drentsenduitsinhetonderwijs.files.wordpress.com · web viewbevordering drents en duits in de school...

BEVORDERING DRENTS EN DUITS IN HET ONDERWIJS

Visiedocument voor 2019-2022

Joana Duarte

Jan Kruimink

Jan Germs

Louwien Eising

Arjen Klomp

Bevordering Drents en Duits in de School * Visiedocument voor 2019-2022

________________________________________________________________

Inhoudsopgave

1. Inleiding………………………………………………………………………………………………………………………….3

2. Achtergrond van onze visie en aansluiting aan de behoeftes van de regio……………………..4

2.1 Economisch belang van kennis van de buurtaal en -cultuur……………………………...4

2.2 Onderwijs, krimp en leefbaarheid……………………………………………………………………..5

2.3 De rol van de streektaal………………………………………………………………………………….…6

2.4 Verbinding met laaggeletterdheid ……………………………………….……………………….….9

3. Resultaten van de eerste twee projectjaren 2015-2017…………………………………………….… 11

3.1 Implementatie van meertaligheid in het onderwijs…………………………………….…..11

3.2 Taaldidactiek……………………………………………………………………………………………….….11

3.3. Samenwerking tussen het Nederlandse en het Duitse onderwijs…………….……..12

3.4 Materiaalontwikkeling ….…………………………………………………………………………….….13

3.5 Netwerkvorming en samenwerking …………………………………………………………….….13

4. Visie voor 2019-2022…………………………………………………………………………………………………….15

4.1 Het vergroten van het aantal scholen voor het Drents en het Duits………………..15

4.1.2 Het voorgezet onderwijs ……………………………………………………………………………..15

4.2 Inhoudelijke begeleiding van leerkrachten……………………………………………………...17

4.3 Materiaalontwikkeling………………………………………………………………………………….…19

4.4 Toepassing van digitale middelen en sociale media…………………………………………20

4.5 Laaggeletterdheid en family literacy………………………………………………….…………...20

4.6 Vervanging en uitbreiding van projectteam…………………………………….……………...21

4.7 Verankering in het Pabo-curriculum…………………………………….……………………….…21

4.8 PR…………………………………….…………………………………………….……………………………….23

4.9 Samenwerking en netwerkuitbreiding……………………….………………………………..….22

4.10 Conferenties en congressen……………………….………………………………………….……..22

4.11 Publicatie……………………….……………………………………………….…………………………….24

5. Bronnen……………………….……………………………………………….………………………………………………25

2


________________________________________________________________

1. InleidingHet door de Provincie Drenthe gesubsidieerde project “Bevordering Drents en Duits in het onderwijs” is ruim over de helft van de looptijd. Het huidige project heeft betrekking op de kalenderjaren 2015 - 2018. In het onderwijs wordt gewerkt met schooljaren (september t/m augustus van het volgend jaar). De consequentie daarvan is dat het project daardoor in de praktijk enige maanden later eindigt.

In de afgelopen twee en een half jaar is veel pionierswerk verricht en zijn er pilotactiviteiten ontwikkeld. Deze hebben betrekking op 4 hoofdgroepen:

1. implementatie van meertaligheid in het onderwijs;2. samenwerking tussen het Nederlandse en het Duitse onderwijs;3. materiaalontwikkeling;4. netwerkvorming en samenwerking.

Uit de reeds opgedane ervaringen en de behaalde resultaten van de eerste twee en een half jaar kunnen we de conclusie trekken dat een periode van vier jaar te kort is om een goede basis en een heldere structuur neer te zetten, waaraan het onderwijs zelfstandig een vervolg kan geven, op een zodanige manier dat gesproken kan worden van een zelfstandige en consistente verduurzaming van Drents en Duits in de regio. Met dit vervolgplan willen wij meer structuur geven aan zowel onderwijs in de streektaal als aan buurtaalonderwijs. Hiervoor is de intentie om meer scholen voor het project te werven, kerndoelen voor het niveau van de bereikte taalvaardigheden uit te werken en te onderzoeken, het aanbod voor het voortgezet onderwijs uit te breiden en de verbinding met het thema laaggeletterdheid explicieter te maken. Op deze wijze wil het consortium streven naar meer aansluiting bij de specifieke behoeften van de regio voor wat betreft taalkennis, toegang tot de arbeidsmarkt en geletterdheid.

Met dit visiedocument wil de stuurgroep van het project aangeven welke vervolgstappen dienen te worden genomen voor een tweede periode van vier jaar, 2019-2022. Vanaf 2022 wil de NHL Stenden het project zelf dragen.

Dit document begint met een hoofdstuk over de achtergrond van onze visie wat betreft de behoeftes van regio met betrekking tot taal, cultuur, arbeidsmarkt en geletterdheid. Vervolgens worden de resultaten van de eerste twee projectjaren samengevat. De vervolgvisie is in het laatste hoofdstuk te vinden.

3


________________________________________________________________

2. Achtergrond van onze visie en aansluiting op de behoeftes van de regio

2.1 Economisch belang van kennis van de buurtaal en -cultuur

Een rapport van de Europese Commissie (Special Eurobarometer, 2012) laat zien dat veel Europeanen wel open staan voor meertaligheid, maar dat het vaak nog ontbreekt aan meertalige competenties. De helft van de Europeanen kan een gesprek in één andere taal voeren en maar een kwart kan dat in twee andere talen. Motivatie, tijd en een gebrek aan mogelijkheden worden het vaakst genoemd als barrières om een nieuwe taal te leren. Het gebrek aan meertalige vaardigheden is ook terug te zien in de mate waarin in Nederland een buurtaal als het Duits wordt beheerst. Hoewel Duitsland en Nederland belangrijke handelspartners van elkaar zijn en bedrijven aangeven dat een goede beheersing van de buurtalen essentieel is voor de handel tussen Duitsland en Nederland, is de beheersing van het Duits in Nederland de afgelopen tientallen jaren hard achteruitgegaan (Duitsland Instituut, 2017).

Ook voor de toeristische sector lijkt het Duits in Nederland en het Nederlands in Duitsland een steeds belangrijkere rol te spelen, aangezien het aantal toeristen de afgelopen jaren stijgt en dat ook in de toekomst zal blijven doen (Nederlands Bureau voor Toerisme NBTC, 2017). Uit onderzoek van het Centraal Bureau Statistiek (CBS) blijkt verder dat zowel de Nederlands-Vlaamse als de Nederlands-Duitse arbeidsmarkt nog maar beperkt met elkaar verbonden zijn (CBS, 2017). Volgens het Centraal Planbureau (CPB) zouden verschillen op het gebied van taal en cultuur (met name aan de grens met Duitsland) daar een belangrijke oorzaak van zijn en zouden de grensgebieden ervan kunnen profiteren als de factoren die de grensoverschrijdende arbeidsmarkt nu nog belemmeren, zouden worden opgeheven (CPB, 2016).

Het versterken van het leren van de buurtalen en de buurcultuur is daarom een prioriteit geworden. In de Drentse Duitslandagenda voor 2017-2020 (Provincie Drenthe 2017; 19) staat die prioriteit als volgt omschreven:

“Door over en weer elkaars taal te verstaan, worden verbindingen sneller gelegd. De barrières door verschillen in taal en cultuur lijken de afgelopen jaren niet te zijn afgenomen. Er is meer aandacht en expertise nodig om de kennis van de Duitse taal onder de Drentse bevolking te bevorderen. En om initiatieven te initiëren die het bewustzijn van de Duitse cultuur vergroten. Niet alleen voor leerlingen, ondernemers of werknemers, maar voor alle inwoners”.

Uit onderzoek blijkt verder dat het gebrek aan taalvaardigheid in het Duits grote gevolgen heeft voor de Nederlandse economie (een verlies van tussen de 8 en de 20 miljard euro per jaar volgens het Duitsland instituut 2017). Oorzaken hiervan zijn meervoudig, maar hebben

4


________________________________________________________________

grotendeels te maken met de verminderde kansen voor grensoverschrijdend werken, studeren, en ondernemen vanwege een gebrek aan kennis van de buurtaal- en -cultuur. Hier wil het vervolgproject “Bevordering Drents en Duits in de school” verandering in brengen.

