梵文『般若心経』(小本)の「空」repo.komazawa-u.ac.jp/opac/repository/all/29793/jbk068...梵文『般若心経』(小本)の「空」...
TRANSCRIPT
- 230 -
硏 要 號
梵文『般若心経』(小本)の「空」
金 沢 篤
0.
1.
2.
3.
4.
0.はじめに
1884 17
Max Müller Nanjio Bunyiu
2
3
- 229 -
1.「空」というもの
X
X is
empty. X is emptiness. empty emptiness
X
- 228 -
X X
zUnya
empty J. Gonda
aputrasya gRhaM zUnyam 4 .
aputra
gRha
aputram
zUnya5
zUnya
- 227 -
aputrasya
gRhaM zUNyam.
gRhasya zUnyatA.
gRha
zUnyatA
emptiness
zUnyatA
zUnya
zUnya
6
- 226 -
2. 梵文『般若心経』の「空」
[1960] 7
A
B
A
namas sarvajJAya.
Arya-avalokitezvaro bodhisattvo gaMbhIrAyAM prajJApAramitAyAM caryAM caramANo
vyavalokayati sma: i paJca skandhAs, tAMz ca svabhAva- ny n pazyati sma , iha
zAliputra ii rUpaM nyat , nyat ^eva rUpam , rUpAn na pRthak nyat , nyat y na pRthag rUpam. yad rUpaM sA nyat , yA nyat tad rUpam, evam eva vedanA-
saMjJA-saMskAra-vijJAnAni. iha zAriputra iii sarva-dharmAH nyat -lakSaNA anutpannA
amala-avimalA na^UnA na paripUrNAH. tasmAc chAriputra iv nyat y M na rUpaM na vedanA na saNjJA na saMskArA na vijJAnaM, na cakSuH-zrotra-ghrANa-jihvA-kAya-
manAMsi, na rUpa-zabda-gandha-rasa-spraSTavya-dharmAH, na cakSur-dhAtur yAvan
na mano-vijJAna-dhAtuH. na vidyA na^avidyA na vidyA-kSayo na^avidyA-kSayo yAvan
na jarA-maraNaM na jarA-maraNa-kSayo na duHkha-samudaya-nirodha-mArgA, na
jJAnaM na prAptiH. tasmAd aprAptitvAd bodhisattvAnAM prajJApAramitAm Azritya
viharaty acitta-AvaraNaH. citta-AvaraNa-nAstitvAd atrasto viparyAsa-atikrAnto niSTha-
nirvANaH. try-adhva-vyavasthitAH sarva-buddhAH prajJApAramitAm Azritya^anuttaraAM
saMyaksambodhim abhisambuddhAH. tasmAj jJAtavyaM prajJApAramitA mahA-mantro
mahA-vidyA-mantro^anuttara-mantro^asama-sama-mantraH sarva-duHkha-prazamanaH
satyam amithyatvAt. prajjApAramitAyAm ukto mantraH. tad yathA:
gate gate pAra-gate pAra-saMgate bodhi svAhA. iti prajJApAramitA-hRdayaM samAptam.
[1960]172-173
- 225 -
B
五蘊皆空 色不異空 空不異色 色即是空 空即是色 諸法空相
空中 無色
[1960]8-12
zUnya zUnyatA
A
zUnya
zUnyatA
zUnya
svabhAva
gRhaM zUnyam.
zUnya
zUnya
svabhAva-zUnya
- 224 -
zUnya/zUnyatA zUnya svabhAva-zUnya
svabhAva
svabhAva
X
X
svabhAva zUnyatA
svabhAva-zUnyatA
i ii iii iv
i pañca skandh s, t MM ca svabh va- ny n pa yati sma
skandha
svabhAva-zUnya
ii r paMM nyat , nyat ˆeva r pam[[ ]]
rUpa zUnyatA
(iii) sarva-dharm HH nyat -lakSSaNN [HH]
dharma lakSaNa
(iv) nyat y MM na r paMM....
