dr Jacek Feduszka

Monety Ksi¹¿¹t Pomorskich w zbiorachMuzeum Zamojskiego w Zamoœciu

Na temat monet i mennictwa zachodniopomorskiego epoki nowo¿ytnej, ukaza³o siê niewiele prac, zarówno w jêzyku polskim jak i niemieckim. Nieliczne opracowania polskie opieraj¹ siê w g³ównej mierze na XIX i XX – wiecznych monetarnych katalogach niemieckich

1dla XVI i XVII wieku . Wyj¹tkowym opracowaniem opartym na gruntownej kwerendzie zbiorów polskich i materia³ów Ÿród³owych jest praca, poœwiêcona podwójnym szel¹gom pomorskim (dwuszel¹gom) emitowanym w latach 1594-1670, autorstwa W. Gibczyñskiego i T.

2Witkiewicza z 2014 roku . Z innych, starszych, opracowañ w jêzyku polskim, oprócz artyku³ów w czasopismach regionalnych i specjalistycznych (s¹ to m.in. „Koszaliñskie Zeszyty Muzealne”, „Materia³y Zachodniopomorskie”, „Wiadomoœci Numizmatyczne” i „Biuletyn Numizmatyczny”),

3istniej¹ prace popularnonaukowe: J. Piniñskiego i J. A. Szwagrzyka , w których znajdujemy sporo materia³u dotycz¹cego m.in. mennic pomorskich XVI-XVII wieku. Z opracowañ

4obcojêzycznych, najpe³niejsz¹ pozostaje praca J. Hildisch'a , gdzie znajduj¹ siê równie¿ obszerne informacje bibliograficzne, dotycz¹ce mennictwa zachodniopomorskiego po 1569 roku. Z czasopism niemieckojêzycznych nieco informacji na temat nowo¿ytnego mennictwa pomorskiego przynosz¹: „Berliner Numismatische Forschungen”, „Hamburger Beiträge zur Nimismatik” i „Baltische Studien NF”. Spoœród katalogów monet podstawowym w jêzyku

5polskim s¹ katalogi monet E. Kopickiego . Stanowiæ one bêd¹ tak¿e podstawê do sporz¹dzenia w przysz³oœci katalogu monet pomorskich, znajduj¹cych siê w zbiorach Muzeum Zamojskiego w Zamoœciu.

W ramach katalogu monet pomorskich ze zbiorów zamojskich, obejmuj¹cych monety (przede wszystkim dwuszel¹gi pomorskie) ksi¹¿¹t pomorskich XVI-XVII wieku, zbiór umieszczony bêdzie w uk³adzie chronologicznym, z uwzglêdnieniem: Imienia panuj¹cego emituj¹cego monetê, czasu jej powstania, mennicy (w tym ewentualne kontrsygnatury miast pomorskich) oraz cech charakterystycznych poszczególnych egzemplarzy, ustalonych w oparciu o katalogi monet pomorskich.

Mennictwo w pe³ni nowo¿ytne tzn. wielostopniowe, wykorzystuj¹ce do bicia monet zarówno z³oto, srebro jak i miedŸ, datuje siê na Pomorzu Zachodnim od roku 1580. Pierwsze monety Pomorza Zachodniego powsta³y dwa wieki po zainicjowaniu mennictwa polskiego, u schy³ku XII stulecia. W drugiej po³owie XI wieku bito tu wprawdzie ju¿ denary, by³o to jednak mennictwo naœladowcze nale¿¹ce do wielkiego krêgu, wywodz¹cego siê z czasów Karola Wielkiego. Pierwsze oficjalne monety zachodniopomorskie to denary, gdy w s¹siedniej Polsce zaczynaj¹ panowaæ niepodzielnie brakteaty. Wprawdzie w ostatnich latach

______________________

XII wieku i na 6Pomorzu rozpoczyna siê emisja brakteatów, s¹ one jednak diametralnie ró¿ne od polskich .

