โค

รงการการว

“การ

(ความ

วเคราะหกฎ(Ec

รวเคราะแนว

ปกปอง

สานกงา

มเหนในรายง

หมายและกconomic An

รายงานฉ

ะหกฎหมคดและว

ง จนวทย

สนบส

านกองทน

านนเปนของ

กม

(เผยแพรค

กระบวนการnalysis of C

ฉบบสมบรณ

เรอง

มายดวยวรรณกร

ผวจย

มหาวท

สนนการวจ

นสนบสน

งผวจย สกว.

มภาพนธ 25

ครงแรก สงหา

รยตธรรมทาCriminal Law

ณ เลมท 2

ยหลกเศรรมปรท

ยาลยธรรม

จยโดย

นนการวจย

ไมจาเปนตอ

554

าคม 2554)

างอาญาดวยws)

ศรษฐศาสทศน”

มศาสตร

ย (สกว.)

องเหนดวยเส

ยเศรษฐศาส

สตร:

สมอไป)

สตร

โครงกา(Econo เลมท 1 เลมท 2 เลมท 3 สนบสนน

เสนอรา

พมพเผย

(ความเห คณะผว ดร. สมเดร. อมมนายไสลดร. สนทดร. ธรรมนายสรวนางสาวดร. ปกปอ. ปกปอวาทรอยนายอสรนายธรานายสนทนายปวรนางสาวจ

รการวเคราmic Analys

เรอง “นตศา เรอง “การวเเรอง “แนวท

นการวจยโดย

สานกงานก

ายงานฉบบส

ยแพรครงแรก

หนในรายงาน

วจยในโครงก

กยรต ตงกจวมาร สยามวาลเกษ วฒนพนทรยา เหมอนมนญ พทยาภศ ลมปรงษ มาด ธรรมสจปอง ศรสนท อง จนวทย ยตร ทรงพล สรกล อณหเกตธร รตนนฤมทร ตนมนทอรศร เลศธรรมจารย ปนทอ

าะหกฎหมายsis of Crimin

าสตรของระบเคราะหกฎหมทางการยกเลก

ย

กองทนสนบ

สมบรณเมอ

ก สงหาคม 2

นในโครงการว

การ ประกอ

วานชย ลา นธ นพะวงศ ภรณ

จจกล

สงวนจตร ต มตศร อง มเทว ง

ยและกระบวnal Laws)

บบยตธรรมทมายดวยหลกกโทษอาญาใ

บสนนการวจ

อกมภาพนธ

2554

วจยนเปนขอ

บดวย

หวหนาโคทปรกษาทปรกษาทปรกษานกวจยหนกวจยหนกวจย (นกวจยหนกวจยหนกวจย (นกวจย (นกวจย (นกวจย (นกวจย (นกวจย

วนการยตธร

ทางอาญาของกเศรษฐศาสตในกฎหมายเช

จย (สกว.)

2554

องผวจย สกว

ครงการและนดานเศรษฐศดานกฎหมาดานกฎหมาลกดานกฎหลกดานกฎหกฎหมาย) ลกดานกฎหลกดานเศรษกฎหมาย) เศรษฐศาสตเศรษฐศาสตเศรษฐศาสตกฎหมาย)

รรมทางอาญ

งไทย” ตร: แนวคดแชค และกฎห

ว. ไมจาเปนต

นกวจยหลกดศาสตร ย ย มาย มาย

มาย ษฐศาสตร

ร) ร) ร)

ญาดวยเศรษ

และวรรณกรรมายหมนประ

ตองเหนดวยเ

ดานเศรษฐศา

ษฐศาสตร

รมปรทศน” ะมาท”

เสมอไป)

าสตร

สารบญ

หนา บทท 1 บทนาวาดวยนตเศรษฐศาสตร ................................................................................... 1 1.1 นตเศรษฐศาสตร ................................................................................................... 1 1.2 โครงสรางของรายงานวจย ..................................................................................... 3 1.3 แวนตาของนกเศรษฐศาสตร: โลกทศนและระบบการใชเหตผลทางเศรษฐศาสตร ทสาคญ ............................................................................................................... 4 1.3.1 ความตระหนกในความจากดของทรพยากร ............................................... 4 1.3.2 การใหคณคากบมตดานประสทธภาพ ........................................................ 5 1.3.3 มนษยมเหตมผลทางเศรษฐศาสตร และมพฤตกรรมตอบสนองตอสงจงใจ ... 6 1.3.4 ตนทนทางเศรษฐศาสตรมขอบเขตกวางขวาง ............................................ 7 1.3.5 คนคดแบบ “สวนเพม” (Marginal thinking) ............................................... 8 1.3.6 “ตลาด” หรอ “กลไกราคา” เปนกตกากากบเศรษฐกจทมประสทธภาพ ในการจดสรรทรพยากรมากทสด ............................................................... 9 1.3.7 ความเชอมนในกรรมสทธสวนบคคล .......................................................... 10 1.4 เปาหมายและรปแบบของการศกษานตเศรษฐศาสตร ............................................. 11 1.4.1 คาถาม 3 ระดบของนตเศรษฐศาสตร ......................................................... 12 1.4.2 นตเศรษฐศาสตรตามสภาพความเปนจรง และนตเศรษฐศาสตร ตามสภาพทควรจะเปน ............................................................................. 15 บทท 2 นตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม ................................................ 17 2.1 แกนของนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม ................................... 17 2.2 ลกษณะแบบแผนของพฤตกรรมอาชญากร ............................................................ 18 2.3 รปแบบวธการลงโทษทเหมาะสม (โทษปรบและโทษจาคก) .................................... 21 2.3.1 การเปรยบเทยบโทษปรบและโทษจาคก ................................................... 21 2.3.2 ความจาเปนของโทษจาคก ...................................................................... 23 2.3.3 โทษจาคกกบการลดอาชญากรรม .............................................................. 25 2.3.4 โทษประหารชวต ...................................................................................... 26 2.4 ขนาดของบทลงโทษทางอาญาทเหมาะสม ............................................................ 28 2.4.1 คาปรบทเหมาะสม (Optimal Fine) ............................................................ 28 2.4.2 บทลงโทษจาคกทเหมาะสม (Optimal Imprisonment) ............................... 30 2.4.3 การลงโทษแบบผสมผสาน ........................................................................ 31

ii

หนา 2.5 ความสมพนธระหวางขนาดของบทลงโทษและโอกาสในการถกจบกม ผกระทาความผดมาลงโทษ ................................................................................... 32 2.5.1 ความสมพนธระหวางการกาหนดขนาดของบทลงโทษกบโอกาส ในการจบกมผกระทาความผด ................................................................. 32 2.5.2 ระบบการลงโทษทมประสทธภาพ: การเพมขนาดของบทลงโทษ เหนอการเพมโอกาสในการจบกม ............................................................. 33 2.5.3 โอกาสในการจบตวผกระทาผดมาลงโทษในคดอาญา ................................. 34 2.5.4 ผลลพธจากการเพมกาลงเจาหนาทตารวจ ................................................. 35 2.5.5 อตราคาปรบทเหมาะสมในโลกแหงความจรง ............................................. 37 2.6 การปองปรามสวนเพม (Marginal Deterrence) ...................................................... 38 2.7 จดแขงของนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม ............................... 39 2.8 ขอวจารณตอนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม .......................... 40 2.8.1 ขอวจารณในระดบวธวทยา ...................................................................... 40 2.8.2 ขอวจารณในระดบปฏบต .......................................................................... 42 บทท 3 บทสารวจแนวคดเบองตนของนตเศรษฐศาสตรสาขาตางๆ ..................................... 43 3.1 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายกรรมสทธ ........................................................... 43 3.1.1 แกนแนวคด .............................................................................................. 43 3.1.2 ตวอยางทฤษฎ: หลกการเวนคนและการชดเชย ......................................... 44 3.2 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายสญญา ................................................................ 46 3.2.1 แกนแนวคด .............................................................................................. 46 3.2.2 ตวอยางทฤษฎ: การเบยวสญญาทมประสทธภาพ (Efficient Breach of Contract) ................................................................ 47 3.3 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายละเมด ................................................................. 49 3.3.1 แกนแนวคด .............................................................................................. 49 3.3.2 ตวอยางทฤษฎ: หลกการชดเชยผเสยหาย (Compensation) ...................... 49 3.4 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายอบตเหต ............................................................. 51 3.4.1 แกนแนวคด ............................................................................................ 51 3.4.2 ตวอยางทฤษฎ: ระดบการระมดระวงทเหมาะสมในกรณของหลกความรบผด โดยประมาท หรอ กฎของแฮนด (Hand Rule) ......................................... 52

iii

หนา 3.5 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายสงแวดลอม ......................................................... 52 3.5.1 แกนแนวคด .............................................................................................. 52 3.5.2 ตวอยางทฤษฎ: กฎหมายภาษสงแวดลอม ................................................. 53 3.6 นตเศรษฐศาสตรวาดวยการฟองรองดาเนนคด ....................................................... 55 3.6.1 แกนแนวคด .............................................................................................. 55 3.6.2 ตวอยางทฤษฎ: การระงบขอพพาทนอกศาล (out-of court settlement) ..... 56 3.7 นตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม .............................................................................. 57 3.7.1 จากแบบจาลองวาดวยการเลอกอยางมเหตมผล ส เศรษฐศาสตรพฤตกรรม 57 3.7.2 นตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม ................................................................. 58 3.7.3 การตดสนใจเลอกในนตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม ................................... 62

บทท 4 ววาทะวาดวยประสทธภาพและความยตธรรมในนตเศรษฐศาสตร ........................... 65 4.1 วาดวย “ประสทธภาพ” และ “ความยตธรรม” .......................................................... 65 4.2 แนวคดประสทธภาพในหลกเศรษฐศาสตร ............................................................. 66 4.2.1 แนวคดวาดวยประสทธภาพในการจดสรร และสวสดการของสงคม ............. 66 4.2.2 หลกประสทธภาพแบบพาเรโต (Pareto Efficiency) .................................. 69 4.2.3 หลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส (Kaldor-Hicks Efficiency) ............... 75 4.3 แนวคดความยตธรรมในหลกนตศาสตร ................................................................. 81 4.3.1 นยามของความยตธรรม .......................................................................... 81 4.3.2 รปแบบของความยตธรรมในเชงเนอหา ..................................................... 82 4.3.3 เกณฑวาดวยความยตธรรมในเชงแบงสรรและกระจาย .............................. 83

4.4 ววาทะวาดวยประสทธภาพและความยตธรรม ........................................................ 84 4.4.1 ประสทธภาพและความยตธรรมในฐานะทเปนเปาหมายขดแยงกน ............ 84 4.4.2 ประสทธภาพและความยตธรรมในฐานะทเปนเปาหมายสงเสรมกน ........... 88

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะวาดวยการทางานรวมกนระหวางนกเศรษฐศาสตร และนกนตศาสตร ........................................................................................................ 93

เอกสารอางอง .............................................................................................................................. 97

ภาคผนวกท 1 สรปความเหนจากการสมมนา ครงท 4 “แนวคดประสทธภาพและความยตธรรมในนตเศรษฐศาสตร” ....................... 99

ภาคผนวกท 2 มมมองของนกกฎหมายตอนตเศรษฐศาสตร .................................................. 107

iv

สารบญภาพ

หนา ภาพท 1.1: ผลของกฎหมายตอพฤตกรรมและผลลพธ ................................................................... 11 ภาพท 4.1: สวนเกนผผลต สวนเกนผบรโภค และสวสดการของสงคม ในระบบตลาด ..................... 68 ภาพท 4.2: หลกประสทธภาพแบบพาเรโต .................................................................................... 71 ภาพท 4.3: หลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส ........................................................................... 76 ภาพท 4.4: ภาวะไดอยาง-เสยอยางระหวางประสทธภาพและความยตธรรม ................................... 87

1

บทท 1 บทนาวาดวยนตเศรษฐศาสตร

1.1 นตเศรษฐศาสตร นตเศรษฐศาสตร (Law and Economics) หรอเศรษฐศาสตรวเคราะหวาดวยกฎหมาย (Economic Analysis of Law) เปนศาสตรวาดวยการศกษาประเดนสาคญทางกฎหมาย ทฤษฎกฎหมาย การตความกฎหมาย การออกแบบกฎหมาย การประเมนคณคาของกฎหมาย และผลกระทบของกฎหมายตอพฤตกรรมของตวละครทเกยวของและตอสงคม โดยใชระเบยบวธหรอวธวทยา (Methodology) ทางเศรษฐศาสตรนโอคลาสสก (Neoclassical Economics) เปนกรอบและเครองมอมาตรฐานในการวเคราะห1 โดยเฉพาะอยางยง แบบจาลองวาดวยการเลอกอยางมเหตมผล (Rational Choice Model)2

นตเศรษฐศาสตรใหความสาคญกบมตดานประสทธภาพ (efficiency) ของกฎหมาย ระบบกฎหมาย และกระบวนการยตธรรม และมเปาหมายเพอบรรลสวสดการสงคม (social welfare) สงสด โดยมงเนนการศกษาผลกระทบของการเปลยนแปลงโครงสรางสงจงใจ (incentive structure) หรอกฎกตกา (rule of the game) ตอพฤตกรรมของปจเจกบคคล (individual behavior) ทงพฤตกรรมของผบงคบใชกฎหมาย และผอยภายใตบงคบของกฎหมาย รวมถงการออกแบบกฎหมายใหสามารถใชกากบควบคมพฤตกรรมของคนในโลกแหงความเปนจรงไดอยางมประสทธภาพ เพอยกระดบสวสดการของสงคม

กฎหมายในมมมองของนตเศรษฐศาสตรคอเครองมอในการปรบเปลยนพฤตกรรมของผคนในสงคมไปสแนวทางทสงคมพงปรารถนา (เชน ไมสรางความเดอดรอนแกสงคม ไมทาอนตรายตอชวตและทรพยสนของผอน ออกแบบสญญาทกอใหเกดประสทธภาพทางเศรษฐกจ) และปองปรามยบยงพฤตกรรมทไมพงปรารถนาของสงคม (เชน การกออาชญากรรมดานตางๆ) ผานบทลงโทษทางกฎหมาย ทงการลงโทษทเปนตวเงน (monetary sanction) ไดแก คาปรบ และการลงโทษทไม

1 คาวา “เศรษฐศาสตร” ทจะใชตอไปในรายงานวจยน หมายถง เศรษฐศาสตรกระแสหลก หรอเศรษฐศาสตรนโอคลาสสก ซงสรางทฤษฎขนจากขอสมมตตงตนวา คนเปนสตวเศรษฐกจ (Homo Economicus) มพฤตกรรมในทางแสวงหาประโยชนสวนตนสงสดภายใตความจากดและเงอนไขตางๆ ทตนเผชญ และปจเจกบคคลมเหตมผลทางเศรษฐศาสตร (economic rationality) ตอบสนองตอสงจงใจ (incentives) เศรษฐศาสตรนโอคลาสสกใหความหมายแกเศรษฐศาสตรในฐานะศาสตรวาดวยการจดสรรทรพยากรทมจากดใหเกดประโยชนสงสด โดยเชอวาตลาดหรอกลไกราคาเปนเครองมอในการจดสรรทรพยากรทมประสทธภาพสงสด 2 ในชวงหลง ไดมการพฒนาสาขา “นตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม” (Behavioral Law and Economics) ขนเปนสาขาสาคญสาขาหนงในนตเศรษฐศาสตร เพอลดขอจากดของการใชแบบจาลองวาดวยการเลอกอยางมเหตมผล (Rational Choice Model) ตามแนวทางเศรษฐศาสตรนโอคลาสสก โดยมการผนวกแนวคดจากทฤษฎดานจตวทยาเขาในการวเคราะหดวย โปรดดหวขอ 3.7 ในรายงานวจยนประกอบ

2

เปนตวเงน (nonmonetary sanction) เชน การจาคก การภาคทณฑ การกกบรเวณ การประหารชวต การประจานตอสาธารณะ เปนตน ภายใตกรอบนยามขางตน กลาวไดวา รากเหงาของการศกษานตเศรษฐศาสตรเรมตนขนตงแตครสตศตวรรษท 18 จากงานเขยนวาดวยอาชญากรรมและการลงโทษเรอง On Crimes and Punishments ของ Cesare Beccaria (1767) และ An Introduction to the Principles of Morals and Legislation ของ Jeremy Bentham (1789) ซงเสนอแนวคดทานองวา บทลงโทษทางกฎหมายสงผลกระทบตอพฤตกรรมของคนในสงคม กลาวคอ กฎหมายชวยปองปรามและลดทอนพฤตกรรมทขดตอศลธรรมของบคคล กฎหมายควรมงเนนการลงโทษผตงใจกระทาความผดเปนหลก แตการศกษานตเศรษฐศาสตรในชวงตงตนยงมไดมสถานะเปนสาขาวชาเฉพาะ มไดมผเชยวชาญเฉพาะดาน และมไดกระทากนอยางแพรหลาย จวบจนกระทงครสตทศวรรษ 1960 กอนหนาครสตทศวรรษ 1960 การใชระเบยบวธทางเศรษฐศาสตรมาวเคราะหประเดนคาถามสาคญทางกฎหมายจากดวงแคบอยเฉพาะในสาขากฎหมายเศรษฐกจและธรกจ ซงเกยวพนกบประเดนคาถามสาคญทางเศรษฐศาสตรโดยตรงเทานน เชน กฎหมายปองกนการผกขาดหรอกฎหมายการแขงขน (Antitrust or Competition Law) กฎหมายบรษท (Corporate Law) กฎหมายภาษ (Tax Law) กฎหมายสทธบตร (Patent Law) กฎหมายสญญา (Contract Law) และกฎกตกาวาดวยการกากบดแลบรการสาธารณปโภค (Public Utility Regulation) เปนตน

จนกระทงครสตทศวรรษ 1960 บทความวชาการวาดวยการละเมดและตนทนทางสงคม 2 ชน ไดแก Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts ของ Guido Calabresi (1961)3 และ The Problems of Social Cost ของ Ronald Coase (1960)4 ไดกลายเปนหลกไมลตงตนทสาคญในการนาพาวงวชาการนตศาสตรและเศรษฐศาสตรเขาสยคใหมของการศกษาวเคราะหทมลกษณะผสมผสานระเบยบวธและเครองมอทางเศรษฐศาสตรเขากบประเดนคาถามทางกฎหมายในทกสาขาอยางเปนระบบ ไมวาจะเปน กฎหมายละเมด (Tort Law) กฎหมายอาญา (Criminal Law) กฎหมายปกครอง (Administrative Law) แมกระทงกฎหมายรฐธรรมนญ (Constitution Law) นบเปนการกาวสยคของ “นตเศรษฐศาสตร” อยางเตมตว และมการพฒนาองคความรในดานนอยางกวางขวางและตอเนองจนถงปจจบน ภายใตผลงานของนกเศรษฐศาสตรและนกนตศาสตรทสาคญหลายคน เชน Gary Becker, Richard Posner, Frank Easterbrook, A.Mitchell Polinsky และ Stephen Shavell เปนตน รวมทง การเปดการเรยนการสอนสาขาวชานตเศรษฐศาสตรในมหาวทยาลยทวโลก

3 Calabresi, Guido. 1961. “Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts”. Yale Law Journal 70: 499-553. 4 Coase, Ronald. 1960. “The Problems of Social Cost”. Journal of Law and Economics 3: 1-44.

3

1.2 โครงสรางของรายงานวจย

รายงานวจยฉบบนมวตถประสงคเพอพฒนาองคความรการวเคราะหกฎหมายดวยหลกเศรษฐศาสตรขนในประเทศไทย โดยพยายามสารวจแนวคดทสาคญและนาเสนอวรรณกรรมปรทศนวาดวยนตเศรษฐศาสตร โดยเฉพาะในสาขาวชานตเศรษฐศาสตรทางอาญาวาดวยการปองปรามอาชญากรรม เนอหาของรายงานวจยแบงออกเปน 5 บท ไดแก

บททหนง เปนบทนาวาดวยนตเศรษฐศาสตร มงเนนการอธบายโลกทศนและระบบการใชเหตผลทางเศรษฐศาสตรทสาคญ รวมถงแนะนาวตถประสงคและรปแบบของการศกษานตเศรษฐศาสตร

บททสอง เปนบทสารวจแนวคดและวรรณกรรมปรทศนของ “นตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม” ซงเปนตวอยางของการประยกตใชแนวคดและเครองมอทางเศรษฐศาสตรกบประเดนทางกฎหมายอาญา สวนทายของบทนเปนการสารวจจดแขงและขอวจารณตอนตเศรษฐศาสตรพอสงเขป

บททสาม เปนบทสารวจแนวคดเบองตนของการวเคราะหกฎหมายดวยหลกเศรษฐศาสตรแยกตามกฎหมายดานตางๆ ไดแก กฎหมายกรรมสทธ กฎหมายสญญา กฎหมายละเมด กฎหมายอบตเหต กฎหมายสงแวดลอม รวมถง นตเศรษฐศาสตรวาดวยการฟองรองดาเนนคด และนตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม

บททส เปนการสารวจมมมองและทาทของนตเศรษฐศาสตรตอประเดนเรองประสทธภาพ (Efficiency) และความยตธรรม (Justice) รวมถงววาทะวาประสทธภาพและความยตธรรมเปนเปาหมายท ‘สงเสรมกน’ หรอ ‘ขดแยงกน’

บททหา เปนบทสรปและขอเสนอแนะวาดวยการทางานรวมกนของนกเศรษฐศาสตรและนกนตศาสตร

ผวจยคาดหวงวา การศกษาแนวคดและวรรณกรรมปรทศนวาดวยนตเศรษฐศาสตรใน

รายงานวจยนจะชวยใหขอมลพนฐานตอนกกฎหมายทสนใจการวเคราะหกฎหมายดวยหลกเศรษฐศาสตรและตอนกเศรษฐศาสตรทสนใจประยกตเครองมอทางเศรษฐศาสตรในการวเคราะหกฎหมาย รวมถงนกศกษา นกวชาชพดานตางๆ และผสนใจทวไป

4

1.3 แวนตาของนกเศรษฐศาสตร: โลกทศนและระบบการใชเหตผลทางเศรษฐศาสตรทสาคญ

นกสงคมศาสตรแตละสาขาวชาเฝาสงเกตและอธบายปรากฏการณตางๆ ในโลกผาน

“แวนตา” ทแตกตางกน คาวา “แวนตา” ในทน หมายถง กรอบแนวคดและระบบการใชเหตผลทแตละศาสตรใชในการมองโลกและจดระเบยบความคดเพอทาความเขาใจปรากฏการณตางๆ

นกนตศาสตรมองกฎหมายเปนเครองมอในการผดงความยตธรรมของสงคม โดยเปนสง

กาหนดกรอบกตกาวาดวยการอยรวมกนในสงคมอยางสงบสข ปกปองสทธเสรภาพของปจเจกบคคล สรางกลไกในการยตขอพพาทและความขดแยงอยางสนตและเปนธรรม และลงโทษผกระทาความผดใหสาสมกบความผดทกอเพอคนความเปนธรรมและศลธรรมแกผเสยหายและสงคม กลาวโดยสรป นตศาสตรใหคณคาแกมตดาน “ความยตธรรม” ของกฎหมายเปนสาคญ

แลวทางดานนกเศรษฐศาสตร มองกฎหมายดวยแวนตาแบบใด ประเมนกฎหมายผานระบบ

คณคาแบบใด หากตองการตอบคาถามนจาตองเขาใจแวนตาทนกเศรษฐศาสตรใชเฝาสงเกตและอธบายโลกเสยกอน

โลกทศนและระบบการใชเหตผลทางเศรษฐศาสตรทสาคญ ไดแก

1.3.1 ความตระหนกในความจากดของทรพยากร

นกเศรษฐศาสตรตระหนกถงความจากดของทรพยากร (scarcity) กลาวคอ นกเศรษฐศาสตรมโลกทศนวาทรพยากรมอยอยางจากดเมอเทยบกบความตองการใชประโยชนจากทรพยากร ดงนน เราจงตอง “เลอก” วาจะใชทรพยากรทมอยจากดอยางไรใหคมคาทสด ตวอยางของปญหาพนฐานทางเศรษฐกจทหนวยเศรษฐกจ (ปจเจกชน บรษท หรอรฐบาล) ตองเผชญ ไดแก การตดสนใจวาจะผลตหรอบรโภคอะไร เทาไหร อยางไร ซงรวมเรยกวา ปญหาการจดสรรทรพยากร (allocation problems) และจะแจกจาย กระจาย แบงสรรผลผลต กาไร หรอสวนเกนทางเศรษฐกจ แกใคร ดวยสดสวนเทาใด ดวยวธการใด ซงรวมเรยกวา ปญหาการแบงสรรและกระจายทรพยากร (distribution problems)

เมอนาทรพยากรจานวนหนงไปใชประโยชนในกจกรรมหนงทเราอยากทายอมเสยโอกาสทจะ

นาทรพยากรจานวนนนไปใชประโยชนในกจกรรมอนทเราอยากทาเชนกน การตดสนใจเลอกจงเปนการแลกกนระหวางเปาหมายหนงกบเปาหมายอน ซงตางกเปนเปาหมายทพงปรารถนาทงสน การตดสนใจทางเศรษฐกจสวนมากจงตองเผชญภาวะ “ไดอยาง-เสยอยาง” (tradeoffs)

5

อาจกลาวไดวา หากทรพยากรมจากดเมอเทยบกบความตองการใชประโยชน การตดสนใจเลอกทางเศรษฐกจยอมมตนทนเสมอ อยางนอยกคอ ตนทนคาเสยโอกาส (opportunity cost) หรอ มลคาสงสดทเปนไปไดของสงทดทสดรองลงมาซงเราไมไดเลอก (next best alternatives) แมกจกรรมหรอนโยบายทเปนประโยชนกลวนมตนทนดวยกนทงสน การตดสนใจเลอกดาเนนกจกรรมหรอนโยบายทมใหเลอกหลากหลายจงไมควรอยบนฐานของการประเมนเฉพาะผลประโยชน (benefits) ของกจกรรมหรอนโยบายเหลานน แตควรอยบนฐานของการประเมนผลประโยชนสทธ (net benefits) ซงนาตนทน (costs) มาหกลบออกจากผลประโยชนทไดเสยกอน ทงน คนหรอสงคมควรเลอกกจกรรมหรอนโยบายทใหผลประโยชนสทธสงสด

ตวอยางเชน รฐบาลตองการใชนโยบายทาสงครามกบยาเสพตดขนแตกหก จงเพม

งบประมาณดานการปราบปรามยาเสพตดมากขน โดยจางตารวจมากขน ซออปกรณเพอการสบสวนสอบสวนใหม หรอลงทนพฒนาเทคโนโลยทเกยวของ แมการลงทนดงกลาวอาจทาใหสามารถจบกมผคายาเสพตดมาลงโทษไดมากขน และลดปรมาณการคายาเสพตดลง ซงเปนประโยชนตอสงคม แตในอกดานหนง กมตนทนเกดแกสงคมเชนกน ตนทนดงกลาวยงรวมถงตนทนคาเสยโอกาสในการนางบประมาณจานวนเดยวกนไปทากจกรรมอนทเปนประโยชนตอสงคมเชนกน เชน การดาเนนการระบบประกนสขภาพถวนหนา การปฏรปการศกษา เปนตน เชนนแลว รฐบาลหรอผกาหนดนโยบายจงมหนาทในการตดสนใจเลอกวาจะใชงบประมาณในแตละปทมจากดอยางไร ใหคมคาทสด และสมาชกของสงคมไดรบความพงพอใจหรอสวสดการสงสด

1.3.2 การใหคณคากบมตดานประสทธภาพ

เศรษฐศาสตรใหคณคาสงยงตอมตดานประสทธภาพ (efficiency) ซงหมายถง การทสงคมไดรบประโยชนสงสดจากทรพยากรทม นกเศรษฐศาสตรมกเปรยบเปรย “ประสทธภาพ” กบ “ขนาดของขนมพาย” สงคมทมประสทธภาพคอสงคมทสามารถใชทรพยากรทมในการผลตขนมพายใหไดขนาดใหญทสดเทาทจะเปนไปได

หากสงคมมเปาหมายของการใชประโยชนจากทรพยากรอยางชดเจน ในขณะทมรรควธส

เปาหมายดงกลาวมหลายทาง สงคมควรเลอกทางทมประสทธภาพทสด กลาวคอ สงคมควรเลอกทางทใหผลลพธมากทสด ใชตนทนตาทสด สมาชกในสงคมพงพอใจมากทสด หรอสงคมไดรบสวสดการสงสด ตามแตเปาหมายทสงคมตองการ ภายใตขอจากดดานทรพยากรทสงคมนนเผชญ

วลเฟรโด พาเรโต (Vilfredo Pareto) นาเสนอหลกเกณฑของความมประสทธภาพแบบพา

เรโต (Pareto Efficiency) วาคอสภาวการณทไมสามารถทาใหคนๆ หนงไดรบสวสดการสงขน โดยไมทาใหคนอนมสวสดการแยลงกวาสถานะเดม หากการแลกเปลยน การตอรอง หรอการตดสนใจอนใดทางเศรษฐกจอยในสภาวการณเชนนน ถอวาบรรลประสทธภาพแบบพาเรโต (Pareto Optimality)

6

แตหากสงคมยงไมอยในสภาวการณดงกลาว ยอมหมายความวา ยงมหนทางอนททาใหคนๆ หนงไดรบสวสดการสงขนกวาเดมได โดยไมทาใหคนอนแยลง กลาวอกนยหนง สวสดการสวนรวมของสงคมสามารถเพมสงขนไดอก หากแตละฝายสามารถตกลงรวมมอกนสาเรจ หรอเจรจาตอรองผลประโยชนกนลงตว เงอนไขดงกลาวเรยกวา การยกระดบสวสดการแบบพาเรโต (Pareto Improvement)

ในโลกแหงความเปนจรง การตดสนใจทางเศรษฐกจและนโยบายเศรษฐกจมกกอใหเกดภาวะ

“ไดอยาง-เสยอยาง” ขน กลาวคอ แมสงคมสวนรวมอาจจะไดผลประโยชนสทธ (Net Benefits) จากการตดสนใจหนงหรอจากนโยบายหนง แตหากพจารณาในระดบยอย (เชน ระดบปจเจก ระดบภาคการผลต) กลบพบวา การตดสนใจหรอนโยบายนนอาจทาใหคนบางกลมไดรบสวสดการดขน ขณะทคนบางกลมมสวสดการลดลง เมอเปนเชนน ประเดนคาถามสาคญทตามมากคอ จะมกลไกในการชดเชยสวสดการทลดลงของฝายทไดรบผลกระทบดานลบอยางไร จะมกระบวนการแบงสรรหรอถายโอนผลไดของกลมทไดประโยชนไปชดเชยความเสยหายของกลมทเสยประโยชนอยางไร รฐในฐานะบคคลทสามจะมบทบาทในการสรางความเปนธรรมในเรองนอยางไร

1.3.3 มนษยมเหตมผลทางเศรษฐศาสตร และมพฤตกรรมตอบสนองตอสงจงใจ

เศรษฐศาสตรสนใจศกษาพฤตกรรมของคนในสงคม ไมใชเฉพาะพฤตกรรมทางเศรษฐกจเทานน หากรวมถงพฤตกรรมทางการเมอง สงคม กฎหมาย และวฒนธรรมดวย ขอสมมตตงตนของทฤษฎเศรษฐศาสตรคอ คนเปนสตวเศรษฐกจ (Homo Economicus) มเหตมผลทางเศรษฐศาสตร (economic rationality) และตอบสนองตอสงจงใจ (incentives) กลาวคอ นกเศรษฐศาสตรมองวาบคคลแตละคนตดสนใจโดยแสวงหาผลประโยชนสวนตนสงสดเปนสรณะ ภายใตเงอนไขและขอจากดทตนเผชญ (rational maximizer under constraints) ตวอยางเชน ผบรโภคมเปาหมายในการบรโภคสนคาและบรการเพอใหตนไดรบอรรถประโยชนสงสด (utility maximization) ผผลตมเปาหมายในการผลตสนคาและบรการเพอใหตนไดรบกาไรสงสด (profit maximization) นกการเมองมเปาหมายในการดาเนนกจกรรมการเมองเพอใหตนไดรบคะแนนเสยงในการเลอกตงครงตอไปสงสด (vote gaining Maximization) เปนตน

บคคลทมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรคอ บคคลทมแบบแผนของพฤตกรรมทคงเสนคงวา ร

เปาหมายทตนตองการอยางชดเจน รลกษณะและแบบแผนของความพงพอใจ (preference) ของตน กลาวคอ รวาตนชอบสงใดมากกวาสงใด เชน หากตนชอบ A มากกวา B และชอบ B มากกวา C แลว ตนยอมชอบ A มากกวา C ดวย แบบแผนของพฤตกรรมทคงเสนคงวาทาใหเราสามารถคาดการณและทานายพฤตกรรมในอนาคตเมอเผชญเงอนไขตางๆ ไดอยางคงเสนคงวา

7

คนทมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรจะตดสนใจเลอกจากการเปรยบเทยบโครงสรางผลประโยชนและตนทน (cost-benefit analysis) ของทางเลอกตางๆ โดยจะเลอกทางเลอกทใหผลประโยชนสทธสงสด หากโครงสรางผลประโยชนและตนทนมการเปลยนแปลง เชน มการเปลยนแปลงกฎกตกาในสงคมโดยรฐ พฤตกรรมของคนกจะตอบสนองตอโครงสรางสงจงใจ (incentive structure) ทเปลยนแปลงไปนน ตวอยางเชน หากกฎหมายกาหนดโทษปรบของการใชโทรศพทเคลอนทขณะขบรถเพมมากขน กคาดไดวาผใชโทรศพทเคลอนทขณะขบรถจะลดนอยลง เนองจากเผชญตนทนในการใชโทรศพทเคลอนทขณะขบรถสงขน จนคนจานวนหนงรสกไมคมคาทจะกระทา ในแงนกฎหมายมสวนสาคญในการกาหนดโครงสรางผลประโยชนและตนทน (ซงสงผลกระทบตอพฤตกรรมของคนอกตอหนง) ของกจกรรมหลายอยาง ไมเฉพาะกจกรรมทางเศรษฐกจเทานน กลาวคอกฎหมายสงผลกระทบตอการตดสนใจของคนในธรกรรมทงทเกยวของกบตลาดและธรกรรมนอกตลาด

1.3.4 ตนทนทางเศรษฐศาสตรมขอบเขตกวางขวาง

ดงไดกลาวแลววา หากทรพยากรมจากดเมอเทยบกบความตองการใชประโยชน การตดสนใจเลอกทางเศรษฐกจทกครงยอมเกดตนทนเสมอ อยางนอยคอ ตนทนคาเสยโอกาส (opportunity cost) ซงไมใช ตนทนชดแจงทเปนตวเงน เหมอนดงตนทนทางบญช การวเคราะหตนทนทางเศรษฐศาสตรจงตองนบรวม ตนทนแอบแฝงทไมเปนตวเงน เหลานเขาไปดวยจงจะเปนการวเคราะหทครบถวนสมบรณ ตวอยางเชน ตนทนของการฟองรองคดหนงมไดมแตคาทนายความ คาเอกสาร คาเดนทางไปศาล ฯลฯ เทานน แตยงรวมถงตนทนคาเสยโอกาสในการใชเวลาทตองขนศาลไปทากจกรรมอน คาความเสอมเสยชอเสยง คาความทกขใจกระวนกระวายใจ เปนตน

นอกจาก ตนทนตอตวเอง (Private Cost) แลว เศรษฐศาสตรยงใหความสาคญแก ตนทนตอ

สงคม (Social Cost) ดวย ตนทนตอสงคมคอตนทนทนบรวม ผลกระทบภายนอกตอสงคมในดานลบ (Negative Externality) จากการดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจ ซงมกไมถกนามาพจารณาในการตดสนใจดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจของปจเจกบคคลภายใตกลไกตลาดตามปกต เนองจากผสรางความเสยหายตอสงคมไมตองเปนผรบภาระจายคาเสยหายโดยตรง แตสามารถผลกภาระตนทนเหลานนใหตกแกสงคมสวนรวม ตวอยางเชน การปลอยนาเสยลงแมนา หรอการปลอยมลพษสอากาศ ของโรงงานอตสาหกรรม เปนตน

ในกรณเชนน ปจเจกบคคลมแนวโนมทจะดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจทผลตสรางผลกระทบ

ภายนอกตอสงคมในดานลบมากเกนกวาระดบทควรจะเปน เพราะในการตดสนใจของปจเจกบคคลคานงถงแตตนทนตอตวเอง ซงตากวาตนทนแทจรงซงตองรวมภาระความเสยหายตอสงคมไวดวย การดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจทมประสทธภาพตองคานงถงตนทนตอสงคมดวย หากกลไกตลาดไมสามารถสงมอบผลลพธทเหมาะสมแกสงคมได ภาครฐตองเขามามบทบาทเสรมในการแกปญหา

8

โดยออกมาตรการในทางทลดผลกระทบดานลบตอสงคม เชน การออกกฎกตกาหามปลอยของเสยลงแมนา การเกบภาษการปลอยนาเสยหรอคาปรบ ซงเปนการเพมตนทนตอตวเองของหนวยเศรษฐกจใหสงขนเสมอนหนงไดคานงถงตนทนตอสงคมในการตดสนใจดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจแลว เปนตน

นอกจากน หลกเศรษฐศาสตรยงใหความสนใจตอแนวคดเกยวกบตนทนอนๆ อก ไดแก

• ตนทนธรกรรม (Transaction Cost) หรอตนทนทไมไดเกดขนในกระบวนการผลตสนคาและบรการโดยตรง แตเกยวเนองกบการผลตและการแลกเปลยนสนคาและบรการนน เชน คาสบหาขอมลขาวสาร คาเจรจาตอรอง คาขนสงสนคา คาคอมมสชน เปนตน การผลตและการแลกเปลยนในอดมคตคอการผลตและการแลกเปลยนทมตนทนธรกรรมตาทสด และกฎกตกาทดคอกฎกตกาททาใหเกดตนทนธรกรรมตาทสด

• ตนทนจม (Sunk Cost) หรอตนทนทจายไปแลวและไมมทางเรยกกลบคน ตนทนประเภทนไมควรนามาเปนปจจยกาหนดการตดสนใจในอนาคต เชน หากการประเมนโครงการทางเศรษฐกจชวา โครงการสรางเขอนผลตไฟฟาไมไดใหผลประโยชนสทธแกสงคม ไมมความคมคาทางเศรษฐกจ กไมควรดาเนนการสรางเขอน แมวาไดเสยเงนคาใชจายเบองตนไปจานวนหนงแลว เชน คาจางสถาบนวจยเพอประเมนความคมคาของโครงการ เนองจากเปนตนทนทจายไปแลวมอาจเรยกคนได การตดสนใจทยดตดกบตนทนในอดตมใชการตดสนใจทมประสทธภาพ เราควรตดสนใจโดยคานงถงผลประโยชนและตนทนทจะเกดขนในอนาคตขางหนาเปนหลก

1.3.5 คนคดแบบ “สวนเพม” (Marginal thinking)

หลกเศรษฐศาสตรเชอวาคนมรปแบบการตดสนใจแบบ “สวนเพม” กลาวคอ ตดสนใจโดยคานงถงสวนทเพมขนจากฐานเดม บคคลทมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรตดสนใจเลอกกระทาสงใดขนกบวาผลประโยชนสวนเพม (marginal benefit) จากกจกรรมนนสงกวาตนทนสวนเพม (marginal cost) หรอไม

ตวอยางเชน เมอศาลชนตนตดสนยกฟอง โจทกตดสนใจวาจะอทธรณตอดหรอไม การ

ตดสนใจของโจทกขนอยกบการประเมนผลประโยชนทจะไดรบเพมขนในชนอทธรณ (เชน โอกาสทอาจพลกกลบมาชนะคดจนไดรบคาชดเชย) กบตนทนทตองเสยเพมขนในชนอทธรณ (เชน คาใชจายทเพมขน คาเสยเวลา) ถาประเมนแลวโจทกเหนวาผลประโยชนสวนเพมของการอทธรณสงกวาตนทนสวนเพมของการอทธรณ โจทกกจะตดสนใจสคดตอ

9

หรออกตวอยางหนง หากกฎหมายกาหนดบทลงโทษการขโมยรถจกรยานกบการขโมยรถยนตเทากน (ไมมบทลงโทษสวนเพมสาหรบอาชญากรรมทมระดบความรนแรงไมเทากน) นกเศรษฐศาสตรจะทานายวาโจรมแนวโนมทจะขโมยรถยนตเพมมากขน เพราะการขโมยรถยนตสรางผลประโยชนสวนเพมใหโจรเมอเทยบกบการขโมยรถจกรยาน เพราะรถยนตมมลคาสงกวา และสามารถนาไปใชประโยชนไดมากกวา ขณะทตนทนสวนเพมของการขโมยเทากบศนย เพราะไมวาจะขโมยรถยนตหรอรถจกรยานลวนมโทษเทากน โจรทมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรยอมตดสนใจขโมยรถยนตแทนรถจกรยาน

1.3.6 “ตลาด” หรอ “กลไกราคา” เปนกตกากากบเศรษฐกจทมประสทธภาพในการจดสรร

ทรพยากรมากทสด

หลกเศรษฐศาสตรเชอวา ตลาดเสร (free market) เปนกลไกสาหรบจดสรรทรพยากรทางเศรษฐกจทมประสทธภาพทสด รฐบาลไมควรเขามาบดเบอนกลไกตลาด เชน กาหนดราคาขนสงหรอราคาขนตา แตควรปลอยใหตลาดทาหนาทโดยตวของมนเองโดยมขอจากดและอปสรรคกดขวางในระบบนอยทสด เชน ไมมการกาหนดโควตาการผลต ไมมการเกบภาษสนคาขาเขา ไมมการกดกนการคาและการลงทนจากตางประเทศ เปนตน ทงนเพราะการแทรกแซงกลไกตลาดโดยรฐจะทาใหสวสดการทางเศรษฐกจของสงคมสวนรวมลดลง

ฐานสาคญของระบบตลาดเสรอยทความเชอมนในการตดสนใจเลอกอยางเสรของปจเจก

บคคล หากแตละคนมพฤตกรรมในทางททาใหตนไดประโยชนสงสด สงคมสวนรวมซงหมายถงปจเจกบคคลแตละคนบวกรวมกนกจะไดประโยชนสงสดตามไปดวย เสมอนหนงม ‘มอทมองไมเหน’ (Invisible Hands) นาพาเศรษฐกจไปสระดบสวสดการทางเศรษฐกจสวนรวมสงสด โดยไมจาเปนตองม ‘บคคลทสาม’ เชน ภาครฐ มาทาหนาทกาหนดวา ใครจะผลตอะไร ผลตอยางไร ผลตเทาไหร และจดสรรผลผลตทไดอยางไร

ทงน การแสวงหาประโยชนสงสดของแตละคนจะถกถวงดลซงกนและกนจากสภาพการ

แขงขนเสรในตลาด จนไดดลยภาพ (equilibrium) ทตางฝายตางไดประโยชนจากการแลกเปลยน (หรออยางนอยไมแยลงไปกวาการไมแลกเปลยน) เชน ผผลตไมสามารถตงราคาสงลวไดดงใจตนตองการ เพราะผบรโภคกจะหนไปซอสนคาจากผผลตรายอนแทน ดงนน ราคาดลยภาพทซอขายกนในตลาดจงเปนราคาทผผลตและผบรโภคตางไดรบประโยชนหรอสวนเกน (surplus) จากการแลกเปลยน กลาวคอ ผบรโภคซอสนคาไดในราคาทตากวาหรอเทากบราคาสงสดทยนดซอเสมอ และผผลตขายสนคาไดในราคาทสงกวาหรอเทากบราคาตาสดทยนดขายเสมอ มเชนนนการแลกเปลยนอยางสมครใจจกไมเกดขน ดวยตรรกะเชนน การแลกเปลยนอยางสมครใจในระบบตลาดจงไมทาใหสวสดการทางเศรษฐกจของสงคมสวนรวมแยลง

10

อยางไรกตาม การท “ตลาด” หรอ “กลไกราคา” จะสามารถเปนกตกากากบเศรษฐกจทมประสทธภาพในการจดสรรทรพยากรมากทสดไดนน ตองอยบนพนฐานของขอสมมต (assumption) หลายประการ รวมทงขอสมมตทวา กจกรรมทางเศรษฐกจทเกยวของจะตองไมสรางผลกระทบภายนอกตอสงคมในดานบวกหรอดานลบ (externalities)

1.3.7 ความเชอมนในกรรมสทธสวนบคคล

เศรษฐศาสตรเชอมนในกรรมสทธสวนบคคล (Private Property Rights) ดวยเหตผลวา การทปจเจกชนมกรรมสทธสวนบคคล สามารถสะสมทรพยสน สามารถใชประโยชนและแสวงหารายไดจากทรพยสน และสามารถซอขายเปลยนมอทรพยสนได ยอมสรางแรงจงใจใหคนทางานหนกเพอดแลรกษาทรพยสนนนใหอยในสภาพทด พรอมกบพยายามใชประโยชนจากทรพยสนนนอยางคมคาทสด เชน คดคนนวตกรรมตางๆ ซงเปนพนฐานสาคญของการเสรมสรางความมงคงทางเศรษฐกจและการพฒนาเศรษฐกจของประเทศ

หากกรรมสทธสวนบคคลไมมความแนนอนและถกลวงละเมดไดงาย เชน มการเขายดทรพย

สมบตของเอกชนมาเปนของรฐอยางไมมเหตผลและไมมระบบชดเชยทเปนธรรม หรอไมมการบงคบใชกฎหมายวาดวยกรรมสทธอยางจรงจง ยอมบนทอนแรงจงใจในการผลตและการลงทนของหนวยเศรษฐกจ และเปนอปสรรคตอกระบวนการสะสมทนของเศรษฐกจ

ทงน ถากรรมสทธสวนบคคลถกกาหนดอยางชดเจนแนนอน และภาครฐใหการคมครองกรรมสทธสวนบคคลอยางเตมท หากมขอพพาทเกดขนระหวางเจาของกรรมสทธ เชน โรงงานปลอยควนพษ ทาใหบานเรอนใกลเคยงเกดปญหาสขภาพ การเจรจาตอรองระหวางคพพาทผานกลไกตลาดเสรสามารถแกปญหาการลวงละเมดนนไดโดยภาครฐไมตองเขามามบทบาทเปนคนกลางหรอเขาแทรกแซงการเจรจาตอรอง ภายใตเงอนไขทวา “ไมมตนทนธรกรรมในการเจรจาตอรองระหวางคกรณ” เชน โรงงานยอมจายคาเสยหายหรอคาชดเชยใหแกบานเรอนละแวกนนในระดบทเจาของยอมรบการลวงละเมดนนได หรอจายคายายบานและจายคาทอยใหมใหบานเรอนละแวกนนยายออกไป หรอแมกระทงบานเรอนละแวกนนรวบรวมเงนกนเพอลงทนซอเครองกรองควนพษใหโรงงาน ในกรณทชาวบานประเมนตนทนของมลพษสงกวาตนทนในการปองกนไมใหเกดมลพษ

