Editör: Nezahat GÜÇLÜEditör Yardımcısı: Serkan KOŞAR

Teori, Araştırma ve Uygulama

EğitimYönetimindeLiderlik

Editör: Prof. Dr. Nezahat GüçlüEditör Yardımcısı: Dr. Serkan Koşar

EĞİTİM YÖNETİMİNDE LİDERLİK: TEORİ, ARAŞTIRMA VE UYGULAMA

ISBN 978-605-318-401-0

Kitap içeriğinin tüm sorumluluğu yazarlarına aittir.

© 2016, Pegem AkademiBu kitabın basım, yayın ve satış hakları

Pegem Akademi Yay. Eğt. Dan. Hizm. Tic. Ltd. Şti.ne aittir.Anılan kuruluşun izni alınmadan kitabın tümü ya da bölümleri,kapak tasarımı; mekanik, elektronik, fotokopi, manyetik, kayıtya da başka yöntemlerle çoğaltılamaz, basılamaz, dağıtılamaz.

Bu kitap T.C. Kültür Bakanlığı bandrolü ile satılmaktadır.Okuyucularımızın bandrolü olmayan kitaplar hakkında

yayınevimize bilgi vermesini ve bandrolsüz yayınlarısatın almamasını diliyoruz.

1. Baskı: Şubat 2016, Ankara

Yayın-Proje: Didem KestekDizgi-Grafik Tasarım: Hilal Sultan Coşkun

Kapak Tasarımı: Mehmet Gruşçu

Baskı: Salmat Basım Yayıncılık Ambalaj Sanayi Tic. Ltd. Şti.Büyük Sanayi 1. Cadde 95/1

İskitler/ANKARATel: 0312-3411020

Faks: 0312-3413050

Yayıncı Sertifika No: 14749Matbaa Sertifika No:26062

İletişim

Karanfil 2 Sokak No: 45 Kızılay / ANKARAYayınevi 0312 430 67 50 - 430 67 51

Yayınevi Belgeç: 0312 435 44 60Dağıtım: 0312 434 54 24 - 434 54 08

Dağıtım Belgeç: 0312 431 37 38Hazırlık Kursları: 0312 419 05 60

İnternet: www.pegem.netE-ileti: pegem@pegem.net

Prof. Dr. Nezahat Güçlü

Lisans eğitimini 1979 yılında Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Felsefe Bölümü’nde, yüksek lisansını 1983 yılında Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Yönetimi, Teft iş, Planlama ve Ekonomisi Bilim Dalında, doktora programınıise 1989-1993 yıl-ları arasında Pittsburgh Üniversitesi, Eğitim Fakültesi’nde Yönetim ve Politika Çalışmaları Bö-lümünde tamamladı. Dr. Güçlü’nün okul yönetimi, örgüt kültürü ve eğitim liderliği, stratejik yönetim, stres yönetimi üzerine ulusal ve uluslararası bilimsel dergilerde yayımlanmış makale-leri ve kitap çalışmaları bulunmaktadır. Yazar, Avrupa Birliği – Türkiye Mesleki Eğitim ve Öğre-tim Sisteminin Güçlendirilmesi;Temel Eğitime Destek; Millî Eğitim Bakanlığı’nın Kapasitesinin Güçlendirilmesi (MEBGEP); OÖP-SEP- Orta Öğretim Projelerinde uzman olarak çalışmıştır. Dr. Güçlü, 2008-2012 yılları arasında Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdürlüğü görevinde bulunmuştur. 2014 yılından beri Türkiye Üstün Zekâlılar ve Üstün Yetenekliler Eği-tim, Kültür, Sağlık Vakfı Özel Okulu Bilim Kurulu üyesidir. Halen Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

Doç. Dr. Kadir Beycioğlu

Adana Borsa Lisesi’nden mezunu olan ve daha sonraki eğitim kademelerini ODTÜ, Çukuro-va Üniversitesi ve İnönü Üniversitesi’nde tamamlayan Dr. Kadir Beycioğlu, Dokuz Eylül Üniversi-tesi, Buca Eğitim Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Çalışma konuları arasında eğitimde değişim, okul gelişimi ve liderlik bulunan Beycioğlu, ayrıca eğitimde bilgisayar teknolo-jilerinin etik kullanımı konusunda da çalışmalar yapmıştır. Dr. Beycioğlu, the International Study of PrincipalPreparation (ISPP) ve BELMAS/UCEA tarafından sürdürülen International School Leadership Development Network – SocialJusticeLeadershipStrandprojelerinde araştırmacı ola-rak görev yapmaktadır. Dr. Beycioğlu’nun uluslararası hakemli dergilerde ve başta Kuram ve Uy-gulama Eğitim Yönetimi olmak üzere ulusal dergilerde yayınlanmış makaleleri bulunmaktadır. Dr. Kadir Beycioğlu ayrıca çeşitli uluslararası dergilerde ve kitaplarda editörlük ve konuk editörlük yapmış, uluslararası ve ulusal yayınevleri tarafından basılan editörlü kitaplarda bölümler yayınla-mıştır. Dr. Beycioğlu, European Educational Research Association (EERA), British Educational Leadership, Management & Administration Society (BELMAS) ve Commonwealth Council for Educational Administration and Management (CCEAM) ve Eğitim Yöneticileri ve Eğitim Deneti-cileri Derneği (EYEDDER) adlı mesleki dernek ve kuruluşlara üyedir.

Doç. Dr. Bekir Buluç

Lisans eğitimini Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesinde, yüksek lisans ve doktora eği-timini ise Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Eğitim Yönetimi, Teft iş, Planlama ve Eko-nomisi Bilim Dalında tamamlamıştır. Çalışma alanları okul yönetimi, liderlik ve insan kaynakları yönetimidir. Yazarın eğitim yönetimi alanında ulusal ve uluslararası dergilerde yayınlanmış ma-kaleleri ve kitap bölümleri bulunmaktadır. Misafir öğretim üyesi olarak 2004 yılında ABD Michi-gan State Üniversitesinde bulunmuş, 2000-2011 yılları arasında Anabilim Dalı Başkanlığı, Bölüm Başkan Yardımcılığı ve Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Müdür Yardımcılığı gibi idari görevlerde bulunmuştur. Halen Gazi Eğitim Fakültesi, İlköğretim Bölümü, Sınıf Eğitimi Anabilim Dalında öğretim üyesi ve aynı zamanda Hoca Ahmet Yesevi Uluslararası Türk Kazak Üniversitesi, TÜRTEP Türkiye Türkçesi ile Uzaktan Eğitim Programları Merkezinde Başkan Yardımcısı olarak görev yapmaktadır.

iv Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

Yrd. Doç. Dr. Ali Çağatay Kılınç

2006 yılında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi İngilizce Öğretmenliği Bölümü’nden mezun olmuştur. 2007-2010 yılları arasında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Yönetimi ve Denetimi Anabilim Dalı’ndan yüksek lisans derecesini almıştır. 2011-2013 yılları ara-sında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümü Eğitim Yönetimi, Teft işi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı’nda araştırma görevlisi olarak görev yapan Dr. Kılınç, 2013 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Yönetimi ve Denetimi Anabilim Dalı’ndan doktora unvanını almıştır. Halen Karabük Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Eğitim Bilim-leri Bölümü Eğitim Yönetimi, Teft işi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı’nda öğretim üyesi olarak görev yapan yazarın ulusal ve uluslararası hakemli dergilerde yayımlanmış makaleleri, ulu-sal ve uluslararası kitaplarda yazdığı bölümler ve yine ulusal ve uluslararası kongrelerde sunduğu bildiriler bulunmaktadır. Yazarın eserleri liderlik, kapasite, okul kültürü, okul iklimi, profesyonel-lik, örgütsel sağlık ve örgütsel vatandaşlık ağırlıklı konulardan oluşmaktadır.

Yrd. Doç. Dr. Soner Doğan

Lisans eğitimini Gazi Üniversitesi Eğitim Fakültesi Sınıf Öğretmenliği Bölümü’nde 1998 yılında tamamlamıştır. 1998-2011 yılları arasında yurdun değişik bölgelerinde sınıf öğretme-ni olarak görev yapmıştır. Yüksek lisans ve doktora eğitimini Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde Eğitim Yönetimi Teft işi, Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı’nda 2011 yılında tamamlamış olup 2012 yılından beri Cumhuriyet Üniversitesi Eğitim Fakültesinde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır. Ulusal ve uluslararası düzeyde 30’un üzerinde makalesi bulunan yaza-rın araştırma alanları arasında liderlik, çatışma yönetimi, okul iklimi, okul kültürü, okul tahripçi-liği ve güncel eğitim meseleleri bulunmaktadır.

