economía e soc do xix
TRANSCRIPT
HISTORIA DE ESPAÑAHISTORIA DE ESPAÑA
ECONOMÍA E SOCIEDADE NA ECONOMÍA E SOCIEDADE NA ESPAÑA LIBERAL (1808-1931)ESPAÑA LIBERAL (1808-1931)
1. ECONOMÍA:1. ECONOMÍA: ATRASO E ATRASO E DESENVOLVEMENTODESENVOLVEMENTO
A) DIFICULTADES E LIMITACIÓNSA) DIFICULTADES E LIMITACIÓNSEn España o proceso de renovación económica no S. XIX e inicios En España o proceso de renovación económica no S. XIX e inicios do XX foi moi débil. Factores:do XX foi moi débil. Factores:
Obstáculos físicos e naturaisObstáculos físicos e naturais (relevo, ríos non navegables…) (relevo, ríos non navegables…) dificulta explotación recursos e comunicacións. dificulta explotación recursos e comunicacións. Escasas transformacións nos sistemas agrariosEscasas transformacións nos sistemas agrarios mantemento agricultura traicional por mentalidade conservadora de mantemento agricultura traicional por mentalidade conservadora de propietarios.propietarios. Baixa capacidade de consumoBaixa capacidade de consumo por baixos por baixos ingresos de familias ingresos de familias campesiñas campesiñas baixo nivel demanda baixo nivel demanda baixo nivel de produción. baixo nivel de produción. Baixa competitividade dos produtos españoisBaixa competitividade dos produtos españois por alto custo por alto custo de produción de produción necesidade de proteccionismo. necesidade de proteccionismo. Escaseza de capitaisEscaseza de capitais nos sectores produtivos: os capitalistas nos sectores produtivos: os capitalistas españois dirixíronse hacia investimentos especuladores (terras, españois dirixíronse hacia investimentos especuladores (terras, inmuebles) inmuebles) dominio dos sectores productivos por investidores dominio dos sectores productivos por investidores estranxeiros.estranxeiros. Mentalidade dos capitalistas españoisMentalidade dos capitalistas españois = beneficios rápidos en = beneficios rápidos en lugar de innovar e ser competitivos.lugar de innovar e ser competitivos.
B) FASES DO DESENVOLVEMENTO ECONÓMICO.B) FASES DO DESENVOLVEMENTO ECONÓMICO.- 3 grandes periodos:3 grandes periodos:
Inicios da industrialización (1830-1870):Inicios da industrialización (1830-1870): trazos: trazos:
- Reforma agraria liberal (desamortizacións).- Reforma agraria liberal (desamortizacións).
- Inicio rede ferroviaria (lei ferrocarrís, 1855).- Inicio rede ferroviaria (lei ferrocarrís, 1855).
- Inicio sistema bancario e financeiro (Banco de España).- Inicio sistema bancario e financeiro (Banco de España).
Ralentización e estancamento (1870-1890):Ralentización e estancamento (1870-1890): trazos: trazos:
- Estancamento industrialización.- Estancamento industrialización.
- Caída prezos agrícolas.- Caída prezos agrícolas.
- Principais focos industrias: Cataluña e P.Vasco.- Principais focos industrias: Cataluña e P.Vasco.
Crecemento xeral pero Crecemento xeral pero desigual (1890-1923):desigual (1890-1923):
- Proteccionismo.- Proteccionismo.
- Incremento exportacións.- Incremento exportacións.
- Crecemento urbano.- Crecemento urbano.
- Fundación grandes bancos.- Fundación grandes bancos.
- Diversificación industrial- Diversificación industrial
- Desenvolvemento desigual: - Desenvolvemento desigual: industrialización da periferia industrialización da periferia einterior atrasado.einterior atrasado.
C) PRINCIPAIS ACTIVIDADES ECONÓMICASC) PRINCIPAIS ACTIVIDADES ECONÓMICAS
€ € AgriculturaAgricultura
- Para a burguesía liberal o único modo de conseguir maior Para a burguesía liberal o único modo de conseguir maior desenvolvemento agrícola era a reforma agraria desenvolvemento agrícola era a reforma agraria terra = ben terra = ben libre, privado e individual.libre, privado e individual.
- Era preciso acabar con elementos do Antigo Réxime: Era preciso acabar con elementos do Antigo Réxime:
☹ ☹ Réxime señorial Réxime señorial ☹ Morgados.☹ Morgados.☹ ☹ Terras eclesiásticas e comunais.Terras eclesiásticas e comunais. ☹ Dezmos.☹ Dezmos.
☹ ☹ Autorizar liberdade de cultivos e compravenda de terras.Autorizar liberdade de cultivos e compravenda de terras.
- - Reforma agraria foi iniciada polas Cortes de Cádiz e as leis do Reforma agraria foi iniciada polas Cortes de Cádiz e as leis do Trienio Liberal Trienio Liberal interrupción na década ominosa e continuación a interrupción na década ominosa e continuación a partir de 1833 (morte FVII) partir de 1833 (morte FVII) desamortizacións (= posta en venta desamortizacións (= posta en venta de bens de mans mortas eclesiásticas e terras comunais dos de bens de mans mortas eclesiásticas e terras comunais dos concellos) defendida por progresistas e rexeitada por absolutistas e concellos) defendida por progresistas e rexeitada por absolutistas e moderados.moderados.
Etapas da desamortización:Etapas da desamortización:
♖ ♖ Cortes de CádizCortes de Cádiz:: Decreto 1813Decreto 1813 bens dos afrancesados, bens dos afrancesados, ordes militares, conventos de menos de 12 monxes e algunhas ordes militares, conventos de menos de 12 monxes e algunhas terras de coroa e concellos terras de coroa e concellos paralización por restauración paralización por restauración absolutistas.absolutistas.
♖ ♖ Reinado Sabela II: Reinado Sabela II: transformación do réxime de propiedade transformación do réxime de propiedade desamortizacións. Destacan 3:desamortizacións. Destacan 3:
a) Mendizábal (1835-1836): a) Mendizábal (1835-1836):
- Carácter: desamortización eclesiástica (clero regular) - Carácter: desamortización eclesiástica (clero regular) - Bens afectados: supresión conventos e posta en venta terras - Bens afectados: supresión conventos e posta en venta terras
(excepción auxilio social).(excepción auxilio social).
