γής του ΕΠΠ και του αυξημένου ρόλου του ΕΟΠΠΕΠ του βασικού οργανισμού για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και τη διασφάλιση της ποιότητας του συστήματος της διά βίου μάθησης

Ωστόσο υπάρχουν επίσης ρυθμίσεις που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι τα υψηλά επίπεδα ρύθμισης και η διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου η μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (Σύνοδος και Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Διαρκής Διάσκεψη Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων) καθώς και η περαιτέρω αποκέντρωση στην εφαρμογή των προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης με την ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφερειακά και Τοπικά Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης) Ακόμη τίθε‐νται περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (μέσω της χρήσης εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση) ενώ οι

15

ΕλληνόγλωσσηΒεργίδης Δ (2005) Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

της εκπαίδευσης ενηλίκων στο Δ Βεργίδης amp Ε Πρόκου Σχεδιασμός Διοίκηση και Αξιολόγηση Προ‐γραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Στοιχεία Κοινω‐νικο-οικονομικής Λειτουργίας και Θεσμικού Πλαισί‐ου τόμος Α΄ Πάτρα ΕΑΠ σσ 13-128

Εθνική Επιτροπή για τη Δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Κείμενο Εργασίας για τη Δημόσια Διαβούλευση Αθήνα 25 Φεβρουαρίου 2010 διαθέσιμο στο h t tp wwwopengovgrypepthwp-contentuploadsdownloads201005NQF_KEIMENO-DIABOYLEYSHSpdf (ημερο‐μηνία προσπέλασης 21 Μαϊου 2012)

Ελληνική Δημοκρατία (2010) Νόμος υπrsquo αριθ 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές δια‐τάξεις Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 163 (21 Σεπτεμβρίου) σσ 3401-3426

Ελληνική Δημοκρατία (2012) Νόμος υπrsquo αριθ 40932012 Έγκριση μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013-2016 ndash Επείγοντα μέτρα εφαρμο‐γής του νόμου 40462012 και του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013minus2016 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημο‐κρατίας 222 (12 Νοεμβρίου) σσ 5525-5648

Καραλής Θ (2010) Η εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα στο Δ Βεργίδης amp Α Κόκκος (επιμ) Εκπαίδευση Ενηλίκων Διεθνείς Προσεγγίσεις και Ελληνικές Διαδρομές Αθήνα Μεταίχμιο σσ 17-42

Πασιάς Γ (2011) Ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση Προς έναν διεθνώς ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης στο Ε Πρόκου (επιμ) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτι‐κών στην Ανώτατη Εκπαίδευση Συγκριτική και Διε‐θνής Προσέγγιση (τόμος στο πλαίσιο των εκδόσεων της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής) Αθήνα Διόνικος σσ 41-96

Πρόκου Ε (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθη‐ση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Αθήνα Διόνικος

Τσαούσης ΔΓ (2007) Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Διεθνών Οργανισμών Αθήνα Gutenberg

Τσαούσης ΔΓ (2009) Η Κοινωνία της Γνώσης Αθήνα Gutenberg

Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Συγχώνευση Εθνικού Οργανισμού Πιστοποί‐ησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) ndash Εθνικού Κέντρου Πιστο‐ποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ) ndash Εθνι‐

κού Κέντρου Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) Δελτίο Τύπου Αθήνα 27 Οκτωβρίου 2011 διαθέσιμο στο httpwwwminedugovgrgrafeio-typoudeltia-typoy27-10-11-sygxoneysi-foreon-eopp-ΕΚΕΠΙΣ-kai-ekephtml (ημερομηνία προσπέλασης 5 Μαΐου 2012)

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (2007) Εθνικό Στρατη‐γικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 Αθήνα (ημερομη‐νία προσπέλασης 9 Ιουνίου 2012)

Ξενόγλωσση Cort P (2009) The EC discourse on vocational training How a

lsquocommon vocational training policyrsquo turned into a lifelong learning strategy Vocations and Learning 2 pp 87-107

Ertl H (2006) European Union policies in education and training the Lisbon agenda as a turning point Comparative Education 42 pp 5ndash27

Green A (2006) Models of lifelong learning and the lsquoknowledge societyrsquo Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 307-325

Jarvis P (2007) Globalisation Lifelong Learning and the Learning Society Sociological Perspectives Oxon ndash New York Routledge

Kwon DB και Daeyeon CHO (2011) Overview of lifelong learning policies and systems in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 180-185

Prokou E (2008) A comparative approach to lifelong learning policies in Europe The cases of the UK Sweden and Greece European Journal of Education Research Development and Policies 431 pp 123-140

Rubenson K (2011) The field of adult education An overview in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 3-13

Schuetze HG and Casey C (2006) Models and meanings of lifelong learning Progress and barriers on the road to a learning society Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 279-287

Sloep P Boon J Cornu B Klebl M Lefrere P Naeve A Scott P and Tinoca L (2011) A European research agenda for lifelong learning Int J Technology Enhanced Learning 32 pp 204-228

Winterton J (2009) Competence across Europe Highest common factor or lowest common denominator Journal of European Industrial Training 338 pp 681ndash700

ενδιαφερόμενοι φορείς δράσης είναι περισσότεροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης πιο ποικίλοι

Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδοσης η Ελλάδα συνεχί‐ζει να παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικι‐στικού μοντέλου αφού ο νόμος καθορίζει έναν σχετικά ισχυρό κρατικό έλεγχο το Υπουργείο Παιδείας διαδραματί‐ζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω της ΓΓΔΒΜ) αλλά και στην πιστοποίηση (μέσω του ΕΟΠ‐ΠΕΠ) της διά βίου μάθησης Ο συγκεντρωτισμός μπορεί επίσης να εντοπιστεί στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης Επίσης το κράτος παραμένει (τουλάχι‐στον σε επίπεδο ρητορικής) η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βεβαίως από ευρωπαϊκούς πόρους) συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε θέματα δικαιότητας (μέσω της πρόθεσης για αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινω‐νικά ευπαθών ομάδων) ενώ προτίθεται να καταστήσει τη

γενική εκπαίδευση ενηλίκων ως ισότιμο ndash με τη ΣΕΚ ndash πυ‐λώνα της διά βίου μάθησης

Παρ όλα αυτά το ζήτημα της οικονομικής αποτελεσματι‐κότητας κατέχει κεντρική θέση (πχ στόχος είναι η διά βίου μάθηση να συνδέεται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μέσω πολιτικών όπως είναι η ίδρυση του ΕΟΠΠΕΠ και η εισαγωγή του συστήματος του ΕΠΠ) Βεβαίως η ισορροπία ανάμεσα στα (συχνά αντικρουόμενα) ζητήματα της δικαιότη‐τας και της αποτελεσματικότητας ndash είτε αναφορικά με τη ρητορική που αναπτύσσει ο νόμος είτε αναφορικά με τις μελλοντικά εφαρμοζόμενες πολιτικές ndash αποτελεί ένα θέμα για μελλοντική έρευνα ενώ ο ελληνικός κοινωνικο-οικονο‐μικός σχηματισμός (ειδικά την εποχή της οικονομικής κρί‐σης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των δύο αυτών στόχων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

10

ευθύνη αποτελεί χαρακτηριστικό και των δύο πρώτων μο‐ντέλων η βασική τους διαφορά είναι ότι το πρώτο είναι περισσότερο κατευθυνόμενο από την αγορά ενώ το δεύτε‐ρο δίνει έμφαση στους περιορισμούς της αγοράς και στη σπουδαιότητα της ρύθμισης από το κράτος προωθώντας παράλληλα τον τοπικό έλεγχο Ακόμη σε σχέση με το δεύ‐τερο το πρώτο έχει μεγαλύτερη παράδοση στα ζητήματα της πιστοποίησης των προσόντων με τους εργοδότες να κατέχουν κεντρικό ρόλο στην παροχή διά βίου μάθησης στους εργαζομένους και το κράτος να έχει απλά έναν κα‐τευθυντήριο ρόλο Στο δεύτερο μοντέλο οι κοινωνικοί εταίροι έχουν έναν πιο ισχυρό ρόλο (παράλληλα με μια μακρά παράδοση στη μάθηση στους χώρους εργασίας) ενώ τα επίπεδα δημόσιας χρηματοδότησης και η συμμετοχή στη διά βίου μάθηση συνεχίζουν να βρίσκονται σε υψηλά επίπε‐δα καθώς υπάρχουν πολλαπλοί φορείς και ποικίλοι ενδιαφε‐ρόμενοι φορείς δράσης Ακόμη σε αντίθεση με το πρώτο μοντέλο στο δεύτερο γίνεται ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση Το τρίτο μοντέλο μπορεί να παρουσιάζει χαρακτηριστικά του δεύτε‐ρου (πχ υψηλά επίπεδα ρύθμισης δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων πιστοποιημένες εταιρείες που παρέχουν κατάρτιση κλπ) αλλά με περισσότερο κεντρικό τον ρόλο του κράτους (που ωστόσο αποτελεί την πρωταρχική πηγή χρηματοδότησης και στα δύο μοντέλα) Βεβαίως και στα δύο τελευταία μοντέλα (σε αντίθεση με το πρώτο) το κράτος ασχολείται με θέματα δικαιότητας αλλά στο κρατι‐κιστικό μοντέλο η εκπαίδευση ενηλίκων είναι λιγότερο ανεπτυγμένη και η κατάρτιση σε χώρους εργασίας περιορι‐σμένη

Υπάρχουν βεβαίως και άλλες κατηγοριοποιήσεις μοντέλων διά βίου μάθησης πέραν της προαναφερθείσας (η οποία όπως ήδη σημειώθηκε αφορά στη συμμετοχή των κοινωνι‐κών εταίρων και τα επίπεδα κυβερνητικής συμμετοχής και ρύθμισης) Για παράδειγμα οι Schuetze amp Casey (2006 282-284) διακρίνουν τέσσερα βασικά μοντέλα διά βίου μάθησης α) το μοντέλο για την απελευθέρωση ή την κοινω‐νική δικαιοσύνη το οποίο προωθεί την ιδέα της ισότητας των ευκαιριών μέσω της εκπαίδευσης σε μια δημοκρατική κοινωνία (lsquoδιά βίου μάθηση για όλουςrsquo) β) το πολιτισμικό μοντέλο στο οποίο η διά βίου μάθηση είναι μια διαδικασία ζωής του κάθε ατόμου η οποία στοχεύει στην εκπλήρωση της ζωής και της αυτοπραγμάτωσης (lsquoδιά βίου μάθηση για αυτο-εκπλήρωσηrsquo) γ) το μοντέλο μιας lsquoανοικτής κοινωνίαςrsquo στην οποία η διά βίου μάθηση θεωρείται επαρκές σύστημα μάθησης για τις ανεπτυγμένες πολυπολιτισμικές και δημο‐κρατικές χώρες (lsquoδιά βίου μάθηση για όλους όσους επιθυ‐μούν και είναι ικανοί να συμμετέχουνrsquo) δ) το μοντέλο του ανθρωπίνου κεφαλαίου στο οποίο η διά βίου μάθηση υποδη‐λώνει συνεχή κατάρτιση που να συνδέεται με την εργασία και την ανάπτυξη των δεξιοτήτων ώστε να ικανοποιηθούν οι ανάγκες της οικονομίας και των εργοδοτών για προσοντού‐χο ευέλικτο και προσαρμόσιμο εργατικό δυναμικό (lsquoδιά βίου μάθηση για την απασχόλησηrsquo) Κανένα από αυτά τα μοντέλα δεν υπάρχει στην καθαρή μορφή του ούτε επιχειρείται να υλοποιηθεί ως τέτοιο σε καμία χώρα Υπάρχουν μάλλον υβριδικοί τύποι σε διάφορες χώρες με διαφορετική έμφαση σε μία ή κάποιες από αυτές τις βασικές κατευθύνσεις Ωστόσο στις περισσότερες χώρες υπάρχει μια ξεκάθαρη

μετατόπιση από το μοντέλο για την απελευθέρωση κοινω‐νική δικαιοσύνη προς το κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο του οποίου ο βασικός στόχος είναι να γίνει η συνεχής κατάρτιση και μάθηση των εργαζομένων η απαραί‐τητη προϋπόθεση για την απασχολησιμότητά τους

Αυτή ακριβώς η μετατόπιση συνάδει με τις πολιτικές της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ) για τη διά βίου μάθηση οι οποίες (όπως θα καταδειχθεί αργότερα στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου) έχουν ασκήσει επιρροές στη ελληνική πολιτική για τη διά βίου μάθηση

Ευρωπαϊκή πολιτική για τη διά βίου μάθηση Προς ένα κα‐τευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο

Στην ενότητα αυτή θα υποστηριχθεί ότι από τις αρχές της δεκαετίας του 2000 η ευρωπαϊκή πολιτική για τη βίου μάθη‐ση προωθεί στα κράτη-μέλη ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο ιδιαίτερα μέσω πολιτικών όπως είναι η προώθηση του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντων (EQF) Η πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας και η εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση ndash ζητήματα που μέχρι στιγμής χαρακτήριζαν κυρίως το μοντέλο της εθελοντικής συνερ‐γασίας των κοινωνικών εταίρων ndash τονίζονται εμφατικά και συνδέονται στενά με την προώθηση της επαγγελματικής εκπαίδευσης και κατάρτισης για λόγους απασχολησιμότη‐τας στις συνθήκες της παγκοσμιοποίησης

Η έμφαση στην πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας συνάδει με την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση και συνεπώς με την αντικατάσταση της έννοιας της εκπαίδευ‐σης ενηλίκων από αυτήν της διά βίου μάθησης καθώς οι δυνάμεις της παγκοσμιοποίησης απαίτησαν ένα περισσότερο εκπαιδευμένο (και διαρκώς εκπαιδευόμενο) ανθρώπινο δυναμικό (Jarvis 2007) Η δημιουργία της κοινωνίας της μάθησης θεωρήθηκε σημαντική για την κάλυψη των ανα‐γκών της οικονομίας της γνώσης και της αγοράς και έτσι τονίστηκε η ευέλικτη προετοιμασία του εργατικού δυναμι‐κού με την απόδοση της ευθύνης στο άτομο να επιλέξει από ένα εύρος περιβαλλόντων μάθησης σύμφωνα με τις διαφαινόμενες ανάγκες της αγοράς (Πρόκου 2009) Ο στόχος της απασχολησιμότητας υπερίσχυσε (σε σχέση με τους άλλους στόχους της διά βίου μάθησης δηλαδή την ενεργό ιδιότητα του πολίτη την κοινωνική ένταξη και την προσωπική ανάπτυξη) και συνδέθηκε στενά με το ζήτημα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας στις πολιτι‐κές της ΕΕ για τη διά βίου μάθηση (Τσαούσης 2007)

Κάνοντας μια σύντομη αναδρομή σε αυτές τις πολιτικές μέσα στη δεκαετία του 1990 η εκπαίδευση και η κατάρτιση έγιναν αλληλένδετες περιοχές πολιτικής υπό την έννοια-ομπρέλα της διά βίου μάθησης Στο επίκεντρο τέθηκαν τα αποτελέσματα της μάθησης ndash και όχι πια οι εισροές και η διαδικασία (τυπικές εκπαιδευτικές διαδρομές) ndash και έτσι εμφανίστηκαν σταδιακά οι έννοιες της άτυπης και της μη-τυπικής μάθησης Οι ιδέες της εξατομίκευσης της ευθύνης για μάθηση και της απασχολησιμότητας άρχισαν να κερδί‐ζουν έδαφος Η σύγχρονη οδός προς την απασχολησιμότη‐τα (σύμφωνα με τη Λευκή Βίβλο του 1995) συνδέθηκε με ένα αξιόπιστο σύστημα πιστοποίησης σε ευρωπαϊκό επίπε‐δο το οποίο θα περιελάμβανε μιαν ατομική κάρτα δεξιο‐

11

τήτων για τη διευκόλυνση της κινητικότητας Μέσα στη δεκαετία του 2000 οι διαδικασίες της Λισαβόνας και της Κοπεγχάγης επέτειναν τις προσπάθειες για την εδραίωση της επαγγελματικής κατάρτισης ως μέρος της πολιτικής για τη διά βίου μάθηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Cort 2009 98-100)

Για την επίτευξη του στόχου της στρατηγικής της Λισαβόνας (τον Μάρτιο του 2000) να καταστεί η Ευρώπη η πιο ανταγωνι‐στική και δυναμική οικονομία της γνώσης στον κόσμο η ενοποίηση των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης μετα‐ξύ των κρατών-μελών θα έπαιζε σημαντικό ρόλο Τα συμπε‐ράσματα της Λισαβόνας πρότειναν τρεις κύριους στόχους α) την ανάπτυξη τοπικών κέντρων μάθησης β) την προώθη‐ση νέων βασικών δεξιοτήτων ιδιαίτερα στην πληροφοριακή τεχνολογία και γ) τη μεγαλύτερη διαφάνεια των προσόντων (Ertl 2006 6) Τον Μάρτιο του 2001 στη Στοκχόλμη εγκρίθη‐κε το πρόγραμμα Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010 ndash Διαφο‐ρετικά συστήματα κοινοί στόχοι το οποίο είχε ως στόχους α) τη βελτίωση της ποιότητας αποδοτικότητας των συστη‐μάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης της ΕΕ β) τη διασφάλιση της προσβασιμότητάς τους από όλους και γ) του ανοίγματός τους στον ευρύτερο κόσμο Το πρόγραμμα υποστήριξε τόσο τη Διαδικασία της Μπολόνιας (για την ανώτατη εκπαίδευση) όσο και τη Διαδικασία της Κοπεγχάγης (για την επαγγελματι‐κή εκπαίδευση και κατάρτιση) Η τελευταία εκκίνησε το 2002 όταν οι Ευρωπαίοι υπουργοί υπέγραψαν μια διακήρυξη αναφορικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση με μια σειρά προτεραιοτήτων (μέχρι το 2010) α) να ενδυνα‐μωθεί η ευρωπαϊκή διάσταση β) να αναπτυχθεί η πληρο‐φόρηση η καθοδήγηση και η συμβουλευτική (αλλά και η διαφάνεια) γ) να αναπτυχθούν εργαλεία για την αμοιβαία αναγνώριση και διαπίστευση των ικανοτήτων και προσόντων δ) να βελτιωθεί η διασφάλιση της ποιότητας (Τσαούσης 2007 458-461 amp 99-401)

Για την ανάπτυξη των προσόντων και των ικανοτήτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ακαδη‐μαϊκών Μονάδων για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ECVET) Τον Νοέμβριο του 2002 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε σε μια Τεχνική Ομάδα Εργασίας την ανάπτυξη των αρχών ενός τέτοιου συστήματος και το 2004 για την υποστήριξη αυτής της Ομάδας το Ευρωπαϊκό Κέ‐ντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP) οργάνωσε τρία ερευνητικά προγράμματα που θα κατέληγαν σε προτάσεις αναφορικά με α) τα επίπεδα αναφο‐ράς των προσόντων β) μια τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων και γ) ένα σύστημα μεταφοράς πιστωτικών μονάδων Μια ολιστική τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων αναπτύχθηκε για να εφαρμοστεί στο πλαίσιο του ECVET το οποίο έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη του EQF (Winterton 2009 682-683) Στις Βρυξέλες τον Μάρτιο του 2005 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τόνισε την ανάγκη η ευρω‐παϊκή περιοχή εκπαίδευσης να αναπτυχθεί στην κατεύθυνση της προώθησης της γεωγραφικής κινητικότητας και της κινητικότητας στην αγορά εργασίας Έτσι έμφαση δόθηκε στη διάδοση του Ευρωδιαβατηρίου (Europass) ndash μιας ντιρε‐κτίβας για την αναγνώριση των προσόντων ndash το 2005 και στην υιοθέτηση του EQF το 2006 (Τσαούσης 2009201-202)i

Συνολικά έχει υποστηριχθεί ότι μέσα στη δεκαετία του 2000

το EQF τέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής της ΕΕ για τη διά βίου μάθηση καθώς η Ευρώπη προσδοκούσε να διαμορ‐φωθεί ως μια κοινή περιοχή εκπαίδευσης και μια κοινή αγο‐ρά εργασίας ενώ για λόγους κινητικότητας διατυπώθηκε η ανάγκη μιας μετατόπισης από τα τυπικά πιστοποιημένα και προηγουμένως αποκτηθέντα προσόντα σε προσανατολισμέ‐νες στα επιτεύγματα ικανότητες οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως τυποποίηση των προσδοκιών εργοδοτών και εργαζομένων (Sloep et al 2011 212) Η Ατζέντα της Λισαβόνας εδραίωσε έναν στόχο σύγκλισης ο οποίος βασι‐ζόταν στην εθελοντική συμμετοχή σε μία από τη βάση και ανοικτή μέθοδο συντονισμού που να οδηγεί στην ανάπτυξη κοινών ευρωπαϊκών προτύπων εννοιών μεθόδων και εργα‐λείων Η ευρωπαϊκή πολιτική εφαρμόστηκε σε εθνικό επίπε‐δο μέσω ενός αριθμού κοινών εργαλείων (όπως είναι το EQF) και περιέλαβε την προκήρυξη ενός μεγάλου αριθμού χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων στα οποία συμμετείχαν επαγγελματικά κολέγια εταιρείες συμβούλων εθνικά υπουργεία και φορείς καθώς και ευρωπαϊκοί φορείς (πχ το CEDEFOP) Έτσι η πολιτική της ΕΕ στόχευε σε περισσότερη δράση μέσω της αυτορρύθμισης των κρατών-μελών (Cort 2009 100-101)