Yrd. Doç. Dr. Abbas Ertürk

Kerkük doğumludur. Lisans eğitimini 1991 yılında Selahattin Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Fizik Bölümünde, yüksek lisansını 2005 yılında Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimler Enstitüsü’nde, doktora çalışmasını 2006-2011 yılları arasında Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimler Enstitüsü’nde Eğitim Yönetimi ve Denetimi bilim dalında tamamlamıştır. Dr. Ertürk’ün ulusal ve uluslararası çalışmaları arasında mobbing, örgütsel vatandaşlık, örgütsel güven, kaos kuramı ve liderlik konu-ları bulunmaktadır. Dr. Ertürk, çalışma hayatında çevirmenlik, öğretmenlik, okul yöneticiliği ve akademisyenlik yapmıştır. Çalıştığı kurumlar arasında Milli Eğitim Bakanlığı, Gazi Üniversitesi ve Hacettepe Üniversitesi bulunmaktadır. Halen Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

Dr. Şahin Çetin

Lisans eğitimini Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Fakültesi İngilizce öğretmenliği programın-da, yüksek lisansını Marmara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Yönetimi ve Dene-timi programında ve aynı alandaki doktorasını Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde tamamladı. Dr. Çetin'in çalışma alanları okul yönetimi,örgütsel davranış ve liderliktir. Ulusal ve uluslararası dergilerde yayımlanmış makaleleri, ulusal ve uluslararası bilimsel toplantılarda bil-dirileri ve yayımlanmış kitap bölümleri bulunmaktadır. 1993-2003 yılları arasında Kuleli Askeri Lisesinde İngilizce öğretmeni ve 2003-2014 yılları arasında Kara Harp Okulunda İngilizce öğretim elemanı olarak çalışmıştır. Halen Kara Harp Akademisi Yönetim Anabilim Dalında öğretim ele-manı olarak görev yapmaktadır.

vYazarlar Hakkında

Yrd. Doç. Dr. Didem Koşar

Lisans eğitimini 2001 yılında Ege Üniversitesi Edebiyat Fakültesinde, yüksek lisans eğitimini 2007 yılında ve doktora eğitimini ise 2011 yılında Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsünde tamamlamıştır. 2002-2007 yılları arasında Millî Eğitim Bakanlığında İngilizce öğretmeni olarak görev yapmış ve sonrasında Ege Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri bölümünde araştır-ma görevlisi olarak göreve başlamıştır. Dr. Koşar, Ege Üniversitesi tarafından düzenlenen kongre ve komisyonlarda, çeşitli kamu kurumları tarafından düzenlenen seminerlerde görev almıştır. Eği-tim yönetimi alanında ulusal ve uluslararası makaleleri, bildirileri, kitap bölümü ve baskı sürecin-de olan bölüm çevirileri bulunmaktadır. Dr. Koşar, 2014 yılından itibaren Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak görevine devam etmektedir.

Prof. Dr. İlhan Günbayı

Lisans eğitimini 1987 yılında Samsun Ondokuz Mayıs Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde, Yüksek lisansını 1994 yılında İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü’nde, doktorasını 1999 yılında Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Eğitim Yönetimi, Teft işi, Planlaması ve Ekonomisi alanında, post-doktora çalışmalarını nitel araştırma yöntemleri üzerine 2007 yılında İngiltere Sheff ield Hallam Üniversitesi’nde ve işte stres yapıcılar ve akademik personel üzerine etkileri konusunda 2012 yılında Belçika Katholieke Leuven Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Dr. Günbayı bilimsel olarak özellikle nitel araştırma yöntemleri, okullarda kurumsal iletişim, okul kül-türü ve iklimi, işte motivasyon, iş stresi ve okul liderliği ile ilgilenmektedir. Aynı zamanda Türki-ye’de ve Avrupa’da öğretmen yetiştirme, mesleki eğitim, istihdam ve ulusal kalkınma alanlarıyla da ilgilenmektedir. Yazarın mesleki eğitim, eğitim yönetimi, teft işi, planlaması ve ekonomisi alanında çok sayıda bilimsel makale ve kitapları bulunmaktadır. Dr. Günbayı 2010-2015 yılları arasında Avrupa ve Orta Asya’dan sorumlu başkan yardımcılığı görevini yürüttüğü Uluslararası Mesleki ve Teknik Eğitim Derneği’nin IVETA’nın (International Vocational Education and Training Associa-tion) 2007 yılından bu yana üyesidir. Halen Akdeniz Üniversitesi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

Doç. Dr. Özge Hacıfazlıoğlu

Lisans eğitimini İngiliz Dili ve Edebiyatı alanında Bilkent Üniversitesi’nde tamamlamıştır. Yüksek lisansını Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi’nden, doktora programını Marmara Üniversitesi’nden Eğitim Yönetimi alanında almıştır. 2008-2009 yılları arasında, Eğitim Liderliği alanında Doktora Sonrası araştırma yapmak amacıyla, Arizona State Üniversitesi’nde mi-safir öğretim üyesi olarak bulunmuştur. 1995-2000 yılları arasında Ankara Üniversitesi, Ege Üni-versitesi ve Beykent Üniversitesi’nde öğretim görevlisi olarak çalışmıştır. 2000-2013 yılları arasında, Bahçeşehir Üniversitesi’nde çeşitli akademik yönetim pozisyonlarında; 2013-2016 yılları arasında İstanbul Kültür Üniversitesi Eğitim Fakültesi’nde Dekan Yardımcısı olarak görev almıştır. 2009 yılından itibaren, ISATT’in (International Study Association of Teachers and Teaching), Türkiye temsilcisidir. Dr. Hacıfazlıoğlu’na, Wheelock College tarafından 2012 yılında, Uluslararası Rektör-lük Ödülü verilmiştir. “Eğitim liderliği, akademik liderlik, okul yöneticilerinin ve öğretmenlerin profesyonel gelişimi” üzerine ulusal ve uluslararası bilimsel dergilerde yayımlanmış makaleleri ve kitap çalışmaları bulunmaktadır. Ulusal ve uluslararası projelerde aktif olarak yer almakta olan Hacıfazlıoğlu, “Akademik Uyumda Göçün Rolü: Sosyal Sermaye, Psikolojik ve Kültürel Süreçlerin Lise Başarısına Etkisi” isimli TÜBİTAK Evrena 1010 Projesinin yürütücülüğünü yapmıştır. Halen İstanbul Kültür Üniversitesi, Eğitim Fakültesi’nde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

vi Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

Doç. Dr. Ferudun Sezgin

Lisans eğitimini 1995-1999 yılları arasında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesinde, yük-sek lisans ve doktora eğitimini ise 1999-2006 yılları arasında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde Eğitim Yönetimi ve Denetimi alanında tamamla. 1999-2000 yılları arasında sınıf öğretmeni olarak görev yaptı. 2000-2009 yılları arasında Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde araştırma görevlisi olarak çalıştı. 2009 yılında yardımcı doçent ve 2012 yılında ise doçent unvanını aldı. 2010 yılında doktora sonrası akademik çalışmalar için Georgia State Üni-versitesinde misafir öğretim üyesi olarak bulundu. Yazarın eğitim yönetimi ve denetimi alanında ulusal ve uluslararası makalelerinin yanı sıra çeşitli kitap ve kitap bölümleri bulunmaktadır. Eğitim bilimleri alanında çok sayıda dergide hakemlik ve yayın kurulu üyeliği yapmaktadır. 2012 yılından beri Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi dergisinin editörlüğünü yürütmekte olan yazar, Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak görevine de-vam etmektedir.

Arş. Gör. Emre Er

Lisans eğitimini Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi’nde, yüksek lisans Eğitimini Gazi Üni-versitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde tamamladı. Doktora çalışmalarına 2013 yılından itibaren Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü’nde devam etmektedir. Çalışma alanları arasında, örgütsel davranış, sosyal ağ analizi ve örgütsel değişim yönetimi yer almaktadır. Ulusal ve ulusla-rarası makaleleri ve bir çeviri kitap bölümü bulunmaktadır. Halen Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde araştırma görevlisi olarak görev yapmaktadır.