rUpa
- 223 -
zUnya zUnyatA
3.梵文『般若心経』(小本)の「空」理解の検証3.0
i
ii iii iv 1884 Max Müller & Bunyiu Nanjio
1 Max Müller & Bunyiu Nanjio <1884>
“...thought thus:’There are the ve Skandhas, and these he considered as by their
nature empty (phenomenal)’... form here is emptiness , and emptiness indeed is form,...all things have the character of emptiness,...in this emptiness there is no
form,... ” pp.48-49
2 <1907>
[1907]241-242
3 <1932>
[1932]8
- 222 -
4 <1932>
[1932]519
5 <1940>
[1940]27-28
6 <1944>
[1944]206
7 <1960>
[1960]9-11
8 <1969>
skandha zUnya
[ ] rUpa
[ ]
lakSaNa
[ ] [1969]50
9 <1971>
[1971]165
- 221 -
10 <1973>
[1973]16
11 <1985>
[1985]146-147
12 <1994>
8
[1994]50,74,107,144
13 <2001>
[2001]8-9
14 <2002>
- 220 -
[2002]120-126
15 <2004>
[2004]86-87
16 9 <2009>
” ”
[2009]<13-17 >
17 <2009>
[2009] 29
3.1
1 i svabhAva-zUnya
skandha
rUpa form dharma thing lakSaNa character
zUnya empty zUnyatA emptiness
210
6
- 219 -
3 14
6
rUpa zUnyatA11
14 12
7
7 rUpa zUnya
zUnyatA
svabhAva-zUnya
skandha rUpa rUpa zUnyatA
svabhAva
svabhAva-zUnya svabhAva
svabhAva
zUnya
svabhAva
zUnya svabhAva zUnya
svabhAva-zUnya
svabhAva zUnya
- 218 -
3.2
skandha 13 zUnya rUpa
zUnya zUnyatA
rUpa-skandha
14
rUpaM zUnyam, yat zUnyaM tad rUpam
rUpaM zUnyatA, zUnyatA^eva rUpam
9
11
rUpa zUnyatA15
16
skandha rUpa
rUpa zUnyatA
rUpa zUnyatA
rUpa form zUnyatA emptiness
- 217 -
rUpa
rUpa
i ii iii iv i iii
skandhaH zUnyaH
dharmasya zUnyatA
svabhAva-zUnya
lakSaNa rUpa zUnyatA
zUnyatA
rUpa rUpa
rUpa
utpalaM nIlam
utpalasya nIlatvam
utpalaM zUnyam utpalasya zUnyatA
rUpa
rUpa zUnyatA rUpaM
zUnyam rUpaM zUnyatA17
rUpa
rUpa-skandha 18
zUnyatA
ii rUpaM zUnyatA. rUpa
- 216 -
zUnyatA
rUpa rUpam zUnyatA
zUnyatA
ahaM brahma^asmi
aham
brahma brahman
asmi as-
19
20
21
rUpa
rUpa rUpa
1 17 rUpa
7 8 10 12 13 16 17 22
15 rUpa rUpa
rUpa
13
[2001]
- 215 -
rUpaM zUnyatA
S.D.Joshi
This
book is importance.
This book is important.
[2001]137-138
rUpaM zUnyatA
S.D.Joshi
rUpa
zUnyatA rUpa
zUnyatA
rUpaM zUnyatA rUpaM zUnyam
S.D.Joshi
rUpaM zUnyatA
- 214 -
S.D.Joshi
rUpa
rUpavat rUpin rUpadhara
rUpa
rUpa
rUpaM zUnyatA
ahaM brahma^asmi
rUpaM zUnyatA
S.D.Joshi
23
rUpaM zUnyatA rUpa
zUnyatA zUnyam
zUnyatA
zUnyatA zUnya
[2001]138
[2001]137
- 213 -
rUpa 10 rUpa
16
zUnyatA
zUnyatA
24 zUnyatA
rUpa
7
rUpa
zUnyatA
- 212 -
[2004]106-109
rUpaM zUnyatA, zUnyatA^eva rUpam
rUpa
zUnyatA
zUnya
zUnyatA
zUnya deva devatA
- 211 -
deva
devatA
25
3.3
iii sarva-dharmAH zUnyatA-laksaNAH sarva-
dharmAH zUnyAH.
rUpa
zUnyatA
zUnyatA rUpa zUnya
zUnyatA sarva-dharmAH
zUnyatA-laksaNAH
sarva-dharmAH zUnyAH.
sarva-dharmANAM zUnyatA
sarva-dharmAH zUnyatA-laksaNAH lakSaNa
sarva-dharmANAM zUnyatA
lakSyate
zUnyatA
rUpa sarva-dharmAH
zUnyAH
zUnyatA lakSaNa
- 210 -
1 17
rUpa 3
zUnyatA
<
> < > < >
3.4
iv
zUnyatAyAM na rUpam.....
zUnyatAyAM na rUpam na
- 209 -
zUnyatA
1 17
NAgArjuna XVIII-5
karma-kleza-kSayAn mokSaH karma-klezA vikalpataH /
te prapaJcAt prapaJcas tu zUnyatAyAM nirudhyate //5// Ms XVIII-5:pp.349-350
CandrakIrti
sa ca^ayaM laukikaH prapaJco niravazeSaH zUnyatAyAM sarva-bhAva-svabhAva-zUnyatA-
darzane sati nirudhyate // (PrasannapadA ad Ms XVIII-5:p.350)
ca sa ayam laukika
prapaJca zUnyatA sarva
bhAva svabhAva-zUnyatA darzana
sati niravazeSa nirudhyate
iv
XVIII-5
4.むすびにかえて
i ii iii iv
skandha
- 208 -
dharma rUpa-skandha
rUpa
zUnya rUpa
zUnyatA
zUnyatA
rUpa26
rUpa-skandha
rUpa-skandha rUpa
rUpaM zUnyatA rUpaM zUnyam
rUpa
rUpaM zUnyatA
rUpa
i paJca skandhAs, tAMz ca svabhAva-zUnyAn pazyati sma
skandha 色蘊 r pa-s. vedan -s. saMjñ -s. saMsk ra-s. vijñ na-s. 空 nyaii rUpaM zUnyatA zUnyatA^eva rUpam [[ ]]
dharma 色 r pa vedan saMjñ saMsk ra vijñ na 空性 nyatiii sarva-dharmAH zUnyatA-lakSaNA[H]
iv zUnyatAyAM na rUpaM....