Ένα Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΠ) προωθήθηκε και στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και αυτή η πολιτι‐κή συνδέθηκε στενά με τα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας της διά βίου μάθησης (τα οποία μπορούν να εντοπιστούν στον νόμο 38792010 όπως θα καταδειχθεί στη συνέχεια) Το κείμενο εργασίας για δημόσια διαβούλευση της Εθνικής Επιτροπής για τη δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων (2012 11) είχε ήδη σημειώσει ότι τα οχτώ επίπεδα αναφοράς του ΕΠΠ ndash τα οποία βασίζο‐νται σε μαθησιακά αποτελέσματαii ndash αποτελούσαν αντα‐νάκλαση μιας σημαντικής αλλαγής στον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι έννοιες της εκπαίδευσης της κατάρ‐τισης και της μάθησης Η χρήση των μαθησιακών αποτελε‐σμάτων στην περιγραφή των επιπέδων των προσόντων θα διευκόλυνε την επικύρωση της μάθησης που λαμβάνει χώρα έξω από τα αναγνωρισμένα ιδρύματα εκπαίδευσης και κα‐τάρτισης Με την ολοκλήρωση της εκχώρησης των προ‐σόντων σε εθνικό ήκαι κλαδικό επίπεδο η σύγκριση και η παρουσίαση των περιεχομένων τους θα γινόταν ευκολότερη

Έτσι λοιπόν εδώ και πάνω από μια δεκαετία για λόγους διεθνούς ανταγωνιστικότητας η ευρωπαϊκή πολιτική προω‐θεί ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο διά βίου μάθησης που έχει ως βασικό στόχο την απασχολησιμότητα Με την προώθηση του EQF η πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας και η εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση (τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) κατέχουν κεντρική θέση στην ευρωπαϊκή πολιτική για τη διά βίου μάθηση

Πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων διά βίου μάθηση στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του 2010

Σε αυτή την ενότητα θα καταδειχθεί ότι υπό τις επιδράσεις της ΕΕ οι ρυθμίσεις του νόμου 38792010 δίνουν έμφαση στην εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση και τις πολιτι‐κές πιστοποίησης που αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

12

του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνι‐κών εταίρων Ωστόσο υπάρχουν συγκεκριμένες ρυθμίσεις που συμφωνούν με το μοντέλο της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων υψηλά επίπεδα ρύθμισης και διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων (με μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων) αποκέντρωση και τοπικός έλεγχος ύπαρξη πολλα‐πλών φορέων και ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση με ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (αν και με σχετικά περιορισμένη την κατάρτιση σε χώρους εργασίας) Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδο‐σης εντοπίζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικιστι‐κού μοντέλου το Υπουργείο Παιδείας έχει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω επιτελικών φορέων) του συστήματος της διά βίου μάθησης ενώ το κράτος παρα‐μένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης δίνοντας έμφαση σε θέματα δικαιότητας

Θα πρέπει κατ αρχάς να σημειωθεί ότι τις δύο δεκαετίες που προηγήθηκαν της ψήφισης του νόμου 38792010 το σύστημα διά βίου μάθησης της Ελλάδας συμφωνούσε με το κρατικι‐στικό μοντέλο λόγω του σχετικά ισχυρού κρατικού ελέγ‐χου Η κεντρική κυβέρνηση ασκούσε πολιτικές και έλεγχο στην αρχική και τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση (ΣΕΚ) αλλά και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων μέσω επιτελικών φορέων η αρχική επαγγελματική κατάρτιση (με τα IEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του OEEK (υπό το Υπουργείο Παιδείας) η ΣΕΚ (με τα KEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ (υπό το Υπουργείο Εργασίας) ενώ η γενική εκπαίδευση ενηλίκων (KEE ΣΔE κλπ) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλί‐κων (υπό το Υπουργείο Παιδείας) Το κράτος αποτελούσε την κύρια πηγή χρηματοδότησης ο μεγαλύτερος όγκος της οποίας κατευθύνθηκε προς τη ΣΕΚ (η οποία εκπροσωπού‐νταν από τα ΚΕΚ στην πλειονότητά τους ιδιωτικά) με σκοπό κυρίως την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των ανέργων (Πρόκου 2009) Η ΣΕΚ αποτέλεσε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 το πιο εύρωστο υποσύνολο της εκπαί‐δευσης ενηλίκων στην Ελλάδα καθώς απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος των διαθέσιμων πόρων από την ΕΕ (Βερ‐γίδης 2005) Βεβαίως θα πρέπει να αναφερθούν οι σημαντι‐κές μέσα στη δεκαετία του 2000 πολιτικές ενίσχυσης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων όπως ήταν η ίδρυση των ΣΔΕ και η λειτουργία των ΚΕΕ και των Σχολών Γονέων (Βεργίδης 2005 Καραλής 2010)

Εστιάζοντας τώρα σε μια αναλυτική περιγραφή των διατάξε‐ων του νόμου 38792010 μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο κρατικός έλεγχος (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) συνεχίζει να είναι ισχυρός καθώς σε κεντρι‐κό επίπεδο το Υπουργείο Παιδείας ndash μέσω της Γενικής Γραμ‐ματείας Διά Βίου Μάθησης (ΓΓΔΒΜ) ndash σχεδιάζει και συντονί‐ζει το διοικητικό σύστημα της διά βίου μάθησης (αν και η εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής μεταφέρεται σε επίπεδο περιφέρειας και δήμου) Το Υπουργείο Παιδείας σε συνερ‐γασία με το αντίστοιχο κάθε φορά υπουργείο λαμβάνει αποφάσεις για την πιστοποίηση των φορέων της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3404-3405) Η ΓΓΔΒΜ ελέγχει τόσο τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων όσο και

το Εθνικό Σύστημα Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευ‐σης και Κατάρτισης με την Απασχόληση (αναπτύσσοντας ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο για όλες τις μονάδες της μη-τυπικής εκπαίδευσης) και αυτό αποτελεί στοιχείο συγκεντρωτισμού (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστικού μοντέλου) Σε συνεργασία με διεθνείς και ευρωπαϊκούς φορείς η ΓΓΔΒΜ προωθεί την καινοτομία για τη βελτίωση της ποιότητας καθώς και τις αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) με έμφαση στην πιστοποίηση των εκπαιδευτών ενηλίκων οι οποίοι καταγράφονται σε ειδικό Μητρώο του ΕΚΕΠΙΣ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

Γενικά ως στόχος της ΓΓΔΒΜ ορίζεται η αύξηση της συμμε‐τοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινωνικά ευπαθών ομάδων και αυτή η έμφαση σε θέματα δικαιότητας παραπέ‐μπει στα χαρακτηριστικά του κρατικιστικού μοντέλου Επιπροσθέτως η ΓΓΔΒΜ έχει την ευθύνη της εκπαίδευσης των μελών εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας της κατάρτισης του προσωπικού των αρμόδιων φορέων παρο‐χής διά βίου μάθησης και της κατασκευής και λειτουργίας των Μητρώων (εκπαιδευτών φορέων υπηρεσιών και ατόμων) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407)

Ακόμη η ΓΓΔΒΜ φυλάσσει Ηλεκτρονικό Μητρώο Διά Βίου Μάθησης για τους ενδιαφερόμενους οι οποίοι συνυποβάλ‐λουν στην αίτησή τους Ατομικά Δελτία Διά Βίου Μάθησης με τα προσόντα που αντιστοιχούν στο ΕΠΠ και τα πιστοποιη‐τικά παρακολούθησης της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3415) μια πολιτική που συνάδει με ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση παράλληλα με την ποιότητα

Η ποιότητα συνδέεται με την έμφαση στην πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης άτυπης μάθησης Η ΓΓΔΒΜ θα συνεργαζόταν με α) το ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίηση των εισροών β) τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) για την πιστο‐ποίηση των εκροών και γ) το Εθνικό Κέντρο Επαγγελματι‐κού Προσανατολισμού (EKEΠ) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Ο ΕΟΠΠ (ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου) θα διαχειριζόταν θέματα σχετικά με τα προσόντα και τα ευρω‐παϊκά εργαλεία διαφάνειας κινητικότητας το Εθνικό Σημείο Συντονισμού του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντωνiii το Εθνικό Κέντρο Ευρωδιαβατηρίου και το Εθνικό Σημείο Αναφοράς για τη Διασφάλιση της Ποιότητας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3410) Ο ΕΟΠΠ θα στόχευε α) στη δη‐μιουργία και την ανάπτυξη του ΕΠΠ και στην αντιστοίχισή του με το EQF β) στην αντιστοίχιση των δεξιοτήτων που αποκτώνται από την τυπική και τη μη-τυπική εκπαίδευση καθώς και την άτυπη μάθηση με τα επίπεδα του ΕΠΠ γ) στη δημιουργία κλαδικών περιγραφικών δεικτών (σε επίπεδο γνώσεων δεξιοτήτων ικανοτήτων) που να αντιστοιχούν με τα επίπεδα του ΕΠΠ δ) στην πιστοποίηση των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης (με ανα‐φορά σε εκπαιδευομένους και φορείς) ε) στην ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός συστήματος μεταφοράς πιστωτικών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) στη διασφάλιση της ποιότητας ζ) στη διευκόλυνση του προσδιορισμού των επαγγελματικών δικαιωμάτων των κα‐τόχων των προσόντων που αποκτώνται από τη διά βίου

13

μάθηση (εξαιρουμένης της ανώτατης εκπαίδευσης) η) στην αντιστοίχιση στο ΕΠΠ διεθνών κλαδικών προσόντων θ) στην αναγνώριση της ισοτιμίας ξένων εκπαιδευτικών τίτλων (εξαιρουμένων αυτών της ανώτατης εκπαίδευσης) (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3410-3411) Περί το τέλος του 2011 ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠ‐ΠΕΠ) Έκτοτε ο ΕΟΠΠΕΠ αποτελεί έναν ενιαίο φορέα μετά από συγχώνευση του ΕΚΕΠΙΣ και του EKEΠ και έχει τις αρμοδιότητες αυτών των δύο φορέων υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας (Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων 2011)

Έχει ήδη επισημανθεί ο κεντρικός ρόλος του Υπουργείου Παιδείας (με την προσπάθεια ελέγχου από τη ΓΓΔΒΜ όλων των μορφών διά βίου μάθησης) Οι πολιτικές συγκεντρωτι‐σμού και κρατικού ελέγχου (αν και συνοδευόμενες από την αύξηση της συμμετοχής ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και μεγαλύτερης ποικιλίας στην παροχή διά βίου μάθησης) μπορούν επίσης να εντοπιστούν στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (συνδεδεμένου με το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης) με τη ΓΓΔΒΜ να συνεργάζεται με το ΙΔΕΚΕ για την επιστημονική του υπο‐στήριξη (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Το Πρόγραμμα λαμβάνει χώρα ετησίως και περιλαμβάνει όλες τις δράσεις της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση χρηματοδο‐τούμενες εν όλω ή εν μέρει από εθνικούς και ευρωπαϊκούς δημόσιους πόρουςiv (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Βλέπουμε λοιπόν το κράτος να παραμένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) αν και προερχόμενη κατά βάση από ευρω‐παϊκούς πόρους

Όσον αφορά τη σύνθεση του Δικτύουv αυτό αποτελείται από τους φορείς διοίκησης και τους φορείς παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης Ως φορείς διοίκησης ορίζονται α) η ΓΓΔΒΜ β) οι υπηρεσιακές μονάδες των περιφερειών γ) οι υπηρεσιακές μονάδες των δήμων με αρμοδιότητες σε θέματα διά βίου μάθησης δ) το ΕΚΕΠΙΣ ε) ο ΕΟΠΠ στ) το EKEΠ (όπως ήδη σημειώθηκε ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε ΕΟΠΠΕΠ) και ζ) το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (EKΔΔA) Οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης οι οποίοι είναι πλέον περισσότερο ποικίλοι (βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) είναι α) τα IEK β) τα KEK γ) τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης και τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών δ) οι λοιπές δημόσιες και ιδιωτικές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης ε) το ΙΔΕΚΕ στ) το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας και το Ινστιτούτο Νεολαίας ζ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών τυπικής και μη-τυπικής γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (κοινωνικοί θρησκευτικοί και πολιτι‐στικοί φορείς) καθώς και οι φορείς γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (ΣΔE Σχολές Γονέων) η) οι φορείς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών ή και υπηρεσιών επαγγελματι‐κού προσανατολισμού θ) τα Κέντρα Προώθησης στην Απα‐σχόληση ι) οι φορείς του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα που παρέχουν μη-τυπική εκπαίδευση στο ανθρώπινο δυναμικό τους (πχ EKΔΔA φορείς επαγγελματι‐κών ενώσεων και επιμελητηρίων) κ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης ιδρυόμενοι από τριτοβάθμιες

συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων και εργοδοτών (πχ το Ινστιτούτο Εργασίας και το Κέντρο Ανάπτυξης Εκ‐παιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ το Κοινωνικό Πολύκεντρο και το Διαβαλκανικό Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης της ΑΔΕΔΥ) και τέλος λ) διάφοροι φορείς άτυπης μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3402-3403) Κατόπιν αίτησής τους φορείς του δημόσιου του ιδιωτικού και του κοινωνικού τομέα (πχ μουσεία βιβλιοθήκες κλπ) μπορούν να αναγνωριστούν ως φορείς άτυπης μάθησης και να ενταχθούν στο σχετικό Μητρώο της ΓΓΔΒΜ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Tο Δίκτυο περιλαμβάνει επίσης ιδρύματα φορείς του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος όπως είναι τα πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα Διά Βίου Μάθησης εντός αυτών καθώς και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠE) Στο Δίκτυο εντάσσονται και φορείς που υλοποιούν προγράμματα ενδοε‐πιχειρησιακής κατάρτισης εάν χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403) Βλέπουμε λοιπόν τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων που είναι η ποικιλία των εμπλεκόμενων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης πα‐ράλληλα με την ύπαρξη πολλαπλών φορέων παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης

Οι λειτουργίες του Δικτύου ορίζονται ως βασικές (αρχική επαγγελματική κατάρτιση ΣΕΚ και γενική εκπαίδευση ενηλί‐κων) και υποστηρικτικές (διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών των ενηλίκων σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής και επαγγελ‐ματικού προσανατολισμού πιστοποίηση των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων και των εκπαιδευτών της μη-τυπικής εκπαίδευσης κά) Τα ιδρύματαφορείςυπηρεσίες του Δικτύου συνεργάζονται ενώ τα πρότυπα και τα μέσα για τη λειτουργία του Δικτύου είναι το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης πρότυπα και προδιαγραφές για την επαγγελματική κατάρτιση και τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (δομές περιγράμματα προ‐γράμματα εκπαιδευτές) το ΕΠΠ αρχεία του Δικτύου και έγγραφα του Ευρωδιαβατηρίου μέσα για τη διασφάλιση της ποιότητας το Πρόγραμμα Εφαρμογήςvi οι προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθησηviii και τα κίνητρα για τη διά βίου μάθηση Τα τελευταία αποτελούν χαρακτηριστικό του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων καθώς περιλαμβάνουν ευρεία χρήση εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403-3404)

Ο ισχυρός κρατικός έλεγχος (χαρακτηριστικό του κρατικι‐στικού μοντέλου) φαίνεται επίσης στον εκτεταμένο ρόλο που απέκτησε το ΕΚΕΠΙΣ (απορροφούμενο πλέον από τον ΕΟΠΠΕΠ) ο βασικός οργανισμός για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης (περιλαμβανομένης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων) δηλαδή των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων των εκπαιδευτών των φορέων παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και του προσωπικού τους καθώς και για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας αυτών των φορέων Το ΕΚΕΠΙΣ θα αναλάμβανε την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης ενώ θα αποφάσιζε και για τη χο‐ρήγηση αδειών παροχής μη-τυπικής εκπαίδευσης στα Κέ‐

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

14

ντρα Ελευθέρων Σπουδών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3409) Ως στόχος των KEKix (υπό την επίβλεψη πλέον του Υπουργείου Παιδείας) ορίστηκε η παροχή ΣΕΚ και η εφαρ‐μογή πιστοποιημένων προγραμμάτων που να αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά περιγράμματα (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3413-3414) Η εφαρμογή πιστοποιημένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε αντιστοίχιση με επαγγελματικά περιγράμματα ορίστηκε και ως στόχος των IEK (υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας με τα δημόσια IEK υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ και τα ιδιωτικά IEK υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίησή τους) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3412-3413) Ας σημειωθεί ότι πλέον ο ΕΟΠΠΕΠ (στον νόμο ο ΕΟΠΠ) έχει την ευθύνη της εφαρμογής των προγραμμάτων της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης που προηγουμένως ήταν υπό την ευθύνη του OEEK (ο οποίος καταργήθηκε) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3419)

Παρά τα στοιχεία κρατικού ελέγχου η αποκέντρωση προω‐θείται μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και των κοινωνικών εταίρων (βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων) που αποτυπώνεται στην ίδρυση τόσο της Συνόδου όσο και του Συμβουλίου Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Ωστόσο και πάλι ο κρατικός έλεγχος παραμένει καθώς είναι ο Υπουργός Παιδείας που συγκαλεί τη Σύνοδο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση (δύο φορές τον χρόνο) Η Σύνοδος συμβάλλει στον σχεδιασμό και τον συντονισμό της εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση Σε αυτή συμμε‐τέχουν οι πρόεδροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργοδοτών η ΓΣΕΕ η Δημόσια Διοίκηση της ΑΔΕΔΥ η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία η Ένωση Περιφερειών και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας Tο Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απα‐σχόληση (του οποίου ο σκοπός είναι η ενίσχυση της ποιότη‐τας της διά βίου μάθησης και η σύνδεσή της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίαςx) έχει ως μέλη τον Υπουργό και τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας τους γενικούς γραμματείς των Υπουργείων Οικονομικών και Εργασίας εκπροσώπους των οργανισμώνφορέων του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης εκπροσώπους της αγοράς εργασίας των οργανώσεων των εργοδοτών και των συνδικάτων της ανώτατης εκπαίδευσης των περιφερειών και των δήμων κλπ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3405-3406)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης είναι επίσης εμφανείς στην προώθηση της διά βίου μάθησης στις περιφέρειες Στη βάση του Εθνικού Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης μια περιφέ‐ρεια μπορεί να καταρτίσει το δικό της Περιφερειακό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης οι δράσεις του οποίου χρη‐ματοδοτούνται από δημόσιους πόρους του Υπουργείου Παιδείας (μέσω της ΓΓΔΒΜ) και από επιχορηγήσεις και πόρους των περιφερειών Στην εφαρμογή του Προγράμμα‐τός της μια περιφέρεια έχει την ευθύνη σύστασης της Περιφερειακής Επιτροπής Επαγγελματικής Κατάρτισης (αποτελούμενης από εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών κοινωνικών φορέων κά) η οποία διατυπώνει συστάσεις στο Περιφε‐ρειακό Συμβούλιο σε θέματα (αρχικής και συνεχιζόμενης)

επαγγελματικής κατάρτισηςxi και σύνδεσής της με την αγορά εργασίας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης εντοπίζονται και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων με την ίδρυση της Διαρκούς Διάσκε‐ψης Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων ενός συλλογικού ορ‐γάνου (που συγκαλείται ετησίως υπό την προεδρία του Υπουργού Παιδείας) Στη Διάσκεψη συμμετέχουν κοινωνικοί εταίροι (εκπρόσωποι πανεπιστημίων επιστημονικών κοινω‐νικών πολιτισμικών οργανώσεων και ΜΚΟ και εξειδικευμέ‐νων κέντρων για την κοινωνικήεπαγγελματική ένταξη των κοινωνικά ευπαθών ομάδων) Ως βασική αρμοδιότητα της Διάσκεψης ορίζεται η υπηρέτηση των γενικών στόχων του νόμου 38792010 ιδιαίτερα της ανάδειξης της γενικής εκπαί‐δευσης ενηλίκων ως ισότιμου ndash με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ndash πυλώνα της διά βίου μάθησηςxii (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