1 E. Bahhrfeldt, Das Münzwesen der Mark Brandenburg von den ältesten Zeiten bis zum 1701, Berlin-Halle 1889-

1913; Idem, Das Münzwesen der Mark Brandenburg, Berlin 1899 t. I-III;2 W. Gibczyñski, T. Witkiewicz, Podwójne szel¹gi w mennictwie pomorskim (1594-1670), Szczecin 2014;

3 J. Piniñski, Dzieje pieni¹dza zachodniopomorskiego, Szczecin 1976; J. A. Szwagrzyk, Pieni¹dz na ziemiach

polskich X-XX w., Wroc³aw – Warszawa – Kraków 1990 (szczególnie s. 125-130);4 J. Hildisch, Die Münzen der pommerschen Herzöge von 1569 bis zum Erlöschen des Greifengeschlechtes, Köln-Vien 1980;5 E. Kopicki, Katalog podstawowych typów monet i banknotów Polski oraz ziem historycznie z Polska zwi¹zanych, Warszawa 1974-1989 t. I-IX, (t. VII poœwiêcony monetom Pomorza Zachodniego); Idem, Ilustrowany skorowidz pieniêdzy polskich i z Polsk¹ zwi¹zanych, Warszawa 1995 cz. 1-2 (praca ta prezentuje stan wiedzy numizmatycznej na 1995 rok. Monety Ksiêstw Pomorza Zachodniego od XI w. do 1654 roku w: cz. 1 s. 182-217 (tablice do cz. 1 s. 216-256) 6 J. Piniñski, Mennictwo Pomorza Zachodniego a moneta polska – dwa ró¿ne krêgi monetarne, w: „Sprawozdania

z Posiedzeñ Komisji Naukowych PAN”, Wroc³aw – Warszawa – Kraków, t. XXI/2, VII-XII 1977, s. 14;

W drugiej po³owie XIII stulecia zarówno denary jak i brakteaty pozostaj¹ w obiegu na Pomorzu, lecz gdy brakteaty opanowuj¹ czêœæ zaodrzañsk¹, to na wschód od Odry wybija siê malutkie denary zwane „vincones”. Sytuacja taka trwa do koñca œredniowiecza. U schy³ku XIV wieku na Pomorzu emitowana jest moneta pó³gruba, w postaci witenów i grubych fenigów, a w XV wieku dochodz¹ do tego: poczwórne denary – kwartniki, szel¹gi (pod wp³ywem mennictwa

7Zakonu Krzy¿ackiego) i guldeny. Bite na Pomorzu monety umiejscawiaj¹ ten kraj w ramach pó³nocnoeuropejskiego systemu pieniê¿nego. Podczas gdy Polska znajduje siê w ramach charakterystycznego dla Europy Œrodkowej systemu groszowo-dukatowego, to Pomorze Zachodnie pozostaje pod panowaniem systemu szel¹gowo-guldenowego, charakterystycznego dla Europy Pó³nocnej. W pocz¹tkach XVI wieku ró¿nice te wystêpowa³y nadal. W Europie Pó³nocnej nowo powsta³a moneta gruba to nie talar, jak w innych czêœciach kontynentu, lecz marka. Pomorze Zachodnie w zwi¹zku z blisko pó³wiekow¹ przerw¹ w mennictwie rodzimym w XVI stuleciu, sta³o siê terenem gdzie nie nast¹pi³a ewolucja od œredniowiecznego do nowo¿ytnego systemu monetarnego. Do roku 1580, kiedy to uruchomi³a ponownie produkcjê mennica ksi¹¿êca w Szczecinie, na terenie Pomorza Zachodniego trwa³ chaos i zamieszanie monetarne z powodu nap³ywu z mennic pó³nocnej Rzeszy coraz gorszej monety i wywo¿enia z Pomorza Szczeciñskiego do Niemiec znacznie lepszej monety srebrnej z mennic koronnych i szczeciñskiej. Pod koniec XVI stulecia na Pomorzu Zachodnim wznowiono emisje rodzimej monety. Mennictwo to pozornie nie zwi¹zane z poprzednimi systemami, emituje w miejsce guldena - dukaty, a w miejsce marek – talary, jednak monet¹ drobniejsz¹ pozostaj¹ szel¹gi, jako moneta zdawkowa pojawia siê miedziany szerf (rodzaj obola), którego emisji podejmuj¹ siê kolejno w³adcy i miasta pó³nocnoniemieckie. Mennictwo zachodniopomorskie uaktywnia siê szczególnie na pocz¹tku XVII wieku, w okresie wielkiego kryzysu monetarnego, spowodowanego m.in. wojn¹ trzydziestoletni¹. Naczeln¹, szeroko rozpowszechnion¹ monet¹ na ca³ym obszarze pó³nocnych Niemiec i Pomorza staje siê wówczas szel¹g podwójny