- Obxetivos: reformar réxime propiedade (crear clase - Obxetivos: reformar réxime propiedade (crear clase pequenos propietarios), obter recursos para Estado (guerra pequenos propietarios), obter recursos para Estado (guerra carlista), reducir a débeda pública e ampliar adeptos a Sabela II carlista), reducir a débeda pública e ampliar adeptos a Sabela II entre os compradores.entre os compradores.
b) Espartero (1841):b) Espartero (1841):
- Carácter: desamortización - Carácter: desamortización eclesiástica (clero secular).eclesiástica (clero secular).
- Bens: inmuebles e terras das - Bens: inmuebles e terras das parroquias rurais e urbanas.parroquias rurais e urbanas.
- Resultado: paralización do - Resultado: paralización do proceso polos moderados proceso polos moderados Concordato de 1851 Concordato de 1851 Igrexa Igrexa aceptaba ventas xa realizadas a aceptaba ventas xa realizadas a cambio de sostemento ec.cambio de sostemento ec.
c) Madoz (1855):c) Madoz (1855):- Carácter: desamortización civil - Carácter: desamortización civil
(Estado).(Estado).- - Bens: resto das propeiedades Bens: resto das propeiedades
eclesiáticas, propiedades do eclesiáticas, propiedades do estado e sobre todo dos concellos estado e sobre todo dos concellos (benes comunais e propios).(benes comunais e propios).
- Resultados: Resultados: * os compradores foron xentes * os compradores foron xentes con recursos ec con recursos ec patrimonio e patrimonio e prestixio social.prestixio social.* coa privatización aumentou a * coa privatización aumentou a produción pero non se produción pero non se modernizaron os sistemas de modernizaron os sistemas de cultivo.cultivo.* o Estado adquiriu fondos para a * o Estado adquiriu fondos para a construción do ferrocarrilconstrución do ferrocarril* consecuencias sociais moi * consecuencias sociais moi negativas para os máis pobres negativas para os máis pobres (xornaleiros) xa que perderon a (xornaleiros) xa que perderon a súa principal fonte de ingresos súa principal fonte de ingresos permanentepermanente
- Balance global da desamortización:Balance global da desamortización:
✐ ✐ Éxito como medida políticaÉxito como medida política transformación do réxime de transformación do réxime de propiedade e consolidación do réxime liberal.propiedade e consolidación do réxime liberal.
✐ ✐ Fracaso socialFracaso social: ocasión perdida para que o campesiñado : ocasión perdida para que o campesiñado accedera á propiedade da terra accedera á propiedade da terra terras serviron para incrementar terras serviron para incrementar os latifundios.os latifundios.
✐ ✐ Compras de terras na desamortización Compras de terras na desamortización falta de investimentos falta de investimentos na industriana industria escaso nivel industrialización. escaso nivel industrialización.
✐ ✐ Os máis perxudicados foron: Igrexa, concellos e campesiños Os máis perxudicados foron: Igrexa, concellos e campesiños pobres e xornaleirospobres e xornaleiros empeoraron as súas condicións de vida e a empeoraron as súas condicións de vida e a Igrexa perdeu patrimonio artístico e cultural por supresión de Igrexa perdeu patrimonio artístico e cultural por supresión de conventos.conventos.
- En Galiza a desamortización tivo características especiais por En Galiza a desamortización tivo características especiais por pervivencia dos foros (arrendamentos de longa duración), xa que os pervivencia dos foros (arrendamentos de longa duración), xa que os campesiños que pagaban as súas rendas non podían ser campesiños que pagaban as súas rendas non podían ser expulsados da terra. Ademáis a maioría dos montes eran comunais expulsados da terra. Ademáis a maioría dos montes eran comunais (non propiedades dos concellos, senón dos veciños das (non propiedades dos concellos, senón dos veciños das parroquias).parroquias).
- Características da desamortización galega:Características da desamortización galega:
❖ ❖ Se subastaron o dereito a percibir as rendas, non a propiedade Se subastaron o dereito a percibir as rendas, non a propiedade da terra.da terra.
❖❖ Escasa importancia da desamortización de propios por escaso Escasa importancia da desamortización de propios por escaso patrimonio dos concellos galegos.patrimonio dos concellos galegos.
❖ ❖ Os mercadores convertéronse en rendistas sen posibilidade de Os mercadores convertéronse en rendistas sen posibilidade de intervir no proceso de produción intervir no proceso de produción estancamento da produción. estancamento da produción.
❖ ❖ Os campesiños conservaron os seus dereitos (foros) sobre a Os campesiños conservaron os seus dereitos (foros) sobre a terra ata a lei de redención dos foros (1926) terra ata a lei de redención dos foros (1926) os campesiños os campesiños conseguen a propiedade da terra.conseguen a propiedade da terra.
A pesar das desamortizacións a agricultura española permanece estancada A pesar das desamortizacións a agricultura española permanece estancada durante o século XIXdurante o século XIX
Elevados custos de produción e
escasosinvestimentos
Cultivos dominantes:Policultivo de subsistencia e
Monocultivo cereal
Abundante mande obra
Escasa maquinaria
Barbeito
Cultivos extensivos
CaracterísticasAgricultura
S.XIX
Este retraso agrícola Este retraso agrícola proteccionismo e a falta de renovación proteccionismo e a falta de renovación escasos excedentes para a industria.escasos excedentes para a industria.
Desigual evolución da agricultura española entre finais de S.XIX e Desigual evolución da agricultura española entre finais de S.XIX e inicios do XX:inicios do XX:
Zonas especializadas en cultivos destinados ao Zonas especializadas en cultivos destinados ao mercado internacionalmercado internacional introdución de melloras: abonos, introdución de melloras: abonos, avances técnicos e maquinaria. Exemplo: Levante (froitas e avances técnicos e maquinaria. Exemplo: Levante (froitas e hortalizas), Cataluña (Cava), Cornixa cantábrica e parte de hortalizas), Cataluña (Cava), Cornixa cantábrica e parte de Galiza Galiza (gando vacún e leite), Andalucía (aceite de oliva…).(gando vacún e leite), Andalucía (aceite de oliva…).