แนวคดดงกลาวขางตนเปนทรจกในนาม ทฤษฎบทของโคส (Coase Theorem) ซงเปนหลกสาคญในนตเศรษฐศาสตร หากตนทนของการเจรจาตอรองยงนอย การเจรจาตอรองหรอการแลกเปลยนอยางสมครใจภายใตกลไกตลาดจะยงทางานไดอยางมประสทธภาพมากขนเทานน

11

1.4 เปาหมายและรปแบบของการศกษานตเศรษฐศาสตร

หวใจของการศกษานตเศรษฐศาสตรคอ การอธบายความสมพนธระหวาง “กฎหมาย” ใน

ฐานะเครองมอในการปรบเปลยนและปองปรามพฤตกรรมของคน กบ “พฤตกรรม” ของตวละครทเกยวของ โดยเฉพาะในแงผลกระทบของกฎหมายตอพฤตกรรมของคน องคกร และสงคม นตเศรษฐศาสตรมองวา กฎหมายเปนปจจยเชงสถาบน (institutional factor) ซงสงผลในการกากบพฤตกรรมของประชาชนทวไป รวมถงกลมผลประโยชน ผบงคบใชกฎหมาย องคกร และรฐบาล

คาวา “สถาบน” ในทน หมายถง โครงสรางทางสงคม (social structures) หรอระบบของ

กตกาทางสงคม (social rules) ทมความยงยนถาวร และสงผลตอปฏสมพนธทางสงคม (social interactions) ทงในแงการจดโครงสรางและการจดวางความสมพนธ (structure) การสรางขอจากดและตกรอบ (constrain) และการหนนสงสนบสนน (enable) พฤตกรรมของหนวยเศรษฐกจ และปฏสมพนธระหวางหนวยเศรษฐกจ ‘กฎกตกา’ ดงกลาวอาจแบงออกเปน 2 ประเภทหลก ไดแก

(1) กฎกตกาทเปนลายลกษณอกษรและมความเปนทางการ (written/formal rules) เชน กฎหมาย รฐธรรมนญ เปนตน

(2) กฎกตกาทไมเปนลายลกษณอกษรและไมเปนทางการ (unwritten/informal rules) เชน อดมการณหลก วฒนธรรม คานยมสวนรวม วถประวตศาสตร เปนตน

ในแงน กฎหมายเปนตวกาหนดโครงสรางสงจงใจหรอโครงสรางผลประโยชนและตนทน ซง

สงผลตอพฤตกรรมของคนอกทอดหนง การเปลยนแปลงทางกฎหมายสงผลใหเกดเปลยนแปลงโครงสรางสงจงใจทคนเผชญ ยงผลใหพฤตกรรมของปจเจกบคคล และผลลพธ (performance) ของปฏสมพนธระหวางปจเจกบคคล เปลยนแปลงไปดวย ดงแสดงไวในภาพท 1.1

ภาพท 1.1: ผลของกฎหมายตอพฤตกรรมและผลลพธ

กฎหมาย โครงสรางสงจงใจ การตดสนใจ พฤตกรรม ผลลพธของปฏสมพนธ

แรงจงใจทถกกาหนดโดยระบบกฎหมายสงผลตอการปรบเปลยนพฤตกรรมและปองปราม

พฤตกรรมของคนผานกรอบกตกาและบทลงโทษ กฎหมายมหนาททางสงคมในการปรบเปลยนพฤตกรรมของคนไปสแนวทางทสงคมพงปรารถนา เชน ทาใหคนมพฤตกรรมระมดระวงเพอลดโอกาสในการเกดอบตเหต ทาใหภาคธรกจเกดการแขงขนอยางเสร ไมมการรวมกลมผกขาดเพอเอาเปรยบผบรโภค นอกจากนน กฎหมายยงมหนาททางสงคมในการปองปรามพฤตกรรมทไมพงปรารถนาของสงคม เชน การลกขโมย การฉอโกง การทาลายสงแวดลอม ผานบทลงโทษทงทเปนตวเงนและไมเปนตวเงน

12

ดงนน กฎหมายจงสงผลโดยตรงตอสวสดการของสงคม หรอผลประโยชนสทธทสงคมสวนรวมไดรบ ซงมทมาจากผลประโยชนหรอความพงพอใจของสมาชกในสงคมทกคนรวมกนหกลบดวยตนทนทงหมดของสงคม หากสงคมอยรวมกนอยางสงบสข แตละคนมเสรภาพในการตดสนใจในทางททาใหตนไดรบความพงพอใจสงสด โดยไมสรางความเดอดรอนหรออนตรายตอผอน หรอละเมดสทธของผอน อกทง มกลไกในการชดเชยความเสยหายจากผลกระทบทางลบทแตละคนไดรบจากการกระทาของผอนอยางเปนธรรมแลว สงคมนนยอมอยในระดบสวสดการทเหมาะสมและมประสทธภาพ กลาวโดยสรป การบงคบใชกฎหมายมวตถประสงคหลกเพอยกระดบสวสดการสงคมใหสงทสดเทาทจะเปนไปไดภายใตขอจากดทสงคมเผชญ (social welfare maximization)

การศกษานตเศรษฐศาสตรคอการใชระเบยบวธ โลกทศน ระบบการใชเหตผล และเครองมอ

ทางเศรษฐศาสตร ดงทไดอธบายไวสวนหนงในหวขอ 1.3 มาอธบายและตอบคาถามประเดนคาถามทสาคญทางกฎหมาย ขอสมมตพนฐานของการศกษานตเศรษฐศาสตรกคลายกบการศกษาเศรษฐศาสตร นนคอ สมมตวาบคคลไมวาจะเปนผบงคบใชกฎหมาย ผถกกฎหมายบงคบใช ตลอดจนอาชญากร ลวนมความเปนสตวเศรษฐกจ มเหตมผลทางเศรษฐศาสตร และตอบสนองตอสงจงใจ บคคลแตละคนตดสนใจเพอใหตนบรรลเปาหมายทตองการอยางมประสทธภาพทสด โดยเลอกทางททาใหตนไดรบผลประโยชนสทธสงสดภายใตเงอนไขและขอจากดทตนเผชญ เมอพฤตกรรมของคนและปฏสมพนธของผคนในสงคมมลกษณะคงเสนคงวา และมระเบยบแบบแผนชดเจนเชนนแลว เราจงสามารถทานายพฤตกรรมทสนองตอบการเปลยนแปลงโครงสรางสงจงใจจากการออกหรอปรบเปลยนกฎหมาย และคาดการณผลลพธของปฏสมพนธไดอยางแนนอนและมนคงระดบหนง 1.4.1 คาถาม 3 ระดบของนตเศรษฐศาสตร

เราอาจจดแบงประเดนคาถามทางกฎหมายทนตเศรษฐศาสตรพยายามคนหาคาตอบได 3 ระดบ ไดแก

(1) เหตผลเบองหลงของกฎหมาย การศกษาในสวนนเปนการพยายามอธบายระบบเหตผลทอยเบองหลงของกฎหมายฉบบ

นนๆ รวมถง ความจาเปนในการมอยของกฎหมาย และกระบวนการไดมาซงกฎหมาย เชน การเจรจาตอรองในขนตอนการออกกฎหมายระหวางกลมผลประโยชนตางๆ หรอระหวางสมาชกรฐสภา

กฎหมายหลายฉบบสามารถใชระบบเหตผลแบบเศรษฐศาสตรในการอธบาย โดยมากคอ

กฎหมายเศรษฐกจตางๆ เชน กฎหมายวาดวยการแขงขนทางการคา กฎหมายวาดวยการแปรรปรฐวสาหกจ กฎหมายหลายฉบบตองใชระบบเหตผลทางวชาการแบบอนเปนหลกในการทาความ

13

เขาใจมน เชน กฎหมายดานความมนคงของประเทศ แตกอาจใชแวนตาเศรษฐศาสตรในการมองบางมตได เชน การประเมนความคมคาและประสทธภาพ เปนตน กฎหมายบางฉบบแมมมตทางเศรษฐกจ แตกเกยวพนกบมตดานอนๆ ดวย เชน มตดานการเมอง ดานวฒนธรรม ซงการวเคราะหกฎหมายมอาจละเลยปจจยทไมใชเศรษฐกจเหลานนไดเลย ตวอยางเชน กฎหมายปาชมชน กฎหมายกากบการชมนมในทสาธารณะ เปนตน กระนน กฎหมายบางฉบบกอาจไมมเหตผลทางวชาการอยเบองหลงเลย มแตเหตผลทางการเมองลวนๆ เชน กฎหมายนรโทษกรรมทออกโดยคณะปฏวต นอกจากนน กฎหมายหลายฉบบอาจมเหตผลเบองหลงทยอนแยงกนและกนอยภายในตวกฎหมาย จนไมมความคงเสนคงวาภายในตวกฎหมาย

(2) ผลกระทบของกฎหมายตอพฤตกรรมของตวละครทเกยวของ และสงคม การศกษาในสวนนเปนการพยายามอธบาย คาดการณ และทานายผลกระทบของกฎหมาย

(เชน การเพมบทลงโทษผกระทาความผด) ตอพฤตกรรมของผคน องคกร และสงคม ประเดนนเปนประเดนหลกในการศกษานตเศรษฐศาสตรดงทไดกลาวมาแลวหลายครงในตอนตน การตอบคาถามดงกลาวนอาจเรมตนดวยการสรางแบบจาลองเชงทฤษฎซงพยายามอธบายพฤตกรรมของคนและรปแบบของปฏสมพนธระหวางกน และใชวธการจดเกบขอมลทางสถต และทดสอบขอมลเชงประจกษ โดยวธการทางสถตหรอเศรษฐมต (Econometrics) งานวจยเชงประจกษเปนการทดสอบความใชการไดของทฤษฎในโลกแหงความจรง ทาใหเรามขอมลมากขนเกยวกบผลกระทบของการเปลยนแปลงกฎหมายตอพฤตกรรมของตวละครทเกยวของ ทงในแง “ทศทาง” (หนนเสรมหรอบนทอน) และ “ขนาด” (พฤตกรรมตอบสนองตอโครงสรางสงจงใจทเปลยนไปมากนอยเพยงใด)

กระนน ควรกลาวดวยวา กฎหมายแตละฉบบ แมอาจจะถกรางดวยเจตนาด เพอใหบรรล

วตถประสงคทพงปรารถนาบางประการ แตเมอกฎหมายถกนามาใชในโลกแหงความเปนจรง มกมโอกาสทจะเกดผลพวงทไมไดคาดหวงหรอตงใจไว (unintended consequences) ตามมาเสมอ

ตวอยางเชน หากมการออกกฎหมายบงคบใหคนคาดเขมขดนรภยบนรถยนต เพอเพมความ

ปลอดภยในการขบขแกประชาชนผใชรถยนต หากใชระบบเหตผลแบบเศรษฐศาสตรมาคาดการณผลกระทบของกฎหมาย คงทานายการเปลยนแปลงพฤตกรรมจากกฎหมายวา คนจะคาดเขมขดนรภยกนมากขน เพราะตนทนของการไมคาดเขมขดนรมยสงขน เนองจาก หากไมคาดเขมขดนรภยจะมโอกาสถกจบและตองเสยคาปรบ เมอตนทนหรอราคาของการไมคาดเขมขดนรภยแพงขน คนกเลอกทจะไมคาดเขมขดนรภยนอยลง คาดเขมขดนรภยมากขน ผลลพธกคอ คนมโอกาสรอดชวตจากอบตเหตรถยนตแตละครงมากขน

14

แตกรณน อาจเกดผลพวงทผออกกฎหมายไมไดคาดหวงตงใจดวย เนองจาก ผขบขอาจเกดแรงจงใจทางลบ (Moral Hazard) จากการคดวาอบตเหตมตนทนตาลง เพราะการคาดเขมขดนรภยชวยลดโอกาส (ความนาจะเปน) ของการบาดเจบและลมตายจากอบตเหต เขมขดนรภยจงลดผลประโยชนจากการขบรถชาและระมดระวงลง ผขบขอาจตอบสนองตอการใชเขมขดนรภยโดยขบรถเรวขนและลดความระมดระวงในการขบขลง ผลสดทาย กฎหมายเขมขดนรภยอาจทาใหจานวนอบตเหตเพมสงขน แมผขบขทคาดเขมขดนรภยมโอกาสรอดชวตมากขนจากอบตเหตแตละครง แตโอกาสเกดอบตเหตอาจเพมจานวนมากครงขน จนทาใหจานวนคนตายสทธจากอบตเหตรถยนตสงขน หรอไมลดลงมากเทากบเปาประสงคของกฎหมาย ยงกวานน การทผขบขลดความระมดระวงในการขบขลง อาจสงผลกระทบทางลบตอคนเดนถนนดวย คนเดนถนนมโอกาสเกดอบตเหตสงขนและไมไดรบการปองกนจากเขมขดนรภย ดงนน กฎหมายวาดวยเขมขดนรภยจงอาจทาใหจานวนการตายของคนเดนถนนเพมสงขนกเปนได

(3) การออกแบบกฎหมายทพงปรารถนา การศกษาในสวนนเปนการพยายามออกแบบกฎหมายเพอใหบรรลเปาหมายทตองการได

อยางมประสทธภาพ เชน การปรบพฤตกรรมของผคนใหดขน ยกตวอยางเชน หากตองการลดการทจรตคอรรปชนในวงการการเมอง ควรออกแบบรฐธรรมนญหรอกฎหมายเพอลงโทษนกการเมองทจรตคอรรปชนอยางไร หลกคดทางเศรษฐศาสตรคอ ตองเพมตนทนของการคอรรปชนใหสงขนอยางมาก เชน เพมบทลงโทษใหหนกขน เพมโอกาสในการจบคนผดมาลงโทษ เปนตน ทงนเพอใหนกการเมองทเปนสตวเศรษฐกจและมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรเลอกทจะไมโกงเพราะไมคมคา

ความเขาใจเรองผลกระทบของกฎหมายตอพฤตกรรมของตวละครทเกยวของและสงคมใน

ขอ (2) จะชวยใหกระบวนการออกแบบหรอแกไขกฎหมายในขอ (3) เพอผลตสราง “กฎหมายทด” มคณภาพและครบถวนสมบรณยงขน จนเปนการปฏรปกฎหมายทมหลกวชาและขอมลเชงประจกษเปนฐานความรอยเบองหลง กฎหมายทดคอกฎหมายทสามารถสรางพฤตกรรมทดและผลลพธทดไดนนเอง

ทงน กฎหมายและระบบกฎหมายทพงปรารถนาของนกเศรษฐศาสตรคอ กฎหมายและระบบ

กฎหมายทมประสทธภาพ กลาวคอ ใชทรพยากรของสงคมอยางคมคา สามารถบรรลความยตธรรมตามมาตรฐานทพงปรารถนาโดยมตนทนตอสงคมตาทสด หรออยางรวดเรวทสด เปนตน กฎหมายและระบบกฎหมายทไรประสทธภาพจกลดทอนระดบสวสดการสงคมลง

กระนนกตาม การใหความสาคญกบมตดาน “ประสทธภาพ” ของนตเศรษฐศาสตร มได

หมายความวา ตองแลกมาดวยการ “ความยตธรรม” ทลดลง ประสทธภาพในทนเปน “ประสทธภาพ ภายใต/ควบค ความยตธรรม” กลาวคอ ระบบกฎหมายและกระบวนการยตธรรมตองมคณภาพ ม

15

มาตรฐาน มความเปนธรรมตอคกรณทกฝาย เปนหลกยดมนสาคญ แลวจงพจารณาวา ภายใตระดบมาตรฐานแหงความยตธรรมทสงคมพงปรารถนา จะออกแบบกฎหมาย ระบบกฎหมาย และกระบวนการยตธรรม อยางไรใหมประสทธภาพทสด

1.4.2 นตเศรษฐศาสตรตามสภาพความเปนจรง และนตเศรษฐศาสตรตามสภาพทควรจะเปน

เราจะเหนไดวา คาถามทนตเศรษฐศาสตรมงแสวงหาคาตอบ 3 ระดบขางตน ทาใหเกด

แนวทางการศกษาวเคราะหทแตกตางกน 2 แนวทางหลก ไดแก (1) นตเศรษฐศาสตรตามสภาพความเปนจรง (Positive Economic Analysis of Law) แนวทางนเปนการศกษาเพอทาความ “เขาใจ” และ “อธบาย” ปรากฏการณทางกฎหมายท

เกดขนจรงตามแบบทมนเปนอย โดยใชระเบยบวธทางเศรษฐศาสตรประกอบกบขอมลขอเทจจรง (Facts) สรางแบบจาลองทไดจากการสงเคราะหขอมลและความร (Stylized Model) เพอตอบคาถามอยางเปนระบบวา กฎหมายคออะไร เหตใดจงตองมอย ทาไมกฎหมายจงเปนอยางทมนเปนอย กฎหมายสงผลกระทบตอปจเจกบคคลและสงคมอยางไร การตอบคาถามเหลานตองขดคนลกลงไปกวาระดบปรากฏการณพนผว เพอแสวงหาฐานเหตผลเบองหลงหรอฐานความรเบองหลงของปรากฏการณเหลานน

การศกษาตามแนวทางนคอการตอบคาถามระดบท (1) และ (2) ในหวขอ 1.4.1 นนเอง ผ

ศกษาพยายามใชวธเชงวทยาศาสตร (Scientific Method) สรางทฤษฎทพสจนไดโดยระบบการใชเหตผลหรอประจกษพยานขอเทจจรง อกทง ผศกษาพยายามดารงความเปนกลาง แยกตวเองออกจากสงทตองการศกษา หลกเลยงการใชวจารณญาณ มงทดสอบและหกลางทฤษฎดวยขอเทจจรงอยางสมาเสมอ

ตวอยางของประเดนการศกษาวเคราะหตามแนวทางน ไดแก หากมการยกเลกโทษอาญาใน

กฎหมายหมนประมาทจะสงกระทบตอพฤตกรรมการหมนประมาทของและพฤตกรรมการฟองคดหมนประมาทของผคนในสงคมอยางไร การกาหนดโทษประหารชวตแกผคายาบาชวยลดจานวนการคายาบาลงหรอไม หรอการเพมกาลงตารวจมากขนชวยลดอาชญากรรมจรงหรอไม เปนตน

(2) นตเศรษฐศาสตรตามสภาพทควรจะเปน (Normative Economic Analysis of Law) แนวทางนเปนการศกษาเพอนาเสนอขอเสนอเชงนโยบายเพอเปลยนแปลงระบบกฎหมาย

และกระบวนการยตธรรมใหมประสทธภาพมากขน โดยใชองคความรในเชงวชาการเปนพนฐานในการนาเสนอแนวทางการแกไขปรบปรง คาถามทแนวทางนมงตอบไดแก กฎหมายทพงปรารถนา

16

ของสงคมคออะไร (social desirability of legal rules) กฎหมายทดควรเปนอยางไร ควรแกไขกฎหมายอยางไร จะออกแบบกระบวนการยตธรรมทมประสทธภาพมากขนอยางไร

การศกษาตามแนวทางนคอการตอบคาถามระดบท (3) ในหวขอท 1.4.1 นนเอง คาถามเชง

นโยบายเหลานจาเปนตองเกยวพนกบศาสตรอนๆ ดวย เชน รฐศาสตร จรยศาสตร สงคมวทยา จตวทยา เปนตน ทสาคญคอเกยวพนกบการใชวจารณญาณของผศกษาในการประเมน “คณคา” (Value) เพราะคาวา “กฎหมายทด” หรอ “กฎหมายทควรจะเปน” ของแตละคนและของแตละศาสตร มความแตกตางกน ไมมมาตรฐานสากลทใชเปนตววดเปรยบเทยบวจารณญาณของแตละคนวา ใครถกใครผด ใครดกวาดอยกวา เพราะผศกษาแตละคนตางมเกณฑการตดสนคณคาแตกตางกน การศกษาวเคราะหตามแนวทางนจงมอาจเปนกลางได ไมไดมงพสจนถกผด และไมไดแสวงหาขอสรปทเปนสากล

17

บทท 2 นตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม 2.1 แกนของนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม 5

กฎหมายในมมมองของนตเศรษฐศาสตรคอเครองมอในการปรบเปลยนพฤตกรรมของคนใน

สงคมไปสแนวทางทสงคมพงปรารถนา (เชน เคารพสทธในชวตและทรพยสนของบคคลอน ออกแบบสญญาทกอใหเกดประสทธภาพทางเศรษฐกจ) และปองปรามยบยงพฤตกรรมทไมพงปรารถนาของสงคม (เชน การกออาชญากรรมดานตางๆ) โดยกฎหมายเปนปจจยเชงสถาบน (institutional factor) ซงสงผลกระทบตอการกากบพฤตกรรมของประชาชนทวไป รวมถงกลมผลประโยชนตางๆ องคกรตางๆ ผบงคบใชกฎหมาย และรฐบาล

ตามแนวคดของนตเศรษฐศาสตร เปาหมายหลกของระบบยตธรรมทางอาญาคอ การปอง

ปรามไมใหเกดอาชญากรรม (deterrence) ผานการกาหนดบทลงโทษ (sanction) ทางกฎหมาย ทงบทลงโทษทเปนตวเงน (monetary sanction) เชน คาปรบ และบทลงโทษทไมเปนตวเงน (nonmonetary sanction) เชน การจาคก การภาคทณฑ การกกบรเวณ การประหารชวต การประจานตอสาธารณะ เปนตน ประเดนหลกทนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรมสนใจคอ หลกคดวาดวยบทลงโทษทางอาญาทเหมาะสม (optimal criminal sanction) ซงเปนแนวคดทพยายามตอบคาถามพนฐานดงเชน

• ควรตดสนใจเลอกใชวธการลงโทษอยางไร ระหวางการใชคาปรบกบการจาคก หรอจะผสมผสานวธการลงโทษทง 2 แบบเขาดวยกนอยางไรจงจะเหมาะสม

• หลกคดวาดวยการกาหนดบทลงโทษทเหมาะสม ทงสาหรบโทษปรบและโทษจาคก ควรจะเปนอยางไร

• การกาหนดบทลงโทษภายใตหลกวาดวยความรบผดทแตกตางกน ไดแก หลกความรบผดเดดขาด (Strict Liability) และหลกความรบผดบนฐานความผด (Fault-based Liability) นามาซงผลลพธทแตกตางกนอยางไร

• หากผกระทาความผดไมสามารถถกจบกมมาดาเนนคดไดทกครงทกระทาความผด ควรปรบขนาดของการลงโทษอยางไรจงจะเหมาะสม

• สงคมควรจะทมเททรพยากรในการลงทนเพอจบกมผกระทาความผดมาลงโทษในระดบใดจงจะเหมาะสม

5 การสารวจงานวชาการเบองตนในบทนสวนใหญอางองมาจาก Polinsky, A.Mitchell and Steven Shavell (eds.) (2007) บทท 6 และ 7

18

กลาวโดยสรป ประเดนศกษาของนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรมแวดลอมอยรอบๆ ตวเลอกเชงนโยบาย (policy choices) 4 ประการ ไดแก

(1) หลกกาหนดความรบผดและการลงโทษตอผกระทาความผด (sanctioning rule) ระหวางหลกความรบผดเดดขาด (Strict Liability) และหลกความรบผดบนฐานความผด (Fault-based Liability)

(2) รปแบบวธการลงโทษ (form of sanction) ระหวางการลงโทษทเปนตวเงน เชน คาปรบ และการลงโทษทไมเปนตวเงน เชน การจาคก รวมถงการผสมผสานวธการลงโทษทงสองแบบเขาดวยกน

(3) ขนาดของบทลงโทษ (magnitude of sanction) กลาวคอ ระดบการลงโทษทเหมาะสม และปจจยทรวมกนกาหนดขนาดของบทลงโทษทเหมาะสม

(4) โอกาสในการจบกมผกระทาความผดมาลงโทษ (probability of detecting offenders and imposing sanctions) ซงเกยวพนกบการลงทนดานทรพยากรของสงคมเพอจบกมตวผกระทาความผดมาลงโทษ ยงลงทนดานการบงคบใชกฎหมายมาก กยงเพมโอกาสในการจบกมคนรายมาลงโทษ แตอกดานหนงกยงสรางตนทนตอสงคมเพมขนดวย

สาหรบโครงสรางเนอหาของบทน ในสวนตนจะกลาวถงลกษณะแบบแผนของพฤตกรรมของ

อาชญากรตามโมเดลเศรษฐศาสตรอาชญากรรม จากนน จะนาเสนอแนวคดนตเศรษฐศาสตรในประเดนตางๆ ไดแก รปแบบวธการลงโทษทเหมาะสม ขนาดของบทลงโทษทเหมาะสม ความสมพนธระหวางขนาดของบทลงโทษและโอกาสในการจบกมผกระทาความผดมาลงโทษ และการปองปรามสวนเพม ทงนจะนาเสนอบทสารวจงานวชาการทเกยวของ โดยเฉพาะงานวชาการเชงประจกษ พรอมไปกบการนาเสนอแนวคดทฤษฎในประเดนตางๆ สวนสดทายจะกลาวถงจดเดนและขอวจารณตอนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม

2.2 ลกษณะแบบแผนของพฤตกรรมของอาชญากร

นตเศรษฐศาสตรอธบายปญหาอาชญากรรมโดยมงเนนไปทการตดสนใจเชงพฤตกรรมสวนบคคลของตวอาชญากรเองเปนหลก มากกวาจะมงอธบายปญหาบนฐานของโครงสรางสงคมหรอสภาพแวดลอมทางสงคมและวฒนธรรม การออกแบบระบบลงโทษทางอาญาทเหมาะสมจงตองเขาใจลกษณะแบบแผนของพฤตกรรมของอาชญากรเสยกอน เพอใหสามารถออกแบบโครงสรางสงจงใจเพอปรบเปลยนและปองปรามพฤตกรรมของอาชญากรไดอยางมประสทธผล

19

หลกไมลตงตนของการศกษา “เศรษฐศาสตรอาชญากรรม” (Economic of Crime) คอ บทความวชาการเรอง Crime and Punishment: An Economic Approach ของ Gary Becker (1968)6 Becker บกเบกการศกษานตเศรษฐศาสตรดวยการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรอยางแบบจาลองวาดวยการเลอกอยางมเหตมผล (Rational Choice Model) มาอธบายโลกอาชญากรรม

แบบจาลองของ Becker อธบายพฤตกรรมของอาชญากร โดยมขอสมมตตงตนวา อาชญากร

เปนสตวเศรษฐกจ มเหตมผลทางเศรษฐศาสตร และตอบสนองตอสงจงใจ หรอเปนนกคดคานวณทมเหตมผล (rational calculator) เหมอนดงเชนปจเจกชนทวไป อาชญากรจะตดสนใจกออาชญากรรมหากประเมนวาผลประโยชนของการกออาชญากรรมสงกวาตนทนของการกออาชญากรรม หรอเมอการกระทาความผดนนกอใหเกดผลประโยชนสทธแกตนเองนนเอง

กระนน ผลประโยชนและตนทนของการกออาชญากรรมอยบนฐานของความไมแนนอน

(uncertainty) ในอนาคต กลาวคอ การไดรบผลประโยชนของการกออาชญากรรมขนอยกบความสาเรจของปฏบตการ ซงไมแนนอนวาจะทาสาเรจเสมอหรอไม ขณะทตนทนของการกออาชญากรรมขนอยกบการประเมนความเสยงทจะถกจบกมมาดาเนนคดและถกลงโทษตามกฎหมาย

เชนนแลว การประเมนผลประโยชนและตนทนของอาชญากรจงตองเปนการเปรยบเทยบ

ระหวาง “ผลประโยชนคาดคะเน” (expected benefits) กบ “ตนทนคาดคะเน” (expected costs) ตวอยางเชน ในการลกทรพย ผลประโยชนคาดคะเนคอ มลคาทรพยคณกบโอกาสหรอความนาจะเปน (probability) ทจะลกทรพยสาเรจ สวนตนทนคาดคะเนคอ มลคาโทษปรบ (หรอการประเมนตนทนจากการถกจาคก) คณกบโอกาสทจะถกจบกม เปนตน หากอาชญากรประเมนวาผลประโยชนคาดคะเนของการกออาชญากรรมสงกวาตนทนคาดคะเนของการกออาชญากรรม กจะตดสนใจประกอบอาชญากรรม

งานศกษาดานนตเศรษฐศาสตร เชนงานของ Beck (1989)7 ชวา อาชญากรทวไปมแบบแผน

พฤตกรรมแบบเลอกชงนาหนกระหวางการประกอบอาชญากรรมประเภทตางๆ โดยไมไดมแบบแผนพฤตกรรมแบบเจาะจงเลอกประกอบอาชญากรรมประเภทใดประเภทหนงเปนการเฉพาะ ดงนน โครงสรางของผลประโยชนคาดคะเนและตนทนคาดคะเนของอาชญากรรม ซงแตกตางกนตามอาชญากรรมแตละประเภท ยอมสงผลตอการตดสนใจของอาชญากร โดยอาชญากรแตละคนจะตดสนใจเลอกประกอบอาชญากรรมประเภททใหผลประโยชนคาดคะเนสทธแกตวเขาสงทสด

6 Becker, Gary. 1968. “Crime and Punishment: An Economic Approach”. Journal of Political Economy 76: 169-217. 7 Beck, A. 1989. “Recidicivism of Prisoners Released in 1983”. Bureau of Justice Statistics Special Report. Bureau of Justice Statistics. Washington, DC.

20

เมอพจารณาโครงสรางของผลประโยชนและตนทนของการประกอบอาชญากรรมโดยทวไป ผลประโยชนทไดรบจากการกออาชญากรรม ไดแก

• เงนไดจากการลกทรพยหรอปลนชง

• ความสขทไดรบจากการกออาชญากรรม โดยเฉพาะในกรณ Crimes of Passion เชน การขมขน

สวนตนทนของการกออาชญากรรม ไดแก

• คาใชจายในการกระทาความผด เชน ปน อปกรณตางๆ หนากาก

• บทลงโทษ เชน คาปรบ การถกจาคก

• ตนทนคาเสยโอกาสของการเตรยมการ การกออาชญากรรม และการถกจาคกในกรณทโดนจบกมและถกตดสนวามความผด เชน การสญเสยโอกาสในการทางาน การสญเสยรายได

• ตราบาปตดตว (Stigma Effect) เชน การมประวตอาชญากร ซงสงผลกระทบดานลบตอโอกาสในการประกอบอาชพและการใชชวตภายภาคหนา

งานวจยดานนตเศรษฐศาสตรจานวนมาก (โปรดด Polinsky and Shavell (2007) ประกอบ)

ชวา อาชญากรสวนใหญ ไมวาจะกระทาความผดดวยแรงจงใจแบบใด มฐานะการเงนเชนใด มระดบการศกษาสงตาเพยงใด ลวนตอบสนองตอแรงจงใจ หรอโครงสรางผลประโยชนและตนทนทเปลยนแปลงไป เชน การเปลยนแปลงของตนทนคาเสยโอกาส ความรนแรงของบทลงโทษ และโอกาสในการถกจบกม เปนตน

ดงทไดกลาววาแลว อาชญากรเผชญปญหาการตดสนใจเลอกวาจะประกอบอาชญากรรมด

หรอไม ประกอบอาชญากรรมอะไร และมขนาดความผดเทาใด รนแรงมากนอยเพยงใด (เชน จะปลนรานขายของชาหรอปลนธนาคารด) ดงนน ระบบการลงโทษทางอาญาทเหมาะสมตองสามารถปองปรามพฤตกรรมการกระทาความผดของอาชญากรได โดยมเปาหมายเพอเพมตนทนคาดคะเนของการกออาชญากรรม และลดผลประโยชนคาดคะเนของการกออาชญากรรม เปนสาคญ นอกจากนน ควรกาหนดบทลงโทษตออาชญากรรมแตละประเภทใหสงตาแตกตางกนโดยเปรยบเทยบตามระดบความรนแรง เพอลดแรงจงใจในการประกอบอาชญากรรมทมความรนแรงสง

ตวอยางของแนวทางการเพมตนทนคาดคะเนของอาชญากรในการกออาชญากรรม เชน

• การเพมบทลงโทษใหหนกขน

• การเพมโอกาสหรอความนาจะเปนในการถกจบกมมาดาเนนคดและลงโทษ เชน การเพมกาลงเจาหนาทตารวจ การออกตรวจตราพนทถข น การตดตงกลองวงจรปดเพอบนทกภาพคนราย การพฒนาเทคโนโลยในการสบสวนสอบสวน เปนตน

21

• การเพมตนทนในการเขาถงเครองมอในการประกอบอาชญากรรม เชน มกฎหมายกากบควบคมการซอและการใชอาวธปนหรอกระสนปน

• การเพมตนทนคาเสยโอกาสของอาชญากรในการกออาชญากรรม โดยการเพมมลคาของทางเลอกอนทเขาเผชญใหสงขน เชน จดใหมระบบสวสดการสงคมทดข น ยกระดบคาจางขนตาใหสอดคลองกบระดบคาจางทเพยงพอในการดารงชวต (living wages) หรอระดบคาจางททาใหลกจางและครอบครวสามารถดารงชพไดอยางสมศกดศรความเปนมนษย เพอผลกดนใหผคดกออาชญากรรมเลอกทจะทางานสจรตถกกฎหมายแทนการหารายไดจากการกระทาความผด เพราะเผชญผลไดจากการทางานสงขนจนไมอยากสญเสยมนไป ในแงน นโยบายเศรษฐกจของรฐซงมเปาหมายเพอเพมระดบการจางงาน นโยบายสวสดการสงคม และนโยบายกระจายรายไดและความมงคง อาจมสวนชวยลดจานวนอาชญากรรมในสงคมลงได

2.3 รปแบบวธการลงโทษทเหมาะสม (โทษปรบและโทษจาคก)

บทลงโทษทางกฎหมายเพอปองปรามไมใหเกดอาชญากรรมมทงบทลงโทษทเปนตวเงน เชน คาปรบ และบทลงโทษทไมเปนตวเงน เชน การจาคก ประเดนคาถามทนาสนใจคอ นตเศรษฐศาสตรเสนอกรอบแนวคดวาดวยการตดสนใจเลอกรปแบบวธการลงโทษระหวางการปรบเงนและการจาคกอยางไร

2.3.1 การเปรยบเทยบโทษปรบและโทษจาคก

บทลงโทษทเปนตวเงน เชน การปรบเงน ไมสนเปลองทรพยากรของสงคมมาก เพราะเปนเพยงการถายโอนทรพยสนจากผกระทาความผดมายงภาครฐเปนหลก โดยมผลในการเพมรายไดแกรฐดวย กระนน การใชคาปรบเปนการลงโทษอาจมตนทนในการบรหารจดการอยบาง โดยขนาดของตนทนในการบรหารจดการแปรผนตามขนาดของคาปรบ กลาวคอ คาปรบยงแพง ยงมตนทนในการบรหารจดการสง

สวนบทลงโทษทไมเปนตวเงน เชน การจาคก แมอาจจะมศกยภาพในดานการปองปรามการ

กออาชญากรรม แตตองใชทรพยากรของสงคมจานวนมาก โดยเฉพาะอยางยงโทษจาคก ซงตองมตนทนในการกอสรางเรอนจา ตนทนในการบรหารจดการเรอนจา ตนทนในการบารงรกษาเรอนจา เปนตน

22

งานศกษาของ Piehl and Dilulio (1995)8 ประมาณการวาตนทนตอปของการจาคกนกโทษ 1 คนอยท 25,000 เหรยญสหรฐ ขณะท Donohue and Siegelman (1998)9 ประมาณการวาอยท 35,000 เหรยญสหรฐตอคนตอป ซงแสดงใหเหนวาตนทนของการจาคกอยในระดบสง

นอกจากนน หากพจารณาในแงของผรบโทษ การจาคกเปนการแยกนกโทษทมศกยภาพใน

การผลต (productive labor) ออกจากตลาดแรงงาน นกโทษจงเผชญตนทนคาเสยโอกาสจากการถกจาคก ซงไดแก รายไดทขาดหายไประหวางการถกจาคก รวมถงมโอกาสในการประกอบอาชพและตงตนชวตใหมในอนาคตเมอพนโทษลดนอยลง เพราะตองสญเสยเครอขายการทางานและทกษะการทางานกถดถอยลงในชวงถกคมขง เมอออกจากคกจงมผลตภาพ (productivity) และทนมนษย (human capital) ตาลง อกทง ตราบาปทตดตวทาใหหางานไดยากขน เพราะการเคยถกลงโทษจาคกถกมองวาเปนการสงสญญาณเกยวกบความไมนาเชอถอของบคคลนน

งานศกษาของ Lott (1990, 1992)10 พบวา การถกจบกมและดาเนนคดสงผลในการทาลาย

ชอเสยงและบนทอนโอกาสในการทางานตามปกต เชน อาจสญเสยใบอนญาตในการประกอบวชาชพ เปนตน เมอเปรยบเทยบรายไดกอนและหลงการถกจบกมและลงโทษ พบวา รายไดหลงจากพนโทษของผกระทาความผดลดลงมาก โดยรายไดจะลดลงมากหรอนอยขนอยกบระยะเวลาทถกจาคก หากถกจาคกยงนาน รายไดหลงพนโทษจะยงลดลงมาก

ดานงานศกษาของ Kling (2002)11 ซงวเคราะหขอมลของนกโทษในรฐแคลฟอรเนย พบวา

นกโทษคดคายาเสพตดและคดกอความรนแรงมระดบรายไดเฉลยในชวงกอนถกจาคกตาอยแลว รายไดจากการทางานหลงจากถกปลอยตวจงไมลดลง แตสาหรบนกโทษพนคกทเคยเปนแรงงานคอปกขาวจะมรายไดนอยกวาผกระทาความผดทไมเคยถกจาคกถงรอยละ 10-30 ในชวง 5-8 ปหลงจากไดรบการปลอยตวจากคก

การทนกโทษทเพงพนคกมรายไดต าลงมากทาใหตนทนคาเสยโอกาสของการกอ

อาชญากรรมเมอพนโทษตาลงดวย เนองจากคนเหลานนไมมทางเลอกในชวตและไมสามารถหารายไดไดมากดงเดม ซงสงผลใหผกระทาความผดทพนโทษมโอกาสตดสนใจกออาชญากรรมซาอก

8 Piehl, A.M. and J.J. Dilulio. 1995. “ ‘Does Prison Pay?’ Revisited: Returning to the Crime Scene”. The Brooking Review xx (Winter), 21-25. 9 Donohue, J.J. and P. Siegelman. 1998. “Allocating Resources among Prisons and Social Programs in the Battle Against Crime”. Journal of Legal Studies 27, 1-43. 10 Lott, J.R. 1990. “The Effect of Conviction on the Legitimate Income of Criminals”. Economics Letters 34, 381-385. และ Lott, J.R. 1992. “An Attempt at Measuring the Total Monetary Penalty From Drug Convictions: The Importance of an Individual’s Reputation”. Journal of Legal Studies 21, 159-187. 11 Kling, J.R. 2002. “The Effect of Prison Sentence Length on the Subsequent Employment and Earnings of Criminal Defendants”. Princeton University Working Paper.

23

เพราะตนทนคาดคะเนของการประกอบอาชญากรรมอยในระดบตา งานศกษาเชงประจกษของ Langan and Levine (2002)12 ยนยนขอสรปขางตนโดยพบวาอตราการกลบเขาคกใหมของผทเคยตองโทษจาคกอยในระดบสง

นอกจากน ในการจาคก ตนทนคาเสยโอกาสมไดตกอยกบนกโทษเทานน สงคมกเผชญ

ตนทนคาเสยโอกาสทางเศรษฐกจดวย เนองจาก กาลงแรงงานทมศกยภาพในการผลตถกกนออกไปจากตลาดแรงงาน เศรษฐกจจงเผชญผลผลตและรายไดขาดหายไป ซงสงผลกระทบดานลบตออตราการเตบโตทางเศรษฐกจ

ดวยหลกการดงทกลาวมา แนวคดของนตเศรษฐศาสตร ดงเชน งานของ Polinsky and

Shavell (1984)13 และ Waldfogel (1995)14 จงสนบสนนการลงโทษทเปนตวเงนอยางคาปรบมากกวาการจาคก เพราะคาปรบไมกอใหเกดตนทนตอสงคม การลงโทษทไมเปนตวเงน เชน การจาคก ควรมสถานะเพยงการปองปราม “เสรม” หลงจากใชคาปรบอยางเตมททสดแลวเทานน

หากผกระทาความผดมทรพยสนมากกวาระดบคาปรบทเหมาะสม ควรลงโทษดวยการปรบ

เทานน แตหากทรพยสนไมเพยงพอตอการชาระคาปรบทเหมาะสมตามความผด กตองบวกเพมโทษจาคกเขาไปดวยหลงจากปรบทรพยสนทงหมดแลว เพอใหการลงโทษคควรแกความผดทกอ สวนในกรณทเปนอาชญากรรมขนรนแรงมาก อนตรายมาก หรอสรางความเสยหายมาก จนคาปรบเพยงลาพงมอาจปองปรามได กควรใชโทษจาคกเปนเครองมอเสรมในการปองปราม

2.3.2 ความจาเปนของโทษจาคก

การลงโทษดวยการจาคกยงเปนทพบเหนกนโดยทวไป โดยเฉพาะในคดความผดเชน การขมขน การปลนชง การฆาตกรรม ทงนเนองจากการกระทาความผดเหลานนเปนความผดรายแรงทกอใหเกดความเสยหายอยางใหญหลวง และมโอกาสจบตวผกระทาผดมาลงโทษตา จงจาเปนตองกาหนดบทลงโทษไวสงมาก แมจะกาหนดบทลงโทษดวยคาปรบ คาปรบกจะมขนาดสงจนเกนกวาระดบสนทรพยของผกระทาความผด จงตองนาโทษจาคกมาลงโทษเสรมดวยเพอใหสาสมแกความผดทกอและสรางความหวาดกลวไมใหคนกระทาความผด

12 Langan P.A. and D.J. Levine. 2002. “Recidivism of Prisoner Released in 1983”. Bureau of Justice Statistics Special Report. Bureau of Justice Statistics. Washington, DC. 13 Polinsky, A.M. and S. Shavell. 1984. “The Optimum Use of Fines and Imprisonment”. Journal of Public Economics 24, 89-99. 14 Waldfogel, J. 1995. “Are fine and Prison Terms Used Efficiently? Evidence on Federal Fraud Offenders”. Journal of Law and Economics 38 (1), 107-139.

24

แมโทษจาคกจะดเสมอนวาไมมความคมคาในเชงนตเศรษฐศาสตรเมอเทยบกบการจายคาปรบ กระนน งานศกษาดานนตเศรษฐศาสตรจานวนหนงกพยายามอธบายถงความจาเปนของการลงโทษดวยการจาคก ดงเชน Shavell (1987)15 อธบายวา การกกขงจาคกเปนนโยบายทเหมาะสมในกรณทความเสยหายทคาดวาจะเกดขนจากผกระทาความผดในชวงเวลาหนงมมากกวาตนทนของการจาคกผกระทาความผดในชวงเวลานน หากผกระทาความผดมพฤตกรรมรนแรงมากจนเกนกวาระดบทเหมาะสมระดบหนงและพฤตกรรมรนแรงดงกลาวดาเนนไปอยางตอเนองเปนเวลานาน โทษจาคกทเหมาะสมในกรณนคอการจาคกตลอดชวต แตหากพฤตกรรมความรนแรงของผกระทาความผดลดนอยลงตามเวลาทผานไป นกโทษควรไดรบการปลอยตว ณ ชวงเวลาทความเสยหายทคาดวาจะเกดขนหากนกโทษอยนอกคกตากวาตนทนของการจาคก

นอกจากนน หนาททางสงคมและทางกฎหมายของการจาคกกยงคงมความสาคญ เพราะ

โทษจาคกมศกยภาพในการปองปรามการกออาชญากรรมอยางทการลงโทษดวยคาปรบมอาจทดแทนไดโดยสมบรณ สาหรบมหาเศรษฐ การถกลงโทษเพยงการปรบเงนอาจไมสงผลปองปรามพฤตกรรมทาผดกฎหมายของคนเหลานได เพราะมทรพยมากเสยจนทาใหคณคาของเงนหนวยหลงๆ ลดตาลงเรอยๆ จนอาจไมรสกหลาบจาจากการถกปรบ

โทษจาคกจงยงคงมประโยชนในการปองปรามอาชญากรรมบางประเภทกบคนบางประเภท

ดวยเหตทคนไมวาจนหรอรวยตางกลวการสญเสยอสรภาพ และการเผชญชวตความเปนอยทยากลาบากในคก กระบวนการยตธรรมทเปนธรรมไมควรเปดโอกาสใหผกระทาผดทมฐานะรารวยสามารถซออสรภาพได ในขณะทผกระทาผดทมฐานะยากจนตองถกจาคกเนองจากมทรพยสนไมเพยงพอจายคาปรบ

แตในโลกแหงความจรง ขอมลจากกระทรวงยตธรรมสหรฐอเมรกาในป 1988 ชวา นกโทษ

โดยเฉลยเปนคนยากจนกอนจะเขาคก และขอมลในป 1998 ชวา นกโทษมากกวาครงมรายไดนอยกวา 600 เหรยญสหรฐตอป ขอมลเหลานสอดคลองกบงานศกษาจานวนหนง เชน Waldfogel (1995)16 พบวา ความสามารถในการจายของผตองโทษมความสมพนธทางบวกกบโทษปรบ แตมความสมพนธทางลบกบโทษจาคก กลาวคอ คนทถกจาคกคอคนทไมมความสามารถในการจายคาปรบตามโทษทไดรบ เนองจากมทรพยสนนอย มรายไดนอย จงตองถกจาคกเปนการทดแทน และคนยงจนยงถกจาคกนาน

15 Shavell, S. 1987. “A Model of Optimal Incapacitation”. American Economic Review 77, 101-110. 16 อางแลว

25

2.3.3 โทษจาคกกบการลดอาชญากรรม

การจาคกถกมองวาเปนเครองมอในการควบคมอาชญากรรมทเดดขาด เพราะสงผลทงปองปรามใหคนไมกลากระทาความผด และยงสงผลกกกนผกระทาความผดใหพนจากโอกาสในการกระทาความผดอกแมเจาตวยงอยากจะกระทาความผดกตาม แตทงน ผลของการจาคกทมตอการลดอาชญากรรมขนอยกบประเภทของอาชญากรรมและประเภทของอาชญากรดวย

งานวจยเชงประจกษโดยทวไปชวา การจาคกสงผลในการปองปรามอาชญากรรม โดยทาให

อตราการเกดอาชญากรรมลดลง แตจะลดลงมากหรอนอยนนแตกตางกนไปตามระเบยบวธศกษาของงานวจยแตละชน งานศกษาของ Marvell and Moody (1994)17 พบวา การทมผถกจาคกเพมขนรอยละ 10 ทาใหอตราการเกดอาชญากรรมลดลงรอยละ 1.5 ขณะทงานของ Levitt (1996)18 พบวา การปลอยนกโทษ 1 คนออกจากคกจะทาใหเกดอาชญากรรมเพมขน 15 ครงตอป และผลของการจาคกตอระดบการเกดอาชญากรรมมขนาดสงกวาท Marvell and Moody ทานายไว 2-3 เทา สวนงานของ Kessler and Levitt (1999)19 พบวา หลงจากการเพมโทษจาคกแกอาชญากรรมขนรนแรงในป 1982 ในแคลฟอรเนย อาชญากรรมเหลานนลดลงรอยละ 4 ในอกหนงปถดมา และลดลงรอยละ 8 ในอกสามปถดมา

ดงนน ความคมคาของการจาคกจงอยทผลประโยชนทเกดขนจากการจาคก หากการจาคก

สงผลกระทบเชงปองปรามสงจรง และสามารถลดอนตรายตอสงคมไดมากจรง กนบวาคมคา แนวคดนตเศรษฐศาสตรยงเชอดวยวา ผลประโยชนจากการจาคกจะลดลงตามจานวนผทถกจาคกเพมขน เนองจาก นกโทษทโดนจาคกคนหลงๆ (เชน นกโทษคนทลาน) มอนตรายนอยกวานกโทษทถกจาคกคนแรกๆ ดงนน หากมจานวนนกโทษในระบบคกสงมาก อาจสะทอนวาระดบการจาคกทเปนอยเปนระดบทเกนเลยกวาระดบทเหมาะสมสาหรบสงคม (socially optimal level) ไปแลว

งานศกษาของ Levitt (1998)20 เสนอแนวคดทนาสนใจวา เมอบทลงโทษในอาชญากรรม

ประเภทหนงสงขน อาชญากรทวไปจะเลอกประกอบอาชญากรรมประเภทอนทดแทน เชน หากโทษของการปลนสงขน กจะหนไปขโมยของมากขนแทน แตหากเปนโทษจาคกซงจบคนไปกกขงไว

17 Marvell, T. and C. Moody. 1994. “Prison Population Growth and Crime Reduction”. Journal of Quantitative Criminology 10, 109-140. 18 Levitt, S.D. 1996. “The Effect of Prison Population Size on Crime Rates: Evidence from Prison Overcrowding Litigation”. Quarterly Journal of Economics 111, 319-325. 19 Kessler, D.P. and S.D. Levitt. 1999. “Using Sentence Enhancements to Distinguish between Deterrence and Incapacitation”. Journal of Law and Economics 17(1), 343-363. 20 Levitt, S.D. 1998. “Why Do Arrest Rates Appear to Reduce Crime: Deterrence, Incapacitation, or Measurement Error?”. Economic Inquiry 36, 353-372.