8(dwuszel¹g) - (niem. „Doppelschilling”) .Na Pomorza Zachodnim produkowane na prze³omie XVI i XVII wieku monety, mo¿na

podzieliæ na trzy zasadnicze grupy. Pierwsza nawi¹zywa³a bezpoœrednio do mennictwa póŸnoœredniowiecznego, by³y to szel¹gi, pó³szel¹gi i szel¹gi podwójne. Druga to jednostki monetarne przynale¿ne ju¿ do nowo¿ytnego systemu pieniê¿nego, a wiêc: talary (i ich czêœci: pó³talary, æwieãtalary, 1/8 talara) i pierwsza zachodniopomorska moneta miedziana – szerf,

9(moneta bilonowa o wartoúci ½ denara) . Grupê trzeci¹ reprezentuje moneta z³ota w postaci wysoko próbnego dukata. Po œmierci Barnima XI w 1573 roku, jego nastêpcy, synowie Filipa I (1515-1560): Ernest Ludwik (1545-1592), Jan Fryderyk (1542-1600) i Kazimierz IX (1557-1605), przeprowadzaj¹ redukcjê nap³ywaj¹cych monet , ustalaj¹c ich relacjê do grubych monet

10szczeciñskich .Szukaj¹c œrodków zaradczych przeciwko chaosowi pieniê¿nemu zjazd stanów Pomorza

zleci³ dworowi ksi¹¿êcemu w 1574 roku zreformowanie stopy menniczej i usuniêcie z ksiêstwa obcych, ma³o wartoœciowych wittenów i szel¹gów wybitych w mennicach krajów pó³nocnych Rzeszy Niemieckiej. Od 1580 roku na sta³e pracuje ju¿ mennica ksiàýæca w Szczecinie, emitujàc____________________

7 A. Miko³ajczyk, Leksykon Numizmatyczny, Warszawa – £ódŸ 1994 s. 288, (Pod wp³ywem krzy¿ackim pojawi³y

siê pierwsze szel¹gi zachodniopomorskie Bogus³awa IX (1418-1446), bite w latach 1422-1440 w S³upsku z herbami pomorskimi na tarczy i napisami: „DUX POMERANIAE / MONETA STOLPENS” oraz szel¹gi Bogus³awa X (1474-1523) bite w znaczniejszych ju¿ iloœciach od ostatniej dekady XV wieku w GardŸcu, D¹biu i Szczecinie [od 1499 r.], ró¿ni¹ce siê od szel¹gów krzy¿ackich wy¿sz¹ jakoœci¹);8 J. Piniñski, Mennictwo Pomorza Zachodniego, op. cit. s. 14-15; W. Gibczyñski, T. Witkiewicz, op. cit. s. 11-13;9 J. Piniñski, Dzieje pieni¹dza zachodniopomorskiego, op. cit. s. 24-25; Idem, Obieg monetarny na Pomorzu Zachodnim w drugiej po³owie XIV wieku, „Wiadomoœci Numizmatyczne”, R. 25, 1981, z. 1, s. 8-15; A. Miko³ajczyk, Cyrkulacja monetarna na Pomorzu Zachodnim w pierwszej po³owie XVI wieku, „Koszaliñskie Zeszyty Muzealne”, t. 13, 1983, .s 95-107;10 Z. Boras, Ksi¹¿êta Pomorza Zachodniego. Z dziejów dynastii Gryfitów, Poznañ 1978 s. 340-341 (tabl. nr. 4); J. A. Szwagrzyk, Pieni¹dz na ziemiach polskich, op. cit. s. 126; W. Gibczyñski, T. Witkiewicz, op. cit. s. 19-28;

m.in. monety ¼ talara. W 1581 roku wybija siæ tu jeszcze co prawda miedziane szerfy oraz 11szel¹gi srebrne, jednak od 1583 roku emisje zostaj¹ ograniczone tylko do monet miedzianych .