Zonas de produción estancadaZonas de produción estancada: similar ao Antigo Réxime. : similar ao Antigo Réxime. Exemplo: Galiza (minifundio de subsistencia), Castelas, Exemplo: Galiza (minifundio de subsistencia), Castelas,
Aragón, Extremadura (latifundios extensivos de cereais: trigo, Aragón, Extremadura (latifundios extensivos de cereais: trigo, cebada, centeo…).cebada, centeo…).
- - Por outro lado, o mantemento do campesiñado arrendatario no norte Por outro lado, o mantemento do campesiñado arrendatario no norte (foros) e o aumento de xornaleiros no sur (foros) e o aumento de xornaleiros no sur conflitividade conflitividade agraria agraria reprimida duramente reprimida duramente única solución = emigración. única solución = emigración.
€ € Industria:Industria:- Diversidade territorial:Diversidade territorial:
Cataluña:Cataluña: principal zona industrial principal zona industrial maior diversificación. maior diversificación. Destaca o sector textil, debido á introdución do algodón, á Destaca o sector textil, debido á introdución do algodón, á mecanización do fiado e tecido e o reinvestimento de capitais mecanización do fiado e tecido e o reinvestimento de capitais desenvolvemento doutros sectores: metalurxia, química, industria desenvolvemento doutros sectores: metalurxia, química, industria papeleira…papeleira…
Andalucía e LevanteAndalucía e Levante: : inicio da industrialización na siderurxia e inicio da industrialización na siderurxia e téxtil téxtil fracaso fracaso reorientación hacia o sector agrario. Destacou a reorientación hacia o sector agrario. Destacou a siderurxia en Málaga-Marbella entre 1830 e 1870 siderurxia en Málaga-Marbella entre 1830 e 1870 fracasada por fracasada por elevados custos de produción elevados custos de produción no resistiu competencia do norte no resistiu competencia do norte (PV e Asturias). Tamén riqueza mineira (cobre en Huelva) explotada (PV e Asturias). Tamén riqueza mineira (cobre en Huelva) explotada por empresas estranxeiras.por empresas estranxeiras.
AsturiasAsturias: industria extractiva de carbón (mediados S.XIX) : industria extractiva de carbón (mediados S.XIX) instalación altos fornos e empresas metalúrxicas instalación altos fornos e empresas metalúrxicas dificultades: dificultades: baixa calidade do mineral (carbón) baixa calidade do mineral (carbón) caro non competindo co caro non competindo co inglés inglés proteccionismo. proteccionismo.
País VascoPaís Vasco: industrias relacionadas co mineral de ferro, : industrias relacionadas co mineral de ferro, abundante e de calidade abundante e de calidade exportacións exportacións capitais, que xunto capitais, que xunto coa importación de carbón barato inglés coa importación de carbón barato inglés PV = maior foco PV = maior foco siderúrxico español (finais S.XIX). Destacou tamén a industria siderúrxico español (finais S.XIX). Destacou tamén a industria química e metalurxia de transformación (máquinas e motores) e química e metalurxia de transformación (máquinas e motores) e naval (naval (Astilleros NerviónAstilleros Nervión).).
Galiza:Galiza: industrialización pobre por ruina dos sectores artesáns industrialización pobre por ruina dos sectores artesáns tradicionais (liño, curtidos, pequenas ferrerías). Destaca a tradicionais (liño, curtidos, pequenas ferrerías). Destaca a salgadura de peixe salgadura de peixe xermen de importante industria conserveira xermen de importante industria conserveira (fianis S.XIX) de rápido crecemento. Tamén destacou a construción (fianis S.XIX) de rápido crecemento. Tamén destacou a construción naval (estaleiros en Ferrol e Vigo) ou a produción hidroeléctrica por naval (estaleiros en Ferrol e Vigo) ou a produción hidroeléctrica por abundancia de cursos de auga. Tamén “febre do wolframio” = gran abundancia de cursos de auga. Tamén “febre do wolframio” = gran demanda de mineral de wolframio na Primeira e Segunda Guerra demanda de mineral de wolframio na Primeira e Segunda Guerra Mundial, pero transitoria.Mundial, pero transitoria.
€ € Transporte e comunicaciónsTransporte e comunicacións Ferrocarril: Ferrocarril:
- Introdución en España do Introdución en España do ferrocarril foi tardía ferrocarril foi tardía 1º ferrocarril 1º ferrocarril de pasaxeiros en 1848 de pasaxeiros en 1848 (Barcelona- Mataró)(Barcelona- Mataró)
- Lei de Ferrocarrís (1855) Lei de Ferrocarrís (1855) regulamento da rede, establecía:regulamento da rede, establecía:
Trazado radial = liñas Trazado radial = liñas partían de Madrid ata periferia.partían de Madrid ata periferia.
Construción e explotación Construción e explotación das liñas tanto polo goberno das liñas tanto polo goberno central como por compañías central como por compañías privadas.privadas.
- Para facilitar a construción - Para facilitar a construción subvencións do goberno a subvencións do goberno a inversores privados e permiso inversores privados e permiso importación de maquinaria do importación de maquinaria do estranxeiro. estranxeiro. O capital utilizado O capital utilizado para a financiación foi sobre todo para a financiación foi sobre todo francés (60%)francés (60%)
Dificultades do terreo Dificultades do terreo maior ancho das vías españolas co respecto ao maior ancho das vías españolas co respecto ao resto de Europa resto de Europa problemas de conexión con Europa e gran lentitude problemas de conexión con Europa e gran lentitude (Madrid – Barcelona, 24 horas).(Madrid – Barcelona, 24 horas).
A súa construción foi realizada en A súa construción foi realizada en fasesfases::
a) a) antes de 1855antes de 1855: inicio construción liñas en Barcelona, Madrid e Asturias.: inicio construción liñas en Barcelona, Madrid e Asturias.
b) b) 1855-661855-66: construción principais vías grazas ao apoio estatal e a : construción principais vías grazas ao apoio estatal e a investimentos estranxeiros.investimentos estranxeiros.
c) c) 1867-761867-76: paralización obras.: paralización obras.
d) d) 1877-961877-96: relanzamento da produción por grandes compañías.: relanzamento da produción por grandes compañías.
e) e) 1897-19361897-1936: continúa a construción, pero con lentitude.: continúa a construción, pero con lentitude.
