een zeker pensioen in een onzekere wereld

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer 1 2013-11-27

Algemene Vergadering NVOG Jos Berkemeijer, 27 november 2013

Een zeker Pensioen in een onzekere Toekomst Herstel van Vertrouwen

Agenda


Vertrouwen

Pensioenontwikkelingen

Nieuw Pensioencontract

Pensioenfundamenten

Conclusies

Vragen/Discussie

Vertrouwen Uw vertrouwen?


De Economie, Uw Pensioen? Pensioenzekerheid?

Vertrouwen CBS Consumentenvertrouwen 1972-2012


Bron: CBS 2013

http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=7388PCR&D1=0,12,18,113-117&D2=2,6,10,14,18,22,26,30,34,38,42,46,51,56,70,87,104,121,138,155,172,189,206,223,240,257,274,291,308,325,342,359,376,393,410,427,444,461,478,495,512&HDR=T&STB=G1&VW=T

Vertrouwen CBS Consumentenvertrouwen 2013


Bron: CBS 2013

http://statline.cbs.nl/StatWeb/publication/?DM=SLNL&PA=7388PCR&D1=0,12,18,113-117&D2=2,6,10,14,18,22,26,30,34,38,42,46,51,56,70,87,104,121,138,155,172,189,206,223,240,257,274,291,308,325,342,359,376,393,410,427,444,461,478,495,512&HDR=T&STB=G1&VW=T

Vertrouwen Het vertrouwen van Europeanen in Europa


Vertrouwen In de financiële Sector


Bron: MarketResponse 2013

Genoemde Opvallende oorzaken • Verzekeraars: Producten • Pensioenfondsen: Risicovol Gedrag • Banken: Schuld aan Crisis

Onderzoek MarketResponse (2013)

http://www.marketresponse.nl/wp-content/uploads/2013/08/MarketResponse.Vertrouwen.InFinance.pdf



Pensioenontwikkelingen 2003-2013


• 2003: BPF’en: Van het eindloon naar middelloon

• 2005: Introductie ‘eigen bijdrage’ werknemers

• 2006: Afschaffing VUT en vroegpensioen

Pensioengerechtigde leeftijd van 62 naar 65

• 2008: Bevriezing indexatie voor drie jaar

• 2013: Kortingen, meer korting dreigt

• 2013: AOW- leeftijd van 65 jaar naar 65 jaar en 1 maand

Pensioenontwikkelingen 2014 en verder


Maximale Opbouw P/J Jaar Middelloon Eindloon 2013 2,25% 2,00% 2014 2,15% 1,90% 2015 1,75% 1,55%

• AOW - 2014-2021: AOW getrapt naar 67 in 2021 (wetsvoorstel) - 2022 en verder: AOW gekoppeld aan levensverwachting

• Aanvullende Pensioenen 2014-2015 - Beperking Pensioenopbouw algemeen - Beperking opbouw als Inkomen > € 100.000 - Pensioenrichtleeftijd 67 jaar

• 2014….. - Nieuw Pensioencontract , Financieel Toetsingskader (FTK) - Wet Versterking Bestuur Pensioenfondsen - Wordt ons Pensioen meer onzeker? - Verdergaande bezuinigen en fiscalisering AOW, BTW?

Pensioenontwikkelingen Maatschappelijk en Economisch Perspectief


• Aanhoudende economische crisis

• Laag renteniveau, meer beleggingsrisico’s

• Wereldwijd oplopende schuld, risico van hyperinflatie

• Onvoldoende arbeidsparticipatie, hoge werkeloosheid

• De gemiddelde levensduur blijft toenemen

• De samenleving vergrijst, ontgroent en diversifieert

• Toenemende behoefte: Arbeidsmobiliteit en arbeidsflexibiliteit

• Internationalisatie, Europa, meer toezicht, strengere wetgeving

Pensioenontwikkelingen Pensioen- en Beleggingsbubbels


Hoeveel “bubbels” zitten er in een fles Champagne?

Pensioenontwikkelingen Economie: Wereldwijde Schuldbubbels


Pensioenontwikkelingen Ons Pensioenstelsel ‘At Risk’


27-11-2013 13

• Werkgevers willen minder risico lopen;

• Risico’s verschuiven naar werknemers

• Overheidstekort terugdringen: besparen op pensioen en zorg

• Solidariteit onder druk Discussie over doorsneepremie, verplichtstelling

• Pensioenfondsen ‘vergrijzen’ en ‘verslapen’

• Nieuwe (individuele) pensioensystemen (PPI), Multi OPF

• Beschikbare premie systemen (DC, CDC) winnen terrein

• Aanhoudende aandacht: Houdbaarheid publieke stelsel (AOW, Zorg)

• Internationale wetgeving stelt hogere eisen: Witboek, Overdraagbaarheid, ‘Holistic Balance Sheet’ IORP : 99,5% Zekerheid? QIS studies: ca. € 150 - 200 mlrd ‘tekort’

• Gebrek aan: vertrouwen, Transparantie, Communicatie

Pensioenontwikkelingen Ons Pensioenstelsel ‘In Beweging’


27-11-2013 14

• Pensioen meer afstemmen op Pensioenbehoefte? • Werkbelasting afstemmen op belastbaarheid werknemer? • Gradueel met pensioen i.p.v. één pensioendatum • Inkomensbehoefte na leeftijd 85:

‒ Is levenslange indexatie wel nodig? ‒ Gericht op Zorg naast Inkomen

• Vraag: Is er behoefte aan een simpele oudedagsrekening?