Od 1587 do 1592 roku mennica szczeciñska koncentruje siê wy³¹cznie na emisji monety miedzianej. Zalanie kraju olbrzymi¹ iloœci¹ monety z tego metalu spowodowa³o chaos w stosunkach pieniê¿nych i ekonomicznych, w efekcie mennica w Szczecinie zostaje zamkniêta. Ponowne jej otwarcie nast¹pi³o w 1594 roku, w wyniku wprowadzenia nowej ordynacji menniczej w obieg wprowadzone zostaj¹ nomina³y srebrne i z³ote z mennicy szczeciñskiej. Miêdzy nomina³ami srebrnymi znajduj¹ siê równie¿ szel¹gi podwójne. Rodowód tej monety srebrnej jest niemiecki. Moneta ta zosta³a ustanowiona 7 XII 1461 roku w miastach

12Wendyjskiego Zwi¹zku Monetarnego: Lubece, Wismarze i Hamburgu . Awersy pierwszych wendyjskich monet dwuszel¹gowych przedstawia³y herb

macierzystego miasta, natomiast na rewersie umieszczano herby trzech miast zwi¹zkowych. Nastêpnie od drugiej æwierci XVI wieku na rewersie monet pojawia siê postaæ œwiêtego protektora miasta emitenta, zamiast trzech herbów miast Zwi¹zku Wendyjskiego. Od 1568 roku na rewersie pojawia siê orze³ cesarski z tzw. „jab³kiem cesarskim” zawieraj¹cym liczbê „16”. W Meklemburgii od 1567 roku emituje siê monety dwuszel¹gowe zawieraj¹ce na awersie oznaczenie nomina³u, czyli splecione inicja³y „DS.” („Doppelschilling”). Szel¹g podwójny rozprzestrzenia siê w wielu miastach niemieckich i mennicach w okresie Kipper i Wipper, wg nowej stopy (przy wadze egzemplarza ok. 2,6 g, fajn 1,02 g) równaj¹cej go w 1617 roku z 1/20 czêœci¹ talara, a od 1622 roku z 1/24 czêœci¹ talara, jako tzw. „dobry grosz”. Szel¹gi podwójne bite s¹ w owym czasie w Holsztynie w ksiêstwie Holsztyn-Gottrop, w Meklemburgii,

13Lüneburgu, Lubece, Bremie, Hamburgu oraz na Pomorzu Zachodnim . Szel¹gi podwójne pod stemplem ksi¹¿¹t pomorskich Ulryka (w latach 1618-1622) i Bogus³awa XIV (w latach 1620-1637), zdominowa³y obieg pieniê¿ny na Pomorzu Zachodnim. Monety te notowane s¹ obecnie czêsto w XVII-wiecznych skarbach monet odkrywanych, co ciekawe, nie

14tylko na terenie Pomorza . W drugiej po³owie XVII i w XVIII wieku szel¹gi podwójne emitowane by³y wg coraz to zwiêkszaj¹cych siê stóp menniczych. Moneta o tym nominale po raz

15ostatni zosta³a wybita w 1763 roku w Hamburgu .Pierwszym z w³adców pomorskich, który emitowa³ w okresie nowo¿ytnym szel¹gi

podwójne, by³ Filip Juliusz (1584-1625), syn Ernesta Ludwika (zm. 1592 r.) i Zofii Jadwigi ks. brunszwickiej, od 1592 roku ksi¹¿ê szczeciñski i wo³ogoski. W latach 1596-1624 emitowa³ on srebrne szel¹gi podwójne (tzw. „du¿e”) o wielu odmianach. Monety te z lat 1620 i 1621 by³y tak¿e kontrsygnowane w Bremie i Strza³owie. Produkcja mennicza ksiêcia Filipa Juliusza odbywa³a siê od 1609 roku przede wszystkim we Franzburgu (Nowopolu). W tamtejszej mennicy podjêto równie¿ produkcjê monety z³otej – guldenów. Z nomina³ów bitych w srebrze emitowano talary, dwutalary i grosze. W miedzi wybijano natomiast fenigi. Mennica we Franzburgu przetrwa³a, mimo kilkakrotnych prób jej zamkniêcia, do koñca panowania ksiêcia