2.2 Onderwijs, krimp en leefbaarheid

De thema’s buurtaalonderwijs en meertaligheid zijn nauw verbonden met andere prioriteiten van de provincie Drenthe. In de visie op Krimp en Leefbaarheid 2016-2020 van de Provincie Drenthe worden vijf prioritaire thema’s benoemd die centraal staan om de gevolgen van krimp aan te pakken en de leefbaarheid te versterken:

1. Beschikbare en kwalitatief goede zorg;2. Gezondheid en vitaliteit door sport en bewegen;3. Onderwijskwaliteit en toegang arbeidsmarkt;4. Kwaliteit leefgebieden;5. Bereikbare bovenlokale voorzieningen.

Voor het anticiperen op de gevolgen van krimp en om te voldoen een de eisen van de grensoverschrijdende arbeidsmarkt in de regio, is een van de hoofddoelen van de provincie Drenthe de kwaliteitsverbetering van onderwijs, om zo de toegang tot de arbeidsmarkt te verbeteren, meer werkgelegenheid te creëren, en laaggeletterdheid te verminderen. Uit onderzoek blijkt dat vooral mbo-leerlingen behoefte hebben aan meer taalkennis om toegang te kunnen krijgen tot de kansen die een grensregio biedt met betrekking tot de werkgelegenheid. Ons plan voor het vervolgproject is om de kwaliteit van onderwijs voor wat betreft taal- en cultuur zodanig te verbeteren, dat leerlingen die uit het voortgezet onderwijs komen, betere kansen op werk in de regio zullen hebben. Dat kan bereikt worden door al in het basisonderwijs te investeren in goed en innovatief taalonderwijs, in een doorgaande leerlijn naar het voortgezet onderwijs, maar ook in het mbo. Vooral in de opleidingen die een grensoverschrijdend karakter hebben (met name toerisme, zorg en techniek) willen wij zowel de kwaliteit van het buurtaalonderwijs verbeteren, als de mobiliteit van de leerlingen verhogen (bijvoorbeeld tijdens een stagefase), om zo voor wat betreft de vanzelfsprekendheid van grensoverschrijdende contacten al tijdens de opleiding een goede basis te leggen. In dat kader hebben wij al een eerste opzet ontwikkeld voor een internationaal project met het Alfa-college en het Drenthe-college.

Belangrijk bij het verbeteren van de kwaliteit van het onderwijs, is een focus op de doorgaande leerlijn. In de Drentse Onderwijsmonitor (2016) wordt al een aantal jaren geconstateerd dat er in Drenthe lagere schooladviezen worden gegeven dan landelijk het geval is, terwijl de prestaties in het basisonderwijs veelal niet onderdoen voor de landelijke. Drentse scholen geven in 51% van de gevallen een vmbo-advies, terwijl het percentage vmbo-adviezen landelijk op 46% ligt. Zeventien procent van de Drentse kinderen krijgt een

5


________________________________________________________________

vwo-advies. Landelijk krijgt 20% van de groep 8 leerlingen een vwo-advies. Het aandeel adviezen op havo-plus niveau (havo, havo-vwo, vwo) is in Drenthe 43% en landelijk 47%. Met ons vervolgproject willen wij dit fenomeen graag nader onderzoeken. Op welke manier zijn deze lagere schooladviezen gerelateerd aan taal en meertaligheid? Uit onderzoek in Friesland is al bekend dat leerkrachten streektaalsprekers (maar ook sprekers van migrantentalen) lager inschatten dan leerlingen met het Nederlands als thuistaal (De Boer 2012), alhoewel de prestaties tussen de groepen niet significant van elkaar te onderscheiden zijn. Ook weten wij dat leerkrachten lagere verwachtingen hebben in relatie tot de prestaties van meertalige sprekers, wat een negatief effect heeft op de leerprestaties van deze leerlingen. Het vervolgproject zal dit aspect voor de provincie Drenthe onderzoeken en samen met leerkrachten van groep 8 een discussiekring hierover oprichten.

2.3 De rol van de streektaal

De Drentse streektaal neemt een bijzondere positie in, als het gaat om de discussie over de noodzakelijke taalvaardigheden in de provincie, terwijl kennis van het Drents net zozeer te relateren is aan schoolsucces, arbeidsmobiliteit en werkgelegenheid als kennis van het Engels en van de buurtaal. Dat kan op vijf manieren nader worden toegelicht:

a. Streektaal als grensoverschrijdend erfgoed en identiteit

Streektalen zijn vaak onderdeel van een regio en nauw verbonden met de geschiedenis van diezelfde regio. Ze zijn echter niet gebonden aan landsgrenzen maar vaak opgedeeld in verschillende varianten, die weliswaar van elkaar verschillen, maar waarvan de sprekers elkaar vaak wel kunnen verstaan. Het Nedersaksisch en zijn varianten vormen daarop geen uitzondering. De Drentse streektaal is dus een cultuurgoed, dat met het Plattdeutsch in Duitsland een gezamenlijke geschiedenis deelt en in een taalcontinuüm van Nedersaksisch-Niederdeutsch functioneert, dat niet alleen taalkundig maar ook sociaal functioneert en sociaaleconomische impact heeft. In hun grensoverschrijdende karakter horen deze talen ook bij de identiteit van de regio. Door de streektaal in het onderwijs en in de provincie te koesteren, te verkennen en te leren, leren leerlingen ook een stuk geschiedenis, die de nabijheid van de buren ook concreter maakt. Verder is het voor Drentstalige leerlingen ook belangrijk om hun identiteit als streektaalsprekers in een bredere context te verkennen. Streektaalsprekers zijn een meerderheid langs Europese grensstreken. Het is dus de juiste tijd om het Europese bewustzijn en het buren-bewustzijn te vervorderen door de identiteit van de dialectsprekers positief te versterken. De oude stigma’s waarin talen elkaar “beconcurreren” en de vooroordelen van “taalachterstand” en daardoor economische achterstand kunnen omgezet worden in een bewustzijn van de voordelen van meertaligheid in het maatschappelijk verkeer: de mondelinge communicatie verloopt soepeler m.b.v. streektalen, ook op de werkvloer en in het klantcontact; de zichtbaarheid van de streektaal

6


________________________________________________________________

in opschriften en productinformatie helpt het gevoel van eigenwaarde van de streekbewoners aan beide zijden van de staatsgrens te versterken.

b. Belang van acceptatie van streektaal voor schoolprestaties

Het bereiken van hogere schoolprestaties is een resultaat van meerdere factoren, en is van een complexe natuur. De Citotoets is een kwantitatieve opname van een moment in het schoolleven van een leerling, terwijl in de praktijk verschillende processen invloed hebben op hoe een leerling op dat moment precies presteert. Deze processen worden in de literatuur “mediating variables” of “indirect variables” genoemd. Uit onderzoek (bijvoorbeeld het grote PISA-onderzoek van de OECD) blijkt, dat er twee centrale aspecten zijn die prestaties van leerlingen positief beïnvloeden: welzijn (well-being) en het gevoel van het behoren tot een schoolgemeenschap (sense of school belonging). Ook voor leerlingen die een streektaal spreken zijn deze twee aspecten van belang. Als hun thuistaal op school wordt geaccepteerd en ook wordt gezien als een bron voor leren, dan heeft dat een positieve invloed op het zelfvertrouwen, het welzijn en het gevoel tot de schoolgemeenschap te behoren van zulke leerlingen. Dat bevestigt ook onderzoek in België met migrantenkinderen, die hun thuistalen in het onderwijs mochten gebruiken, en die significant hoger scoorden op de aspecten welzijn en het gevoel bij de schoolgemeenschap te horen, als migrantenkinderen op scholen waar het gebruik van deze talen niet was toegestaan. Op de langere termijn kan het tegemoet komen aan deze aspecten tot hogere schoolresultaten leiden.