Doç. Dr. Murat Özdemir

Lisans eğitimini Orta Doğu Teknik Üniversitesi, Psikoloji Bölümü’nde, yüksek lisansını Türkiye ve Ortadoğu Amme İdaresi Enstitüsü Kamu Yönetimi Bölümünde, doktora çalışmasını 2006-2010 yılları arasında Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Yönetimi ve Po-litikası bölümünde tamamladı. Yazarın çalışma alanları eğitim ve okul liderliği, eğitimde örgütsel davranış ve eğitim yönetimi kuramıdır. Ulusal ve uluslararası dergilerde pek çok bilimsel makalesi, bir kitabı ve birçok kitap bölümü yazarlığı ile kitap bölümü çevirmenliği bulunmaktadır. Dr. Öz-demir, 2011-2013 yılları arasında Çankırı Karatekin Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölümü kurucu başkanlığı görevini yürütmüş, çeşitli üniversitelerde Fakülte Kurulu, Fakülte Yönetim Kurulu ve Enstitü Yönetim Kurulu üyeliği görevlerinde bulunmuştur. Dr. Özdemir, Hacettepe Üniversitesi Eğitim Bilimleri Bölüm Başkan Yardımcılığı görevinde bulunmuş olup, halen aynı üniversitenin Eğitim Yönetimi Teft işi Planlaması ve Ekonomisi Anabilim Dalı Başkanlığı görevini yürütmekte-dir.

Yrd. Doç. Dr. Emine Gümüş

Lisans eğitimini Gazi Üniversitesi, Eğitim Fakültesi’nde, yüksek lisansını Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Yönetimi ve Denetimi Ana Bilim Dalı’nda ve Amerika Birleşik Devletleri Michigan Eyalet Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Yönetimi Bölümü'nde, Doktora çalışmasını ise Atatürk Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü Eğitim Yönetimi, Teft işi, Planlama-sı ve Ekonomisi Ana Bilim Dalı'nda tamamladı. Yazarın çalışma alanları liderlik, okul yöneticileri-nin ve öğretmenlerin mesleki gelişimi ve yetiştirilmesi ile örgüt kültürüdür. Dr. Gümüş, Necmettin Erbakan Üniversitesi Ereğli Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde öğretim üyesi olarak görev yapmaktadır.

vii

Yrd. Doç. Dr. Emel Tüzel

Lisans eğitimini 2006 yılında Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Sınıf Öğretmenliği bölümünde tamamladı. Gazi Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eğitim Yönetimi ve Deneti-mi alanındaki yüksek lisans derecesini 2010 yılında ve aynı alandaki doktora derecesini ise 2014 yılında aldı. 2007 yılında Gaziosmanpaşa Üniversitesi Eğitim Yönetimi, Teft işi, Planlaması ve Eko-nomisi anabilim dalında araştırma görevlisi olarak çalışmaya başladı. 2007-2014 yılları arasında Gazi Üniversitesi, Gazi Eğitim Fakültesi, Eğitim Yönetimi ve Denetimi Anabilim Dalı’nda ve Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsünde görevlendirilerek araştırma görevliliğini sürdürdü. Ya-zarın çalışma alanları kadın ve cinsiyet araştırmaları, örgüt ve yönetim psikolojisi ve eğitimsel liderliktir. Ulusal ve uluslararası dergilerde yayımlanmışbilimsel makaleleri; bildiri ve kitap bö-lümleri bulunmaktadır. Dr. Tüzel, 2015 yılından bu yana Gaziosmanpaşa Üniversitesi Akademik Değerlendirme ve Kalite Geliştirme Kurulu (ADEK) ve Gaziosmanpaşa Üniversitesi Kadın Sorun-ları Uygulama ve Araştırma Merkezi (GÜKAM) yönetim kurulu üyesidir. Halen Gaziosmanpaşa Üniversitesi, Eğitim Fakültesi, Eğitim Yönetimi, Teft işi, Planlaması ve Ekonomisi anabilim dalında yardımcı doçent olarak görev yapmaktadır.

Dr. Serkan Koşar

Lisans eğitimini 2005 yılında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesinde, yüksek lisans eği-timini 2008 yılında ve doktora eğitimini ise 2012 yılında Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Ensti-tüsünde tamamlamıştır. Bir süre Millî Eğitim Bakanlığında Müdür Yetkili Sınıf Öğretmeni olarak görev yapmış ve sonrasında Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde araştırma görevlisi olarak göreve başlamıştır. Yazarın eğitim yönetimi alanında ulusal ve ulusla-rarası dergilerde yayımlanmış bilimsel makaleleri, bildirileri ve kitap bölümleri bulunmaktadır. Dr. Koşar, Gazi Üniversitesi tarafından düzenlenen kongre, sempozyum ve komisyonlarda, çeşitli kamu ve özel kurumlar tarafından desteklenen projelerde araştırmacı ve bursiyer olarak görev yapmıştır. 2006-2011 yılları arasında Türk Eğitim Bilimleri Dergisi’nde görev almıştır ve 2012 yı-lından itibaren de Kuram ve Uygulamada Eğitim Yönetimi dergisinde editör yardımcısı olarak gö-rev yapmaktadır. Dr. Koşar, 2005 yılından itibaren Gazi Üniversitesi Gazi Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Bölümünde araştırma görevlisi olarak görevine devam etmektedir.

Yazarlar Hakkında

ÖN SÖZ

Liderlik, yaşadığımız dünyanın büyülü kavramlarından birisidir. Farklı disiplin-ler liderliği kendi açılarından tanımlamışlardır. Bu durum liderliğin kavramsal olarak algılanmasındaki farklılığı vurgulamaktadır. Herkes kendi bilgi düzeyi, kültürü ve ba-kış açısına göre liderliğe farklı anlamlar yüklemektedir.

Liderliğin tarihsel gelişimi incelendiğinde hemen her çağda toplumların liderlere ihtiyaç duydukları ve bu liderlerin tarihin dönüm noktalarını oluşturacak kararlar alarak toplumlarını etkiledikleri anlaşılmaktadır. Liderlik her çağda farklı özellikler taşıyarak kendini göstermiştir. Liderler toplumda bazen en güçlü bazen en akıllı bazen en bilgili bazen de en karizmatik kişiler olarak tanımlanmıştır. Genellikle, liderlerle yaratılan ba-şarı öykülerinde, liderler öncü ve kendine özgü çeşitli özellikleri olan kişidirler. Toplum ya da grubun diğer üyeleri ise liderlerin izleyenleridir.

Oysa günümüz toplumlarında yaşanan değişimler, yaşam biçimlerini ve bu ya-şam biçimleri içinde gözlenen davranış kalıplarını kırmaktadır. Ayrıca hiyerarşi olgu-su değişmekte ve hiyerarşinin şeff afl aşmasıyla birlikte liderlerin sahip olduğu önemli özelliklerden biri olan güç kavramının tek başına onlara ait olan bir güç olmadığı gö-rülmektedir. Dolayısıyla gücün kullanımı bireylere doğru yayılmakta ve daha karma-şık bir kavrama dönüşmektedir.

Liderlik olgusu da bu değişimden etkilenmektedir. Bu durum geniş ölçekli kül-türel, teknolojik, ekonomik ve politik güçlerin, liderlik kavramında değişim yarattığı bir çağda liderlik algısının da değişmesine neden olmaktadır Bu değişimlerin liderliği daha etkili ve daha işlevsel bir kavrama dönüştürdüğü ileri sürülmektedir. Liderlik sadece bir kişinin yarattığı ve beslediği bir efsane olmaktan öte, bir ortaklığa ve ortak davranışlar bütününe dönüşmüştür. Araştırmalar liderliği, liderin niteliği ile değil onu izleyenlerin, örgütün ve ortamın özellikleri gibi değişkenler arasındaki karışık ilişkile-rin sonucu olarak ele almaktadır.

Bu kitap uzun ve yorucu bir çalışma sürecinin sonucunda oluşmuştur. Üç alt kı-sım olmak üzere toplamda on beş bölümden oluşan kitapta; liderliğe genel bir bakış, liderlik psikolojisi, geleneksel liderlik yaklaşımları, çağdaş liderlik yaklaşımları (öğ-retim liderliği, öğretmen liderliği, dağıtımcı liderlik, vizyoner liderlik, dönüşümcü li-derlik, işlemci liderlik, hizmetkâr liderlik, ruhsal liderlik, kuantum liderlik), liderlik ve örgütsel hiyerarşi (makro, mikro ve örgüt düzeyinde liderlik), liderlerin etkileme taktikleri, liderlik ve toplumsal değişme, yaratıcılık, inovasyon ve okul liderliği, eğitim yönetiminde etik, değerler ve liderlik, kültürel farklılıklar ve liderlik, eğitim yöneti-mi programlarında liderlik, liderlik ve kadın, dünyada ve Türkiye’de liderlik örnekleri konuları ayrıntılı olarak farklı üniversitelerde çalışmakta olan seçkin akademisyenler tarafından kaleme alınmıştır.

x Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

Liderlik olgusunun kuramsal olarak tüm boyutları ile tartışıldığı; genelde eğitim, eğitim yönetimi ve mikro düzeyde okul liderliği uygulamalarının da incelendiği bu eserin akademisyen, uygulamacı, okul yöneticisi, öğretmen, lisans ve lisansüstü eğitim yapan öğrencilere faydalı olacağı düşünülmektedir.