16Filipa Juliusza . Szel¹gi podwójne kolejnego z w³adców pomorskich Franciszka I (1577-1620), syna Bogus³awa XIII (zm. 1606 r.) i Klary ksiê¿nej Anhaltu, od 1618 roku ksiêcia szczeciñskiego, rozpoczêto_________________________11 J. Piniñski, Dzieje pieni¹dza zachodniopomorskiego, op. cit. s. 25; J. A. Szwagrzyk, Pieni¹dz na ziemiach polskich, op. cit. s .126; W. Gibczyñski, T. Witkiewicz, op. cit. s. 29-32;12

J. Piniñski, Dzieje pieni¹dza zachodniopomorskiego, op. cit. s. 26;13 A. Miko³ajczyk, Leksykon numizmatyczny, op. cit. s. 93-94;14

J. K³oskowski, Odkrycie monet pomorskich z XVII wieku w G³odzinie pow. Œwidwin, „Koszaliñskie Zeszyty Muzealne”, t. 3, 1973 s. 331-333; M. Kotlar, Znaleziska monet XVI-XVII wieku na obszarze Ukraiñskiej SRR. Materia³y, Wroc³aw – Warszawa 1975 s. 73-75, 115-116, 131, 211, 244, 263; A. Miko³ajczyk, Naczynia datowane skarbami monet XIV-XVIII w. na ziemiach polskich, Wroc³aw – Warszawa 1977 s. 124; B. Kluge, Znaleziska monet z XVI-XVIII wieku na obszarze Polski na podstawie zbiorów i archiwum Gabinetu Numizmatycznego Muzeów Pañstwowych w Berlinie, „Wiadomoœci Numizmatyczne”, R. 22, 1978 z. 2, s. 93-109;15 A. Miko³ajczyk, Leksykon numizmatyczny, op. cit. s. 94; W. Gibczyñski, T. Witkiewicz, op. cit. s. 32-40;16 J. Piniñski, Dzieje pieni¹dza zachodniopomorskiego, op. cit. s. 25;

emitowaæ w latach 1615-1616 w mennicy w Koszalinie. Tam te¿ wybijana by³a wy³¹cznie 17moneta drobna, oprócz szel¹gów podwójnych by³y to: trojaki i grosze .

Szczególnie powa¿ne nasilenie emisji monet na Pomorzu Zachodnim daje siê zauwa¿yæ w latach wielkiej inflacji spowodowanej psuciem monety. Nast¹pi³o to w drugim i trzecim dziesiêcioleciu XVII wieku. W mennictwie dominuje wówczas moneta drobna. Tamê dalszemu wzrostowi inflacji po³o¿y³ edykt cesarski z 14 XII 1623 roku, zwany Wielk¹ Kalad¹. Mennice Pomorza Zachodniego zaprzestaj¹ emisji zdeprecjonowanych monet. Mennica szczeciñska w tym czasie zawiesza swoj¹ dzia³alnoœæ, a mennica we Franzburgu ogranicza siê do emisji szel¹gów i monet o nominale 1/16 talara. Wartoúã szelàgów podwójnych z lat 1619-1622 zostaje ustalona na 1 ½ szelàga. Monety m.in. ksiæcia Ulryka (1589-1622), syna Bogusùawa XIII, ksiæcia bardzkiego i szczeciñskiego, biskupa kamieñskiego, o nominale dwuszelàga, podlegajà czæstemu kontrsygnowaniu przez miasta pomorskie: Dymin, Franzburg, Gryfiæ, Strzaùów, Tàglim i Woùogoszcz a takýe przez meklemburski Rostock. Obok herbów wyýej wymienionych

18miast, kontrsygnatury zawierajà takýe cyfræ „3”, oznaczajàcà wartoúã 3 ½ szelàga .Po wygaœniêciu inflacji obok monet tradycyjnych, jak szel¹gi podwójne, ukazuj¹ siê na