- Papel do ferrocarril en España - Papel do ferrocarril en España discusión entre historiadores discusión entre historiadores 2 posturas2 posturas::
PositivaPositiva: para uns, permitiu a comunicación interior e o transporte de : para uns, permitiu a comunicación interior e o transporte de mercadorías.mercadorías.
NegativaNegativa: para outros, resultados pobres debido á mala política estatal, : para outros, resultados pobres debido á mala política estatal, xa que permitiu a importación de material ferroviario xa que permitiu a importación de material ferroviario efectos negativos efectos negativos para a siderurxia española.para a siderurxia española.
Ferrocarriles en 1880
Estradas:Estradas:
- Malas condicións no S.XIX xunto a sistemas de transporte lentos e - Malas condicións no S.XIX xunto a sistemas de transporte lentos e inseguros. Dende inicios do S.XX comenzarona a circular inseguros. Dende inicios do S.XX comenzarona a circular automóbiles.automóbiles.
- O Estado foi construíndo a rede ao longo do S.XIX de forma lenta.- O Estado foi construíndo a rede ao longo do S.XIX de forma lenta.
Transporte marítimo:Transporte marítimo:
- Gran renovación por mellora dos portos e introdución de barcos - Gran renovación por mellora dos portos e introdución de barcos de vapor, que non desprazaron totalmente aos de vela até fianis do de vapor, que non desprazaron totalmente aos de vela até fianis do S.XIX.S.XIX.
- Destaca a construción de grandes navieras (Ybarra e cía, 1885).- Destaca a construción de grandes navieras (Ybarra e cía, 1885).
Medios de comunicación: Medios de comunicación:
- - Perfeccionamento correo e telégrafo.Perfeccionamento correo e telégrafo.
- Introdución do teléfono.- Introdución do teléfono.
Estradas a fines do S.XIX
€ € Sistema bancario e financeiro.Sistema bancario e financeiro.- Necesidade de capital para a industria, construción de ferrocarril, Necesidade de capital para a industria, construción de ferrocarril,
fábricas e importación de novas técnicas e maquinaria fábricas e importación de novas técnicas e maquinaria desenvolvemento sistema bancario e financeiro. desenvolvemento sistema bancario e financeiro. 3 elementos:3 elementos:$$ Bolsa:Bolsa: Madrid (1831) e Barcelona (1851) Madrid (1831) e Barcelona (1851) proliferación de proliferación de sociedades por accións.sociedades por accións.$ $ Banca:Banca: destaca a lei de ordenamento bancario (1856) destaca a lei de ordenamento bancario (1856) 2 tipos 2 tipos de bancos:de bancos:
- de emisión (emiten billetes).- de emisión (emiten billetes).- de crédito (de negocios, sen capacidade de emisión de - de crédito (de negocios, sen capacidade de emisión de billetes).billetes).
Á cabeza do sistema estaba o Banco de España (1856). Entre 1856 Á cabeza do sistema estaba o Banco de España (1856). Entre 1856 e 74 fundáronse numerosas entidades bancarias (Banco de e 74 fundáronse numerosas entidades bancarias (Banco de Santander, Banco de Bilbao). En 1875 otorgouse ao Banco de Santander, Banco de Bilbao). En 1875 otorgouse ao Banco de España á exclusividade de emitir billetes. No 1º ⅓ do S.XX España á exclusividade de emitir billetes. No 1º ⅓ do S.XX fundáronse numerosos bancos actuais (Banco Español de Crédito, fundáronse numerosos bancos actuais (Banco Español de Crédito, Popular, Urquijo…).Popular, Urquijo…).$ $ Caixas de aforro:Caixas de aforro: orixe coma institucións de beneficencia. No S. orixe coma institucións de beneficencia. No S. XX adícanse a actividades financeiras e captación aforro modestoXX adícanse a actividades financeiras e captación aforro modesto
- - En Galiza escaso desenvolvemento da banca ata comezos do S.XX En Galiza escaso desenvolvemento da banca ata comezos do S.XX inicio da banca contemporánea, relacionada con actividades inicio da banca contemporánea, relacionada con actividades comerciais e industriais de Vigo (Banco de Vigo) e A Coruña (Banco comerciais e industriais de Vigo (Banco de Vigo) e A Coruña (Banco Pastor).Pastor).
Réxime demográficoRéxime demográfico- O réxime demográfico da España liberal presenta características O réxime demográfico da España liberal presenta características
dun modelo demográfico antigo e tamén elementos de cambio:dun modelo demográfico antigo e tamén elementos de cambio:
Pervivencias do modelo demográfico antigo:Pervivencias do modelo demográfico antigo: Crecemento lento da poboación por alta natalidade e Crecemento lento da poboación por alta natalidade e
mortalidade (34 e 29 mortalidade (34 e 29 ‰ respectivamente en 1900).‰ respectivamente en 1900). Baixa esperanza de vida (34 homes, 36 mulleres).Baixa esperanza de vida (34 homes, 36 mulleres). Crisis de subsistencias por malas colleitas debido ao Crisis de subsistencias por malas colleitas debido ao
clima e atraso agrícola.clima e atraso agrícola. Epidemias cíclicas (cólera ou gripe) e guerras Epidemias cíclicas (cólera ou gripe) e guerras
(Independencia, carlistas) (Independencia, carlistas) mortalidades catastróficas. mortalidades catastróficas.
Elementos de cambio:Elementos de cambio: (a partir de 1885). (a partir de 1885). ❖ ❖ natalidade por urbanización e industrialización.natalidade por urbanización e industrialización.
❖ ❖ aínda máis a mortalidade por melloras na aínda máis a mortalidade por melloras na alimentación, sanidade alimentación, sanidade aumento crecemento natural e aumento crecemento natural e esperanza de vidaesperanza de vida
2. MODERNIZACIÓN 2. MODERNIZACIÓN DEMOGRÁFICA E EMIGRACIÓN.DEMOGRÁFICA E EMIGRACIÓN.
Urbanización.Urbanización.- No S.XIX maioría de poboación No S.XIX maioría de poboación
española = rural española = rural poboación urbana nas décadas poboación urbana nas décadas finais do S.XIX grazas ao finais do S.XIX grazas ao éxodo rural por crise agraria e éxodo rural por crise agraria e desenvolvemento industrial.desenvolvemento industrial.