- 207 -
【テキスト・参考文献】Abhs:AbhijJAnazakuntalA(PischelEd.)
Akbh:AbhidharmakozabhASya by Vasubandhu(PradhanEd.)Hit:Hitopadeza by NArAyaNa(PetersonEd.)
Kss:KathAsaritsAgara(NirNaya.Ed.:1970R)M:MRcchakaTika by ZUdraka(KaleEd.)Ms:MAdhyAmikazAstra by NAgArjuna(PoussinEd.)
Lancaster, Lewis,ed.[1977]:PrajJApAramitA and Related Systems:Studies in Honor of Edward Conze,Berkeley.Müller,Max & Nanjio,Bunyiu[1884]:Anecdota Oxoniensia:Texts, Documents, and Extracts chie y from Manuscripts in the Bodleian and other Oxford Libraries…, Vol.1,Part 3,Oxford.
[1933][1944]
[1959]
[1977]
[1976]
[1973]
[1968]
[1978]
[1971]
[1907]
[1956] 4 2
[1969]
[1983][1985]
[1969]
[1986][2001]
- 206 -
[2003]
[1977]
[2003]
[1960]
[193211??][1941]
[2004]
[1967][1974]
[20090220]
[2008] 35
[1974/1989] J.
[2002]
[20090210]
[19320115]
【註記】1 1982 12
3
4 Gonda
aputrasya gRhaM zUnyaM san-mitra-rahitasya ca mUrkhasya hRdayaM zUnyaM sarva-zUnyA daridratA (Hit,I-96:p.29)
- 205 -
[1968]55
zUnyam aputrasya gRhaM cira-zUnyaM naˆasti yasya san-mitram mUrkhasya dizaH zUnyAH sarvaM zUnyaM daridrasya Mr,I-8:p.10)
[1959] 1855 tAda / sauntalAvirahidaM suNNaM via tavovaNaM pavisAmo /(Abhs,p.56)[tAta zakuntalA-virahitaM
zUnyam iva tapo-vanam pravizAva(Abhs,p.131)]
[1977] 103
a-bhAryaM hi zUnyaM gRha-pater gRham /(Kss,p.464)[1978]237
6
7 [2003]
[2003][1960]
8
[1994]74 zUnyatA
zUnya
9 [2009]
10 Max Müller & Bunyiu Nanjio[1907] rUpa
zUnya, zUnyatARUpa.[ ]. .
[1907] 95zUnya.[ ]. .
- 204 -
zUnya-tA.[ ]. . [1907] 10911 3 5
3
12
13 skandha
[1985]
48
50
[1983]
rUpa
100[1983] [1985] [1985]
11
146
skandha
- 203 -
rUpa-skandha
rUpa
9rUpa
717
11 14 15rUpa
14
15ii
[1960]2316 [1973]
[1973]207
rUpaM zUnyatA zUnyatA^eva rUpam
yad rUpaM sA zUnyatA, yA zUnyatA tad rUpam
rUpa
zUnyatA
zUnyatA
17 rUpa-
- 202 -
skandha
te punaHH saMMskRRt dharm r pa- di-skandha-pañcakam / rUpa-skandho vedanA-skandhaH saMjJA-skandhaH saMskAra-skandho vijJAna-skandhaz ca^ity ete
saMskRtA dharmAH /(Abh,p.4)ab
[1969]145 rUpa
r paMM dvividhvarNaH saMsth naM ca / Abh,p.6)
a[1969]150
[1976]
[1976]63
6618 [1977]
[1977]11
59
ii rUpa
rUpa-skandha zUnyatA
19 [2004]106-107 [1994]9620 [2001]13821 7 1022 rUpa 7 13
[1994]
83 rUpa
- 201 -
91 ii
97
98
ii rUpaM zUnyatA, zUnyatA^eva rUpaMeva
eva eva
rUpaM zUnyatA
eva
zUnyatA^eva rUpam
ii
ii
ii
eva [1956]eva
23 rUpaM zUnyatA
rUpa
[2002]85-9324 [1932]
[1941]
[1941]11zUnyatA
25 deva devatA
[2008] deva devatA
- 200 -
zUnya zUnyatA
26
karman
jJAna mokSa
rUpa-skandha
zUnyatA rUpa zUnyatA
[1975]*
18 <1975>
[1975]19-20ii rUpaM zUnyaM zUnyatA^eva rUpam
rUpaM zUnyatA, zUnyatA^eva rUpam zUnyatA
rUpa
18
[1948]
[1948] [1960]19 <1948>
- 199 -
[1948]19-20*
[1948] 12[1975]