Pomorzu Zachodnim, wspomniane ju¿ przez nas monety o wartoœci 1/16 talara. Jest to wynikiem powstania wówczas dwóch ró¿nych talarów, rzeczywistego bitego w monecie i obrachunkowego, liczonego w drobniejszej monecie srebrnej i dlatego dewaluuj¹cego siê, którego czêœci¹ by³y w³aœnie 1/16 talara. Zachodniopomorski system menniczy by³ wówczas bardzo daleki od polskiego. Ale wystêpowa³y tak¿e analogie. S¹ takow¹ przede wszystkim liczne emisje talarowe ostatniego ksiêcia Pomorza Zachodniego, Bogus³awa XIV (1580-1637), bite oko³o 1630 roku. Podobnie jak w Rzeczypospolitej bije siê wówczas na Pomorzu

19Zachodnim wy³¹cznie monetê grub¹ .Na emisje ostatniego Gryfity na tronie pomorskim sk³ada³y siê jednak tak¿e i szel¹gi

podwójne bite w latach 1620-1629. Emitowane one by³y równolegle z monetami talarowymi, dwutalarami i pó³ortami. Talary Bogus³awa XIV znane w kilkudziesiêciu odmianach, by³y

20emitowane a¿ do œmierci w³adcy w 1637 roku .Po przejœciu Pomorza Zachodniego w rêce brandenburskie i szwedzkie, w³adcy Szwecji,

sprawuj¹cy w³adzê na Pomorzu poprzez gubernatorów generalnych nie zmieniaj¹ w³aœciwie nic pod wzglêdem monetarnym. W latach piêædziesi¹tych XVII wieku mennica szczeciñska emituje ponownie drobne tradycyjne monety zachodniopomorskie – witeny i szel¹gi podwójne. W latach siedemdziesi¹tych XVII wieku na terenie Pomorza Zachodniego wprowadzony zosta³ w pe³ni system podzia³owy oparty na talarze obrachunkowym. Zanikaj¹ wówczas szel¹gi podwójne, a najmniejsza ówczesna moneta – witen, zostaje przyrównana do 1/192 talara. Mennictwo pomorskie upodabnia siê ca³kowicie do systemów obowi¹zuj¹cych w wielu czêœciach

21Niemiec .W XVIII wieku posiad³oœci szwedzkie na Pomorzu Zachodnim ulegaj¹ powa¿nemu

uszczupleniu. W owym stuleciu mennica szczeciñska przestaje funkcjonowaæ na blisko 50 lat. Otwarta zostaje dopiero podczas wojny siedmioletniej (1755-1762), zapewne dla osi¹gniêcia przez Szwedów znacznych zysków p³yn¹cych z emisji pieni¹dza o obni¿onej wartoœci. By³y to w

________________________

owym czasie przede wszystkim emisje tzw. „dobrych groszy”, stanowi¹cych 1/24 talara 22obrachunkowego .

17 J. Piniñski, Dzieje pieni¹dza zachodniopomorskiego, op. cit.. s. 27;

18 J. Piniñski, Dzieje pieni¹dza zachodniopomorskiego, op. cit.. s. 27;

19 J. Piniñski, Mennictwo Pomorza Zachodniego, op. cit. s. 15;20 J. Piniñski, Dzieje pieni¹dza zachodniopomorskiego, op. cit.. s. 28; J. A. Szwagrzyk, Pieni¹dz na ziemiach polskich, op. cit. s. 126;21

J.Piniñski, Dzieje pieni¹dza zachodniopomorskiego, op. cit. s. 28-29; Idem, Mennictwo Pomorza Zachodniego, op. cit. s. 15;22 J. Piniñski, Mennictwo Pomorza Zachodniego, op. cit. s. 15; A. Miko³ajczyk, Leksykon numizmatyczny, op. cit. s. 126, Tzw. „Grosz dobry” – nazwa monety groszowej niemieckiej wprowadzonej pod koniec XVI wieku, stanowi¹cej 1/24 talara, w odró¿nieniu od „Gorszy maryjnych” równych 1/36 talara. Nazwa u¿ywana w mennictwie niemieckim do po³owy XIX wieku.