- As cidades creceron As cidades creceron cambios urbanísticos = derrube cambios urbanísticos = derrube murallas, construción murallas, construción ensanches, iluminación, ensanches, iluminación, sumidoiros, empedrado das sumidoiros, empedrado das rúas…rúas…
- En Galiza as cidades costeiras En Galiza as cidades costeiras foron as que máis creceron (A foron as que máis creceron (A Coruña, 75.000 hab en 1930).Coruña, 75.000 hab en 1930).
MigraciónsMigracións- Desfase entre o gran crecemento da poboación e o menor dos recursos Desfase entre o gran crecemento da poboación e o menor dos recursos
marcha da poboación marcha da poboación emigración española a América (1 millón entre emigración española a América (1 millón entre 1890 e 1914), pero tamén a outros países (Francia, Alxeria).1890 e 1914), pero tamén a outros países (Francia, Alxeria).
- Non todas as zonas de España foron afectadas por igual Non todas as zonas de España foron afectadas por igual Galicia foi unha Galicia foi unha das zonas de maior emigración (das zonas de maior emigración (⅓ do total español) ⅓ do total español) nun século entre 1860 nun século entre 1860 e 1970 sairon máis de 1 millón de emigrantes galegos polos portos de A e 1970 sairon máis de 1 millón de emigrantes galegos polos portos de A Coruña e Vigo principalmente.Coruña e Vigo principalmente.
- Crise 1929 Crise 1929 emigración a América. emigración a América. - Algúns emigrantes retornaron enriquecidos, pero 1 gran maioría non.Algúns emigrantes retornaron enriquecidos, pero 1 gran maioría non.- A emigración foi ante todo masculina e rural A emigración foi ante todo masculina e rural endurecemento das endurecemento das
condicións de vida dos que se quedaban condicións de vida dos que se quedaban nais e traballadoras agrícolas. nais e traballadoras agrícolas.
3. NOVA SOCIEDADE DE 3. NOVA SOCIEDADE DE CLASESCLASES
Inicios do S.XIX = desaparición sociedade estamental Inicios do S.XIX = desaparición sociedade estamental nova nova sociedade de clases con criterios de clasificación social basados na sociedade de clases con criterios de clasificación social basados na riqueza e a valía persoal e non na pertenza a un linaxe riqueza e a valía persoal e non na pertenza a un linaxe maior maior dinamismo e fluidez na sociedade dinamismo e fluidez na sociedade crecemento de burguesía e crecemento de burguesía e emerxencia do proletariado.emerxencia do proletariado.
Desta transformación social saliu beneficiada sobre todo a Desta transformación social saliu beneficiada sobre todo a burguesía burguesía acceso ao poder e enriquecimento. acceso ao poder e enriquecimento.
Grupos tradicionais.Grupos tradicionais.a) a) Nobreza:Nobreza: perdeu privilexios (xudiciais, fiscais), pero conservou o seu perdeu privilexios (xudiciais, fiscais), pero conservou o seu
patrimonio e a súa influencia. Adaptación á nova sociedade de clase patrimonio e a súa influencia. Adaptación á nova sociedade de clase mediante alianza coa gran burguesía (matrimonios conveniencia) mediante alianza coa gran burguesía (matrimonios conveniencia) cúspide social.cúspide social.En Galiza destacou a fidalguía En Galiza destacou a fidalguía gran poder, xa que percibían as rendas gran poder, xa que percibían as rendas agrícolas (foros). A súa posición social foi diminuindo durante o século XIX.agrícolas (foros). A súa posición social foi diminuindo durante o século XIX.
b)b) Clero: Clero: perderon privilexios e riqueza coa revolución liberal perderon privilexios e riqueza coa revolución liberal (desamortizacións) (desamortizacións) militancia de gran parte do clero no carlismo. Gran militancia de gran parte do clero no carlismo. Gran influencia da Igrexa pola relixiosidade da sociedade española influencia da Igrexa pola relixiosidade da sociedade española confesionalidade de moitas constitucións e Concordato de 1851. Existencia confesionalidade de moitas constitucións e Concordato de 1851. Existencia dunha corrente ideolóxica anticlerical (contra o clero) dunha corrente ideolóxica anticlerical (contra o clero) manifestacións e manifestacións e queima de igrexas.queima de igrexas.
c) Campesiñado: c) Campesiñado:
- Grupo máis numeroso da - Grupo máis numeroso da sociedade (40% en 1930). sociedade (40% en 1930).
- Diferencias internas = - Diferencias internas = propietarios ou non propietarios propietarios ou non propietarios (xornaleiros).(xornaleiros).
- Desamortizacións non - Desamortizacións non melloraron a situación dos melloraron a situación dos campesiños pobres campesiños pobres non non puideron adquirir terras e puideron adquirir terras e quedaron sen bens comunais quedaron sen bens comunais nº de xornaleiros. nº de xornaleiros.
- Situación diferente no norte e no - Situación diferente no norte e no sur:sur:
Sur: grandes propiedades en Sur: grandes propiedades en mans de propietarios ricos mans de propietarios ricos absentistas absentistas multitude de multitude de xornaleiros en míseras condicións xornaleiros en míseras condicións revoltas no campos no S.XIX e revoltas no campos no S.XIX e inicios do XX.inicios do XX.
Norte (Galiza) : Norte (Galiza) :
- Os campesiños non eran propietarios, pero sí foreiros - Os campesiños non eran propietarios, pero sí foreiros certos certos dereitos sobre a terra (hereditarios).dereitos sobre a terra (hereditarios).
- Tamano pequeno das explotacións e pervivencia dos foros = - Tamano pequeno das explotacións e pervivencia dos foros = obstáculo á modernización.obstáculo á modernización.
- Desequilibrio poboación-recursos - Desequilibrio poboación-recursos emigración e protestas pola emigración e protestas pola propiedade.propiedade.
Tasas de alfabetización. Fines S.XIX.
Novos grupos: Novos grupos:
d) Burguesía:d) Burguesía: gran diversidade interna (comerciantes, industriais, gran diversidade interna (comerciantes, industriais, funcionarios, militares, propietarios…) = grupo ascendente da funcionarios, militares, propietarios…) = grupo ascendente da sociedade tras a revolución liberal e industrial sociedade tras a revolución liberal e industrial poder político e poder político e económico.económico.