Bu çalışmada emeği geçen meslektaşlarıma ayrı ayrı teşekkür ederim. Eserin baskıya hazırlanması sürecinde yoğun bir çaba sarf eden editör yardımcısı Dr. Serkan KOŞAR’a ayrıca teşekkür ederim. Bu eserin sizlerle buluşmasını sağlayan, işini büyük bir titizlikle yapan Pegem Akademi ekibine de teşekkürü bir borç bilirim.

Kuşkusuz eserde bazı hatalar, eksiklikler olabilir. Bunların sorumluluğu bizlere aittir. Sizlerin bu konudaki görüş ve eleştirileriniz bize yol gösterici olacaktır.

Editör: Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜ

Ankara, 2016

BÖLÜMLER VE YAZARLARI

1. BÖLÜM: LİDERLİĞE GENEL BİR BAKIŞ

Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜ

Gazi Üniversitesi

2. BÖLÜM: LİDERLİK PSİKOLOJİSİ

Doç. Dr. Kadir BEYCİOĞLU

Dokuz Eylül Üniversitesi

3. BÖLÜM: GELENEKSEL LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

Doç. Dr. Bekir BULUÇ

Gazi Üniversitesi

4.1. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

Ö retim Liderli i – Ö retm en Liderli i – Da ıtımcı Liderlik

Yrd. Doç. Dr. Ali Çağatay KILINÇ

Karabük Üniversitesi

4.2. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

Vizyoner Liderlik – Dönü ümcü Liderlik – İ lemci Liderlik

Yrd. Doç. Dr. Soner DOĞAN

Cumhuriyet Üniversitesi

4.3. BÖLÜM: ÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

Hizmetkâr Liderlik – Ruhsal Liderlik – Kuantum Liderlik

Yrd. Doç. Dr. Abbas ERTÜRK

Muğla Sıtkı Koçman Üniversitesi

5. BÖLÜM: LİDERLİK VE ÖRGÜTSEL HİYERARŞİ

(Makro, Mikro ve Örgüt Düzeyinde Liderlik)

Dr. Şahin ÇETİN

Harp Akademileri Komutanlığı

6. BÖLÜM: LİDERLERİN ETKİL EME TAKTİKLERİ

Yrd. Doç. Dr. Didem KOŞAR

Hacettepe Üniversitesi

xii Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

7. BÖLÜM: LİDERLİK VE TOPLUMSAL DEĞİŞME

Prof. Dr. İlhan GÜNBAYI

Akdeniz Üniversitesi

8. BÖLÜM: YARATICILIK, İNOVASYON VE OKUL LİDERLİĞİ

Doç. Dr. Özge HACIFAZLIOĞLU

İstanbul Kültür Üniversitesi

9. BÖLÜM: EĞİTİM YÖNETİMİNDE ETİK, DEĞERLER VE LİDERLİK

Doç. Dr. Ferudun SEZGİN

Arş. Gör. Emre ER

Gazi Üniversitesi

10. BÖLÜM: KÜLTÜREL FARKLILIKLAR VE LİDERLİK

Doç. Dr. Murat ÖZDEMİR

Hacettepe Üniversitesi

11. BÖLÜM: EĞİTİM YÖNETİMİ PROGRAMLARINDA LİDERLİK

Yrd. Doç. Dr. Emine GÜMÜŞ

Necmettin Erbakan Üniversitesi

12. BÖLÜM: LİDERLİK VE KADIN

Yrd. Doç. Dr. Emel TÜZEL

Gaziosmanpaşa Üniversitesi

13. BÖLÜM: DÜNYADA VE TÜRKİYE’DE LİDERLİK ÖRNEKLERİ

Dr. Serkan KOŞAR

Gazi Üniversitesi

İÇİNDEKİLERÖN SÖZ ................................................................................................................................. ix

1. BÖLÜMLİDERLİĞE GENEL BAKIŞ

Bölümün Amacı .....................................................................................................................1Özet ..........................................................................................................................................1Liderliğin Doğası ve Kapsamı ...............................................................................................2Liderlik Kavramının Tanımı ................................................................................................5Liderlik Teorilerine Genel Bir Bakış ..................................................................................10Liderlik ve Yöneticilik ..........................................................................................................11Sonuç ......................................................................................................................................13Bölüm Tartışma Soruları .....................................................................................................14Önerilen Okumalar .............................................................................................................14Kaynakça................................................................................................................................15

2. BÖLÜMLİDERLİK PSİKOLOJİSİ

Bölümün Amacı ...................................................................................................................17Özet ........................................................................................................................................17Giriş ........................................................................................................................................18Liderlik Psikolojisi ................................................................................................................20

Liderlik ...........................................................................................................................20Lider Kimdir?..................................................................................................................21Liderlik Psikoloji Nedir? ................................................................................................22

Liderlik Psikolojisinde Geleneksel Yaklaşımlar ................................................................22Özellik Kuramı ...............................................................................................................23Davranış Kuramı ............................................................................................................23Durumsallık Yaklaşımı ..................................................................................................23Liderlikte Yeni Yaklaşımlar ...........................................................................................24

Liderlik Psikolojisinde Güncel Tartışmalar .......................................................................29Yeni Bir Liderlik Psikolojisi .................................................................................................32

xiv Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

Eğitim Yönetimi ve Okul Liderliğinde Yeni Bir Liderlik Psikolojisi İçin Öneriler ......33Sonuç ......................................................................................................................................34Bölüm Tartışma Soruları .....................................................................................................34Önerilen Okumalar ..............................................................................................................35Kaynakça................................................................................................................................36

3. BÖLÜMGELENEKSEL LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

Bölümün Amacı ................................................................................................................41Özet .....................................................................................................................................41Giriş ....................................................................................................................................42Liderliğin Tarihsel Gelişimi .............................................................................................42Geleneksel Liderlik Yaklaşımları .....................................................................................44

Büyük Adam Teorisi ...................................................................................................44Özellikler Teorisi .........................................................................................................45

Davranışsal Liderlik Teorileri ..........................................................................................48Douglas McGregor’un X ve Y Teorisi .......................................................................48Ohio State Üniversitesi Çalışmaları ..........................................................................50Michigan Üniversitesi Çalışmaları ............................................................................50Blake ve Mouton’un Yönetim Tarzı Matrisi .............................................................51Likert Sistem - 4 Modeli .............................................................................................52

Durumsallık Teorileri .......................................................................................................53Fiedler’in Durumsallık Kuramı ................................................................................53Normatif Karar Teorisi (Vroom ve Yetton) ..............................................................55Durumsallık Teorisi (Hersey ve Blanchard) ............................................................56Yol Amaç Teorisi (Evans ve House) ..........................................................................57Liderliğe İkameler Yaklaşımı (Kerr ve Jermier) ......................................................58Çoklu-Bağlantı Modeli (Yukl) ...................................................................................60Reddin’in Üç Boyutlu Liderlik Kuramı ....................................................................63

Sonuç ...................................................................................................................................66Bölüm Tartışma Soruları ..................................................................................................66Önerilen Okumalar ...........................................................................................................67Kaynakça.............................................................................................................................67

xvİçindekiler

4.1. BÖLÜMÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

(Ö retim Liderli i - Ö retmen Liderli i - Da ıtımcı Liderlik)

Bölümün Amacı ...................................................................................................................69Özet ........................................................................................................................................69Giriş ........................................................................................................................................70Öğretim Liderliği ..................................................................................................................71

Öğretim Liderliğinin Boyutları ....................................................................................73Öğretim Liderliğine Yönelik Yapılan Çalışmalar .......................................................75Ulusal Alan Yazın ...........................................................................................................75Uluslararası Alan Yazın .................................................................................................76

Öğretmen Liderliği ...............................................................................................................77Öğretmen Liderliğinin Alt Boyutlarının İncelenmesi ...............................................79Öğretmen Liderliğine Yönelik Yapılan Çalışmalar ....................................................80Ulusal Alan Yazın ...........................................................................................................80Uluslararası Alan Yazın .................................................................................................81

Dağıtımcı Liderlik ................................................................................................................82Dağıtımcı Liderliğin Alt Boyutlarının İncelenmesi ...................................................84Dağıtımcı Liderliğine Yönelik Yapılan Çalışmalar .....................................................86Ulusal Alan Yazın ...........................................................................................................86Uluslararası Alan Yazın .................................................................................................87