Ook het PO-Raad (PO-Raad: Ruimte voor nieuwe talenten. Keuzes rond nieuwkomers in het basisonderwijs (2017); zie www.taallectoren.nl) onderstreept de centrale rol van moedertalen voor het schoolsucces van meertalige leerlingen. Wat in dit geval voor nieuwkomers geldt, is ook van belang voor dialectsprekers: welkom zijn en moedertaal als brontaal voor het leren.

c. Voordelen van streektaal voor het schoolse leren

Over het algemeen leidt taalvaardigheid in een streektaal altijd tot tweetaligheid omdat dialectsprekers ook sprekers zijn van een nationale taal. Tweetaligheid an sich leidt tot verschillende cognitieve voordelen. In het onderwijs heeft aandacht voor de streektaal meerdere functies. Hoor je bijvoorbeeld in het plat een ie, dan schrijf je in het Nederlands een ij. Met dit ezelsbruggetje weet iemand die Nedersaksisch spreekt dat ‘boerderie’ in het Nederlands ‘boerderij’ wordt en niet ‘boerderei’. Uit onderzoek in Overijssel (Zwart & Punte 2017) blijkt het dat het schrijven in de streektaalspelling ook de spelling van het Nederlands kan verbeteren, zelfs bij taalzwakke kinderen.

7

http://www.taallectoren.nl/


________________________________________________________________

De inzet van de streektaal loont ook bij het leren van vreemde talen. Niet voor niets hebben bewoners uit de grensstreek die “plat praoten” weinig moeite hun buren aan de andere kant van de grens te verstaan.

Streektaal is verder goed te combineren met andere vakken, zodat het scholen nauwelijks extra tijd kost. De Prinsenschool in Enschede gebruikt bijvoorbeeld streektaal in de aardrijkskundeles. Op een kaart van Nederland kleuren de kinderen in waar Fries, Limburgs of Nedersaksisch gesproken wordt. Ze leren ook de streektaalvertalingen van vader, zus en andere familieleden.

Onderwijs in streektalen helpt daarnaast ook om vooroordelen over dialect weg te nemen. Daarmee kweek je begrip voor anderen in de samenleving voor wie het Nederlands niet de eerste taal is, zoals bijvoorbeeld asielzoekers.

d. Streektaal als lingua franca in de grensstreek

Sprekers van het Nedersaksisch kunnen makkelijker over de grens communiceren omdat de taal nauw verbonden is aan het Plattdeutsch dat aan de andere kant van de grens wordt gesproken. Het woord “zacht” bijvoorbeeld, is in het Plattdeutsch “saacht” (en niet “leise”, zoals in het Duits) en ook “vandage” wordt in het Plattdeutsch gebruikt, in plaats van het Hoogduitse woord “heute”. Zo kan de streektaal een hulpmiddel zijn om de taalbarrière te overkomen. In ons onderzoek naar musea in de grensstreek hebben wij interviews met medewerkers van die musea gehouden. Die gaven bijvoorbeeld aan vaak de streektaal te gebruiken in het geval van Duitse gasten die geen Engels beheersten. Streektaal kan dus een lingua franca zijn in de communicatie in de grensstreek.

e. Taal en economie

Streektaal kan voor de werkgelegenheid en de mobiliteit ook van belang zijn. In de zorg bijvoorbeeld vinden vooral oudere cliënten het fijn in hun eigen dialect te kunnen spreken met verzorgers. Zeker voor dementerenden is dit belangrijk. Zij vallen vaak terug op de taal uit hun jeugd, het dialect. Het is dus voor de verzorgenden in de thuiszorg en andere zorginstellingen een groot sociaal voordeel als zij het dialect kunnen en willen spreken, in elk geval kunnen verstaan. Dit lijkt geen economisch voordeel omdat het niet omgezet wordt in “job requirement” / functie-eis van verzorgenden. Maar dat kan het wel worden, indien in de WMO de (passieve) beheersing van de streektalen opgenomen wordt in het programma van eisen voor de aanbesteding. Het is dus de moeite waard om een exploratief onderzoek te doen naar het feitelijk functioneren van de streektaal in de zorg én de waardering ervan bij de zorg-ontvangers.

De verbinding tussen taal en economische winst betreft zowel mondelinge als schriftelijke communicatie en zowel interne als externe communicatie. De mondelinge communicatie in

8


________________________________________________________________

de eigen taal / talen van de medewerkers binnen een bedrijf, op de werkvloer, bevordert de sociale cohesie, het gevoel dat het bedrijf van henzelf is waar zij zelf medeverantwoordelijk voor zijn. De mondelinge communicatie in streektalen in het contact met klanten – met dialectprekers én met mensen die zich bewust zijn van meertaligheid – bevordert de naamsbekendheid van bedrijf, verkoper én product(en). De schriftelijke communicatie werkt het meest aanstekelijk in de vorm van treffende productlabels, vooral van streekproducten. Hiermee wordt een appèl gedaan op de clientèle in termen van verbondenheid van de producten (diensten) met de lokale bevolking én daardoor op het besef van betrouwbaarheid. Bij clientèle denken wij zowel aan de eigen bevolking (die geneigd en genegen is producten van de eigen mensen te kopen, voor zichzelf maar ook als presentjes voor familie en kennissen elders), maar ook aan de toeristen die graag iets speciaals uit de streek mee naar huis nemen. Een duidelijk etiket/label helpt hierbij om de nieuwgierigheid van de kopers te wekken en het verhaal verder te vertellen. Voorbeelden hiervan zijn de Ostfriesen Thee (Ostfriesland) of de Glen Getty Tea (Wales).

Tenslotte zijn er ook belangrijke resultaten uit het onderzoeksveld van de “economics of language” (Grin 2012) die de relatie tussen taalvaardigheden en economie toelichten. Grootschalig onderzoek op dit gebied heeft aangetoond:

- dat een veelvuldig gebruik van de thuistaal (ook streektaal) gerelateerd kan worden aan een hogere uitstroom naar hbo of universiteit,

- dat leren lezen en schrijven in verschillende talen (ook in de streektaal) samenhangt met een langer verblijf op hbo en universiteit (en daarmee minder voortijdige uitval),

- dat op de lange termijn het verliezen van een thuistaal (ook streektaal) leidt tot een vermindering van het jaarlijkse inkomsten (tot $ 5000).

2.4 Verbinding met laaggeletterdheid

Laaggeletterdheid is meestal een gevolg van een combinatie van verschillende factoren:

de thuissituatie (economisch, sociaal en cultureel); het onderwijssysteem; individuele problemen (intelligentie, ziekte, gedrag).

Taalachterstand en laaggeletterdheid worden vaak in verbinding gebracht met meertaligheid, zowel bij migrantentalen als bij streektalen. Het zijn echter eerder de sociale ongelijkheid en de hoogte van de opleiding van de ouders die zulke achterstanden verklaren. Ook eentalige Nederlandssprekende kinderen vertonen een taalachterstand als zij opgroeien in gezinnen waarvan de ouders laagopgeleid zijn. Een andere factor is bovendien het lage taalbeheersingsniveau van de leerkrachten in de voor- en vroegschoolse educatie (vve): in 2009 vertoonde de helft van deze leerkrachten een taalachterstand.

Voor onderwijssocioloog Paul Jungbluth zijn dialectsprekende kinderen in de meerderheid in laagopgeleide gezinnen. Kinderen van laagopgeleiden presteren systematisch lager op

9


________________________________________________________________

toetsen dan kinderen van hoogopgeleiden, waardoor er onder leerkrachten (en ook leerlingen en ouders) de indruk kan ontstaan dat dialectspreken samengaat met lagere prestaties. Maar als onderzoekers het verband tussen lagere taalprestaties en het spreken van dialect nader bekijken, blijkt dat verband helemaal niet te bestaan. Volgens Jungbluth doen dialectsprekers in alle milieus niet onder voor eentalige kinderen bij de Citotoets. Dialectspreken vermindert dus niet de kans op onderwijssucces. Het sociale milieu waar kinderen in opgroeien speelt bij onderwijssucces daarentegen wel een belangrijke rol.