Τέλος η τάση αποκέντρωσης (υπό την έννοια του ισχυρότε‐ρου ρόλου που αποκτά η τοπική αυτοδιοίκηση) είναι ιδιαίτε‐ρα εμφανής στη δημιουργία των Τοπικών Προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης στους δήμους Αυτά περιλαμβάνουν α) δράσεις που να συνδέουν τα σχολεία με την κοινότητα β) δράσεις εκπαίδευσης ενηλίκων στη δημόσια υγεία τον πολιτισμό κά τις Σχολές Γονέων και γ) την προώθηση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας μέσω της σύνδε‐σης με την τοπική κοινωνία Ο δήμος που εφαρμόζει ένα τέτοιο Πρόγραμμα ιδρύει και λειτουργεί Κέντρα Διά Βίου Μάθησης διευθύνει τις τοπικές δομές και τα προγράμματα της ΓΓΔΒΜ και εφαρμόζει τα προγράμματα των ΚΠΕ στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408-3409)xiii

Περίληψη και συμπεράσματα

Συνοψίζοντας στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου υποστηρί‐χθηκε ότι μέσω των ρυθμίσεων του νόμου 38792010 υπό τις επιδράσεις της ΕΕ η περίπτωση της Ελλάδας παρου‐σιάζει ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελο‐ντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων τις πολιτικές πιστοποίησης και τη συνεπακόλουθη εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση Αυτές προωθούνται μέσω της εισαγω‐γής του ΕΠΠ και του αυξημένου ρόλου του ΕΟΠΠΕΠ του βασικού οργανισμού για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και τη διασφάλιση της ποιότητας του συστήματος της διά βίου μάθησης

Ωστόσο υπάρχουν επίσης ρυθμίσεις που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι τα υψηλά επίπεδα ρύθμισης και η διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου η μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (Σύνοδος και Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Διαρκής Διάσκεψη Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων) καθώς και η περαιτέρω αποκέντρωση στην εφαρμογή των προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης με την ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφερειακά και Τοπικά Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης) Ακόμη τίθε‐νται περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (μέσω της χρήσης εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση) ενώ οι

15

ΕλληνόγλωσσηΒεργίδης Δ (2005) Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

της εκπαίδευσης ενηλίκων στο Δ Βεργίδης amp Ε Πρόκου Σχεδιασμός Διοίκηση και Αξιολόγηση Προ‐γραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Στοιχεία Κοινω‐νικο-οικονομικής Λειτουργίας και Θεσμικού Πλαισί‐ου τόμος Α΄ Πάτρα ΕΑΠ σσ 13-128

Εθνική Επιτροπή για τη Δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Κείμενο Εργασίας για τη Δημόσια Διαβούλευση Αθήνα 25 Φεβρουαρίου 2010 διαθέσιμο στο h t tp wwwopengovgrypepthwp-contentuploadsdownloads201005NQF_KEIMENO-DIABOYLEYSHSpdf (ημερο‐μηνία προσπέλασης 21 Μαϊου 2012)

Ελληνική Δημοκρατία (2010) Νόμος υπrsquo αριθ 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές δια‐τάξεις Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 163 (21 Σεπτεμβρίου) σσ 3401-3426

Ελληνική Δημοκρατία (2012) Νόμος υπrsquo αριθ 40932012 Έγκριση μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013-2016 ndash Επείγοντα μέτρα εφαρμο‐γής του νόμου 40462012 και του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013minus2016 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημο‐κρατίας 222 (12 Νοεμβρίου) σσ 5525-5648

Καραλής Θ (2010) Η εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα στο Δ Βεργίδης amp Α Κόκκος (επιμ) Εκπαίδευση Ενηλίκων Διεθνείς Προσεγγίσεις και Ελληνικές Διαδρομές Αθήνα Μεταίχμιο σσ 17-42

Πασιάς Γ (2011) Ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση Προς έναν διεθνώς ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης στο Ε Πρόκου (επιμ) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτι‐κών στην Ανώτατη Εκπαίδευση Συγκριτική και Διε‐θνής Προσέγγιση (τόμος στο πλαίσιο των εκδόσεων της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής) Αθήνα Διόνικος σσ 41-96

Πρόκου Ε (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθη‐ση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Αθήνα Διόνικος

Τσαούσης ΔΓ (2007) Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Διεθνών Οργανισμών Αθήνα Gutenberg

Τσαούσης ΔΓ (2009) Η Κοινωνία της Γνώσης Αθήνα Gutenberg

Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Συγχώνευση Εθνικού Οργανισμού Πιστοποί‐ησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) ndash Εθνικού Κέντρου Πιστο‐ποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ) ndash Εθνι‐

κού Κέντρου Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) Δελτίο Τύπου Αθήνα 27 Οκτωβρίου 2011 διαθέσιμο στο httpwwwminedugovgrgrafeio-typoudeltia-typoy27-10-11-sygxoneysi-foreon-eopp-ΕΚΕΠΙΣ-kai-ekephtml (ημερομηνία προσπέλασης 5 Μαΐου 2012)

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (2007) Εθνικό Στρατη‐γικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 Αθήνα (ημερομη‐νία προσπέλασης 9 Ιουνίου 2012)

Ξενόγλωσση Cort P (2009) The EC discourse on vocational training How a

lsquocommon vocational training policyrsquo turned into a lifelong learning strategy Vocations and Learning 2 pp 87-107

Ertl H (2006) European Union policies in education and training the Lisbon agenda as a turning point Comparative Education 42 pp 5ndash27

Green A (2006) Models of lifelong learning and the lsquoknowledge societyrsquo Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 307-325

Jarvis P (2007) Globalisation Lifelong Learning and the Learning Society Sociological Perspectives Oxon ndash New York Routledge

Kwon DB και Daeyeon CHO (2011) Overview of lifelong learning policies and systems in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 180-185

Prokou E (2008) A comparative approach to lifelong learning policies in Europe The cases of the UK Sweden and Greece European Journal of Education Research Development and Policies 431 pp 123-140

Rubenson K (2011) The field of adult education An overview in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 3-13

Schuetze HG and Casey C (2006) Models and meanings of lifelong learning Progress and barriers on the road to a learning society Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 279-287

Sloep P Boon J Cornu B Klebl M Lefrere P Naeve A Scott P and Tinoca L (2011) A European research agenda for lifelong learning Int J Technology Enhanced Learning 32 pp 204-228

Winterton J (2009) Competence across Europe Highest common factor or lowest common denominator Journal of European Industrial Training 338 pp 681ndash700

ενδιαφερόμενοι φορείς δράσης είναι περισσότεροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης πιο ποικίλοι

Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδοσης η Ελλάδα συνεχί‐ζει να παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικι‐στικού μοντέλου αφού ο νόμος καθορίζει έναν σχετικά ισχυρό κρατικό έλεγχο το Υπουργείο Παιδείας διαδραματί‐ζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω της ΓΓΔΒΜ) αλλά και στην πιστοποίηση (μέσω του ΕΟΠ‐ΠΕΠ) της διά βίου μάθησης Ο συγκεντρωτισμός μπορεί επίσης να εντοπιστεί στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης Επίσης το κράτος παραμένει (τουλάχι‐στον σε επίπεδο ρητορικής) η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βεβαίως από ευρωπαϊκούς πόρους) συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε θέματα δικαιότητας (μέσω της πρόθεσης για αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινω‐νικά ευπαθών ομάδων) ενώ προτίθεται να καταστήσει τη

γενική εκπαίδευση ενηλίκων ως ισότιμο ndash με τη ΣΕΚ ndash πυ‐λώνα της διά βίου μάθησης

Παρ όλα αυτά το ζήτημα της οικονομικής αποτελεσματι‐κότητας κατέχει κεντρική θέση (πχ στόχος είναι η διά βίου μάθηση να συνδέεται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μέσω πολιτικών όπως είναι η ίδρυση του ΕΟΠΠΕΠ και η εισαγωγή του συστήματος του ΕΠΠ) Βεβαίως η ισορροπία ανάμεσα στα (συχνά αντικρουόμενα) ζητήματα της δικαιότη‐τας και της αποτελεσματικότητας ndash είτε αναφορικά με τη ρητορική που αναπτύσσει ο νόμος είτε αναφορικά με τις μελλοντικά εφαρμοζόμενες πολιτικές ndash αποτελεί ένα θέμα για μελλοντική έρευνα ενώ ο ελληνικός κοινωνικο-οικονο‐μικός σχηματισμός (ειδικά την εποχή της οικονομικής κρί‐σης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των δύο αυτών στόχων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

11

τήτων για τη διευκόλυνση της κινητικότητας Μέσα στη δεκαετία του 2000 οι διαδικασίες της Λισαβόνας και της Κοπεγχάγης επέτειναν τις προσπάθειες για την εδραίωση της επαγγελματικής κατάρτισης ως μέρος της πολιτικής για τη διά βίου μάθηση σε ευρωπαϊκό επίπεδο (Cort 2009 98-100)

Για την επίτευξη του στόχου της στρατηγικής της Λισαβόνας (τον Μάρτιο του 2000) να καταστεί η Ευρώπη η πιο ανταγωνι‐στική και δυναμική οικονομία της γνώσης στον κόσμο η ενοποίηση των πολιτικών εκπαίδευσης και κατάρτισης μετα‐ξύ των κρατών-μελών θα έπαιζε σημαντικό ρόλο Τα συμπε‐ράσματα της Λισαβόνας πρότειναν τρεις κύριους στόχους α) την ανάπτυξη τοπικών κέντρων μάθησης β) την προώθη‐ση νέων βασικών δεξιοτήτων ιδιαίτερα στην πληροφοριακή τεχνολογία και γ) τη μεγαλύτερη διαφάνεια των προσόντων (Ertl 2006 6) Τον Μάρτιο του 2001 στη Στοκχόλμη εγκρίθη‐κε το πρόγραμμα Εκπαίδευση και κατάρτιση 2010 ndash Διαφο‐ρετικά συστήματα κοινοί στόχοι το οποίο είχε ως στόχους α) τη βελτίωση της ποιότητας αποδοτικότητας των συστη‐μάτων εκπαίδευσης και κατάρτισης της ΕΕ β) τη διασφάλιση της προσβασιμότητάς τους από όλους και γ) του ανοίγματός τους στον ευρύτερο κόσμο Το πρόγραμμα υποστήριξε τόσο τη Διαδικασία της Μπολόνιας (για την ανώτατη εκπαίδευση) όσο και τη Διαδικασία της Κοπεγχάγης (για την επαγγελματι‐κή εκπαίδευση και κατάρτιση) Η τελευταία εκκίνησε το 2002 όταν οι Ευρωπαίοι υπουργοί υπέγραψαν μια διακήρυξη αναφορικά με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση με μια σειρά προτεραιοτήτων (μέχρι το 2010) α) να ενδυνα‐μωθεί η ευρωπαϊκή διάσταση β) να αναπτυχθεί η πληρο‐φόρηση η καθοδήγηση και η συμβουλευτική (αλλά και η διαφάνεια) γ) να αναπτυχθούν εργαλεία για την αμοιβαία αναγνώριση και διαπίστευση των ικανοτήτων και προσόντων δ) να βελτιωθεί η διασφάλιση της ποιότητας (Τσαούσης 2007 458-461 amp 99-401)

Για την ανάπτυξη των προσόντων και των ικανοτήτων σε ευρωπαϊκό επίπεδο ιδρύθηκε το Ευρωπαϊκό Σύστημα Ακαδη‐μαϊκών Μονάδων για την Επαγγελματική Εκπαίδευση και Κατάρτιση (ECVET) Τον Νοέμβριο του 2002 η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ανέθεσε σε μια Τεχνική Ομάδα Εργασίας την ανάπτυξη των αρχών ενός τέτοιου συστήματος και το 2004 για την υποστήριξη αυτής της Ομάδας το Ευρωπαϊκό Κέ‐ντρο για την Ανάπτυξη της Επαγγελματικής Κατάρτισης (CEDEFOP) οργάνωσε τρία ερευνητικά προγράμματα που θα κατέληγαν σε προτάσεις αναφορικά με α) τα επίπεδα αναφο‐ράς των προσόντων β) μια τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων και γ) ένα σύστημα μεταφοράς πιστωτικών μονάδων Μια ολιστική τυπολογία γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων αναπτύχθηκε για να εφαρμοστεί στο πλαίσιο του ECVET το οποίο έπαιξε ρόλο στην ανάπτυξη του EQF (Winterton 2009 682-683) Στις Βρυξέλες τον Μάρτιο του 2005 το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο τόνισε την ανάγκη η ευρω‐παϊκή περιοχή εκπαίδευσης να αναπτυχθεί στην κατεύθυνση της προώθησης της γεωγραφικής κινητικότητας και της κινητικότητας στην αγορά εργασίας Έτσι έμφαση δόθηκε στη διάδοση του Ευρωδιαβατηρίου (Europass) ndash μιας ντιρε‐κτίβας για την αναγνώριση των προσόντων ndash το 2005 και στην υιοθέτηση του EQF το 2006 (Τσαούσης 2009201-202)i

Συνολικά έχει υποστηριχθεί ότι μέσα στη δεκαετία του 2000

το EQF τέθηκε στο επίκεντρο της πολιτικής της ΕΕ για τη διά βίου μάθηση καθώς η Ευρώπη προσδοκούσε να διαμορ‐φωθεί ως μια κοινή περιοχή εκπαίδευσης και μια κοινή αγο‐ρά εργασίας ενώ για λόγους κινητικότητας διατυπώθηκε η ανάγκη μιας μετατόπισης από τα τυπικά πιστοποιημένα και προηγουμένως αποκτηθέντα προσόντα σε προσανατολισμέ‐νες στα επιτεύγματα ικανότητες οι οποίες θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως τυποποίηση των προσδοκιών εργοδοτών και εργαζομένων (Sloep et al 2011 212) Η Ατζέντα της Λισαβόνας εδραίωσε έναν στόχο σύγκλισης ο οποίος βασι‐ζόταν στην εθελοντική συμμετοχή σε μία από τη βάση και ανοικτή μέθοδο συντονισμού που να οδηγεί στην ανάπτυξη κοινών ευρωπαϊκών προτύπων εννοιών μεθόδων και εργα‐λείων Η ευρωπαϊκή πολιτική εφαρμόστηκε σε εθνικό επίπε‐δο μέσω ενός αριθμού κοινών εργαλείων (όπως είναι το EQF) και περιέλαβε την προκήρυξη ενός μεγάλου αριθμού χρηματοδοτούμενων προγραμμάτων στα οποία συμμετείχαν επαγγελματικά κολέγια εταιρείες συμβούλων εθνικά υπουργεία και φορείς καθώς και ευρωπαϊκοί φορείς (πχ το CEDEFOP) Έτσι η πολιτική της ΕΕ στόχευε σε περισσότερη δράση μέσω της αυτορρύθμισης των κρατών-μελών (Cort 2009 100-101)

Ένα Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων (ΕΠΠ) προωθήθηκε και στην Ελλάδα στα τέλη της δεκαετίας του 2000 και αυτή η πολιτι‐κή συνδέθηκε στενά με τα ζητήματα της πιστοποίησης διασφάλισης της ποιότητας της διά βίου μάθησης (τα οποία μπορούν να εντοπιστούν στον νόμο 38792010 όπως θα καταδειχθεί στη συνέχεια) Το κείμενο εργασίας για δημόσια διαβούλευση της Εθνικής Επιτροπής για τη δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων (2012 11) είχε ήδη σημειώσει ότι τα οχτώ επίπεδα αναφοράς του ΕΠΠ ndash τα οποία βασίζο‐νται σε μαθησιακά αποτελέσματαii ndash αποτελούσαν αντα‐νάκλαση μιας σημαντικής αλλαγής στον τρόπο με τον οποίο γίνονται αντιληπτές οι έννοιες της εκπαίδευσης της κατάρ‐τισης και της μάθησης Η χρήση των μαθησιακών αποτελε‐σμάτων στην περιγραφή των επιπέδων των προσόντων θα διευκόλυνε την επικύρωση της μάθησης που λαμβάνει χώρα έξω από τα αναγνωρισμένα ιδρύματα εκπαίδευσης και κα‐τάρτισης Με την ολοκλήρωση της εκχώρησης των προ‐σόντων σε εθνικό ήκαι κλαδικό επίπεδο η σύγκριση και η παρουσίαση των περιεχομένων τους θα γινόταν ευκολότερη

Έτσι λοιπόν εδώ και πάνω από μια δεκαετία για λόγους διεθνούς ανταγωνιστικότητας η ευρωπαϊκή πολιτική προω‐θεί ένα κατευθυνόμενο από την αγορά μοντέλο διά βίου μάθησης που έχει ως βασικό στόχο την απασχολησιμότητα Με την προώθηση του EQF η πιστοποίηση διασφάλιση της ποιότητας και η εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση (τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) κατέχουν κεντρική θέση στην ευρωπαϊκή πολιτική για τη διά βίου μάθηση

Πολιτικές για την εκπαίδευση ενηλίκων διά βίου μάθηση στην Ελλάδα από τις αρχές της δεκαετίας του 2010

Σε αυτή την ενότητα θα καταδειχθεί ότι υπό τις επιδράσεις της ΕΕ οι ρυθμίσεις του νόμου 38792010 δίνουν έμφαση στην εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση και τις πολιτι‐κές πιστοποίησης που αποτελούν τα βασικά χαρακτηριστικά

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

12

του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνι‐κών εταίρων Ωστόσο υπάρχουν συγκεκριμένες ρυθμίσεις που συμφωνούν με το μοντέλο της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων υψηλά επίπεδα ρύθμισης και διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων (με μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων) αποκέντρωση και τοπικός έλεγχος ύπαρξη πολλα‐πλών φορέων και ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση με ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (αν και με σχετικά περιορισμένη την κατάρτιση σε χώρους εργασίας) Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδο‐σης εντοπίζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικιστι‐κού μοντέλου το Υπουργείο Παιδείας έχει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω επιτελικών φορέων) του συστήματος της διά βίου μάθησης ενώ το κράτος παρα‐μένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης δίνοντας έμφαση σε θέματα δικαιότητας

Θα πρέπει κατ αρχάς να σημειωθεί ότι τις δύο δεκαετίες που προηγήθηκαν της ψήφισης του νόμου 38792010 το σύστημα διά βίου μάθησης της Ελλάδας συμφωνούσε με το κρατικι‐στικό μοντέλο λόγω του σχετικά ισχυρού κρατικού ελέγ‐χου Η κεντρική κυβέρνηση ασκούσε πολιτικές και έλεγχο στην αρχική και τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση (ΣΕΚ) αλλά και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων μέσω επιτελικών φορέων η αρχική επαγγελματική κατάρτιση (με τα IEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του OEEK (υπό το Υπουργείο Παιδείας) η ΣΕΚ (με τα KEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ (υπό το Υπουργείο Εργασίας) ενώ η γενική εκπαίδευση ενηλίκων (KEE ΣΔE κλπ) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλί‐κων (υπό το Υπουργείο Παιδείας) Το κράτος αποτελούσε την κύρια πηγή χρηματοδότησης ο μεγαλύτερος όγκος της οποίας κατευθύνθηκε προς τη ΣΕΚ (η οποία εκπροσωπού‐νταν από τα ΚΕΚ στην πλειονότητά τους ιδιωτικά) με σκοπό κυρίως την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των ανέργων (Πρόκου 2009) Η ΣΕΚ αποτέλεσε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 το πιο εύρωστο υποσύνολο της εκπαί‐δευσης ενηλίκων στην Ελλάδα καθώς απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος των διαθέσιμων πόρων από την ΕΕ (Βερ‐γίδης 2005) Βεβαίως θα πρέπει να αναφερθούν οι σημαντι‐κές μέσα στη δεκαετία του 2000 πολιτικές ενίσχυσης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων όπως ήταν η ίδρυση των ΣΔΕ και η λειτουργία των ΚΕΕ και των Σχολών Γονέων (Βεργίδης 2005 Καραλής 2010)

Εστιάζοντας τώρα σε μια αναλυτική περιγραφή των διατάξε‐ων του νόμου 38792010 μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο κρατικός έλεγχος (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) συνεχίζει να είναι ισχυρός καθώς σε κεντρι‐κό επίπεδο το Υπουργείο Παιδείας ndash μέσω της Γενικής Γραμ‐ματείας Διά Βίου Μάθησης (ΓΓΔΒΜ) ndash σχεδιάζει και συντονί‐ζει το διοικητικό σύστημα της διά βίου μάθησης (αν και η εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής μεταφέρεται σε επίπεδο περιφέρειας και δήμου) Το Υπουργείο Παιδείας σε συνερ‐γασία με το αντίστοιχο κάθε φορά υπουργείο λαμβάνει αποφάσεις για την πιστοποίηση των φορέων της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3404-3405) Η ΓΓΔΒΜ ελέγχει τόσο τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων όσο και