Sonuç ......................................................................................................................................87Bölüm Tartışma Soruları .....................................................................................................88Önerilen Okumalar ..............................................................................................................88Kaynakça................................................................................................................................89

xvi Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

4.2. BÖLÜMÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

(Vizyoner Liderlik - Dönü ümcü Liderlik - İ lemci Liderlik)

Bölümün Amacı ...................................................................................................................97Özet ........................................................................................................................................97Vizyoner Liderlik ..................................................................................................................98Vizyon Kavramı ....................................................................................................................98Vizyoner Liderlik ..................................................................................................................99

Yolu Görmek ................................................................................................................ 101Yolda Yürümek ............................................................................................................ 102Yol Olmak ..................................................................................................................... 102Vizyon Oluşturma Süreci ........................................................................................... 102Paylaşılan Vizyon ........................................................................................................ 104Vizyoner Liderliğin Eğitim Kurumlarına Yansımaları ........................................... 106Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ................................................ 107

Dönüşümcü Liderlik ......................................................................................................... 108Dönüşümcü Liderliğin Tarihsel Gelişimi................................................................. 109Dönüşümcü Liderliğin Boyutları .............................................................................. 112

İdealleştirilmiş Etki (Karizmatik Liderlik) ........................................................ 112Telkinle Güdüleme ................................................................................................ 114Entelektüel Uyarım ............................................................................................... 116Bireysel Destek ...................................................................................................... 117

Dönüşümcü Liderliğin Eğitim Kurumlarına Yansımaları ..................................... 118Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ................................................ 120

İşlemci Liderlik .................................................................................................................. 121İşlemci Liderliğin Tarihsel Gelişimi .......................................................................... 121İşlemci Liderliğin Boyutları ....................................................................................... 124

Koşullu Ödül .......................................................................................................... 124İstisnalarla Yönetim .............................................................................................. 125Serbest Bırakıcı ...................................................................................................... 126

İşlemci ve Dönüşümcü Liderlik Arasındaki Farklılıklar ........................................ 126İşlemci Liderliğin Eğitim Kurumlarına Yansımaları .............................................. 129Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ................................................ 130

Bölüm Tartışma Soruları .................................................................................................. 132Önerilen Okumalar ........................................................................................................... 132Kaynakça............................................................................................................................. 133

xviiİçindekiler

4.3. BÖLÜMÇAĞDAŞ LİDERLİK YAKLAŞIMLARI

(Hizmetkâr Liderlik - Ruhsal Liderlik - Kuantum Liderlik)

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 143Özet .................................................................................................................................... 143Hizmetkâr Liderlik ............................................................................................................ 144

Hizmetkâr Liderliğin Tanımı ..................................................................................... 145Hizmetkâr Liderlik Modelleri.................................................................................... 146

Patterson Modeli ................................................................................................... 146Winston Modeli ................................................................................................... 148Page ve Wong Modeli ........................................................................................... 149

Eğitim Örgütlerinde Hizmetkâr liderlik ................................................................. 151Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ................................................ 152

Ruhsal Liderlik ................................................................................................................... 155Ruh Kavramı ................................................................................................................ 156Ruhsal Liderlik............................................................................................................. 156Ruhsal Liderliğin Boyutları ........................................................................................ 159Vizyon ........................................................................................................................... 159Adanmışlık ................................................................................................................... 160Umut ve İnanç ............................................................................................................. 160Eğitim Kurumlarında Ruhsal Liderliğin Uygulanması .......................................... 161Ulusal ve Uluslararası Alanda Yapılmış Çalışmalar ................................................ 162

Kuantum Liderlik .............................................................................................................. 163Tarihsel Gelişim ........................................................................................................... 163Kuantum Liderlik Tanımı .......................................................................................... 166Kuantum Liderlik Özellikleri ..................................................................................... 166Eğitimde Kuantum liderlik ........................................................................................ 171

Sonuç ................................................................................................................................... 174Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................. 175Önerilen Okumalar .......................................................................................................... 175Kaynakça............................................................................................................................. 176

xviii Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

5. BÖLÜMLİDERLİK VE ÖRGÜTSEL HİYERARŞİ

(Makro, Mikro ve Örgüt Düzeyinde Liderlik)

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 181Özet .................................................................................................................................... 182Giriş ..................................................................................................................................... 182Hiyerarşik Düzey ve Liderlik Davranışları..................................................................... 186Makro Düzey ..................................................................................................................... 189Orta Düzey ........................................................................................................................ 196Mikro Düzey Liderlik ....................................................................................................... 197Lider-Üye Etkileşimi Kuramı .......................................................................................... 198

Katkı .............................................................................................................................. 202Bağlılık ......................................................................................................................... 203(Duygusal) Etkileşim .................................................................................................. 203Profesyonel Saygı ......................................................................................................... 203

Eğitim Örgütlerinde Mikro Düzey Liderlik: Okul Liderleri ........................................ 205Sonuç ................................................................................................................................... 210Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................. 212Önerilen Okumalar .......................................................................................................... 212Kaynakça............................................................................................................................. 213

6. BÖLÜMLİDERLERİN ETKİLEME TAKTİKLERİ

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 217Özet ..................................................................................................................................... 217Giriş ..................................................................................................................................... 218Etki Kavramı ve Özellikleri ............................................................................................. 219Etki Kavramının İlişkili Olduğu Bazı Kavramlar .......................................................... 220

Etki ve Güç ................................................................................................................... 220Etki ve Otorite .............................................................................................................. 221Etki ve Politika ............................................................................................................. 222Etki ve Verimlilik ......................................................................................................... 222

Liderlerin Etkileme Taktikleri ......................................................................................... 223Liderlerin Etkileme Taktikleri Seçimlerinde Önemli Olan Faktörler ........................ 231

Bireysel Faktörler......................................................................................................... 231Örgütsel Faktörler ....................................................................................................... 233

xixİçindekiler

Etkileme Taktiklerinin Çıktıları ...................................................................................... 235Eğitim Örgütlerinde Etkileme Süreci ............................................................................. 236Sonuç ................................................................................................................................... 239Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................. 239Önerilen Okumalar ........................................................................................................... 239Kaynakça............................................................................................................................. 240

7. BÖLÜMLİDERLİK VE TOPLUMSAL DEĞİŞME

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 245Özet .................................................................................................................................... 246Giriş ..................................................................................................................................... 246Değişim Nedir? .................................................................................................................. 246

Toplumsal Değişme ..................................................................................................... 247Büyüme ......................................................................................................................... 248Evrimsel İlerleme ........................................................................................................ 248İleriye Doğru Gitme .................................................................................................... 249Modernleşme ............................................................................................................... 249Devrim .......................................................................................................................... 250

Sosyolojik Paradigmalar ve Değişim .............................................................................. 251Radikal Yapısalcı Paradigma ............................................................................................ 251Yapısalcı Paradigma .......................................................................................................... 252Yorumlayıcı Paradigma .................................................................................................... 252

Yorumlayıcı Paradigma:Fenomenolojik Sembolik Etkileşim Yaklaşım ............... 253Yorumlayıcı Paradigma: Etnometodolojik Yaklaşım .............................................. 253

Radikal Hümanist Paradigma .......................................................................................... 254Değişim Felsefelerinin Tarihi Analizi ....................................................................... 255

Klasik Devirli Kuramlar ................................................................................................... 255Aristo’nun Devlet Gelişimi Kuramı .......................................................................... 255Augustinian’ın Kötümser Düşüncesi ........................................................................ 256

İyimser Düşüncenin Etkileri ............................................................................................ 25619 ve 20. Yüzyıl Evrimsel Kuramları ............................................................................... 25720 ve 21. Yüzyıl Değişim Kuramları ................................................................................ 258

Yapısal Fonksiyonalizm .............................................................................................. 258Modernleşme Kuramı ................................................................................................. 259İnsan Sermayesi Kuramı ............................................................................................. 260

xx Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

Marksist Kuramlar ...................................................................................................... 260Bağımlılık Kuramı ....................................................................................................... 261Kurtuluş Kuramı .......................................................................................................... 262Post-Modern Kuram ................................................................................................... 262

Gelişimin Ölçütleri ........................................................................................................... 264Eğitimin Gelişme Olgusunda Oynadığı Anahtar Rol ................................................... 266İyimser Görüş .................................................................................................................... 267Kötümser Görüş ................................................................................................................ 267Eğitim Reformları İçin Stratejiler .................................................................................... 268

Reform .......................................................................................................................... 268Eğitim Reformu ........................................................................................................... 268

Eğitim Reformları Kuramları ........................................................................................... 269Eğitim ve Politik Değişim ................................................................................................. 271