Er is ook geen directe relatie te leggen tussen het spreken van een dialect en laaggeletterdheid. Als er niet wordt voorgelezen in een gezin heeft dat echter wel een negatieve invloed op de geletterdheid van kinderen. Kinderen die dagelijks minder dan vijf minuten per dag lezen, lezen in een jaar 21.000 woorden. Dat lijkt misschien veel, maar kinderen die vijftien minuten per dag lezen, komen al in aanraking met meer dan een miljoen woorden per jaar. Ouders die een kind vijftien minuten per dag voorlezen of een kind dat zelf vijftien minuten per dag leest, leert dus 55 maal zoveel woorden per jaar dan een kind dat vijf minuten per dag leest. Een laag opleidingsniveau van ouders hoeft geen factor te zijn in laaggeletterdheid als moeder, vader, opa, oma, broer, zus of zelfs de buren het (klein)kind voorlezen of het kind stimuleren om zelf te gaan lezen. Dat kan in dialect, Nederlands of in welke taal dan ook.

Het vervolgproject wil graag de relatie tussen streektaal, meertaligheid en laaggeletterdheid in de provincie Drenthe onderzoeken en een zogenoemd “family literacy” (gezinsgeletterdheid) programma opzetten. De oorsprong van “family literacy” als educatieve methode komt voort uit de overtuiging dat “de ouder de eerste leraar van het kind is”. Studies hebben aangetoond dat volwassenen met een hoger opleidingsniveau niet alleen productieve burgers zijn met een verbeterde sociale en economische capaciteit in de samenleving, maar ook dat hun kinderen eerder succesvol zullen zijn op school. Geletterde ouders zijn beter in staat om het leren van hun kinderen te ondersteunen. Het opzetten van programma's voor alfabetisering van gezinnen is de meest effectieve strategie om de betrokkenheid van ouders en de ontwikkeling van geletterdheid te vergroten. Het doel van het alfabetiseringscurriculum is om de academische prestaties van studenten te vergroten. Wanneer programma's voor gezinsgeletterdheid worden opgezet, worden ouders pleitbezorgers voor de geletterdheid van hun kind. Gelijktijdig blinkt de geletterdheid van de leerlingen uit als ouders zelf verantwoording nemen.

10


________________________________________________________________

3. Resultaten van de eerste twee projectjaren 2015-2017De resultaten van de eerste twee projectjaren betreffen de volgende aspecten:

2.1 Implementatie van meertaligheid in het onderwijs2.2 Taaldidactiek2.3 Samenwerking tussen het Nederlandse en het Duitse onderwijs2.4 Materiaalontwikkeling 2.5 Netwerkvorming en samenwerking

3.1 Implementatie van meertaligheid in het onderwijs

Er zijn twee groepen pilotscholen gevormd: één groep voor de invoering van de Drentse taal (9 basisscholen) en één groep voor de Duitse taal (4 basisscholen). De lessen worden verzorgd door ‘native speakers’. De meerderheid van de scholen heeft voor een les van 45 minuten per week gekozen. Op de scholen met de Drentse taal gebeurt dat met het eigen personeel en met de inzet van een externe docenten, op de scholen met de Duitse taal gebeurt dat door Duitse studenten van pabo-Emmen en met de inzet van een externe docente.

Bij de start van het project is met de deelnemende scholen afgesproken dat ze met de nodige vrijheid invulling kunnen geven aan het programma. Na verloop van tijd is gebleken dat er toch meer behoefte is aan structuur en continuïteit.

Op vier scholen met de Drentse taal vinden de activiteiten al in alle klassen plaats, op één school met de Duitse taal gebeurt dit eveneens. Knelpunt hierbij is de inzetbaarheid van voldoende Duitssprekende lesgevers.

Voorlezen in de Drentse taal, geïnitieerd door het Huus van de Taol, gebeurt elk jaar in de maand maart (Meertmaond-Streektaolmaond) op steeds meer basisscholen; het aantal zit nu op 189 basisscholen, 7 peuterspeelzalen (in totaal 22.291 leerlingen).

Er is een trailer gemaakt waarin de waarde van het voorlezen wordt uitgelegd en waarin studenten in de praktijk aan het werk te zien zijn.

3.2 Taaldidactiek

Bij de invoering van meertaligheid in het onderwijs zijn wij uitgegaan van twee uitgangspunten:

11


________________________________________________________________

Taalsensibilisering – kinderen groeien op in een wereld waarin het gebruik en de toepassing van meerdere talen, waaronder de moedertaal, normaal is. Er wordt geen verschil gemaakt in de status van de talen.

Immersie-onderwijs – vakken worden in een andere instructietaal dan de officiële aangeboden en zo veel als mogelijk spelenderwijs aangeboden, bijvoorbeeld: muziekles in het Drents, techniekles in het Duits. Deze vorm onderwijs hoeft voor het onderwijs geen extra schooltijd en werkdruk te genereren.

Bij de taalverwerving hebben we te maken met 4 aspecten: a) luisteren en begrijpen, b) spreken, c) lezen, d) schrijven. De volgorde geeft aan waar de eerste en meeste aandacht aan wordt besteed. Eerst wordt de basis gelegd bij het primair onderwijs, in een volgende fase wordt het secundair onderwijs meegenomen.

Op de pabo-Emmen heeft meertaligheid een vaste plek in het curriculum: Pabo 1 en pabo 2 met een module ‘locatiespecifiek’ (Drents en Duits) en met een aangepaste literatuurlijst (nu met Drents en Duits). De profielkeuze studenten van pabo 3 hebben ervaring opgedaan met immersie-onderwijs in Duitsland en volgen inhoudelijke vakdidactiek over Meertaligheid. Tevens worden er voor alle studenten colleges geven over de waarde en de toepassing van meertaligheid in onderwijs en opvoeding. Studenten die in pabo 4 kiezen voor een Schoolminor Meertaligheid verrichten onderzoek op het gebied van Meertaligheid. Dit onderzoek heeft een omvang van 30 ECTS (half jaar).

3.3. Samenwerking tussen het Nederlandse en het Duitse onderwijs

Geconstateerd is dat er een toenemende interesse bestaat voor internationalisering en voor fysieke contacten tussen het Nederlandse en het Duitse primair onderwijs. In dat kader hebben wij er toe bijgedragen dat er meerdere combinaties zijn gevormd van een Nederlandse basisschool en een Duitse Grundschule. Dit zijn de zogenaamde ‘partnerscholen’, die zich bereid verklaard hebben om de contacten met elkaar te intensiveren. Deze contacten vinden aanvankelijk plaats op het gebied van sport en cultuur. In het tweede semester van 2017 is het aantal partnerscholen fors uitgebreid, mede door de inbreng van en samenwerking met de mensen van het project ‘Vroege buurtaal’ van de EDR.

In het kader van het project ‘Bevordering Drents en Duits in het onderwijs’ kan door de totstandkoming van partnerscholen een duurzame oplossing worden gecreëerd voor de aanwezigheid van de nodige deskundigheid die vereist is bij de taalverwerving van het buurland.

Een eerste ontmoetingsdag tussen de Grundschule Georgsdorf en de obs Stidalschool in Dalerveen heeft in juni 2017 plaatsgevonden op de pabo in Emmen, met een speciaal programma dat door de studenten is ontwikkeld en uitgevoerd.

12


________________________________________________________________

In juni 2018 zijn twee ontmoetingsdagen gepland waar 4 Duitse en 4 Nederlandse partnerscholen aan deelnemen. De studenten van pabo 2 bereiden deze ontmoetingsdagen tevens voor met een aantal thema-gebonden lessen op de betrokken scholen.

3.4 Materiaalontwikkeling

Als onderdeel van dit project is de interactieve Drentse website www.wiesneus.nl gemaakt. De website is ontwikkeld en in april 2016 online gebracht. Op een speelse manier maken kinderen (1-6 jr., 6-12 jr.) kennis met de Drentse taal - om te horen en om te schrijven. Al het materiaal is zowel in de basisscholen als in de thuissituatie van kinderen te gebruiken. Op de website wordt tevens ruimte ingebouwd voor achtergrondinformatie over onder meer de waarde van meertaligheid, taalvergelijking en wetenschappelijk onderzoek. Bijna wekelijks wordt de website aangevuld met nieuw en origineel materiaal, te weten: liedjes, verhalen, gedichten, prentenboeken, spelletjes, tekeningen, geschiedenis en allerlei (meer-)talige opdrachten.