26

อาชญากรจะไมสามารถเลอกประกอบอาชญากรรมประเภทอนทดแทนได สงผลใหจานวนการเกดอาชญากรรมประเภทอนลดลงตามไปดวย เชน ถาโทษจาคกของการปลนสงขน อตราการปลนและอตราการขโมยของจะลดลงทงค Levitt พบวา สาหรบอาชญากรรมเฉพาะอยาง เชน การขมขน การลงโทษจาคกจะชวยลดปญหาไดอยางเตมท สวนการลงโทษจาคกในคดสรางความเสยหายเกยวกบทรพยสนจะสงผลปองปรามไดรอยละ 75 และการจาคกสงผลปองปรามคดการปลนไดประมาณรอยละ 50 ในขณะทงานศกษาของ Kuziemko and Levitt (2004)21 พบวา การลงโทษจาคกอาชญากรคายาเสพตดสงผลชวยลดอาชญากรรมประเภทอนทรนแรงนอยกวาดวย

2.3.4 โทษประหารชวต

โทษประหารชวตถกมองวามพลงในการปองปรามอาชญากรรมสงทสด เพราะเปนการลงโทษทรนแรงทสดจนทาใหผคนเกรงกลวจนไมกลากระทาความผด เปรยบไดกบการกกขงผกระทาความผดใหพนจากโลกไปอยางถาวร

งานศกษาเกยวกบผลของโทษประหารชวตมขอสรปคลายกนคอ การลงโทษประหารชวต

สงผลในเชงปองปรามอยางสง งานศกษาของ Ehrlich (1975)22 ซงใชขอมลในชวงป 1932-1970 พบวาการประหารชวตแตละครงสงผลชวยปองปรามการฆาตกรรมประมาณ 1-8 ครง ทงยงสงผลสบเนองในการชวยลดคดปลนชงทรพยและกระทาอนตรายตอรางกายและทรพยสนดวย

ตอมา งานศกษาของ Katz et.al. (2003)23 ซงใชขอมลระดบรฐของสหรฐอเมรกาในชวง

1950-1990 พบวา โทษประหารชวตไมมผลกระทบตออตราการเกดอาชญากรรม แตอตราการตายของนกโทษในคกกลบมความสมพนธทางลบกบอตราการเกดอาชญากรรม กลาวคอ หากอตราการตายของนกโทษในคกสงขน อตราการเกดอาชญากรรมมแนวโนมลดลง เพราะผคนหวาดกลววามความสมเสยงสงทจะเสยชวตในคกหากกระทาความผด

21 Kuziemko, I. and S.D. Levitt. 2004. “An Empirical Analysis of Imprisoning Drug Offenders”. Journal of Public Economics 88 (9-10), 2043-2066. 22 Ehrlich, I. 1975. “The Deterrent Effect of Capital Punishment: A Question of Life and Death”. American Economic Review 65, 397-417. 23 Katz et al. 2003. “Prison Conditions, Capital Punishment, and Deterrence”. American Law and Economics Review 5, 318-343.

27

งานศกษาของ Mocan and Gittings (2003)24 ใชขอมลระดบรฐของสหรฐอเมรกาในชวงป 1977-1997 พบวา การประหารชวต 1 ครง ชวยลดการฆาตกรรมลง 5 ครง สวนการลดโทษลง 1 ครง ทาใหเกดการฆาตกรรมเพมขน 5 ครงเชนกน กระนน การประหารชวตหรอการลดโทษไมสงผลกระทบตออาชญากรรมประเภทอน เชน การทารายรางกาย การปลนชง และการบกรกทรพยสน

งานศกษาของ Dezhbakhsh et al. (2003)25 ใชขอมลรายปในระดบเมองของสหรฐอเมรกา

พบวา การประหารชวตแตละครงชวยลดการฆาคนตาย 18 ครง โดยมความคลาดเคลอน (margin of error) เทากบ 10 ซงถาหกความคลาดเคลอนดงกลาวออกอยางเตมทกจะเหลอผลกระทบ 8 ครง ขอสรปดงกลาวสอดคลองกบงานของ Ehrlich สวนงานของ Shepherd (2004)26 ซงใชขอมลรายเดอนระดบรฐของสหรฐอเมรการะหวางป 1977-1999 พบวา การประหารชวต 1 ครงชวยปองปรามการฆาตกรรม รวมถง crime of passion ได 3 ครง และผลกระทบมขนาดเทาเทยมกนทงในกลมคนผวขาวและคนผวดา

ในป 1999 มนกโทษถกประหารจรง 98 คน ซงเปนจานวนทมากกวาทกปนบตงแตป 1976

แตคดเปนรอยละ 3 ของคนทถกตดสนลงโทษประหารชวตเทานน สวนในป 2001 มนกโทษถกประหารชวตเพยงแครอยละ 1.8 ของผไดรบการลงโทษ แสดงใหเหนวานกโทษทไดรบโทษตายไมไดถกประหารชวตจรง ขณะทจานวนนกโทษทเสยชวตในคกกลบสงกวาจานวนนกโทษทถกลงโทษประหารชวตเสยอก ทงน งานวจยหลายชนชวา อตราการตายของนกโทษในคกตางหากทมความสมพนธในทางททาใหอตราการเกดอาชญากรรมลดลง

นอกจากนน งานวจยหลายชนยงพบวา ความเสยงตอการเสยชวตจากการเขารวมประกอบ

อาชญากรรมกลบสงกวาอตราการถกลงโทษประหารชวตเสยอก Kennedy et al. (1996)27 ประมาณการวา ความตายจากความรนแรงระหวางกลมอาชญากรรมในเมองบอสตนอยระหวางรอยละ 1-2 ตอป สวนงานของ Levitt and Venkatesh (2000)28 พบวาอตราการตายของกลมคายาเสพตดขางถนนในเมองอยทรอยละ 7 สาหรบคนกลมน ผลของการลงโทษประหารชวตคงไมชวยปองปรามการ

24 Mocan, H.N. and R.K. Gittings. 2003. “Getting Off Death Row: Commuted Sentences and the Deterrence Effect of Capital Punishment”. Journal of Law and Economics 46, 453-478. 25 Dezhbakhsh et al. 2003. “Does Capital Punishment Have a Deterrent Effect? New Evidence from Postmoratorium Panel Data”. American Law and Economics Review 5(2), 344-376. 26 Shepherd, J.M. 2004. “Murders of Passion, Execution Delays, and the Deterrence of Capital Punishment”. Journal of Legal Studies 33, 283-322. 27 Kennedy et al. 1996. “Youth Violence in Boston: Serious Youth Offenders and a Use-Reduction Strategy”. Law and Contemporary Problems 59, 474-483. 28 Levitt S.D. and S. Venkatesh. 2000. “An Economic Analysis of a Drug-Selling Gang’s Finances”. Quarterly Journal of Economics 115, 755-789.

28

ตดสนใจกออาชญากรรมไดมาก เพราะมอตราความเสยงตากวาความเสยงตอชวตจากการประกอบอาชญากรรมเสยอก 2.4 ขนาดของบทลงโทษทางอาญาทเหมาะสม

เนอหาในสวนนนาเสนอแนวคดวาดวยคาปรบทเหมาะสม บทลงโทษจาคกทเหมาะสม และการผสมผสานการลงโทษดวยคาปรบรวมกบการจาคกอยางเหมาะสม

2.4.1 คาปรบทเหมาะสม (Optimal Fine)

หลกเกณฑกาหนดคาปรบทเหมาะสม โดยสมมตวามการบงคบใชกฎหมายอยางสมบรณ สามารถแยกพจารณาภายใตหลกกาหนดความรบผด (Rule of Liability) 2 รปแบบคอ หลกความรบผดเดดขาด (Strict Liability) และหลกความรบผดบนฐานความผด (Fault-based Liability) ไดดงน

(1) กรณหลกความรบผดเดดขาด (Strict Liability) หลกความรบผดเดดขาดกาหนดใหผกอความเสยหายตองไดรบการลงโทษเมอเกดความ

เสยหายโดยเปนผรบภาระคาเสยหายทงหมดทเกดขนโดยไมมเงอนไข เสมอนวาความเสยหายนนเกดขนกบตนเอง กลาวคอ ในการกาหนดคาปรบทเหมาะสมภายใตหลกความรบผดเดดขาดนน คาปรบทเหมาะสมสาหรบการลงโทษผกระทาความผดคอ คาปรบในระดบทมมลคาเทากบคาความเสยหายทผกระทาความผดกอขน นบรวมทงมลคาทเปนตวเงนและมลคาทไมเปนตวเงน แตทงนตองไมมากไปกวามลคาของสนทรพยหรอความมงคง (Wealth) ของผกระทาความผด

นนคอ f* = h ; f* ≤ w โดยท f* = คาปรบทเหมาะสม h = มลคาความเสยหายทงหมดทเกดขน w = มลคาของสนทรพยหรอความมงคงของผกระทาความผด ตวอยางเชน คาปรบทเหมาะสมในคดเมาแลวขบจนเกดอบตเหตเปนเหตใหผอนตองเสยชวต

และบาดเจบ ตองเทากบมลคาความเสยหายทงหมดทผกระทาความผดกอขน เชน คาสญเสยชวต คาทรพยสนทเสยหาย คารกษาพยาบาล และคาทาขวญของผบาดเจบ ฯลฯ

สมมตวา มลคาความเสยหายทงหมดเทากบ 2 ลานบาท คาปรบทเหมาะสมตองเทากบ 2

ลานบาท หากคาปรบตากวา 2 ลานบาท จะเกดการปองปรามนอยเกนไป หากคาปรบสงกวา 2 ลานบาท จะเกดการปองปรามมากเกนไป หากทรพยสนของผกระทาความผดมนอยกวา 2 ลานบาท

29

ผกระทาความผดตองถกลงโทษจาคกเพมเตมในสดสวนทเสมอนเปนการชดเชยเงนคาปรบในสวนทตนไมมความสามารถในการจาย

(2) กรณหลกความรบผดบนฐานความผด (Fault-based Liability) ภายใตหลกความรบผดบนฐานความผด ผกอความเสยหายไมจาเปนตองรบผดและรบการ

ลงโทษเสมอไป แตขนอยกบเงอนไขของกฎหมาย ตามแนวคดทฤษฎ เงอนไขหนงของสถานการณทผกอความเสยหายไมตองรบผดแมจะเกดความเสยหายกคอ กรณทมลคาของผลประโยชนคาดคะเนจากการกระทาหนงสงกวาตนทนคาดคะเนหรออนตรายทคาดวาจะเกดขนจากการกระทานน

สมมตวา g’ คอระดบผลไดทเทากบระดบความเสยหายทคาดวาจะเกดขน ซงเปนระดบผลได

ข นตาททาใหไมตองรบผดตามกฎหมาย (Threshold level of gain under the fault-based sanctioning rule) หาก g ≥ g’ บคคลจะตดสนใจกระทาการทสรางความเสยหาย โดยทไมตองรบผด ไมวา g จะมคาเทาใดกตาม แตหาก g < g’ เขาจะตดสนใจกระทาการทสรางความเสยหายกตอเมอ g > f หรอผลไดจากการกระทาตองมมลคามากกวาคาปรบทตองจายจากการถกลงโทษตามกฎหมาย

คาปรบทเหมาะสมในกรณทบคคลตองรบผดตามฐานความผดคอคาปรบทสะทอนมลคา

ความเสยหายทงหมดทสรางขน (f* = g’* = h) หาก g < h เขาจะมความผดตามกฎหมายเมอกระทาความเสยหาย และจะถกปรบเทากบ h ดงนน เขาจะเลอกไมกระทาการทสรางความเสยหาย เพราะไมคมเงนคาปรบ แตหาก g ≥ h เขาจะไมมความผดตามกฎหมายเมอกระทาความเสยหาย จงไมตองเสยคาปรบ และจะตดสนใจกระทาการทสรางความเสยหาย สรปแลว เงอนไขทนามาซงพฤตกรรมทมประสทธภาพสงสด (First-best behavior) คอ การกาหนดให g’ > h โดยท f = h หรอ g’ = h โดยท f > h นนเอง

ตวอยางเชน หากมลคาของความเสยหายคาดคะเนจากการกระทาหนงเทากบ 10,000 บาท

ขณะทผลไดคาดคะเนจากการกระทานนมมลคา 6,000 บาท การกระทาดงกลาวไมใชการกระทาทพงปรารถนาและผกระทาถอวามความผดภายใตหลกความรบผดบนฐานความผด โดยบทลงโทษทเหมาะสมในกรณนตองเทากบมลคาของอนตรายทคาดวาจะเกดขน นนคอ 10,000 บาท หากคาปรบอยในระดบทเหมาะสมดงกลาว บคคลนนกจะตดสนใจเลอกทจะไมกระทาการสรางความเสยหาย เนองจาก ไมกอใหเกดผลประโยชนสทธแกตนเองจงไมคมคาทจะทา แตหากคาปรบอยในระดบตากวามลคาของผลไดทคาดวาจะได (6,000 บาท) เขาจะตดสนใจกระทาความเสยหาย เพราะคมทจะทา

30

แตหากผลไดคาดคะเนจากการกระทาความเสยหายมมลคาสงถง 15,000 บาท ซงมากกวาความเสยหายทกอขนมลคา 10,000 บาท ในกรณนจะถอวาผกระทาไมมความผดตามหลกความรบผดบนฐานความผด ซงเขาจะตดสนใจกระทาการดงกลาวแนนอน และไมตองรบภาระคาเสยหายทเกดขนจากการกระทามลคา 10,000 บาทแตอยางใด

การกาหนดอตราคาปรบในระดบทเหมาะสมภายใตหลกความรบผดบนฐานความผดจงตอง

พจารณาผลไดทเกดจากการกระทาประกอบดวย โดยเทยบกบเกณฑมาตรฐานตามกฎหมาย ซงทาใหการบงคบใชกฎหมายของรฐยากลาบากและซบซอนกวากรณของหลกความรบผดเดดขาดซงมการลงโทษเมอเกดความเสยหายทกกรณ สวนกรณของหลกความรบผดบนฐานความผด รฐตองกาหนดเงอนไขหรอเกณฑมาตรฐานของกฎหมายทจะกาหนดวาเมอใดจงจะถอวาตองรบผดตามกฎหมาย และจะตองพจารณาจากพฤตกรรมจรงของผสรางความเสยหายวาละเมดเงอนไขตามกฎหมายดงกลาวหรอไมกอนตดสนลงโทษตอไป

สาหรบการปรบเงนภายใตหลกความรบผดทงสองกรณ หากการปรบเงนมตนทนในการ

บรหารจดการ คาปรบทเหมาะสมตองรวมตนทนในการบรหารจดการเขาไปดวย ทงน ตนทนในการบรหารจดการการปรบเงนจะมคานอยกวาในกรณของหลกความรบผดบนฐานความผดเมอเปรยบเทยบกบกรณหลกความรบผดเดดขาด เพราะไมไดเกดการลงโทษขนเสมอเมอมความเสยหายเกดขน

2.4.2 บทลงโทษจาคกทเหมาะสม (Optimal Imprisonment)

การตดสนใจวาจะลงโทษจาคกเปนระยะเวลาเทาใดกมหลกเกณฑการพจารณาใกลเคยงกบกรณของการกาหนดคาปรบทเหมาะสม

(1) กรณหลกความรบผดเดดขาด (Strict Liability) ภายใตหลกความรบผดเดดขาด ระยะเวลาของโทษจาคกตองพจารณาทงทางดาน (1)

ผลประโยชนของการจาคกทมสวนชวยใหผคดกระทาความผดตดสนใจเลอกทจะไมกระทาความผดเนองจากตนทนคาดคะเนจากการถกลงโทษมากกวาประโยชนคาดคะเนทคาดวาจะไดรบจากการกออาชญากรรม และทางดาน (2) ตนทนของการจาคก เพราะการจาคกมตนทนในการดแลรกษาระบบคกดวย นอกเหนอจากตนทนสวนตวทตกกบผถกจาคก

31

ดงนน การตดสนใจเลอกระยะเวลาของการลงโทษจาคกทเหมาะสมตองพจารณาทงดานผลประโยชนสวนเพมและตนทนสวนเพมจากการตดสนใจจาคกเพมขนทละหนวย เพอใหสงคมบรรลระดบสวสดการสงคมสงสด ระยะเวลาของการจาคกทเหมาะสมคอระดบททาใหผลประโยชนสวนเพมเทากบตนทนสวนเพม

หากตดสนใจลงโทษจาคกในระดบทตนทนสวนเพมมากกวาผลประโยชนสวนเพมถอวาเปน

การจาคกทมากเกนไปหรอเปนการปองปรามมากเกนไป (overdeterrence) ซงสรางตนทนแกสงคมมากเกนไป แตหากตดสนใจลงโทษจาคกในระดบทผลประโยชนสวนเพมยงคงมากกวาตนทนสวนเพมกถอวาเปนการจาคกทนอยเกนไปหรอเปนการปองปรามนอยเกนไป (underdeterrence) ซงลงโทษผกระทาความผดนอยเกนไป การจาคกมากขนอกจะทาใหผลประโยชนตกแกสงคมเพมมากขน

(2) กรณหลกความรบผดบนฐานความผด (Fault-based Liability) ในกรณของการลงโทษทมตนทนตอสงคม การลงโทษจาคกตามหลกความรบผดเดดขาดไม

อาจนาพาใหสงคมบรรลระดบสวสดการสงสดได เนองจาก ผกระทาความผดถกกาหนดใหตองรบผดและถกลงโทษโดยไมคานงถงผลประโยชนสทธของสงคม ทงทการลงโทษนนอาจกอใหเกดภาระตนทนตอสงคมจานวนมากกตาม ขณะทการลงโทษจาคกตามหลกความรบผดบนฐานความผดสามารถนาพาสงคมสระดบสวสดการสงคมสงสดได เนองจาก การจาคกจะเกดขนภายใตเงอนไขทผลไดจากการกระทาความเสยหายตากวามลคาความเสยหายทเกดขนอนเนองมาจากการกระทานน (g < h) เทานน ในกรณดงกลาว ผสรางความเสยหายจะถกลงโทษจาคกเทากบ h สวนในกรณทผลประโยชนจากการกระทาสงกวามลคาความเสยหายอนเนองมาจากการกระทานน (g > h) เขากจะไมถอวามความผดและไมถกลงโทษจาคก ซงไมสนเปลองทรพยากรของสงคม

ดงนน ในกรณทวธการลงโทษสรางตนทนสงตอสงคม การลงโทษตามหลกความรบผดบน

ฐานความผดเปนทางเลอกทดกวาการลงโทษตามหลกความรบผดชอบเดดขาด เมอพจารณาในมตดานสวสดการสงคม

2.4.3 การลงโทษแบบผสมผสาน

ในกรณทมการผสมผสานบทลงโทษทเปนตวเงน เชน คาปรบ เขากบบทลงโทษทไมเปนตวเงน เชน การจาคก หลกคดเบองตนของนตเศรษฐศาสตรคอ ควรใชการลงโทษดวยคาปรบกอน เนองจาก ไมกอใหเกดตนทนตอสงคมสงดงเชนการจาคก โดยตงระดบคาปรบใหสงจนสามารถชดเชยมลคาความเสยหายทเกดขน ในกรณทสนทรพยหรอความมงคงของผกระทาความผดมเพยงพอทจะจายคาปรบกไมมความจาเปนทจะตองลงโทษจาคก แตในกรณทมลคาความเสยหายท

32

ผกระทาความผดกอมมลคาสงเกนกวามลคาสนทรพยหรอความมงคงของผกระทาความผด กตองนาบทลงโทษจาคกเขามาเสรมเพมเตมเพอมใหเกดสภาพของการปองปรามในระดบตาเกนไป

2.5 ความสมพนธระหวางขนาดของบทลงโทษและโอกาสในการถกจบกมผกระทาความผดมาลงโทษ

ภายใตกรอบการวเคราะหของนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม ประเดน

หนงทนาสนใจ ไดแก ความสมพนธระหวางสองปจจยหลกทรวมกนกาหนดระดบการปองปรามอาชญากรรม (level of deterrence) หรอคาปรบทอาชญากรคาดคะเนไว (expected fine) นนคอ ขนาดของบทลงโทษ และ โอกาสในการจบกมคนรายมาดาเนนคดและลงโทษ

2.5.1 ความสมพนธระหวางการกาหนดขนาดของบทลงโทษกบโอกาสในการจบกมผกระทา

ความผด

สมมตใหระดบการปองปรามอาชญากรรมคงท โดยมมลคาของคาปรบคาดคะเนเทากบ 1,000 บาท มลคาดงกลาวอาจมทมาจากหลายกรณ เชน

• กรณทตองเสยคาปรบ 1,000 บาท หากตองถกจบกมทกครงทกระทาความผด (ความนาจะเปนหรอโอกาสในการถกจบกมเทากบ 1)

• กรณทตองเสยคาปรบ 10,000 บาท หากโอกาสในการถกจบกมมาลงโทษมแค 0.1

• กรณทตองเสยคาปรบสงถง 1,000,000 บาท แตโอกาสถกจบกมมอยนอยมากเพยง 0.001 เทานน

ทง 3 กรณตวอยางขางตนใหมลคาของคาปรบคาดคะเน 1,000 บาท เทากนทกกรณ

(1x1,000 = 0.1x10,000 = 0.001x1,000,000 = 1,000 บาท) หากผกระทาความผดมลกษณะเปนกลางตอความเสยง (risk neutral) จะมความรสกไมแตกตาง (indifferent) ระหวางทง 3 กรณ นนคอ แมสวนผสมของขนาดของบทลงโทษและโอกาสในการถกจบกมจะแตกตางกน แตกใหมลคาของคาปรบคาดคะเนเทากน ซงสงผลตอการปองปรามการกออาชญากรรมเทากน

ในกรณทผกระทาความผดมลกษณะเปนกลางตอความเสยง และโอกาสในการจบกมคนราย

มาดาเนนคดมคาคงท คาปรบทเหมาะสมจะมคาเทากบมลคาของความเสยหายหารดวยโอกาสในการจบกม (f* = h / p) หรออกนยหนง คาปรบทคาดคะเนจะเทากบมลคาความเสยหายทเกดขน (f* x p = h)

33

สวนในกรณทโอกาสในการจบกมคนผดมาลงโทษสามารถปรบเปลยนได การกาหนดคาปรบหรอบทลงโทษทเหมาะสมของสงคมตองผสมผสานขนาดของคาปรบและโอกาสในการจบกมคนผดมาลงโทษอยางลงตว ในกรณทผกระทาความผดมลกษณะเปนกลางตอความเสยง ภายใตมลคาของคาปรบคาดคะเนทเทากน ซงหมายความถงระดบการปองปรามอาชญากรรมทเทากน หากโอกาสในการจบตวผกระทาความผดมาลงโทษมนอย คาปรบตองสงขนมากเพอเปนการขใหคนไมกลากระทาความผด แตหากกฎหมายกาหนดคาปรบไวในระดบตา กระบวนการยตธรรมตองสรางโอกาสในการจบคนผดมาลงโทษไดสง มเชนนน กฎหมายกจะไมมผลปองปรามอาชญากรรม ดงนน ขนาดของคาปรบและความนาจะเปนในการจบกมอาชญากรมาลงโทษจงแปรผกผนกน

กระนน ในโลกแหงความเปนจรง คนมกมลกษณะไมชอบความเสยงหรอหลกเลยงความเสยง

(risk aversion) บคคลลกษณะนจะมความรสกแตกตางระหวาง 3 กรณตวอยางขางตน โดยจะใหคณคากบขนาดของคาปรบในการตดสนใจเปนสาคญ ไมวาโอกาสในการถกจบกมจะมากนอยเพยงใด แมการถกปรบ 1,000,000 บาท มโอกาสเพยงนอยนด กไมกลาเสยงกระทาความผด เพราะกลวคาปรบราคาแพงลว พฤตกรรมจะตอบสนองตามขนาดของคาปรบ เชนนแลว ผลในการปองปรามของทง 3 กรณขางตน (ซงตางกใหมลคาของคาปรบคาดคะเนเทากน) จงไมเทากน โดยกรณทคาปรบอยในระดบสงทสดจะสงผลตอการปองปรามอาชญากรรมมากทสด

ในกรณทผกระทาความผดมลกษณะไมชอบความเสยง คาปรบทเหมาะสมมแนวโนมทจะม

มลคานอยลงเมอเปรยบเทยบกบกรณทผกระทาความผดมลกษณะเปนกลางตอความเสยง เพราะขนาดของคาปรบทเหมาะสมทลดลงนนกสามารถสงผลปองปรามการกระทาความผดในระดบทพงปรารถนาไดแลว เพราะคนกลวความเสยงมพฤตกรรมตอบสนองตออตราคาปรบในระดบสง เมอเปนเชนน ระดบการเลอกโอกาสในการจบกมผกระทาความผดมาลงโทษทเหมาะสมมแนวโนมทจะเพมขนในกรณทผกระทาความผดมลกษณะไมชอบความเสยงเมอเปรยบเทยบกบกรณทผกระทาความผดเปนกลางตอความเสยง

2.5.2 ระบบการลงโทษทมประสทธภาพ: การเพมขนาดของบทลงโทษเหนอการเพมโอกาสในการจบกม

หากวเคราะหตนทนของการเพมขนาดของบทลงโทษและการเพมโอกาสในการจบกมคนราย

มาลงโทษจะพบวา การปรบเงนไมกอใหเกดตนทนตอสงคมมากนก เพราะเปนการถายโอนทรพยสนจากผกระทาความผดสภาครฐ ตนทนสาคญคอตนทนในการจดเกบคาปรบ ซงขนอยกบขนาดของคาปรบ กลาวคอ ถาคาปรบมมลคาสง ตนทนในการจดเกบคาปรบกสงขนตามไปดวย

34

ในขณะทการเพมโอกาสในการจบกมอาชญากรมาลงโทษมตนทนตอสงคม เนองจาก มตนทนในการบงคบใชกฎหมาย เชน ตองจางตารวจมากขน ตองลงทนในเทคโนโลยและอปการณมากขน ตองจายตนทนในการบรหารจดการในกระบวนการยตธรรมมากขน เปนตน ซงไมแนวา ตนทนสวนเพมทเกดขนจากการเพมความนาจะเปนในการจบคนรายมาลงโทษจะคมคากบผลประโยชนสวนเพมหรอไม

ดงนน แนวคดนตเศรษฐศาสตร ดงตวอยางงานศกษาของ Becker (1968)29 และ Polinsky

and Shavell (1979)30 จงเสนอวา ระบบการลงโทษทพงปรารถนาของสงคม (มประสทธภาพ) คอ การกาหนดคาปรบในระดบทสงทสดเทาทจะเปนไปได (รวมถงการกาหนดโทษจาคกทสงทสดเทาทจะเปนไปไดดวยเชนกน ในกรณทจาเปนตองกาหนดโทษจาคก) เพอใชบทลงโทษเปนเครองมอในการปองปรามการกระทาความผด แทนทจะมงเนนการลงทนใชจายดานการบงคบใชกฎหมายเพอเพมโอกาสในการจบกมผกระทาความผดมาลงโทษ เนองจากวธแรกชวยประหยดทรพยากรในการบงคบใชกฎหมาย และสรางตนทนตอสงคมไมมากเหมอนเชนวธหลง

ขอเสนอดงกลาวยงสอดคลองกบธรรมชาตของกระบวนการยตธรรมทางอาญาทโอกาสใน

การจบกมผกระทาความผดมาลงโทษเปนเยยงอยางไมใหคนอนกระทาตามมระดบความนาจะเปนคอนขางตา

2.5.3 โอกาสในการจบตวผกระทาผดมาลงโทษในคดอาญา

งานศกษาวจยหลายชนชวา การบงคบใชกฎหมายโดยรฐสามารถจบกมผกระทาความผดมาลงโทษไดนอย หรอมโอกาสความนาจะเปนในการจบกมคนรายมตา โดยเฉพาะอยางยงคดอาชญากรรม รวมถงคดจราจร และคดภาษ ขอมลจากกระทรวงยตธรรมสหรฐอเมรกาในป 1997 ชวา โอกาสในการจบโจรขโมยสนคามาลงโทษมเพยงรอยละ 13.8 โจรขโมยรถยนต รอยละ 14 คนลอบวางเพลง รอยละ 16.5 สวนงานศกษาของ Kenkel (1993)31 ประมาณการวา โอกาสในการจบคนเมาแลวขบมาลงโทษมเพยงรอยละ 0.003 เทานน

โอกาสในการจบกมทมคาตามากสะทอนวา หากเลอกแนวทางในการปองปรามอาชญากรรม

ดวยการลงทนดานทรพยากรเพอเพมโอกาสในการจบกมจกตองใชเงนทนสงมาก โดยทไมมหลกประกนถงประสทธผลในการลงทนดงกลาว ทงน ควรกลาวดวยวา การบงคบใชกฎหมายท

29 อางแลว 30 Polinsky, A.M. and S. Shavell. 1979. “The Optimal Tradeoff Between the Probability and Magnitude of Fines”. American Economic Review 68, 880-891. 31 Kenkel, D.S. 1993. “Do Drunk Drivers Pay Their Way? A Note on Optimal Penalties for Drunk Driving”. Journal of Health Economics 12, 137-149.

35

เหมาะสม (optimal enforcement) มแนวโนมทจะมการปองปรามตากวาระดบทควรจะเปน เนองจากมแรงจงใจในการประหยดทรพยากรในการบงคบใชกฎหมาย

2.5.4 ผลลพธจากการเพมกาลงเจาหนาทตารวจ

ตนทนอกดานหนงของการบงคบใชกฎหมายอยางเขมขนขนคอ การสญเสยทรพยากรของสงคม เพราะการเพมโอกาสในการจบกมคนรายมาดาเนนคดจาเปนตองเพมกาลงหรอเพมการทางานของเจาหนาทตารวจ งานศกษาเชงประจกษหลายชนพยายามวดผลกระทบจากการเพมกาลงของเจาหนาทตารวจตอการลดอาชญากรรม งานศกษาเชงประจกษในชวงแรกไมพบความสมพนธระหวางกาลงเจาหนาทตารวจกบอตราการเกดอาชญากรรม แตงานศกษาเชงประจกษในชวงหลง ซงมการพฒนาเทคนคทางสถต พบความสมพนธทางสถตระหวางตวแปรทงสอง โดยการเพมกาลงเจาหนาทตารวจสงผลตอการลดอตราการเกดอาชญากรรมไดจรง

งานศกษาชนแรกๆ ทพยายามตอบคาถามเรองผลกระทบของการเพมกาลงเจาหนาทตารวจ

กบอตราการเกดอาชญากรรมคอ งานของ Kelling et.al. (1974)32 ซงศกษาขอมลในเมองแคนซสซต สหรฐอเมรกาในชวงระยะเวลา 1 ป โดยแบงเขตพนทเปน 3 สวน สวนแรก มกาลงเจาหนาทตารวจและความถในการออกตรวจตราพนทในระดบมาตรฐาน สวนท 2 มกาลงเจาหนาทตารวจมากขน และออกตรวจตราพนทถข น และสวนท 3 มกาลงเจาหนาทตารวจตากวามาตรฐาน และไมมการออกตรวจตราพนทเลย ผลการศกษาพบวา ไมพบความแตกตางทางสถตอยางมนยสาคญของระดบการเกดอาชญากรรมในแตละพนทซงมกาลงเจาหนาทตารวจแตกตางกน

งานศกษาในชวงตอมาอยางงานของ Cameron (1988)33 ซงเปรยบเทยบความสมพนธ

ระหวางกาลงเจาหนาทตารวจกบอตราการเกดอาชญากรรมในพนทตางกนในชวงเวลาเดยวกน ใหขอสรปคลายกนคอ ไมมความสมพนธทางสถตระหวางอตรากาลงเจาหนาทตารวจกบอตราการเกดอาชญากรรม ขอคนพบเหลานคลายจะปฏเสธแนวคดทฤษฎทวาหากเพมกาลงเจาหนาทตารวจจะชวยลดอตราการเกดอาชญากรรม แต Fisher and Nagin (1978)34 ชวา ผลลพธเหลานมปญหาในเชงสถตทเรยกวา Simultaneity Bias เนองจาก อตราการเกดอาชญากรรมมสวนกาหนดอตรากาลงเจาหนาทตารวจไปดวยพรอมกน ไมใชแคอตรากาลงเจาหนาทตารวจเปนตวกาหนดอตราการเกดอาชญากรรมเพยงทศทางเดยว เมอความสมพนธของทงสองตวแปรมลกษณะซบซอนและขนตอกน

32 Kelling et al. 1974. The Kansas City Preventative Patrol Experiment: A Summary Report. Police Foundation. Washington, DC. 33 Cameron, S. 1988. “The Economics of Deterrence: A Survey of Theory and Evidence”. Kyklos 41, 301-323. 34 Fisher, F. and D. Nagin. 1978. “On the Feasibility of Identifying the Crime Function in a Simultaneous Equation Model of Crime and Sanctions”. In Bluestein, A. et al. (Eds.). Deterrence and Incapacitation: Estimating the Effects of Criminal Sanctions on Crime Rates. National Academy of Sciences, Wahsington, DC. 361-399.

36

และกนเชนน จงจาเปนตองมการพฒนาเทคนคเชงสถตทกาวหนาขน เพอทาใหการประมาณคามความเทยงตรงมากขน

งานศกษาในชวงหลงตงแตทศวรรษ 1990 จงมการพฒนาเทคนคทางสถต โดยเปลยนมา

ทาการศกษาเปรยบเทยบขอมลของหลายเขตพนทในหลายชวงเวลาซงกนเวลายาวนานนบ 2 ทศวรรษ ตางจากงานศกษาในชวงแรกทศกษาขอมลในพนทเดยวในชวงเวลาเดยว และงานศกษาในชวงทสองทศกษาขอมลในหลายพนทแตอยในชวงเวลาเดยว ขอมลทกวางขวางขนและการพฒนาเทคนคทางสถตทชวยแกปญหา Simultaneity Bias ทาใหผลการประมาณการแมนยาใกลเคยงความจรงมากขน

งานศกษาในชวงหลงโดยทวไปพบวา การเพมกาลงเจาหนาทตารวจสงผลในการปองปราม

อาชญากรรม โดยเปนสาเหตใหอตราการเกดอาชญากรรมลดลงในชวงเวลาตอมา งานศกษาของ Marvell and Moody (1996)35 และงานของ Levitt (1997)36 แสดงผลการศกษาทสอดคลองกน โดยพบวา การเพมกาลงเจาหนาทตารวจรอยละ 10 ทาใหอตราการเกดอาชญากรรมลดลงรอยละ 3-10 เชนเดยวกบงานศกษาของ Corman and Mocan (2000)37 ซงไดขอสรปวา การเพมกาลงตารวจรอยละ 10 ทาใหอตราอาชญากรรมลดลงรอยละ 10

นอกจากนน งานวจยในกลมน ยงชวาการเพมกาลงเจาหนาทตารวจในเขตเมองกอใหเกด

ผลประโยชนสทธสวนเพมแกสงคม หรอมความคมคาเมอเทยบกบตนทนสวนเพมทสงขน เชนนแลว นโยบายการเพมเจาหนาทตารวจจงมประสทธภาพทางเศรษฐกจในระดบสงคมสวนรวม

35 Marvell, T. and C. Moody. 1996. “Specitfication Problems, Police Levels, and Crime Rates”. Criminology 34, 609-646. 36 Levitt, S.D. 1997. “Using Electoral Cycles in Police Hiring to Estimate the Effect of Police on Crime”. American Economic Review 87(3), 270-290. 37 Corman, H. and H.N. Mocan. 2000. “A Time-Series Analysis of Crime and Drug Use in New York City”. American Economic Review 90, 584-604.

37

2.5.5 อตราคาปรบทเหมาะสมในโลกแหงความจรง

ในโลกแหงความเปนจรงพบวา คาปรบทเหมาะสมไมคอยสอดคลองกบแนวคดทฤษฎทวาคาปรบตองสะทอนมลคาความเสยหายทเกดขนจรงจากการกระทาความผด บางกสงเกนไป บางกตาเกนไป ทาใหเกดการปองปรามอาชญากรรมทมากเกนไปและนอยเกนไปจากระดบสวสดการสงคมสงสด

ในหลายกรณ บทลงโทษอยในระดบคอนขางสง โดยมลคาของการลงโทษสงกวาความ

เสยหาย ตวอยางเชน บทลงโทษโจรขโมยของมมลคามากกวาสงของทขโมย บทลงโทษการจอดรถซอนคนมมลคาสงกวาตนทนจากการจราจรตดขด เปนตน

กระนน ในหลายกรณ ภาครฐสามารถลดตนทนการบงคบใชกฎหมายไดโดยการเพมคาปรบ

ใหสงยงขนไปอก เพราะคาปรบในระบบปจจบนยงคงตามากเมอเทยบกบสนทรพยของผกระทาความผด เชน คาปรบกรณจายภาษไมครบถวนในสหรฐอเมรกาคดเปนรอยละ 20 ของจานวนภาษทไมไดจาย เงนคาปรบในกรณทบรษทละเมดกฎระเบยบวาดวยสขภาพและความปลอดภยของพนกงานมมลคานอยมากเมอเทยบกบสนทรพยของบรษท ในกรณเหลาน ภาครฐควรขนคาปรบใหสงขนเปนเทาทว ซงจะชวยลดตนทนและประหยดทรพยากรในการบงคบใชกฎหมายลงไดมาก ขณะทยงสามารถรกษาระดบการปองปรามใหเทากบทเปนอยในปจจบน

ในหลายกรณ คาปรบยงคงอยในระดบตามากเมอเทยบกบความเสยหายทเกดขน เชน งาน

ของ Kenkel (1993)38 ชวา คาปรบคาดคะเนทคนเมาแลวขบตองจายมคาเพยง 1 ใน 4 ของความเสยหายคาดคะเนจากการเมาแลวขบ (คาปรบคาดคะเนมคา 12.82 เหรยญสหรฐ เทยบกบคาความเสยหายคาดคะเน 47.77 เหรยญสหรฐ) ในกรณเหลาน หากคาปรบยงคงอยในระดบตา กจาเปนตองลงทนเพอเพมศกยภาพในการจบกมผกระทาความผดมาลงโทษ หรอมเชนนน ตองเพมคาปรบใหสงขนจนถงระดบทสอดคลองกบความเสยหายทผกระทาความผดกอขน

38 อางแลว

38

2.6 การปองปรามสวนเพม (Marginal Deterrence) บทลงโทษทเหมาะสมตองคานงถงแนวคดการปองปรามสวนเพมดวย หลกการปองปราม

อาชญากรรมตองกาหนดบทลงโทษใหแตกตางกนตามประเภทของอาชญากรรมทมระดบความรนแรงและความเสยหายไมเทากน กลาวคอ ตองกาหนดบทลงโทษคาดคะเนใหเทากบมลคาความเสยหายทเกดขนจรงสาหรบระดบความเสยหายตางๆ ทกระดบ

หลกการคอ ตองกาหนดบทลงโทษสงทสดแกอาชญากรรมประเภททมขนาดของความรนแรง

มากทสด เชน การฆาตกรรมตอเนอง (serial killing) แลวกาหนดบทลงโทษลดหลนกนลงมาตามขนาดความรนแรงของอาชญากรรมจากการฆาคนตายไลลงมาถงการลกเลกขโมยนอย เพอเพมตนทนสวนเพมแกการประกอบอาชญากรรมทมระดบความรนแรงสงขน ทาใหอาชญากรไมกลาทาความผดทรนแรงขน มเชนนน อาชญากรจะมแรงจงใจทจะประกอบอาชญากรรมทมระดบความรนแรงสงมากกวาตา หากกาหนดบทลงโทษของอาชญากรรมตางประเภทไวเทาเทยมกน ตามหลกคดแบบสวนเพม

ตวอยางเชน หากสงคมหนงตองการลดจานวนการปลน โดยเพมบทลงโทษของการปลนเปน

การจาคกตลอดชวต ซงเปนโทษเทยบเทากบการฆาคนตายโดยตงใจ แนนอนวา อาชญากรจานวนหนงคงไมกลาทจะปลนตอไป กระนน การเพมบทลงโทษดงกลาวอาจนามาซงผลพวงทไมไดคาดหวงตงใจไวดวยกเปนได นตเศรษฐศาสตรตงขอสงเกตวา สงคมนนอาจจะเกดเหตปลนเสรจแลวฆาเหยอทงมากขน เนองจาก ตนทนสวนเพมของการฆาเทากบศนย แตผลประโยชนสวนเพมของการฆาเปนบวก เพราะการฆาปดปากเหยอชวยลดความนาจะเปนในการถกจบกมมาลงโทษ (ไมมพยานรเหนเหตการณ) ทาใหตนทนคาดคะเนของการกออาชญากรรมลดลง ดงนน อาชญากรททาการปลนจงมแรงจงใจทจะฆามากขน ผลลพธในทายทสด อาจมจานวนคนตายเพมมากขน ในกรณทการแกกฎหมายดงกลาวสงผลกระตนพฤตกรรมปลนแลวฆามากกวาสงผลปองปรามใหอาชญากรไมกลาปลนตงแตแรกเพราะกลวโทษทแรงขน

นอกจากการปองปรามสวนเพมจะสะทอนอยในรปแบบของบทลงโทษทหนกเบาแตกตางกน

ตามฐานความผดแลว ยงอาจสะทอนอยในการลงทนเพอเพมโอกาสในการจบกมผกระทาความผดมาดาเนนคดแตกตางกนตามฐานความผดดวย โดยภาครฐควรลงทนในการเพมโอกาสจบกมผกระทาผดมาลงโทษมากขนในคดทมความเสยหายรายแรงมากกวา

39

2.7 จดแขงของนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม ดงทไดอธบายเปาหมาย กรอบแนวคดทฤษฎ และเครองมอของนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรมมาพอสงเขป จะเหนไดวา นตเศรษฐศาสตรเปนเครองมอเสรมทมประโยชนในการทาความเขาใจกฎหมายและระบบกฎหมายอยางรอบดานและลกซงมากขน ไมเฉพาะแคสาขาวชากฎหมายอาญาดงทไดยกตวอยางไวในบทนเทานน

กลาวโดยสรป จดแขงสาคญของนตเศรษฐศาสตรคอ

• การใหความสาคญแกมตดาน “ประสทธภาพ” “ความคมคา” และ “สวสดการสงคม” ของกฎหมายและระบบกฎหมาย นอกเหนอจากมตดาน “ความยตธรรม” ทงน คาถามหลกของนตเศรษฐศาสตรคอ สงคมจะบรรลระดบความยตธรรมทพงปรารถนาอยางมประสทธภาพทสดไดอยางไร ความยตธรรมไมจาเปนตองมราคาแพง แตสงคมควรคาดหวงความยตธรรมทใชทรพยากรของสงคมอยางคมคาทสดเทาทจะเปนไปได และตระหนกถงตนทนของความยตธรรม

• การใชแบบจาลองทไดจากการสงเคราะหขอมลและความร (stylized model) และขอมลเชงประจกษ เชน ขอมลสถต มาประกอบการสรางทฤษฎ วเคราะห และออกแบบกฎหมาย ซงชวยเพมความเขมแขงและความชดเจนใหการวเคราะหกฎหมายตามสภาพความเปนจรง เครองมอเหลานชวยใหสามารถจบแกนของปรากฏการณในโลกแหงความจรงไดอยางแมนยา มนยามทชดเจน มความเปนสากล และนาพาผศกษาออกจากโลกแหงความเชอเขาสโลกแหงความจรง