Politik Toplumsallaşma .............................................................................................. 271Politik Elitlerin Seçimi ve Eğitimi ............................................................................. 272Politik Bütünleşme ve Ulusal Politik Bilincin Oluşturulması ............................... 273Liderliğin Toplumsal Değişimdeki Önemi .............................................................. 273

Bireysel Değerler ................................................................................................... 276Grup Değerleri ...................................................................................................... 276Topluluk Değerleri ................................................................................................ 276

Sonuç ................................................................................................................................... 277Bölüm Tartışma Soruları .................................................................................................. 278Önerilen Okumalar .......................................................................................................... 278Kaynakça............................................................................................................................. 279

8. BÖLÜMYARATICILIK, İNOVASYON VE OKUL LİDERLİĞİ

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 283Özet ..................................................................................................................................... 283Giriş ..................................................................................................................................... 284İnovasyon ve Yaratıcılık Bağlamında Liderlik ............................................................... 285Liderlikte İnovasyon Süreci .............................................................................................. 288İnovasyon Sürecinde Lider Profilleri ve Göreve Uyarlanma ...................................... 295Okul Liderlerinin Kariyer Evrelerinin İnovasyon Sürecine Etkisi .............................. 297İnovasyona Öncülük Eden Mentör Liderler .................................................................. 302

xxiİçindekiler

Okullarda İnovasyon Gerçekleştirme Süreci ................................................................ 305İnovasyon Sürecinde Deneyim Paylaşımı ve Öğrenme Toplulukları ........................ 309Eylem Araştırması ............................................................................................................. 313Sonuç ................................................................................................................................... 318Bölüm Tartışma Soruları .................................................................................................. 319Önerilen Okumalar ........................................................................................................... 319Kaynakça............................................................................................................................. 320

9. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİNDE ETİK, DEĞERLER VE LİDERLİK

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 323Özet ..................................................................................................................................... 324Giriş ..................................................................................................................................... 324Etik, Değer ve Bazı İlişkili Kavramlar ............................................................................. 326

Etik ................................................................................................................................ 326Etik Kuramları ............................................................................................................. 327

1. Teleolojik (Sonuçsalcı) Etik ............................................................................. 3272. Deontolojik Etik ................................................................................................ 328

Değer ............................................................................................................................ 328Ahlak ............................................................................................................................. 329Etik ve Ahlak İlişkisi ................................................................................................... 330

Eğitimde Etik, Ahlak ve Değerler .................................................................................... 331Değerlere Dayalı Yönetim ................................................................................................ 332Etik ve Değerlere Dayalı Liderlik Yaklaşımları .............................................................. 335Etik İlke ve Değerlere Gerçek Bağlılık: Enron Örnek Olayı ........................................ 338Değer Üreten Bir Örgüt Olarak Okul ............................................................................ 339Eğitim Yönetiminde Etik .................................................................................................. 340Eğitim Yönetiminde Etik Dışı Davranışlar .................................................................... 343Medyaya Yansıyan Eğitim Yönetimi ile İlgili Etik Dışı Haberler ................................ 344Sonuç ................................................................................................................................... 346Bölüm Tartışma Soruları .................................................................................................. 347Önerilen Okumalar ........................................................................................................... 347

Kaynakça............................................................................................................................. 347

xxii Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

10. BÖLÜMKÜLTÜREL FARKLILIKLAR VE LİDERLİK

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 351Özet ..................................................................................................................................... 351Giriş ..................................................................................................................................... 352Kültürel Farklılıkları Anlamak ........................................................................................ 353Kültürel Farklılıkların Temelleri ..................................................................................... 354Farklı Kültürlerin Yapısal Özellikleri .............................................................................. 361Kültürün Boyutları ............................................................................................................ 364Farklı Kültürlerde Liderlik ............................................................................................... 367

Kültürel Farklılıklar ve Liderlik Tarzları .................................................................. 368Farklı Kültürlerde Etkili Liderlerin Özellikleri ........................................................ 371

Sonuç ................................................................................................................................... 375Bölüm Tartışma Soruları ................................................................................................. 375Önerilen Okumalar .......................................................................................................... 376Kaynakça............................................................................................................................. 376

11. BÖLÜMEĞİTİM YÖNETİMİ PROGRAMLARINDA LİDERLİK

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 379Özet .................................................................................................................................... 380Giriş ..................................................................................................................................... 380Eğitim Yönetimi Alanının Ortaya Çıkışı ve Alanda Meydana Gelen Değişmeler ... 381Eğitim Liderleri Yetiştirme Çabaları .............................................................................. 384Dünyanın Çeşitli Ülkelerinde ve Türkiye’deki Eğitim Yönetimi Programlarından Örnekler .............................................................................................................................. 389Sonuç ................................................................................................................................... 396Bölüm Tartışma Soruları .................................................................................................. 399Önerilen Okumalar .......................................................................................................... 399Kaynakça............................................................................................................................. 400

xxiiiİçindekiler

12. BÖLÜMLİDERLİK VE KADIN

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 405Özet ..................................................................................................................................... 406Giriş ..................................................................................................................................... 406Toplumsal Cinsiyet Kavramı ve Dünya Genelinde Kadının İş Yaşamına Yansımaları ................................................................................................... 407Türkiye’de Kadının İş Yaşamındaki Yerine Genel Bakış ............................................... 408Dünyada ve Türkiye’de Kadın Liderler: Yönetici Koltuğundaki Kadınlar Üzerine Sayısal Bir Analiz ................................................................................................ 41021. Yüzyılda Liderlik ve Değişen Lider Özelliklerinin Kadınlar Açısından Değerlendirilmesi .............................................................................................................. 412Liderliğin Cinsiyeti Var Mıdır?: Cinsiyet Rolleri ve Liderlik Açısından Değerlendirilmesi ........................................................................................... 414Liderliğe Giden Yolda Cinsiyete Bağlı Eşitsizlikler ve Cam Tavan Olgusu................ 416Cam Tavanı Kırmak Mümkün mü?: Dünya’da ve Türkiye’de Başarılı Kadın Liderler Üzerine ....................................................................................... 419Dünya Tarihine Yön Veren Kadın Liderler .................................................................... 420Sonuç ................................................................................................................................... 422Bölüm Tartışma Soruları .................................................................................................. 422Önerilen Okumalar ........................................................................................................... 423Kaynakça............................................................................................................................. 423

13. BÖLÜM DÜNYADA VE TÜRKİYE'DE LİDERLİK ÖRNEKLERİ

Bölümün Amacı ................................................................................................................ 427Özet ..................................................................................................................................... 427Sezar .................................................................................................................................. 428Attila .................................................................................................................................. 431Cengiz Han ......................................................................................................................... 434Fatih Sultan Mehmed ........................................................................................................ 437Napolyon Bonaparte ......................................................................................................... 443Mustafa Kemal Atatürk ..................................................................................................... 446Sonuç ................................................................................................................................... 453Bölüm Tartışma Soruları .................................................................................................. 453Önerilen Okumalar ........................................................................................................... 454Kaynakça............................................................................................................................. 454

1. BÖLÜM

“Liderlik tıpkı güzellik gibidir tanımlanması zordur,ama karşılaşıldığında hemen anlaşılır.”

Warren Bennis

Bölümün Amacı

Bu bölümün amacı liderlik kavramını, liderliğin doğasını, kapsamını ve li-derlik ile yöneticilik arasındaki farkı betimlemektir. Bu bölümün sonunda oku-yucular,

1. Lider ve liderlik kavramlarını açıklar.

2. Liderliğin doğasını ve kapsamını kavrar.

3. Liderlik ve yöneticilik arasındaki farkı anlar.

Özet

Liderliğin tarihsel gelişimi incelendiğinde hemen her çağda toplumların li-derlere ihtiyaç duydukları ve bu liderlerin tarihin dönüm noktalarını oluştura-cak kararlar alarak toplumlarını etkiledikleri anlaşılmaktadır. Liderlik her çağda farklı özellikler taşıyarak kendini göstermiştir. Liderler toplumda bazen en güçlü bazen en akıllı bazen en bilgili bazen de en karizmatik kişiler olarak tanımlanmış-tır. İnsanlık tarihinin ilk dönemlerinde topluma liderlik etmenin ölçütü daha çok, güç ve cesaret gibi kişisel özelliklere bağlıydı. Günümüz modern toplumlarında ise liderlik için aranan özellikler çeşitlilik ve değişiklik göstermiştir. Günümüzde ise beklenen özellikler bilgi ve yetenek olmuştur. Lider ve yönetici kavramlarının

LİDERLİĞE GENEL BİR BAKIŞ

Prof. Dr. Nezahat GÜÇLÜGazi Üniversitesi

benzerliği ve farklılığı konusunda değişik görüşler bulunmaktadır. Lider ve yöne-tici arasındaki temel fark güç ve otorite kaynaklarıdır. Lider gücünü, izleyenleriyle arasındaki etkileşimin kalitesinden ve yoğunluğundan alırken; yönetici, bulundu-ğu makamdan, statüden ve yasal güç kaynağı otoritesinden alır. Ancak örgütlerin başarısı için liderlik ve yönetim birbirini tamamlayıcı olmalıdır. Bu bölümde li-derliğin doğası ve kapsamı incelenecek, liderlik kavramı tanımlanacak ve liderlik-le yönetim farkı ortaya konacaktır.