De groep ontwikkelaars van de website is versterkt met een vrijwilligersgroep, bestaande uit 4 Drents-sprek7ende docenten en oud-docenten basisonderwijs; zij hebben de website aangevuld met taalopdrachten. Pabo studenten leveren eveneens hun aandeel in de materiaalontwikkeling in de vorm van spelletjes, prentenboeken en tekeningen/illustraties. Een groep studenten is gestart met het maken van een programma voor een themaweek Drents.

De Duitstalige variant van ‘Wiesneus’ is www.werdeeinschlauberger.de; de ontwikkeling van deze website is afgerond, en de verdere inrichting van de website met materiaal vindt momenteel plaats. Een deel van het materiaal van ‘Wiesneus’ wordt hiervoor hergebruikt (bijvoorbeeld de verhalen). Het ontwikkelde materiaal heeft de doelstelling om zowel kennis van de buurtaal als ook van cultuur door te geven (bijvoorbeeld over feesten, geschiedenis of tradities in Duitsland).

Er zijn verder enkele zelfstandige projecten uitgevoerd die eveneens nieuw materiaal hebben opgeleverd – Echt waor? Écht waor! is een onderwijspakket met regionale geschiedenis, streektaal en leesbegrip en Het Jaor Deur, een liedjespakket gekoppeld aan een kinderkoorsongfestival op RTV-Drenthe.

Afbeelding 1 – dagelijkse page views van de website www.wiesneus tussen februari en maart 2018 – het aantal gebruikers groeit.

13

http://www.werdeeinschlauberger.de/

http://www.wiesneus.nl/


________________________________________________________________

3.5 Netwerkvorming en samenwerking

Vanaf de start van het project hebben de initiatieven en de resultaten van het project de aandacht getrokken van meerdere instanties en organisaties, zowel in Nederland als in België en Duitsland. Meermalen heeft de projectleiding een verzoek uit binnen- en buitenland ontvangen voor het houden van een lezing of het geven van een workshop. Daar is volledig gehoor aan gegeven. De meest opmerkelijke is de conferentie in het Europese Parlement in Brussel.

De grote netwerkuitbreiding die dit allemaal teweeggebracht heeft, heeft ook geleid tot samenwerking met instanties en organisaties die geheel of gedeeltelijk dezelfde meertalige doelen nastreven. We noemen in dit kader: de Rijnland Academie, de Eems Dollard Regio in Bad-Nieuweschans, Euregio – het gebied van Enschede/Gronau, de Nuffic in Den Haag, de Nederlandse Taalunie in Brussel, de gemeente Westerwolde, Dutch Techzone - de groep van 4 gemeentes in Z-Drenthe en NO-Overijssel. Bovendien zijn er goede contacten met andere Nedersaksische taalinstanties in Nederland en Duitsland.

Pabo-Emmen heeft verder contacten opgebouwd met ruim 20 Grundschulen en enkele Oberschulen en Gymnasia in de nabijheid van de grens.

Waardevol zijn ook de contacten met de collega’s van het project Drietalige scholen in Friesland en het RAAK-PRO project 3M: Meer kansen Met Meertaligheid. Hun expertise kan mede bijdragen aan een welslagen van het project in Drenthe.

14


________________________________________________________________

4. Visie voor 2019-2022

Naar aanleiding van de evaluatie van de afgelopen projectjaren heeft het projectteam een visiedocument opgesteld voor een vervolgproject. Die gaat uit van een doorontwikkeling van het project op 11 hoofdgebieden:

4.1 Het vergroten van het aantal scholen voor het Drents en het Duits4.1.2 Het voortgezet onderwijs4.2 Inhoudelijke begeleiding van leerkrachten4.3 Materiaalontwikkeling4.4 Toepassing van digitale middelen en sociale media4.5 Laaggeletterdheid en family literacy 4.6 Uitbreiding van het projectteam4.7 Verdere verankering in het Pabo curriculum4.8 PR4.9 Samenwerking en netwerkuitbreiding4.10 Conferentie en congressen4.11 Publicatie

Op de volgende pagina’s worden de geplande activiteiten binnen elk van deze gebieden nader toegelicht.

4.1 Het vergroten van het aantal scholen voor het Drents en het Duits

Doelstelling is het aantal scholen uit te breiden naar 20, zowel voor het Drents als het Duits. Maatregelen die voor het realiseren van deze ambitie worden ondernomen zijn:

Contactmedewerkers met kennis over schoolontwikkeling in het kader van elke taal nieuwe scholen laten benaderen;

Projectspecifieke workshops en conferenties organiseren die open staan voor nieuwe scholen;

Social media- en Linked In-sites opbouwen en bij de scholen onder de aandacht brengen;

Schoolbezoeken met medewerkers en Pabostudenten organiseren waarbij informatie over het project wordt gegeven.

Naast het verhogen van het aantal scholen in het project, streven wij er ook naar het bestaande programma in de twee talen te verbeteren, om de taalverwerving in Drents en Duits uit te breiden. Momenteel is het aantal lesuren en het curriculum op de scholen door

15


________________________________________________________________

de leerkrachten bepaald. In co-creatie met de leerkrachten en door begeleiding van de scholen, willen wij graag een structuur in het aanbod brengen en ook kerndoelen bepalen die aan het eind van de bovenbouw worden bereikt. Taak van het onderzoeksteam is het om de leerkrachten in dit proces te begeleiden en adviseren. De kern van dit werk wordt gevormd door een design-based benadering. Design-based benaderingen impliceren een samenwerking tussen onderzoekers en betrokken professionals (i.c. leerkrachten). In dit ontwerponderzoek worden ideeën (gebaseerd op ervaringen en eerder onderzoek) met betrekking tot effectieve didactische aanpakken en strategieën op basis van herhaald uitproberen, en evalueren, geoptimaliseerd. Wezenlijk in deze methodologie van educational design research is dat de gerealiseerde verbeteringen in het onderwijs kunnen worden toegeschreven aan de intensieve samenwerking met de betrokken leerkrachten.

Dit soort praktijkgericht onderzoek met een design-based aanpak verloopt in cycli (zie Afbeelding 1) met verschillende fases tussen een eerste oriëntatie tot het presenteren en rapporteren van innovatieve resultaten. In de oriëntatie-fase willen wij graag met de betrokken leerkrachten hun eigen vraagstukken en ambities voor hun taalaanbod uitwerken. Het richten heeft betrekking op het bepalen van prioriteiten en op een gezamenlijke leerlijn. In de planning-fase worden er in samenwerking tussen onderzoekers en leerkrachten de lesactiviteiten voor het behalen van de kerndoelen van elke school ontwikkeld en een plan voor hun implementering wordt opgesteld. In de verzameling-fase worden de activiteiten

geïmplementeerd. Met hulp van het onderzoeksteam zullen in de laatste twee fases de resultaten hiervan geanalyseerd worden en in een rapportage samengevat.

Onze interventie heeft als hoofddoelstelling het verhogen van de taalvaardigheden van de leerlingen. Wij willen echter met ons project ook invloed uitoefenen op taalattitudes en kennis van taalbeschouwing. De kerndoelen die wij met ons project willen realiseren zijn als volgt te omschrijven:

Taalgebied Drents Duits

TaalattitudesDe leerlingen ontwikkelen een positieve attitude ten opzichte van het horen van het Drents door henzelf en anderen.

De leerlingen ontwikkelen een positieve attitude ten opzichte van het horen van het Duits door henzelf en anderen.

Mondelinge vaardigheden

De leerlingen leren zich naar inhoud en vorm in het Drents uit te drukken in situaties uit hun dagelijks leven waarin zij informatie vragen of

De leerlingen leren zich naar inhoud en vorm in het Duits op uit te drukken in een aantal communicatieve situaties uit hun dagelijks leven.

Afbeelding 1 – Cycli van praktijkonderzoek (Donk & van Lanen 2016: 83)

16


________________________________________________________________

geven over een onderwerp waarmee zij vertrouwd zijn.

Taalbeschouwing

De leerlingen verwerven een woordenschat van frequent gebruikte Drentse woorden en strategieën voor het begrijpen van voor hen onbekende woorden.De leerlingen reflecteren over de rol van streektalen voor regionale identiteiten en leren over andere regio’s waarin streektalen een belangrijke rol spelen.

De leerlingen verwerven een woordenschat van frequent gebruikte Duitse woorden en strategieën voor het begrijpen van voor hen onbekende woorden.