• การใชระบบเหตผลภายใตระเบยบวธทเปนวทยาศาสตรเพอผลตคาอธบายเกยวกบ “พฤตกรรม” ของผมสวนไดสวนเสยทงหมดทเกยวของกบประเดนปญหาหนงๆ อยางรอบดาน ทงผกระทาความผด ผเสยหาย ภาครฐ แมกระทงประชาชนทวไป และสงคมสวนรวม

• การใหความสาคญกบการคาดการณและทานายพฤตกรรมของคน นอกเหนอจากการอธบายปรากฏการณ เปนตน

• การใหนาหนกในการวเคราะหผลกระทบของกฎหมายตอพฤตกรรมของคนทงโดยตรงและโดยออม ทงในปจจบนและอนาคต ทงผลทเกดขนจรงและผลทคาดวาจะเกดขนหรอมโอกาสจะเกดขน รวมถง ผลพวงทไมไดคาดหวงหรอตงใจไว เมอนากฎหมายมาใชกบโลกแหงความจรง

• ในระดบปฏบตการ หลกเศรษฐศาสตรชวยตอบโจทยทสาคญทางกฎหมาย เชน หลกเกณฑการประเมนคาเสยหายตอชวตและทรพยสน หลกเกณฑการประเมนผลกระทบตอสงแวดลอม เปนตน

40

2.8 ขอวจารณตอนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม

ในทนจะขอนาเสนอตวอยางขอวจารณตอนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม

ทงในระดบวธวทยา และระดบปฏบต โดยสวนใหญเปนขอวจารณจากทางฝ งนตศาสตรตอการใชเครองมอทางเศรษฐศาสตรมาอธบายโลกแหงกฎหมาย ดงตอไปน

2.8.1 ขอวจารณในระดบวธวทยา

• การใชโลกทศนและระบบเหตผลทางเศรษฐศาสตรมาอธบายโลกของกฎหมายมอาจใหภาพทสมบรณครบถวนของกฎหมาย ซงมความซบซอน สมพนธกบมตอนๆ ศาสตรอนๆ และปจจยอนๆ นอกเหนอจากเศรษฐศาสตรมากมาย ระเบยบวธศกษานตเศรษฐศาสตรมกละเลยมตอนๆ และปจจยอนๆ เชน การเมอง วฒนธรรม จรยธรรม ในการวเคราะห

• นตเศรษฐศาสตรใหความสาคญตอปจจยเชงสถาบนทแวดลอมกฎหมายนอยเกนไป เชน บรบททางสงคม การเมอง วฒนธรรม และประวตศาสตรของกฎหมาย ซงมความแตกตางกนออกไปตามแตละสงคม

• ระเบยบวธศกษาของนตเศรษฐศาสตรมลกษณะเปนกลไกแขงกระดาง ลดรปความจรงจนงายเกนไป และมขอสมมตทอาจไมสอดคลองกบโลกแหงความจรง โดยเฉพาะภายใตกรอบการวเคราะหแบบเศรษฐศาสตรกระแสหลกมาตรฐาน เชน บคคลมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรอยางสมบรณ เปนตน

• นตเศรษฐศาสตรอธบายกลไกการตดสนใจในการประกอบอาชญากรรมโดยใชแบบจาลองวาดวยการเลอกอยางมเหตมผล (Rational Choice Model) โดยมองวาอาชญากรรมเกดจากการตดสนใจสวนตวของอาชญากรทตอบสนองตอสงจงใจ โดยละเลยแงมมทางสงคม (social aspects) เชน แรงกดดนจากโครงสรางสงคม การจดองคกรและความสมพนธทางสงคม และแงมมทางจตวทยา (psychological aspects) โดยเฉพาะแรงผลกดนในการประกอบพฤตกรรมทไปไกลกวาความเปนสตวเศรษฐกจทมเหตมผลแบบเศรษฐศาสตร เชน ความเกลยดชง ความอจฉา ความบา เปนตน39

• นกกฎหมายจานวนหนงปฏเสธความคดทวาเบองหลงของกฎหมายคอระบบการใชเหตผลหรอตรรกะทางเศรษฐศาสตร นตเศรษฐศาสตรใหความสาคญแตเหตผลทางเศรษฐศาสตรเปนหลก จนกระทงมองขามเหตผลทางกฎหมาย ซงมรากฐานเชงจรย

39 ขอวจารณในสวนนละเลยพฒนาการของนตเศรษฐศาสตรในยคหลงทพฒนาแบบจาลองตอยอดจากแบบจาลองวาดวยการเลอกอยางมเหตมผล จนเกดเปนสาขาวชานตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรมขน โปรดดหวขอ 3.7 ในรายงานวจยฉบบนประกอบ

41

ศาสตรและมตเชงศลธรรม อกทงใหคณคากบมตดานความยตธรรมนอยเกนไป ทงน กฎหมายมวตถประสงคเพอแกไขความอยตธรรมในสงคม เชนนแลว ความยตธรรมเปนเปาหมายหลกทตองธารงไว ความยตธรรมเปนสงทมอาจประเมนคาได และไมใชเรองของการวดความคมคาทางเศรษฐกจ ดงนน จงไมควรใชระบบเหตผลทางเศรษฐศาสตรมาประเมนคณคาของความยตธรรม

• กรอบการวเคราะหของนตเศรษฐศาสตรไมใหความสาคญตอมตเชงศลธรรม จนถกมองวาเปนเครองมอทปราศจากศลธรรมในศกษาวเคราะหและเสนอนโยบายทางกฎหมาย (Amoral guide to legal policy) เชน มองวา “การขมขน” มสถานะเปนการลวงละเมดการแลกเปลยนในตลาดความสมพนธทางเพศ เหมอนดงเชน “การลกทรพย” มสถานะเปนการลวงละเมดการแลกเปลยนในตลาดสนคาและบรการ เปนตน

• นตเศรษฐศาสตรมอคตดานบวกตอระบบทนนยมตลาดเสร ในดานหนง วชาการนตเศรษฐศาสตรเปนผลผลตของระบบทนนยมตลาดเสร เชนเดยวกบวชาการเศรษฐศาสตร ในอกดานหนง นตเศรษฐศาสตรมหนาทเชงอดมการณเพอสรางความชอบธรรมและคายนระบบทนนยมตลาดเสร และปกปองหลกการสาคญของระบบทนนยมตลาดเสร เชน การปกปองกรรมสทธสวนบคคล การสนบสนนกลไกกากบเศรษฐกจแบบตลาด

• “สวสดการสงคม” ตามนยามของนตเศรษฐศาสตรมความหมายแคบ คานงถงเพยงความพงพอใจของบคคลเปนสาคญ ซงการกระทาบางอยางอาจใหความพงพอใจแกผกระทาสงแตกลบเกดโทษตอผกระทาเอง และสงผลกระทบทางลบตอสงคมดวย เชน การดมสรา การสบบหร เปนตน

• นตเศรษฐศาสตรใหความสาคญกบกระบวนการบงคบใชกฎหมายโดยรฐเปนหลก เสมอนหนงภาครฐเปนผผกขาดในการบงคบใชกฎหมาย โดยใหความสาคญกบสถาบนอนนอยเกนไป เชน กตกากากบเศรษฐกจแบบ “ชมชน” ทใช “คานยมสวนรวม” (norm) หรอ “กลไกการลงโทษทางสงคม” (social sanction) เปนเครองมอในการกบพฤตกรรมของสมาชกในชมชน

42

2.8.2 ขอวจารณในระดบปฏบต

• งานวชาการดานนตเศรษฐศาสตรสวนใหญผลตขนในประเทศสหรฐอเมรกา ซงวเคราะหขอมลของประเทศสหรฐอเมรกาเปนหลก และอยภายใตระบบกฎหมายของสหรฐอเมรกา การนาผลลพธของการศกษามาใชเปนขอเสนอเชงนโยบายในประเทศอนจงตองทาดวยความระมดระวง

• ขอมลทใชในการวจยเชงประจกษทเกยวเนองกบกระบวนการยตธรรมและระบบกฎหมายมคณภาพไมสง ขาดการจดเกบขอมลทจาเปน และไมมการจดเกบขอมลอยางเปนระบบและถวนทว การหาขอมลทสอดคลองกบแบบจาลองเชงทฤษฎทาไดยากลาบาก นอกจากนน ขอมลของกจกรรมแลกเปลยนโดยสมครใจทผดกฎหมาย เชน การคายาเสพตด การซอขายบรการทางเพศแบบผดกฎหมาย ยงหาไดยากและไมเปนทเปดเผย

• การศกษาวจยเชงประจกษโดยใชเครองมอทางสถตบอยครงมปญหาในเรองความสมพนธระหวางเหตและผล และการกาหนดเหตกาหนดผล เชน หากเราเหนตวเลขจานวนการประกอบอาชญากรรมมากขน พรอมกบจานวนนกโทษในคกมากขน เราอาจจะดวนสรปไดวา โทษจาคกไมมผลในการชวยปองปรามอาชญากรรม เพราะถงแมจะจบคนผดเขาคกมากขนกยงไมสามารถลดจานวนอาชญากรรมได ทงทหากมองอกมมหนง เราอาจจะมองไดวา เพราะอตราการประกอบอาชญากรรมในสงคมสงมากตางหาก จงตองบงคบใชกฎหมายอยางจรงจงมากขน โดยเพมความนาจะเปนในการจบกมผกระทาความผดมาลงโทษ จานวนนกโทษในคกจงเพมจานวนมากขนตามไปดวย

43

บทท 3 บทสารวจแนวคดเบองตนของนตเศรษฐศาสตรสาขาตางๆ

เนอหาในบทนเปนการสารวจแนวคดเบองตนของนตเศรษฐศาสตรสาขาตางๆ และตวอยางทฤษฎในสาขานนๆ ไดแก นตเศรษฐศาสตรวาดวย กฎหมายกรรมสทธ (Property Law) กฎหมายสญญา (Contract Law) กฎหมายละเมด (Tort Law) กฎหมายอบตเหต (Accident Law) กฎหมายสงแวดลอม (Environmental Law) และนตเศรษฐศาสตรวาดวยการฟองรองดาเนนคด (Litigation) รวมถง นตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม (Behavioral Law and Economics) ซงเปนองคความรใหมทพฒนาตอยอดจากแบบจาลองวาดวยการเลอกอยางมเหตมผล 3.1 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายกรรมสทธ 3.1.1 แกนแนวคด กรรมสทธ หมายถง สทธความเปนเจาของทรพยสน (possessory rights) กลาวคอ ความสามารถในการใชประโยชนจากทรพยสนของตนและการกดกนไมใหผอนใชประโยชนจากทรพยสนของตน และสทธการถายโอนทรพยสน (rights of transfer) กลาวคอ การอนญาตใหเจาของทรพยสนสามารถถายโอนสทธความเปนเจาของทรพยสนใหแกผอนได ไมวาจะเปนการใหเปลาหรอการซอขายแลกเปลยนกตาม

ทงน ระบบกรรมสทธอาจแบงออกเปน 3 ประเภท ไดแก (1) กรรมสทธสวนบคคล (private property rights) เชน บานพกอาศย ทดนสวนบคคล เปนตน (2) กรรมสทธของรฐ (state property rights) เชน อาคารสถานทราชการ ถนนหลวง เปนตน และ (3) กรรมสทธชมชนหรอสาธารณะ (common property rights) เชน สมบตสาธารณะทเปดกวางใหสมาชกของชมชนหรอสงคมเขาไปใชประโยชนโดยไมมปจเจกบคคลเปนเจาของ แตมลกษณะความเปนเจาของรวมกนในชมชนหรอสงคม เชน แมนา ทงหญา พนทปาไม เปนตน

หลกเศรษฐศาสตรเชอวา ระบบกรรมสทธมประโยชนตอการพฒนาเศรษฐกจ และสงเสรมสวสดการสงคม โดยเฉพาะอยางยง ระบบกรรมสทธสวนบคคล เนองจาก กรรมสทธสวนบคคลกอใหเกดแรงจงใจในการสะสมทนของระบบเศรษฐกจผานกระบวนการผลตและการแลกเปลยนสนคาและบรการ สงเสรมใหคนทางานหนกเพอสะสมทรพยสน สงเสรมใหเกดการรกษาดแลและพฒนาการใชประโยชนจากทรพยสนอยางมประสทธภาพ หลกเลยงความขดแยงในการตอสแยงชงทรพยสนระหวางบคคล ลดความเสยงของบคคลในการสญเสยทรพยสน กรรมสทธสวนบคคลจงเปนรากฐานหลกของเศรษฐกจทนนยม

44

เปาหมายหลกของกฎหมายกรรมสทธ คอ การคมครองกรรมสทธสวนบคคล โดยยดถอหลกแหงทรพยสน (property rule) กลาวคอ บคคลไมสามารถใชประโยชนหรอบกรกทรพยสนสวนตวของผอนโดยไมไดรบอนญาต และหลกการชดใช (liability rule) กลาวคอ การใชประโยชนหรอรกลาในทรพยสนของผอนตองไดรบการชดเชยกรณทมความเสยหายเกดขน หากกรรมสทธสวนบคคลไมมความแนนอนและถกลวงละเมดไดงาย เชน มการเขายดทรพยสมบตของเอกชนมาเปนของรฐอยางไมมเหตผลและไมมระบบชดเชยทเปนธรรม หรอไมมการบงคบใชกฎหมายวาดวยกรรมสทธอยางจรงจง ยอมบนทอนแรงจงใจในการผลต การแลกเปลยน และการลงทนของหนวยเศรษฐกจ อนเปนอปสรรคตอกระบวนการสะสมทนและการพฒนาเศรษฐกจ 3.1.2 ตวอยางทฤษฎ: หลกการเวนคนและการชดเชย

ในบางกรณ เพอประโยชนสาธารณะ กรรมสทธสวนบคคลอาจถกรฐยดไปใชประโยชน เชน

การเวนคนทดนเพอสรางบรการสาธารณปโภค หรอจากดหรอควบคมการใชประโยชน เชน การออกกฎหมายผงเมอง เปนตน

การเวนคนทรพยสน เชน ทดนและสงปลกสราง สวนใหญเปนไปเพอการผลตสนคาหรอ

บรการสาธารณะ (public goods and services) ซงไมสามารถผลตขนเองไดผานระบบตลาด เนองจาก เปนสนคาหรอบรการทเมอผลตแลวไมสามารถกดกนการใชประโยชนจากบคคลอนได ไมวาบคคลนนจะจายราคาหรอไมกตาม (non-excludability) และเปนสนคาหรอบรการทการรวมใชประโยชนของบคคลอนไมทาใหการใชประโยชนของผใชประโยชนเดมลดลง (non-rivalness of consumption) ตวอยางเชน ถนนหลวง สวนสาธารณะ ประภาคารชายฝ ง บรการการปองกนประเทศ เปนตน

กระนน หากไมจากดบทบาทของรฐในการเขาแทรกแซงระบบกรรมสทธสวนบคคลใหจากด

เฉพาะกรณทจาเปนยอมลดแรงจงใจในสะสมและใชประโยชนจากทรพยสนของเจาของ เชนนแลว การยดคนหรอจากดหรอควบคมการใชประโยชนในทรพยสนสวนบคคลจงตองมระบบการชดเชยทเหมาะสมและเปนธรรมแกเจาของทรพยสน ไมวาจะเปนกรณทรฐบงคบขายหรอรฐเขาไปซอทรพยสนผานตลาดเหมอนผซอรายอนกตาม ดงนน ประเดนทางทฤษฎทสาคญในเรองนคอ อะไรคอเหตผลเบองหลงอานาจเวนคนของรฐ และคาชดเชยทเหมาะสมและเปนธรรมควรมหลกการคดคานวณอยางไร

หากรฐเลอกแนวทางซอทรพยสนของเอกชนผานตลาดโดยปกต ทงฝายรฐและฝายเจาของ

ทรพยสนตางกเผชญปญหาขอมลขาวสารไมเทากน (asymmetric information) กลาวคอ รฐไมมขอมลวาเจาของทรพยสนประเมนคณคาของทรพยสนมากนอยเพยงใด จงอาจเสนอใหคาชดเชยตา

45

เกนไป โดยเฉพาะอยางยง กรณทเจาของทรพยสนรสกใหคณคาทางจตใจเหนอทรพยสนนนกระทงไมยอมขายไมวาจะไดราคาเทาใดกตาม ขณะทฝายเจาของทรพยสนกไมมขอมลวารฐยนดจายคาชดเชยเตมทเทาใด จงอาจเรยกรองราคาสงเกนควร มพกตองพดถงกรณทรฐตองเวนคนทดนและทรพยสนจากบคคลหลายราย เชน เพอการกอสรางทางดวน ซงทาใหมตนทนในการเจรจาตอรองสงมาก และการเจรจาทมประสทธภาพยากจะบรรลได หากมผคดคานเพยงไมกรายกอาจทาใหโครงการเดนหนาตอไมได เสมอนหนงวา เจาของทรพยสนมอานาจผกขาดในการขาย สามารถเรยกรองราคาสงกวาการประเมนคณคาในทรพยสนทแทจรงของตนได

การเวนคนอาจเปนทางออกของปญหาดงกลาวขางตนในระดบหนง โดยการเวนคนม

ลกษณะการใชอานาจทางกฎหมายในการเขายดทรพยสนของเอกชน (the power of eminent domain) เสมอนหนงเปนการบงคบขายทรพยสนทเปนของเอกชน เปนการเปลยนจากหลกทรพยสนเปนหลกการชดใช การเวนคนชวยแกปญหาทอาจเกดขนจากการซอผานตลาด (ซงมตนทนและโอกาสลมเหลวสง) ไดหลายประการ โดยเฉพาะการลดตนทนในการเจรจาและตนทนธรกรรมอนๆ เพราะไมเปดทางเลอกใหแกฝายเอกชนคเจรจา ทาใหอานาจตอรองของเอกชนลดลง สามารถประหยดตนทนของฝายรฐไดมากขน ขณะทมตนทนทตองคานงถงเพมขน ไดแก ตนทนการบรหารจดการ ตนทนแฝงผานการหารายไดจากภาษเพอหาเงนมาลงทน (ซงกรณซอผานตลาดปกตกอาจมตนทนสวนนดวยเชนกน) และโอกาสทเจาของทรพยสนจะลงทนในทรพยสนมากเกนกวาระดบทเหมาะสมกอนหนาทจะถกเวนคน ซงเปนความสญเปลาของระบบเศรษฐกจ ทงน การเวนคนจะนามาซงประสทธภาพตอระบบเศรษฐกจกตอเมอผลประโยชนตอสาธารณะสงเกนกวาตนทนทงหมดทสรางขนโดยรฐ

เนองจาก การเวนคนทาใหรฐมอานาจตอรองเหนอเจาของทรพยสนเอกชน คาถามทตามมา

คอ คาชดเชยทเหมาะสมและเปนธรรมควรมหลกการคดคานวณอยางไร โดยทวไป คาชดเชยการเวนคนมกใชราคาเฉลยททรพยสนเดยวกนถกซอขายในตลาดเปนเกณฑพนฐานในการคานวณ โดยละเลยการใหคณคาทรพยสนของเจาของแตละคน (subjective value) ซงทาใหคาชดเชยมกจะตากวาทควรจะเปนในสายตาของผถกเวนคน ซงสะทอนการเขายดครองทรพยสนเอกชนโดยรฐมากเกนกวาระดบทควรจะเปน

งานวจยดานเศรษฐศาสตรชวา หากรฐตองการเวนคนเพอประโยชนสาธารณะ ถาเจาของ

ทรพยสนคาดการณลวงหนาวา จะไดรบคาชดเชยตากวาระดบทตนใหคณคา เขาอาจจะลงทนในทรพยสนมากเกนกวาระดบทเหมาะสม เพอลดโอกาสในการถกเวนคน แตถาเจาของทรพยสนคาดการณวาจะไดรบคาชดเชยในทรพยสนสงกวาระดบทตนใหคณคา กอาจจะลดการลงทนใน

46

ทรพยสนจนตากวาระดบทเหมาะสม เพอเพมโอกาสในการถกเวนคน40 กรณเชนนสะทอนปญหาการบดเบอนแรงจงใจในทางลบ (Moral Hazard) ของเจาของทรพสน โดยโอกาสทเกดขนบอยกวาคอการไดรบคาชดเชยตากวาทควรจะเปน (เมอเทยบกบราคาทรวม subjective value ของเจาของดวยแลว) ซงสงผลใหเกดการลงทนในทรพยสนในระดบทมากเกนไป อนเปนความสญเปลาของระบบเศรษฐกจ

กลาวโดยสรป คาชดเชยทเหมาะสมและเปนธรรมควรคานงถงมลคาของทรพยสนทงหมด

ซงประเมนบนฐานของการลงทนในทรพยสนนนในระดบทมประสทธภาพดวย เพอหลกเลยงการเกดปญหาการบดเบอนแรงจงใจ

3.2 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายสญญา 3.2.1 แกนแนวคด สญญา (Contract) มความสาคญอยางยงในเศรษฐกจเสร เพราะทาใหคสญญาเอกชนสามารถบรรลขอตกลงเกยวกบการแลกเปลยนอยางสมครใจได โดยมสญญาเปนเครองกากบการแลกเปลยนทางเศรษฐกจใหเปนไปอยางราบรนตามขอตกลงรวมกนระหวางคสญญา กฎหมายสญญามวตถประสงคหลกเพอกาหนดกฎกตกาและสรางพนธะ (commitment) สาหรบการแลกเปลยนระหวางปจเจกบคคล เพอเปนหลกประกนวา (1) สญญาจกไดรบการเคารพจากคสญญา มบทลงโทษผละเมดสญญาและชดเชยผเสยหายจากการถกละเมดสญญา (2) สญญาสามารถจดการกบการแลกเปลยนในอนาคตไดอยางมประสทธภาพได เชน การเคลมประกน การทาสญญาซอขายสนคาลวงหนา การแลกเปลยนทเปนขนตอน (sequential exchange) อยางการสงมอบวตถดบเพอผลตสนคาขนตอไป เปนตน และ (3) สญญาชวยสรางแรงจงใจใหเกดกจกรรมการผลตขนกอนหนาทการแลกเปลยนจะเกดขนจรง มเชนนน การลงทนของผผลตอาจเกดขนนอยกวาระดบทเหมาะสม ทงหมดนเพอทาใหสงคมไดรบประโยชนจากการแลกเปลยนโดยสมครใจของคสญญาอยางเตมท

กฎหมายสญญามบทบาทในการสงเสรมใหเกดสญญาหรอขอตกลงรวมกน รวมถงการตความและการบงคบขอตกลงดงกลาว กฎหมายสญญาตองชวยใหสถานการณของปฏสมพนธทางเศรษฐกจของหนวยเศรษฐกจดขนเมอเทยบกบความสมพนธแบบไรสญญา (non-contractual relations) คาถามหลกทนตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายสญญาใหความสนใจจงไดแก การทาสญญาของคสญญาเอกชนจะนาไปสผลลพธทพงปรารถนาของสงคมไดอยางไร สญญาทม

40 Miceli, T. 1991. “Compensation for taking the land under eminent domain”. Journal of Institutional and Theoretical Economics 147, 354-363.

47

ประสทธภาพอยภายใตเงอนไขใด ตวอยางเชน (1) เนอหาของสญญาตองไมสะทอนภาวะขอมลขาวสารไมเทากนของคสญญาอยางมอาจยอมรบไดจนสงผลกระทบปฏสมพนธระหวางคสญญาในอนาคตอยางรนแรง (2) คสญญาฝายใดฝายหนงตองไมใหขอมลหลอกลวงหรอไมปกปดขอมลทถกตอง (3) การทาสญญาตองเกดขนภายใตภาวะทคสญญาสามารถใชวจารณญาณไดอยางสมบรณ เชน ไมถกบงคบขเขญ และ (4) คสญญาตางมความสามารถใชเหตผลชงนาหนกเปรยบเทยบผลประโยชนและตนทนได เชน เปนผบรรลนตภาวะ ไมใชผมปญหาทางจต เปนตน

กระนน สญญาในฐานะเครองมอสรางพนธะ (commitment device) อาจมขอจากดหลายประการ ในโลกแหงความจรง กจกรรมการแลกเปลยนสวนใหญเกดขนภายใตภาวะสญญาไมสมบรณ (incomplete contract) เนองจาก (1) ธรกรรมบางสวนไมสามารถระบไดอยางชดแจงในสญญาทเปนลายลกษณอกษร แมวาธรกรรมสวนนนสงผลสาคญตอพฤตกรรมของคสญญาและผลลพธบนปลายของการแลกเปลยนกตาม (2) กระบวนการบงคบสญญามตนทน ในหลายกรณตนทนดงกลาวสงจนไมคมคาทจะบงคบสญญา (3) ขอความในสญญาหรอหลกฐานทเกยวของบางสวนไมสามารถนาไปใชตอสในชนศาลไดอยางสมบรณหากมการละเมดสญญา เพราะไมสามารถพสจนทราบไดอยางชดแจง เชน ไมสามารถวดคาเปนตวเลขได (4) การทาสญญาไมสามารถระบสถานการณทมโอกาสเกดขนไดในอนาคตทงหมดไวในสญญาได และ (5) ธรกรรมบางอยางไมมองคกรเชงตลาการทาหนาทตดสนขอพพาทและบงคบสญญา เปนตน

เมอสญญาทใชเปนเครองมอในการกากบพฤตกรรมของคสญญาในการแลกเปลยนไมสามารถทางานไดอยางสมบรณจงตองอาศยเครองมออนเขามาชวยกากบพฤตกรรมของคสญญา สถาบนตลาดเพยงลาพงไมสามารถกากบการแลกเปลยนในโลกแหงสญญาไมสมบรณได ปจจยทางการเมอง เชน อานาจ (power) และปจจยทางสงคม เชน คานยมสวนรวม (norm) หรอความไววางใจ (trust) จงเขามามบทบาทเสรมในตลาดในฐานะกลไกกากบการแลกเปลยน 3.2.2 ตวอยางทฤษฎ: การเบยวสญญาทมประสทธภาพ (Efficient Breach of Contract) ในบางเงอนไข การเบยวสญญาโดยคสญญาฝายหนงอาจนามาซงประสทธภาพแกสงคมสวนรวมมากกวากรณทมการปฏบตตามสญญา

สมมตวา คสญญาฝายหนง (y) กาลงตดสนใจวาจะปฏบตตามสญญาดหรอไม ซงหากตดสนใจปฏบตตามสญญาตวเขา (y) ตองเผชญตนทนจานวนหนง แตการปฏบตตามสญญาจะกอใหเกดผลประโยชนแกคสญญา (x)

48

เงอนไขสวสดการสงสดของสงคมในกรณดงกลาวคอ V ≥ C โดยท V คอ มลคาผลประโยชนท x ไดรบ หาก y ปฏบตตามสญญา และ C คอ มลคาตนทนท y ตองเผชญหากปฏบตตามสญญา แตหาก x และ y เผชญเงอนไขอนนอกเหนอจากเงอนไขสวสดการสงสดของสงคมดงกลาวขางตน ตวอยางเชน หากตนทนในการปฏบตตามสญญาของ y สงกวาผลประโยชนท x ไดรบ (หรอ V < C) การท y เบยวสญญาจะกอใหเกดประสทธภาพแกสงคมมากกวาการปฏบตตามสญญา ซงเราสามารถทานายไดวา y มแรงจงใจทจะเบยวสญญา ในกรณทคสญญาสามารถรบรมลคาของผลประโยชนและตนทนของการทาสญญาไดอยางชดเจน ณ เวลาตกลงทาสญญา คสญญายอมไมมเหตผลทจะเบยวสญญา เนองจาก หาก V < C ณ เวลานน การทาสญญายอมไมมทางเกดขน แตในสถานการณจรง บอยครงทเราไมสามารถรขอมลของ V และ C ณ เวลาตกลงทาสญญาได เพราะ V และ C เปนตวแปรทมความผนผวนเปลยนแปลงจนกระทงเกดเหตการณขนจรงในอนาคตภายหลงจากการเซนสญญา เชน เรามอาจรขอมลเกยวกบยอดขาย ราคาปจจยการผลต อตราผลตอบแทนการลงทน สภาพเศรษฐกจมหภาค ฯลฯ ลวงหนาได

ดงนน การออกแบบสญญาจงจาเปนตองตระหนกถงความผนผวนดงกลาวน ซงสรางโอกาสใหเกดการเบยวสญญาในอนาคต ระบบกฎหมายสญญาจงตองออกแบบระบบการชดเชยความเสยหายหากถกเบยวสญญา โดยอยางนอยทสด ผเบยวสญญาตองถกกาหนดใหจายคาชดเชยในระดบททาใหคสญญาบรรลเงอนไข V ≥ C หรอเสมอนหนงสญญาไดรบการเคารพ เพอใหผเบยวสญญาคานงถงความสญเสยทตกกบคสญญาในการตดสนใจเบยวสญญาของตน อนเปนการลดแรงจงใจในการเบยวสญญาในอนาคต (remedy of expectation damages)

ทงน กฎหมายสญญาตองสามารถใชบงคบอยางมประสทธภาพ โดยตองสามารถบงคบใหผ

เบยวสญญาตองจายคาชดเชยหากเบยวสญญาจรง และตองมการกาหนดคาชดเชยดงกลาวในระดบทเหมาะสม หากศาลมเปาหมายไมอยากใหเกดการเบยวสญญา อาจมแนวโนมทจะกาหนดคาเสยหายจากการเบยวสญญาในระดบสงมากเพอปองกนไวกอน

กระนน ปญหาการเบยวสญญาอาจไมนากงวลมาก หากคสญญาสามารถเจรจาตอรองเพอตกลงทาสญญากนใหมได เมอคาของ V และ C เปลยนแปลงไปในอนาคต ถากระบวนการเจรจาสญญาใหมสามารถเกดขนไดจรงเมอถงเวลานน การออกแบบระบบการชดเชยคาเสยหายหากเบยวสญญากแทบไมมความจาเปน เนองจาก คสญญาสามารถเจรจาตกลงกนเองในทางททาใหสวสดการของทงคดข นกวาเดมได ทงน หากตนทนธรกรรม โดยเฉพาะตนทนเจรจาตอรอง อยในระดบตาทสดเทาทจะเปนไปได การทาสญญายงมประสทธภาพและระดบของสวสดการของสงคมจะยงเพมมากขน

49

3.3 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายละเมด 41 3.3.1 แกนแนวคด

กฎหมายละเมด (Tort Law) คอ กฎหมายเกยวกบการประทษรายหรอกระทาผดในทางแพง ซงเปนกฎหมายเอกชน มวตถประสงคเพอปองกนสทธเอกชนทมตอกน โดยกาหนดใหบคคลทเสยหายสามารถบงคบสทธของตนเอาแกผกอความเสยหายหรอผตองรบผด หรอมสทธเรยกรองคาเสยหายเพอชดเชยใหผเสยหายกลบสสภาพเสมอนวาไมมการทาละเมดเกดขน

ในมมมองของนตเศรษฐศาสตร กฎหมายละเมดถอเปนเครองมอยบยงการกระทาทกอใหเกด

ความเสยหาย กฎหมายละเมดกาหนดใหผทาละเมดตองชดเชยใหแกความเสยหายทเกดขนแกผเสยหาย (cost internalization) เมอผทาละเมดตองแบกรบตนทนจากความเสยหายทตนกอขน เสมอนวาความเสยหายนนเกดขนกบตนเอง กจะมแรงจงใจทจะใชความระมดระวงในระดบทเหมาะสม (optimal level of care) ทงน การสรางแรงจงใจดงกลาวจะประสบความสาเรจหรอไมนน สวนหนงขนอยกบวาศาลสามารถกาหนดคาเสยหายทสามารถชดเชยความเสยหายทเกดขนไดอยางสมบรณหรอไม 3.3.2 ตวอยางทฤษฎ: หลกการชดเชยผเสยหาย (Compensation)

การตดสนใหผกอความเสยหายจายคาเสยหายแกผเสยหายเปนหนงในวธการทศาลใชเยยวยา (remedies) ผเสยหาย โดยคาเสยหาย (damages) คอขนาดของความรบผด (magnitude of liability) ซงหมายถงจานวนเงนทศาลกาหนดใหผกระทาผดตองจายใหแกผเสยหาย เพอเปนการชดใชตอความผดทไดกระทาไป กระนน ศาลอาจกาหนดใหผกระทาผดจายคาเสยหายตามขนาดของผลประโยชนหรอกาไรทตนไดรบ (restitution) กได

การทาใหผเสยหายกลบสสภาพทเสมอนวาไมมการทาละเมดเกดขนนนมนยวาผทาละเมด

ตองชดใชใหแกผเสยหายเทากบมลคาความเสยหายทเกดขนจรง โดยผทาละเมดอาจชดเชยเปนตวเงนหรอสงของกได (compensatory damages) ตวอยางเชน หากนาย ก ขโมยทรพยสนของนาย ข ซงมราคาตลาดเทากบ 1,000,000 บาท นาย ก อาจชดใชเงนจานวน 1,000,000 บาท หรออาจชดใชคนเปนทรพยสนนนกได

“สภาพเสมอนวาไมมการทาละเมด” ตามหลกเศรษฐศาสตร หมายถง การทาให

อรรถประโยชนของผเสยหายกลบสระดบเสมอนวาไมมการทาละเมดเกดขน ผทาละเมดจะตองจาย

41 เนอหาในสวนนสรปความมาจากเนอหาบทท 2 ของ จระวฒนและคณะ (2553)

50

คาชดเชยใหผเสยหายจนอรรถประโยชนของเขากลบคนสระดบดงกลาว จนผเสยหายรสกไมแตกตางกนในเชงอรรถประโยชน (indifference) ระหวางกอนและหลงการทาละเมดเกดขน

โดยทวไปแลว ความเสยหาย (losses) สามารถแบงไดออกเปน 2 ประเภท คอ ความ

เสยหายทเปนตวเงน (pecuniary losses) และความเสยหายทไมเปนตวเงน (non-pecuniary losses) ความเสยหายทเปนตวเงนเกดจากการสญเสยเงนทองหรอทรพยสนซงสามารถซอขายในตลาด โดยปกตแลวเมอมความเสยหายทเปนตวเงนเกดขน ผเสยหายมกจะไดรบการชดเชยอยางเหมาะสม เนองจากศาลสามารถระบมลคาความเสยหายไดโดยการอางองจากราคาตลาด เชน คาแรง เงนเดอน มลคาตลาดของทรพยสน และคารกษาพยาบาล เปนตน ในทางตรงขาม ความเสยหายทไมเปนตวเงนคอความเสยหายทเปนความรสกหรอเปนนามธรรม (intangible) ตวอยางเชน ความเจบปวด ความทกขทรมาน ความกลว การสญเสยความรก การเสอมสมรรถภาพรางกาย และการสญเสยความสขในการดาเนนชวต เปนตน ความเสยหายเหลานไมสามารถวดเปนตวเงนโดยการอางองจากราคาตลาดไดดงกรณแรก

อยางไรกตาม การกาหนดมลคาใหแกความเสยหายทไมเปนตวเงนนนทาไดยาก ดงนน ศาล

จงไมทราบแนชดวาจะตองกาหนดคาเสยหายเทาใดจงจะทาใหอรรถประโยชนของผเสยหายกลบสระดบทเสมอนวาไมมการทาละเมดเกดขนได นอกจากน ความเสยหายบางอยาง เชน การเสยชวต ไมสามารถชดเชยไดดวยเงนหรออาจชดเชยไดดวยเงนจานวนอนนต ซงหมายความวาการชดเชยดวยเงนอาจจะไมสามารถทาใหอรรถประโยชนของผเสยหายกลบคนสระดบเดมได คาถามสาคญกคอ ศาลควรจะใหคาเสยหายทไมเปนตวเงนหรอไม และถาใหควรจะใหเทาใด

Shavell (2004) เสนอวา เพอขจดความกงวลวา การใหคาเสยหายทไมเปนตวเงนอาจทาให

ผถกละเมดหรอ ทายาท คสมรส หรอพอแมของผถกละเมดไดรบการชดเชยมากเกนไป ศาลอาจกาหนดใหผทาละเมดจายคาความเสยหายเฉพาะทเปนตวเงนเทานน สวนคาเสยหายทไมเปนตวเงนศาลอาจกาหนดใหจายในรปของคาปรบของรฐ ซงจะถกนาไปใชเพอประโยชนสาธารณะตอไป อยางไรกด การใหคาเสยหายทไมเปนตวเงนอาจทาใหคาเสยหายมจานวนสงมาก ซงผผลตสนคาและบรการอาจจะรวมคาเสยหายทอาจจะเกดขนหากพวกเขามความรบผดทางละเมดไวในตนทนการผลตและผลกภาระไปใหแกผบรโภค โดยการขนราคาสนคาและบรการ นอกจากน บรษทประกนอาจขนเบยประกน ดงนน ศาลอาจจาเปนตองกาหนดคาเสยหาย โดยคานงถงการสรางสมดลระหวางการสรางแรงจงใจใหเกดการใชความระมดระวงในระดบทเหมาะสม กบการรกษาระดบราคาสนคาและบรการไวไมใหสงเกนไป หรอเกดอปสรรคตอการเขาถงประกนประเภทตางๆ มากจนเกนไป

51

3.4 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายอบตเหต42 3.4.1 แกนแนวคด

อบตเหต คอ เหตทเกดขนโดยไมคาดคด อาจเกดจากการขาดความระมดระวงของบคคลใดบคคลหนง เชน การขบรถยนตโดยประมาท ซงสงผลกอความเสยหายแกบคคลอนได ในทางเศรษฐศาสตร อบตเหต จงหมายถง เหตการณรายซงเปนเหตการณสม (random) หรอเกดขนภายใตความนาจะเปน กลาวคอ เปนเหตการณทไมสามารถคาดการณไดแนนอนวาจะเกด และไมใชเหตการณทเกดขนโดยตงใจ กระนน อบตเหตอาจปองกนได หากบคคลเพมระดบความระมดระวงมากขนเพอลดโอกาสในการเกดอบตเหตลง

ทฤษฎเศรษฐศาสตรกลาววา กฎหมายละเมดสามารถยบยงอบตเหต ซงเกดจากการทาละเมด

โดยประมาทเลนเลอหรอไมไดเจตนาได โดยกาหนดใหผกอความเสยหายตองแบกรบความเสยหายทตนกอขนแกผอน เสมอนวาความเสยหายนนเกดขนแกตนเอง (cost internalization) เพอสรางแรงจงใจใหบคคลทมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรใชความระมดระวงในระดบทเหมาะสม ซงเปนระดบททาใหตนทนของอบตเหตทสงคมคาดวาจะตองแบกรบมคาตาทสด (optimal deterrence) นนคอ ระดบทตนทนของการเพมความระมดระวงเทากบผลประโยชนทไดรบ (การลดลงของมลคาความเสยหายคาดคะเนทผเสยหายตองจายหากเกดอบตเหต)

การเกดอบตเหตนนมตนทนคาดคะแนตอสงคม (expected social cost of accident)

กลาวคอ ผลรวมของมลคาความเสยหายคาดคะเนจากอบตเหต (expected loss) ตนทนการระมดระวง (cost of care) และตนทนคาบรหารจดการระบบละเมดทงหมด (administrative cost) ในสวนของมลคาความเสยหายคาดคะเนจากอบตเหต คานวณจากผลคณของความนาจะเปนในการเกดอบตเหตและมลคาความเสยหายหากเกดอบตเหตขน เชน ถาอบตเหตซงสรางความเสยหายเทากบ 100 หนวย มโอกาสเกดขนรอยละ 50 คาเสยหายคาดคะเนเทากบ 100 x 0.50= 50 หนวย มลคาความเสยหายคาดคะเนมความสมพนธแบบแปรผกผนกบระดบของการใชความระมดระวง กลาวคอ ถาบคคลมความระมดระวงมากขน โอกาสทจะเกดอบตเหตจะลดลง ซงจะทาใหมลคาความเสยหายคาดคะเนจากอบตเหตลดลง สวนนคอผลประโยชนจากการเพมความระมดระวง

ในอกดานหนง การระมดระวงนนกอใหเกดตนทนดวย เชน ตนทนดานเวลาซงเกดจากการ

ทากจกรรมอยางระมดระวงมากขน และคาใชจายในการตดตงอปกรณรกษาความปลอดภย เปนตน ตนทนของการระมดระวงแปรผนตามระดบของการระมดระวง ยงใชความระมดระวงมากขน ตนทนสวนนกจะยงเพมขน

42 เนอหาในสวนนสรปความมาจากเนอหาบทท 2 ของ จระวฒนและคณะ (2553)

52

3.4.2 ตวอยางทฤษฎ: ระดบการระมดระวงทเหมาะสมในกรณของหลกความรบผดโดยประมาท หรอ กฎของแฮนด (Hand Rule)

ศาลในประเทศสหรฐอเมรกามวธการกาหนดมาตรฐานของการระมดระวงโดยใชกฎของ

แฮนด (Hand rule) ซงถกสรางขนโดยผพพากษาชอ Learned Hand ในการตดสนคด United States v. Carroll Towing Co. ในป 1947 กฎของแฮนดกลาววาระดบการระมดระวงทเหมาะสม คอระดบททาใหตนทนของการเพมการใชความระมดระวงมคาเทากบผลประโยชนทไดรบ โดยหากผทาความเสยหายใชความระมดระวงตากวาระดบทเหมาะสมจะถอวาเปนการกระทาโดยประมาทและมความรบผดฐานละเมด

กฎของแฮนดถอเปนนวตกรรมของวงการยตธรรมของสหรฐอเมรกาในยคนน เนองจาก

ผพพากษา Hand เขยนกฎดงกลาวเปนสมการทางคณตศาสตรวา B PL= โดยท B คอตนทนของการใชความระมดระวง P คอการเปลยนแปลงของความเสยงในการเกดความเสยหายทเกดขนจากการเปลยนแปลงระดบความระมดระวง และ L คอมลคาความเสยหาย ดงนน PL คอ ผลประโยชนจากการใชความระมดระวงนนเอง

กฎของแฮนดระบวา หากผใดไมยอมใชความระมดระวงทงทตนทนในการใชความระมดระวง

ตากวาผลประโยชนทจะไดรบ ( B PL< ) จะถอวาผนนกระทาโดยประมาท และในทางตรงขาม หาก B PL> กจะถอวาผนนไมไดกระทาโดยประมาท

ตวอยางเชน สมมตวา การตดตงอปกรณปองกนเพลงไหมในโรงงานคดเปนมลคา 1 ลาน

บาท ( B =1 ลานบาท) ซงสงผลใหความเสยงในการเกดเพลงไหมลดลง 0.001 ( P =0.001) และความเสยหายในกรณเกดเพลงไหมเทากบ 500 ลานบาท ( L =500 ลานบาท) ดงนน มลคาความเสยหายคาดคะเนหากเกดเพลงไหมจงลดลงเทากบ 0.001 x 500,000,000 = 500,000 บาท ( 500,000PL = บาท) เมอมการตดตงอปกรณปองกนเพลงไหม ในกรณตวอยางน หากเจาของโรงงานตดสนใจไมตดตงอปกรณปองกนเพลงไหมและเกดเพลงไหมขน จะถอวาเจาของโรงงานไมประมาทและไมมความรบผด เนองจากตนทนจากการตดตงอปกรณดงกลาวมากกวาผลประโยชนทไดรบ หรอB PL> 3.5 นตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายสงแวดลอม 3.5.1 แกนแนวคด

สาหรบหลกเศรษฐศาสตร ปญหาสงแวดลอมเปนตวแสดงของความลมเหลวของตลาด (Market Failure) อนไดแก ความไรสามารถในการจดการกบปญหาผลกระทบภายนอกตอสงคมใน

53

ดานลบ (negative externality) กลาวคอ สภาพทการผลตหรอการบรโภคของหนวยเศรษฐกจในตลาดกอใหเกดตนทนตอสงคม (social cost) ดวย ซงอาจเกดขนไดทงในแงการผลต เชน การปลอยนาเสย การปลอยควนพษ และในแงการบรโภค เชน การสบบหร

สาเหตพนฐานของปญหาดงกลาวเนองมาจากการตดสนใจของหนวยเศรษฐกจมกจะคานงถง

แตตนทนตอตวเอง แตไมคานงถงภาระความเสยหายทงหมดจากกจกรรมทางเศรษฐกจสวนตนตอสงคมสวนรวม ดงนน หนวยเศรษฐกจจงมแนวโนมทจะดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจทผลตสรางผลกระทบดานลบตอสงคมมากเกนกวาระดบทสงคมพงปรารถนา เพราะมองเหนราคาทตองจายตากวาราคาทแทจรง (เนองจากใสใจแตราคาทตนตองจาย แตไมใสใจราคาทสงคมสวนรวมตองจาย) ผลลพธทตามมากคอ การผลตสนคาหรอบรการททาลายสงแวดลอมมากเกนไป และการตงราคาสนคาและบรการเหลานนตาเกนไป

การดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจทมประสทธภาพตองคานงถงตนทนตอสงคมดวย หาก

กลไกตลาดไมสามารถนาพาสงคมทเผชญปญหาผลกระทบภายนอกตอสงคมในดานลบไปสการจดสรรทรพยากรของทงสงคมอยางมประสทธภาพได ภาครฐตองเขามามบทบาทเสรมในการแกปญหา โดยออกมาตรการในทางทลดผลกระทบดานลบตอสงคมผานระบบกฎหมายสงแวดลอม เชน การออกกฎกตกาบงคบหามทากจกรรมทาลายสงแวดลอมบางอยาง การกาหนดเกณฑมาตรฐานในการปลอยมลพษ การเกบภาษสงแวดลอมหรอคาปรบ การใชระบบใบอนญาตทซอขายได เปนตน มาตรการเหลานสวนหนงเปนการเพมตนทนตอตวเองของปจเจกบคคล (หรอบรษท) ใหสงขนเสมอนหนงวาไดคานงถงตนทนตอสงคมในการตดสนใจดาเนนกจกรรมทางเศรษฐกจแลว (internalization of social cost)