Anahtar Sözcükler: Liderlik, liderliğin doğası, liderliğin kapsamı, yöneticilik

Liderliğin Doğası ve Kapsamı

Liderlik insanlar arasında uzun süredir heyecan yaratan bir konudur. Lider-lik, güçlü ordulara komuta eden, parıldayan gökdelenlerin üzerinden imparator-lukları yöneten ya da ulusların kaderini şekillendiren güçlü ve dinamik bireyle-rin görüntülerini çağrıştırır. Yaygın olarak liderlere duyulan hayranlık, herkesin hayatına dokunmasının yanı sıra gizemli bir süreç olmasından kaynaklanıyor olabilir. Neden Hz. Muhammed, Gandhi gibi bazı liderler, yoğun bir şevk ve öz-veriye ilham kaynağı oldu? Julius Sezar, Büyük İskender gibi bazı liderler, büyük imparatorlukları nasıl kurdular? Liderlikle ilgili bu tür sorular uzun yıllar tartışma konusu olmuştur (Owen vd., 2007; Yukl, 2010).

Liderlik insanlar birbiriyle iletişime geçtiğinden beri ekonomik ve sosyal yapıları ne olursa olsun her kültürde var olagelmiştir. Antik dönemlerde liderlik büyük kitleler üzerinde etkisi olan kişiler hatta mitolojik tanrılarla özdeşleştiril-miştir. Mısır ve Antik Çin’de de liderlik kavramına rastlanmıştır. Liderlik ilk kez Platon tarafından “Çevreyi dolaşarak yönetmek” şeklinde adlandırılmıştır. Kse-nophon tarafından yazılan “Cyropaediaise” liderlik üzerine yazılmış ilk sistemli kitaptır (Şahne ve Şar, 2015).

Aydınlanma çağına kadar olan süreçte insanlar “seçilmiş/kutsanmış olan” kişinin gücünü Tanrı’dan aldığına inanmaktaydılar. Hatta 16. yüzyılın başlarında Machiavelli liderliği bu kapsamdan çıkarıp, insan aktivitelerinin içine yerleştirdi-ğinde Kilise tarafından mahkum edilmişti (Barker, 2001).

Tarihsel süreç içerisinde eski yönetim ve liderlik teorileri, hayat ve gerçekliğin doğası konusunda yeni düşünce biçimine uygun düşmeyen eski pozitivist bilim ve Newtoncu yaklaşımı içermekteydi. 19. Yüzyıla damgasını vuran bu rasyonel akım, liderlik ve örgüt araştırmalarına da mekanik bir boyut kazandırmıştır. Bu Newton-cu geleneksel mekanik yaklaşım, temel ihtiyaçlardan uzak ve çevresel faktörlere karşı duyarsız bir ‘makine’ gibi iş görmüştür. Bu dönemde yapılan çalışmalar genel

2 Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

itibarı ile kontrole dayalı Taylorist bir yaklaşım içermekteydi. Dolayısı ile de lider kusursuz özelliklere sahip bir yapıya bürünmüştür. Bu liderliğin amacı kurumsal ihtiyaçlara hizmet etmektir. Bu amaca uygun olarak kurumsal bilgi, liderlik teori-sinin gelişimi için bir kaynak olarak görülmektedir. Barker (2001)’a göre, eleştirel felsefeye, tarihe ya da eleştirel bilime karşıt olarak, liderlik teorileri genel anlam-da kurumsal ihtiyaçlara hizmet etmenin dışında başka bir katkı yapamadılar. Bu yönüyle geleneksel bilgiyi oluşturdular fakat bir bilim olarak ortaya çıkamadılar.

Barker (2001), lider merkezli teorilerde liderin, mikro sistemi temsil ettiğini ve görevin liderin doğasını açıkladığını, oysaki liderliğin, sosyokültürel bağlam-dan ve sosyal sistemleri değiştiren, dönüştüren durumsal faktörlerden bağımsız düşünülemeyeceğini belirtir.

Endüstri döneminde bir çok araştırmacı, liderliğin mekanik özellikleri ile il-gilenmekte, Newton’cu liderlik varsayımlarını test etmekteydiler. Newton’cu me-kanik anlayış üzerine kurulmuş olan liderlik yaklaşımlarına göre eğer lider zeki ise örgüt iyi işler anlayışı vardır, tersi bir durumda ise Newton’cu anlayış sınırları içerisinde başka çözümler denenirdi.

Liderlikle ilgili bilimsel çalışmalar 20. Yüzyılda artmaya başlamıştır. Bu araş-tırmaların bir çoğu liderliği belirleyen faktörler üzerinde odaklanmıştır. Son za-manlarda teorisyenler ve uygulayıcılar Kuantum perspektifine önem vermeye baş-lamışlardır. Bu yeni bakış açısı, örgüt ve yönetim anlayışında sağlam temelleri olan Newton’cu anlayışın yerini almaya başlamıştır. Kuantum perspektifi, liderliğin dinamik yönüne vurgu yapmaktadır. Sistemler, kaotik yapılar olarak görülmek-tedir. Bu yaklaşıma göre, değişimim dönüşümü çok karmaşıktır. Var olan sistem yapıları, dönüşüm sistemine girdiğinde eski yapılar kaybolmakta fakat yeni bir bi-çimde tekrar şekillenmektedir. Bu dinamik sistem, içerisinde içsel bir dönüştürme kapasitesine sahiptir. Bu dönüşüm kestirilebilir olmakla birlikte tahmin edilemez bir yapıdadır (Barker, 2001).

Alanyazın incelendiğinde liderliğe farklı anlamlar yüklendiği ve liderliğin de-ğişik yönlerinin açıklandığı görülmektedir. Sergiovanni (2001), liderliğin hem stil hem de anlam yönünün olduğunu, bunların birbirinden ayrı düşünülemeyeceğini belirtmektedir. Liderin etkililiği kendi rol seti içinde, anlamlı eylemler yapabilme yeteneğine bağlıdır. Davranışı değiştirmeye değil belki diğerlerine ne yaptıklarını anlamalarına, özellikle de davranışlarını anlamlandırma konusunda iletişim kura-bilmelerine vurgu yapmaktadır.

Koestenbaum’a (2002) göre, liderliğin hem kişisel hem de stratejik yönü bu-lunmaktadır - biri sağ beyin, diğeri sol beyin; biri ağır başlı (tough minded), di-ğeri yumuşak başlı (tender-minded). Liderliğin kişisel yönünün, stratejik yönünü

Liderliğe Genel Bir Bakış 3

desteklemesi gerekmektedir. İyi bir strateji, parlak bir beyin tarafından üretilir ve güçlü bir karakter tarafından uygulanır. Liderliğin kişisel yönü genellikle ihmal edilmekte, yeterince ciddiye alınmamakta, eksik beslenmekte ve profesyonel bağ-lamda eksik ele alınmaktadır.

Koestenbaum (2002) aynı zamanda liderliği felsefi yönden ele almakta, lider-liğin, bireyde bağımsız olma ile sorumlu olma arasında bir ikilem yarattığını ifade etmektedir. Koestenbaum (2002) bu konudaki düşüncelerini şöyle ifade etmekte-dir (s. 6):

Bağımsız olma ile sorumlu olma, madalyonun iki ayrı yüzü gibidir. Bu kavramlar, felsefi, teolojik, hatta politik kavramlardır, ancak bilimsel olduğunu söyleyemeyiz. Bağımsız olmayı veya sorumlu olayı denerken kendimize karşı açık olmalıyız. Özellikle, öncü olmak, kişisel sorumluluk ve hesap verebilirlik kavramlarının anlamlarını bilmeyi gerektirir. Eylem veya eylemsizliklerinin sonuçlarını, çocuklarımız gibi görmemiz gerekir: Onları biz dünyaya getirdik, onlar bizim devamımızdır, onların sorumlu-luğunu alırız, ancak onlar kendi hayatlarını yaşarlar. Bağımlılık ve pater-nalizm, sadece acı birer yanılsamadır. Gerçek dünya bağımsız bireyler için yaratılmıştır. Buna karşın, liderlik yapmak, isteklerine ulaşmak demektir. Lider olmak, bir başlatan kişi olarak bağımsızlığının gücünü ve varlığını öne sürmek demektir. Lider olmak, arzularının sorumluluğunu almak de-mektir. Geri dönme özgürlüğünün olmadığı bir dünyaya doğmuş olmak ve deterministik doğal ve sosyal yasalar tarafından yönetilen bir dünyada yaşıyor olmak, mutlak özgürlüğün iki temel sınırlayıcısıdır. Bu iki sınırlılık içinde kendin için oluşturduğun özgürlük alanı, kişiliğini gerçekleştirme-deki derin anlayışını ve iyi lider olmanı etkileyecek temel kaynak olacaktır.