Luistervaardigheden

De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken Drents. Het gaat om teksten die informatie geven, plezier verschaffen, meningen of aanwijzingen bevatten over voor hen bekende onderwerpen.

De leerlingen leren informatie te verwerven uit gesproken Duits. Het gaat om teksten die informatie geven, plezier verschaffen, meningen of aanwijzingen bevatten over voor hen bekende onderwerpen.

Schriftelijke vaardigheden

De leerlingen leren informatie te verwerven uit teksten in het Drents in frequent voorkomende teksttypen (zoals artikelen in jeugdrubrieken, liedjes, verhalen).De leerlingen leren eenvoudige teksten in het Drents te schrijven over alledaagse onderwerpen.

De leerlingen leren informatie te verwerven uit teksten in het Duits in frequent voorkomende teksttypen (zoals artikelen in jeugdrubrieken, liedjes, verhalen).De leerlingen leren eenvoudige teksten in het Duits te schrijven over alledaagse onderwerpen.

De realisatie van deze doelstellingen wordt als een proces gezien en wordt met elke school individueel vormgegeven. Achtergrond van het taalonderwijs in dit project is een communicatieve aanpak, die niet gebaseerd is op grammaticaonderwijs, maar gericht is op het leren van de noodzakelijke woordenschat om in authentieke mondelinge situaties te kunnen communiceren. In dat kader wordt er bijvoorbeeld samengewerkt met partnerscholen in Duitsland, om zo aan de noodzaak van mondelinge communicatie tussen de leerlingen tegemoet te kunnen komen.

Bijkomend voordeel is dat door de fusie van de NHL en Stenden op 1-1-2018 beide Hogescholen nieuwe curricula gaan ontwikkelen voor de opleidingen. Eén van de nieuwe uitgangspunten is dat minimaal 40% van het curriculum bestaat uit Design Based Education. Naast de onderzoekende component zoals hierboven is beschreven is een 2e krachtig kenmerk dat een Hogeschool niet autonoom opereert maar dit altijd moet gaan doen in combinatie met andere actoren (PO-MBO-HBO scholen, het bedrijfsleven, professionals). Ook Internationalisering blijft hoog op de agenda staan voor NHL Stenden. Juist deze nieuwe vorm van samenwerking zorgt voor een vliegwiel om het project Drents en Duits nog beter te bevorderen en te verduurzamen zodat we na 2022 in staat zijn het project te continueren zonder subsidiegelden vanuit Provincie Drenthe.

4.1.2 Het voortgezet onderwijs

Zoals in hoofdstuk 2 aangekondigd willen wij in het vervolgproject de overgang van primair onderwijs naar voortgezet onderwijs nader onderzoeken om een advies te kunnen uitbrengen met betrekking tot de schooladviezen die aan het eind van de basisschoolperiode worden geformuleerd. In concreto willen wij de manier waarop leerkrachten schooladviezen formuleren voor meer- en eentalige leerlingen (bijvoorbeeld

17


________________________________________________________________

sprekers van het Drents of andere talen) vergelijken, om te kunnen beschrijven in hoeverre de meertaligheid van de leerlingen invloed heeft op de schooladviezen.

Met ingang van 2019 wordt er een begin gemaakt met de implementatie van het project in het voortgezet onderwijs. Hierbij zullen wij ook samenwerken met de tweedegraads lerarenopleiding van NHL Stenden. Wij propageren ook daar een doorgaande lijn in de meertalige taalverwerving. In dit kader wil het vervolgproject een buurtaalonderwijsproject opzetten voor de onderbouw van het voortgezet onderwijs, met vmbo-, havo- en vwo-scholen / Haupt- Realschulen en Gymnasien. Zoals bij de projecten “Vroege Buurtaal” en de lopende fase van ons eigen project, willen wij hiervoor met een systeem van partnerschappen tussen scholen beginnen. Daarnaast willen wij op de scholen een CLIL-systeem voor het leren van een zaakvak middels Nederlands/Duits (bijvoorbeeld biologie in het Duits in Nederland). Samen met leerkrachten willen wij ook tweetalig materiaal voor de zaakvakken ontwikkelen en digitaal op www.schlauberger.de aanbieden. Bij deze scholen willen wij bereiken dat de leerlingen het Goethe Certificaat/ Certificaat Nederlands als Vreemde Taal (CNaVT) halen.

Verder zal er in 2019 samen met het Alfa-College, het Drenthe-College en het Rijnland Instituut een Erasmus-aanvraag worden ingediend. Het project wil het niveau van de buurtaal verbeteren in de opleidingen die met zorg, techniek en toerisme te maken hebben. De aanvraag zal het contact tussen mbo-leerlingen in Duitsland en Nederland via digitale middelen bevorderen en ook via stages in het buurland. In het kader van dit project zal worden onderzocht in hoeverre een verhoogde taalvaardigheid en de mogelijkheid tot contact met de buurtaal tijdens de opleiding, kansen op werkgelegenheid in de regio kan verhogen.

Verder zal er ook een Netwerk+ aanvraag bij het Interreg-programma worden ingediend. Het beoogde project heeft als hoofddoelstelling de ontwikkeling van een app met een Virtual Reality-component, die medewerkers in de toerismesector in grensregio’s ondersteunt bij het aanleren van taalvaardigheden die voor hun dagelijkse werk belangrijk zijn. In concreto zou de ontwikkeling in twee musea in Nederland en Duitsland plaatsvinden. Op basis van een pilot-onderzoek blijkt dat de medewerkers in musea in de grensregio behoefte hebben aan (a) vaardigheden in verschillende talen tegelijkertijd (Engels, Duits/Nederlands en Frans), en (b) specifieke taalgebieden (woordenschat, zinnen) nodig hebben, maar niet per se een taal volledig onder de knie hoeven te hebben. Bestaande taalapps hebben separate functies voor de verschillende talen en bieden generieke taalkennis aan. Deze apps zijn echter voor de praktijksituatie van de grensregio niet voldoende bruikbaar.

4.2 Inhoudelijke begeleiding van leerkrachten

18

http://www.schlauberger.de/


________________________________________________________________

In de enquête die aan het begin van het derde jaar werd afgenomen, gaven leerkrachten aan dat ze meer structuur en begeleiding nodig hebben, met name voor wat betreft de didactische mogelijkheden van het onderwijs van zowel het Drents als het Duits. Momenteel zijn scholen vooral afhankelijk van native speakers in deze talen. Scholen willen echter graag beter weten hoe ze het taalaanbod op een duurzame manier in hun curriculum kunnen integreren en hoe ze datzelfde aanbod ook kunnen uitbreiden. In dat kader hebben ze behoefte aan gezamenlijke studiedagen met wetenschappelijke input hieromtrent en aan passende praktische opdrachten die de onderwijspraktijk in deze twee talen op een kwalitatief hoger niveau zetten.

Scholen willen verder graag ondersteuning in het ontwikkelen van een holistisch taalonderwijsconcept, waarin het Drents en Duits een rol naast Nederlands en Engels spelen. Belangrijk daarbij is dat het Drents bewust wordt gezien als onderdeel van zogenoemde meertalige repertoires. Daarmee kan worden aangegeven dat via het aanleren van het Drents ook meegeprofiteerd wordt van de voordelen van een meertalige opvoeding. Dat veronderstelt terecht dat er op het niveau van het individu weinig verschil bestaat tussen streektalen en nationale talen, met name voor wat de communicatiemogelijkheden betreft. Bovendien kan zo’n benadering ervoor zorgen dat het Drents niet in de hoek van het exotische of het behoudende geplaatst wordt. Het Drents wordt wel als onderdeel van het cultureel erfgoed gezien, maar dan op een dynamische manier.

Om de professionalisering van deelnemende leerkrachten te verbeteren op het gebied van meertalig onderwijs zal de Pabo/Emmen in samenwerking met de andere locaties van NHL Stenden, net zoals met andere Hbo’s en onderzoeksorganisaties, twee keer per jaar studiedagen over verschillende aspecten van meertaligheid in het basisonderwijs organiseren. Het idee is dat er dan wetenschappelijke input wordt gegeven, die gevolgd wordt door een praktische workshop waarin elke school over de toepassing van de nieuwe kennis brainstormt.