แมกฎหมายสงแวดลอมหรอนโยบายของรฐดานสงแวดลอมมความจาเปนในการพฒนา

คณภาพสงแวดลอม แตอาจยงไมเพยงพอ เนองจาก ภาครฐอาจไมสามารถดาเนนการไดอยางมประสทธภาพ เหตเพราะขาดขอมลขาวสารทสมบรณจากฝายผผลตและผบรโภค ทาใหรฐบาลอาจกากบดแลมากเกนไป หรออาจกากบดแลนอยเกนกวาระดบทเหมาะสม หรออาจเพราะตนทนในการกากบดแลของรฐสงเกนไป 3.5.2 ตวอยางทฤษฎ: กฎหมายภาษสงแวดลอม ภาษสงแวดลอมเปนเครองมอทางเศรษฐศาสตรในการจดการปญหาผลกระทบภายนอกดานลบ โดยยดหลกการผกอมลพษคอผจาย (Polluter Pays Principle หรอ PPP) ภาษมบทบาทในการทาใหราคาของสนคาและบรการสะทอนตนทนดานสงแวดลอม โดยรฐจดเกบจากผกอมลพษในระดบทเหมาะสม ไมตาเกนไปจนไมสะทอนตนทนตอสงคมทแทจรง และไมสงเกนไปจนสรางแรงจงใจให

54

หลบเลยงภาษ ภาษสงแวดลอมจะสงผลใหราคาของสนคาและบรการทสรางผลกระทบตอสงแวดลอมสงขน ปรมาณซอขายสนคาในตลาดลดลงจากเดมเขาสระดบทพงปรารถนาของสงคม นนคอ ระดบการผลตและการแลกเปลยนทผลประโยชนสวนเพมทงหมดของสงคมเทากบตนทนสวนเพมทงหมดของสงคม ซงครอบคลมตนทนดานสงแวดลอมเขาไวดวยแลว ภาษสงแวดลอมเปนเครองมอฐานตลาด (market-based instruments) ทมงเนนประสทธภาพในการจดการปญหาสงแวดลอม และอยบนฐานการตดสนใจอยางเสรของตวละครทเกยวของผานกลไกราคาในตลาด แตเปนกลไกราคาททางานภายใตเงอนไขใหมทพยายามหลอมรวมตนทนดานสงแวดลอมเขาไปในกระบวนการตดสนใจของหนวยเศรษฐกจดวยตวเอง ตวอยางของภาษสงแวดลอม เชน ภาษมลพษ ภาษหรอคาธรรมเนยมผลตภณฑ ระบบมดจาคนเงน คาธรรมเนยมการอนญาต คาธรรมเนยมการจดการ คาปรบ การซอขายหรอโอนใบอนญาตการปลอยมลพษ การวางประกนความเสยงหรอความเสยหายตอสงแวดลอม รวมถงมาตรการอดหนนจากรฐ เชน เงนอดหนนหรอเงนกดอกเบยตาตอกจกรรมทเปนประโยชนตอสงแวดลอม เปนตน

ขอดของภาษสงแวดลอมคอการปรบพฤตกรรมของหนวยเศรษฐกจผานการสงสญญาณในตลาด (เพมราคาของกจกรรมทาลายสงแวดลอม) ซงมความยดหยน มพลวต มประสทธผล และชวยลดตนทนในการจดการปญหาสงแวดลอมลงเมอเวลาผานไป เนองจาก สรางแรงจงใจใหบรษทพฒนาเทคโนโลยทมคณภาพขนและราคาถกลงในการจดการปญหาสงแวดลอมเพอลดตนทนการผลตของตน อกทงไมตองเผชญปญหาความไมสมบรณของขอมลขาวสาร เนองจากเปนการตดสนใจจากตวเอกชนเอง ซงเขาถงขอมลขาวสารของตนอยแลว

เครองมอประเภทนแตกตางจากมาตรการกากบและควบคม (command-and-control) ท

มงเนนบทบาทของรฐในการกากบควบคมดานสงแวดลอมโดยตรง เชน การกาหนดมาตรฐานเทคโนโลย (technology-based standard) หรอมาตรฐานผลการดาเนนงาน (performance-based standard) ซงมลกษณะคอนขางแขงขนตายตว บงคบใหบรษทตองรบภาระการควบคมมลพษภายใตมาตรฐานเดยวโดยไมคานงถงตนทนและลกษณะทแตกตางกนของหนวยผลตตางๆ เทาทควร อกทงยงเผชญปญหาความไมสมบรณของขอมลขาวสารสาหรบการออกแบบระบบกากบควบคม เนองจากรฐบาลยากจะเขาถงขอมลของเอกชนทถกตองครบถวนได

งานวจยดานนตเศรษฐศาสตรวาดวยกฎหมายสงแวดลอมจานวนมากชวา เครองมอฐานตลาดอยางภาษสงแวดลอมมประสทธภาพและประสทธผลกวามาตรการกากบและควบคม ดวยเหตผลเปรยบเทยบดงทกลาวมาแลว

55

3.6 นตเศรษฐศาสตรวาดวยการฟองรองดาเนนคด 3.6.1 แกนแนวคด นตเศรษฐศาสตรวาดวยการฟองรองดาเนนคด (Economics Analysis of Litigation) มวตถประสงคเพอศกษาโครงสรางสงจงใจทกากบพฤตกรรมของตวละครตางๆ ในกระบวนการฟองรองดาเนนคด การตอรอง และการระงบขอพพาทในกระบวนการยตธรรม ตงแตโจทก จาเลย ทนายความ ผพพากษา และผทเกยวของตางๆ ภายใตขอสมมตวาตวละครเหลานนเปนสตวเศรษฐกจและมเหตมผลทางเศรษฐศาสตร และมพฤตกรรมในเชงยทธศาสตร (strategic behavior) กลาวคอ ผลลพธของปฏสมพนธไมไดเปนผลจากการตดสนใจของตนเพยงฝายเดยว แตขนอยกบการตดสนใจเลอกยทธศาสตรของอกฝายดวย โดยทเราไมสามารถบงคบควบคมอกฝายหนงได หลกนตเศรษฐศาสตรมองวา ระบบการฟองรองดาเนนคดผานกระบวนการยตธรรมทพงปรารถนาตองมประสทธภาพและประสทธผล ใชทรพยากรของสงคมอยางเหมาะสม และยกระดบสวสดการของสงคมสวนรวม กระบวนการยตธรรมควรสงเสรมกจกรรมทางเศรษฐกจทสรางคณคาแกสงคม สนบสนนใหเกดการใชทรพยากรของสงคมอยางมประสทธภาพและเปนประโยชนตอสงคมสวนรวม เชน การตกลงระงบขอพพาทกนภายนอกศาล เพอลดตนทนในการฟองรองดาเนนคดในกระบวนการยตธรรม ซงสงคมตองแบกรบตนทนสวนหนงดวย ในทางตรงกนขาม ควรขจดกจกรรมทางเศรษฐกจทบ นทอนคณคาแกสงคม และการใชทรพยากรของสงคมอยางสนเปลองสญเปลา ตวอยางเชน การจางทนายผเชยวชาญราคาแพงมาตอสคดกน การยกเลกความผดทางอาญาในคดทมลกษณะเปนความผดตอสวนตน เชน คดเชคและคดหมนประมาท เปนตน ในโลกอดมคต กระบวนการยตธรรมควรมความถกตองเทยงตรง ไมมอคต รวดเรวฉบไว และไรตนทนในการไดมาซงความยตธรรม แตในโลกแหงความเปนจรง การแสวงหาความยตธรรมผานกระบวนการยตธรรมมราคาแพง ตองใชเวลานาน มความผดพลาดตามรายทาง มอคตในการพพากษาคด และสนเปลองทรพยากรของสงคม โดยเฉพาะอยางยง ในคดอาญา ซงใชทรพยากรของรฐในการฟองรองดาเนนคดในระดบสง ตวอยางของคาถามและประเดนศกษาของนตเศรษฐศาสตรวาดวยการฟองรองดาเนนคด ซงมขอบเขตกวางขวางมาก เชน ทาไมบางคดถงตอสกนในศาลแตบางคดสามารถระงบขอพพาทกนนอกศาลได ผพพากษาหรอลกขนตองมระดบความมนใจระดบใดจงจะตดสนใหจาเลยมความผดได รฐควรเขามากากบดแลสญญาระหวางทนายความและลกความหรอไมอยางไร ปจจยทสงผลตอการยนอทธรณของโจทกและจาเลยคออะไร แรงจงใจสวนบคคลและแรงจงใจของสงคมเกยวกบการใชจายฟองรองดาเนนคดสอดคลองหรอขดแยงกนอยางไร เปนตน

56

3.6.2 ตวอยางทฤษฎ: การระงบขอพพาทนอกศาล (out-of-court settlement) การศกษาวเคราะหการฟองรองดาเนนคดอยางงายทสดมกสมมตใหคดหนงมโจทกและจาเลยอยางละ 1 คน โจทกคอผเสยหายทตองการเรยกรองคาชดเชยจากความเสยหายทไดรบ สวนจาเลยคอผทถกกลาวหาวาเปนผสรางความเสยหายแกโจทก การตดสนใจของโจทกในการฟองรองดาเนนคดตอจาเลยขนอยกบการเปรยบเทยบผลประโยชนทคาดวาจะไดรบหากชนะคด (X) เชน คาชดเชยความเสยหาย กบตนทนในการฟองรองดาเนนคดของโจทก (Cp) เชน คาทนายความ คาลงแรงสคด คาเสยเวลา และตนทนคาเสยโอกาสอนๆ เปนตน หาก X > Cp โจทกจะตดสนใจฟองรองดาเนนคดกบจาเลย ในกระบวนการฟองรองดาเนนคดในศาล หากตนทนของโจทกมมลคาเทากบ Cp และตนทนของจาเลยมมลคาเทากบ Cd เมอการพจารณาคดสนสดและโจทกชนะคด โจทกจะไดรบผลประโยชนสทธเทากบ (X-Cp) หรอคาชดเชยหกตนทนในการดาเนนคด ขณะทจาเลยจะตองจายตนทนทงหมดเทากบ (X+Cd) หรอคาชดเชยและตนทนในการถกดาเนนคด เราจะเหนวา X คอการถายโอนทรพยากรจากจาเลยสโจทก แตทงโจทกและจาเลยตางตองสญเสยตนทนในกระบวนการฟองรองดาเนนคดทงสองฝาย รวมกนทงสนเทากบ (Cp+Cd) ตนทนรวมในการฟองรองดาเนนคดทท งสองฝายตองแบกรบถอวาเปนความสญเสยของสงคมสวนรวม (deadweight loss) ซงสามารถหลกเลยงได หากทงสองฝายสามารถตกลงระงบขอพพาทนอกศาลได ภายใตโครงสรางสงจงใจดงกลาวขางตน ทงสองฝายสามารถตกลงระงบขอพพาทกนได ภายใตชดของขอตกลงตางๆ คาชดเชยทฝายโจทกจะยอมรบในการระงบขอพพาทกนเองนอกศาลคอคาชดเชยทใกลเคยงทสดกบระดบผลประโยชนสทธทคาดวาจะไดหากชนะคดในศาล นนคอ (X-Cp) ขนไป สวนคาชดเชยทฝายจาเลยจะยนดจายในการระงบขอพพาทนอกศาลคอคาชดเชยทใกลเคยงทสดกบระดบตนทนทจาเลยคาดวาจะตองจายหากแพคดในศาล นนคอ (X+Cd) ลงมา ภายใตชดของขอตกลงระงบขอพพาทนอกศาลทมมลคาระหวาง (X-Cp) กบ (X+Cd) ทงโจทกและจาเลยตางมสวสดการสงขนทงคเมอเทยบกบการฟองรองดาเนนคดในศาล นนหมายความวา สงคมสวนรวมสามารถยกระดบสวสดการของสงคมใหสงขนไดภายใตการระงบขอพพาทนอกศาล ซงชวยลดความสนเปลองของการใชทรพยากรในระบบยตธรรม คาชดเชยทตกลงกนไดจะอยทระดบมลคาเทาใดระหวางสองมลคาขางตน ฝายโจทกหรอฝายจาเลยจะไดสวนแบงผลประโยชนมากกวากน ขนอยกบ จงหวะเวลาของการตอรอง (วาใครมความสามารถในการอดทนรอในการยอมรบขอเสนอรอบทายสดมากกวากน หรอแบกรบความเสยง

57

ไดมากกวากน) และขอมลสวนตวทแตละฝายถอครองอยในมอ ซงอกฝายรบรไดไมเทาเทยมกน ฝายทมขอมลทสรางความมนใจวาตนเองมโอกาสทจะชนะคดมากกวาจะเปนฝายทไดสวนแบงมากกวา ในกรณของสหรฐอเมรกา คดสวนใหญสามารถระงบขอพพาทนอกศาลไดสาเรจ ขอมลของศาลระดบรฐและรฐบาลกลางชวา คดแพงกวารอยละ 96 และ 98 ตามลาดบ ไมถกนาขนสการพจารณาคดในชนศาล (แตตวเลขนไมไดแสดงความสามารถในการระงบขอพพาทนอกศาลเทานน แตยงรวมถงคดทศาลไมรบฟองและการตกลงกนไดเองกอนจะเรมกระบวนการศาลดวย)43 3.7 นตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม 3.7.1 จากแบบจาลองวาดวยการเลอกอยางมเหตมผล ส เศรษฐศาสตรพฤตกรรม

แบบจาลองวาดวยการเลอกอยางมเหตมผล (Rational Choice Model) ซงเปนหนงในเครองมอหลกของการศกษานตเศรษฐศาสตรในชวงตนตงแตครสตทศวรรษ 1960 มขอสมมตตงตนวา ปจเจกบคคลลวนมความเปนสตวเศรษฐกจ มเหตมผลทางเศรษฐศาสตร และตอบสนองตอสงจงใจ หรอเปนนกคดคานวณทมเหตมผล ขอสมมตดงกลาวมกถกวพากษวจารณอยเสมอ (โปรดดหวขอ 2.8.1 ประกอบ) วาไมสอดคลองกบโลกแหงความจรง

ทงนเพราะคนหาไดมความเปนสตวเศรษฐกจเสมอไปไม นอกเหนอจากแรงจงใจในการ

แสวงหาผลประโยชนสวนตนสงสดเปนสรณะแลว มนษยยงมแรงจงใจอกหลายแบบอยเบองหลงพฤตกรรม เชน แรงจงใจแบบทาดเพอผอนโดยไมคาดหวงสงตอบแทน แรงจงใจแบบตาตอตา ฟนตอฟน (ใครดกบเรากดกลบ ใครรายกบเรากรายกลบ) แรงจงใจแบบเหนอกเหนใจ หรอแรงจงใจยดมนตามพนธสญญา เปนตน

นอกจากนน ในโลกแหงความจรง มนษยไมไดมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรอยางสมบรณตาม

ทฤษฎ แตมความเปนปถชน ไมใชเทพเศรษฐศาสตรตามตารา เชน ไมสามารถรบร เปรยบเทยบ และจดลาดบความพงพอใจตอทางเลอกตางๆ ทเปนไปไดทงหมดอยางสมบรณ, มลกษณะนสย “มองสน” มากกวา “มองการณไกล”, หรอใหคณคากบการสญเสยสมบตทมอยมากกวาการไดรบสมบตใหม แมวามลคาของสมบตทไดและเสยนนจะมขนาดเทากนกตาม เปนตน

เมอพฤตกรรมของคนมความลกซงละเอยดออนเกนกวาแบบจาลองวาดวยการเลอกอยางม

เหตมผล ซงเชอวาคนเปนสตวเศรษฐกจและมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรอยางสมบรณมากนก ในชวงหลง นกเศรษฐศาสตรจงไดพฒนากรอบทฤษฎทสามารถอธบายพฤตกรรมของคนไดอยาง

43 โปรดด Shavell (2004) หนา 410 ประกอบ

58

ละเอยดลกซง สมจรง และหลากหลาย ใหสอดคลองกบโลกแหงความจรงมากขนกวาแบบจาลองดงเดมทสรางจากระบบการใชเหตผลแบบเศรษฐศาสตร โดยผสมผสานองคความรดานจตวทยา รวมทงสงคมวทยาและมานษยวทยา เขากบหลกเศรษฐศาสตร สาขาวชาดงกลาวเรยกวา “เศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม” (Behavioral Economics) ซงมกใชระเบยบวธแบบเศรษฐศาสตรแนวทดลอง (Experimental Economics) กลาวคอ พยายามคนหาความจรงดวยการทดลองโดยควบคมตวแปรเหมอนดงวทยาศาสตรสาขาอน นกเศรษฐศาสตรกลมนเชอวา การสรางองคความรมใชนงนกคดเอาเองโดยใชเพยงระบบเหตผล และการตรวจสอบทฤษฎมใชมแคการหาขอมลภาคสนามเทานน แตเราสามารถออกแบบการทดลองกบผคนจรงๆ ได เพอทดสอบขอสมมตและผลลพธของทฤษฎเศรษฐศาสตรทสะทอนพฤตกรรมของคนวามความสมจรงหรอไม และสามารถพสจนดวยวธวทยาศาสตรไดหรอไม

3.7.2 นตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม

นตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรมคอ การผสมผสานเครองมอทางเศรษฐศาสตรพฤตกรรมมาศกษาวเคราะหประเดนทางนตศาสตร โดยมงวเคราะหพฤตกรรมและการตดสนใจของปจเจกบคคล ดงเชน การละเมดสญญา การทารายผอน การปลอยมลพษ ฯลฯ และผลพวงทางกฎหมายทตามมา ทงน กรอบการวเคราะหของนตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรมมขอสมมตตงตนวา คนเปนมากกวาสตวเศรษฐกจและไมไดมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรอยางสมบรณ

ตามแนวคดนตเศรษฐศาสตรมาตรฐานทใชแบบจาลองวาดวยการเลอกแบบมเหตมผล คนใน

สงคมจะเคารพกฎหมายกตอเมอคดคานวณแลววาผลประโยชนจากการเคารพกฎหมายสงกวาตนทนของการเคารพกฎหมาย แตสาหรบบางคน เขาอาจตดสนใจเคารพกฎหมายจากระบบอน เชน มคานยมเชอวากฎหมายตองไดรบการเคารพ ทกคนจงควรมหนาทในการเคารพกฎหมาย ไมวาจะมตนทนสทธตอสวนตวเพยงใดกตาม ตวอยางเชน หากกญชาเปนสงถกกฎหมาย เขากยนดสบเพราะชอบ แตหากกฎหมายบญญตหามสบกญชา เขากยนดทจะอดทนไมยอมสบ เพราะคดวาการละเมดกฎหมายขดตอหนาทเชงจรยธรรมบางอยางในใจ หรอสาหรบบางคน การตดสนใจเชงพฤตกรรมอาจไมไดมาจากการใชเหตผลใดๆ เลย ตวอยางเชน แมจะมการกาหนดบทลงโทษในกฎหมายหามสบกญชาไวสงมากเพยงใด กไมมความเกรงกลว แมรวาการเสพกญชาเปนสงผดกฎหมาย แตมพฤตกรรมเสพตดกญชาอยางหนก จนไมสามารถควบคมตวเองใหหยดกระทาได

หลกเศรษฐศาสตรแบบเดมอาจจะสามารถอธบายพฤตกรรมของคนทมลกษณะดงตวอยาง

ขางตนไดอยางจากด เพราะคนไมไดมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรอยางสมบรณเสมอ ถาคนไมไดมพฤตกรรมอยางมเหตมผลทางเศรษฐศาสตรสมบรณ ผลลพธทคาดการณวาจะเกดขนตามทฤษฎเศรษฐศาสตรกระแสหลกมาตรฐานอาจไมไดเกดขนจรง

59

ดงนน แทนทนตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรมจะใหนาหนกกบแนวคดวาดวยความมเหตมผลทางเศรษฐศาสตร (rationality) เพยงเทานน นตเศรษฐศาสตรยงใหนาหนกกบแนวคดวาดวย ศกยภาพหรอความสามารถในการกระทา (capacity) ดวย ซงแบงยอยไดเปนสองสวน สวนแรกคอ ความสามารถในการตระหนกรถงผลพวงทตามมาจากการกระทาของคน (cognitive capacity) สวนทสองคอ ความสามารถในการควบคมการกระทาของตนเอง (volitional capacity) พฤตกรรมทมลกษณะไมมเหตมผลอาจเปนสญญาณของการขาดความสามารถในการกระทา แตไมทงหมด หากคนไมมความสามารถในการรบผดชอบการกระทาของตนเอง (ไรความตระหนกรและไมสามารถควบคมตวเองได) การละเมดกฎหมายของคนเหลานนอาจจะไมถกลงโทษ เชน กรณของคนบาหรอคนปญญาออน

เนอหาในสวนตอไป จะขอยกตวอยางของแรงจงใจเชงพฤตกรรมของคน ซงทาทายขอสมมต

วาดวยสตวเศรษฐกจและความมเหตมผลทางเศรษฐศาสตร อนจะสงผลใหผลลพธของปฏสมพนธทางสงคมแตกตางออกไปจากคาทานายของนตเศรษฐศาสตรกระแสหลกมาตรฐาน ไดแก

(1) ผลของความรสกเปนเจาของ (Endowment Effect) และผลจากความมงคง (Wealth

Effect) ทฤษฎทเรยกวา Prospect Theory ของ Daniel Kahneman และ Amos Tversky44 พยายาม

อธบายพฤตกรรมของบคคลสวนทขาดหายไปในทฤษฎเศรษฐศาสตรกระแสหลกมาตรฐาน เชน ความพงพอใจของคนขนอยกบ “สถานการณ” กลาวคอ สนคาเดยวกน มลคาเทากน กลบใหความพงพอใจตางกนแกคน ๆ เดยวกน ภายใตสถานการณทตางกน ตวอยางเชน คนจะใหนาหนกกบความสญเสยมากกวาผลประโยชนทไดรบอยางมาก (จากการวจยพบวาความพอใจทลดลงจากการสญเสยมคามากกวาความพอใจทเพมขนจากการไดรบสงของมลคาเทากน ประมาณ 2 ถง 2.5 เทา) คนทวไปใหคณคากบการเสยเงนหนงแสนบาทมากกวาการไดเงนหนงแสนบาท ราคาตาสดทคนจะยอมขายของทตนเองเปนเจาของ “อยแลว” จกสงกวาราคาสงสดทคนเดยวกนยนดจายเพอท “จะ” ไดเปนเจาของสงเดยวกนนน พฤตกรรมของคนจงมอคตอยางสาคญตอ “ภาวะทเปนอยปจจบน” (Status quo bias) ผลตอพฤตกรรมดงกลาวเรยกวา ผลจากความรสกเปนเจาของ (Endowment Effect)

หรอบคคลปรบเปลยนระดบการใหคณคาของทางเลอกตางๆ ตามสถานการณ โดยคานงถง

จดตงตน ตวอยางเชน คนทมเงน 1,000 บาท ใหคณคากบเงน 10 บาททไดรบเพมขน มากกวาคนทมเงน 5,000 บาท ไดรบเงน 10 บาทเพมขนเหมอนกน ในกรณน ระดบคณคาของสนคาหรอเงนขนอยกบระดบความมงคงหรอสนทรพยทใชเปนจดอางองเรมตน และขนาดของการเปลยนแปลงเมอเทยบกบจดอางองนน ผลตอพฤตกรรมดงกลาวเรยกวา ผลจากความมงคง (Wealth Effect)

44 Khaneman, Daniel and Amos Tversky. 1979. “Prospect Theory: An Analysis of Decision under Risk”. Econometrica 47(2), 263.

60

ดงนน ในเชงนตเศรษฐศาสตร การวเคราะหการตดสนใจของคนตองผนวกเอาองคความรเพมเตมเหลานเขาไวดวย เชน กรรมสทธในทรพยสน ทฤษฎนตเศรษฐศาสตรเสนอวา สทธในทรพยสนควรจะถกจดสรรไปยงผทใหคณคาทรพยสนนนสงทสด โดยวดจากความยนดจายและความสามารถในการจาย จงจะเปนการจดสรรทรพยากรทมประสทธภาพ คาถามสาคญคอ กระบวนการตดสนวาใครคอผใหคณคาทรพยสนนนสงทสดเปนเชนไร เพราะหากคานงถงผลจากความรสกเปนเจาของและผลจากความมงคงดวยแลว เราคงตองพจารณาจดอางองเรมตนหรอภาวะทเปนอยในปจจบนเปนฐานดวย ซงผลลพธอาจแตกตางไปจากเดม หรออกตวอยางหนง การตดสนใจทมผไดประโยชนและผเสยประโยชน ไมสามารถประเมนผลไดของผไดประโยชนในระดบเดยวกนกบผลเสยทตกแกผเสยประโยชนได เพราะคนใหคณคากบการสญเสยมากกวาการไดมา เปนตน

(2) ความรสกไดรบความเปนธรรม (Sense of Fairness) ความเปนสตวเศรษฐกจอธบายพฤตกรรมจรงของคนทวไปไดเพยงบางแงมม ในโลกแหง

ความจรง คนไมไดแรงจงใจเชงพฤตกรรมเพอแสวงหาประโยชนสวนตนสงสดเปนสรณะเทานน แตคนมแรงจงใจอนๆ ดวย ซงความเปนสตวเศรษฐกจไมสามารถอธบายไดทงหมด ตวอยางเชน หากคนมรสกวาไมไดรบความเปนธรรมจากการแลกเปลยน คนนนอาจมพฤตกรรมในเชงลงโทษคแลกเปลยน แมตองแบกรบภาระตนทนไวกบตนเองกตาม เพอแสดงออกถงความรสกตอตานความไมเปนธรรมจากการแลกเปลยน

ตวอยางคลาสสกในการพสจนแรงจงใจและพฤตกรรมดงกลาวขางตน คอการใช

เศรษฐศาสตรแนวทดลองดวยเกมยนคาขาด (Ultimatum Game) ซงมรปแบบของกตกาการเลนเกม ดงน

กาหนดใหมผเลนสองคน คนหนงรบบท “ผยนขอเสนอ” ในการแบงสมบตบางอยาง (เชน

เงน 10 บาท) สวนอกคนหนงรบบท “ผรบขอเสนอ” วาจะ “ตอบรบ” หรอ “ปฏเสธ” ขอเสนอทฝายแรกยนให ผยนขอเสนอเปนฝายรกกอน โดยเสนอสวนแบงแบบ “ยนคาขาด” (วาจะเอาหรอไมเอาเทานน) ถาผรบตกลง กไดสวนแบงตามนนไป ดานฝายผเสนอกไดสวนแบงทเหลอ แตถาผรบตอบปฏเสธ ทงคจะไมไดรบอะไรเลย

สมมตตออกวา ผเสนอมสองทางเลอก คอเสนอสวนแบงแบบเทาเทยม (เสนอใหผรบ 5 บาท

ตวเองได 5 บาท) หรอเสนอสวนแบงแบบเอาเปรยบ (ใหผรบ 2 บาท ตวเองได 8 บาท) ภายใตกตกาการเลนเกมเชนน หากผเสนอและผรบเปน “สตวเศรษฐกจ” ในความหมายทถอประโยชนสวนตนเปนสรณะ มความมเหตมผลในระดบทสมบรณ และตดสนใจโดยใหตนไดสงทดทสดภายใตสถานการณทเผชญ ทงยงรดวยวาอกฝายหนงกจะตอบสนองอยางมเหตมผลเชนกน ผเสนอยอมตองคดวา หากยนใหผรบ 5 บาท ผรบกตองยอมรบ เพราะหากปฏเสธ ผรบจะไมไดอะไรเลย ทานอง

61

เดยวกน ถายนขอเสนอใหผรบ 2 บาท ผรบกตองยอมรบเชนกน แมจะเปนขอเสนอทเอาเปรยบ เพราะผรบจะตดสนใจระหวางการไดรบเงน 2 บาทกบการไมไดอะไรเลย

เมอผเสนอมเหตมผลและรวาผรบกมเหตมผล ผเสนอทเปนสตวเศรษฐกจยอมเลอกยน

ขอเสนอแบบเอาเปรยบ เนองจากทาใหตนไดประโยชนมากกวา ในขณะทผรบทเปนสตวเศรษฐกจเชนกนและรวาผเสนอกมเหตมผล กจะยอมรบขอเสนอแบบเอาเปรยบดงกลาว เพราะรดวาอยางไรผเสนอจะไมมทางยนขอเสนอแบบเปนธรรมใหตนแน ตนยอมไดนอยยงดกวาไมไดอะไรเลย

ดงนน ผลสรปของเกมยนคาขาดตามคาทานายของทฤษฎเศรษฐศาสตรกระแสหลก

มาตรฐาน กคอ ผเสนอจะยนขอเสนอแบบเอาเปรยบ และผรบจะยอมรบขอเสนอนน ผลลพธของเกมนกคอ ฝายผเสนอได 8 บาท ฝายผรบได 2 บาท หากเราผอนคลายขอสมมตขางตน ยอมใหผเสนอยนแบงสรรใหผรบไดตากวา 2 บาท ผลสรปของเกมนกคอ ผเสนอจะพยายามยนขอเสนอทตาทสดเทาทจะเปนไปได (ยงใกลศนยบาทเทาไหร ยงด)

นกเศรษฐศาสตรเชงทดลองไดนาเกม “ยนคาขาด” ทมกตกาขางตนไปทดลองกบคนหลาย

ประเทศในงานวจยหลายชน (โปรดด Bowles (2004) ประกอบ) ผลปรากฏวา ฝายผย นขอเสนอกลบยนขอเสนอแบบเทาเทยม (50:50) เกนกวารอยละ 40 ทนาสนใจไมแพกนกคอ ขอเสนอแบบเอาเปรยบมโอกาสถกผรบปฏเสธสงถงรอยละ 40-60

คาถามตามมากคอ หากคนเปนสตวเศรษฐกจจรง ทาไมผเสนอไมยอมเอาเปรยบอกฝายให

ถงทสด เพราะรอยแลววาอยางไรฝายผรบกนาจะยนดรบขอเสนอ แมวาขอเสนอจะตาเพยงใดกตาม เพราะดกวาไมไดอะไรเลย และทาไมฝายผรบถงยอมปฏเสธขอเสนอ ทงทถาปฏเสธ ตวเองจะไมไดอะไรเลย

ในเกม “ยนคาขาด” แบบมาตรฐานทมกตกาการเลนเกมดงตอนตน และใชวธโยนเหรยญ

เสยงดวงวาใครจะเปนผย น ใครจะเปนผรบ พบวา ผยนกวาครงเลอกยนขอเสนอแบบเทาเทยม และขอเสนอแบบเอาเปรยบถกปฏเสธจานวนมาก ซงขดกบคาทานายของทฤษฎเศรษฐศาสตรกระแสหลกมาตรฐาน

ปรากฏการณทเกดขนกบกรณกตกามาตรฐาน นกเศรษฐศาสตรกลมหนงอธบายวา คนเรา

ไมไดสนใจแตความพงพอใจหรอประโยชนของตวเองเปนสรณะ “เทานน” หากยงมความพงพอใจทคานงถงผลประโยชนของคนอน “ผสม” อยดวย ตวอยางเชน ความรสกแบบ “ตางตอบแทน” หรอ “ตาตอตา ฟนตอฟน” (ดมากดไป แตถารายมากจะรายไป) ความรสกแบบ “ใจบญ” (ดกบคนอนตลอด

62

ไมวาเขาจะดหรอรายกบเรา) ความรสกแบบ “อจฉาตารอน” (เหนคนอนดกวาเรา แลวความพอใจลดลง) เปนตน

ในกรณของเกมยนคาขาด เหตทผรบยอมปฏเสธขอเสนอโดยทตนจะไมไดอะไร (ซงแยกวา

ยอมรบขอเสนอทเอาเปรยบ) กเพราะแรงจงใจแบบ “ตาตอตา ฟนตอฟน” ผรบยนยอมจายราคาเพอ “ลงโทษ” ผยนขอเสนอทไมเปนธรรม แมตวเองจะเปนฝายแบกรบตนทน (แมผรบจะไมไดคาดหวงวาจะเลนเกมนซากบผเสนอรายเดมในอนาคตกตาม) ดานฝายผเสนอ เมอไมรขอมลขาวสารวาผรบมพฤตกรรมแบบใด กลงเลทจะยนขอเสนอแบบเอาเปรยบ เนองจาก กลวผรบจะปฏเสธ แลวตวเองจะไมไดอะไรเชนกน

การทดลองขางตน แสดงใหเหนวาความพงพอใจของคนมไดขนกบการประเมนคาตวสงของ

ทตนไดรบเทานน หากแตความพอใจยงขนกบ “สถานการณ” ภายใตสถานการณทตางกน คนมแนวโนมทจะประเมนคาสงของเดยวกนแตกตางกน นอกจากนน แรงจงใจเชงพฤตกรรมของคนไมไดคานงเฉพาะผลประโยชนทางวตถสวนตน แตยงขนอยกบความรสกไดรบความเปนธรรมจากปฏสมพนธทางสงคมอกดวย

การนาองคความรนมาประยกตใชกบนตเศรษฐศาสตร ตวอยางเชน กรณการเบยวสญญาทม

ประสทธภาพ หลกการตดสนคดคอ คาความเสยหายของการละเมดสญญาคอราคาของทผเบยวสญญาจะตองจาย ราคาดงกลาวควรถกกาหนดใหการเบยวสญญาจกเกดขนตอเมอเปนการเบยวสญญาทมประสทธภาพเทานน แตหากเราเชอวา บคคลคานงถงความรสกไดรบความเปนธรรมดวย เชน คนจานวนหนงมองการละเมดสญญาวาเปนการกระทาทสรางความรสกไมเปนธรรมทยอมรบไมได หากสามารถประมาณการความรสกดงกลาวเปนตวเงนได ราคาของการเบยวสญญาจงควรรวมราคาของความรสกไมเปนธรรมเขาไวดวย กระนน สาหรบบางคนอาจรบการถกเบยวสญญาไมไดเลย แมวาจะไดรบคาชดเชยความเสยหายเทาใดกมอาจทดแทนความเสยหายในจตใจได 3.7.3 การตดสนใจเลอกในนตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรม

นตเศรษฐศาสตรเชงพฤตกรรมใหความสาคญกบการวเคราะหการตดสนใจเลอก (choices) ของปจเจกบคคล โดยสนใจศกษาเบองหลงและแบบแผนของการตอบสนองตอการตดสนใจเลอกซงสะทอนผานพฤตกรรมจรงของผคนตางๆ ประเดนเกยวกบเรองนทควรพจารณามอยางนอย 3 ประการ ไดแก

(1) คณภาพของการตดสนใจเลอก การตดสนใจเลอกบางครงมคณภาพแตกตางกนออกไป เชน การตดสนใจเลอกกนอาหารทม

ประโยชนอาจมความแตกตางกนตามระดบการศกษา เศรษฐศาสตรพยายามไมตดสนคณคาของการ

63

ตดสนใจเลอกวาการตดสนใจเลอกแตละครงมเหตผลเบองหลงอยางไร แตจะมงความสนใจไปทปรมาณและปจจยกาหนดปรมาณความตองการซอแทน ขณะทนตศาสตรมกใหความสนใจตอปจจยกาหนดความพงพอใจ และความแตกตางเชงคณภาพของการตดสนใจเลอก โดยคานงถงความชอบธรรมทแวดลอมการตดสนใจเลอกของผคนดวย เชน การตดสนใจเลอกดงกลาวเปนการตดสนใจเลอกภายใตการถกลอลวงหรอความเขาใจผดหรอไม

บอยครงผคนรสกเสยใจจากการตดสนใจเลอกของตนในอดต เศรษฐศาสตรใหความสนใจใน

ความรสกดงกลาวนนอยมาก เพราะสนใจความพงพอใจในชวขณะตดสนใจเปนสาคญ ในขณะทนตศาสตรคานงถงเรองความรสกเสยใจมากกวาโดยเปรยบเทยบกบเศรษฐศาสตร

ตวอยางเชน การใชอทธพลอยางไมเปนธรรม (undue influence) ซงเปนกรณทคนหนงม

อทธพลในการตดสนใจตออกคนหนงมากเสยจนความพงพอใจทแทจรงของอกคนหนงถกมองขามละเลยไป กรณดงกลาวแตกตางจากการขมขคกคามดวยอนตราย ในทางกฎหมาย การตดสนใจเลอกควรอยภายใตปฏสมพนธทมคณภาพ มความเหมาะสมในเชงกาละและเทศะ และครนคดอยางรอบดานดวยตนเอง ในทางทผตดสนใจไมรสกสานกเสยใจในภายหลง

(2) การตดสนใจเลอกในฐานะตวแสดงความพงพอใจภายใตปญหาความลมเหลวในการ

รวมมอกน บางครงการตดสนใจเลอกไมไดสะทอนถงความพงพอใจภายในใจของผคนไดอยางสมบรณ

ทาใหการตดสนใจเลอกนนไมสามารถบรรลเปาหมายประสทธภาพสงสด ตวอยางเชน กรณทสงคมเผชญปญหาความลมเหลวในการรวมมอกน (coordination failure) เชน ปญหาตตวฟร (free riding problem) หรอปญหาโศกนาฏกรรมของสมบตสาธารณะ (tragedy of the commons)

กรณปญหา “ตตวฟร” มสาเหตเกดจากสมาชกแตละคนตางไมตองการแสดงออกถงระดบ

ความพงพอใจของตนเพอหลกเลยงการรบภาระตนทนในการผลตสนคาหรอบรการสาธารณะ หรอสนคาหรอบรการทกอใหเกดประโยชนขางเคยงตอผอนดวย เนองจาก ผผลตสนคาหรอบรการสาธารณะตองเปนผรบภาระคาใชจาย แตเมอผลตแลวเสรจ กลบไมสามารถกดกนผไมจายราคาเขาใชประโยชนในสนคาหรอบรการนนได ดงนน หากปลอยใหบคคลแตละคนตดสนใจโดยอสระแลว จะไมมผท ยอมลงทนในการผลตสนคาหรอบรการสาธารณะเลย ตางรอเปนผ “ตตวฟร” เขาใชประโยชนจากสนคาสาธารณะโดยไมรบภาระรายจาย ซงทายทสด สนคาหรอบรการสาธารณะกไมถกผลต ทงทหากมสนคาหรอบรการสาธารณะจะเกดประโยชนแกสงคมสวนรวมมากกวาไมมกตาม ซงทกคนจะไดรบความพงพอใจมากขน แตการรวมลงทนเพอผลตสนคาหรอบรการสาธารณะของเอกชนไมเกดขนจรงเพราะปญหาความลมเหลวในการรวมมอกน

64

กรณปญหา “โศกนาฏกรรมของสมบตสาธารณะ” มสาเหตเกดจาก สมบตสาธารณะ ซงไมมเจาของทแทจรง มกถกใชอยางเกนความจาเปนและเหมาะสม หากปลอยใหเอกชนตดสนใจในการใชอยางเสรกจะเกดพฤตกรรม “มอใครยาวสาวไดสาวเอา” บคคลแตละคนจะคดวา ถาเราไมใชประโยชน กจะสญเสยโอกาสทจะใช เพราะมคนอนจองจะใชประโยชนเชนเดยวกน ทกคนจงพยายามใชประโยชนใหเตมททสด แมจะไมมความจาเปนกบตวเองกตาม (เชน ในบอนาสาธารณะ คนมแนวโนมจะจบปลามากกวาบอนาสวนตว เปนตน) ทงทหากรวมมอไมแยงกนใชสรยสราย สงคมสวนรวมจะไดประโยชนมากกวา และทกคนจะไดรบความพงพอใจมากขน แตการรวมมอกนไมเกดขนเนองจากความลมเหลวในการรวมมอกน

กรณนเหลาน ผลลพธของปฏสมพนธทางสงคม หากตกลงรวมมอกนไมสาเรจ คอผลลพธท

ไมมสมาชกคนใดในสงคมพงพอใจทสด สวสดการของสงคมสวนรวมไมอยในระดบทสงทสดเทาทจะเปนไปได ทางออกของปญหาคอ ตองใหเอกชนแตละคน ตดสนใจเลอกทจะ “รวมมอ” กน อาจดวยการทา “สญญา” หรอม “คานยม” ทสงเสรมการรวมมอกน โดยการออกแบบกฎกตกาใหการตดสนใจสวนตวตองคานงถงสวนรวมดวย เชน มระบบการลงโทษทางกฎหมาย (ทบงคบใชอยางมประสทธภาพ) เพอลงโทษคนโกงหรอเบยวสญญาแหงการรวมมอกน หรออาจมการลงโทษทางสงคมเสรมดวย

(3) การตดสนใจเลอกทสะทอนความพงพอใจแตกตางกนหรอขดกน ในบางกรณ บคคลมการตดสนใจเลอกทสะทอนความพงพอใจแตกตางกนหรอขดกนเอง เชน

คนชอบการพนนอาจลงคะแนนใหมการหามและลงโทษการเลนพนนในชมชนได หรอผตดยาจานวนหนงซงตองการเสพยาเปนชวตจตใจพยายามลงทนอยางหนกเพอปรบเปลยนพฤตกรรมของตนใหลดละเลกการใชยา ดงนน การตดสนใจเลอกบางครงไมไดสะทอนความพงพอใจทแตกตางกนหรอขดกนในใจคนไดอยางครบถวน

ตวอยางในทางกฎหมาย เชน คดฆาสามเพอปองกนตนเองของภรรยา ซงภรรยาตองการเลก

กบสามแตเลกไมไดเพราะถกซอม จนตองลงมอฆาสามเพออยรอด ความพงพอใจของภรรยาคอตองการเลกกบสาม แตถกขมขคกคามจนไมอาจตดสนใจเลอกหนทางนนได จนตองประกอบอาชญากรรมทงทใจไมตองการ ในกรณเชนน ภรรยาอาจตอสคดทานองวาตนไมมทางเลอกอน หากกฎหมายสามารถสรางเงอนไขแวดลอมททาใหภรรยาสามารถสะทอนความพงพอใจในการตดสนใจเลอกไดอยางมประสทธภาพ อาจปองกนการกออาชญากรรมได รวมถงบทลงโทษในกรณเชนนอาจไมใชโทษจาคก แตควรเปนการใหคาปรกษาทางจตแกภรรยา เพอฟนฟสภาพจตใจมากกวา

65

บทท 4 ววาทะวาดวยประสทธภาพและความยตธรรมในนตเศรษฐศาสตร 4.1 วาดวย “ประสทธภาพ” และ “ความยตธรรม”

งานวชาการดานนตเศรษฐศาสตรเปนการศกษาวเคราะหระบบกฎหมายและกฎหมาย โดย

พยายามผสมผสานหลกเศรษฐศาสตรและหลกนตศาสตรเขาดวยกน แมวาศาสตรทงสองมความแตกตางกนในเชงปรชญา มมมองตอโลก ระเบยบวธศกษา ระบบการใชเหตผล ธรรมเนยม คาถามหลก และเครองมอในการศกษาวเคราะห กตาม

หลกนตศาสตรใหคณคากบมตดาน “ความยตธรรม” (justice) ของกฎหมายเปนสาคญ มองกฎหมายเปนเครองมอในการผดงความยตธรรมของสงคม โดยกาหนดกรอบกตกาวาดวยการอยรวมกนในสงคมอยางสงบสข ปกปองสทธเสรภาพของปจเจกบคคล สรางกลไกในการยตขอพพาทและความขดแยงอยางสนตและเปนธรรม และลงโทษผกระทาความผดใหสาสมแกความผดทกอเพอคนความเปนธรรมและศลธรรมแกผเสยหายและสงคม

สวนหลกเศรษฐศาสตรใหคณคากบมตดาน “ประสทธภาพ” (efficiency) เปนสาคญ สาหรบนกเศรษฐศาสตร ประสทธภาพ หมายถง การทสงคมไดรบประโยชนสงสดจากทรพยากรทม เชน สามารถผลตสนคาและบรการในจานวนทตองการดวยตนทนตอหนวยตาทสด เปนตน สงคมปรารถนาการจดสรรทรพยากรอยางมประสทธภาพ (allocative efficiency) เพราะเปนการเพมระดบสวสดการของสงคมใหสงทสดเทาทจะเปนไปได (maximizing social welfare) นกเศรษฐศาสตรเชอวากลไกราคาในระบบตลาดแขงขนสมบรณเปนเครองมอในการจดสรรทรพยากรทมประสทธภาพมากทสด และนาพาสงคมไปสระดบสวสดการของสงคมสงสด

นกเศรษฐศาสตรมกเปรยบเปรยแนวคดเรอง “ประสทธภาพ” กบ “ความยตธรรม” วา

“ประสทธภาพ” เปรยบไดกบ “ขนาดของขนมพาย” สงคมทมประสทธภาพคอสงคมทสามารถจดสรรทรพยากรทมอยเพอผลตขนมพายใหไดขนาดใหญทสดเทาทจะเปนไปได สวน “ความยตธรรม” เปรยบไดกบ “การแบงสรรขนมพาย” สงคมทมความยตธรรมคอสงคมทมการแบงสรรปนสวนขนมพายใหแกสมาชกของสงคมดวยหลกเกณฑทเปนธรรม

ควรกลาวดวยวา ทง “ประสทธภาพ” และ “ความยตธรรม” ตางกเปนเปาหมายทสงคม

ตองการบรรล สงคมในอดมคตคอสงคมททางานอยางมประสทธภาพและมความยตธรรม

66

โจทยเรอง “ประสทธภาพ” คอการตอบคาถามวาดวยการจดสรรทรพยากร (allocation problem) หรอการตดสนใจวาควรจะใชทรพยากรทมในการผลตอะไร จานวนเทาใด ผลตอยางไร เปนตน ซงวชาเศรษฐศาสตรทมเทและใสใจในการตอบคาถามดงกลาว สวนโจทยเรอง “ความยตธรรม” เปนการตอบคาถามวาดวยการแบงสรรและกระจายทรพยากร (distribution problem) หรอการตดสนใจวาจะแบงสรรผลผลต ผลได กาไร สวนเกน ดวยหลกเกณฑใด ใครหรอกลมใดควรไดสวนแบงเปนสดสวนเทาใด เปนตน ซงวชาเศรษฐศาสตรคลายวาจะสนใจในการตอบคาถามหลงนอยกวาคาถามแรก ขณะทวชานตศาสตรเหมอนจะใหนาหนกความสาคญกบการตอบคาถามหลงมากกวา

หวใจของเนอหาในบทนคอ การสารวจมมมองและทาทของนตเศรษฐศาสตรตอประเดนเรอง

ประสทธภาพและความยตธรรม รวมถงววาทะวาประสทธภาพและความยตธรรมเปนเปาหมายท ‘สงเสรมกน’ หรอ ‘ขดแยงกน’ 4.2 แนวคดประสทธภาพในหลกเศรษฐศาสตร 4.2.1 แนวคดวาดวยประสทธภาพในการจดสรร และสวสดการของสงคม