Op basis van: • Behoud van solidariteit • Bodem-zekerheid • Flexibele aanwending voor

Pensioen, Ziekte, Zorg

Pensioenontwikkelingen Dekkingsgraad Pensioenfondsen NL


Reservetekort

Dekkingstekort

Bron: DNB

http://www.statistics.dnb.nl/index.cgi?lang=nl&todo=Pen2

Pensioenontwikkelingen Beleggingen en Verplichtingen


Pensioenontwikkelingen Dekkingsgraad Internationaal


Index

L =Liabilities: +113%

A = Assets: +60.5%

A/L = -24.7%

Global DB Asset/Liability Indicator

Source: Towers Watson a.o.

http://www.towerswatson.com/en/Insights/IC-Types/Survey-Research-Results/2013/01/Global-Pensions-Asset-Study-2013



Pensioenontwikkelingen Beleggingen: Rendement Pensioenfondsen I


N.B. Rendementen 2011 en 2012 zijn niet door DNB gepubliceerd Bron: DNB

http://www.rijksoverheid.nl/bestanden/documenten-en-publicaties/rapporten/2011/11/29/rapport-beleggingsopbrengst-pensioenfondsen-2000-2010/rapport-beleggingsopbrengst-pensioenfondsen-2000-2010.pdf

Pensioenontwikkelingen Beleggingen: Rendement Pensioenfondsen II


Rendement

Jaar ABP PFZW

2008 -20,2% -20,5%

2009 20,2% 17,6%

2010 13,5% 12,6%

2011 3,3% 8,4%

2012 13,7% 13,4%

Gemiddeld 5,0% 5,3% Gemiddeld o.b.v. samengestelde interest

Nabije Toekomst?

40% vastrentend à 3% 1,2% 60% zakelijk à 6% 3,6% Totaal 4,8%

Pensioenontwikkelingen Beleggingen: Beleggingen in het Buitenland


Pensioenontwikkelingen DNB Indexatie Evaluatie 2008-2013


Conclusies

• Volledige duurzame indexatie van pensioen blijkt niet haalbaar

• DNB Advies: Voorkom Zig-Zag Beleid, d.w.z. Indexatie gevolgd door pensioenkorting.

Bron: DNB

DNB Terugblik 2008-2013

Deelnemers Pensioen-gerechtigden

Prijsinflatie 8,84% 8,84% Indexatie 3,50% 3,10% Korting -1% -1% Indexatie - Korting 2,50% 2,1% Tekort 6,34% 6,7% IndexatieKracht 28% 24%

http://www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/dnbulletin-2013/dnb286393.jsp

Pensioenontwikkelingen Nederland wordt steeds ouder


Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder I. Bij de invoering van de AOW in 1957 II. Anno 2013 III. in 2040 (prognose)

: ….% : ….% : ….%

Pensioenontwikkelingen Nederland wordt steeds ouder


Hoeveel % van de bevolking is 65 jaar of ouder I. Bij de invoering van de AOW in 1957 II. Anno 2013 III. in 2040 (prognose)

: 9% : 17% : 26%

Pensioenontwikkelingen Inschatting Toekomsige Levensverwachting

NVOG Algemene Vergadering -- Presentatie Jos Berkemeijer 24 2013-11-27 Presentatie Actuarieel Podium - Jos Berkemeijer - © 2013 Symetrics 24 2013-10-01

Levensverwachting

N e d e r l a n d

Verwachting

Pensioenontwikkelingen Langer Leven: AOW Consequenties


Pensioenontwikkelingen Langer Leven: AOW Prognose Lange Termijn


Regeerakkoord Wetsvoorstel Maart 2014

Pensioenontwikkelingen AOW Prognose Lange Termijn, Alternatieve Visie


Pensioenontwikkelingen Kosten: Besparingsmogelijkheden


Rapport "Werk in uitvoering bij pensioenfondsen 2012" LCP

• Totale kosten pensioenfondsen: Ca. € 5 à € 6 miljard per jaar

• Dit is ca. 20% van de totaal verschuldigde pensioenbijdrage

• Vermindering van deze kosten met 1 basispunt (0,01%): kostenbesparing van € 90 miljoen per jaar

• Daling van vermogensbeheerkosten met 25 basispunten (0,25%) kan in 40 jaar tijd leiden tot een 10% verhoging van pensioenen.