Sen embargo poucos efectivos en España polo escaso Sen embargo poucos efectivos en España polo escaso desenvolvemento económico e industrial, con mentalidade pouco desenvolvemento económico e industrial, con mentalidade pouco emprendedora.emprendedora.
Diferencias internas:Diferencias internas:
Alta burguesíaAlta burguesía: financeiros, industriais e comerciantes… : financeiros, industriais e comerciantes… Manexan grandes fortunas e controlan poder político.çManexan grandes fortunas e controlan poder político.ç
Clases mediasClases medias: clase intermedia entre alta burguesía e : clase intermedia entre alta burguesía e proletariado. Orixe por desenvolvemento urbano proletariado. Orixe por desenvolvemento urbano pequenos pequenos propietarios (talleres, negocios, terras), profesionais liberais (médicos, propietarios (talleres, negocios, terras), profesionais liberais (médicos, avogados), funcionarios… Defenderon, en xeral, principios liberais e avogados), funcionarios… Defenderon, en xeral, principios liberais e democráticos.democráticos.
e) Proletariado: e) Proletariado: debido á escasa industrialización española, non debido á escasa industrialización española, non acada presenza significativa até ó século XX.acada presenza significativa até ó século XX.
- Proceden do campo da artesanía.- Proceden do campo da artesanía.
- Condicións moi duras de vida (xornadas longas, baixos salarios, - Condicións moi duras de vida (xornadas longas, baixos salarios, míseras vivendas) míseras vivendas) accións de protesta e reivindicación accións de protesta e reivindicación melloras salariais e laborais.melloras salariais e laborais.
4. MOVEMENTO OBREIRO4. MOVEMENTO OBREIRO
A) ORGANIZACIÓN DO MOVEMENTO OBREIROA) ORGANIZACIÓN DO MOVEMENTO OBREIRO- Desenvolvemento do capitalismo industrial Desenvolvemento do capitalismo industrial endurecemento das endurecemento das
condicións de vida da clase traballadora condicións de vida da clase traballadora 2 situacións: 2 situacións:
Na cidadeNa cidade:: sometemento dos obreiros ao ritmo das máquinas sometemento dos obreiros ao ritmo das máquinas longas xornadas e baixos salarios.longas xornadas e baixos salarios.
No campoNo campo:: tras desamortizacións xornaleiros e campesiños tras desamortizacións xornaleiros e campesiños pobres quedaron sen medios para manterse.pobres quedaron sen medios para manterse.
- Mov obreiro = organización dos obreiros e traballadores do campo - Mov obreiro = organización dos obreiros e traballadores do campo medidas de forza e presión (ludismo, folgas…) medidas de forza e presión (ludismo, folgas…) organizacións organizacións para defender os seus intereses (sindicatos e partidos políticos) para defender os seus intereses (sindicatos e partidos políticos) aparición ideoloxías obreiras para transformar a sociedade aparición ideoloxías obreiras para transformar a sociedade (anarquismo e marxismo).(anarquismo e marxismo).
Movemento obreiro Movemento obreiro formas de organización diversas: formas de organización diversas:
Ludismo:Ludismo: destrución de máquinas por obreiros debido á perda do seu destrución de máquinas por obreiros debido á perda do seu oficio e empeoramento das súas condicións de vida. En España inicíaronse oficio e empeoramento das súas condicións de vida. En España inicíaronse en Levante e Cataluña nas décadas do 1820 e 30 (incendio da fábrica en Levante e Cataluña nas décadas do 1820 e 30 (incendio da fábrica Bonaplata en Alcoi, 1821). Foron movementos esporádicos de escasa Bonaplata en Alcoi, 1821). Foron movementos esporádicos de escasa planificación, violentos e destructivos.planificación, violentos e destructivos.
Folga:Folga: acto de forza dos traballadores acto de forza dos traballadores abandono do traballo tentando abandono do traballo tentando conseguir dos patróns melloras (conseguir dos patróns melloras ( salarios, salarios, xornada). Diferencias: xornada). Diferencias:
Folga parcial (só dun sector laboral).Folga parcial (só dun sector laboral).
Folga xeral: (todos os sectores).Folga xeral: (todos os sectores).
Folga xeral revolucionaria: inclúe cambio político e social.Folga xeral revolucionaria: inclúe cambio político e social.
Para que a folga triunfase debíase contar con medios económicos para Para que a folga triunfase debíase contar con medios económicos para atender ás necesidades dos obreiros en folga (caixas de resistencia).atender ás necesidades dos obreiros en folga (caixas de resistencia).
Sociedades de resistencia e Sociedades de resistencia e sindicatossindicatos:: asociacións para defensa asociacións para defensa intereses obreiros fronte aos patróns.intereses obreiros fronte aos patróns.
- Lexislación liberal - Lexislación liberal disolución de disolución de gremios e prohibición asociacións gremios e prohibición asociacións primeiras sociedades obreiras baixo a primeiras sociedades obreiras baixo a apariencia de sociedades benéficas apariencia de sociedades benéficas “sociedades de socorros mutuos” “sociedades de socorros mutuos” (1839) (1839) obxectivo = loitar por obxectivo = loitar por melloras salariais e melloras salariais e xornadas xornadas formación de caixas de resistencia formación de caixas de resistencia (contribución dos obreiros para facer (contribución dos obreiros para facer fronte a enfermidades, despidos e fronte a enfermidades, despidos e accidentes).accidentes).
- Estas sociedades en principio - Estas sociedades en principio agrupaban a obreiros da mesma agrupaban a obreiros da mesma actividade para despois pasar a actividade para despois pasar a integrar a traballadores de diferentes integrar a traballadores de diferentes sectores.sectores.
- En 1844 prohibición polos moderados - En 1844 prohibición polos moderados destas sociedades, que volverán a ser destas sociedades, que volverán a ser autorizadas en 1855. Definitiva autorizadas en 1855. Definitiva autorización en 1887.autorización en 1887.
Ideoloxías obreiras:Ideoloxías obreiras:
AA AnarquismoAnarquismo: en España desde : en España desde 1868 (G. Fanelli, discípulo de Bakunin) 1868 (G. Fanelli, discípulo de Bakunin) gran influencia en Cataluña, Aragón, gran influencia en Cataluña, Aragón, Levante e Andalucía.Levante e Andalucía.