เมอกลาวถงคาวา “ประสทธภาพ” คนทวไปในสงคมมกเขาใจวาหมายถง ผลตภาพ (productivity) ขดความสามารถในการแขงขน (competitiveness) หรอผลประกอบการของเศรษฐกจ (performance of the economy) ซงวดมลคาออกมาเปนผลตภณฑมวลรวมภายในประเทศ (Gross Domestic Product – GDP) หรออตราการเตบโตทางเศรษฐกจ (economic growth) เปนตน แตหากนยามประสทธภาพในเชงเศรษฐศาสตรอยางเครงครดแลว ประสทธภาพ หมายถง การทสงคมไดรบประโยชนสงสดจากทรพยากรทม หากสงคมมเปาหมายของการใชประโยชนจากทรพยากรอยางชดเจน และมรรควธสเปาหมายดงกลาวมหลายทาง สงคมควรเลอกทางทมประสทธภาพทสด โดยเลอกทางทใหผลลพธมากทสด ใชตนทนตาทสด สมาชกในสงคมพงพอใจมากทสด หรอสงคมไดรบสวสดการสงสด ตามแตเปาหมายทสงคมตองการ

การบรรลซงสงคมทมประสทธภาพเปนปญหาวาดวยการจดสรรทรพยากร การจดสรร

ทรพยากรสงผลกระทบความชวตความเปนอยทางเศรษฐกจ (economic well-being) ของตวละครตางๆ ในสงคม การจดสรรทรพยากรอยางมประสทธภาพชวยยกระดบสวสดการของสงคมใหสงทสดเทาทจะเปนไปไดภายใตเงอนไขและขอจากดทสงคมเผชญ

แนวคดเรอง “ประสทธภาพ” จงสมพนธอยางแนบแนนกบแนวคดเรอง “สวสดการ” อยาง

แยกไมออก หากสงคมมประสทธภาพมากขน สวสดการของสงคมยอมสงขนตามไปดวย นคอแกนแกนของสาขาวชาเศรษฐศาสตรสวสดการ (Welfare Economics) ซงพยายามพฒนาเกณฑการวด

67

ประสทธภาพและสวสดการ รวมถงประเมนผลของนโยบาย กฎหมาย ระบบกากบดแล ตอหนวยเศรษฐกจตางๆ ในสงคมและเศรษฐกจสวนรวม

ในดานหนงเศรษฐศาสตรสวสดการเปนการศกษาตามสภาพทเปนจรง (Positive Welfare

Economics) โดยพยายามอธบายวานโยบาย กฎหมาย ระบบกากบดแล สงผลกระทบตอการพฒนาเศรษฐกจอยางไร ขณะทอกดานหนงเปนการศกษาตามสภาพทควรจะเปน (Normative Welfare Economics) โดยพยายามประเมนคณคาของนโยบายเหลานนวาเปนนโยบายทควรสงเสรมหรอคดคาน โดยพจารณาจากเกณฑดานประสทธภาพและสวสดการ ทงน ขอเสนอเชงนโยบายคอควรสงเสรมนโยบายทมงเสรมสรางประสทธภาพ เพราะจะชวยยกระดบสวสดการในสงคมใหสงขน45

คาวา “สวสดการ” ในทางเศรษฐศาสตรคอ ผลประโยชนสทธทแตละคนไดรบจากปฏสมพนธ

ในตลาดนนเอง ไมวาจะในฐานะผบรโภคหรอผผลต สาหรบผบรโภค สวสดการวดจากความสขหรออรรถประโยชน (utility) ทไดรบจากการบรโภคสนคาและบรการ สาหรบผผลต สวสดการวดจากกาไร (profit) ทไดรบจากการขายสนคาและบรการ สวนสวสดการของสงคม (social welfare) คอผลประโยชนสทธทสงคมสวนรวมไดรบ ซงมทมาจากการนาผลประโยชนของสมาชกในสงคมทกคน (ทงในฐานะผบรโภคและผผลต) มาบวกรวมกน แลวหกลบดวยตนทนทงหมดทสงคมเผชญ

ทงน นกเศรษฐศาสตรเชอวา กลไกราคาในระบบตลาดแขงขนสมบรณเปนเครองมอในการ

จดสรรทรพยากรทมประสทธภาพมากทสด และนาพาสงคมไปสระดบสวสดการสงสด ดงแสดงใหเหนในภาพท 4.1

45 กระนน การศกษาดานเศรษฐศาสตรสวสดการมกถกวจารณวามลกษณะผสมผสานระหวางการศกษาตามสภาพทเปนจรง (Positive Analysis) และตามสภาพทควรจะเปน (Normative Analysis) อยางมอาจแยกขาดออกจากกน ซงมใชคณลกษณะทดของการศกษาภายใตระเบยบวธแบบวทยาศาสตร (scientific method) เนองจาก การศกษาผลกระทบของนโยบายตางๆ ตอสวสดการสงคมตามหลกเศรษฐศาสตรสวสดการเลอกใชเกณฑดานประสทธภาพเปนเกณฑการวดหลก โดยละเลยเกณฑทสะทอนเปาหมายอนๆ ของสงคม เชน ความยตธรรม การเลอกใชเกณฑการวดมลกษณะของการศกษาตามสภาพทควรจะเปนแฝงอยดวย เพราะขนอยกบระบบการตดสนคณคาหรอดลยพนจของผศกษาเปนสาคญ ในทนคอการใหคณคาเฉพาะมตดานประสทธภาพในการอธบายผลกระทบและการตดสนความสาเรจหรอความลมเหลวของนโยบาย มพกตองพดถงวา เกณฑการวดแบบตางๆ ลวนมอดมการณแฝงอยเบองหลง มไดมลกษณะเปนความจรงอนสากล มไดมความเปนกลาง เนองจากเกณฑทใชในการตดสนทฤษฎกลบถกสรางขนจากตวทฤษฎนนเอง เปดพนทใหเฉพาะสงทสอดคลองกบทฤษฎเทานน กลาวโดยสรป การอธบายผลกระทบของนโยบายตามหลกเศรษฐศาสตรสวสดการเปนการวเคราะหเพยงผลของนโยบายตอสวสดการของสงคมในความหมายและมตทถกตกรอบดวยหลกเศรษฐศาสตร โดยใชหลกเกณฑภายใตอดมการณแบบเศรษฐศาสตรเทานน แมเปนการศกษาตามสภาพทเปนจรงกมอาจแยกขาดจากระบบคณคาของผศกษาถงสภาพทควรจะเปน

68

ภาพท 4.1: สวนเกนผผลต สวนเกนผบรโภค และสวสดการของสงคม ในระบบตลาด

ทมา: Mathis (2009)

ภาพท 4.1 แสดงราคาดลยภาพ (p*) และปรมาณซอขายดลยภาพ (x*) ของสนคา x ในตลาด ซงถกกาหนดขนรวมกนจากปรมาณความตองการซอสนคา x ของผบรโภค ณ ระดบราคาตางๆ (demand) และปรมาณความตองการขายสนคา x ของผผลต ณ ระดบราคาตางๆ (supply) การแลกเปลยนระหวางผบรโภคและผผลตโดยสมครใจผานระบบตลาด ทาใหทงผบรโภคและผผลตตางไดรบ “สวนเกน” (surplus) หรอผลประโยชนจากการแลกเปลยน ในชวงปรมาณการซอกอนถงปรมาณ x* ผบรโภคใหคณคาสนคา x มากกวาราคาตลาด โดยราคาทผบรโภคยนดซอ (ราคาตามเสน demand) สงกวาราคาทผบรโภคจายจรง (ราคาตลาด p*) พนทสามเหลยมแรเงาครงบนในภาพท 4.1 สะทอน “สวนเกนของผบรโภค” (consumer’s surplus) ซงผบรโภคไดรบจากการแลกเปลยนสนคา x ในตลาด ขณะทราคาทผผลตยนดผลตออกมาขาย (ราคาตามเสน supply) ตากวาราคาทผผลตขายไดจรง (ราคาตลาด p*) พนทสามเหลยมแรเงาครงลางในภาพท 4.1 สะทอน “สวนเกนของผผลต” (producer’s surplus) ซงผผลตไดรบจากการแลกเปลยนสนคา x ในตลาด แนวคดพนฐานวาดวยเศรษฐศาสตรสวสดการมขอสมมตตงตนวา สงคมเศรษฐกจประกอบดวยกลมเศรษฐกจ 2 กลม คอผผลตและผบรโภค โดยผผลตและผบรโภคแตละคนมลกษณะเหมอนกนทกประการ (homogeneous) เชนนแลว “สวสดการของสงคม” จงมทมาจากการบวกรวมกนของ “สวนเกนของผบรโภค” และ “สวนเกนของผผลต” ทงหมด หรอพนทแรเงาในภาพท 4.1 ทงหมดนนเอง

69

ภายใตกรอบแนวคดดงกลาว สวสดการของสงคมจะอยในระดบทสงทสดภายใตระบบตลาดแขงขนสมบรณ ซงปจเจกบคคลทมเหตมผลทางเศรษฐกจตดสนใจในทางททาใหตนไดรบประโยชนสงสดภายใตขอจากดทเผชญ โดยภาครฐไมควรมบทบาทเขามาแทรกแซงระบบเศรษฐกจ เชน การแทรกแซงกลไกราคาผานการกาหนดราคาขนสงหรอราคาขนตาเพอบงคบการแลกเปลยนในตลาด เพราะจะทาใหระดบสวสดการของสงคมสวนรวมลดลงเมอเทยบกบสภาพตลาดแขงขนสมบรณ

ในสายตาของนกเศรษฐศาสตร ระบบกฎหมายจงควรสงเสรมประสทธภาพทางเศรษฐกจแกสงคม กฎกตกาตางๆ ควรสงเสรมการแขงขนและแลกเปลยนภายใตระบบตลาด เชน กฎหมายตอตานการผกขาด (Antitrust Law) กฎหมายสญญา (Contract Law) ฯลฯ และแกไข จดการ หรอกากบปญหาความลมเหลวของระบบตลาด (market failure) เชน ปญหาผลกระทบภายนอกตอสงคม (externalities) ขอมลขาวสารไมสมบรณ (imperfect information) ตนทนธรกรรมสงเกนไป (high transaction cost) ทงน เพอทาใหผลลพธบนปลายของปฏสมพนธในตลาดทลมเหลวมลกษณะเสมอนหรอใกลเคยงผลลพธในกรณตลาดแขงขนสมบรณ

4.2.2 หลกประสทธภาพแบบพาเรโต (Pareto Efficiency)

วลเฟรโด พาเรโต (Vilfredo Pareto) นกเศรษฐศาสตรชาวอตาเลยน เปนผนาเสนอหลกเกณฑมาตรฐานขนพนฐานวาดวยประสทธภาพในบรบทเศรษฐศาสตรสวสดการ และเปนหลกประสทธภาพขนพนฐานทนยมประยกตใชกนในนตเศรษฐศาสตร

ก. เกณฑวาดวยประสทธภาพของพาเรโต หลกประสทธภาพแบบพาเรโตคอ สภาพการณทไมสามารถทาใหคนๆ หนงไดรบสวสดการ

สงขน โดยทไมทาใหคนอนมสวสดการแยลงกวาสถานะเดมแมแตคนเดยว หากการแลกเปลยน การตอรอง หรอการตดสนใจอนใดทางเศรษฐกจอยในสภาพการณเชนนน ถอวา บรรลประสทธภาพแบบพาเรโต (Pareto Optimality)

ในภาวะเชนน ประสทธภาพจกเกดขนพรอมกนทงในระดบการผลต (ไมสามารถผลตสนคา

หนงเพมขนโดยไมลดการผลตสนคาอนลง) การบรโภค (ไมสามารถมการแลกเปลยนทคคาแตละฝายตางไดประโยชนรวมกน) ภายใตโครงสรางการผลต (production structure) แบบหนง และศกยภาพตงตน (initial endowment) ของตวละครตางๆ แบบหนง

ในทน คาวา “ศกยภาพตงตน” ในความหมายกวางอาจหมายถง ความมงคง สนทรพย ความ

เปนเจาของปจจยการผลต หรอทรพยากรทม รวมถง ความรความสามารถ ทกษะ ความสามารถพเศษเฉพาะตว สวนในความหมายแคบมงเนนไปทระดบความมงคง สนทรพย ความเปนเจาของ

70

ปจจยการผลต และทรพยากรทม ศกยภาพตงตนในระดบสงสะทอนความไดเปรยบในกระบวนการผลตและแลกเปลยนผานระบบตลาด

แตหากสภาพการณยงไมบรรลภายใตเงอนไขดงกลาว ยอมหมายความวา ยงสามารถม

หนทางอนในการจดสรรทรพยากรททาใหคนๆ หนงไดรบสวสดการสงขนกวาเดมได โดยไมทาใหคนอนแยลง กลาวอกนยหนง ยงมการเปลยนแปลงในการจดสรรทรพยากรททาใหสวสดการสวนรวมของสงคมสามารถเพมสงขนไดอก (Pareto Superior) หากแตละฝายสามารถตกลงรวมมอกนสาเรจ หรอเจรจาตอรองผลประโยชนกนลงตว เงอนไขดงกลาวเรยกวา การยกระดบสวสดการแบบพาเรโต (Pareto Improvement) ในทางตรงกนขาม การเปลยนแปลงใดๆ ทสงผลใหสวสดการของสมาชกคนใดคนหนงของสงคมแยลง แมวาคนอนๆ ทเหลอจะไดรบสวสดการเพมมากขนมากเพยงใดกตาม ถอวาไมบรรลตามหลกประสทธภาพแบบพาเรโต เรยกวาเปนระดบสวสดการดอยแบบพาเรโต (Pareto inferior)

ภาพท 4.2 แสดงตวอยางของหลกประสทธภาพแบบพาเรโต หากสมมตวา สงคม

ประกอบดวยคนเพยง 2 คนคอ X และ Y สภาพการณตงตนของทงคคอจด A ซงกาหนดระดบอรรถประโยชนตงตนของทงค ตามหลกประสทธภาพแบบพาเรโตอาจมการเปลยนแปลงทชวยยกระดบสวสดการของสงคมใหสงขนได หรอ Pareto Improvement นนคอ การเปลยนแปลงททาใหสงคมเคลอนยายจากจด A ไปยงจด B C และ D (หรอจดใดๆ ทอยทางขวาบนของกรอบเสนประในภาพท 4.2 ซงลวนเปน Pareto Superior เมอเทยบกบจด A) ณ จด B เปนจดท X ไดรบอรรถประโยชนเพมมากขน ขณะท Y มอรรถประโยชนเทาเดม สวนจด C และ D เปนจดทท ง X และ Y ตางไดรบอรรถประโยชนสงขน การเปลยนแปลงเหลานแตกตางจากการเปลยนแปลงททาใหสงคมเคลอนยายจากจด A ไปยงจด E ซงแมวา Y จะไดรบอรรถประโยชนมากขน แต X กลบไดรบอรรถประโยชนนอยลง จงไมสอดคลองกบหลกประสทธภาพแบบพาเรโต การเปลยนแปลงดงกลาวเปน Pareto Inferior ซงไมพงปรารถนาตามหลกประสทธภาพแบบพาเรโต

71

ภาพท 4.2: หลกประสทธภาพแบบพาเรโต

ทมา: Mathis (2009)

เหนไดวา ภายใตจดตงตนและสถาบนแบบหนงๆ มชดของการจดสรรทรพยากรทดลยภาพ

บรรลหลกประสทธภาพแบบพาเรโต (Pareto Optimal) หลายจด (เชน จด B และ C ในภาพท 4.2) เรามอาจเปรยบเทยบจดทมคณสมบตเปน Pareto Optimal เหมอนกนวาจดใดมความสงสงในเชงสวสดการเหนอกวาจดใด ในแงน ดลยภาพทพงปรารถนาของสงคมวาจะเลอกอยในจด Pareto Optimal ทเปนไปไดจดใด จงขนอยกบปจจยเชงสถาบนตางๆ เชน วถประวตศาสตร คานยมสวนรวมของสงคม รวมถงปจจยทเกยวพนกบการเลอกของสงคม (Social Choice)

ข. พนฐานของเกณฑประสทธภาพแบบพาเรโต หลกประสทธภาพแบบพาเรโตทใชประเมนสภาพการณทางเศรษฐกจและสงคมหนงๆ มขอ

สมมตพนฐาน 4 ประการ ไดแก (1) อธปไตยในฐานะผบรโภค (consumer sovereignty) นนคอ ความพงพอใจ (preference)

ของปจเจกบคคลมความเปนอสระ (autonomous) ภายใตเจตจานงอสระ (free will) และไดรบการเคารพในเสรภาพของการบรโภค กลาวคอ ไมมความพงพอใจทดหรอเลว ระดบของความพงพอใจขนอยกบการใหคณคาของแตละคนโดยแท

(2) การไรการกากบดแลและควบคมโดยรฐ (non-paternalism) สงทสาคญตอสงคมคออรรถประโยชนของปจเจกบคคล รฐบาลไมมบทบาทใดๆ ในการนาพาเศรษฐกจไปสจดหมายปลายทางทรฐตองการ

(3) ความเหนพองตองกน (unanimity) การเปลยนแปลงในการจดสรรทรพยากรใดๆ ตองไดรบการเหนพองตองกนอยางเปนเอกฉนทในสงคม นนคอ การเปลยนแปลงหนงๆ

72

ตองไมทาใหสมาชกคนใดในสงคมมสวสดการลดลงเลยแมแตคนเดยว เชนนแลว สทธในการคดคาน (veto right) จงเปนสทธของปจเจกชนทกคน และเปนสทธทตองเคารพ

(4) ตลาดทางานไดอยางสมบรณ (perfect competitive market) การแลกเปลยนเปนไปโดยสมครใจ ไมมปญหาผลกระทบภายนอกตอสงคม รฐไมจาเปนตองออกกฎกตกากากบควบคมใดๆ ในตลาด ดลยภาพของตลาดภายใตภาวะแขงขนสมบรณเกดขนในทกตลาดทวทงเศรษฐกจ ซงลวนเปนดลยภาพแบบพาเรโต (Pareto-optimal competitive equilibrium)

ค. การประยกตใชหลกประสทธภาพแบบพาเรโต แมหลกประสทธภาพแบบพาเรโตจะเขมขนจนดเสมอนวาไมนาจะปฏบตไดจรงในโลกแหง

ความจรง แตเกณฑดงกลาวสามารถประยกตใชไดในหลายประเดนทางนตเศรษฐศาสตร โดยเฉพาะอยางยง กฎหมายสญญา เพราะการตกลงทาสญญาซอขายกนโดยสมครใจยอมหมายความวาคสญญาไดรบสวสดการสงขนทงคจากการทาสญญานน ดานผซอตดสนใจซอสนคาหนงกเพราะตดสนใจแลววาไดอรรถประโยชน (สวสดการ) มากกวาซอสนคาอน ขณะดานผขายกตดสนใจแลววาเอาสนคามาขายใหไดเงนดกวาเกบของไวโดยไมทาอะไร ผลลพธของสญญาซอขายจงมลกษณะ Pareto Superior โจทยของเรองนคอ จะสงเสรมการทาสญญา ออกแบบสญญา แกไขปรบเปลยนเนอหาของสญญา และบงคบสญญาใหมประสทธภาพอยางไร เพอยกระดบสวสดการของสงคมใหสงขน

ง. ขอวจารณตอหลกประสทธภาพแบบพาเรโต ในสวนนจะนาเสนอขอวจารณทางทฤษฎตอหลกประสทธภาพแบบพาเรโตทสาคญบาง

ประการ ไดแก (1) หลกประสทธภาพแบบพาเรโตไมไดมาพรอมกบความยตธรรม การทสงคมบรรลประสทธภาพแบบพาเรโตมไดหมายความวา สงคมมความยตธรรม ไมวา

เราจะนยามความยตธรรมเชนใดกตาม ประสทธภาพแบบพาเรโตเปนชดของการจดสรรทรพยากรทมประสทธภาพ ภายใตระดบศกยภาพตงตนหรอความมงคงตงตนหนงๆ ซงระดบตงตนดงกลาวอาจสะทอนการแบงสรรและกระจายความมงคงในสนทรพยหรอปจจยการผลตระหวางสมาชกในสงคมอยางยตธรรมหรออยตธรรมกได

เชนนแลว ไมวาสงคมจะมระดบความยตธรรมมากหรอนอยเพยงใดกสามารถบรรล

ประสทธภาพแบบพาเรโตไดทงสนผานกลไกการผลตและแลกเปลยนอยางเสรในตลาดเสร ศกยภาพตงตนทเทาเทยมไมใชเงอนไขทจาเปนในการบรรลประสทธภาพแบบพาเรโต ดงทอมารตยา เซน นกเศรษฐศาสตรพฒนา รางวลโนเบล เคยเขยนไววา

73

“สภาพการณทคนกลมหนงหวโหยและทรมานจากภาวะความอดอยากอยางรนแรง ในขณะท คนอกกลมหนงลมรสชวตทดมคณภาพ สามารถเกดขนไดในสภาพการณภายใตประสทธภาพแบบพาเรโต”46

สงคมทมความยตธรรมและสงคมทเหลอมลาสามารถบรรลประสทธภาพไดทงสน

ประสทธภาพทกลาวถงนเปนเพยงการผลตและการแลกเปลยนอยางมประสทธภาพภายใตสภาพแหงความยตธรรมหรอความเหลอมลาหนงๆของสงคม เชน ในสงคมทคนจนกบคนรวยมสวนแบงรายไดเทาเทยมกน กมสวนผสมของการผลตและการแลกเปลยนทมประสทธภาพชดหนง ในสงคมทคนจนกบคนรวยมความเหลอมลาเชงรายไดสง กมสวนผสมของการผลตและการแลกเปลยนทมประสทธภาพอกชดหนง ประสทธภาพตามหลกพาเรโตจงไมไดไมไดคานงถงความยตธรรมแตอยางใด เพราะมงตอบคาถามในแงการจดสรรทรพยากรเทานน แตละเลยการตอบคาถามในแงการแบงสรรและกระจายทรพยากร ไมมนยเชงนโยบายตอการกระจายรายไดและความมงคงจากคนรวยสคนจน กระทงอาจตอตานนโยบายดงกลาวดวยซาไป

(2) หลกประสทธภาพแบบพาเรโตมลกษณะอนรกษนยม และมอคตทางบวกตอสภาพการณ

ดงเดมของสงคม การยกระดบสวสดการของสงคมภายใตหลกประสทธภาพแบบพาเรโตกาหนดเงอนไขวา

การเปลยนแปลงทนาไปสการเพมขนของสวสดการของสงคมตองไมมสมาชกคนใดคนหนงในสงคมมระดบสวสดการลดลงเลย เชนนแลว การเปลยนแปลงทสงผลในการกระจายรายไดหรอกระจายความมงคงยอมไมสามารถเกดขนไดภายใตแนวคดแบบพาเรโต เพราะการดงทรพยากรในมอคนรวยมาแบงสรรและกระจายสคนจนเสยใหมใหเทาเทยมขน ยอมทาใหคนรวยมสวสดการแยลงเมอเทยบกบสภาพเดม ซงขดตอหลกประสทธภาพแบบพาเรโต

ดงนน หลกประสทธภาพแบบพาเรโตจงเปนหลกทมอคตทางบวกตอสภาพการณดงเดมของ

สงคม (Status quo bias) มลกษณะอนรกษนยม ไมสงเสรมผลกดนการปฏรปหรอเปลยนแปลงสถานะดงเดมของสงคม โดยเฉพาะในมตของความยตธรรม กรณทยอมรบไดมเพยงการเปลยนแปลงทาใหสมาชกทกคนในสงคมมสวสดการสงขนเทานน ซงเปนเงอนไขทยากจะเกดขน

(3) หลกประสทธภาพแบบพาเรโตไมคานงถงผลกระทบภายนอกตอสงคมในกระบวนการ

ผลตและบรโภคสนคา หลกประสทธภาพแบบพาเรโตไมคานงถงปญหาผลกระทบภายนอกตอสงคมในกระบวนการ

ผลตและบรโภคสนคา ซงเปนปรากฏการณปกตทวไปในโลกแหงความเปนจรง เพราะการกระทาของ

46 Sen, Amartya. 1984. Resource, Values and Development, p. 95 อางจาก Mathis, Klaus (2009)

74

หนวยเศรษฐกจหนงมกสงผลกระทบตอบคคลทสาม ทงในทางบวกและทางลบ ตวอยางเชน ปญหามลภาวะจากการผลต โรงงานปลอยควนพษสอากาศ กระทบตอสขภาพของชาวบาน กอใหเกดตนทนทางสงคม แตโรงงานกลบไมคานงตนทนเหลานในฐานะตนทนสวนตวของโรงงาน ทาใหโรงงานปลอยควนพษมากเกนกวาระดบทเหมาะสมเมอเทยบกบสภาพทตลาดทางานไดสมบรณ และทาใหราคาสนคาถกเกนไปเพราะไมนบรวมตนทนตอสงคมเปนสวนหนงของตนทนการผลตสนคา ผบรโภคกซอสนคาดงกลาวมากเกนกวาทควร สวนผผลตกผลตสนคาดงกลาวมากกวาระดบทควรจะเปน เมอเทยบกบปรมาณการซอขายททาใหสงคมไดรบสวสดการสงทสด

หากคานงถงปญหาผลกระทบภายนอกตอสงคมจะพบวา แมการผลตและการแลกเปลยน

ดาเนนไปผานตลาดภายใตเจตจานงเสรกยงละเมดหลกประสทธภาพแบบพาเรโต เพราะไมคานงถงผลกระทบตอบคคลทสามในกระบวนการตดสนใจ กอใหเกดการผลตและแลกเปลยนมากหรอนอยเกนไป ซงไมมประสทธภาพเมอเทยบกบสภาพทตลาดสมบรณ

(4) หลกประสทธภาพแบบพาเรโตไมคานงถงกระบวนการเปลยนผาน (transition process) การเปรยบเทยบสภาพการณของสงคม (เชน ระหวางจด A และจด C ในภาพท 4.2) เปน

การเปรยบเทยบเชงสถต (static comparison) หรอการเปรยบเทยบแบบคงทโดยไมคานงถงพลวตของการเปลยนแปลงระหวางจด 2 จดนน47 หลกคดดงกลาวไมใหคณคาตอกระบวนการเปลยนผาน ซงเปนกระบวนการเปลยนแปลงทสาคญในโลกแหงความจรง การละเลยปจจยเรองตนทนของการเปลยนผาน (transition costs) อาจทาใหการประเมนและตความผลลพธ รวมถงการเสนอขอเสนอเชงนโยบายไมครบถวนรอบดาน และไมคานงถงความเปนจรง

ตวอยางเชน การเสนอกฎกตกา L2 แทน L1 อาจนามาซงประสทธภาพในสงคมมากกวา

(เชน ชวยยกระดบสวสดการของสงคม จากจด A ไปยง C ดงภาพท 4.2) แตนนเปนเพยงเงอนไขทจาเปนในการผลกดนกฎกตกา L2 หาใชเงอนไขทเพยงพอไม เพราะการเปลยนกฎกตกาจาก L1 เปน L2 กอใหเกดตนทนของการเปลยนผานดวย หากตนทนของการเปลยนผานซงไมไดถกพจารณาอยในหลกประสทธภาพแบบพาเรโตมมลคาสงเกนไป แมวากฎกตกา L2 จะดกวา L1 ตามหลกประสทธภาพแบบพาเรโต กอาจไมเหมาะสมทจะนามาใชเปนเครองมอในการเปลยนแปลงสงคม การวเคราะหดานเศรษฐศาสตรสวนใหญคานงถงตนทนของการเปลยนแปลงนอยเกนไป หรอมกสมมตวาไมมตนทนเหลานเลย

47 มพกตองพดถงวา การพจารณาการเปลยนแปลงตามหลกประสทธภาพแบบพาเรโตไมไดคานงถงมตของการจดสรรทรพยากรขามเวลาระหวางรน (Intergenerational of allocation of resources) เชน การใหคณคาระหวางปจจบนและอนาคตของหนวยเศรษฐกจ การคานงถงปจจยตางๆ ของคนรนตอไปในอนาคต และอตราคดลด (discount rate) ซงใชในการคานวณมลคาปจจบนของผลประโยชนและตนทนทจะเกดขนในอนาคต

75

4.2.3 หลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส (Kaldor-Hicks Efficiency) ก. จากพาเรโตสคาลดอร-ฮกส ในกรณของหลกประสทธภาพแบบพาเรโต ผลประโยชนและตนทนทเกดขนจากการ

เปลยนแปลงนโยบายหรอกฎหมายตอตวละครตางๆ ในสงคมเศรษฐกจจะไมถกนามาชงนาหนกเทยบเคยงกน เพราะเงอนไขของการเปลยนแปลงสประสทธภาพถกกาหนดไววาตองเปนสภาพการณทไมสงผลใหคนใดคนหนงแมแตคนเดยวไดรบสวสดการลดลงเทานน ทงนเนองจากเชอวา เราไมสามารถเปรยบเทยบความรสกพอใจหรออรรถประโยชนของแตละคนได มนษยทาไดเพยงเปรยบเทยบเฉพาะกรณของตวเองวาอรรถประโยชนของตนมากขนหรอนอยลงจากสภาพกอนหนา สงทสรปไดมเพยงวา หากไมมใครรสกวาตนมสวสดการลดลง ขณะทคนอนๆ รสกวาตนไดรบสวสดการสงขน ยอมอนมานไดวา สวสดการของสงคมสวนรวมสงขน

นอกจากนน หลกประสทธภาพของพาเรโตยงมขอสมมตพนฐานดวยวาตลาดทางานไดอยาง

สมบรณ โดยสมาชกแตละคนตดสนใจแลกเปลยนอยางสมครใจในตลาด แตในโลกแหงความจรง การตดสนใจของหนวยเศรษฐกจไมไดขนอยกบเจตจานงเสรเพยงเทานน แตมกฎกตกาของสงคม การกากบดแลโดยรฐ นโยบายและมาตรการตางๆ ของรฐบาล คอยกากบควบคมพฤตกรรมของผคนและกลมผลประโยชนตางๆ กฎกตกาและนโยบายเหลานนยอมสงผลกระทบตอสวสดการของแตละคนและแตละกลม ในทางบวกบาง ลบบาง ตามแตกรณ

หากใชหลกประสทธภาพแบบพาเรโต บทบาททพงปรารถนาของรฐบาลยอมมอยเพยง

เลกนอยเทานน นนคอ การประกาศนโยบายหรอออกกฎหมายทมแตผชนะโดยไมมผแพเลย ซงเปนไปไดยาก และทาใหสงคมเสยผลประโยชนทพงได เนองจาก ในหลายกรณ แมจะมผเสยผลประโยชนจากการเปลยนแปลงดานนโยบายหรอกฎหมาย แตกมผไดผลประโยชนเสมอ และเปนไปไดทผลประโยชนทเกดแกสงคมสงกวาตนทนทสงคมตองแบกรบ ซงทาใหสวสดการสทธของสงคมสงขน

ข. เกณฑวาดวยประสทธภาพของคาลดอร-ฮกส นโคลส คาลดอร (Nicholas Kaldor) และจอหน ฮกส (John Hicks) สองนกเศรษฐศาสตร

ชาวองกฤษ เสนอเกณฑวาดวยประสทธภาพทเขมขนนอยกวาและสอดคลองกบปรากฏการณทวไปในโลกความจรงกวาหลกพาเรโต กลาวคอ การเปลยนแปลงทเกยวพนกบการจดสรรทรพยากรถอวามประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส หากทาใหสวสดการสทธของสงคมสวนรวมสงขน หรอทาใหความมงคงของสงคมสงขนเทาทจะเปนไปได (wealth maximization) แมวาในระดบหนวยยอยอาจจะมผเสยผลประโยชนหรอไดรบสวสดการลดลงกตาม

76

ตามหลกการดงกลาว การเปลยนแปลงนโยบาย กฎกตกา หรอการกระจายกรรมสทธ จะถอวามความชอบธรรม หากชวยยกระดบและพฒนาสวสดการของสงคม นนคอ ผไดรบผลประโยชนจากการเปลยนแปลงใหคณคาแหงผลประโยชนนนสงกวาทผสญเสยใหคณคาตอการสญเสย ซงการเปรยบเทยบผลประโยชนและตนทนของสงคมดงกลาว ตองวดหนวยคณคาในรปของตวเงน (monetary unit) เพอใหสามารถเทยบเคยงกนได

ภาพท 4.3 แสดงหลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส โดยสมมตวา สภาพการณตงตนเปน

เชนเดยวกบสภาพการณทไดอธบายไวในภาพท 4.2 จากภาพ จด E เปนจดทไมบรรลประสทธภาพแบบพาเรโต เพราะอรรถประโยชนของ X ลดลง ขณะทอรรถประโยชนของ Y เพมขน แตหากพจารณาโดยใชหลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส อาจสามารถบรรลประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกสได หากความสญเสยของ X มศกยภาพทจะไดรบการชดเชยจาก Y ซงเปนผไดรบผลประโยชนจากการเปลยนแปลง (potential compensation) นนเอง48 หรอกลาวอกแบบหนง หากมหนทางในการแบงสรรและกระจายความมงคงหรอผลประโยชน (redistribution of wealth) ระหวาง X กบ Y เสยใหมเพอชดเชยความสญเสยของผสญเสยสวสดการในภายหลง

ภาพท 4.3: หลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส

ทมา: Mathis (2009)

48 ภายใตหลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส Y ในฐานะผไดประโยชนไมจาเปนตองจายคาชดเชยใหแก X ในฐานะผเสยประโยชนจรงๆ (actual compensation) เพยงแค Y ประเมนคณคาของผลประโยชนจากการเปลยนแปลงมากกวา X ในเชงหลกการ กเพยงพอตอการบรรลประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกสแลว (potential compensation หรอ hypothetical compensation) ประเดนของเรองนอยตรงทการพยายามจดสรรทรพยากรใหอยในมอของผทใหคณคาทรพยากรนนสงทสดเทานน หาก Y จายคาชดเชยให X จรงๆ ตามราคาท X ใหคณคา กหมายความวา X อาจไมรสกวาอรรถประโยชนหรอสวสดการของตนลงจากสถานะเดม นนแปลวา การเปลยนแปลงดงกลาวอาจบรรลหลกประสทธภาพแบบพาเรโตดวยซาไป (หรอเกดผลลพธทเปน Pareto Superior)

77

เงอนไขประสทธภาพขางตนจะเกดขนกตอเมอ Y ใหคณคาแกการเปลยนแปลงจาก A ไปส E สงกวาท X ใหคณคาแกการตอตานการเปลยนแปลงจาก A ไปส E ตวอยางเชน หากสมมตวา Y ยนดจายเงนสงสด K1 บาท เพอเคลอนยายจากจด A ไป E ขณะท X ยนดจายเงนสงสด K2 บาท เพอตอตานการเคลอนยายจากจด A ไป E ถา K1>K2 ยอมสะทอนวา การเปลยนแปลงจาก A ไป E กอใหเกดใหผลประโยชนแก Y (สะทอนผานราคาสงสดท Y ยนดจายเพอผลกดนการเปลยนแปลง) มากกวาผลเสยทตกแก X (สะทอนผานราคาสงสดท X ยนดจายเพอตอตานการเปลยนแปลง) ภายใตโครงสรางของระบบคณคาเชนน ผลประโยชนท Y ไดรบยอมมากเพยงพอทจะชดเชยตนทนทเกดขนกบ X โดย Y จะยนดจาย K2 ให X ตามราคาท X ใหคณคากบการรกษาสถานะเดม ถงทสดแลว Y กยงไดรบสวสดการเพมขน โดยไดผลประโยชนสทธมลคา K1-K2 ซงเปนสวสดการสวนทเพมขนจากสถานะเดม

จากภาพท 4.3 จดแตละจดบนเสน PP’ สะทอนการแบงสรรและกระจายความมงคงระหวาง X และ Y ในสวนผสมตางๆ ภายใตระดบความมงคงของสงคม (social wealth) ระดบหนง ทกจดบนเสน PP’ มศกยภาพในการบรรลประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส (การบรรลประสทธภาพแบบพาเรโตเกดขนเฉพาะสวนทอยระหวางจดตดกบเสนประทงสองเทานน) หากมหนทางในการแบงสรรและกระจายความมงคงอยางเหมาะสมเพอชดเชยใหแกผสญเสย กระทงอาจบรรลประสทธภาพแบบพาเรโตไดแมในกรณทมผเสยประโยชน หากมการชดเชยทเหมาะสมเกดขนจรงและผสญเสยยอมรบการชดเชยนน

ค. การประยกตใชหลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส หลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส เปนหลกมาตรฐานทใชกนทวไปในนตเศรษฐศาสตร

โดยเฉพาะอยางยง ในแงของการวดผลกระทบและประเมนคณคาของการเปลยนแปลงกฎหมายหรอนโยบายตอสงคมสวนรวม โดยคานงถงอรรถประโยชนรวมหรอสวสดการรวมของสงคมในบนปลายเปนหลก

การวดผลกระทบของกฎหมาย (หรอนโยบาย) ตอสวสดการของสงคมคอ การศกษา

วเคราะหวากฎหมายฉบบหนงๆ (หรอนโยบายหนงๆ) สงผลกระทบตอปจเจกบคคลหรอกลมผลประโยชนแตละกลมอยางไร กฎหมายแตละฉบบ (หรอนโยบายแตละนโยบาย) ยอมสงผลกระทบตอสวสดการของบางคนหรอบางกลมในทางบวก ขณะเดยวกนกสงผลกระทบตอสวสดการของบางคนหรอบางกลมในทางลบ ตวอยางเชน กฎหมายยกเลกภาษนาเขาสนคาสงผลดานบวกแกผบรโภคภายในประเทศ เพราะสามารถซอสนคาไดในราคาทถกลง ขณะเดยวกนกสงผลดานลบตอผผลตภายในประเทศ เพราะตองเผชญหนาการแขงขนกบผผลตตางประเทศเขมขนขนในดานราคา สวนเกนทผผลตภายในประเทศเคยไดรบมแนวโนมลดลงจากระดบเดม (กอนลดภาษ) เปนตน

78

กฎหมายหรอนโยบายทเพมระดบสวสดการของสงคมคอ กฎหมายหรอนโยบายทเมอคานงถงทกภาคสวนของสงคมแลว ผลประโยชนทสงคมไดรบสงกวาตนทนทสงคมตองเผชญ ในกรณตวอยางขางตน การลดภาษนาเขาจะทาใหสงคมมระดบสวสดการสงขนกตอเมอผลไดจากการลดภาษตอสวสดการของผบรโภค (ราคาถกลง ผบรโภคซอสนคาไดมากขน) และรฐบาล (มรายไดจากภาษเพมขน) สงกวาผลเสยจากการลดภาษตอสวสดการของผผลตภายในประเทศ (ราคาถกลง ผลตสนคานอยลง กาไรลดลง)

เมอเปนเชนน ประเดนคาถามสาคญทตามมากคอ จะมกลไกในการชดเชยสวสดการทลดลง

ของฝายทไดรบผลกระทบดานลบอยางไร จะมกระบวนการแบงสรรหรอถายโอนผลไดของกลมทไดประโยชนไปชดเชยความเสยหายของกลมทเสยประโยชนอยางไร รฐในฐานะบคคลทสามจะมบทบาทในการสรางความเปนธรรมในเรองนอยางไร

ง. ขอวจารณตอหลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส ในสวนนจะนาเสนอขอวจารณทางทฤษฎตอหลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกสทสาคญ

บางประการ ไดแก (1) ปญหาเรองการวดคา (The Measurement Problem) เงอนไขของหลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกสคอ ผไดรบผลประโยชนจากการ

เปลยนแปลงตองสามารถจายคาชดเชยแกผเสยประโยชนได การคานวณคาชดเชยตองตมลคาผลประโยชนและความสญเสยใหอยในรปของตวเงน ไมใชอรรถประโยชน ปญหาอยทจะวดมลคาเหลานนอยางไร รวมถงจะวดความยนดและเตมใจทจะจาย (willingness to pay) อยางไรใหถกตอง

รชารด พอสเนอร (Richard Posner) นกนตเศรษฐศาสตรทมชอเสยงทสดผหนงเสนอใหใช

กฎการประมล ออกแบบระบบใหเปนเสมอนตลาดขายสทธใหกบผเสนอซอในราคาสงสด เชน สทธในการสรางสนามบน กบสทธในการปองกนไมใหมการสรางสนามบน ใครยนดจายราคาแพงกวากจะไดสทธนนไป แตในการประมลจรงกมโอกาสเกดปญหาตามมาหลายประการ เชน การบดเบอนขอมลทถกตองเกยวกบราคาทเตมใจจายจรง เปนตน

แมจะมปญหาในทางปฏบต แตแนวคดการประเมนผลประโยชนและตนทนอาจนามาประยกตใชไดในหลายลกษณะ เชน ผพพากษาอาจประเมนผลไดและผลเสย (Cost-benefit analysis) ทคความแตละฝายจะไดรบจากการกระทาหนงๆ เชน การสรางโครงการขนาดใหญของรฐทกระทบตอสทธชมชน เพอเปนฐานในการตดสนวาจะใหสทธในการกอสรางหรอไมใหกอสรางแกฝายใด โดยฝายทพายคดกยงพอมหลกประกนวาจะไดรบคาชดเชยจากฝายชนะบาง

79

(2) ปญหาเรองการชดเชย (The No-Compensation Problem) หลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกสมองความเปนไปไดของการชดเชย (possibility of compensation) เปนเงอนไขสาหรบการเพมสวสดการของสงคมตามทฤษฎ แตในโลกแหงความจรง การตดสนใจใหคาชดเชยแกผสญเสยเปนการตดสนใจทางการเมอง เปนเรองเชงนโยบาย ในหลายกรณผเสยหายไมไดรบคาชดเชยอยางเหมาะสม ขณะทถกบงคบใหตอง “เสยสละ” ประโยชนสวนตนเพอประโยชนสวนรวม เชน ชาวบานทอยในหลายจงหวดตองรบระดบนาทวมเกนกวาระดบทควรจะเปนเพอปกปองไมใหเกดภาวะนาทวมในเขตพนทกรงเทพมหานคร เปนตน

นอกจากนน ในบางกรณ อาจเกดสถานการณทาใจลาบากทางการเมองหากตองจายคาชดเชยใหแกผเสยหายจากนโยบายหรอกฎหมายของรฐตามหลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส เชน ควรจะใหเงนชดเชยเจาของทาสหลงจากการประกาศเลกทาสหรอไม กรณเชนนอาจมนาหนกทตองพจารณาแตกตางจากกรณการใหเงนชดเชยแกเกษตรกรภายหลงจากทรฐบาลประกาศยกเลกการเกบภาษนาเขา หรอการใหเงนชดเชยแกคนในหมบานทอยใกลชดสนามบนและเผชญปญหามลพษทางเสยง

ควรกลาวดวยวา ความเตมใจทจะจายไมไดขนอยกบอรรถประโยชนทแตละคนไดรบจากสนคาและบรการเทานน หากยงขนอยกบความสามารถทจะจายไดจรงดวย (ability to pay) หากตดสนการใหคณคาโดยยดหลกเกณฑตามความยนดทจะจาย คนจนซงมเงนนอยกวาคนรวย มความสามารถทจะจายไดจรงตากวา กยอมมความยนดทจะจายตากวาไปดวย เมอเปนเชนน คนจนยอมมทางเลอกนอยกวา และมโอกาสถกจดใหอยในฝายผทตองยอมสญเสยอยเนองๆ ทรพยากรกมแนวโนมทจะถกจดสรรไปใหคนรวยทมโอกาสมากกวา เพราะสามารถเสนอราคาทยนดจายสงกวาคนจนได ยงหากคนรวยมอานาจทางการเมองมาก กเปนไปไดสงทคนจนไมไดรบการชดเชยหรอไดนอย ทงหมดนสงผลกระทบทางลบตอการกระจายรายไดในสงคม

(3) ปญหาการละเมดสทธของปจเจกบคคลในนามของสวนรวม หลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกสใหความสาคญแตสวสดการของสงคมสวนรวม แตกตาง

จากหลกของพาเรโตทเนนสทธของปจเจกบคคลโดยแตละคนมอธปไตยโดยสมบรณ ภายใตเงอนไขแบบคาลดอร-ฮกส สทธของปจเจกบคคลอาจถกลวงละเมดได หากรฐหรอบคคลทสามอนใดเหนวาการลวงละเมดนนทาใหประสทธภาพหรอสวสดการของสงคมดขน เชน การเวนคนทดนเพอสรางทางดวน กลาวไดวา ภายใตหลกการแบบคาลดอร-ฮกส ประสทธภาพมากอนสทธ สงคมสวนรวมมากอนปจเจกบคคล

80

คาถามหลกในประเดนนกคอใครคอผตดสนวาใครหรอกลมใดควรจะเปนผเสยสละ กระบวนการตดสนเปนอยางไร มธรรมาภบาลเพยงใด เปดโอกาสใหถกเถยงวเคราะหเรองตนทน-ผลประโยชนอยางรอบดานเพยงใด เปดโอกาสใหผทมสวนเกยวของไดรวมแสดงความคดเหนเพยงใด และการออกแบบระบบคาชดเชยเปนอยางไร

หากในสงคมมกลมคนทถกบงคบใหตองเปนผสญเสยหรอผเสยสละอยางซาซาก ตอเนอง

คอนขางถาวร และไมเคยไดรบการชดเชยทเปนธรรม ไมเคยไดรบการแบงสรรและกระจายรายไดและความมงคงทเปนธรรม สงคมนนมโอกาสสงทจะเผชญปญหาความขดแยงทางการเมองและสงคมทมความรนแรงขนในอนาคต

(4) ปญหาของการใชมลคาตวเงนเปนหนวยวด

การใชหนวยวดคาเปนตวเงนอาจจะไมไดสะทอนอรรถประโยชนทแทจรง เพราะคนจนและคนรวยอาจใหคณคาของเงน 1 บาทไมเทากน (คนจนใหคณคาเงน 1 บาทสงกวาคนรวย เพราะมเงนนอยกวา) เชนเดยวกบผไดและผเสย (คนทสญเสยจะใหคณคาเงน 1 บาททเสยไปมากกวาคนทเปนฝายไดรบเงน 1 บาท เพราะมความรสกผกผนเปนเจาของ)

สมมตวา นโยบายหนงของรฐทาใหคนรวยมสวสดการสงขนมลคา 10 บาท สวนคนจนมสวสดการลดลง 9 บาท ตามหลกของคาลดอร-ฮกส แมวาคนรวยแบงจายเงนชดเชยใหคนจน คนรวยกยงดขน สวสดการของสงคมกสงขน แตหากเราเชอวาอรรถประโยชนสวนเพมลดลงเมอรายไดเพมขนทละหนวย (Law of Diminishing Marginal Utility) อรรถประโยชนสวนเพมทลดลงของคนจนอาจจะมากกวาอรรถประโยชนสวนเพมทเพมขนของคนรวย ทาใหทายทสด อรรถประโยชนของสงคมอาจลดลงได