το Εθνικό Σύστημα Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευ‐σης και Κατάρτισης με την Απασχόληση (αναπτύσσοντας ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο για όλες τις μονάδες της μη-τυπικής εκπαίδευσης) και αυτό αποτελεί στοιχείο συγκεντρωτισμού (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστικού μοντέλου) Σε συνεργασία με διεθνείς και ευρωπαϊκούς φορείς η ΓΓΔΒΜ προωθεί την καινοτομία για τη βελτίωση της ποιότητας καθώς και τις αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) με έμφαση στην πιστοποίηση των εκπαιδευτών ενηλίκων οι οποίοι καταγράφονται σε ειδικό Μητρώο του ΕΚΕΠΙΣ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

Γενικά ως στόχος της ΓΓΔΒΜ ορίζεται η αύξηση της συμμε‐τοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινωνικά ευπαθών ομάδων και αυτή η έμφαση σε θέματα δικαιότητας παραπέ‐μπει στα χαρακτηριστικά του κρατικιστικού μοντέλου Επιπροσθέτως η ΓΓΔΒΜ έχει την ευθύνη της εκπαίδευσης των μελών εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας της κατάρτισης του προσωπικού των αρμόδιων φορέων παρο‐χής διά βίου μάθησης και της κατασκευής και λειτουργίας των Μητρώων (εκπαιδευτών φορέων υπηρεσιών και ατόμων) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407)

Ακόμη η ΓΓΔΒΜ φυλάσσει Ηλεκτρονικό Μητρώο Διά Βίου Μάθησης για τους ενδιαφερόμενους οι οποίοι συνυποβάλ‐λουν στην αίτησή τους Ατομικά Δελτία Διά Βίου Μάθησης με τα προσόντα που αντιστοιχούν στο ΕΠΠ και τα πιστοποιη‐τικά παρακολούθησης της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3415) μια πολιτική που συνάδει με ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση παράλληλα με την ποιότητα

Η ποιότητα συνδέεται με την έμφαση στην πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης άτυπης μάθησης Η ΓΓΔΒΜ θα συνεργαζόταν με α) το ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίηση των εισροών β) τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) για την πιστο‐ποίηση των εκροών και γ) το Εθνικό Κέντρο Επαγγελματι‐κού Προσανατολισμού (EKEΠ) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Ο ΕΟΠΠ (ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου) θα διαχειριζόταν θέματα σχετικά με τα προσόντα και τα ευρω‐παϊκά εργαλεία διαφάνειας κινητικότητας το Εθνικό Σημείο Συντονισμού του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντωνiii το Εθνικό Κέντρο Ευρωδιαβατηρίου και το Εθνικό Σημείο Αναφοράς για τη Διασφάλιση της Ποιότητας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3410) Ο ΕΟΠΠ θα στόχευε α) στη δη‐μιουργία και την ανάπτυξη του ΕΠΠ και στην αντιστοίχισή του με το EQF β) στην αντιστοίχιση των δεξιοτήτων που αποκτώνται από την τυπική και τη μη-τυπική εκπαίδευση καθώς και την άτυπη μάθηση με τα επίπεδα του ΕΠΠ γ) στη δημιουργία κλαδικών περιγραφικών δεικτών (σε επίπεδο γνώσεων δεξιοτήτων ικανοτήτων) που να αντιστοιχούν με τα επίπεδα του ΕΠΠ δ) στην πιστοποίηση των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης (με ανα‐φορά σε εκπαιδευομένους και φορείς) ε) στην ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός συστήματος μεταφοράς πιστωτικών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) στη διασφάλιση της ποιότητας ζ) στη διευκόλυνση του προσδιορισμού των επαγγελματικών δικαιωμάτων των κα‐τόχων των προσόντων που αποκτώνται από τη διά βίου

13

μάθηση (εξαιρουμένης της ανώτατης εκπαίδευσης) η) στην αντιστοίχιση στο ΕΠΠ διεθνών κλαδικών προσόντων θ) στην αναγνώριση της ισοτιμίας ξένων εκπαιδευτικών τίτλων (εξαιρουμένων αυτών της ανώτατης εκπαίδευσης) (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3410-3411) Περί το τέλος του 2011 ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠ‐ΠΕΠ) Έκτοτε ο ΕΟΠΠΕΠ αποτελεί έναν ενιαίο φορέα μετά από συγχώνευση του ΕΚΕΠΙΣ και του EKEΠ και έχει τις αρμοδιότητες αυτών των δύο φορέων υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας (Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων 2011)

Έχει ήδη επισημανθεί ο κεντρικός ρόλος του Υπουργείου Παιδείας (με την προσπάθεια ελέγχου από τη ΓΓΔΒΜ όλων των μορφών διά βίου μάθησης) Οι πολιτικές συγκεντρωτι‐σμού και κρατικού ελέγχου (αν και συνοδευόμενες από την αύξηση της συμμετοχής ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και μεγαλύτερης ποικιλίας στην παροχή διά βίου μάθησης) μπορούν επίσης να εντοπιστούν στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (συνδεδεμένου με το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης) με τη ΓΓΔΒΜ να συνεργάζεται με το ΙΔΕΚΕ για την επιστημονική του υπο‐στήριξη (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Το Πρόγραμμα λαμβάνει χώρα ετησίως και περιλαμβάνει όλες τις δράσεις της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση χρηματοδο‐τούμενες εν όλω ή εν μέρει από εθνικούς και ευρωπαϊκούς δημόσιους πόρουςiv (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Βλέπουμε λοιπόν το κράτος να παραμένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) αν και προερχόμενη κατά βάση από ευρω‐παϊκούς πόρους

Όσον αφορά τη σύνθεση του Δικτύουv αυτό αποτελείται από τους φορείς διοίκησης και τους φορείς παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης Ως φορείς διοίκησης ορίζονται α) η ΓΓΔΒΜ β) οι υπηρεσιακές μονάδες των περιφερειών γ) οι υπηρεσιακές μονάδες των δήμων με αρμοδιότητες σε θέματα διά βίου μάθησης δ) το ΕΚΕΠΙΣ ε) ο ΕΟΠΠ στ) το EKEΠ (όπως ήδη σημειώθηκε ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε ΕΟΠΠΕΠ) και ζ) το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (EKΔΔA) Οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης οι οποίοι είναι πλέον περισσότερο ποικίλοι (βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) είναι α) τα IEK β) τα KEK γ) τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης και τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών δ) οι λοιπές δημόσιες και ιδιωτικές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης ε) το ΙΔΕΚΕ στ) το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας και το Ινστιτούτο Νεολαίας ζ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών τυπικής και μη-τυπικής γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (κοινωνικοί θρησκευτικοί και πολιτι‐στικοί φορείς) καθώς και οι φορείς γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (ΣΔE Σχολές Γονέων) η) οι φορείς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών ή και υπηρεσιών επαγγελματι‐κού προσανατολισμού θ) τα Κέντρα Προώθησης στην Απα‐σχόληση ι) οι φορείς του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα που παρέχουν μη-τυπική εκπαίδευση στο ανθρώπινο δυναμικό τους (πχ EKΔΔA φορείς επαγγελματι‐κών ενώσεων και επιμελητηρίων) κ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης ιδρυόμενοι από τριτοβάθμιες

συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων και εργοδοτών (πχ το Ινστιτούτο Εργασίας και το Κέντρο Ανάπτυξης Εκ‐παιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ το Κοινωνικό Πολύκεντρο και το Διαβαλκανικό Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης της ΑΔΕΔΥ) και τέλος λ) διάφοροι φορείς άτυπης μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3402-3403) Κατόπιν αίτησής τους φορείς του δημόσιου του ιδιωτικού και του κοινωνικού τομέα (πχ μουσεία βιβλιοθήκες κλπ) μπορούν να αναγνωριστούν ως φορείς άτυπης μάθησης και να ενταχθούν στο σχετικό Μητρώο της ΓΓΔΒΜ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Tο Δίκτυο περιλαμβάνει επίσης ιδρύματα φορείς του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος όπως είναι τα πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα Διά Βίου Μάθησης εντός αυτών καθώς και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠE) Στο Δίκτυο εντάσσονται και φορείς που υλοποιούν προγράμματα ενδοε‐πιχειρησιακής κατάρτισης εάν χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403) Βλέπουμε λοιπόν τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων που είναι η ποικιλία των εμπλεκόμενων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης πα‐ράλληλα με την ύπαρξη πολλαπλών φορέων παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης

Οι λειτουργίες του Δικτύου ορίζονται ως βασικές (αρχική επαγγελματική κατάρτιση ΣΕΚ και γενική εκπαίδευση ενηλί‐κων) και υποστηρικτικές (διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών των ενηλίκων σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής και επαγγελ‐ματικού προσανατολισμού πιστοποίηση των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων και των εκπαιδευτών της μη-τυπικής εκπαίδευσης κά) Τα ιδρύματαφορείςυπηρεσίες του Δικτύου συνεργάζονται ενώ τα πρότυπα και τα μέσα για τη λειτουργία του Δικτύου είναι το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης πρότυπα και προδιαγραφές για την επαγγελματική κατάρτιση και τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (δομές περιγράμματα προ‐γράμματα εκπαιδευτές) το ΕΠΠ αρχεία του Δικτύου και έγγραφα του Ευρωδιαβατηρίου μέσα για τη διασφάλιση της ποιότητας το Πρόγραμμα Εφαρμογήςvi οι προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθησηviii και τα κίνητρα για τη διά βίου μάθηση Τα τελευταία αποτελούν χαρακτηριστικό του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων καθώς περιλαμβάνουν ευρεία χρήση εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403-3404)

Ο ισχυρός κρατικός έλεγχος (χαρακτηριστικό του κρατικι‐στικού μοντέλου) φαίνεται επίσης στον εκτεταμένο ρόλο που απέκτησε το ΕΚΕΠΙΣ (απορροφούμενο πλέον από τον ΕΟΠΠΕΠ) ο βασικός οργανισμός για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης (περιλαμβανομένης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων) δηλαδή των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων των εκπαιδευτών των φορέων παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και του προσωπικού τους καθώς και για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας αυτών των φορέων Το ΕΚΕΠΙΣ θα αναλάμβανε την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης ενώ θα αποφάσιζε και για τη χο‐ρήγηση αδειών παροχής μη-τυπικής εκπαίδευσης στα Κέ‐

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

14

ντρα Ελευθέρων Σπουδών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3409) Ως στόχος των KEKix (υπό την επίβλεψη πλέον του Υπουργείου Παιδείας) ορίστηκε η παροχή ΣΕΚ και η εφαρ‐μογή πιστοποιημένων προγραμμάτων που να αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά περιγράμματα (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3413-3414) Η εφαρμογή πιστοποιημένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε αντιστοίχιση με επαγγελματικά περιγράμματα ορίστηκε και ως στόχος των IEK (υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας με τα δημόσια IEK υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ και τα ιδιωτικά IEK υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίησή τους) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3412-3413) Ας σημειωθεί ότι πλέον ο ΕΟΠΠΕΠ (στον νόμο ο ΕΟΠΠ) έχει την ευθύνη της εφαρμογής των προγραμμάτων της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης που προηγουμένως ήταν υπό την ευθύνη του OEEK (ο οποίος καταργήθηκε) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3419)

Παρά τα στοιχεία κρατικού ελέγχου η αποκέντρωση προω‐θείται μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και των κοινωνικών εταίρων (βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων) που αποτυπώνεται στην ίδρυση τόσο της Συνόδου όσο και του Συμβουλίου Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Ωστόσο και πάλι ο κρατικός έλεγχος παραμένει καθώς είναι ο Υπουργός Παιδείας που συγκαλεί τη Σύνοδο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση (δύο φορές τον χρόνο) Η Σύνοδος συμβάλλει στον σχεδιασμό και τον συντονισμό της εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση Σε αυτή συμμε‐τέχουν οι πρόεδροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργοδοτών η ΓΣΕΕ η Δημόσια Διοίκηση της ΑΔΕΔΥ η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία η Ένωση Περιφερειών και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας Tο Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απα‐σχόληση (του οποίου ο σκοπός είναι η ενίσχυση της ποιότη‐τας της διά βίου μάθησης και η σύνδεσή της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίαςx) έχει ως μέλη τον Υπουργό και τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας τους γενικούς γραμματείς των Υπουργείων Οικονομικών και Εργασίας εκπροσώπους των οργανισμώνφορέων του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης εκπροσώπους της αγοράς εργασίας των οργανώσεων των εργοδοτών και των συνδικάτων της ανώτατης εκπαίδευσης των περιφερειών και των δήμων κλπ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3405-3406)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης είναι επίσης εμφανείς στην προώθηση της διά βίου μάθησης στις περιφέρειες Στη βάση του Εθνικού Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης μια περιφέ‐ρεια μπορεί να καταρτίσει το δικό της Περιφερειακό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης οι δράσεις του οποίου χρη‐ματοδοτούνται από δημόσιους πόρους του Υπουργείου Παιδείας (μέσω της ΓΓΔΒΜ) και από επιχορηγήσεις και πόρους των περιφερειών Στην εφαρμογή του Προγράμμα‐τός της μια περιφέρεια έχει την ευθύνη σύστασης της Περιφερειακής Επιτροπής Επαγγελματικής Κατάρτισης (αποτελούμενης από εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών κοινωνικών φορέων κά) η οποία διατυπώνει συστάσεις στο Περιφε‐ρειακό Συμβούλιο σε θέματα (αρχικής και συνεχιζόμενης)

επαγγελματικής κατάρτισηςxi και σύνδεσής της με την αγορά εργασίας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης εντοπίζονται και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων με την ίδρυση της Διαρκούς Διάσκε‐ψης Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων ενός συλλογικού ορ‐γάνου (που συγκαλείται ετησίως υπό την προεδρία του Υπουργού Παιδείας) Στη Διάσκεψη συμμετέχουν κοινωνικοί εταίροι (εκπρόσωποι πανεπιστημίων επιστημονικών κοινω‐νικών πολιτισμικών οργανώσεων και ΜΚΟ και εξειδικευμέ‐νων κέντρων για την κοινωνικήεπαγγελματική ένταξη των κοινωνικά ευπαθών ομάδων) Ως βασική αρμοδιότητα της Διάσκεψης ορίζεται η υπηρέτηση των γενικών στόχων του νόμου 38792010 ιδιαίτερα της ανάδειξης της γενικής εκπαί‐δευσης ενηλίκων ως ισότιμου ndash με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ndash πυλώνα της διά βίου μάθησηςxii (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

Τέλος η τάση αποκέντρωσης (υπό την έννοια του ισχυρότε‐ρου ρόλου που αποκτά η τοπική αυτοδιοίκηση) είναι ιδιαίτε‐ρα εμφανής στη δημιουργία των Τοπικών Προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης στους δήμους Αυτά περιλαμβάνουν α) δράσεις που να συνδέουν τα σχολεία με την κοινότητα β) δράσεις εκπαίδευσης ενηλίκων στη δημόσια υγεία τον πολιτισμό κά τις Σχολές Γονέων και γ) την προώθηση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας μέσω της σύνδε‐σης με την τοπική κοινωνία Ο δήμος που εφαρμόζει ένα τέτοιο Πρόγραμμα ιδρύει και λειτουργεί Κέντρα Διά Βίου Μάθησης διευθύνει τις τοπικές δομές και τα προγράμματα της ΓΓΔΒΜ και εφαρμόζει τα προγράμματα των ΚΠΕ στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408-3409)xiii

Περίληψη και συμπεράσματα

Συνοψίζοντας στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου υποστηρί‐χθηκε ότι μέσω των ρυθμίσεων του νόμου 38792010 υπό τις επιδράσεις της ΕΕ η περίπτωση της Ελλάδας παρου‐σιάζει ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελο‐ντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων τις πολιτικές πιστοποίησης και τη συνεπακόλουθη εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση Αυτές προωθούνται μέσω της εισαγω‐γής του ΕΠΠ και του αυξημένου ρόλου του ΕΟΠΠΕΠ του βασικού οργανισμού για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και τη διασφάλιση της ποιότητας του συστήματος της διά βίου μάθησης

Ωστόσο υπάρχουν επίσης ρυθμίσεις που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι τα υψηλά επίπεδα ρύθμισης και η διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου η μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (Σύνοδος και Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Διαρκής Διάσκεψη Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων) καθώς και η περαιτέρω αποκέντρωση στην εφαρμογή των προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης με την ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφερειακά και Τοπικά Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης) Ακόμη τίθε‐νται περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (μέσω της χρήσης εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση) ενώ οι

15

ΕλληνόγλωσσηΒεργίδης Δ (2005) Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

της εκπαίδευσης ενηλίκων στο Δ Βεργίδης amp Ε Πρόκου Σχεδιασμός Διοίκηση και Αξιολόγηση Προ‐γραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Στοιχεία Κοινω‐νικο-οικονομικής Λειτουργίας και Θεσμικού Πλαισί‐ου τόμος Α΄ Πάτρα ΕΑΠ σσ 13-128

Εθνική Επιτροπή για τη Δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Κείμενο Εργασίας για τη Δημόσια Διαβούλευση Αθήνα 25 Φεβρουαρίου 2010 διαθέσιμο στο h t tp wwwopengovgrypepthwp-contentuploadsdownloads201005NQF_KEIMENO-DIABOYLEYSHSpdf (ημερο‐μηνία προσπέλασης 21 Μαϊου 2012)

Ελληνική Δημοκρατία (2010) Νόμος υπrsquo αριθ 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές δια‐τάξεις Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 163 (21 Σεπτεμβρίου) σσ 3401-3426

Ελληνική Δημοκρατία (2012) Νόμος υπrsquo αριθ 40932012 Έγκριση μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013-2016 ndash Επείγοντα μέτρα εφαρμο‐γής του νόμου 40462012 και του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013minus2016 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημο‐κρατίας 222 (12 Νοεμβρίου) σσ 5525-5648

Καραλής Θ (2010) Η εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα στο Δ Βεργίδης amp Α Κόκκος (επιμ) Εκπαίδευση Ενηλίκων Διεθνείς Προσεγγίσεις και Ελληνικές Διαδρομές Αθήνα Μεταίχμιο σσ 17-42

Πασιάς Γ (2011) Ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση Προς έναν διεθνώς ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης στο Ε Πρόκου (επιμ) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτι‐κών στην Ανώτατη Εκπαίδευση Συγκριτική και Διε‐θνής Προσέγγιση (τόμος στο πλαίσιο των εκδόσεων της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής) Αθήνα Διόνικος σσ 41-96

Πρόκου Ε (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθη‐ση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Αθήνα Διόνικος

Τσαούσης ΔΓ (2007) Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Διεθνών Οργανισμών Αθήνα Gutenberg

Τσαούσης ΔΓ (2009) Η Κοινωνία της Γνώσης Αθήνα Gutenberg

Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Συγχώνευση Εθνικού Οργανισμού Πιστοποί‐ησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) ndash Εθνικού Κέντρου Πιστο‐ποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ) ndash Εθνι‐

κού Κέντρου Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) Δελτίο Τύπου Αθήνα 27 Οκτωβρίου 2011 διαθέσιμο στο httpwwwminedugovgrgrafeio-typoudeltia-typoy27-10-11-sygxoneysi-foreon-eopp-ΕΚΕΠΙΣ-kai-ekephtml (ημερομηνία προσπέλασης 5 Μαΐου 2012)

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (2007) Εθνικό Στρατη‐γικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 Αθήνα (ημερομη‐νία προσπέλασης 9 Ιουνίου 2012)

Ξενόγλωσση Cort P (2009) The EC discourse on vocational training How a

lsquocommon vocational training policyrsquo turned into a lifelong learning strategy Vocations and Learning 2 pp 87-107

Ertl H (2006) European Union policies in education and training the Lisbon agenda as a turning point Comparative Education 42 pp 5ndash27

Green A (2006) Models of lifelong learning and the lsquoknowledge societyrsquo Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 307-325

Jarvis P (2007) Globalisation Lifelong Learning and the Learning Society Sociological Perspectives Oxon ndash New York Routledge

Kwon DB και Daeyeon CHO (2011) Overview of lifelong learning policies and systems in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 180-185

Prokou E (2008) A comparative approach to lifelong learning policies in Europe The cases of the UK Sweden and Greece European Journal of Education Research Development and Policies 431 pp 123-140

Rubenson K (2011) The field of adult education An overview in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 3-13

Schuetze HG and Casey C (2006) Models and meanings of lifelong learning Progress and barriers on the road to a learning society Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 279-287

Sloep P Boon J Cornu B Klebl M Lefrere P Naeve A Scott P and Tinoca L (2011) A European research agenda for lifelong learning Int J Technology Enhanced Learning 32 pp 204-228

Winterton J (2009) Competence across Europe Highest common factor or lowest common denominator Journal of European Industrial Training 338 pp 681ndash700

ενδιαφερόμενοι φορείς δράσης είναι περισσότεροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης πιο ποικίλοι

Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδοσης η Ελλάδα συνεχί‐ζει να παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικι‐στικού μοντέλου αφού ο νόμος καθορίζει έναν σχετικά ισχυρό κρατικό έλεγχο το Υπουργείο Παιδείας διαδραματί‐ζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω της ΓΓΔΒΜ) αλλά και στην πιστοποίηση (μέσω του ΕΟΠ‐ΠΕΠ) της διά βίου μάθησης Ο συγκεντρωτισμός μπορεί επίσης να εντοπιστεί στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης Επίσης το κράτος παραμένει (τουλάχι‐στον σε επίπεδο ρητορικής) η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βεβαίως από ευρωπαϊκούς πόρους) συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε θέματα δικαιότητας (μέσω της πρόθεσης για αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινω‐νικά ευπαθών ομάδων) ενώ προτίθεται να καταστήσει τη

γενική εκπαίδευση ενηλίκων ως ισότιμο ndash με τη ΣΕΚ ndash πυ‐λώνα της διά βίου μάθησης

Παρ όλα αυτά το ζήτημα της οικονομικής αποτελεσματι‐κότητας κατέχει κεντρική θέση (πχ στόχος είναι η διά βίου μάθηση να συνδέεται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μέσω πολιτικών όπως είναι η ίδρυση του ΕΟΠΠΕΠ και η εισαγωγή του συστήματος του ΕΠΠ) Βεβαίως η ισορροπία ανάμεσα στα (συχνά αντικρουόμενα) ζητήματα της δικαιότη‐τας και της αποτελεσματικότητας ndash είτε αναφορικά με τη ρητορική που αναπτύσσει ο νόμος είτε αναφορικά με τις μελλοντικά εφαρμοζόμενες πολιτικές ndash αποτελεί ένα θέμα για μελλοντική έρευνα ενώ ο ελληνικός κοινωνικο-οικονο‐μικός σχηματισμός (ειδικά την εποχή της οικονομικής κρί‐σης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των δύο αυτών στόχων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

12

του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνι‐κών εταίρων Ωστόσο υπάρχουν συγκεκριμένες ρυθμίσεις που συμφωνούν με το μοντέλο της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων υψηλά επίπεδα ρύθμισης και διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου δημοκρατική διαδικασία λήψης αποφάσεων (με μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων) αποκέντρωση και τοπικός έλεγχος ύπαρξη πολλα‐πλών φορέων και ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση με ευρεία χρήση των εισφορών και των νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (αν και με σχετικά περιορισμένη την κατάρτιση σε χώρους εργασίας) Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδο‐σης εντοπίζονται τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικιστι‐κού μοντέλου το Υπουργείο Παιδείας έχει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω επιτελικών φορέων) του συστήματος της διά βίου μάθησης ενώ το κράτος παρα‐μένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης δίνοντας έμφαση σε θέματα δικαιότητας

Θα πρέπει κατ αρχάς να σημειωθεί ότι τις δύο δεκαετίες που προηγήθηκαν της ψήφισης του νόμου 38792010 το σύστημα διά βίου μάθησης της Ελλάδας συμφωνούσε με το κρατικι‐στικό μοντέλο λόγω του σχετικά ισχυρού κρατικού ελέγ‐χου Η κεντρική κυβέρνηση ασκούσε πολιτικές και έλεγχο στην αρχική και τη συνεχιζόμενη επαγγελματική κατάρτιση (ΣΕΚ) αλλά και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων μέσω επιτελικών φορέων η αρχική επαγγελματική κατάρτιση (με τα IEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του OEEK (υπό το Υπουργείο Παιδείας) η ΣΕΚ (με τα KEK) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ (υπό το Υπουργείο Εργασίας) ενώ η γενική εκπαίδευση ενηλίκων (KEE ΣΔE κλπ) είχε τεθεί υπό την επίβλεψη της Γενικής Γραμματείας Εκπαίδευσης Ενηλί‐κων (υπό το Υπουργείο Παιδείας) Το κράτος αποτελούσε την κύρια πηγή χρηματοδότησης ο μεγαλύτερος όγκος της οποίας κατευθύνθηκε προς τη ΣΕΚ (η οποία εκπροσωπού‐νταν από τα ΚΕΚ στην πλειονότητά τους ιδιωτικά) με σκοπό κυρίως την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των ανέργων (Πρόκου 2009) Η ΣΕΚ αποτέλεσε από τα μέσα της δεκαετίας του 1990 το πιο εύρωστο υποσύνολο της εκπαί‐δευσης ενηλίκων στην Ελλάδα καθώς απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος των διαθέσιμων πόρων από την ΕΕ (Βερ‐γίδης 2005) Βεβαίως θα πρέπει να αναφερθούν οι σημαντι‐κές μέσα στη δεκαετία του 2000 πολιτικές ενίσχυσης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων όπως ήταν η ίδρυση των ΣΔΕ και η λειτουργία των ΚΕΕ και των Σχολών Γονέων (Βεργίδης 2005 Καραλής 2010)

Εστιάζοντας τώρα σε μια αναλυτική περιγραφή των διατάξε‐ων του νόμου 38792010 μπορεί να υποστηριχθεί ότι ο κρατικός έλεγχος (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) συνεχίζει να είναι ισχυρός καθώς σε κεντρι‐κό επίπεδο το Υπουργείο Παιδείας ndash μέσω της Γενικής Γραμ‐ματείας Διά Βίου Μάθησης (ΓΓΔΒΜ) ndash σχεδιάζει και συντονί‐ζει το διοικητικό σύστημα της διά βίου μάθησης (αν και η εφαρμογή της δημόσιας πολιτικής μεταφέρεται σε επίπεδο περιφέρειας και δήμου) Το Υπουργείο Παιδείας σε συνερ‐γασία με το αντίστοιχο κάθε φορά υπουργείο λαμβάνει αποφάσεις για την πιστοποίηση των φορέων της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3404-3405) Η ΓΓΔΒΜ ελέγχει τόσο τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων όσο και

το Εθνικό Σύστημα Σύνδεσης της Επαγγελματικής Εκπαίδευ‐σης και Κατάρτισης με την Απασχόληση (αναπτύσσοντας ένα εκπαιδευτικό πλαίσιο για όλες τις μονάδες της μη-τυπικής εκπαίδευσης) και αυτό αποτελεί στοιχείο συγκεντρωτισμού (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστικού μοντέλου) Σε συνεργασία με διεθνείς και ευρωπαϊκούς φορείς η ΓΓΔΒΜ προωθεί την καινοτομία για τη βελτίωση της ποιότητας καθώς και τις αρχές της εκπαίδευσης ενηλίκων (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) με έμφαση στην πιστοποίηση των εκπαιδευτών ενηλίκων οι οποίοι καταγράφονται σε ειδικό Μητρώο του ΕΚΕΠΙΣ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

Γενικά ως στόχος της ΓΓΔΒΜ ορίζεται η αύξηση της συμμε‐τοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινωνικά ευπαθών ομάδων και αυτή η έμφαση σε θέματα δικαιότητας παραπέ‐μπει στα χαρακτηριστικά του κρατικιστικού μοντέλου Επιπροσθέτως η ΓΓΔΒΜ έχει την ευθύνη της εκπαίδευσης των μελών εθελοντικών ομάδων πολιτικής προστασίας της κατάρτισης του προσωπικού των αρμόδιων φορέων παρο‐χής διά βίου μάθησης και της κατασκευής και λειτουργίας των Μητρώων (εκπαιδευτών φορέων υπηρεσιών και ατόμων) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407)

Ακόμη η ΓΓΔΒΜ φυλάσσει Ηλεκτρονικό Μητρώο Διά Βίου Μάθησης για τους ενδιαφερόμενους οι οποίοι συνυποβάλ‐λουν στην αίτησή τους Ατομικά Δελτία Διά Βίου Μάθησης με τα προσόντα που αντιστοιχούν στο ΕΠΠ και τα πιστοποιη‐τικά παρακολούθησης της μη-τυπικής εκπαίδευσης (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3415) μια πολιτική που συνάδει με ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελοντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων την εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση παράλληλα με την ποιότητα

Η ποιότητα συνδέεται με την έμφαση στην πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης άτυπης μάθησης Η ΓΓΔΒΜ θα συνεργαζόταν με α) το ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίηση των εισροών β) τον Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) για την πιστο‐ποίηση των εκροών και γ) το Εθνικό Κέντρο Επαγγελματι‐κού Προσανατολισμού (EKEΠ) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Ο ΕΟΠΠ (ως νομικό πρόσωπο ιδιωτικού δικαίου) θα διαχειριζόταν θέματα σχετικά με τα προσόντα και τα ευρω‐παϊκά εργαλεία διαφάνειας κινητικότητας το Εθνικό Σημείο Συντονισμού του Ευρωπαϊκού Πλαισίου Προσόντωνiii το Εθνικό Κέντρο Ευρωδιαβατηρίου και το Εθνικό Σημείο Αναφοράς για τη Διασφάλιση της Ποιότητας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3410) Ο ΕΟΠΠ θα στόχευε α) στη δη‐μιουργία και την ανάπτυξη του ΕΠΠ και στην αντιστοίχισή του με το EQF β) στην αντιστοίχιση των δεξιοτήτων που αποκτώνται από την τυπική και τη μη-τυπική εκπαίδευση καθώς και την άτυπη μάθηση με τα επίπεδα του ΕΠΠ γ) στη δημιουργία κλαδικών περιγραφικών δεικτών (σε επίπεδο γνώσεων δεξιοτήτων ικανοτήτων) που να αντιστοιχούν με τα επίπεδα του ΕΠΠ δ) στην πιστοποίηση των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και της άτυπης μάθησης (με ανα‐φορά σε εκπαιδευομένους και φορείς) ε) στην ανάπτυξη και την εφαρμογή ενός συστήματος μεταφοράς πιστωτικών μονάδων για την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) στη διασφάλιση της ποιότητας ζ) στη διευκόλυνση του προσδιορισμού των επαγγελματικών δικαιωμάτων των κα‐τόχων των προσόντων που αποκτώνται από τη διά βίου

13

μάθηση (εξαιρουμένης της ανώτατης εκπαίδευσης) η) στην αντιστοίχιση στο ΕΠΠ διεθνών κλαδικών προσόντων θ) στην αναγνώριση της ισοτιμίας ξένων εκπαιδευτικών τίτλων (εξαιρουμένων αυτών της ανώτατης εκπαίδευσης) (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3410-3411) Περί το τέλος του 2011 ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠ‐ΠΕΠ) Έκτοτε ο ΕΟΠΠΕΠ αποτελεί έναν ενιαίο φορέα μετά από συγχώνευση του ΕΚΕΠΙΣ και του EKEΠ και έχει τις αρμοδιότητες αυτών των δύο φορέων υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας (Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων 2011)

Έχει ήδη επισημανθεί ο κεντρικός ρόλος του Υπουργείου Παιδείας (με την προσπάθεια ελέγχου από τη ΓΓΔΒΜ όλων των μορφών διά βίου μάθησης) Οι πολιτικές συγκεντρωτι‐σμού και κρατικού ελέγχου (αν και συνοδευόμενες από την αύξηση της συμμετοχής ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και μεγαλύτερης ποικιλίας στην παροχή διά βίου μάθησης) μπορούν επίσης να εντοπιστούν στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (συνδεδεμένου με το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης) με τη ΓΓΔΒΜ να συνεργάζεται με το ΙΔΕΚΕ για την επιστημονική του υπο‐στήριξη (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Το Πρόγραμμα λαμβάνει χώρα ετησίως και περιλαμβάνει όλες τις δράσεις της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση χρηματοδο‐τούμενες εν όλω ή εν μέρει από εθνικούς και ευρωπαϊκούς δημόσιους πόρουςiv (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Βλέπουμε λοιπόν το κράτος να παραμένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) αν και προερχόμενη κατά βάση από ευρω‐παϊκούς πόρους

Όσον αφορά τη σύνθεση του Δικτύουv αυτό αποτελείται από τους φορείς διοίκησης και τους φορείς παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης Ως φορείς διοίκησης ορίζονται α) η ΓΓΔΒΜ β) οι υπηρεσιακές μονάδες των περιφερειών γ) οι υπηρεσιακές μονάδες των δήμων με αρμοδιότητες σε θέματα διά βίου μάθησης δ) το ΕΚΕΠΙΣ ε) ο ΕΟΠΠ στ) το EKEΠ (όπως ήδη σημειώθηκε ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε ΕΟΠΠΕΠ) και ζ) το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (EKΔΔA) Οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης οι οποίοι είναι πλέον περισσότερο ποικίλοι (βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) είναι α) τα IEK β) τα KEK γ) τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης και τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών δ) οι λοιπές δημόσιες και ιδιωτικές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης ε) το ΙΔΕΚΕ στ) το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας και το Ινστιτούτο Νεολαίας ζ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών τυπικής και μη-τυπικής γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (κοινωνικοί θρησκευτικοί και πολιτι‐στικοί φορείς) καθώς και οι φορείς γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (ΣΔE Σχολές Γονέων) η) οι φορείς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών ή και υπηρεσιών επαγγελματι‐κού προσανατολισμού θ) τα Κέντρα Προώθησης στην Απα‐σχόληση ι) οι φορείς του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα που παρέχουν μη-τυπική εκπαίδευση στο ανθρώπινο δυναμικό τους (πχ EKΔΔA φορείς επαγγελματι‐κών ενώσεων και επιμελητηρίων) κ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης ιδρυόμενοι από τριτοβάθμιες

συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων και εργοδοτών (πχ το Ινστιτούτο Εργασίας και το Κέντρο Ανάπτυξης Εκ‐παιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ το Κοινωνικό Πολύκεντρο και το Διαβαλκανικό Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης της ΑΔΕΔΥ) και τέλος λ) διάφοροι φορείς άτυπης μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3402-3403) Κατόπιν αίτησής τους φορείς του δημόσιου του ιδιωτικού και του κοινωνικού τομέα (πχ μουσεία βιβλιοθήκες κλπ) μπορούν να αναγνωριστούν ως φορείς άτυπης μάθησης και να ενταχθούν στο σχετικό Μητρώο της ΓΓΔΒΜ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Tο Δίκτυο περιλαμβάνει επίσης ιδρύματα φορείς του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος όπως είναι τα πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα Διά Βίου Μάθησης εντός αυτών καθώς και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠE) Στο Δίκτυο εντάσσονται και φορείς που υλοποιούν προγράμματα ενδοε‐πιχειρησιακής κατάρτισης εάν χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403) Βλέπουμε λοιπόν τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων που είναι η ποικιλία των εμπλεκόμενων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης πα‐ράλληλα με την ύπαρξη πολλαπλών φορέων παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης

Οι λειτουργίες του Δικτύου ορίζονται ως βασικές (αρχική επαγγελματική κατάρτιση ΣΕΚ και γενική εκπαίδευση ενηλί‐κων) και υποστηρικτικές (διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών των ενηλίκων σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής και επαγγελ‐ματικού προσανατολισμού πιστοποίηση των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων και των εκπαιδευτών της μη-τυπικής εκπαίδευσης κά) Τα ιδρύματαφορείςυπηρεσίες του Δικτύου συνεργάζονται ενώ τα πρότυπα και τα μέσα για τη λειτουργία του Δικτύου είναι το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης πρότυπα και προδιαγραφές για την επαγγελματική κατάρτιση και τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (δομές περιγράμματα προ‐γράμματα εκπαιδευτές) το ΕΠΠ αρχεία του Δικτύου και έγγραφα του Ευρωδιαβατηρίου μέσα για τη διασφάλιση της ποιότητας το Πρόγραμμα Εφαρμογήςvi οι προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθησηviii και τα κίνητρα για τη διά βίου μάθηση Τα τελευταία αποτελούν χαρακτηριστικό του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων καθώς περιλαμβάνουν ευρεία χρήση εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403-3404)

Ο ισχυρός κρατικός έλεγχος (χαρακτηριστικό του κρατικι‐στικού μοντέλου) φαίνεται επίσης στον εκτεταμένο ρόλο που απέκτησε το ΕΚΕΠΙΣ (απορροφούμενο πλέον από τον ΕΟΠΠΕΠ) ο βασικός οργανισμός για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης (περιλαμβανομένης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων) δηλαδή των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων των εκπαιδευτών των φορέων παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και του προσωπικού τους καθώς και για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας αυτών των φορέων Το ΕΚΕΠΙΣ θα αναλάμβανε την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης ενώ θα αποφάσιζε και για τη χο‐ρήγηση αδειών παροχής μη-τυπικής εκπαίδευσης στα Κέ‐

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

14

ντρα Ελευθέρων Σπουδών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3409) Ως στόχος των KEKix (υπό την επίβλεψη πλέον του Υπουργείου Παιδείας) ορίστηκε η παροχή ΣΕΚ και η εφαρ‐μογή πιστοποιημένων προγραμμάτων που να αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά περιγράμματα (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3413-3414) Η εφαρμογή πιστοποιημένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε αντιστοίχιση με επαγγελματικά περιγράμματα ορίστηκε και ως στόχος των IEK (υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας με τα δημόσια IEK υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ και τα ιδιωτικά IEK υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίησή τους) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3412-3413) Ας σημειωθεί ότι πλέον ο ΕΟΠΠΕΠ (στον νόμο ο ΕΟΠΠ) έχει την ευθύνη της εφαρμογής των προγραμμάτων της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης που προηγουμένως ήταν υπό την ευθύνη του OEEK (ο οποίος καταργήθηκε) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3419)

Παρά τα στοιχεία κρατικού ελέγχου η αποκέντρωση προω‐θείται μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και των κοινωνικών εταίρων (βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων) που αποτυπώνεται στην ίδρυση τόσο της Συνόδου όσο και του Συμβουλίου Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Ωστόσο και πάλι ο κρατικός έλεγχος παραμένει καθώς είναι ο Υπουργός Παιδείας που συγκαλεί τη Σύνοδο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση (δύο φορές τον χρόνο) Η Σύνοδος συμβάλλει στον σχεδιασμό και τον συντονισμό της εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση Σε αυτή συμμε‐τέχουν οι πρόεδροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργοδοτών η ΓΣΕΕ η Δημόσια Διοίκηση της ΑΔΕΔΥ η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία η Ένωση Περιφερειών και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας Tο Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απα‐σχόληση (του οποίου ο σκοπός είναι η ενίσχυση της ποιότη‐τας της διά βίου μάθησης και η σύνδεσή της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίαςx) έχει ως μέλη τον Υπουργό και τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας τους γενικούς γραμματείς των Υπουργείων Οικονομικών και Εργασίας εκπροσώπους των οργανισμώνφορέων του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης εκπροσώπους της αγοράς εργασίας των οργανώσεων των εργοδοτών και των συνδικάτων της ανώτατης εκπαίδευσης των περιφερειών και των δήμων κλπ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3405-3406)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης είναι επίσης εμφανείς στην προώθηση της διά βίου μάθησης στις περιφέρειες Στη βάση του Εθνικού Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης μια περιφέ‐ρεια μπορεί να καταρτίσει το δικό της Περιφερειακό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης οι δράσεις του οποίου χρη‐ματοδοτούνται από δημόσιους πόρους του Υπουργείου Παιδείας (μέσω της ΓΓΔΒΜ) και από επιχορηγήσεις και πόρους των περιφερειών Στην εφαρμογή του Προγράμμα‐τός της μια περιφέρεια έχει την ευθύνη σύστασης της Περιφερειακής Επιτροπής Επαγγελματικής Κατάρτισης (αποτελούμενης από εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών κοινωνικών φορέων κά) η οποία διατυπώνει συστάσεις στο Περιφε‐ρειακό Συμβούλιο σε θέματα (αρχικής και συνεχιζόμενης)

επαγγελματικής κατάρτισηςxi και σύνδεσής της με την αγορά εργασίας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης εντοπίζονται και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων με την ίδρυση της Διαρκούς Διάσκε‐ψης Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων ενός συλλογικού ορ‐γάνου (που συγκαλείται ετησίως υπό την προεδρία του Υπουργού Παιδείας) Στη Διάσκεψη συμμετέχουν κοινωνικοί εταίροι (εκπρόσωποι πανεπιστημίων επιστημονικών κοινω‐νικών πολιτισμικών οργανώσεων και ΜΚΟ και εξειδικευμέ‐νων κέντρων για την κοινωνικήεπαγγελματική ένταξη των κοινωνικά ευπαθών ομάδων) Ως βασική αρμοδιότητα της Διάσκεψης ορίζεται η υπηρέτηση των γενικών στόχων του νόμου 38792010 ιδιαίτερα της ανάδειξης της γενικής εκπαί‐δευσης ενηλίκων ως ισότιμου ndash με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ndash πυλώνα της διά βίου μάθησηςxii (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