Verder zal een team van de Pabo een keer per jaar schoolbezoeken afleggen en observaties op de scholen uitvoeren, alsmede kleine video-opnames van het onderwijs maken, die op de websites van Wiesneus/Schlauberger worden geplaats ter inspiratie en ter kennisdeling.

Om de uitwisseling tussen scholen beter te kunnen ondersteunen, zullen de bestaande partnerschappen worden uitgebreid om vaker gezamenlijke activiteiten te organiseren. De Pabo zal vorm geven aan deze initiatieven en vaker tussen scholen faciliteren om gezamenlijke projecten of themadagen met elkaar te ontwikkelen.

De studenten van de Pabo moeten vanaf studiejaar 2019 minimaal op een vreemde taal B2 referentieniveau laten zien (schrijfvaardigheid, mondeling, luisteren en didactiek) voordat men het diploma Leraar Basisonderwijs in ontvangst mag nemen. Voor een aantal locaties van NHL Stenden zal zich dat gaan toespitsen op Engels. Voor locatie Emmen ligt hierin de kans dit te koppelen aan het Duits als vreemde taal. De link met Meertaligheid is dan snel

19


________________________________________________________________

gelegd om in het lesaanbod op de locatie dit via onder andere immersieonderwijs aan te bieden met andere vakken op de Pabo. Via gelden van de Provincie wordt de verduurzaming van Drents en Duits zo vergemakkelijkt in het reguliere curriculum en is de kans groot dat na 2022 ook Duits als vreemde taal is opgenomen in het curriculum.

4.3 Materiaalontwikkeling

De website www.wiesneus.nl vormt, sinds de start in 2015, een belangrijk medium in de materiaalvoorziening. Naast het materiaal dat direct voor de website is ontworpen is er ook ruimte gemaakt om het materiaal dat via andere projecten is ontwikkeld een plek te geven. Elke maand wordt er nieuw materiaal geplaatst op de website; alle categorieën daarvan worden aangevuld. Desgewenst kunnen te zijner tijd nieuwe categorieën worden toegevoegd. Daarmee is ‘Wiesneus’ inmiddels de voornaamste bron van materialen geworden; scholen geven aan dat ze de website vaak gebruiken. Scholen geven ook aan dat ze meer in het Drents/Duits zouden doen als het gebruik van deze talen meer op het curriculum zou kunnen aansluiten. Dat betekent dat onderwerpen van de zaakvakken, zoals bijvoorbeeld geschiedenis, natuur of aardrijkskunde, ook in deze talen beschikbaar moeten worden.

Het is dus raadzaam om het materiaal op de website zodanig aan te vullen dat er genoeg onderwerpen ter beschikking staan voor verschillende niveaus. Naast de onderbouw, middenbouw en bovenbouw van de basisschool geldt dit ook voor de leeftijdsgroep voorafgaand aan het basisonderwijs. Tevens kan het nieuwe materiaal betrekking hebben op de schoolvakken; met het ontwikkelen van nieuwe materialen kan meer aansluiting gezocht worden met het reguliere curriculum. Nadrukkelijk willen we er op wijzen dat de website niet alleen bedoeld is voor het onderwijs, maar ook voor thuis en onderweg.

Voor de ontwikkeling van nieuw materiaal is een taak weggelegd voor de in het jaar 2016 in het leven geroepen ‘vrijwilligersgroep’. Deze groep bestaat uit 4 personen uit het onderwijsveld (naast de 3 leden van de stuurgroep). Het is wenselijk dat deze groep wordt aangevuld met tenminste 3 personen. De studenten van Stenden Hogeschool Pabo-Emmen spelen ook een wezenlijke rol bij de materiaalontwikkeling van de website, doordat zij hiervoor spelletjes, prentenboeken en ander materiaal ontwikkelen in het kader van hun beroepsopleiding. Daarnaast spelen zij een rol bij de implementatie van het gebruik van de website in het basisonderwijs middels hun stageactiviteiten. Van belang is ook om het exacte aantal bezoekers van de website in beeld te krijgen. De website heeft een telfunctie waarmee een beeld verkregen wordt van het aantal bezoekers. De geconstateerde aantallen geven vervolgens eventueel aanleiding tot het aanpassen van het beleid, o.a. op PR-gebied.

De website www.werdeinschlauberger.de dient met Duitstalig onderwijsmateriaal aangevuld te worden, voor de scholen die de Duitse taal invoeren. De vorm, inhoud en

20

http://www.werdeinschlauberger.de/

http://www.wiesneus.nl/


________________________________________________________________

opbouw daarvan gebeurt in principe op zelfde manier als de website Wiesneus. Hiervoor is extra menskracht nodig (0.2 fte).

Momenteel zijn er in Drenthe een groot aantal scholen die het voorlezen in het Drents in de maand maart (Meertmaond-Streektaolmaond) hebben ingevoerd. Daarnaast zijn er enkele scholen die ‘een Drentse week’ organiseren op hun basisschool. In de specifieke behoeften van deze laatstgenoemde categorie scholen kan worden voorzien door het ontwikkelen van één of meerdere projectprogramma’s. Deze projectprogramma’s kunnen de opstap zijn voor een permanente invoering van meertaligheid (Drents en Duits) in de basisscholen.

Verder zal een pilot voor een digitale leermethode in 4 talen worden ontwikkeld, waarin onderwerpen van het vak natuur worden verwerkt. Leerkrachten bedienen zich van verschillende argumenten om meertaligheid uit hun klas te weren. Ten eerste wordt vaak aangevoerd, dat er zoveel mogelijk tijd moet worden besteed aan de officiële instructietalen. Ten tweede wordt daarbij aangevoerd dat er een hoog niveau van bekwaamheid in de nationale taal (ook wel de centrale instructietaal) vereist is om volledig te kunnen participeren in het onderwijs, op de arbeidsmarkt en in de samenleving. Ten derde zijn leerkrachten vaak bang dat ze de controle verliezen over hun klas, als leerlingen gebruikmaken van andere talen dan de instructietaal. Ten vierde geven leerkrachten aan dat ze niet over de middelen en expertise beschikken om met meertaligheid in hun klas om te gaan.

Ontwikkelingen in de (taal)technologie, in het bijzonder computer-based leeromgevingen (CBLE’s), bieden hier echter mogelijkheden voor. Er is in de praktijk al gebleken dat CBLE’s als een krachtig middel kunnen functioneren om complexe kennis en vaardigheden te verwerven. Deze middelen kunnen ook worden geïntegreerd ter ondersteuning van taalverwerving. In dit onderdeel van het project zullen wij de e-Grens/z ontwikkelen, een CBLE die meertalige lesinhouden op het gebied van natuur- en techniekonderwijs voor het basisonderwijs omvat. Alle leerlingen kunnen daarmee toegang krijgen tot de informatie, zowel in het Nederlands als in 3 andere talen: Drents, Engels en Duits.

Verder zullen wij didactische video’s maken, met voorbeelden van lessen in het Drents en in het Duits, die door de leerkrachten van het project en door Pabostudenten worden gegeven. In die video’s worden de lessen gepresenteerd, en zal een deskundige aansluitend een op de didactiek gebaseerde toelichting geven.

4.4 Toepassing van digitale middelen en sociale media

Deze zijn al niet meer weg te denken uit het onderwijs. Er zijn evenwel nog talloze mogelijkheden onbenut gelaten, zoals bijvoorbeeld MySchoolsNetwork. Momenteel heeft het Duitse onderwijs hierin nog een achterstand op het Nederlandse onderwijs. Om die reden is de toepassing van digitale middelen en sociale media in het project nog

21

http://www.myschoolsnetwork.com/


________________________________________________________________

onaangeroerd gebleven. De ontwikkelingen op de Duitse scholen zijn positief te noemen, zodat wij dit aspect binnen enkele jaren gestalte kunnen geven.