Po wojnie siedmioletniej w 1763 roku powrócono do XVII – wiecznej jeszcze menniczej stopy 23lipskiej (ustalonej w Lipsku w 1690 r.) , lecz by³ to ju¿ wówczas prze-¿ytek. Po 1763 roku

Szwedzi wybijali na Pomorzu Zachodnim jedynie sporadycznie pieni¹dz drobny w postaci monet 3-fenigowych, a ostatnia ich emisja mia³a miejsce w 1808 roku. Na terenach Pomorza pod panowaniem Brandenburgii, a potem Prus monety bito jedynie sporadycznie. By³y to, w przeciwieñstwie do Pomorza Szwedzkiego, emisje oparte na brandenburskim, a w XVIII wieku na pruskim systemie monetarnym. Jedynym ³¹cznikiem z mennictwem polskim by³o emitowanie w Szczecinie na pocz¹tku drugiej polowy XVIII wieku, ortów 18-groszowych,

24przejêtych z mennictwa pruskiego, a maj¹cych swój pierwowzór w monecie polskiej .Monety Pomorza Zachodniego w zbiorach Muzeum Zamojskiego w Zamoœciu

obejmuj¹ emisje groszy i szel¹gów podwójnych z lat 1618-1629. Jedyn¹ monet¹ grub¹ w ca³ym 25zbiorze jest talar ksiêcia Bogus³awa XIV z 1633 roku wybity w mennicy szczeciñskiej .

Monety tego w³adcy reprezentuj¹ tak¿e dwa egzemplarze groszy z 1620 roku z mennicy w 26Dar³owie . Pojedyncze monety groszowe w zbiorze zamojskim reprezentuj¹: grosz ksiêcia

Franciszka I z 1618 roku z mennicy szczeciñskiej i grosz ksiêcia Ulryka z 1620 z mennicy w 2Dar³owie .

Monety o nominale szel¹ga podwójnego stanowi¹ 90% zbioru monet pomorskich XVII wieku w zbiorach Muzeum Zamojskiego. Chronologicznie ujmuj¹c s¹ to szel¹gi podwójne

28ksiêcia Franciszka I z lat 1618-1620 w liczbie 14 egzemplarzy , szel¹gi podwójne ksiêcia Filipa 29Juliusza z lat 1620-1624 w liczbie 22 egzemplarzy , szel¹gi podwójne Biskupa kamieñskiego

30Ulryka z lat 1619-1620 w liczbie 180 egzemplarzy oraz najliczniejsza grupa monet, szel¹gi 31podwójne ksiêcia Bogus³awa XIV z lat 1621-1629 w liczbie 400 egzemplarzy .

_________________________________

7

23 A. Miko³ajczyk, Leksykon numizmatyczny, op. cit. s. 280, Stopa mennicza lipska – ustalona w 1690 roku miêdzy

Saksoni¹, Brandenburgi¹, Brunszwikiem i Luneburgiem zasada bicia z grzywny koloñskiej 9 speciestalerów po 32 grosze lub 2 guldeny, co dawa³o 12 talarów obrachunkowych. Standard drobnych monet okreúlaùa uzupeùniajàca torgauska stopa mennicza, ustalona w Torgau miædzy Saksonià a Bradenburgià jako uzupeùnienie lipskiej stopy menniczej, wprowadzajàca drobne srebrne monety o nominale 1 i 2 dobrych groszy wg stopy 12 ½ - talarowej oraz 3 i 4 fenigi wg stopy 13 - talarowej (wobec 12-talarowej stopy lipskiej). Stopa mennicza torgauska nie by³a w zasadzie respektowana.24 J. Piniñski, Mennictwo Pomorza Zachodniego, op. cit. s. 15;25

Zbiory Muzeum Zamojskiego, nr inw. MZ/783/MP; J. S. Davenport, German secular talers 1600-1700, Frankfurt am Main 1978, s. 377, poz. 7281-7282; 26