Bron: Rapport LCP

http://www.lcpnl.com/nl/nieuws-en-publicaties/publicaties/2012/onderzoek-uitvoeringskosten-pensioenfondsen-2012

Nieuw Pensioencontract ‘Tussenvariant’ als Oplossing


Uitgangspunten ‘Tussenvariant’

‒ Combinatie Nominaal & Reëel contract

‒ Ambitie: ‘Geïndexeerde’ pensioentoezegging

‒ Eén eenduidig Financieel Toetsingskader (FTK)

‒ Invaren van oude (nominale) pensioenrechten is niet meer noodzakelijk

‒ Stabiele kostendekkende premie door o.a. 10-jaars rentemiddeling

‒ Toepassing van spreidingsmethodiek (10 jaar) voor financiële schokken

‒ Transparantie (vooraf) en beleid over risico-verdeling, bufferbeleid, indexatie en kortingen

‒ Robuuste sturingselementen. Van ‘dagkoersen’ naar ‘gemiddelde 10-jaars koersen’

Opmerkingen, Aandachtpunten

Voorkomt complexiteit

Fondseigen Indexatiebeleid

Overzichtelijk, Efficiënt

? Borging nominale zekerheid?

! Solidariteit rechten Oud/Nieuw

? Voldoende stabiel? Inkoop nominale opbouw voldoende?

? Communicatie getoetst? Toekomstige onzekerheid?

Bevordert draagvlak solidariteit en duurzaamheid van regeling

Voorkomt ‘zigzagbeleid’ van indexatie en kortingen

Pensioenfundamenten Zekerheid: Pensioen = Vertrouwen


Bron: Hein de Kort en de Pensioencrisis

http://beleggenopdegolven.blogspot.nl/2011/09/hein-de-kort-en-de-pensioencrisis.html

Pensioenfundamenten Zekerheid


97,5% zekerheid betekent : 1. Dat als mijn pensioen € 10.000 p/j bedraagt,

daarvan € 9.750 ook echt zeker is 2. Dat het 97,5% zeker is dat ik mijn pensioen

van € 10.000 p/j ook echt volledig krijg 3. Dat mijn pensioenfonds met 97,5% zekerheid voorkomt dat de

dekkingsgraad binnen 1 jaar onder de 100% terecht komt 4. Dat mijn pensioenfonds gemiddeld 1 keer in de 40 jaar een

dekkingsgraad van minder dan 100% heeft

Meer Informatie: UvA Zekerheidsmaatstaf

97,5%

http://www1.fee.uva.nl/ke/act/people/Willemse/Zekerheidsmaatstaf I.pdf

Pensioenfundamenten Zekerheid: Rendementszekerheid


Pensioenfundamenten Solidariteit: Verplicht?


Bron: Pensioenfederatie 2013

Survey Pensioenfederatie 2013

http://www.pensioenfederatie.nl/Document/Presentaties/20131107_LucyKok.pdf#!

Pensioenfundamenten Solidariteit: Tussen Jong & Oud?


Bron: Pensioenfederatie 2013

Survey Pensioenfederatie 2013

http://www.pensioenfederatie.nl/Document/Presentaties/20131107_LucyKok.pdf#!

Pensioenfundamenten Solidariteit: Transparantie & Bestuurbaarheid


1. Solidariteit als basis: essentieel voor een goed pensioen 2. Solidariteit eis: Transparant en Bestuurbaar 3. Principes van solidariteit: Beschrijven.

Daarbij kan onder meer gedacht worden aan:

Beleggingssolidariteit

Werkgever-Werknemer-solidariteit

Indexatiesolidariteit (actieven, gepensioneerden/slapers)

Generatie-solidariteit

Inkomenssolidariteit

Sterftesolidariteit (langleven en nabestaanden)

Garantiesolidariteit (pensioen-bodem)

Default-solidariteit (verdeling bij faillissement werkgever)

Life-cycle-solidariteit

Gender-solidariteit (man/vrouw)

Pensioenuitruil-solidariteit

Product-solidariteit

Pensioenfundamenten Langleven Solidariteit


Pensioenfundamenten Communicatie: Hoe het niet moet…..


2007 2009 2013

Indexatielabel

Pensioenfundamenten Communicatie: UPO in de ‘Tussenvariant’ …


Conclusies


I. Het beoogde nieuwe Financieel Toetsingskader:

• Biedt een goed uitgangspunt voor evenwichtig nieuw pensioencontract voor zowel jongeren, ouderen als gepensioneerden

• Stelt solidariteit, stabiliteit, transparantie en stuurbaarheid centraal

• Moet nog verder uitgewerkt worden:

• 10-jaars spreidingsmethodiek?, Waardeoverdracht?, Inhaalindexatie? • Verankering van de Nominale zekerheid (97,5%), Bodemzekerheid? • Hoe een stabiele inkoop- en kostendekkende premie te definiëren? • Hoe om te gaan met lange termijn pensioenprognose onzekerheidsinterval? • Toetsing van communicatie (UPO nieuwe stijl)

• Pensioen blijft onzeker en is NIET kortingsrisico-vrij: Beleggingsrisico, Langer leven, IORP / Solvency wetgeving

• Blijft onder grote druk staan: Druk overheidstekort, DC-trend, Individualisering

II. De AOW-Leeftijd zal naar verwachting oplopen naar 70-75 jaar in 2045

III. Aanvullend pensioen (Tweede Pijler) dient goed aan te sluiten op AOW en Zorg

Vragen/Discussie


een zeker pensioen in een onzekere wereld

Education