4.5 Laaggeletterdheid en family literacy

Het vervolgproject wil ook het thema meertaligheid en laaggeletterdheid nader onderzoeken. Met de scholen die aan het project meedoen willen wij laaggeletterde gezinnen identificeren en een zogenoemde “family literacy” programma ontwikkelen. Family literacy programma’s zijn al lang bekend als een succesvolle manier om de geletterdheid in gezinnen op een holistische manier te verhogen. Deze programma’s zijn interventies, waarbij ouders stapsgewijs geschoold worden om met boeken thuis om te gaan en om interactie over boeken met de kinderen te verkennen. Doelstelling is dat gezinnen met kinderen tussen de 6 en 10 jaar gezamenlijk 15 tot 20 minuten per dag met een boek bezig zijn. Voor dit programma worden boeken zowel in de thuistaal van het gezin gekozen, als in het Nederlands. Het niveau van geletterdheid van de ouders wordt voorafgaand en na de interventie van 1 jaar gemeten. Ook de resultaten van de kinderen in de Citotoets (onderdeel begrijpend lezen) worden gecontroleerd om zo de mogelijke effecten van het programma in kaart te kunnen brengen.

4.6 Vervanging en uitbreiding van projectteam

Om alle bovenstaande doelstellingen te kunnen bereiken moet ook het projectteam bestaan uit medewerkers met een totale inzet van minimaal 1.0 FTE. Twee van de docenten van Stenden zijn in het vervolgproject niet meer inzetbaar vanwege het bereiken van de pensioengerechtigde leeftijd. Benoemd zijn de asssociate lector (feb. 2017: 0.2 FTE), een medewerker voor het Duits (jan. 2018: 0.4 fte) is nog een medewerker voor het Drents (jan. 2018: 0.2 fte) ingepland. Er zal nog aanvulling moeten komen van 0,2 FTE.

4.7 Verankering in het Pabo-curriculum

In januari 2018 is de fusie van Stenden Hogeschool met de NHL een feit geworden, onder de nieuwe naam NHL Stenden Hogeschool. In het schooljaar 2019-2020 wordt gestart met de invoering van een nieuw pabo-curriculum, dat in de tussenliggende periode wordt geschreven. De implementatie van meertaligheid, die al langzamerhand heeft plaatsgevonden in het curriculum van pabo-Emmen, dient voortgezet en geïntensiveerd te worden. Nieuwe mogelijkheden:

1 vak met Drents en Duits als voertaal, volgens de CLIL-methode (content and language integrated learning)

studenten ontwikkelen meer materiaal studenten meer inschakelen als student-assistent

22


________________________________________________________________

Duitse studenten geven Duitse les aan hun Nederlandse medestudenten Drentse studenten geven Drentse les aan hun Nederlandse en Duitse

medestudenten studenten nauwer betrekken bij het voorlezen en voordragen in het Duits en het

Drents op basisscholen en Nederlands op Duitse Grundschulen op de Open Dagen meer aandacht schenken aan de visie en de waarde van

meertaligheid breder overleg en nauwere samenwerking met de locaties in Leeuwarden.

4.8 PR

De waarde van meertaligheid in opvoeding en onderwijs is inmiddels lang en breed aangetoond in allerlei onderzoeken. Voor het welslagen van het project is het van belang dat steeds meer mensen ervan doordrongen worden; het biedt onze kinderen een ruimere blik op de globale wereld en grotere kansen op de arbeidsmarkt. Daarom verdient dit onderwerp grotere aandacht in pers en de media, inclusief de sociale media. Het project zal een facebook-pagina en een twitter-account krijgen. Verder zal ook een LinkedIn-account worden aangemaakt. In samenwerking met de afdeling voor communicatie van de Stenden Hogeschool zullen ook krantenartikelen vaker worden uitgebracht.

4.9 Samenwerking en netwerkuitbreiding

In de eerste twee projectjaren is er een groot netwerk opgebouwd met mensen, organisaties en instanties in binnen- en buitenland. Langzamerhand is her en der het besef doorgedrongen dat er in de provincie Drenthe fantastische initiatieven in gang gezet zijn. Dit blijkt onder andere uit de groeiende belangstelling voor de deelname (lezingen, workshops) van de projectleiders aan diverse conferenties. Samenwerking met Nuffic, Nederlandse Taalunie, Rijnland Instituut, EDR en Euregio is reeds in gang gezet. Dit leidt tot versterking van wederzijdse belangen. Met deze partners werken wij als een extern gerichte Adviesgroep Buurtaal, zodat duidelijk is dat wij dezelfde doelstelling hebben. Wij maken echter een duidelijke taakverdeling voor elk initiatief (zoals bijvoorbeeld voor de Dag van de Duitse taal of het Rijnland Symposium) om daarmee te voorkomen dat wij een overlap in onze opdrachten en financiering creëren.

Wel dienen er meer initiatieven genomen te worden voor samenwerking met het arbeids- en economische netwerk en ook daar het belang van een goede meertalige educatie aan te tonen.

Ook met de Rijksuniversiteit Groningen zullen de bestaande verbindingen worden uitgebreid. Studenten van de BA Minorities and Multilingualism en van de MA Multilingualism zullen scripties schrijven en onderzoek doen binnen het project (b.v. met

23


________________________________________________________________

materiaalontwikkeling, implementatie en evaluatie of met observaties). In het kader van de het MA-programma zullen de studenten ook stage in het project kunnen lopen. Verder zijn er al eerste contacten om samen met het Huis van de Groninger Cultuur een gezamenlijk project op te zetten over de rol van streektalen voor identiteit en toerisme in de EDR-regio.

4.10 Conferenties en congressen

In het begin van de tweede subsidiefase wil het team de kennis van de eerste vier projectjaren in een internationale conferentie Nedersaksisch/Platduits delen. Hiervoor zullen alle belangrijke stakeholders uit Nederland en Duitsland uitgenodigd worden. Verder zullen ook gasten uit andere regio’s en Europa hun kennis over streektalen in het onderwijs presenteren. Hiervoor zullen ook contacten worden gelegd met Nedersaksische organisaties in Emsland (b.v. Emsländische Landschaft, Plattdüütskbüro van de Ostfreeske Landskupp) en in Noord- en Oost-Nederland (Groningen, Twentse Welle, IJsselacademie, Achterhoek/Liemers en Stellingwerf). Verder zal het project op nationale en internationale conferenties door de medewerkers en een promovendus worden gepresenteerd.

4.11 Publicatie

Aan het eind van het project zal een internationale band worden uitgegeven. Deze zal viertalig zijn (Nederlands, Nedersaksisch, Duits en Engels) en bijdragen bevatten vanuit het project, gecombineerd met internationale gastartikelen over buurtaalonderwijs en het gebruik van streektalen in het onderwijs.

24


________________________________________________________________

5. Bronnen

CBS (2017): Industrie steeds afhankelijker van export. https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/16/industrie-steeds-afhankelijker-van-export (geraadpleegd op 25 april 2017).

Donk, C. & van Lanen, B. (2016): Praktijkonderzoek in de school. Bussum: Coutinho.

Duitsland Instituut (2017): Rapport belevingsonderzoek Duits. Universiteit van Amsterdam. https://duitslandinstituut.nl/assets/upload/Belevingsonderzoek%202017.pdf (22-03-2018)

Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap. (2006). Nederlands activiteitenprogramma moderne vreemde Talen [rapport]. Geraadpleegd op: http://www.rijksoverheid.nl/ministeries/ocw/documenten-en-publicaties/rapporten/2006/02/22/nederlands-activiteitenprogramma-moderne-vreemde-talen.html

NBTC (2017): Algemene cijfers toerisme. In: http://www.nbtc.nl/nl/homepage/cijfersentrends/algemene-cijfers-toerisme.htm (geraadpleegd op 25 april 2017).

Zanting, C., Blom, H., (red.) (2015). Rijnland in de Regio II. Inzichten op het gebied van grensoverschrijdend samenwerken in de noordelijke Nederlands-Duitse grensregio van Stenden Hogeschool en Alfa-college. Leeuwarden/Groningen: Stenden Hogeschool.

25

http://www.nbtc.nl/nl/homepage/cijfersentrends/algemene-cijfers-toerisme.htm

https://duitslandinstituut.nl/assets/upload/Belevingsonderzoek%202017.pdf

https://www.cbs.nl/nl-nl/nieuws/2017/16/industrie-steeds-afhankelijker-van-export

drentsenduitsinhetonderwijs.files.wordpress.com · web viewbevordering drents en duits in de school...

Documents