- Obxectivo = transfomación sociedade - Obxectivo = transfomación sociedade capitalista capitalista sociedade sen clases, sociedade sen clases, mediante:mediante:
Destrución do Estado e de todo Destrución do Estado e de todo tipo de autoridade (política, relixiosa, tipo de autoridade (política, relixiosa, militar…) militar…) non participación política non participación política (ni voto, ni representación).(ni voto, ni representación).
Supresión propiedade privada.Supresión propiedade privada.
Eliminación diferencias Eliminación diferencias socioeconómicas.socioeconómicas.
Organización da sociedade en Organización da sociedade en comunas autónomas autoxestionadas, comunas autónomas autoxestionadas, con acordos libres entre os seus con acordos libres entre os seus habitantes.habitantes.
Apoio nos traballadores, sobre Apoio nos traballadores, sobre todo agrícolas.todo agrícolas.
☭ ☭ Marxismo: Marxismo: introducido en España introducido en España por Paul Lafargue en 1871. por Paul Lafargue en 1871. Rivalidades co anarquismo polo Rivalidades co anarquismo polo control do movemento obreiro control do movemento obreiro tensións entre as súas tensións entre as súas organizacións. Características:organizacións. Características:
O medio máis eficaz para O medio máis eficaz para cambiar a sociedade = loita de cambiar a sociedade = loita de clases.clases.
O cambio debe ser O cambio debe ser realizado polo proletariado, en realizado polo proletariado, en sindicatos e partidos políticos sindicatos e partidos políticos obreiros obreiros conquista do poder conquista do poder político polo proletariado político polo proletariado “ditadura do proletariado”.“ditadura do proletariado”.
Ditadura do proletariado Ditadura do proletariado sociedade igualitaria por eliminación sociedade igualitaria por eliminación da propiedade privada e medios de da propiedade privada e medios de produción privados produción privados estatais estatais socialización e colectivización dos socialización e colectivización dos medios de produción medios de produción desaparición sociedade de clases desaparición sociedade de clases sociedade socialista. sociedade socialista.
B) SINDICATOS E PARTIDOS B) SINDICATOS E PARTIDOS OBREIROSOBREIROS
AITAIT: Fundación en Londres en 1864 : Fundación en Londres en 1864 (Iª (Iª InternacionalInternacional) para unión ) para unión proletariado mundial.proletariado mundial.
- Revolución Gloriosa (1868) - Revolución Gloriosa (1868) fundación da Federación Rexional fundación da Federación Rexional Española (FRE) integrada na AIT e Española (FRE) integrada na AIT e con orientación anarquista con orientación anarquista expansión rápida por toda España expansión rápida por toda España con seccións e federacións locais con seccións e federacións locais (40.000 afiliados en 1873).(40.000 afiliados en 1873).
- Disputas na AIT entre Marx e - Disputas na AIT entre Marx e Bakunin Bakunin expulsión de Bakunin e expulsión de Bakunin e anarquistas da AIT en 1872. anarquistas da AIT en 1872.
- En España a FRE declarouse - En España a FRE declarouse anarquista anarquista expulsión dos expulsión dos marxistas.marxistas.
- Levantamento de Alcoi (1873), - Levantamento de Alcoi (1873), instigado por internacionalistas instigado por internacionalistas prohibición das actividades da FRE prohibición das actividades da FRE en 1874 en 1874 disolución en 1881. disolución en 1881.
Agrupacións anarquistasAgrupacións anarquistas: caracterízanse pola súa división:: caracterízanse pola súa división:
a) a) Partidarios de actuar no terreo sindical Partidarios de actuar no terreo sindical fundación fundación organizacións sindicais organizacións sindicais Federación de Traballadores da Rexión Federación de Traballadores da Rexión Española (FTRE, en 1881, herdeira da FRE) ou Solidariedade Española (FTRE, en 1881, herdeira da FRE) ou Solidariedade Obreira (1906-1908).Obreira (1906-1908).
- Reacción ante Semana Tráxica (1909) - Reacción ante Semana Tráxica (1909) creación CNT creación CNT (Confederación Nacional do Traballo) en 1910 (Confederación Nacional do Traballo) en 1910 defensa de folga defensa de folga xeral revolucionaria para lograr a emancipación dos traballadores.xeral revolucionaria para lograr a emancipación dos traballadores.
- A CNT tivo gran expansión - A CNT tivo gran expansión principal sindicato nas primeiras principal sindicato nas primeiras décadas do S.XX décadas do S.XX apoio social no campesiñado (sobre todo apoio social no campesiñado (sobre todo andaluz) e no proletariado industrial (Cataluña e Levante).andaluz) e no proletariado industrial (Cataluña e Levante).
- CNT - CNT nagativa a participar en política. nagativa a participar en política.
- Ditadura de Primo de Rivera - Ditadura de Primo de Rivera ilegalización da CNT ilegalización da CNT clandestinidade e escisión do seu sector máis radical clandestinidade e escisión do seu sector máis radical FAI FAI (Federación Anarquista Ibérica).(Federación Anarquista Ibérica).
b) b) Partidarios de “propaganda pola acción”Partidarios de “propaganda pola acción” (+ extremistas): atentados (+ extremistas): atentados contra personalidades da clase dominante para derrubar orde contra personalidades da clase dominante para derrubar orde establecida establecida políticos (Cánovas, Canalejas, Afonso XIII,…), políticos (Cánovas, Canalejas, Afonso XIII,…), bispos, militares (Martínez Campos…), avogados… Destacou a bispos, militares (Martínez Campos…), avogados… Destacou a organización organización Man Negra (Man Negra (1882-83).1882-83).
Asasinato de Cánovas del Castillo (1897)
Atentado contra o cortexo nupcial de Afonso XIII (1906)
Agrupacións marxistasAgrupacións marxistas:: destaca Pablo Iglesias (máxima figura del destaca Pablo Iglesias (máxima figura del socialismo español) socialismo español) Partido Socialista Obrero Español (PSOE) fundado Partido Socialista Obrero Español (PSOE) fundado en 1879. Fundado na clandestinidade por tipógrafos madrileños. Contaba en 1879. Fundado na clandestinidade por tipógrafos madrileños. Contaba cun xornal “O Socialista”. Xa na legalidade celebrou o seu Iº Congreso en cun xornal “O Socialista”. Xa na legalidade celebrou o seu Iº Congreso en 1888.1888.