Τέλος η τάση αποκέντρωσης (υπό την έννοια του ισχυρότε‐ρου ρόλου που αποκτά η τοπική αυτοδιοίκηση) είναι ιδιαίτε‐ρα εμφανής στη δημιουργία των Τοπικών Προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης στους δήμους Αυτά περιλαμβάνουν α) δράσεις που να συνδέουν τα σχολεία με την κοινότητα β) δράσεις εκπαίδευσης ενηλίκων στη δημόσια υγεία τον πολιτισμό κά τις Σχολές Γονέων και γ) την προώθηση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας μέσω της σύνδε‐σης με την τοπική κοινωνία Ο δήμος που εφαρμόζει ένα τέτοιο Πρόγραμμα ιδρύει και λειτουργεί Κέντρα Διά Βίου Μάθησης διευθύνει τις τοπικές δομές και τα προγράμματα της ΓΓΔΒΜ και εφαρμόζει τα προγράμματα των ΚΠΕ στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408-3409)xiii

Περίληψη και συμπεράσματα

Συνοψίζοντας στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου υποστηρί‐χθηκε ότι μέσω των ρυθμίσεων του νόμου 38792010 υπό τις επιδράσεις της ΕΕ η περίπτωση της Ελλάδας παρου‐σιάζει ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελο‐ντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων τις πολιτικές πιστοποίησης και τη συνεπακόλουθη εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση Αυτές προωθούνται μέσω της εισαγω‐γής του ΕΠΠ και του αυξημένου ρόλου του ΕΟΠΠΕΠ του βασικού οργανισμού για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και τη διασφάλιση της ποιότητας του συστήματος της διά βίου μάθησης

Ωστόσο υπάρχουν επίσης ρυθμίσεις που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι τα υψηλά επίπεδα ρύθμισης και η διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου η μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (Σύνοδος και Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Διαρκής Διάσκεψη Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων) καθώς και η περαιτέρω αποκέντρωση στην εφαρμογή των προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης με την ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφερειακά και Τοπικά Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης) Ακόμη τίθε‐νται περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (μέσω της χρήσης εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση) ενώ οι

15

ΕλληνόγλωσσηΒεργίδης Δ (2005) Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

της εκπαίδευσης ενηλίκων στο Δ Βεργίδης amp Ε Πρόκου Σχεδιασμός Διοίκηση και Αξιολόγηση Προ‐γραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Στοιχεία Κοινω‐νικο-οικονομικής Λειτουργίας και Θεσμικού Πλαισί‐ου τόμος Α΄ Πάτρα ΕΑΠ σσ 13-128

Εθνική Επιτροπή για τη Δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Κείμενο Εργασίας για τη Δημόσια Διαβούλευση Αθήνα 25 Φεβρουαρίου 2010 διαθέσιμο στο h t tp wwwopengovgrypepthwp-contentuploadsdownloads201005NQF_KEIMENO-DIABOYLEYSHSpdf (ημερο‐μηνία προσπέλασης 21 Μαϊου 2012)

Ελληνική Δημοκρατία (2010) Νόμος υπrsquo αριθ 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές δια‐τάξεις Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 163 (21 Σεπτεμβρίου) σσ 3401-3426

Ελληνική Δημοκρατία (2012) Νόμος υπrsquo αριθ 40932012 Έγκριση μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013-2016 ndash Επείγοντα μέτρα εφαρμο‐γής του νόμου 40462012 και του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013minus2016 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημο‐κρατίας 222 (12 Νοεμβρίου) σσ 5525-5648

Καραλής Θ (2010) Η εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα στο Δ Βεργίδης amp Α Κόκκος (επιμ) Εκπαίδευση Ενηλίκων Διεθνείς Προσεγγίσεις και Ελληνικές Διαδρομές Αθήνα Μεταίχμιο σσ 17-42

Πασιάς Γ (2011) Ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση Προς έναν διεθνώς ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης στο Ε Πρόκου (επιμ) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτι‐κών στην Ανώτατη Εκπαίδευση Συγκριτική και Διε‐θνής Προσέγγιση (τόμος στο πλαίσιο των εκδόσεων της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής) Αθήνα Διόνικος σσ 41-96

Πρόκου Ε (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθη‐ση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Αθήνα Διόνικος

Τσαούσης ΔΓ (2007) Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Διεθνών Οργανισμών Αθήνα Gutenberg

Τσαούσης ΔΓ (2009) Η Κοινωνία της Γνώσης Αθήνα Gutenberg

Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Συγχώνευση Εθνικού Οργανισμού Πιστοποί‐ησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) ndash Εθνικού Κέντρου Πιστο‐ποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ) ndash Εθνι‐

κού Κέντρου Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) Δελτίο Τύπου Αθήνα 27 Οκτωβρίου 2011 διαθέσιμο στο httpwwwminedugovgrgrafeio-typoudeltia-typoy27-10-11-sygxoneysi-foreon-eopp-ΕΚΕΠΙΣ-kai-ekephtml (ημερομηνία προσπέλασης 5 Μαΐου 2012)

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (2007) Εθνικό Στρατη‐γικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 Αθήνα (ημερομη‐νία προσπέλασης 9 Ιουνίου 2012)

Ξενόγλωσση Cort P (2009) The EC discourse on vocational training How a

lsquocommon vocational training policyrsquo turned into a lifelong learning strategy Vocations and Learning 2 pp 87-107

Ertl H (2006) European Union policies in education and training the Lisbon agenda as a turning point Comparative Education 42 pp 5ndash27

Green A (2006) Models of lifelong learning and the lsquoknowledge societyrsquo Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 307-325

Jarvis P (2007) Globalisation Lifelong Learning and the Learning Society Sociological Perspectives Oxon ndash New York Routledge

Kwon DB και Daeyeon CHO (2011) Overview of lifelong learning policies and systems in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 180-185

Prokou E (2008) A comparative approach to lifelong learning policies in Europe The cases of the UK Sweden and Greece European Journal of Education Research Development and Policies 431 pp 123-140

Rubenson K (2011) The field of adult education An overview in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 3-13

Schuetze HG and Casey C (2006) Models and meanings of lifelong learning Progress and barriers on the road to a learning society Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 279-287

Sloep P Boon J Cornu B Klebl M Lefrere P Naeve A Scott P and Tinoca L (2011) A European research agenda for lifelong learning Int J Technology Enhanced Learning 32 pp 204-228

Winterton J (2009) Competence across Europe Highest common factor or lowest common denominator Journal of European Industrial Training 338 pp 681ndash700

ενδιαφερόμενοι φορείς δράσης είναι περισσότεροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης πιο ποικίλοι

Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδοσης η Ελλάδα συνεχί‐ζει να παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικι‐στικού μοντέλου αφού ο νόμος καθορίζει έναν σχετικά ισχυρό κρατικό έλεγχο το Υπουργείο Παιδείας διαδραματί‐ζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω της ΓΓΔΒΜ) αλλά και στην πιστοποίηση (μέσω του ΕΟΠ‐ΠΕΠ) της διά βίου μάθησης Ο συγκεντρωτισμός μπορεί επίσης να εντοπιστεί στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης Επίσης το κράτος παραμένει (τουλάχι‐στον σε επίπεδο ρητορικής) η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βεβαίως από ευρωπαϊκούς πόρους) συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε θέματα δικαιότητας (μέσω της πρόθεσης για αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινω‐νικά ευπαθών ομάδων) ενώ προτίθεται να καταστήσει τη

γενική εκπαίδευση ενηλίκων ως ισότιμο ndash με τη ΣΕΚ ndash πυ‐λώνα της διά βίου μάθησης

Παρ όλα αυτά το ζήτημα της οικονομικής αποτελεσματι‐κότητας κατέχει κεντρική θέση (πχ στόχος είναι η διά βίου μάθηση να συνδέεται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μέσω πολιτικών όπως είναι η ίδρυση του ΕΟΠΠΕΠ και η εισαγωγή του συστήματος του ΕΠΠ) Βεβαίως η ισορροπία ανάμεσα στα (συχνά αντικρουόμενα) ζητήματα της δικαιότη‐τας και της αποτελεσματικότητας ndash είτε αναφορικά με τη ρητορική που αναπτύσσει ο νόμος είτε αναφορικά με τις μελλοντικά εφαρμοζόμενες πολιτικές ndash αποτελεί ένα θέμα για μελλοντική έρευνα ενώ ο ελληνικός κοινωνικο-οικονο‐μικός σχηματισμός (ειδικά την εποχή της οικονομικής κρί‐σης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των δύο αυτών στόχων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

13

μάθηση (εξαιρουμένης της ανώτατης εκπαίδευσης) η) στην αντιστοίχιση στο ΕΠΠ διεθνών κλαδικών προσόντων θ) στην αναγνώριση της ισοτιμίας ξένων εκπαιδευτικών τίτλων (εξαιρουμένων αυτών της ανώτατης εκπαίδευσης) (Ελληνι‐κή Δημοκρατία 2010 3410-3411) Περί το τέλος του 2011 ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε Εθνικό Οργανισμό Πιστοποίησης Προσόντων και Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΟΠ‐ΠΕΠ) Έκτοτε ο ΕΟΠΠΕΠ αποτελεί έναν ενιαίο φορέα μετά από συγχώνευση του ΕΚΕΠΙΣ και του EKEΠ και έχει τις αρμοδιότητες αυτών των δύο φορέων υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας (Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων 2011)

Έχει ήδη επισημανθεί ο κεντρικός ρόλος του Υπουργείου Παιδείας (με την προσπάθεια ελέγχου από τη ΓΓΔΒΜ όλων των μορφών διά βίου μάθησης) Οι πολιτικές συγκεντρωτι‐σμού και κρατικού ελέγχου (αν και συνοδευόμενες από την αύξηση της συμμετοχής ποικίλων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης και μεγαλύτερης ποικιλίας στην παροχή διά βίου μάθησης) μπορούν επίσης να εντοπιστούν στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (συνδεδεμένου με το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης) με τη ΓΓΔΒΜ να συνεργάζεται με το ΙΔΕΚΕ για την επιστημονική του υπο‐στήριξη (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3407) Το Πρόγραμμα λαμβάνει χώρα ετησίως και περιλαμβάνει όλες τις δράσεις της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση χρηματοδο‐τούμενες εν όλω ή εν μέρει από εθνικούς και ευρωπαϊκούς δημόσιους πόρουςiv (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Βλέπουμε λοιπόν το κράτος να παραμένει η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βασικό χαρακτηριστικό του κρατικιστι‐κού μοντέλου) αν και προερχόμενη κατά βάση από ευρω‐παϊκούς πόρους

Όσον αφορά τη σύνθεση του Δικτύουv αυτό αποτελείται από τους φορείς διοίκησης και τους φορείς παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης Ως φορείς διοίκησης ορίζονται α) η ΓΓΔΒΜ β) οι υπηρεσιακές μονάδες των περιφερειών γ) οι υπηρεσιακές μονάδες των δήμων με αρμοδιότητες σε θέματα διά βίου μάθησης δ) το ΕΚΕΠΙΣ ε) ο ΕΟΠΠ στ) το EKEΠ (όπως ήδη σημειώθηκε ο ΕΟΠΠ μετονομάστηκε σε ΕΟΠΠΕΠ) και ζ) το Εθνικό Κέντρο Δημόσιας Διοίκησης και Αυτοδιοίκησης (EKΔΔA) Οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης οι οποίοι είναι πλέον περισσότερο ποικίλοι (βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων) είναι α) τα IEK β) τα KEK γ) τα Κέντρα Μεταλυκειακής Εκπαίδευσης και τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών δ) οι λοιπές δημόσιες και ιδιωτικές σχολές επαγγελματικής κατάρτισης ε) το ΙΔΕΚΕ στ) το Εθνικό Ίδρυμα Νεότητας και το Ινστιτούτο Νεολαίας ζ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών τυπικής και μη-τυπικής γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (κοινωνικοί θρησκευτικοί και πολιτι‐στικοί φορείς) καθώς και οι φορείς γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων (ΣΔE Σχολές Γονέων) η) οι φορείς παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών ή και υπηρεσιών επαγγελματι‐κού προσανατολισμού θ) τα Κέντρα Προώθησης στην Απα‐σχόληση ι) οι φορείς του δημόσιου και του ευρύτερου δημόσιου τομέα που παρέχουν μη-τυπική εκπαίδευση στο ανθρώπινο δυναμικό τους (πχ EKΔΔA φορείς επαγγελματι‐κών ενώσεων και επιμελητηρίων) κ) οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης ιδρυόμενοι από τριτοβάθμιες

συνδικαλιστικές οργανώσεις εργαζομένων και εργοδοτών (πχ το Ινστιτούτο Εργασίας και το Κέντρο Ανάπτυξης Εκ‐παιδευτικής Πολιτικής της ΓΣΕΕ το Ινστιτούτο Μικρών Επιχειρήσεων της ΓΣΕΒΕΕ το Κοινωνικό Πολύκεντρο και το Διαβαλκανικό Ινστιτούτο Δημόσιας Διοίκησης της ΑΔΕΔΥ) και τέλος λ) διάφοροι φορείς άτυπης μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3402-3403) Κατόπιν αίτησής τους φορείς του δημόσιου του ιδιωτικού και του κοινωνικού τομέα (πχ μουσεία βιβλιοθήκες κλπ) μπορούν να αναγνωριστούν ως φορείς άτυπης μάθησης και να ενταχθούν στο σχετικό Μητρώο της ΓΓΔΒΜ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3414) Tο Δίκτυο περιλαμβάνει επίσης ιδρύματα φορείς του τυπικού εκπαιδευτικού συστήματος όπως είναι τα πανεπιστήμια και τα Ινστιτούτα Διά Βίου Μάθησης εντός αυτών καθώς και τα Κέντρα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (ΚΠE) Στο Δίκτυο εντάσσονται και φορείς που υλοποιούν προγράμματα ενδοε‐πιχειρησιακής κατάρτισης εάν χρηματοδοτούνται από δημόσιους πόρους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403) Βλέπουμε λοιπόν τα βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων που είναι η ποικιλία των εμπλεκόμενων ενδιαφερόμενων φορέων δράσης πα‐ράλληλα με την ύπαρξη πολλαπλών φορέων παροχής υπηρε‐σιών διά βίου μάθησης

Οι λειτουργίες του Δικτύου ορίζονται ως βασικές (αρχική επαγγελματική κατάρτιση ΣΕΚ και γενική εκπαίδευση ενηλί‐κων) και υποστηρικτικές (διερεύνηση των εκπαιδευτικών αναγκών των ενηλίκων σε σχέση με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας παροχή υπηρεσιών συμβουλευτικής και επαγγελ‐ματικού προσανατολισμού πιστοποίηση των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων και των εκπαιδευτών της μη-τυπικής εκπαίδευσης κά) Τα ιδρύματαφορείςυπηρεσίες του Δικτύου συνεργάζονται ενώ τα πρότυπα και τα μέσα για τη λειτουργία του Δικτύου είναι το Εθνικό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης πρότυπα και προδιαγραφές για την επαγγελματική κατάρτιση και τη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (δομές περιγράμματα προ‐γράμματα εκπαιδευτές) το ΕΠΠ αρχεία του Δικτύου και έγγραφα του Ευρωδιαβατηρίου μέσα για τη διασφάλιση της ποιότητας το Πρόγραμμα Εφαρμογήςvi οι προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθησηviii και τα κίνητρα για τη διά βίου μάθηση Τα τελευταία αποτελούν χαρακτηριστικό του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων καθώς περιλαμβάνουν ευρεία χρήση εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3403-3404)

Ο ισχυρός κρατικός έλεγχος (χαρακτηριστικό του κρατικι‐στικού μοντέλου) φαίνεται επίσης στον εκτεταμένο ρόλο που απέκτησε το ΕΚΕΠΙΣ (απορροφούμενο πλέον από τον ΕΟΠΠΕΠ) ο βασικός οργανισμός για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης (περιλαμβανομένης της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων) δηλαδή των δομών των επαγγελματικών περιγραμμάτων των προγραμμάτων των εκπαιδευτών των φορέων παροχής συμβουλευτικών υπηρεσιών και του προσωπικού τους καθώς και για τη χορήγηση άδειας λειτουργίας αυτών των φορέων Το ΕΚΕΠΙΣ θα αναλάμβανε την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης ενώ θα αποφάσιζε και για τη χο‐ρήγηση αδειών παροχής μη-τυπικής εκπαίδευσης στα Κέ‐

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

14

ντρα Ελευθέρων Σπουδών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3409) Ως στόχος των KEKix (υπό την επίβλεψη πλέον του Υπουργείου Παιδείας) ορίστηκε η παροχή ΣΕΚ και η εφαρ‐μογή πιστοποιημένων προγραμμάτων που να αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά περιγράμματα (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3413-3414) Η εφαρμογή πιστοποιημένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε αντιστοίχιση με επαγγελματικά περιγράμματα ορίστηκε και ως στόχος των IEK (υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας με τα δημόσια IEK υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ και τα ιδιωτικά IEK υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίησή τους) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3412-3413) Ας σημειωθεί ότι πλέον ο ΕΟΠΠΕΠ (στον νόμο ο ΕΟΠΠ) έχει την ευθύνη της εφαρμογής των προγραμμάτων της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης που προηγουμένως ήταν υπό την ευθύνη του OEEK (ο οποίος καταργήθηκε) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3419)

Παρά τα στοιχεία κρατικού ελέγχου η αποκέντρωση προω‐θείται μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και των κοινωνικών εταίρων (βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων) που αποτυπώνεται στην ίδρυση τόσο της Συνόδου όσο και του Συμβουλίου Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Ωστόσο και πάλι ο κρατικός έλεγχος παραμένει καθώς είναι ο Υπουργός Παιδείας που συγκαλεί τη Σύνοδο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση (δύο φορές τον χρόνο) Η Σύνοδος συμβάλλει στον σχεδιασμό και τον συντονισμό της εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση Σε αυτή συμμε‐τέχουν οι πρόεδροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργοδοτών η ΓΣΕΕ η Δημόσια Διοίκηση της ΑΔΕΔΥ η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία η Ένωση Περιφερειών και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας Tο Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απα‐σχόληση (του οποίου ο σκοπός είναι η ενίσχυση της ποιότη‐τας της διά βίου μάθησης και η σύνδεσή της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίαςx) έχει ως μέλη τον Υπουργό και τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας τους γενικούς γραμματείς των Υπουργείων Οικονομικών και Εργασίας εκπροσώπους των οργανισμώνφορέων του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης εκπροσώπους της αγοράς εργασίας των οργανώσεων των εργοδοτών και των συνδικάτων της ανώτατης εκπαίδευσης των περιφερειών και των δήμων κλπ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3405-3406)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης είναι επίσης εμφανείς στην προώθηση της διά βίου μάθησης στις περιφέρειες Στη βάση του Εθνικού Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης μια περιφέ‐ρεια μπορεί να καταρτίσει το δικό της Περιφερειακό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης οι δράσεις του οποίου χρη‐ματοδοτούνται από δημόσιους πόρους του Υπουργείου Παιδείας (μέσω της ΓΓΔΒΜ) και από επιχορηγήσεις και πόρους των περιφερειών Στην εφαρμογή του Προγράμμα‐τός της μια περιφέρεια έχει την ευθύνη σύστασης της Περιφερειακής Επιτροπής Επαγγελματικής Κατάρτισης (αποτελούμενης από εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών κοινωνικών φορέων κά) η οποία διατυπώνει συστάσεις στο Περιφε‐ρειακό Συμβούλιο σε θέματα (αρχικής και συνεχιζόμενης)

επαγγελματικής κατάρτισηςxi και σύνδεσής της με την αγορά εργασίας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης εντοπίζονται και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων με την ίδρυση της Διαρκούς Διάσκε‐ψης Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων ενός συλλογικού ορ‐γάνου (που συγκαλείται ετησίως υπό την προεδρία του Υπουργού Παιδείας) Στη Διάσκεψη συμμετέχουν κοινωνικοί εταίροι (εκπρόσωποι πανεπιστημίων επιστημονικών κοινω‐νικών πολιτισμικών οργανώσεων και ΜΚΟ και εξειδικευμέ‐νων κέντρων για την κοινωνικήεπαγγελματική ένταξη των κοινωνικά ευπαθών ομάδων) Ως βασική αρμοδιότητα της Διάσκεψης ορίζεται η υπηρέτηση των γενικών στόχων του νόμου 38792010 ιδιαίτερα της ανάδειξης της γενικής εκπαί‐δευσης ενηλίκων ως ισότιμου ndash με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ndash πυλώνα της διά βίου μάθησηςxii (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