การใชมลคาตวเงนเปนหนวยวดอรรถประโยชนและสวสดการตามหลกนจงคลายกบวามอคต

ตอการใหคณคาคนรวยมากกวาคนจน และใหคณคาผไดมากกวาผเสย (5) ปญหาเรองมตของเวลา

การเปลยนแปลงในบางกรณอาจสรางตนทนในปจจบน แตนามาซงผลประโยชนในอนาคต แตคนสวนใหญมลกษณะ “มองการณใกล” ใหคณคากบปจจบนมากกวาอนาคต ความยนดอดทนรอผลประโยชนในอนาคต (ซงมความไมแนนอน) เพอมาชดเชยตนทนหรอความสญเสยในปจจบน (ซงเกดขนทนทและแนนอน) ยอมมจากดมาก จนกอใหเกดการคดคานการเปลยนแปลงทสงผลดตอสงคมในระยะยาวและใหประโยชนแกคนรนตอไป ตวอยางในเรองน เชน นโยบายแกปญหาสงแวดลอมตางๆ และนโยบายปฏรปการศกษา ไมไดรบการใสใจจากสงคมมากเทากบนโยบายเศรษฐกจการเมองทมงแกปญหาเฉพาะหนา

81

4.3 แนวคดความยตธรรมในหลกนตศาสตร 4.3.1 นยามของความยตธรรม

ความยตธรรมเปนแนวคดทเตมไปดวยขอถกเถยง แตละคนมจนตนาการวาดวยความยตธรรมแตกตางกน กระทงคานยามของความยตธรรมทเปนสากลและเปนทยอมรบรวมกนกไมชดเจนเหมอนแนวคดประสทธภาพของหลกเศรษฐศาสตร การใหเหตผลวาดวยความยตธรรมของนกคดในสานกกฎหมายธรรมชาตกยงคงมความแตกตางกน มหลกเกณฑกาหนดความยตธรรมแตกตางกน

กระนน ความยตธรรมเปนขอเรยกรองทางศลธรรมทเกยวของกบการกระทาทางสงคมของ

มนษย ในความหมายอยางกวาง ความยตธรรม หมายถง สทธและหนาทในทางศลธรรมทมนษยมตอกนและกน ในความหมายอยางแคบ ความยตธรรมเปนสวนหนงของสทธหนาทในทางศลธรรมทเกยวของกบการจดสรรแบงปนประโยชนและภาระตางๆ ของชวตในสงคม ความยตธรรมจงสมพนธเชอมโยงกบการกระทาของคนและกฎเกณฑทกาหนดการกระทาของคน หลกความยตธรรมใชบงคบกบความสมพนธระหวางคนในสงคมเกยวกบการแบงปนผลประโยชนและภาระหนาท ซงกระบวนการดงกลาวยอมกอใหเกดความขดแยงระหวางกลมผลประโยชนตางๆ อยเสมอ ขอเรยกรองขนพนฐานทสดสาหรบความยตธรรมในแงมมนกคอ การแบงปนประโยชนทงหลายทงปวงใหแกบคคลในสวนทเขาควรจะได เชนนแลว สงทเปนปญหาใหตองขบคดตอไปกคออะไรเปนเกณฑทจะใชตดสนวาบคคลควรจะไดอะไรและไดเทาใด49

ความยตธรรมอาจแบงออกไดเปน 2 มต ไดแก (1) ความยตธรรมเชงรปแบบ ความยตธรรมเชงรปแบบ หมายถง หลกความเสมอภาคของพลเมองทกคนตอหนากฎหมาย

กลาวคอ กฎกตกาตองถกบงคบใชอยางยตธรรมภายใตมาตรฐานเดยวกน ถกใชในการลงโทษคนเสมอหนากน มความคงเสนคงวาของกฎกตกา ภายใตสภาพการณแบบเดยวกน ตองปฏบตตอสงทเหมอนกนใหเหมอนกนโดยมกฎกตกาเปนเครองกากบ

(2) ความยตธรรมเชงเนอหา ความยตธรรมเชงเนอหา หมายถง หลกความยตธรรมของเนอหาสาระแหงกฎหมาย

กลาวคอ การพจารณาลกษณะและเนอหาสาระของกฎกตกาวาเปนธรรมหรอไม ชอบธรรมหรอไม ยตธรรมหรอไม ทงน อาจมเกณฑในการตดสนความยตธรรมหลายเกณฑ

49 สรปความจาก วรเจตน (2552)

82

4.3.2 รปแบบของความยตธรรมในเชงเนอหา

การถกเถยงตงตนวาดวยความยตธรรมเรมตนจากหนงสอ Nicomachean Ethics เลมทหาของอรสโตเตล (Aristotle) อรสโตเตลเหนวาความยตธรรมทเปนสากลนนมอยจรง เปนคณธรรมอนสงสง ซงประกอบไปดวยคณธรรมอนๆ อยภายในคณธรรมแหงความยตธรรมนนดวย เขาแบงความยตธรรมเปน 2 ประเภท คอ

(1) ความยตธรรมในเชงแบงสรรและกระจาย (Distributive Justice) เปนความยตธรรมวาดวยการแบงสรรและกระจายเกยรตยศ เงนทอง หรอสงอนๆ (หรออก

นยหนง – ผลประโยชนและภาระหนาทตามคานยามในหวขอ 4.3.1) ภายใตความสมพนธแบบไมเทาเทยมในสงคมทฝายหนงมอานาจเหนอกวาอกฝายหนง เชน การแบงสรรปนสวนผลประโยชนโดยรฐตอราษฎร ซงกระจายใหสมาชกของสงคมภายใตหลกเกณฑแบบตางๆ อาจจะเปนดวยสถานะทางสงคมหรอผลงานความสามารถ

การแบงสรรและกระจายผลประโยชนอาจแบงปนอยางไมเทาเทยมกน แตการแบงปนนนจะ

เปนสดสวนอยภายใตเกณฑมาตรฐานบางประการทมความคงเสนคงวา ในแงน ความยตธรรมไมไดมความหมายเทากบความเทาเทยม (equality) ซงอยางหลงหมายถงการแบงสรรปนสวนอยางเทาเทยมกนใหแกสมาชกแตละคน

(2) ความยตธรรมในเชงแลกเปลยนตอบแทน (Commutative Justice) เปนความยตธรรมวาดวยการแลกเปลยนตอบแทน ซงแบงออกเปน 2 ลกษณะ ดงน ก. การแลกเปลยนตอบแทนโดยสมครใจ ไดแก ความยตธรรมในทางสญญา เชน การซอ

ขายสนคา การใหกยม กรณนเรยกวา ความยตธรรมในการแลกเปลยน (Justice in Exchange) ซงมลกษณะสาคญคอ การแลกเปลยนตองเกดขนโดยสมครใจ (ไมมการขมข ไมมการฉอฉล) และคสญญาไมมใครไดเปรยบเสยเปรยบมากเกนไป (ไมเกดกรณสญญาไมเปนธรรม ไมมการเลอกปฏบต)

ข. การแลกเปลยนตอบแทนโดยไมสมครใจ ไดแก ความยตธรรมในทางการแกแคนทดแทนการกระทาผดทางอาญา เชน การลกขโมย การฆาตกรรม เปนตน กรณนเรยกวา ความยตธรรมในเชงแกไขเยยวยาและทดแทน (Corrective Justice) หลกการคอการทาใหสทธของคนทไดรบผลกระทบหรอถกลวงละเมดกลบฟนคนด เชน คนทรพยสนทถกขโมย ชดใชคาเสยหายจากความผดทกอและอนตรายทเกด และตอบแทนผกระทาความผดดวยการลงโทษอาญา

83

4.3.3 เกณฑวาดวยความยตธรรมในเชงแบงสรรและกระจาย

ความยตธรรมในเชงแลกเปลยนตอบแทน ทงความยตธรรมในการแลกเปลยน และความยตธรรมในเชงแกไขเยยวยาและทดแทน เปนความยตธรรมทมความชดเจนในตวเอง ในแงการไดรบผลเสมอหนากน จงไปดวยกนไดกบหลกแหงความเทาเทยม (Principle of Equality) เชน ไมวาใครทาสญญากจะไดรบการปกปองใหเปนไปตามสญญา ไมวาใครทาผดกจะไดรบการลงโทษใหสาสมแกความผด แตภายใตหลกความยตธรรมในเชงแบงสรรและกระจายไมจาเปนตองยดถอหลกแหงความเทาเทยม โดยแบงสรรและกระจายผลไดในหมสมาชกอยางเทาเทยมกน ความยตธรรมในเชงแบงสรรและกระจายเปนความยตธรรมภายใตเกณฑหรอกฎกตกาทแสดงเหตผลใหยอมรบได ซงกากบกระบวนการแบงสรรและกระจายหนงๆ โดยแยกเกณฑวาดวยการแบงสรรและกระจายได ดงน

(1) หลกผลไดเทากน (To All in Equal Measure) ภายใตหลกน ทกคนไดรบการปฏบตเหมอนกน เทาเทยมกน ผลลพธไมขนอยกบคณสมบต

ทแตกตางกน ไมวาจะเปนอาย เพศ สผว ความมงคง สถานะทางสงคม ในแงของการกระจายรายได หมายถง สมาชกทกคนในสงคมไดรบสวนแบงรายไดเทากน แตหากลดความเขมขนลงมาจะหมายถง สมาชกในสงคมทกคนไดรบโอกาสเทาเทยมกน แมจะไมไดรบสวนแบงรายไดเทากน แตอยางนอยควรมศกยภาพตงตนเทาเทยมกน เชน ความมงคง สนทรพย การศกษา ฯลฯ

(2) หลกผลไดตามศลธรรม (To All According to Their Convictions) ภายใตหลกน ผลไดถกแบงสรรปนสวนตามศลธรรม ทศนคต และคณคาภายในจตใจ

โดยมากหมายถงหลกปฏบตชอบทยดโยงกบศาสนา ซงในทางปฏบตมอาจวดคณสมบตภายในจตใจเหลานได ดไดแตเพยงพฤตกรรมการปฏบตและการแสดงออกภายนอกเทานน สาหรบบางคน การทาดในชาตนไมไดหวงผลไดหรอความยตธรรมในโลกน หากหวงถงผลไดหรอความยตธรรมในโลกหนา

(3) หลกผลไดตามสถานะทางชนชน (To All According to Their Rank) ภายใตหลกน ผลไดถกแบงสรรปนสวนตามสถานะทางชนชนในสงคม ฐานะสงไดมาก ฐานะ

ตาไดนอย เชน ระบบศกดนาในยคกลาง ระบบวรรณะในอนเดย ระบบทาสในสหรฐอเมรกายคกอนสงครามกลางเมอง เปนตน

(4) หลกผลไดตามทกฎหมายกาหนด (To All According to Their Legal Entitlement) ภายใตหลกน ผลไดถกแบงสรรปนสวนตามทกฎหมายกาหนดวาใหใคร ไดอะไร เทาไหร

เชน ระบบกฎหมายของโรมน ระบบเชนนเปนความยตธรรมเชงรปแบบ ไมตองพจารณาวากฎหมายมเนอหาสาระทเปนธรรมหรอไม

(5) หลกผลไดตามความจาเปน (To All According to Their Needs) ภายใตหลกน ผลไดถกแบงสรรปนสวนตามความจาเปนในชวต หลกการนสามารถนาไปใช

ไดกบความจาเปนขนพนฐานของชวต เชน อาหาร เครองนงหม ทอยอาศย ยารกษาโรค แตสาหรบ

84

ความจาเปนทเหนอกวาความจาเปนขนพนฐานนนยากแกการกาหนดวาความจาเปนมขอบเขตถงระดบใด

(6) หลกผลไดตามผลงานและความสามารถ (To All According to Their Merit) ภายใตหลกน ผลไดถกแบงสรรปนสวนตามประสทธภาพของผลงาน ความสามารถ และ

ความสาเรจ ปจจยเหลานเปนสงจงใจใหคนทางานหนก และสอดคลองกบระบบคณคาของระบบทนนยม กระนน การทางานทมประโยชนตอสงคมมาก แตไมมมลคาแลกเปลยนหรอไมมความตองการในระบบตลาดอาจไดรบผลไดนอยเกนกวาทควรจะเปน

จะเหนไดวา เกณฑการแบงสรรและกระจายตางๆ มลกษณะทแตกตางกน และความยอมรบ

ไดของเกณฑเหลานขนอยกบยคสมยและบรบทแวดลอมทางเศรษฐกจ การเมอง และสงคม อยางสาคญ เชน ในยคสมยประชาธปไตยคงยากทจะยอมรบหลกเกณฑผลไดตามสถานะทางชนชนได หรอในยคสมยทนนยม ความยอมรบในหลกผลไดตามผลงานและความสามารถยอมมอยสง 4.4 ววาทะวาดวยประสทธภาพและความยตธรรม สงคมในอดมคตคอสงคมทมท งประสทธภาพและความยตธรรม เศรษฐกจควรจะเตบโตไปขางหนาภายใตการใชทรพยากรอยางมประสทธภาพ ขณะเดยวกน การแบงสรรและกระจายศกยภาพ (รายได ความมงคง ฯลฯ) ทเปนธรรมกเปนสงทพงปรารถนาดวยเชนกน กระนน ความสมพนธระหวางเปาหมายเรองประสทธภาพและความยตธรรมมทางเปนไปไดทง 2 ลกษณะ ไดแก กรณทประสทธภาพและความยตธรรมเปนเปาหมายขดแยงกน (Goal Conflict) และกรณทเปนเปาหมายสงเสรมกน (Goal Harmony) ทงน เปาหมายเชงนโยบายในการบรรลประสทธภาพและความยตธรรมควรพยายามมงเนนการออกแบบเชงสถาบนเพอใหประสทธภาพและความยตธรรมเปนเปาหมายสงเสรมกน 4.4.1 ประสทธภาพและความยตธรรมในฐานะทเปนเปาหมายขดแยงกน กลาวคอ การพยายามบรรลเปาหมายหนงทาใหความสามารถทจะบรรลอกเปาหมายหนงลดนอยลง หรอมภาวะไดอยาง-เสยอยาง (tradeoffs) ระหวางประสทธภาพและความยตธรรม มมมองนเปนมมมองของนกเศรษฐศาสตรสวนใหญ ซงพยายามชใหสงคมตระหนกถงตนทนในการไดมาซงประสทธภาพทเพมขน นนคอ ความยตธรรมทลดลง ดงท อารเธอร โอคน กลาววา “ในความเหนของผม ภาวะไดอยาง-เสยอยางระหวางความเทาเทยม (ความยตธรรม – ผเขยน) และประสทธภาพ เปนภาวะไดอยาง-เสยอยางทย งใหญทสดในสงคมวทยาเศรษฐกจ และมน

85

นาพาเราไปสมตดานนโยบายสงคมมากมาย พวกเราไมสามารถมทงการผลตเคกอยางประสทธภาพในตลาด และการแบงเคกอยางเทาเทยมกนได”50

ถอยความดงกลาวมนยวา หากใชระบบแบงรายไดใหทกคนเทากนหมด โดยไมคานงถงระดบความขยนทมเท และความสามารถในการผลตของแตละคน กจะไมมเกดแรงจงใจทจะทางานหนก คดคนเทคโนโลยใหม เพมผลตภาพในการผลต เพราะคนเกงและคนขยนจะรสกทาดไมไดด ทมเทมากเทาใดกยงไดสวนแบงเทากบคนทดอยกวาอยนนเอง

ตวอยางของเหตผลตางๆ ทนกเศรษฐศาสตรมกใชอางเพอแสดงใหเหนวานโยบายเศรษฐกจ

เพอความยตธรรมอยางการแบงสรรและกระจายทรพยากรเสยใหม (redistribution) เชน การกระจายรายได การกระจายความมงคง มกตองแลกมาดวยประสทธภาพทนอยลง เชน อตราการเตบโตทางเศรษฐกจทลดลง ไดแก

(1) การลดแรงจงใจในการทางานและสะสมทน รวมถงการทาทายตอหลกกรรมสทธสวนบคคล ซงเปนฐานสาคญของเศรษฐกจทนนยม

(2) การลดทอนประสทธภาพในการจดสรรทรพยากร เพราะสงผลบดเบอนการตดสนใจของปจเจกบคคลทมลกษณะเปนสตวเศรษฐกจ จนอาจนาไปสผลกระทบดานลบทไมไดตงใจ แมจะตงตนดวยความหวงดกตาม เชน หากรฐเหนวาแรงงานไดคาจางตากวาทควรจะเปน จงกาหนดคาจางขนตาเพอชวยเหลอ โดยบงคบคาจางใหสงกวาราคาตลาด แตเมอคาจางสงขน นายจางกตอบสนองดวยการลดการจางงานลง ทายทสด นโยบายทตองการชวยเหลอแรงงานกลบทาใหคนตกงานมากขน

(3) การแทรกแซงของรฐเปดชองใหเกดการแสวงหาสวนเกนทางเศรษฐกจในหลายรปแบบ (4) รฐกมปญหาในการเขาถงขอมลจานวนมหาศาลทเอกชน (ผผลต ผบรโภค) ถอครองอย

อยางกระจดกระจาย จนมสามารถตดสนใจทางเศรษฐกจไดอยางสมบรณ (5) บทบาทของรฐในการแทรกแซงเศรษฐกจทาใหตนทนในการบรหารจดการ

(administrative cost) เพมขน เชน หากใชการเกบภาษประเภทใหมหรออตราใหมเพอเพมความเปนธรรมมากขน ตองมการปรบเปลยนการบรหารจดการ มตนทนในการจดเกบภาษ จางคนงานเพม จดทาเอกสารเพม เปนตน

(6) การกระจายทรพยากรใหมสรางผลดานลบตอการออมและการลงทน เพราะคนจนมอตราการบรโภคสงกวาคนรวย และเกบออมนอยกวา การทคนจนไดเงนเพมขนในขณะทคนรวยมเงนใหออมลดนอยลง ทาใหการออมของระบบเศรษฐกจลดลง สงผลใหการลงทนของระบบเศรษฐกจลดลง ซงอาจกระทบตอการเตบโตของเศรษฐกจ

50 Okun, Arthur. 1975. Equality and Efficiency – The Big Tradeoff, p. 2. อางจาก Mathis, Klaus (2009)

86

สาหรบววาทะวาดวยประสทธภาพและความยตธรรม ในสวนทแสดงถงความขดแยงกนระหวางประสทธภาพและความยตธรรม ขอถกเถยงมกจากดวงอยทหลกประสทธภาพแบบคาลดอร-ฮกส และความยตธรรมในเชงแบงสรรและกระจาย ตวอยางของการถกเถยง เชน การใชประสทธภาพทางเศรษฐกจ เชน อตราการเตบโตทางเศรษฐกจ ผลตภาพ เปนตวแสดงของหลกประสทธภาพ และความเปนธรรมในการกระจายรายได เปนตวแสดงของหลกความยตธรรม

ภาวะไดอยาง-เสยอยางอาจเกดขนทงใน ระดบมลคา (Value Level) และ ระดบการผลต

(Production Level) ระดบมลคาหมายถง มลคาความยตธรรม (ประสทธภาพ) ทคนหรอสงคมยนดเสยสละเพอใหไดมาซงประสทธภาพ (ความยตธรรม) ทเพมขน กรณนเปนการใหคณคาภายในจตใจของปจเจกบคคล สวนระดบการผลต หมายถง ระดบของความยตธรรมทตองเสยสละจรงในทางปฏบต เพอใหไดมาซงระดบของประสทธภาพทเพมขน กรณนเปนขอมลเชงประจกษทวดในโลกความจรง

ภาพท 4.4 แสดงถงภาวะไดอยาง-เสยอยางระหวางประสทธภาพกบความยตธรรม ผานเสน Transformation Curve ซงแสดงถงสวนผสมทเปนไปไดระหวางระดบของความยตธรรมและประสทธภาพ ภายใตทรพยากรทมจากด ความชนทเปนลบสะทอนวา หากสงคมตองการระดบความยตธรรมเพมมากขน ตองยอมเสยสละดวยการลดระดบประสทธภาพลง ดงเชน การเคลอนยายจากจด A ไปยงจด B

นอกจากนน การทเสนมลกษณะ concave แสดงใหเหนวา อตราการเสยสละระหวางประสทธภาพและความยตธรรมจะยงสงขนเรอยๆ หากสงคมมงสการเลอกเฉพาะเปาหมายใดเปาหมายหนงมากขน ตวอยางเชน หากสงคมหนงเรมตนจากจดททมเททรพยากรทงหมดเพอประสทธภาพ (จดตดบนแกน Y - ประสทธภาพ) ตอมา เมอสงคมตองการความยตธรรมเพมมากขน 1 หนวย กจาเปนตองยอมสละประสทธภาพลดลง หากตองการความยตธรรมเพมขนอกทละหนวยๆ เรอยไป จะพบวา ระดบประสทธภาพทตองยอมสญเสยเพอแลกมาซงความยตธรรมแตละหนวยจะยงสงขน ความยตธรรมหนวยหลงๆ จะมราคาแพงกวาหนวยแรกๆ ความขอนเปนจรงเชนกนในกรณทตองแลกความยตธรรมเพอประสทธภาพทเพมมากขนทละหนวย

87

ภาพท 4.4: ภาวะไดอยาง-เสยอยางระหวางประสทธภาพและความยตธรรม

ทมา: Mathis (2009)

ภาพท 4.4 ยงชวยนาเสนอประเดนคาถามทนาสนใจอก 2 ประเดน ไดแก (1) คาถามเชงประจกษทวา ลกษณะของเสน Transformation Curve มทมาอยางไร คาตอบ

คอจากการศกษาวจยขอมลขอเทจจรงในสงคมวาอตราการแลกกนระหวางประสทธภาพและความยตธรรมทเกดขนจรงในสงคมเปนอยางไร

(2) คาถามเชงนโยบายทวา สงคมเลอกทจะอยบนจดใด (สวนผสมระหวางประสทธภาพและความยตธรรมใด) บนเสน Transformation Curve คาตอบคอ สงคมนนใหคณคาระหวางประสทธภาพกบความยตธรรมอยางไร บางสงคมอาจอยบนจดทใหคณคากบประสทธภาพอยางสง บางสงคมอาจอยบนจดทใหคณคากบความยตธรรมอยางสง บางสงคมอาจอยบนจดทใหนาหนกประสทธภาพและความยตธรรมใกลเคยงกน ทงนขนอยกบลกษณะความพงพอใจของสงคม (Social Preference)

ประเดนสดทายทจะกลาวถงเกยวกบความขดแยงกนของเปาหมายประสทธภาพกบความ

ยตธรรม คอ นกนตเศรษฐศาสตร เชน Mitchell Polinsky เสนอวา มาตรการในเชงแบงสรรและกระจายทรพยากรเสยใหม เชน การกระจายรายได ไมควรทาผานกฎหมาย เพราะไมมประสทธผลมากพอ หากควรดาเนนการผานระบบภาษและเงนโอน เพราะมตนทนถกกวา และตรงเปาหมายมากกวา51

51 Polinsky, Mitchell. 1989. An Introduction to Law and Economics, p.10 อางจาก Mathis (2009)

88

4.4.2 ประสทธภาพและความยตธรรมในฐานะทเปนเปาหมายสงเสรมกน กลาวคอ การพยายามบรรลเปาหมายหนงสงผลใหสามารถบรรลอกเปาหมายหนงงายขนดวย การสงเสรมประสทธภาพทางเศรษฐกจชวยเพมความเปนธรรมใหแกสงคม ขณะทการมสถาบน เชน ระบบกฎหมาย ทมความยตธรรมสงเสรมใหเศรษฐกจทางานไดอยางมประสทธภาพมากขน

ในสวนทแสดงถงความสงเสรมกนระหวางประสทธภาพและความยตธรรม ตวอยางทชดเจนอยทประสทธภาพแบบพาเรโต และความยตธรรมในการแลกเปลยน ประเดนคอ ความยตธรรมในการแลกเปลยน ซงมงเนนการออกแบบสญญาทเปนธรรมและการบงคบใหพฤตกรรมของคสญญาเปนไปตามสญญา สงเสรมใหเกดประสทธภาพในระบบตลาด เพราะชวยทาใหตลาดมลกษณะแขงขนสมบรณ และคสญญาตางไดรบประโยชนภายใตหลกการแลกเปลยนโดยสมครใจ

กระนน ในแงของการบรรลประสทธภาพพรอมไปกบความยตธรรมในเชงแบงสรรและ

กระจาย กมเหตผลทใชสนบสนนและความเปนไปไดเชนกน ขนอยกบการออกแบบเชงสถาบนทดเพอเพมความยตธรรมในสงคม ไมวาจะผานระบบภาษ ระบบประกนสงคม ระบบการศกษา หรอบรการสาธารณะ

ความยตธรรมในทนคอ การทาใหศกยภาพตงตนของสมาชกในสงคมมความเทาเทยมกน

มากขน หรอการทาใหโอกาสตงตนของสมาชกในสงคมเทาเทยมกนมากทสด ตวอยางรปธรรมของนโยบายทสงเสรมความยตธรรมทเออใหประสทธภาพของเศรษฐกจเพมขน เชน

(1) สวสดการดานการศกษาทใหทกคนเขาถงบรการการศกษาทมคณภาพใกลเคยงกน และมราคาถก (หรอฟร) โดยเฉพาะการศกษาขนพนฐาน

(2) การออกแบบระบบภาษมรดกและภาษทรพยสน เพอกระจายความมงคงในสงคม ลดระดบความเหลอมลาตงตนของแตละคน

(3) การมระบบสวสดการทด มเครอขายรองรบทางสงคม เมอคนมความมนคงในชวต กจะตดสนใจทางเศรษฐกจอยางมประสทธภาพมากขน เชน หากมระบบสวสดการสขภาพทดกไมตองกงวลวาจะสญเสยทรพยสนเงนทองเพราะการเจบปวย ทาใหกลาบรโภคและกลาลงทนมากกวาเดม ซงชวยทาใหเศรษฐกจเตบโตมากขน

(4) การสรางงาน(ทด)ในสงคม มนโยบายเศรษฐกจมหภาคทมงเนนใหคนมงานทา ซงเปนการทาใหเกดการใชทรพยากรในสงคมอยางมประสทธภาพ ควบคไปกบการสรางความมนคงในชวตของแรงงาน การใหแรงงานไดรบคาจางทเหมาะสม สามารถใชชวตไดอยางสมศกดศรความเปนมนษย ซงเปนการสรางฐานการเตบโตของเศรษฐกจทเขมแขงและยงยน แรงงานทมงานทาและไดรบคาตอบแทนทเหมาะสมชวยเพมความตองการซอภายในประเทศได อนเปนเชอเพลงสาคญในการพฒนาเศรษฐกจ

89

หากสงคมเศรษฐกจมความยตธรรม มความมนคงในชวต และเตบโตบนพนฐานทย งยน ยอมชวยลดปญหาอาชญากรรม ตนทนของระบบยตธรรมและการบงคบใชกฎหมายกลดตาลง มตองพดถงวา สงคมทมความยตธรรมกอใหเกดเสถยรภาพทางการเมองและสงคมมากกวา ซงเปนคณแกเศรษฐกจของประเทศในระยะยาว รวมถงในแงประสทธภาพของเศรษฐกจดวย

ขณะทนกเศรษฐศาสตรสวนใหญจะยอมใหรฐมบทบาททางเศรษฐกจเพยงแกไขปญหาความ

ลมเหลวของตลาดดงทไดกลาวมาแลว และมกมองขามบทบาทของรฐในการสรางความเปนธรรมในเศรษฐกจ การแกปญหาความลมเหลวในการรวมมอกน (Coordination Failure) ทมกเกดขนภายใตกตกาแบบตลาด รวมถงมองขามจดแขงบางประการของเศรษฐกจแบบวางแผน เชน การชวยลดการใชทรพยากรอยางเสยเปลาจากการแขงขนเสร การสงเสรมความรวมมอกนของหนวยเศรษฐกจ เปนตน แตยงมนกเศรษฐศาสตรจานวนหนงสนบสนนบทบาทของรฐในการจดสรรทรพยากร และสนบสนนบทบาทของรฐในการสรางความเปนธรรมและเทาเทยม ซงเปนบทบาททพราเลอนไปในระบบทนนยมและเศรษฐศาสตรกระแสหลกมาตรฐาน

สาหรบนกเศรษฐศาสตรกลมหลง เปาหมายสงสดของเศรษฐกจมใชเรองประสทธภาพสงสด

เพยงเทานน หากยงใสใจเปาหมายเรองความยตธรรมดวยเชนกน โดยเชอวา ระดบความอยตธรรมในเศรษฐกจทสงสงผลใหการจดสรรทรพยากรผานตลาดขาดประสทธภาพอยางทควรจะเปน ในทางกลบกน ความยตธรรมทสงขนอาจมสวนชวยเพมประสทธภาพในระบบเศรษฐกจ

ความคดทวา “ยงไมยตธรรม ยงไมมประสทธภาพ” หรอ “หากเพมความยตธรรม ยงเพม

ประสทธภาพ” ตรงกนขามกบมายาคตของนกเศรษฐศาสตรจานวนมากทเชอวา “ประสทธภาพและความยตธรรมตองเผชญภาวะไดอยาง-เสยอยาง” หรอหากตองการความเปนธรรมมากขน ตองแลกมาดวยประสทธภาพทลดลง

คาถามสาคญกคอ เราจะสามารถเพมระดบความเปนธรรมของระบบเศรษฐกจ โดยไมบน

ทอนประสทธภาพลงไดหรอไม นนคอ จะออกแบบนโยบายกระจายทรพยากรใหมอยางไร ในทางทสงเสรมการเพมประสทธภาพดวยพรอมกน

นกเศรษฐศาสตรจานวนไมนอยพยายามเสนอ “ทางเลอก” ในการจดสรรทรพยากรหลาย

รปแบบ โดยพยายามกาวขามขอจากดของ “ตลาด” และ “รฐ” เนองจาก ทงคตางมทงจดแขงและจดออน บางคนใหความสาคญกบ “ชมชน” บางคนเสนอระบบวางแผนจากสวนกลางทเปนประชาธปไตย บางคนเสนอระบบสงคมนยมแบบตลาด ตวอยางหนงทนาสนใจเปนของ Samuel

90

Bowles กบ Herbert Gintis ซงเสนอขอเสนอวาดวยการกระจายทรพยากรใหมเพอความเปนธรรมทสงเสรมประสทธภาพดวยในขณะเดยวกน52

หวใจหลกของขอเสนอคอ การกระจายทรพยากรใหมเพอความเปนธรรมไมควรเปนการนา

ผลงานทเกดขนจากกจกรรมการผลต เชน รายไดหรอผลผลต มากระจายใหม เนองจากสงผลดานลบตอโครงสรางสงจงใจแบบสตวเศรษฐกจ และลดแรงผลกดนจากการแขงขนเพอพฒนาตวเอง ซงเปนจดแขงของระบบทนนยม และเปนเงอนไขของการมระบบเศรษฐกจทมประสทธภาพ

กระนน การกระจายทรพยากรใหมเพอความเปนธรรมเปนสงจาเปน แตควรเปนการกระจาย

สนทรพย (assets) หรอความมงคง (wealth) ในตอนตงตน ไมใชการกระจายผลผลตหรอรายไดในบนปลายเสยใหม Bowles และ Gintis เสนอใหมการกระจายสนทรพยเสยใหมใหมความเปนธรรม แลวจงปลอยใหสถาบนตลาดทางานในฐานะเครองมอจดสรรทรพยากรตอไป

กลาวใหงายขน ระบบทนนยมมกถกวจารณวาไมมความเปนธรรม เพราะปลอยใหคนวงแขง

กน ทงทจดปลอยตวไมเทาเทยมกน คนมสมบตมากเสมอนมแตมตอในการแขงขน ออกตวในจดทใกลเสนชยมากกวา วงแขงอยางไรกชนะ ขอเสนอของ Bowles และ Gintis คอ พยายามทาใหผรวมแขงขนออกตวบนจดเรมตนเดยวกน แลวปลอยใหแขงขนกนตามกลไกตลาดทตดสนผชนะตามความสามารถทแทจรง โดยไมตองมใคร (เชน รฐ) คอยชวยเหลออก

ขอเสนอดงกลาวพยายามแกปญหาความมงคงทไมเทาเทยมกน ซงยอนกลบมาบนทอน

ประสทธภาพของระบบเศรษฐกจในหลายทาง เชน (1) ผผลตทมระดบความมงคงตามกเปนคนไมชอบเสยง เนองจาก สายปานไมยาวพอ ทาให

ผลตนอยเกนไป ลงทนนอยเกนไป และไมสามารถลงทนคดคนนวตกรรมใหมๆ ได ทาใหการเตบโตทางเศรษฐกจและผลตภาพนอยลงในอนาคต

(2) คนทมความมงคงตาอาจถกกนออกจากตลาดสนเชอ หรอไดรบสนเชอนอยกวาระดบทควรจะได แมคนจนทมสนทรพยตาอาจมโครงการลงทนทมศกยภาพในการใหอตราผลตอบแทนสง แตไมไดรบเงนก เนองจากไมมหลกทรพยคาประกนเพยงพอ ในขณะทคนรวยทมสนทรพยมากสามารถเขาถงแหลงเงนกไดงาย แมโครงการลงทนจะใหอตราผลตอบแทนตากวากตาม สงผลใหคณภาพของโครงการลงทนทไดสนเชอโดยเฉลยของทงสงคมตาลง เมอเทยบกบสงคมทมความเทาเทยมดานความมงคงมากกวา

(3) ระดบความมงคงทตดตวแตละคนมาเปนตวจดสรรคนไปสลกษณะของสญญาทตางกน ซงสญญาแตละแบบนามาซงระดบของประสทธภาพทแตกตางกน สาหรบคนทมความ

52 Bowles, Samuel and Herbert Gintis. 1996. “Effecient Redistribution: New Rules for Communities, States, and Markets”. Politics and Society 24(4). 307-342.

91

มงคงนอย โดยมากจะจบลงทการเปนลกจางในตลาดแรงงาน ความสมพนธระหวางนายจางและลกจางกอใหเกดปญหาความขดกนของผลประโยชนระหวางสองฝายซงบนทอนประสทธภาพในการผลต ปญหาเชนนจะไมเกดในสญญาประเภททผผลตเปนเจาของกจการเอง ซงผผลตเปนเจาของสวนเกนทเหลอหลงหกคาใชจายแลวทงหมด แตในเศรษฐกจทมระดบความมงคงไมเทาเทยมกนสง เปนเรองยากทคนทมความมงคงนอยจะเปนเจาของกจการเสยเองได

ปญหาเหลานจะถกแกไขใหดขน ระบบเศรษฐกจจะมประสทธภาพเพมมากขน หากความมง

คงและสนทรพยในระบบเศรษฐกจถกแบงสรรและกระจายในทางทมความยตธรรมมากขน

93

บทท 5 บทสรปและขอเสนอแนะวาดวยการทางานรวมกน ระหวางนกเศรษฐศาสตรและนกนตศาสตร

เศรษฐศาสตรวเคราะหวาดวยกฎหมายหรอนตเศรษฐศาสตรเปนศาสตรวาดวยการศกษา

ประเดนสาคญทางกฎหมาย ทฤษฎกฎหมาย การตความกฎหมาย การออกแบบกฎหมาย การประเมนคณคาของกฎหมาย และผลกระทบของกฎหมายตอพฤตกรรมของตวละครทเกยวของและตอสงคม โดยใชหลกเศรษฐศาสตรเปนกรอบและเครองมอมาตรฐานในการวเคราะห

นตเศรษฐศาสตรใหความสาคญกบมตดานประสทธภาพของกฎหมาย ระบบกฎหมาย และ

กระบวนการยตธรรม และมเปาหมายเพอบรรลสวสดการสงคมสงสด โดยมงเนนการศกษาผลกระทบของการเปลยนแปลงโครงสรางสงจงใจหรอกฎกตกาตอพฤตกรรมของปจเจกบคคล ทงพฤตกรรมของผบงคบใชกฎหมาย และผอยภายใตบงคบของกฎหมาย รวมถงการออกแบบกฎหมายใหสามารถใชกากบควบคมพฤตกรรมของคนในโลกแหงความเปนจรงไดอยางมประสทธภาพ เพอยกระดบสวสดการของสงคม ในแงน กฎหมายในมมมองของนตเศรษฐศาสตรจงเปนเครองมอในการปรบเปลยนพฤตกรรมของคนในสงคมไปสแนวทางทสงคมพงปรารถนา และปองปรามยบยงพฤตกรรมทไมพงปรารถนาของสงคม

รายงานวจยฉบบนเปนการสารวจแนวคดและวรรณกรรมปรทศนของนตเศรษฐศาสตรสาขา

ตางๆ โดยเฉพาะนตเศรษฐศาสตรวาดวยการปองปรามอาชญากรรม จากการศกษาแนวคดของนตเศรษฐศาสตร จะพบวา นกเศรษฐศาสตรมกใหคณคาแกมตดานประสทธภาพเปนสาคญ ขณะทนกนตศาสตรมกใหคณคาแกมตดานความยตธรรม เมอมการนาเครองมอทางเศรษฐศาสตรมาใชในการอธบายโลกแหงกฎหมายในนามของ “นตเศรษฐศาสตร” ระบบคณคาแบบเศรษฐศาสตรทใหความสาคญแกมตดานประสทธภาพเปนหลกจงตดตามมาดวย งานวชาการดานนตเศรษฐศาสตรสวนใหญใหความสาคญกบการวเคราะหประสทธภาพของระบบกฎหมาย เพอผลตสรางผลลพธทใกลเคยงกบผลลพธในตลาดแขงขนสมบรณมากทสด

นกเศรษฐศาสตรจานวนมากรวมถงนกนตเศรษฐศาสตรจานวนมากมองวา ประสทธภาพกบ

ความยตธรรมเปนเปาหมายทขดแยงกน หากตองการใหสงคมเศรษฐกจมความยตธรรมมากขนตองจายตนทนดวยระดบประสทธภาพทลดลง แนวคดดงกลาวมประโยชนในแงการเตอนใจใหเราตระหนกในตนทนของการบรรลเปาหมายความยตธรรมวา ความยตธรรมกมราคาทตองจาย หากมงเปาหมายไปทความยตธรรมเพยงอยางเดยว ราคาทตองจายยงสงมาก

กระนน นกเศรษฐศาสตรหรอนกนตเศรษฐศาสตรจานวนหนงมความเหนตรงกนขามกบ

แนวคดสวนใหญ โดยมองวา การยดตดกบภาวะไดอยาง-เสยอยางระหวางประสทธภาพกบความ

94

ยตธรรมสามารถการอธบายปรากฏการณในสงคมไดเพยงมตเดยว เพราะความสมพนธระหวางประสทธภาพและความยตธรรมเปนไปในทางสงเสรมกนไดดวย เปาหมายเชงนโยบายของสงคมในการบรรลประสทธภาพและความยตธรรมควรพยายามมงเนนการออกแบบเชงสถาบนเพอใหประสทธภาพและความยตธรรมเปนเปาหมายสงเสรมกนใหได

ในสวนทายของรายงานวจยน ผเขยนมขอเสนอแนะสาหรบการทางานรวมกนระหวางนก

เศรษฐศาสตรและนกนตศาสตรภายใตการศกษาเชงนตเศรษฐศาสตร ดงน หนง ในฐานะทเปาหมายเรองประสทธภาพและความยตธรรมตางกเปนเปาหมายทพง

ปรารถนาของสงคมทงสองเปาหมาย ผเขยนเสนอวา นตเศรษฐศาสตรควรใหความสาคญ “มากขน” กบการอธบายปรากฏการณ เงอนไข บรบท และปจจยเชงสถาบน ของความสมพนธในเชงสงเสรมกนของประสทธภาพและความยตธรรม นอกเหนอจากการมงอธบายสภาพการณแหงการแลกกนระหวางประสทธภาพและความยตธรรม ดงทเคยมงเนนอยแตเดม

โจทยวจยททาทายคอ จะออกแบบกฎกตกาทนาพาสงคมบรรลทงประสทธภาพและความ

ยตธรรมในทางทไมขดแยงกนอยางไร โดยเฉพาะอยางยง การบรรลประสทธภาพพรอมไปกบความยตธรรมในเชงแบงสรรและกระจาย

สอง ในการน นกเศรษฐศาสตรทมกใหนาหนกกบหลกประสทธภาพเปนสาคญ ควรหนมาใส

ใจและเพมคณคาตอหลกความยตธรรมมากขน สวนนกนตศาสตรทมกใหนาหนกกบหลกความยตธรรมเปนสาคญ ควรหนมาใสใจและเพมคณคาตอหลกประสทธภาพมากขน

การทางานรวมกนระหวางนกเศรษฐศาสตรและนกนตศาสตรในอดมคตไมใชการมงยดพนท

ของศาสตรตรงขาม หรอยดมนถอมนกบระบบเหตผลของตนเพยงฝายเดยว แตการทางานรวมกนควรเปนการเรยนรรวมกนอยางเปดกวาง เปดโลกของตนใหกวางและลกขนผานการเปดรบองคความรใหมๆ มองเหนจดออนของศาสตรตน ในขณะทเปดรบจดแขงของศาสตรตรงขามมาประยกตใชหรอชวยใหการตงคาถามและหาคาตอบในงานศกษาวจยนาสนใจมากขน

ทงน ผเขยนเชอวา เศรษฐศาสตรเปนเครองมอเสรมทมประโยชนในการทาความเขาใจ

กฎหมายและระบบกฎหมายใหรอบดานและลกซงมากขน จดเดนสาคญคอ (1) การใหความสาคญแกมตดาน “ประสทธภาพ” “ความคมคา” และ “สวสดการสงคม” ของกฎหมายและระบบกฎหมาย (2) การใชแบบจาลองทไดจากการสงเคราะหขอมลและความร และขอมลเชงประจกษ เชน ขอมลสถต มาประกอบการสรางทฤษฎ วเคราะห และออกแบบกฎหมาย ซงชวยเพมความเขมแขงและความชดเจนใหการวเคราะหกฎหมายตามสภาพความเปนจรง เครองมอเหลานชวยใหสามารถจบแกนของ

95

ปรากฏการณในโลกแหงความจรงไดอยางแมนยา มนยามทชดเจน มความเปนสากล และนาพาผศกษาออกจากโลกแหงความเชอเขาสโลกแหงความจรง (3) การใชระบบเหตผลภายใตระเบยบวธทเปนวทยาศาสตรเพอผลตคาอธบาย การคาดการณ และคาทานายเกยวกบ “พฤตกรรม” ของผมสวนไดสวนเสยทงหมดทเกยวของกบประเดนปญหาหนงๆ อยางรอบดาน (4) การใหนาหนกในการวเคราะหผลกระทบของกฎหมายตอพฤตกรรมของคนทงโดยตรงและโดยออม ทงในปจจบนและอนาคต ทงผลทเกดขนจรงและผลทคาดวาจะเกดขนหรอมโอกาสจะเกดขน รวมถง ผลพวงทไมไดคาดหวงหรอตงใจไว เมอนากฎหมายมาใชกบโลกแหงความจรง และ (5) หลกเศรษฐศาสตรชวยตอบโจทยทสาคญทางกฎหมาย เชน หลกเกณฑการประเมนคาเสยหายตอชวตและทรพยสน หลกเกณฑการประเมนผลกระทบตอสงแวดลอม เปนตน

สาม คาวา “ประสทธภาพสงสด” ในกรณของนตเศรษฐศาสตร ควรหมายความถง

ประสทธภาพสงสดภายใตระดบความยตธรรมทพงปรารถนาและเปนทยอมรบไดของสงคมและการคานงถงสทธข นพนฐานของพลเมองเสมอ กลาวคอ มความยตธรรมในระดบทสงคมสวนรวมไดเลอกแลวและมการคานงถงสทธข นพนฐานทมอาจพรากไปได เชน หลกเสรภาพ เปนเงอนไขขอจากด (constraint) ของการบรรลหลกประสทธภาพ การเลอกระดบความยตธรรมทพงปรารถนาเปนกระบวนการทางการเมองเปนสาคญ เชน การออกกฎหมายผานรฐสภา ซงสะทอนถงความเปนตวแทนของประชาชน สวนการพยายามแสวงหาประสทธภาพสงสดภายใตความยตธรรมและสทธพนฐานระดบหนงเปนกระบวนการทางเศรษฐกจ ซงหลกเศรษฐศาสตรเปนเครองมอทมประโยชนในการตอบสนองเปาหมายดงกลาว

นอกจากนน ในการศกษาอาจพจารณาหลอมรวมหลกความแตกตาง (The Difference

Principle) ใหอยในระดบความยตธรรมทพงปรารถนาดวยกได หลกดงกลาวเนนทการแบงสรรและกระจายในทางปองกนไมใหเกดความเหลอมลาทางรายไดมากเกนไป ทงทเพอใหเปาหมายของการบรรลประสทธภาพตองคานงถงเงอนไขวาดวยความยตธรรมในการแบงสรรและกระจายในกระบวนการตดสนใจดวยเสมอ

ส การออกกฎกตกาหรอการเปลยนแปลงกฎกตกาควรใหความสาคญตอกระบวนการ

ประเมนผลกระทบของกฎหมายและระบบกฎหมายตอผมสวนไดสวนเสย (stakeholders) ทกกลม (Legislative Impact Assessment หรอ Regulatory Impact Analysis - RIA) ทงผลทเกดขนโดยตรงทนท และผลคาดวาจะเกดขนในอนาคต ผานการวเคราะหผลของการเปลยนแปลงโครงสรางสงจงใจตอการเปลยนแปลงพฤตกรรมของผทไดรบผลกระทบจากกฎหมายอกทอดหนง เพอใหเราสามารถชงนาหนกและประเมนคณคาของการเปลยนแปลงเชงกฎหมายในมตของประสทธภาพ (ผลกระทบตอสวสดการของสงคมสวนรวม) ได

96

ตงแตป 1995 OECD รณรงคใหประเทศตางๆ ทาการวเคราะหประสทธภาพของกฎหมายอยางเปนระบบ (Efficiency Test) เชน การกาหนดใหการวเคราะหตนทน-ผลประโยชน (Cost-benefit analysis) เปนสวนหนงของกระบวนการออกกฎหมาย และตงแตป 2001 สหภาพยโรปกาหนดใหมการทาการวเคราะหผลกระทบของกฎหมายสาหรบกฎกตกาทสาคญ

ในกรณของประเทศสวตเซอรแลนด ตงแตป 1999 กฎหมายใหมทกฉบบตองผานการวเคราะหผลกระทบทางเศรษฐกจ (Economic Analysis Impact) กอนประกาศใช โดยตองมการวเคราะหใน 5 ประเดนพนฐาน ไดแก

(1) ความจาเปนและโอกาสความนาจะเปนของการออกกฎหมายนน (2) ผลกระทบตอกลมผลประโยชนตางๆ (3) ผลกระทบตอเศรษฐกจสวนรวม (4) กฎกตกาทางเลอก นอกเหนอจากการออกกฎหมายนน (5) ความสามารถในการบงคบใชกฎหมายนน นอกจากน สาหรบกฎหมายทมความสาคญมากและสงผลกระทบในวงกวางตองดาเนนการ

วเคราะหตนทน-ผลประโยชนดวย กระบวนการเหลานชวยวาดผงของการเปลยนแปลงโครงสรางสงจงใจของตวละครตางๆ ทไดรบผลกระทบจากกฎหมาย ในบางกรณอาจมการวเคราะหผลกระทบตอการกระจายรายไดดวย ทงหมดนชวยใหการตดสนใจเชงนโยบายและการออกแบบเชงสถาบนเปนไปอยางมคณภาพมากขน

หา ความตระหนกรวาประสทธภาพไมใชเปาหมายเดยวของสงคมเปนเรองสาคญ โดยเฉพาะ

สาหรบนกเศรษฐศาสตร ผเขยนไดเสนอแลววา โจทยททาทายทสดของนตเศรษฐศาสตรคอ การมงสเปาหมายดานประสทธภาพควบคกบความยตธรรม กระนน เปาหมายของสงคมยงคงมเปาหมายอนๆ อก นอกเหนอจากประสทธภาพและความยตธรรม ตวอยางเชน การเคารพสทธและศกดศรความเปนมนษย ความแนนอนของกฎหมาย ความมนคงในชวตและทรพยสน

97

เอกสารอางอง

เอกสารภาษาองกฤษ Bowles, S. (2004) Microeconomics: Behavior, Institutions, and Evolution. Princeton University

Press. Bowles, S. and Herbert Gintis (1998). Recasting Egalitarianism: New Rules for Communities,

States, and Markets. Verso. Farnsworth, Ward (2007). The Legal Analyst: A Toolkit for Thinking about the Law. The

University of Chicago Press. Feinman, Jay (2006). Law 101. 2nd edition. Oxford University Press. Friedman, David (2001). Law’s Order: What Economics Has to Do with Law and Why It

Matters. Princeton University Press. Harrison, Jeffrey and Jules Theeuwes (2008). Law and Economics. W.W.Norton & Company Mathis, Klaus (2009). Efficiency Instead of Justice?. Springer. Polinsky, A.Mitchell and Steven Shavell (eds.) (2007). Handbook of Law and Economics.