- Tamén destacou o sindicato UXT (Unión Xeral de Traballadores) = - Tamén destacou o sindicato UXT (Unión Xeral de Traballadores) = federación de sindicatos socialistas (1888).federación de sindicatos socialistas (1888).
- Estreita vinculación entre partido e sindicato (- Estreita vinculación entre partido e sindicato (dobre militanciadobre militancia dos seus dos seus afiliados) afiliados) zonas de implantación: Madrid, Biscaia e Asturias, sobre todo. zonas de implantación: Madrid, Biscaia e Asturias, sobre todo.
Pablo Iglesias
- Integración de ambas asociacións na IIª Internacional (Internacional Integración de ambas asociacións na IIª Internacional (Internacional Socialista) en París Socialista) en París loita pola xornada do 1º de maio e xornada loita pola xornada do 1º de maio e xornada laboral de 8 horas.laboral de 8 horas.
- Tras Semana Tráxica (1909) Tras Semana Tráxica (1909) alianza dos socialistas cos alianza dos socialistas cos republicanos republicanos 1º deputado socialista nas Cortes (Pablo Iglesias). 1º deputado socialista nas Cortes (Pablo Iglesias).
- Triunfo da Revolución soviética en 1917 Triunfo da Revolución soviética en 1917 fundación por Lenin da fundación por Lenin da IIIª Internacional (Internacional comunista) IIIª Internacional (Internacional comunista) división nos partidos división nos partidos socialistas socialistas PSOE (ala dereita PSOE (ala dereita socialdemócratas) e Partido socialdemócratas) e Partido Comunista de España (PCE, 1921) (ala esquerda Comunista de España (PCE, 1921) (ala esquerda partidarios da partidarios da revolución).revolución).
Sociedades obreiras católicas: Sociedades obreiras católicas:
- Avance do marxismo e anarquismo - Avance do marxismo e anarquismo intento de contrarrestalas pola intento de contrarrestalas pola xerarquía eclesiástica xerarquía eclesiástica creación organizacións obreiras católicas creación organizacións obreiras católicas (Círculos Católicos, 1887).(Círculos Católicos, 1887).
- Unión de sindicatos católicos - Unión de sindicatos católicos confederacións = Federación confederacións = Federación Nacional de Sindicatos Católicos (1912).Nacional de Sindicatos Católicos (1912).
- Sociedades católicas defendían colaboración e concordia das clases - Sociedades católicas defendían colaboración e concordia das clases sociais.sociais.
C) A CONFLICTIVIDADE AGRARIA.C) A CONFLICTIVIDADE AGRARIA.
- Reforma agraria liberal (abolición señoríos, morgados, - Reforma agraria liberal (abolición señoríos, morgados, desamortizacións,…) desamortizacións,…) alteracións das condicións de vida dos alteracións das condicións de vida dos campesiños campesiños conflictividade agraria conflictividade agraria diferencias según zonas diferencias según zonas e condicións de vida dos campesiños:e condicións de vida dos campesiños:
Sublevacións andaluzas:Sublevacións andaluzas: desamortizacións desamortizacións latifundios en latifundios en mans de minoría terratenente e absentista mans de minoría terratenente e absentista perxudica a perxudica a campesiños pobres e xornaleiros campesiños pobres e xornaleiros miseria dos salarios e miseria dos salarios e explotación dos patróns explotación dos patróns conflictividade conflictividade revoltas e ocupación revoltas e ocupación de terras de inspiración anarquista de terras de inspiración anarquista represión pola Garda Civil represión pola Garda Civil (Utrera 1857, Loja 1861, Xerez 1892). No S.XX (Utrera 1857, Loja 1861, Xerez 1892). No S.XX folgas xerais folgas xerais dirixidas por sindicatos, sobre todo entre 1918 e 1920 (dirixidas por sindicatos, sobre todo entre 1918 e 1920 (trienio trienio bolxeviquebolxevique).).
Agrarismo galegoAgrarismo galego: pervivencia dos foros : pervivencia dos foros potestas para potestas para redención de contratos e acceso á propiedade da terra polos redención de contratos e acceso á propiedade da terra polos campesiños campesiños agrarismo (inicios S.XX) = movemento masivo do agrarismo (inicios S.XX) = movemento masivo do campesiñado de ideoloxía variada (dende católicos a republicanos) campesiñado de ideoloxía variada (dende católicos a republicanos) obxectivos = mellorar condicións de vida do campesiñado. obxectivos = mellorar condicións de vida do campesiñado.
Principais problemas do campo galego = pervivencia dos foros, Principais problemas do campo galego = pervivencia dos foros, minifundismo, proteccionismo do goberno que perxudicaba aos minifundismo, proteccionismo do goberno que perxudicaba aos produtos galegos.produtos galegos.
Agrarismo Agrarismo diferentes fasesdiferentes fases::a) a) Inicios a principios S.XX.Inicios a principios S.XX.b) En 1907 b) En 1907 cambio importantecambio importante nacemento 2 asociacións: nacemento 2 asociacións:
Unión campesiña.Unión campesiña. Solidariedade galegaSolidariedade galega: loita contra caciquismo e supresión dos : loita contra caciquismo e supresión dos
foros.En 1912: desaparición Solidariedade Galega por divisións foros.En 1912: desaparición Solidariedade Galega por divisións ideolóxicas.ideolóxicas.c) c) Fundación Acción GalegaFundación Acción Galega (1910) de Basilio Alvárez (1910) de Basilio Alvárez mobilización mobilización do campesiñado galego do campesiñado galego programa: redención foros, eliminación programa: redención foros, eliminación caciquismo, potenciación vías de comunicación e industrias e creación caciquismo, potenciación vías de comunicación e industrias e creación cooperativas agrarias.cooperativas agrarias.d) d) Ditadura de Primo de RiveraDitadura de Primo de Rivera (1923-30): paralización das (1923-30): paralización das organizacións agraristas. Aprobación da Lei de Redención de Foros organizacións agraristas. Aprobación da Lei de Redención de Foros (1926) (1926) reforma da propiedade da terra reforma da propiedade da terra desaparición do foro desaparición do foro mediante indemnización. mediante indemnización.
Execucións dos cabecillas da revolta de Xerez (10-2-1892)