Τέλος η τάση αποκέντρωσης (υπό την έννοια του ισχυρότε‐ρου ρόλου που αποκτά η τοπική αυτοδιοίκηση) είναι ιδιαίτε‐ρα εμφανής στη δημιουργία των Τοπικών Προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης στους δήμους Αυτά περιλαμβάνουν α) δράσεις που να συνδέουν τα σχολεία με την κοινότητα β) δράσεις εκπαίδευσης ενηλίκων στη δημόσια υγεία τον πολιτισμό κά τις Σχολές Γονέων και γ) την προώθηση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας μέσω της σύνδε‐σης με την τοπική κοινωνία Ο δήμος που εφαρμόζει ένα τέτοιο Πρόγραμμα ιδρύει και λειτουργεί Κέντρα Διά Βίου Μάθησης διευθύνει τις τοπικές δομές και τα προγράμματα της ΓΓΔΒΜ και εφαρμόζει τα προγράμματα των ΚΠΕ στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408-3409)xiii

Περίληψη και συμπεράσματα

Συνοψίζοντας στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου υποστηρί‐χθηκε ότι μέσω των ρυθμίσεων του νόμου 38792010 υπό τις επιδράσεις της ΕΕ η περίπτωση της Ελλάδας παρου‐σιάζει ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελο‐ντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων τις πολιτικές πιστοποίησης και τη συνεπακόλουθη εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση Αυτές προωθούνται μέσω της εισαγω‐γής του ΕΠΠ και του αυξημένου ρόλου του ΕΟΠΠΕΠ του βασικού οργανισμού για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και τη διασφάλιση της ποιότητας του συστήματος της διά βίου μάθησης

Ωστόσο υπάρχουν επίσης ρυθμίσεις που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι τα υψηλά επίπεδα ρύθμισης και η διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου η μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (Σύνοδος και Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Διαρκής Διάσκεψη Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων) καθώς και η περαιτέρω αποκέντρωση στην εφαρμογή των προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης με την ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφερειακά και Τοπικά Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης) Ακόμη τίθε‐νται περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (μέσω της χρήσης εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση) ενώ οι

15

ΕλληνόγλωσσηΒεργίδης Δ (2005) Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

της εκπαίδευσης ενηλίκων στο Δ Βεργίδης amp Ε Πρόκου Σχεδιασμός Διοίκηση και Αξιολόγηση Προ‐γραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Στοιχεία Κοινω‐νικο-οικονομικής Λειτουργίας και Θεσμικού Πλαισί‐ου τόμος Α΄ Πάτρα ΕΑΠ σσ 13-128

Εθνική Επιτροπή για τη Δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Κείμενο Εργασίας για τη Δημόσια Διαβούλευση Αθήνα 25 Φεβρουαρίου 2010 διαθέσιμο στο h t tp wwwopengovgrypepthwp-contentuploadsdownloads201005NQF_KEIMENO-DIABOYLEYSHSpdf (ημερο‐μηνία προσπέλασης 21 Μαϊου 2012)

Ελληνική Δημοκρατία (2010) Νόμος υπrsquo αριθ 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές δια‐τάξεις Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 163 (21 Σεπτεμβρίου) σσ 3401-3426

Ελληνική Δημοκρατία (2012) Νόμος υπrsquo αριθ 40932012 Έγκριση μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013-2016 ndash Επείγοντα μέτρα εφαρμο‐γής του νόμου 40462012 και του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013minus2016 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημο‐κρατίας 222 (12 Νοεμβρίου) σσ 5525-5648

Καραλής Θ (2010) Η εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα στο Δ Βεργίδης amp Α Κόκκος (επιμ) Εκπαίδευση Ενηλίκων Διεθνείς Προσεγγίσεις και Ελληνικές Διαδρομές Αθήνα Μεταίχμιο σσ 17-42

Πασιάς Γ (2011) Ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση Προς έναν διεθνώς ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης στο Ε Πρόκου (επιμ) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτι‐κών στην Ανώτατη Εκπαίδευση Συγκριτική και Διε‐θνής Προσέγγιση (τόμος στο πλαίσιο των εκδόσεων της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής) Αθήνα Διόνικος σσ 41-96

Πρόκου Ε (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθη‐ση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Αθήνα Διόνικος

Τσαούσης ΔΓ (2007) Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Διεθνών Οργανισμών Αθήνα Gutenberg

Τσαούσης ΔΓ (2009) Η Κοινωνία της Γνώσης Αθήνα Gutenberg

Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Συγχώνευση Εθνικού Οργανισμού Πιστοποί‐ησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) ndash Εθνικού Κέντρου Πιστο‐ποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ) ndash Εθνι‐

κού Κέντρου Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) Δελτίο Τύπου Αθήνα 27 Οκτωβρίου 2011 διαθέσιμο στο httpwwwminedugovgrgrafeio-typoudeltia-typoy27-10-11-sygxoneysi-foreon-eopp-ΕΚΕΠΙΣ-kai-ekephtml (ημερομηνία προσπέλασης 5 Μαΐου 2012)

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (2007) Εθνικό Στρατη‐γικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 Αθήνα (ημερομη‐νία προσπέλασης 9 Ιουνίου 2012)

Ξενόγλωσση Cort P (2009) The EC discourse on vocational training How a

lsquocommon vocational training policyrsquo turned into a lifelong learning strategy Vocations and Learning 2 pp 87-107

Ertl H (2006) European Union policies in education and training the Lisbon agenda as a turning point Comparative Education 42 pp 5ndash27

Green A (2006) Models of lifelong learning and the lsquoknowledge societyrsquo Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 307-325

Jarvis P (2007) Globalisation Lifelong Learning and the Learning Society Sociological Perspectives Oxon ndash New York Routledge

Kwon DB και Daeyeon CHO (2011) Overview of lifelong learning policies and systems in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 180-185

Prokou E (2008) A comparative approach to lifelong learning policies in Europe The cases of the UK Sweden and Greece European Journal of Education Research Development and Policies 431 pp 123-140

Rubenson K (2011) The field of adult education An overview in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 3-13

Schuetze HG and Casey C (2006) Models and meanings of lifelong learning Progress and barriers on the road to a learning society Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 279-287

Sloep P Boon J Cornu B Klebl M Lefrere P Naeve A Scott P and Tinoca L (2011) A European research agenda for lifelong learning Int J Technology Enhanced Learning 32 pp 204-228

Winterton J (2009) Competence across Europe Highest common factor or lowest common denominator Journal of European Industrial Training 338 pp 681ndash700

ενδιαφερόμενοι φορείς δράσης είναι περισσότεροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης πιο ποικίλοι

Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδοσης η Ελλάδα συνεχί‐ζει να παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικι‐στικού μοντέλου αφού ο νόμος καθορίζει έναν σχετικά ισχυρό κρατικό έλεγχο το Υπουργείο Παιδείας διαδραματί‐ζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω της ΓΓΔΒΜ) αλλά και στην πιστοποίηση (μέσω του ΕΟΠ‐ΠΕΠ) της διά βίου μάθησης Ο συγκεντρωτισμός μπορεί επίσης να εντοπιστεί στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης Επίσης το κράτος παραμένει (τουλάχι‐στον σε επίπεδο ρητορικής) η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βεβαίως από ευρωπαϊκούς πόρους) συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε θέματα δικαιότητας (μέσω της πρόθεσης για αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινω‐νικά ευπαθών ομάδων) ενώ προτίθεται να καταστήσει τη

γενική εκπαίδευση ενηλίκων ως ισότιμο ndash με τη ΣΕΚ ndash πυ‐λώνα της διά βίου μάθησης

Παρ όλα αυτά το ζήτημα της οικονομικής αποτελεσματι‐κότητας κατέχει κεντρική θέση (πχ στόχος είναι η διά βίου μάθηση να συνδέεται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μέσω πολιτικών όπως είναι η ίδρυση του ΕΟΠΠΕΠ και η εισαγωγή του συστήματος του ΕΠΠ) Βεβαίως η ισορροπία ανάμεσα στα (συχνά αντικρουόμενα) ζητήματα της δικαιότη‐τας και της αποτελεσματικότητας ndash είτε αναφορικά με τη ρητορική που αναπτύσσει ο νόμος είτε αναφορικά με τις μελλοντικά εφαρμοζόμενες πολιτικές ndash αποτελεί ένα θέμα για μελλοντική έρευνα ενώ ο ελληνικός κοινωνικο-οικονο‐μικός σχηματισμός (ειδικά την εποχή της οικονομικής κρί‐σης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των δύο αυτών στόχων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

14

ντρα Ελευθέρων Σπουδών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3409) Ως στόχος των KEKix (υπό την επίβλεψη πλέον του Υπουργείου Παιδείας) ορίστηκε η παροχή ΣΕΚ και η εφαρ‐μογή πιστοποιημένων προγραμμάτων που να αντιστοιχούν σε συγκεκριμένα επαγγελματικά περιγράμματα (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3413-3414) Η εφαρμογή πιστοποιημένων προγραμμάτων επαγγελματικής κατάρτισης σε αντιστοίχιση με επαγγελματικά περιγράμματα ορίστηκε και ως στόχος των IEK (υπό την επίβλεψη του Υπουργείου Παιδείας με τα δημόσια IEK υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ και τα ιδιωτικά IEK υπό την επίβλεψη του ΕΚΕΠΙΣ για την πιστοποίησή τους) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3412-3413) Ας σημειωθεί ότι πλέον ο ΕΟΠΠΕΠ (στον νόμο ο ΕΟΠΠ) έχει την ευθύνη της εφαρμογής των προγραμμάτων της αρχικής επαγγελματικής κατάρτισης που προηγουμένως ήταν υπό την ευθύνη του OEEK (ο οποίος καταργήθηκε) (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3419)

Παρά τα στοιχεία κρατικού ελέγχου η αποκέντρωση προω‐θείται μέσω της μεγαλύτερης συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης αλλά και των κοινωνικών εταίρων (βασικά χαρακτηριστικά του μοντέλου της συνεργασίας των κοινω‐νικών εταίρων) που αποτυπώνεται στην ίδρυση τόσο της Συνόδου όσο και του Συμβουλίου Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Ωστόσο και πάλι ο κρατικός έλεγχος παραμένει καθώς είναι ο Υπουργός Παιδείας που συγκαλεί τη Σύνοδο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση (δύο φορές τον χρόνο) Η Σύνοδος συμβάλλει στον σχεδιασμό και τον συντονισμό της εφαρμογής της δημόσιας πολιτικής για τη διά βίου μάθηση Σε αυτή συμμε‐τέχουν οι πρόεδροι των συνδικαλιστικών οργανώσεων των εργοδοτών η ΓΣΕΕ η Δημόσια Διοίκηση της ΑΔΕΔΥ η Εθνική Συνομοσπονδία Ατόμων με Αναπηρία η Ένωση Περιφερειών και η Κεντρική Ένωση Δήμων Ελλάδας Tο Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απα‐σχόληση (του οποίου ο σκοπός είναι η ενίσχυση της ποιότη‐τας της διά βίου μάθησης και η σύνδεσή της με τις ανάγκες της αγοράς εργασίαςx) έχει ως μέλη τον Υπουργό και τον Γενικό Γραμματέα του Υπουργείου Παιδείας τους γενικούς γραμματείς των Υπουργείων Οικονομικών και Εργασίας εκπροσώπους των οργανισμώνφορέων του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης εκπροσώπους της αγοράς εργασίας των οργανώσεων των εργοδοτών και των συνδικάτων της ανώτατης εκπαίδευσης των περιφερειών και των δήμων κλπ (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3405-3406)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης είναι επίσης εμφανείς στην προώθηση της διά βίου μάθησης στις περιφέρειες Στη βάση του Εθνικού Προγράμματος Διά Βίου Μάθησης μια περιφέ‐ρεια μπορεί να καταρτίσει το δικό της Περιφερειακό Πρόγραμμα Διά Βίου Μάθησης οι δράσεις του οποίου χρη‐ματοδοτούνται από δημόσιους πόρους του Υπουργείου Παιδείας (μέσω της ΓΓΔΒΜ) και από επιχορηγήσεις και πόρους των περιφερειών Στην εφαρμογή του Προγράμμα‐τός της μια περιφέρεια έχει την ευθύνη σύστασης της Περιφερειακής Επιτροπής Επαγγελματικής Κατάρτισης (αποτελούμενης από εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων εργαζομένων και εργοδοτών κοινωνικών φορέων κά) η οποία διατυπώνει συστάσεις στο Περιφε‐ρειακό Συμβούλιο σε θέματα (αρχικής και συνεχιζόμενης)

επαγγελματικής κατάρτισηςxi και σύνδεσής της με την αγορά εργασίας (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

Οι πολιτικές αποκέντρωσης εντοπίζονται και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων με την ίδρυση της Διαρκούς Διάσκε‐ψης Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων ενός συλλογικού ορ‐γάνου (που συγκαλείται ετησίως υπό την προεδρία του Υπουργού Παιδείας) Στη Διάσκεψη συμμετέχουν κοινωνικοί εταίροι (εκπρόσωποι πανεπιστημίων επιστημονικών κοινω‐νικών πολιτισμικών οργανώσεων και ΜΚΟ και εξειδικευμέ‐νων κέντρων για την κοινωνικήεπαγγελματική ένταξη των κοινωνικά ευπαθών ομάδων) Ως βασική αρμοδιότητα της Διάσκεψης ορίζεται η υπηρέτηση των γενικών στόχων του νόμου 38792010 ιδιαίτερα της ανάδειξης της γενικής εκπαί‐δευσης ενηλίκων ως ισότιμου ndash με την επαγγελματική εκπαίδευση και κατάρτιση ndash πυλώνα της διά βίου μάθησηςxii (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

Τέλος η τάση αποκέντρωσης (υπό την έννοια του ισχυρότε‐ρου ρόλου που αποκτά η τοπική αυτοδιοίκηση) είναι ιδιαίτε‐ρα εμφανής στη δημιουργία των Τοπικών Προγραμμάτων Διά Βίου Μάθησης στους δήμους Αυτά περιλαμβάνουν α) δράσεις που να συνδέουν τα σχολεία με την κοινότητα β) δράσεις εκπαίδευσης ενηλίκων στη δημόσια υγεία τον πολιτισμό κά τις Σχολές Γονέων και γ) την προώθηση της επιχειρηματικότητας και της καινοτομίας μέσω της σύνδε‐σης με την τοπική κοινωνία Ο δήμος που εφαρμόζει ένα τέτοιο Πρόγραμμα ιδρύει και λειτουργεί Κέντρα Διά Βίου Μάθησης διευθύνει τις τοπικές δομές και τα προγράμματα της ΓΓΔΒΜ και εφαρμόζει τα προγράμματα των ΚΠΕ στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408-3409)xiii

Περίληψη και συμπεράσματα

Συνοψίζοντας στο πλαίσιο του παρόντος άρθρου υποστηρί‐χθηκε ότι μέσω των ρυθμίσεων του νόμου 38792010 υπό τις επιδράσεις της ΕΕ η περίπτωση της Ελλάδας παρου‐σιάζει ένα βασικό χαρακτηριστικό του μοντέλου της εθελο‐ντικής συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων τις πολιτικές πιστοποίησης και τη συνεπακόλουθη εξατομίκευση της ευθύνης για μάθηση Αυτές προωθούνται μέσω της εισαγω‐γής του ΕΠΠ και του αυξημένου ρόλου του ΕΟΠΠΕΠ του βασικού οργανισμού για την πιστοποίηση των εισροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης και τη διασφάλιση της ποιότητας του συστήματος της διά βίου μάθησης

Ωστόσο υπάρχουν επίσης ρυθμίσεις που συνάδουν με τα χαρακτηριστικά του μοντέλου συνεργασίας των κοινωνικών εταίρων όπως είναι τα υψηλά επίπεδα ρύθμισης και η διαχείριση μέσω νομικού πλαισίου η μεγαλύτερη συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων (Σύνοδος και Συμβούλιο Διά Βίου Μάθησης και Σύνδεσης με την Απασχόληση Διαρκής Διάσκεψη Γενικής Εκπαίδευσης Ενηλίκων) καθώς και η περαιτέρω αποκέντρωση στην εφαρμογή των προγραμμάτων εκπαίδευσης ενηλίκων διά βίου μάθησης με την ενίσχυση της συμμετοχής της τοπικής αυτοδιοίκησης (Περιφερειακά και Τοπικά Προγράμματα Διά Βίου Μάθησης) Ακόμη τίθε‐νται περισσότερα κίνητρα για κατάρτιση (μέσω της χρήσης εισφορών και νόμιμων δικαιωμάτων στην κατάρτιση) ενώ οι

15

ΕλληνόγλωσσηΒεργίδης Δ (2005) Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

της εκπαίδευσης ενηλίκων στο Δ Βεργίδης amp Ε Πρόκου Σχεδιασμός Διοίκηση και Αξιολόγηση Προ‐γραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Στοιχεία Κοινω‐νικο-οικονομικής Λειτουργίας και Θεσμικού Πλαισί‐ου τόμος Α΄ Πάτρα ΕΑΠ σσ 13-128

Εθνική Επιτροπή για τη Δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Κείμενο Εργασίας για τη Δημόσια Διαβούλευση Αθήνα 25 Φεβρουαρίου 2010 διαθέσιμο στο h t tp wwwopengovgrypepthwp-contentuploadsdownloads201005NQF_KEIMENO-DIABOYLEYSHSpdf (ημερο‐μηνία προσπέλασης 21 Μαϊου 2012)

Ελληνική Δημοκρατία (2010) Νόμος υπrsquo αριθ 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές δια‐τάξεις Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 163 (21 Σεπτεμβρίου) σσ 3401-3426

Ελληνική Δημοκρατία (2012) Νόμος υπrsquo αριθ 40932012 Έγκριση μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013-2016 ndash Επείγοντα μέτρα εφαρμο‐γής του νόμου 40462012 και του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013minus2016 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημο‐κρατίας 222 (12 Νοεμβρίου) σσ 5525-5648

Καραλής Θ (2010) Η εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα στο Δ Βεργίδης amp Α Κόκκος (επιμ) Εκπαίδευση Ενηλίκων Διεθνείς Προσεγγίσεις και Ελληνικές Διαδρομές Αθήνα Μεταίχμιο σσ 17-42

Πασιάς Γ (2011) Ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση Προς έναν διεθνώς ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης στο Ε Πρόκου (επιμ) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτι‐κών στην Ανώτατη Εκπαίδευση Συγκριτική και Διε‐θνής Προσέγγιση (τόμος στο πλαίσιο των εκδόσεων της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής) Αθήνα Διόνικος σσ 41-96

Πρόκου Ε (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθη‐ση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Αθήνα Διόνικος

Τσαούσης ΔΓ (2007) Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Διεθνών Οργανισμών Αθήνα Gutenberg

Τσαούσης ΔΓ (2009) Η Κοινωνία της Γνώσης Αθήνα Gutenberg

Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Συγχώνευση Εθνικού Οργανισμού Πιστοποί‐ησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) ndash Εθνικού Κέντρου Πιστο‐ποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ) ndash Εθνι‐

κού Κέντρου Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) Δελτίο Τύπου Αθήνα 27 Οκτωβρίου 2011 διαθέσιμο στο httpwwwminedugovgrgrafeio-typoudeltia-typoy27-10-11-sygxoneysi-foreon-eopp-ΕΚΕΠΙΣ-kai-ekephtml (ημερομηνία προσπέλασης 5 Μαΐου 2012)

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (2007) Εθνικό Στρατη‐γικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 Αθήνα (ημερομη‐νία προσπέλασης 9 Ιουνίου 2012)

Ξενόγλωσση Cort P (2009) The EC discourse on vocational training How a

lsquocommon vocational training policyrsquo turned into a lifelong learning strategy Vocations and Learning 2 pp 87-107

Ertl H (2006) European Union policies in education and training the Lisbon agenda as a turning point Comparative Education 42 pp 5ndash27

Green A (2006) Models of lifelong learning and the lsquoknowledge societyrsquo Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 307-325

Jarvis P (2007) Globalisation Lifelong Learning and the Learning Society Sociological Perspectives Oxon ndash New York Routledge

Kwon DB και Daeyeon CHO (2011) Overview of lifelong learning policies and systems in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 180-185

Prokou E (2008) A comparative approach to lifelong learning policies in Europe The cases of the UK Sweden and Greece European Journal of Education Research Development and Policies 431 pp 123-140

Rubenson K (2011) The field of adult education An overview in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 3-13

Schuetze HG and Casey C (2006) Models and meanings of lifelong learning Progress and barriers on the road to a learning society Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 279-287

Sloep P Boon J Cornu B Klebl M Lefrere P Naeve A Scott P and Tinoca L (2011) A European research agenda for lifelong learning Int J Technology Enhanced Learning 32 pp 204-228

Winterton J (2009) Competence across Europe Highest common factor or lowest common denominator Journal of European Industrial Training 338 pp 681ndash700

ενδιαφερόμενοι φορείς δράσης είναι περισσότεροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης πιο ποικίλοι

Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδοσης η Ελλάδα συνεχί‐ζει να παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικι‐στικού μοντέλου αφού ο νόμος καθορίζει έναν σχετικά ισχυρό κρατικό έλεγχο το Υπουργείο Παιδείας διαδραματί‐ζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω της ΓΓΔΒΜ) αλλά και στην πιστοποίηση (μέσω του ΕΟΠ‐ΠΕΠ) της διά βίου μάθησης Ο συγκεντρωτισμός μπορεί επίσης να εντοπιστεί στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης Επίσης το κράτος παραμένει (τουλάχι‐στον σε επίπεδο ρητορικής) η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βεβαίως από ευρωπαϊκούς πόρους) συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε θέματα δικαιότητας (μέσω της πρόθεσης για αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινω‐νικά ευπαθών ομάδων) ενώ προτίθεται να καταστήσει τη

γενική εκπαίδευση ενηλίκων ως ισότιμο ndash με τη ΣΕΚ ndash πυ‐λώνα της διά βίου μάθησης

Παρ όλα αυτά το ζήτημα της οικονομικής αποτελεσματι‐κότητας κατέχει κεντρική θέση (πχ στόχος είναι η διά βίου μάθηση να συνδέεται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μέσω πολιτικών όπως είναι η ίδρυση του ΕΟΠΠΕΠ και η εισαγωγή του συστήματος του ΕΠΠ) Βεβαίως η ισορροπία ανάμεσα στα (συχνά αντικρουόμενα) ζητήματα της δικαιότη‐τας και της αποτελεσματικότητας ndash είτε αναφορικά με τη ρητορική που αναπτύσσει ο νόμος είτε αναφορικά με τις μελλοντικά εφαρμοζόμενες πολιτικές ndash αποτελεί ένα θέμα για μελλοντική έρευνα ενώ ο ελληνικός κοινωνικο-οικονο‐μικός σχηματισμός (ειδικά την εποχή της οικονομικής κρί‐σης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των δύο αυτών στόχων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

15

ΕλληνόγλωσσηΒεργίδης Δ (2005) Κοινωνικές και οικονομικές διαστάσεις

της εκπαίδευσης ενηλίκων στο Δ Βεργίδης amp Ε Πρόκου Σχεδιασμός Διοίκηση και Αξιολόγηση Προ‐γραμμάτων Εκπαίδευσης Ενηλίκων Στοιχεία Κοινω‐νικο-οικονομικής Λειτουργίας και Θεσμικού Πλαισί‐ου τόμος Α΄ Πάτρα ΕΑΠ σσ 13-128

Εθνική Επιτροπή για τη Δημιουργία του Εθνικού Πλαισίου Προσόντων Εθνικό Πλαίσιο Προσόντων Κείμενο Εργασίας για τη Δημόσια Διαβούλευση Αθήνα 25 Φεβρουαρίου 2010 διαθέσιμο στο h t tp wwwopengovgrypepthwp-contentuploadsdownloads201005NQF_KEIMENO-DIABOYLEYSHSpdf (ημερο‐μηνία προσπέλασης 21 Μαϊου 2012)

Ελληνική Δημοκρατία (2010) Νόμος υπrsquo αριθ 38792010 Ανάπτυξη της διά βίου μάθησης και λοιπές δια‐τάξεις Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημοκρατίας 163 (21 Σεπτεμβρίου) σσ 3401-3426

Ελληνική Δημοκρατία (2012) Νόμος υπrsquo αριθ 40932012 Έγκριση μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013-2016 ndash Επείγοντα μέτρα εφαρμο‐γής του νόμου 40462012 και του μεσοπρόθεσμου πλαισίου δημοσιονομικής στρατηγικής 2013minus2016 Εφημερίς της Κυβερνήσεως της Ελληνικής Δημο‐κρατίας 222 (12 Νοεμβρίου) σσ 5525-5648

Καραλής Θ (2010) Η εξέλιξη της εκπαίδευσης ενηλίκων στην Ελλάδα στο Δ Βεργίδης amp Α Κόκκος (επιμ) Εκπαίδευση Ενηλίκων Διεθνείς Προσεγγίσεις και Ελληνικές Διαδρομές Αθήνα Μεταίχμιο σσ 17-42

Πασιάς Γ (2011) Ευρωπαϊκή πολιτική για την ανώτατη εκπαίδευση Προς έναν διεθνώς ανταγωνιστικό Ευρωπαϊκό Χώρο Ανώτατης Εκπαίδευσης στο Ε Πρόκου (επιμ) Κοινωνικές Διαστάσεις των Πολιτι‐κών στην Ανώτατη Εκπαίδευση Συγκριτική και Διε‐θνής Προσέγγιση (τόμος στο πλαίσιο των εκδόσεων της Επιστημονικής Εταιρείας Κοινωνικής Πολιτικής) Αθήνα Διόνικος σσ 41-96

Πρόκου Ε (2009) Εκπαίδευση Ενηλίκων και Διά Βίου Μάθη‐ση στην Ευρώπη και την Ελλάδα Αθήνα Διόνικος

Τσαούσης ΔΓ (2007) Η Εκπαιδευτική Πολιτική των Διεθνών Οργανισμών Αθήνα Gutenberg

Τσαούσης ΔΓ (2009) Η Κοινωνία της Γνώσης Αθήνα Gutenberg

Υπουργείο Παιδείας Διά Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων (2011) Συγχώνευση Εθνικού Οργανισμού Πιστοποί‐ησης Προσόντων (ΕΟΠΠ) ndash Εθνικού Κέντρου Πιστο‐ποίησης Δομών Διά Βίου Μάθησης (ΕΚΕΠΙΣ) ndash Εθνι‐

κού Κέντρου Επαγγελματικού Προσανατολισμού (ΕΚΕΠ) Δελτίο Τύπου Αθήνα 27 Οκτωβρίου 2011 διαθέσιμο στο httpwwwminedugovgrgrafeio-typoudeltia-typoy27-10-11-sygxoneysi-foreon-eopp-ΕΚΕΠΙΣ-kai-ekephtml (ημερομηνία προσπέλασης 5 Μαΐου 2012)

Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμματεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης (2007) Εθνικό Στρατη‐γικό Πλαίσιο Αναφοράς 2007-2013 Αθήνα (ημερομη‐νία προσπέλασης 9 Ιουνίου 2012)

Ξενόγλωσση Cort P (2009) The EC discourse on vocational training How a

lsquocommon vocational training policyrsquo turned into a lifelong learning strategy Vocations and Learning 2 pp 87-107

Ertl H (2006) European Union policies in education and training the Lisbon agenda as a turning point Comparative Education 42 pp 5ndash27

Green A (2006) Models of lifelong learning and the lsquoknowledge societyrsquo Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 307-325

Jarvis P (2007) Globalisation Lifelong Learning and the Learning Society Sociological Perspectives Oxon ndash New York Routledge

Kwon DB και Daeyeon CHO (2011) Overview of lifelong learning policies and systems in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 180-185

Prokou E (2008) A comparative approach to lifelong learning policies in Europe The cases of the UK Sweden and Greece European Journal of Education Research Development and Policies 431 pp 123-140

Rubenson K (2011) The field of adult education An overview in Rubenson K (ed) Adult Learning and Education Oxford Elsevier pp 3-13

Schuetze HG and Casey C (2006) Models and meanings of lifelong learning Progress and barriers on the road to a learning society Compare A Journal of Comparative and International Education 363 pp 279-287

Sloep P Boon J Cornu B Klebl M Lefrere P Naeve A Scott P and Tinoca L (2011) A European research agenda for lifelong learning Int J Technology Enhanced Learning 32 pp 204-228

Winterton J (2009) Competence across Europe Highest common factor or lowest common denominator Journal of European Industrial Training 338 pp 681ndash700

ενδιαφερόμενοι φορείς δράσης είναι περισσότεροι και οι φορείς παροχής υπηρεσιών διά βίου μάθησης πιο ποικίλοι

Βεβαίως λόγω εκπαιδευτικής παράδοσης η Ελλάδα συνεχί‐ζει να παρουσιάζει τα βασικά χαρακτηριστικά του κρατικι‐στικού μοντέλου αφού ο νόμος καθορίζει έναν σχετικά ισχυρό κρατικό έλεγχο το Υπουργείο Παιδείας διαδραματί‐ζει κεντρικό ρόλο στον σχεδιασμό και την εποπτεία (μέσω της ΓΓΔΒΜ) αλλά και στην πιστοποίηση (μέσω του ΕΟΠ‐ΠΕΠ) της διά βίου μάθησης Ο συγκεντρωτισμός μπορεί επίσης να εντοπιστεί στη δημιουργία του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης Επίσης το κράτος παραμένει (τουλάχι‐στον σε επίπεδο ρητορικής) η κύρια πηγή χρηματοδότησης (βεβαίως από ευρωπαϊκούς πόρους) συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε θέματα δικαιότητας (μέσω της πρόθεσης για αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων και ειδικά των κοινω‐νικά ευπαθών ομάδων) ενώ προτίθεται να καταστήσει τη

γενική εκπαίδευση ενηλίκων ως ισότιμο ndash με τη ΣΕΚ ndash πυ‐λώνα της διά βίου μάθησης

Παρ όλα αυτά το ζήτημα της οικονομικής αποτελεσματι‐κότητας κατέχει κεντρική θέση (πχ στόχος είναι η διά βίου μάθηση να συνδέεται με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας μέσω πολιτικών όπως είναι η ίδρυση του ΕΟΠΠΕΠ και η εισαγωγή του συστήματος του ΕΠΠ) Βεβαίως η ισορροπία ανάμεσα στα (συχνά αντικρουόμενα) ζητήματα της δικαιότη‐τας και της αποτελεσματικότητας ndash είτε αναφορικά με τη ρητορική που αναπτύσσει ο νόμος είτε αναφορικά με τις μελλοντικά εφαρμοζόμενες πολιτικές ndash αποτελεί ένα θέμα για μελλοντική έρευνα ενώ ο ελληνικός κοινωνικο-οικονο‐μικός σχηματισμός (ειδικά την εποχή της οικονομικής κρί‐σης) θα πρέπει να ληφθεί σοβαρά υπόψη όσον αφορά τη δυνατότητα επίτευξης των δύο αυτών στόχων

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

ΑΡΘΡΑ - ΜΕΛΕΤΕΣ - ΕΡΕΥΝΕΣ

16

Σημειώσεις τέλους

iΟι ικανότητες που αναφέρονται στις δύο διαδικασίες (της Μπολόνιας και της Κοπεγχάγης) και συνδέονται με τα προ‐σόντα συναντήθηκαν στο EQF τον Μάιο του 2005 στο Ανακοινωθέν του Bergen (της διαδικασίας της Μπολόνιας) η Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναφέρθηκε στις πρωτοβουλίες που είχε πάρει προς την κατεύθυνση της συνεργασίας των δύο διαδικασιών σε περιοχές όπως είναι η διαφάνεια των προ‐σόντων (Europass) η μεταφορά πιστωτικών μονάδων (ECVET) η διασφάλιση της ποιότητας και το EQF (Πασιάς 2011 58-59)

ii Το ΕΠΠ αποτελείται από 8 επίπεδα που καλύπτουν όλους τους τύπους προσόντων από την υποχρεωτική εκπαίδευση έως την ανώτατη εκπαίδευση Το ΕΠΠ διευκολύνει την επικύρωση των μη τυπικά (πχ μέσω της αρχικής και της συνεχιζόμενης επαγγελματικής κατάρτισης) και άτυπα (πχ μέσω της επαγγελματικής εμπειρίας) αποκτηθέντων προ‐σόντων Τα προσόντα περιγράφονται με όρους μαθησιακών αποτελεσμάτων που με τη σειρά τους ορίζονται μέσω μιας ομάδας περιγραφικών δεικτών η διάρθρωση της οποίας βασίζεται στην κατηγοριοποίηση της ποιότητας και της ποσότητας των γνώσεων δεξιοτήτων και ικανοτήτων

iii Μια διεύθυνση της ΕΕ του Υπουργείου Παιδείας παρακο‐λουθεί τη διαμόρφωση και τη λειτουργία του ΕΠΠ και τον συντονισμό όλων των υπηρεσιώνφορέων που εμπλέκονται σε αυτό (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415)

iv Θα πρέπει να σημειωθεί ότι η διά βίου μάθηση κατέχει κεντρική θέση στο Εθνικό Στρατηγικό Πλαίσιο Αναφοράς το οποίο αποτέλεσε ένα επίσημο έγγραφο αναφοράς για τον σχεδιασμό της χρηματοδότησης της ΕΕ σε εθνικό επίπεδο την περίοδο 2007-2013 και διεξήχθη στο πλαίσιο της νέας Στρατηγικής Προσέγγισης της Πολιτικής για τη Συνοχή της ΕΕ (Υπουργείο Οικονομίας και Οικονομικών - Γενική Γραμμα‐τεία Επενδύσεων και Ανάπτυξης 2007)

v Ενώ η δομή και παροχή εκπαίδευσης ενηλίκων ποικίλει σημαντικά από χώρα σε χώρα υπάρχουν κάποιοι βασικοί τομείς που είναι διακριτοί και η σύνθεση του Εθνικού Δικτύ‐ου Διά Βίου Μάθησης της Ελλάδας δείχνει ότι πράγματι έτσι έχουν τα πράγματα Αυτοί οι τομείς είναι η βασική εκπαίδευση ενηλίκων που περιλαμβάνει τον αλφαβητισμό και τον αριθμητισμό των ενηλίκων η εκπαίδευση των μετα‐ναστών και η εκπαίδευση για την πολιτειότητα η ανώτατη εκπαίδευση των ενηλίκων η εκπαίδευση και η κατάρτιση στους χώρους εργασίας η εκπαίδευση στην κοινότητα η λαϊκή επιμόρφωση και η εκπαίδευση που παρέχουν τα μου‐σεία το ραδιόφωνο η τηλεόραση και οι βιβλιοθήκες (Rubenson 2011 6)

vi Ο Υπουργός Παιδείας εγκρίνει ένα Πρόγραμμα Εφαρμο‐γής (με μια ομάδα διαχείρισης) για την επιστημονική τεχνι‐κή και διοικητική υποστήριξη των φορέων διοίκησης και των φορέων παροχής υπηρεσιών του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416)

vii Για την πραγματοποίηση των επενδύσεων και την εφαρ‐μογή των προγραμμάτων και των δράσεων που συμπερι‐

λήφθησαν στα εθνικά περιφερειακά και τοπικά προγράμμα‐τα διά βίου μάθησης το Υπουργείο Παιδείας και οι φορείς διοίκησης της διά βίου μάθησης υπογράφουν προγραμματι‐κές συμφωνίες μεταξύ τους ή με φορείς του δημόσιου τομέα για την παροχή υπηρεσιών διά βίου μάθησης Επίσης επιτρέπεται στους εγγεγραμμένους κοινωνικούς και ιδιωτι‐κούς φορείς παροχής υπηρεσιών να συμμετέχουν στις προγραμματικές συμφωνίες για τη διά βίου μάθηση Επιπρο‐σθέτως με προγραμματικές συμφωνίες ανάμεσα στο Υπουρ‐γείο Παιδείας και έναν δήμο ο τελευταίος μπορεί να ανα‐λάβει α) τη λειτουργία και τη διαχείριση των τοπικών δομών και την εφαρμογή των προγραμμάτων γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων της ΓΓΔΒΜ και β) την εφαρμογή των προγραμ‐μάτων διά βίου μάθησης των ΚΠΕ του Υπουργείου Παιδείας Στις προγραμματικές συμφωνίες ορίζονται οι προϋποθέσεις για να συμπεριληφθούν αυτές οι δομές στα Κέντρα Διά Βίου Μάθησης (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3416-3417)

viii Για την ανάπτυξη της διά βίου μάθησης προωθήθηκαν κίνητρα ώστε α) να συνδεθούν τα προγράμματα της μη τυπικής εκπαίδευσης με το τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα μέσω σπονδυλωτών και πιστοποιημένων προγραμμάτων μάθησης επιτρέποντας την αναγνώριση τη συσσώρευση και τη μεταφορά πιστωτικών μονάδων μεταξύ των δύο συστη‐μάτων β) να χορηγείται ειδική εκπαιδευτική άδεια για συμ‐μετοχή στη διά βίου μάθηση (ειδικά σε εργαζομένους του ιδιωτικού τομέα) γ) να ιδρυθούν (στο πλαίσιο των συλλογι‐κών συμβάσεων εργασίας) ατομικοί λογαριασμοί κατάρτισης (που να περιλαμβάνουν τον εργοδότη και τον εργαζόμενο) από τους οποίους οι εργαζόμενοι θα μπορούν να αντλούν χρήματα ώστε να ικανοποιούν τις εκπαιδευτικές τους ανάγκες ενώ το κράτος συμβάλλει οικονομικά σε αυτούς τους λογαριασμούς δ) να καθιερωθούν στο πλαίσιο συλλο‐γικών συμβάσεων εργασίας ατομικοί λογαριασμοί μαθησια‐κού χρόνου για τους εργαζομένους που παρακολουθούν προγράμματα ΣΕΚ ε) να συνδεθεί η αξιολόγηση των φορέων διά βίου μάθησης με τη χρηματοδότησή τους (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3415-3416)

ix Θα πρέπει να σημειωθεί ότι μετά τον εφαρμοστικό νόμο του δεύτερου μνημονίου ο όρος ΚΕΚ έπαψε να υπάρχει Συγκεκριμένα τα Εργαστήρια Ελευθέρων Σπουδών νοούνται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Ένα ενώ τα ΚΕΚ νοού‐νται Κέντρα Δια Βίου Μάθησης Επιπέδου Δύο (Ελληνική Δημοκρατία 2012 5585)

x Ειδικότερα το Συμβούλιο συμβάλλει στην επίτευξη των στόχων του EΣΣEEKA υποβάλλοντας προτάσεις για α) τη σύνδεση ανάμεσα στη δημόσια πολιτική για τη διά βίου μάθηση και τις δημόσιες πολιτικές για την απασχόληση και την ανάπτυξη β) τη βελτίωση του Εθνικού Δικτύου Διά Βίου Μάθησης και την πιο αποτελεσματική σύνδεσή του με τη δημόσια πολιτική για την απασχόληση γ) την πιστοποίηση των εισροών και των εκροών της μη-τυπικής εκπαίδευσης δ) τη σύνδεση των συστημάτων επαγγελματικής κατάρτισης και πιστοποίησης με το σύστημα επαγγελματικής εκπαίδευ‐σης και με τις ανάγκες της αγοράς εργασίας (σε ειδικότη‐τες επαγγέλματα προσόντα) σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο ε) τη διευκόλυνση της φυσικής και ηλεκτρονικής

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010

17

προσβασιμότητας των ατόμων με αναπηρία στην επαγγελμα‐τική εκπαίδευση και κατάρτιση στ) την παροχή κινήτρων και μέτρων για την αύξηση της συμμετοχής των ενηλίκων (με έμφαση στους ανήκοντες σε ευπαθείς κοινωνικά ομάδες) τόσο στην επαγγελματική κατάρτιση όσο και στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων και ζ) τη διεξαγωγή των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημο‐κρατία 2010 3406)

xi Η περιφέρεια έχει και την ευθύνη της λειτουργίας και της διαχείρισης των δημόσιων IEK (υπό την επίβλεψη της ΓΓΔΒΜ) στο πλαίσιο προγραμματικών συμφωνιών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3408)

xii Άλλες αρμοδιότητες της Διάσκεψης αποτέλεσαν η γνω‐μοδότηση επί σχεδίων κανονιστικών κειμένων καθώς και η υποβολή προτάσεων σε θέματα όπως η βελτίωση της ποιότη‐τας των προγραμμάτωνυπηρεσιών της γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων και η διαφάνεια των προσόντων η αξιολόγηση των αναγκών κατάρτισης των ενηλίκων και η ανάπτυξη νέων

παιδαγωγικών μεθόδων η παροχή μέτρων και κινήτρων για την αύξηση του αριθμού των συμμετεχόντων στη γενική εκπαίδευση ενηλίκων (ιδιαίτερα των ευπαθών κοινωνικά ομάδων) η εκπόνηση των απαραίτητων ερευνών μελετών και εμπειρογνωμοσυνών (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3406)

xiii Ακόμη από τις αρχές του 2011 η διοικητική μονάδα του νομού με αρμοδιότητες στη λαϊκή επιμόρφωση γενική εκπαίδευση ενηλίκων έχει μεταφερθεί στον δήμο (που είναι η πρωτεύουσα του σχετικού νομού) και έχει γίνει μέρος της υπηρεσιακής μονάδας με αρμοδιότητες για τη διά βίου μάθηση Έτσι οι αρμοδιότητες για τη ΣΕΚ (στην περίπτωση που είχαν δημιουργηθεί KEK) των NEΛE μεταφέρθηκαν στην Περιφερειακή Επιτροπή Επαγγελματικής Κατάρτισης και οι αρμοδιότητες για θέματα λαϊκής επιμόρφωσης γενικής εκπαίδευσης ενηλίκων μεταφέρθηκαν στους φορείςδομές διά βίου μάθησης του δήμου (Ελληνική Δημοκρατία 2010 3417-3418)

ΑΝΑΛΥΣΗ ΚΑΙ ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ ΠΟΥ ΠΡΟΩΘΕΙ Ο ΝΟΜΟΣ 38792010