Elsvier. Posner, Richard (2003). Economic Analysis of Law. 6th edition. Aspen Publishers. Shavell, Steven (2004). Foundations of Economic Analysis of Law. Harvard University Press. เอกสารภาษาไทย ยวด คาดการณไกล (บรรณาธการ) (2553). Q & A ภาษสงแวดลอม: แนวคด หลกการ และกฎหมาย.

สานกงานกองทนสนบสนนการสรางเสรมสขภาพ. วรเจตน ภาครตน (2552) . ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตรธรรมศาสตร ครงท 11 เรอง “นตรฐกบ

ความยตธรรมทางสงคม”. 16 พฤศจกายน 2552 ณ คณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร.รางเพอรอการตพมพในหนงสอ ปาฐกถา 60 ป เศรษฐศาสตรธรรมศาสตร (2554) โดยคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร และสานกพมพ openbooks.

99 

ภาคผนวกท 1 สรปความเหนจากการสมมนา ครงท 4

“แนวคดประสทธภาพและความยตธรรมในนตเศรษฐศาสตร” วนท 24 พฤศจกายน 2553 ณ หองประชมจตต ตงศภทย คณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร ชวงแรก (หลงการนาเสนอบทความเรอง แนวคดประสทธภาพและความยตธรรมในนตเศรษฐศาสตร โดย อ. ปกปอง จนวทย) ผชวยศาสตราจารย ดร. กตตศกด ปรกต อาจารยคณะนตศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

นตศาสตร รฐศาสตรและเศรษฐศาสตรมความเกยวพนใกลชดมใชวชาทแยกออกจากกนอยางสนเชง นกนตศาสตรทดจะศกษาแตในเชงกฎเกณฑอยางเดยวไมไดเพราะเปนการศกษาเพยงจดเรมตน จะตองศกษาความสมพนธเชงขอเทจจรงทางสงคม และในระดบทสงขนไปคอศกษาในเชงคณคา อยางเชน วชานตบญญต สามารถนาวชาเศรษฐศาสตรมาใชเพอกาหนดนโยบายสาธารณะ

การศกษานตเศรษฐศาสตร ใชวธการทางเศรษฐศาสตรมาวเคราะหกฎหมาย ความคดเรองความยตธรรม ความเสมอภาค การแบงสนปนสวน ซงไมใชแบงกนในเฉพาะแตคกรณเทานน แตตองแบงใหกบทกคนในสงคมตามสวนทเขาจะไดดวย หลกความยตธรรมจงตองมความแนนอน มความสะดวก ตองมความเสมอภาค คอปฏบตตอขอเทจจรงเดยวกนอยางเสมอกน หากปฏบตตอขอเทจจรงทตางกนเสมอกนจะไมใชการเสมอภาค

นกเศรษฐศาสตรมกมองตวเลขมากเกนไป ไมไดมองเรองคณคา และนกนตศาสตรตองมองเรองของประสทธภาพมากขนและสนใจตวเลขมากขนแมนกนตศาสตรจะไมถนดนก และการจดลาดบคณคาและผลประโยชนมากขนซงคงตองเอาตวเลขมาชวยจงตองใหนกเศรษฐศาสตรมาชวย การจบความรท งสองมาผสมผสานกนจงสาคญอยางยงและเปนสงสาคญในการพฒนาวชาการในประเทศไทย

นกเศรษฐศาสตรเปนผนาเรองตางๆ ไปคดเปนตวเลขได เพอการกาหนดนโยบายสาธารณะซงจาตองอาศยความยนยอมของทกคนในสงคม เชน กรณเขาพระวหารทมปญหากนเพราะไมไดดประโยชนทแทจรง และการแกรฐธรรมนญกไมไดเอาประโยชนไดเสยมาคดคานวณกน ซงกสามารถแกไขไดดวยนกนตศาสตรและนกเศรษฐศาสตรเพราะกฎหมายกเปนการชงนาหนกประโยชนไดเสยอยางหนง ความคดทจะนานตศาสตรและเศรษฐศาสตรมารวมกนจงเปนประโยชน

ในแงสงคมวทยาไมไดมการวเคราะหกฎหมายในชนสงวากฎหมายกระทบตอสงคมอยางไร การลงโทษประหารชวตอาจจะไมไดแกปญหาอะไร สวนการคดคาปรบตามสดสวนรายได บางครงการทผใด

100 

ทมรายไดสงคดวาคาปรบจานวนเลกนอย ผนนกยงฝาฝนกฎหมายจงตองมมาตรการอนมาบงคบดวย เชน ประเทศเยอรมนนอกจากตารวจมอานาจปรบผททาผดกฎหมายจราจร ตารวจยงมอานาจเรยกผฝาฝนกฎหมายมาอบรม

รองศาสตรจารย สมชาย ปรชาศลปกล อาจารยคณะนตศาตร มหาวทยาลยเชยงใหม

นตศาสตรกบเศรษฐศาสตร เปนศาสตรอภสทธทพดไปใครกตองฟง แมคนทพดจะพดรเรองหรอไมกตาม และเมอเอาสองสาขานมารวมกน กอาจยงเปนปญหา

นตเศรษฐศาสตรเปนชดความรทเกดในสหรฐอเมรกา ซงเกดขนเกยวกบนตศาสตรเรองอนๆ ดวย เชน นตศาสตรแนวสตรนยม นตศาสตรชาตพนธ นตศาสตรเชงวพากษ นตศาสตรและวรรณกรรม และมววาทะ 2 คาย คอสจจะนยมทางกฎหมายทมองกฎหมายดกฎหมายเพยงกฎหมายบญญตอยางไร กฎหมายคอสงทกฎหมายทา ตความกนอยางไร ดเพยงผพพากษาตดสนตความอยางไร อกกลมหนงในสหรฐอเมรกามองวาตองเรยนกฎหมายอยางลกซงมองในทางปรชญากฎหมาย เราตองดบรบทของแตละกลมแนวคดดวย ซงแนวคดใหมนจะทาใหเกดความคดทกวางขวาง หลากหลายขนกวาการศกษากฎหมายแบบดงเดม

ประสทธภาพและความยตธรรมในนตเศรษฐศาสตรมความสมพนธกน ประสทธภาพคอเปาหมายหรอความตองการของเศรษฐศาสตร สวนความยตธรรมคอเปาหมายของนตศาสตร ประสทธภาพและความยตธรรมสมพนธกนอยางไร ขอยกตวอยาง ตวอยางท 1 ในมาเลเซย มนโยบายทเรยกวา “ภมบตรา” ใหสทธพเศษคนมาเลเซยมากกวาคนกลมอน เชน คนจน คนอนเดย เชนการศกษา การเขาทางานภาครฐ กรณการไดโควตาเขามหาวทยาลยหรอการขออนญาตทากจการบางอยาง การเขาทางานจะไดรบสทธพเศษ ซงคนมาเลเซยคนทกลมใหญทสด มอานาจทางการเมองมากทสดบอกวามนยตธรรมสาหรบคนประเทศเขา แตมนไมไดประสทธภาพเพราะไมไดคนมความสามารถหรอคนทเกงทสดในการเขาทางานหรอสอบเขามหาวทยาลย

ตวอยางท 2 การลดจานวนคดดวยการไกลเกลย เปนตวชวดการมประสทธภาพเพราะทาใหคดลดลงแตความยตธรรมเกดขนจรงหรอไมนนกไมแน เชน ลกจางฟองนายจางคดแรงงาน 100,000 บาท นายจางยอมจาย 50,000 บาท ศาลบอกใหเอาจานวนตวเลขมาบวกกนแลวหารสอง กาหนดใหครงทาง 75,000 บาท การกระทาดงกลาวมประสทธภาพ แตยตธรรมหรอไม ไมแนใจเพราะตวเลขดงกลาวคานวณมาจากอะไร

ตวอยางท 3 เคยคยกบ อาจารยคณต ณ นคร เลาใหฟงวาในประเทศญปนการฟองคดของอยการ ถาอยการตดสนใจสงฟองพบวามโอกาสทจะชนะมากกวารอยละ 80 แสดงถงความมประสทธภาพ แตถามองกลบกนหากอยการสงฟอง 100 คดชนะเพยง 20 คด ยงถาจาเลยตดคกไปกอน

101 

โดยเฉพาะจาเลยทไมไดประกนตว ในเมองไทย คดวายงไมมสถตน ดงนนถามองใหดแลว เชอวาประสทธภาพและความยตธรรมมบางมมทสมพนธกนและมบางมมทมนยงเหลอมกนอย

ตอประเดนขอจากดของแนวคดเรองนตเศรษฐศาสตร มมมทซอนและแยงกนอย เราพดถงวาการใชวธการทางเศรษฐศาสตรเพอความยตธรรม แตในความยตธรรมเองกยงมปญหาอย นอกจากนการนาเอาวธการทางเศรษฐศาสตรมาอธบายกฎหมายยงมเนอหาทางเศรษฐศาสตรทตองทาความเขาใจกน อาจารยรงสรรค ธนะพรพนธ เคยนาเอาหลกเศรษฐศาสตรมาอธบายรฐธรรมนญวานกการเมองเปนผผลตในทางตลาดการเมอง แตในตลาดปกตเอกชนทผลตขายตองลงทนดวยตวเอง แตนกการเมองทผลตนโยบายไมไดใชเงนตวเอง แตใชเงนของประชาชนใชเงนของผซอ

ขอพจารณาสาหรบนตศาสตรไทยกคอ ปจจบนการศกษานตศาสตรเปนแบบทขอเรยกวา “นตศาสตรจอหงวน” มงเปาหมายไปทการสอบผพพากษาหรออยการ จงทาใหระบบการศกษากฎหมายในไทยออนแอในดานทฤษฎทางกฎหมายเปนอยางมาก และวธการเรยนการสอนเพยงเพอรกษาสถานภาพทมอย

ปญหาทางกฎหมายในเมองไทยมมาก เราบอกวากฎหมายเปนกลางแตเราจะเหนวาเปนกลางตอชนชนกลางเทานน เชน การประกนตว แตไมเปนกลางสาหรบคนจน ปญหาการบงคบใช เชน คดคนงานโรงงานทอฝายปวยเปนโรคปอดเนองมาจากการทางานใชเวลาพจารณา 15 ป แมศาลตดสนใหคนงานชนะ แตมนไมใชการชนะคดเพราะความยตธรรมทลาชามนไมใชความยตธรรม

ประเดนสดทาย นตเศรษฐศาสตรเปนทววทยาการยงไมถงสหวชาการ ไดมอาจารย David Engel มหาวทยาลย Buffalo มการเสนอรปแบบประมดของกฎหมายละเมด 7 ขนตอน ตงแตขนตอนเกดความเสยหาย เรมฟองคด ปรกษาทนายจนถงศาลตดสน คนทจะฟองมตนทนอะไรบางและสมภาษณประชาชนดวยวาทาไมไมฟองคด ทาใหเหนการใชกฎหมายทมนรอบดานขนดวยการใชกฎหมายแบบสงคมวทยา

ดร. สมเกยรต ตงกจวานชย รองประธานสถาบนวจยเพอการพฒนาประเทศไทย

วชาเศรษฐศาสตรใหชดความคดชดหนงเอาไปปรบใชเปนประโยชนไดหลายเรอง แมแตเรองการทคนตดสนใจไปทา เชน ในเรองทางเพศ การทาแทงหรอการขมขนกระทาชาเรา เศรษฐศาสตรจงสามารถนาไปวเคราะหไดในหลายเรองทเกยวของกบการตดสนใจของมนษย ดงนน ในเรองของกฎหมายทเปนเรองทสาคญกสามารถนาเศรษฐศาสตรมาวเคราะหได โลกทรรศนของเศรษฐศาสตรจะเนนเรองของ efficiency หรอประสทธภาพซงเกยวของกบสวสดการของสงคม หรอ welfare

การนาคาวาประสทธภาพใสเขาไปในระบบกฎหมายไทยเปนเรองทจาเปนอยางยง ถาคดถงแตความเปนธรรมโดยไมคานงถงประสทธภาพเลย ความยตธรรมกไมไดมา ประเดนเศรษฐศาสตรจะชวย

102 

เสรมการศกษากฎหมายไดคอการพจารณาการไดอยางเสยอยาง (tradeoff) ทสาคญคอความยตธรรมกสงทมราคา หากตองการความยตธรรมมากทสด ราคากจะสงขนไปดวย คนในวงการนตศาสตรคดเรองของตนทนกระบวนการยตธรรมนอย ทงทมความสาคญมาก

เศรษฐศาสตรมเครองมอ 2 อยาง คอการสรางแบบจาลองทางคณตศาสตร ขอดคอทาใหจบแกนของเรองทตองการศกษาไดแมนยา เครองมอทสองคอ การใชขอมลเชงประจกษเขามาชวยทาใหหลดจากกรอบความเชอทเปนอดมการณ เชน จากขอมลจะพบวาอยการไทยฟองแลวจะถกยกฟองไมมาก เมอเทยบกบคดทผเสยหายฟองเอง

เรองทสาม เศรษฐศาสตรหนนเสรมทาใหการใหเหตผลของกฎหมายมความหลากหลายมากยงขน เชน เรองประสทธภาพทสามารถไปอธบายกฎหมายบางเรองได เชน ในกฎหมายทรพยสน การทตองมกรรมสทธในทรพยสนชดเจนทาใหเกดแรงจงใจในการลงทนและเกดประสทธภาพทางเศรษฐกจ และแมกระทงกฎหมายละเมด กมแนวคดเกยวกบประสทธภาพ เชน การทจะตดสนวาฝายใดฝายหนงประมาทเลนเลอหรอไม วธการทางเศรษฐศาสตรดวา ตนทนของฝายละเมดในการปองกนความเสยหายมากหรอนอยเพยงใด ถาตนทนของการปองกนไมสง แตไมไดปองกนแลวทาใหเกดความเสยหาย ซงมตนทนสง กถอวาเปนการประมาทเลนเลอ นกกฎหมายอเมรกาเรยกวา Hand rule สวนหลกการในกรณความรบผดโดยเดดขาดหรอ strict liability คอผกอความเสยหายมตนทนตาทสดในการปองกนไมใหเกดความเสยหาย ถาไมปองกนกฎหมายจะกาหนดใหตองรบผดโดยเดดขาด

ขอยกตวอยางแนวคดทางเศรษฐศาสตรทนามาใชเรองประสทธภาพและความยตธรรม เชน กรณแรกเรองการทนาทวมอยธยา ถาปลอยใหนาทวมกรงเทพฯ กบนาทวมอยธยา แนนอนวาการทนาทวมกรงเทพฯ โดยเฉพาะในตวเมองชนในทเปนศนยกลางทางเศรษฐกจ จะมความเสยหายทางเศรษฐกจมากกวาแนนอน จงสมควรใหนาทวมอยธยาตามหลกประสทธภาพ แตคนกรงเทพฯ กตองหาทางชดเชยคนอยธยาทางใดทางหนง หากมองวาคนกรงเทพฯ ซอสทธในการอยโดยนาไมทวมจากคนอยธยา กจะตองเกบภาษนาทวมกบคนกรงเทพฯ แลวไปจายชดเชยคนอยธยาตามหลกความเปนธรรม

กรณยตธรรมทางอาญา คาถามคอทางกฎหมายมวธคดอยางไรวาการกระทาใดเปนความผด โดยเฉพาะการกระทาทเปนการละเมดตอสวนตวบางอยาง เชน หมนประมาท ทาไมจงเปนความผดอาญาดวย และมความผดแลวกาหนดโทษอยางไร รไดอยางไรวาสองฐานความผดจะกาหนดโทษหนกเบาตางกนอยางไร ประเดนเหลานลวนยากทจะอธบายดวยหลกนตศาสตรลวนๆ ซงเศรษฐศาสตรสามารถชวยใหแกแงมมการอธบายใหมๆ ได

การกาหนดโทษอาญาของไทยปจจบนนเปนแบบใครทาผดโทษหนกกลงโทษหนก ใครทาผดเบากลงโทษเบา แตถาไปดอตราการจบผกระทาความผดไดพบวานอยมาก หากทางกฎหมายคดเรองการลงโทษเพอปองปรามเพอไมใหเกดการกระทาความผด แตไมไดมองถงวาการจบตวผกระทา

103 

ความผดมาลงโทษไดมอตราตามาก การปองปรามกจะไมไดผล ขณะทเศรษฐศาสตรมองวา ในกรณดงกลาว ตองลงโทษใหหนกขน เพราะตองเผอกรณทจบไมไดดวย

ดร. ศพฤกฒ ถาวรยตการต อาจารยคณะเศรษฐศาสตร มหาวทยาลยธรรมศาสตร

กฎหมายกบเศรษฐศาสตรเปนเหมอนใบไมสองใบจากใบไมหลายๆ ใบทสามารถพาเราไปสเปาหมายได แมเปาหมายของเศรษฐศาสตร คอดานประสทธภาพ นตศาสตรเปาหมายคอ ความยตธรรม บางททงสองอยางอาจขดแยงกนแตความจรงแลวไมไดขดแยงกน เปนเพยงแตจะทาใหไปสเปาหมายเดยวกนไดอยางไร ในตางประเทศนน ผทสนใจนตเศรษฐศาสตรจะเปนนกนตศาสตรทจะสนใจเศรษฐศาสตรมาก แตกลบกนในประเทศไทยจะเปนนกเศรษฐศาสตรจะสนใจนตศาสตร

กฎหมายตองสอดคลองกบสถานะของรฐนน คอหากรฐตองการเศรษฐกจแบบทนนยม กฎหมายทตองมากอนคอ กรรมสทธ สญญาและละเมด โดยรฐจะเขยนและบงคบใชกฎหมายเหลาน แตกฎหมายอนๆ รฐจะไมเขามายง แลวปลอยใหระบบเศรษฐกจทางานไป แตถาระบเศรษฐกจเปลยน เชน เปนคอมมวนสต เพอจะใหบรรลเปาหมายกตองไมใหมทรพยสนสวนตว เจาหนาทรฐกตองมาดาเนนการตามกฎหมาย ดงนน พฤตกรรมของคนในสงคมกจะสอดคลองกบกฎหมายทออกใช แตปญหาจานวนมากอยทการบงคบใชกฎหมายทมอยไมสามารถบงคบใชจงเกดความขดแยง นอกจากน กฎหมายจานวนมากยงไมมความจาเปน เชน กฎหมายเกยวกบการทวงหนไมเปนธรรมไมจาตองม เนองจากสามารถใชกฎหมายทมอยได

เรองประสทธภาพของความยตธรรม หากชามากกจะทาใหเกดตนทนในระบบยตธรรมเพมขน อกทงระบบยตธรรมไมใชปญหาทจะตอบปญหาทกอยาง เชน หากขบรถทบเทาญาตตนเองจาเปนตองเปนคดความหรอไม

นายศรชย วฒนโยธน ผพพากษาหวหนาคณะในศาลฎกา

หลายครงกฎหมายเกดกอนเศรษฐศาสตรแตบางครงกฎหมายกเกดหลงเศรษฐศาสตร เชน การผลตสนคา การตงโรงงาน กฎหมายตองออกมาหามการตงโรงงาน หรอการจางแรงงาน กฎหมายกตองออกมากาหนดอตราคาจาง ชวโมงทางาน เปนสงทกฎหมายออกมาเพอบงคบกบเศรษฐศาสตร แตกฎหมายไทยมความแปลกคอ คาจางขนตาออกมาเพอใชกบกรรมกร แตขาราชการบางคนคาจางตากวาคาจางขนตาเสยอก เชน เสมยนศาล

ความยตธรรมเปนสงทจบตองไมไดและเปลยนไปตามยคสมย เชน การทาสญญาเมอมการแสดงเจตนาทาสญญากนกตองผกพน แตภายหลงเรามามองทคสญญาฐานะไมเทากน เชน ธนาคารผใหกมอานาจตอรองมากกวาผขอก จงตองออกกฎหมายออกมาเปนกฎหมายขอสญญาซงไมเปนธรรม

104 

ความเปนธรรมคออะไร ความเปนธรรมมความเปนธรรมสวนตวและความเปนธรรมสวนรวม ถาเขาตกลงกนไดเชนน นนคอความเปนธรรมสาหรบเขา แตคนในสงคมใหญมามองแลวบอกวานนตกลงกนไดอยางไรมนไมเปนธรรม เชน การไกลเกลยยอมความของคความไมมใครบงคบเขาใหตองยอมแตเขามองวามนเปนธรรมสาหรบเขา เขาจงยอม โดยอาจจะดเรองเวลาและผลของการตดสนคดซงหากแพคดจะไมไดเลย

ในเรองโทษแตละฐานความผดเอามาจากไหนนน ผมเขาใจวาเอามาจากตางประเทศ ประเทศไหนดเรากเอามา ประเทศไทยเรามองทางเศรษฐศาสตรกมองเฉพาะจดเรามองวากกขงแทนคาปรบมนนอยไป กแกวาตอไปกกขงแทนคาปรบตองเทากบวนละ 200 บาท แตเราไมไดไปแกทงระบบวาโทษปรบทมการกกขงแทนคาปรบนนไดบญญตมาตงแตเมอ 50 ปทแลวเชนกน แตเราไมแกโทษปรบดวย

ในประเทศไทย ผตองคาพพากษาจาคกจะรบราชการอกไมได แตในฝรงเศสเขาจะกาหนดวาเมอผเคยตองคาพพากษาจาคกแลว หากผานไปกป เชน หาป จะไดรบการลางมลทนใหสามารถรบราชการได กรณของประเทศไทยแมแตหนวยงานทางราชการยงไมรบเขาทางาน แลวทางฝายเอกชนจะรบเขาทางานไดอยางไร ราชการตองเปนตวอยางรบผเคยตองโทษ เพอใหผเคยตองโทษสามารถอยในสงคมได นายวฒชย หรจตตววฒน รองประธานศาลอทธรณ ภาค 1

ความยตธรรมเปนเรองนามธรรม เชน การลงโทษปรบ ศาลลงโทษเทากนทกคนไมวาคนรวยคนจน ซงกแลวแตความคดเหนวาเปนธรรมหรอไม ศาลไมใชกฎหมายและศาลตองปฎบตตามกฎหมาย หากกฎหมายบญญตใหปรบเทาใด ศาลกตองทาตาม ศาลไมอาจลวงละเมดกฎหมาย ดงนน ตองไปดในขนตอนของการบญญตกฎหมายดวย

การลงโทษปรบ ประเทศแถบสแกนดเนเวยมการกาหนดโทษปรบตามรายได (day fines) คอ กาหนดวาความผดอยางนปรบ 10 วน จาก 10 วน จะมาคานวณหารายไดตอวน ซงจะเปนการบงคบใชโทษปรบอยางเปนธรรม

ประเดนเรองโทษจาคกกบโทษปรบเทยบอยางไร ในประเทศไทยโทษปรบกบโทษจาคกเปรยบเทยบกนไมได เพราะเราเนนโทษจาคกเปนหลก เชน ในความผดฐานขบรถบรรทกเกนนาหนกบนถนน ทาถนนเสยหายมาก แตโทษปรบเพยง 10,000 บาท ซงศาลพพากษาปรบเพยงเทานประชาชนกตอวาศาล เทากบศาลตองพพากษาจาคกคนขบรถแมคนขบรถจะเปนเพยงปลายเหตไมใชเจาของรถ

ประเดนเรองการลงโทษ การลงโทษจะเนนการไดสดสวนกบการกระทาความผด การลงโทษแมเพอมงปองปรามกจะเกนสดสวนไมได นอกจากน การลงโทษสถานหนกกไมไดผลในการปองปราม

105 

เสมอไป เชน พระราชบญญตยาเสพตด เปนกฎหมายทกาหนดโทษสถานหนกเพอปองปรามแตกไมไดผล

นายมารค เจรญวงศ อยการประจากรม สานกงานอยการฝายพฒนากฎหมาย สานกวชาการ

นกนตศาสตรมองเพยงเรองความเปนธรรม ไมไดมองดานประสทธภาพนกแตคดวาในเรองประสทธภาพ การเทยบในเชงเศรษฐศาสตรควรทาอยางระมดระวง จะนาเอาสถตทพนกงานอยการไทยสงฟองแลวศาลยกฟอง ไปเทยบกบประเทศญปนตองระวง เพราะมขอเทจจรงและมตทตางกน และประเทศไทยเปนเพยงไมกประเทศทมความผดตอสวนตวและความผดตอรฐ

ปจจบนทางอยการออกระเบยบใหพนกงานอยการตองไกลเกลยในคดความผดอนยอมความได ซงทางตารวจกมการไกลเกลย ทางศาลกม เมอเรามข นตอน 10 ขนตอนอยแลวยงมการกาหนดกระบวนการพวงขางมาอก 3 ขนตอน จงเกดความยตธรรมทลาชาขน สดทายประชาชนจะไดรบประโยชนหรอไม คอประเดนเรองประสทธภาพซงนกกฎหมายเราไมไดมองกน นางสาวอญญภลกษณ รกขตธรรม อยการประจากรม สานกงานอยการพเศษฝายคดอาญา

ในประเทศไทย พนกงานอยการมอานาจใชดลพนจฟองหรอไมฟองไดแตกไมไดรบความคมครองในการใชดลพนจตรงน บอยครงทอยการถกฟองดวยประมวลกฎหมายอาญามาตรา 157 ฐานปฏบตหนาทโดยไมชอบ ซงตางจากศาล กฎหมายไทยบางครงกมความไมยตธรรมแฝงอย เชน คดทเดกผหญงทชกชวนผชายไปมเพศสมพนธ กฎหมายกจะคมครองเดกผหญงมากกวา

เหนดวยวาประเทศไทยใชโทษจาคกเปนหลกและมกฎหมายบงคบศาลมากเกนไป เคยเขาไปในเรอนจา พบนกโทษนงวางๆ ไมไดทาอะไร เมอพนโทษออกมากไมมงานทา ออกมากเปนคนไรคาและเปนโทษแกสงคม ในการวจยตอไปควรดวาการจาคกทาใหเกดความสญเสยทางเศรษฐกจอยางไร คณวรลกษณ จนะดษฐ คณะกรรมการกลนกรองกฎหมาย สภาทนายความ สถตทมาจากการสมตวอยาง ควรแนใจวาครอบคลมประชาชนทงประเทศดวย นอกจากน ในเรองการไกลเกลยภาคบงคบ หากผเสยหายเปนชาวบานแตผกอความเสยหายเปนผมอทธพล การไกลเกลยภาคบงคบจะเปนอยางไรควรพจารณาดวย

107

ภาคผนวกท 2 มมมองของนกกฎหมายตอนตเศรษฐศาสตร

ดร. ธรรมนญ พทยาภรณ*

1. ความเปนมาของนตเศรษฐศาสตร

นตศาสตรและเศรษฐศาสตรตางกเปนศาสตรทมการศกษาและพฒนาในแนวทางของตนเองแยกตางหากจากกน ในประเทศสหรฐอเมรกามการนาหลกการในทางเศรษฐศาสตรไปใชกบกฎหมายในกรณทเปนกฎหมายเกยวกบเศรษฐกจ เชน กฎหมายปองกนการผกขาดทางการคา และกฎหมายภาษอากร ในป ค.ศ.1960 และ 1961 Ronald H. Coase1 อาจารยสอนเศรษฐศาสตรทมหาวทยาลยชคาโกและ Guido Calabresi2 อาจารยสอนกฎหมายทมหาวทยาลยเยล นาเสนอแนวความคดในการนาหลกการในทางเศรษฐศาสตรไปใชกบกฎหมายทไมใชกฎหมายเกยวกบเศรษฐกจโดยตรง คอกฎหมายละเมดและกฎหมายเกยวกบการรบกวนสทธของผอนในทดนขางเคยง แนวคดดงกลาวเปนจดเรมตนทสาคญของนตเศรษฐศาสตรในยคใหมและมผลตอการนาหลกการในทางเศรษฐศาสตรไปใชกบกฎหมายพนฐานทไมใชกฎหมายเกยวกบเศรษฐกจโดยตรงในชวงเวลาตอมา ไดแก กฎหมายรฐธรรมนญ กฎหมายทรพยสน กฎหมายสญญา กฎหมายครอบครว กฎหมายอาญา กฎหมายทรพยสนทางปญญา กฎหมายวธพจารณาความแพง และกฎหมายวธพจารณาความอาญา เปนตน นอกจากนน ยงมการนาแนวคดดงกลาวไปใชกบระบบกระบวนการยตธรรมดวย ในประเทศสหรฐอเมรกามผเรยกแนวคดดงกลาววา Law and Economics หรอ Economic Analysis of Law สาหรบในประเทศไทยมผเรยกแนวคดดงกลาวแตกตางกนออกไปโดยเรยกวา กฎหมายกบเศรษฐศาสตร การวเคราะหกฎหมายโดยใชหลกการในทางเศรษฐศาสตร การศกษากฎหมายในเชงเศรษฐศาสตรประยกต หรอนตเศรษฐศาสตร

* ผพพากษาหวหนาศาลประจาสานกประธานศาลฎกา ทางานทสถาบนวจยรพพฒนศกด สานกงานศาลยตธรรม น.บ. (มหาวทยาลยธรรมศาสตร) น.ม. (จฬาลงกรณมหาวทยาลย) เนตบณฑตไทย LLM. (Yale) (Asia Foundation) LLM. & J.S.D. (Columbia) (Fulbright); งานวจยนเปนความเหนของผเขยนในฐานะนกกฎหมายทมตอนตเศรษฐศาสตรในประเดนทสาคญบางประเดนโดยมวตถประสงคทจะนาเสนอขอมลเบองตนของแนวคดดงกลาวตอนกกฎหมายทมไดมพนฐานในเรองดงกลาว จงใชศพทเทคนคเทาทมความจาเปน 1 Ronald H. Coase, The Problem of Social Cost, 3 J. Law & Econ. 1 (1960); ไดรบรางวลโนเบลสาขาเศรษฐศาสตรในปค.ศ. 1991 2 Guido Calabresi, Some Thoughts on Risk Distribution and the Law of Torts, 70 Yale L.J. 499(1961); ผเขยนศกษาแนวคดนตเศรษฐศาสตรกบ Guido Calabresi ท Yale Law School กอนททานไดรบแตงตงเปนผพพากษา ศาลอทธรณภาค 2 ในป ค.ศ. 1994

108

ปจจบนมการเผยแพรแนวคดดงกลาวมากขนในประเทศสหรฐอเมรกา3 มหาวทยาลยทสอนกฎหมายบางแหง เชน Yale Law School, University of Chicago Law School, George Mason University School of Law และ Vanderbilt University Law School เปนตน นาแนวคดดงกลาวไปใชในการสอน โดยจดวาแนวคดดงกลาวเปนสานกทางความคด (A School of Thought) หนงในสานกทางความคดตางๆ ในทางวชาการ การสอนแนวคดดงกลาวมทงทจดเปนวชากฎหมายและเศรษฐศาสตรโดยเฉพาะ และเปนกรณทมการนาแนวคดดงกลาวไปสอดแทรกในการสอนวชากฎหมายตางๆ เชน กฎหมายละเมด กฎหมายสญญา กฎหมายทรพยสน กฎหมายบรษท กฎหมายปองกนการผกขาดทางการคา ฯลฯ นอกจาก Ronald H. Coase และ Guido Calabresi ซงถอวาเปนผกอตงแนวคดนตเศรษฐศาสตรในยคใหมแลวยงมนกวชาการอกหลายทานทมบทบาทสาคญในการพฒนาแนวคดดงกลาว ไดแก Gary Becker, Richard A. Posner, Frank Easterbrook, Henry Manne, William Landes, A. Mitchell Polinsky เปนตน อาจารยทสอนแนวคดนตเศรษฐศาสตรในมหาวทยาลยบางทานไดรบแตงตงใหเปนผพพากษาในเวลาตอมา บคคลเหลานมบทบาทอยางมากตอการนาแนวคดดงกลาวไปใชในการพจารณาพพากษาคดในประเทศสหรฐอเมรกา

ผเขยนเหนวา แนวคดดงกลาวพฒนาไดมากในประเทศสหรฐอเมรกาสวนหนงสบเนองมาจากการทระบบการศกษากฎหมายในประเทศสหรฐอเมรกากาหนดใหนกศกษาทจะเขาเรยนกฎหมายตองจบการศกษาในระดบปรญญาตรสาขาอนมากอน4 เชน เศรษฐศาสตร รฐศาสตร หรออกษรศาสตร เปนตน ดงนนจงมนกศกษากฎหมายจานวนมากทมพนฐานความรเศรษฐศาสตรดวย ในขณะทนกศกษากฎหมายในประเทศองกฤษ ประเทศในภาคพนยโรปหลายประเทศ ประเทศญปน และประเทศไทย โดยทวไปไมจาเปนตองจบการศกษาระดบปรญญาตรสาขาอนมากอนทจะเขาเรยนกฎหมาย5

2. แนวคดพนฐานของนตเศรษฐศาสตรและการนาแนวคดนตเศรษฐศาสตรไปปรบใช

กบกฎหมาย แนวคดพนฐานของนตเศรษฐศาสตรทสาคญประการหนง6 คอแนวคดทมองวาควรนากฎหมายไปใชเปนเครองมอททาใหการจดสรรทรพยากรในสงคมเปนไปอยางมประสทธภาพมากทสด ตวอยางเชน ในกรณทผผลตรถยนตสามารถจะตดตงเขมขดนรภยในรถยนตทผลตเพอลดความเสยหายจากอบตเหต โดยมตนทนหรอคาใชจายทตากวาความเสยหายทจะเกดขน

3 ปจจบนมการเผยแพรแนวคดนตเศรษฐศาสตรในหลายประเทศ เชน ประเทศองกฤษ ประเทศในภาคพนยโรป และประเทศญปน 4 หลกสตร Juris Doctor (J.D.) 5 การศกษากฎหมายในระดบปรญญาตรในมหาวทยาลยหลายแหงเรยกวาหลกสตร Bachelor of Laws (LL.B.) 6 โปรดดเชงอรรถ*

109

จากอบตเหตเปนอยางมาก การนากฎหมายไปใชเปนเครองมอในการสรางแรงจงใจใหผผลตรถยนตตดตงเขมขดนรภยในรถยนตทผลตจะทาใหมการปองกนไมใหเกดความเสยหายจานวนมากโดยเสยคาใชจายนอยกวาความเสยหายดงกลาว วธการดงกลาวเปนวธการจดสรรทรพยากรในสงคมทมประสทธภาพมากทสด

ตวอยางในอกกรณหนงคอ กรณทเกดเหตเรอชนทาเรอเกดความเสยหายหลายครง หากทางทาเรอสามารถทจะตดตงอปกรณปองกนความเสยหายททาเรอโดยเสยคาใชจายนอยกวาททางเจาของเรอจะตองตดตงอปกรณปองกนความเสยหายในเรอทกลา ควรบญญตกฎหมายสรางแรงจงใจใหทางทาเรอเปนผตดตงอปกรณดงกลาวเนองจากทางทาเรอเปนผทสามารถปองกนความเสยหายโดยเสยคาใชจายนอยทสด วธการดงกลาวเปนการจดสรรทรพยากรในสงคมทมประสทธภาพมากทสด

เมอมการนาแนวคดดงกลาวไปปรบใชกบกฎหมายในแตละเรองจะมรายละเอยดทแตกตางกนออกไป ในขณะนนกนตเศรษฐศาสตรพยายามนาแนวคดดงกลาวไปปรบใชกบกฎหมายหลายเรอง โดยในกฎหมายแตละเรองกมการปรบใชแนวคดดงกลาวกบสวนตางๆ ของกฎหมายในเรองนนดวย ตวอยางเชน กรณนาไปใชกบกฎหมายสญญากจะนาไปปรบใชในสวนทเปน สทธ หนาท และความรบผดของคสญญา ขอสนนษฐานตามกฎหมาย การกาหนดคาเสยหาย ฯลฯ 3. การนาแนวคดนตเศรษฐศาสตรไปใชในระบบกฎหมายของประเทศสหรฐอเมรกา

เมอนกนตเศรษฐศาสตรนาแนวคดดงกลาวไปใชวเคราะหกฎหมายแลวกจะเสนอแนวทางในการบญญตกฎหมาย การใชและการตความกฎหมาย และการพพากษาคด เพอใหบรรลเปาหมายตามทกลาวถงในหวขอ 2. ในขณะนนอกจากจะมการศกษาวจย การสอน และการเผยแพรแนวคดดงกลาวแลว ในประเทศสหรฐอเมรกามการแตงตงนกนตเศรษฐศาสตรใหมสวนรวมในการบญญตกฎหมาย หรอแตงตงใหเปนผพพากษา7ดวย ดงนน แนวโนมในการนาแนวคดนตเศรษฐศาสตรไปใชกบกฎหมายและคาพพากษาในประเทศสหรฐอเมรกาจงมเพมมากขน

อนง แมวาแนวคดนตเศรษฐศาสตรจะมการเผยแพรและมการนาไปใชมากขนแตกยงมการโตแยงจากนกวชาการจานวนหนง8

7 ตวอยางเชน ผพพากษา Guido Calabresi และผพพากษา Frank Easterbrook เปนตน 8 ตวอยางเชน Arthur Allen Leff, James M. Buchanan, Duncan Kennedy, และสานกทางความคด Critical Legal Studies เปนตน

110

4. การนาแนวคดนตเศรษฐศาสตรไปใชในระบบกฎหมายไทย ขณะนแนวคดนตเศรษฐศาสตรยงไมแพรหลายในประเทศไทยมากนก เมอศกษาจากประสบการณของประเทศสหรฐอเมรกาจะเหนไดวาการพฒนาแนวคดนตเศรษฐศาสตรนนตองใชระยะเวลาหลายสบปจงกาวมาถงจดทเปนอยเชนทกวนน แมแตในปจจบนแนวคดดงกลาวกยงมไดเปนแนวคดทไดรบการยอมรบในสาขานตศาสตรในวงกวางจนถอวาเปนแนวคดทเปนกระแสหลกในประเทศสหรฐอเมรกา การศกษาความเปนมาและปญหาในการนาแนวคดดงกลาวไปใชในประเทศสหรฐอเมรกาและในประเทศอนจะเปนประโยชนอยางยงตอการนาแนวคดดงกลาวไปปรบใชกบประเทศไทย ทงในแงเนอหาของแนวคดดงกลาวและในแงของกระบวนการในการนาไปปรบใช

ในการนาแนวคดนตเศรษฐศาสตรไปใชในระบบกฎหมายไทยอาจมประเดนปญหาทยกขนพจารณาไดหลายประเดน ในทนจะกลาวถงประเดนทสาคญดงน

4.1 ความเปนธรรม

ประเดนทอาจมการหยบยกขนพจารณาทสาคญประการหนงคอ หากมการนาแนวคดนตเศรษฐศาสตรไปใชกบกฎหมายไทยในการบญญตกฎหมาย การใชและตความกฎหมาย และการพพากษาคด นอกเหนอจากเหตผลในแงประสทธภาพแลวจาเปนตองคานงถงเหตผลในแง ความเปนธรรมดวยหรอไม หากยงคงถอวาความเปนธรรมเปนปจจยอกประการหนงทตองคานงถง ปญหาประเดนตอมาคอ เหตผลในเรองใดจะถอมความสาคญมากกวา

ในกรณทในทางนตเศรษฐศาสตรกาหนดความหมายของคาวา “ความเปนธรรม” วาหมายถง ประโยชนสงสดทสงคมจะไดรบ นาจะเกดปญหาการยอมรบในทางนตศาสตรได ทงนเพราะ ในทางนตศาสตรของไทยมขอถกเถยงเกยวกบความหมายของคาวา “ความเปนธรรม” อยมาก นกกฎหมายทเหนดวยกบแนวคดของสานกกฎหมายธรรมชาต (Natural Law School of Thought) จะไมเหนดวยกบการกาหนดความหมายของคาวา “ความเปนธรรม” ตามแนวคดนตเศรษฐศาสตรดงกลาว

4.2 วตถประสงคของกฎหมาย

ปญหาทสาคญอกประการหนงในการนาแนวคดนตเศรษฐศาสตรไปใชในระบบกฎหมายไทยคอ ประสทธภาพเปนวตถประสงคเพยงประการเดยวในการบญญตกฎหมายหรอไม หากประสทธภาพเปนเพยงหนงในวตถประสงคหลายอยางทตองคานงถงในการออกกฎหมายเทานน การใหความสาคญกบวตถประสงคตางๆ จะมนาหนกแตกตางกนหรอไมเพยงใด

111

4.3 การสรางแรงจงใจ

ปญหาประการตอมาคอ แนวคดนตเศรษฐศาสตรมองวาการทกฎหมายสรางแรงจงใจใหคนใชเหตผลเลอกทจะปฏบตหรอไมปฏบตในเรองตางๆ นน จะสามารถใชไดกบพฤตกรรมของคนในทกกรณหรอไม เนองจากในหลายกรณคนตดสนใจกระทาสงตางๆ โดยใชอารมณ หรอในหลายกรณคนกระทาหรอไมกระทาสงหนงสงใดเพราะความประมาทเลนเลอ หรอเพราะผลจากการเสพยาเสพตดหรอดมสรา ทาใหการตดสนใจมไดเกดจากการใชเหตผลไตรตรองถงผลทจะไดรบ หากมองวาแรงจงใจทกฎหมายสรางขนจะไดผลกบคนจานวนมากแมไมครอบคลมทกกรณกยงมประโยชนทจะใชวธนอยด หากเปนเชนนนกควรทจะตองศกษาถงสดสวนของกรณทใชแรงจงใจไดกบกรณทใชแรงจงใจไมไดดวย รวมทงการอดชองวางหรอนาวธการอนมาชวยรองรบในกรณทแรงจงใจไมสามารถใชได

4.4 การประเมนผล

ปญหาทอาจมผหยบยกอกขอหนงคอ ปญหาวาแนวคดดงกลาวใชไดผลในสภาพความเปนจรงหรอไม การนาแนวคดดงกลาวไปใชโดยคาดหมายวาจะเกดผลดตอสงคมนน หากสามารถประเมนผลกจะทาไหผทเกยวของมความเชอมนไดมากขน

5. ขอเสนอแนะ การนาแนวคดนตเศรษฐศาสตรไปใชในระบบกฎหมายไทยอาจประสบปญหาตามทกลาวถงในหวขอ 4. หากนกนตเศรษฐศาสตรยดหลกการทถอปจจยในเรองประสทธภาพเพยงประการเดยวหรอใหความสาคญกบปจจยในเรองประสทธภาพมากกวาปจจยอนๆ ไมวาแนวคดดงกลาวจะถกตองหรอไมกตามจะเกดปญหาการไมไดรบการยอมรบจากนกนตศาสตรจานวนมาก ในทางกลบกนหากนกนตศาสตรไมเหนดวยกบแนวคดนตเศรษฐศาสตรในบางเรองแลวปฏเสธทจะรบฟงเหตผลในเชงเศรษฐศาสตรทงหมดกจะเปนการเสยโอกาสทจะนาความรในเชงเศรษฐศาสตรไปใชใหเกดประโยชนในการพฒนากฎหมาย

ผเขยนเหนวา การปฏเสธทจะนาแนวคดในทางเศรษฐศาสตรไปใชประกอบการพจารณาในการพฒนากฎหมายในประเทศไทยโดยสนเชงจะทาใหการพฒนากฎหมายขาดขอมลทครบถวน การนาความรจากศาสตรตางๆ ไปใชในการพฒนากฎหมายในลกษณะของสหวทยาการจะชวยใหการพฒนากฎหมายมมมมองทหลากหลายมากขน ดงเชนกรณทมการนาความรวทยาศาสตรในการตรวจพสจน DNA ไปชวยในการหาขอเทจจรงของคดกชวยใหกระบวนการยตธรรมสามารถทาหนาทไดดยงขนอยางมาก ดงนน ในการพฒนากฎหมายหากสามารถนาความรจากศาสตรตางๆ เหลานนมาใชอยางเหมาะสมกจะเกดประโยชนตอสงคมมากยงขน