Kets de Vries (2007) ise, liderliğin psikolojik yönüne vurgu yapmaktadır. Li-derliğin anlaşılması için, doğrudan gözlemlenebilir olan şeylerin ötesine geçilmesi gerektiğine işaret ederek bilinçdışı ve gözle görülemeyen psikodinamik süreç ve yapıların dikkate alınması gerektiğini belirtmektedir. Örgütsel analizde karmaşık klinik boyutun ihmal edilmesi, örgütsel yaşam hakkında eksik bir anlayışı bera-berinde getirir. Göka (2011) da benzer şekilde liderliği psikolojik bağlamda ele almakta, grup davranışları ile liderliği açıklamaya çalışmaktadır. Göka, (2011), bir toplumun ihtiyaçlarını belirleyen ve o toplumun uzun tarihi boyunca önemli öl-çüde geçerliliğini koruyan bir ana çerçevenin olduğunu iddia etmektedir. Bu çer-çeve, değişime oldukça dirençli davranış kalıpları oluşturan grup davranışlarıdır. Lidere, grup davranışları bağlamında karizma atfedilmektedir.

4 Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama

Liderlik politik bağlamda ele alındığında, liderliğin bir güç mücadelesi, bir etkileme sanatı olduğu söylenebilir. Güç kavramı genellikle otorite ile birlikte kul-lanılmaktadır. Güç kavramı, örgütteki insanların birbirini nasıl etkilediğini anla-mayı kolaylaştırmaktadır (Pfeiff er, 1999). Bir tarafın (kişi, grup ya da örgütün), diğer tarafı etkilemesi anlamını ifade etmektedir. Gücün kullanımı ise durumsal şartlara göre dinamik bir değişkenlik göstermektedir. Liderliğin en önemli belirle-yicilerinden birisi de etkileme becerisidir. Etkileme becerisinin en önemli unsuru, duygulara ve değerlere hitap edebilmektir. Liderler, izleyicilerinin duygu ve değer-lerine hitap ederek, güçlü bir amaç uğruna onları harekete geçirirler (Yukl, 2010).

Yukl’a (2010) göre, liderlik etkililiğinde belirleyici olan üç tür değişken var-dır: (1) liderin karakteri, (2) izleyicilerin karakteri ve (3) durumun niteliği. Bunlar aynı zamanda liderlik teorilerini belirleyen temel değişkenlerdir.

1. Liderin karakteri: Kişisel özellikler (ihtiyaçlar, kişilik, değerler), güven ve iyimserlik, beceri ve deneyim, davranış özellikleri, bütünlük (dürüstlük, değerleri ile tutarlı davranış), etkileme taktikleri, izleyicilerin atfettiği ni-telikler.

2. İzleyicilerin karakteri: Kişisel özellikleri (ihtiyaçlar, değerler, benlik yapı-ları), güven ve iyimserlik, beceri ve deneyim, liderin atfettiği nitelikler, lidere duyulan güven, göreve bağlılık ve çaba, iş ve liderden memnun olma derecesi.

3. Durumun niteliği: Örgütün tipi ve büyüklüğü; liderin pozisyonu, güç ve otoritesi, görev yapısı ve karmaşıklığı, örgütsel bağlılık, örgüt kültürü, çevresel belirsizlikler, dışsal bağımlılıklar, ulusal kültürel değerler.

Liderlik Kavramının Tanımı

Liderlik kavramı etimolojik olarak incelendiğinde; “liderlik etmek”, “lider” ve “liderlik” kelimelerinin Anglo-Sakson kökenli olup,“leadare” kelimesinden türediği görülür. “Leadare” kelimesi, insanları yolculuğa çıkarmak ve onlara bu yolcukta kılavuzluk kapmak anlamına gelmektedir. “Lider” kelimesi ilk olarak Samuel Johnson tarafından 1755 yılında hazırlanan İngilizce sözlükte “kaptan, kumandan, önden giden kimse” olarak tanımlanmış, “liderlik” kelimesi ise ilk kez 1828 yılında Webster Amerikan Sözlüğünde yer almış ve “liderin durumu, koşulları” olarak tanımlanmıştır (Aykanat, 2010, s. 3). Türkçede ise, liderlik keli-mesinin karşılığı olarak “önderlik, han, sultan, şah, padişah” gibi farklı kelimeler kullanılmakla birlikte, günümüzde yaygın kullanılan kavram “liderlik”tir. (Turan ve Bektaş, 2014).

Liderliğe Genel Bir Bakış 5

Çeşitli disiplinlerde liderlik farklı şekillerde tanımlanmıştır. Liderliğin çok fazla tanımı olduğunu söyleyen Bass (1990), liderliğin kavramsal olarak algılan-masındaki farklılığı vurgulamaktadır. Herkes kendi bilgi düzeyi, kültürü ve bakış açısına göre liderliğe farklı anlamlar yüklemektedir. Yaklaşık 3000 çalışmayı in-celedikten sonra Bass (1990) liderliği ‘bir gruptaki üyelerin beklentilerini ve algı-larını, faaliyetin yapısını veya yeniden yapılandırılmasını içeren etkileşim’ olarak tanımlamıştır.

Aydın (2005) insan toplumlarında liderliğin büyük önem taşıdığını, lider ve liderliğe yönelik çalışmaların yoğunluğunun bunun somut bir göstergesi olduğu-nu ifade etmektedir. Hitt, Miller ve Colella (2006) liderliği yön bulma ve izleyen-leri örgütün amaçlarını gerçekleştirme noktasında etkileme süreci olarak değer-lendirmektedir. Bennis (1982) liderliğin işleri doğru yapmak değil, doğru işleri yapmak olduğunu vurgulamakta ve bu doğru işleri örgütün vizyonunu belirleme ve yayma, olumsuz şartlarda dahi örgütün amacına ulaşmasını sağlama, etkili so-nuçlar alabilmek için gerekli kültürü oluşturma ve sürdürme olarak sıralamakta-dır (Akt. Kılınç, 2013).

Bass (1990) liderliği bir grup süreci, bir kişilik meselesi, etkileme, ikna etme, güç ilişkileri, örgütsel amaçlara ulaşma aracı, yapının kurulması ya da tüm bu dav-ranışların bir bileşimi olarak ifade etmektedir.

Harris ve Lambert (2003) liderliği, fikirleri birlikte üretmek, ortak inançlar ve yeni bilgiler ışığında işi anlamlı kılmak ve bu anlayışlardan beslenen eylemler üretmek olarak tanımlamaktadır (Akt. Kılınç, 2013).

Bolman ve Terrence’e (2013) göre liderlik, insanların işlerini yapmak için ih-tiyaçları olan özgürlük ve desteği güvence altına alarak onları kararlara dahil etme yoluyla güçlendirmektir.

Yukl (2010) liderliğin kişilik özellikleri, lider davranışları, etkileşim örüntüle-ri, örgütsel roller, izleyen algıları ve izleyenler üzerinde bırakılan etki bağlamında tanımlanabilen bir kavram olduğunu vurgulamıştır. Bu kapsamda Yukl (2010) li-derlik ile ilgili yapılan tanımların bazılarını şu şekilde sıralamıştır (s. 7):

• Liderlik paylaşılan bir hedefe doğru bir grubun eylemlerini yönlendiren bir bireyin davranışlardır (Hemphill ve Coons,1957, s. 7)

• Liderlik, takipçilerinin isteklerini tatmin etme, ortaya çıkarmak ve artır-mak için kurumsal, psikolojik, politik ve diğer kaynakların kişiler tara-fından harekete geçirilmesidir (Burns, 1978, s. 18).

• Liderlik, bir örgütsel grubun hedefe yönelik aktivitelerini etkileme süre-cidir (Rauch ve Behling, 1984, s. 46 )

6 Eği m Yöne minde Liderlik: Teori, Araş rma ve Uygulama