Zbiory Muzeum Zamojskiego, nr inw. MZ/786/MP, MZ/787/MP; E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniêdzy polskich i z Polsk¹ zwi¹zanych, op. cit. poz. 4338;27 Zbiory Muzeum Zamojskiego, nr inw. MZ/784/MP i MZ/785/MP; E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz, op. cit.. poz. 4490 i 4711;28

Zbiory Muzeum Zamojskiego, nr inw. od MZ/788/MP do MZ/801/MP; E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz, op. cit. poz. 4494, 4495;29 Zbiory Muzeum Zamojskieogo, nr inw. od. MZ/802/MP do MZ/823/MP; E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz, op. cit. poz. 4608, 4609, 4610, 4611;30

Zbiory Muzeum Zamojskiego, nr inw. od MZ/824/MP do MZ/1003/MP; E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz, op. cit. poz. 4715, 4718, 4719, 4720, 4721, 4722, 4723, 31

Zbiory Muzeum Zamojskiego, nr inw. od MZ/1004/MP do MZ/140

REPRODUKCJE

1. Awers i rewers TALARA BOGUS£AWA XIV GRYFITY (1580-1637), Ksiêcia szczeciñskiego w latach 1620-1637, mennica Koszalin (sygn. mennicy: jedna rozeta na rewersie), 1633 r. (MZ/783/MP) Lit. E. Kopicki, Ilustrowany skorowidz pieniêdzy polskich i z Polsk¹ zwi¹zanych, Warszawa 1995 cz.1, poz. 4269; J. S. Davenport, German Secular Talers 1600-1700, Frankfurt am Main 1976, poz. 7282; J. Hildisch, Die Münzen der pommerschen Herzöge von 1569 bis zum Erlöschen des Greifengeschlechtes, Köln-Vien 1980, poz.323;

2. Awersy i rewersy PODWÓJNYCH SZEL¥GÓW ULRYKA GRYFITY (1589-1622), ZWANEGO „RYCERSKIM“, Biskupa kamieñskiego, pana na Szczecinku i Dar³owie, z lat 1620-1622 wybitych w mennicy w Koszalinie. Na stronie glównej wszystkie posiadaj¹ dewizê Biskupa Ulryka: „DEUS PROTECTOR MEUS“ („Bóg Moim Obroñc¹“). £¹cznie w zbiorach Muzeum Zamojskiego znajduje siê 180 egzemplarzy tych unikalnych monet.Wybrane egzemplarze monet: MZ/825/MP, moneta z 1620 roku.MZ/826/MP,moneta z 1620 roku.MZ/827/MP,moneta z 1620 roku.MZ/828/MP,moneta z 1620 roku.MZ/829/MP,moneta z 1620 roku.MZ/830/MP,moneta z 1620 roku.MZ/831/MP,moneta z 1620 roku.MZ/832/MP,moneta z 1620 roku.MZ/833/MP,moneta z 1620 roku.)W. Gibczyñski, T. Witkiewicz, Podwójne szel¹gi w mennictwie pomorskim (1594-1670), Szczecin 2014: Katalog podwójnych szel¹gów, s. 277-288: URL.ps.bd.1; URL.ps.20.2)

MZ/851/MP,moneta z 1621 roku.MZ/852/MP,moneta z 1621 roku.MZ/853/MP,moneta z 1621 roku.MZ/854/MP,moneta z 1621 roku.MZ/855/MP,moneta z 1621 roku.MZ/856/MP,moneta z 1621 roku.)W. Gibczyñski, T. Witkiewicz, Podwójne szel¹gi w mennictwie pomorskim (1594-1670), Szczecin 2014: Katalog podwójnych szel¹gów, s. 277-288: URL.ps.21.1)

MZ/857/MP)W. Gibczyñski, T. Witkiewicz, Podwójne szel¹gi w mennictwie pomorskim (1594-1670), Szczecin 2014: Katalog podwójnych szel¹gów, s. 277-288: URL.ps.22.1)

MZ/858/MP, moneta z 1621 roku.MZ/859/MP,moneta z 1621 roku.MZ/860/MP,moneta z 1621 roku.)W. Gibczyñski, T. Witkiewicz, Podwójne szel¹gi w mennictwie pomorskim (1594-1670), Szczecin 2014: Katalog podwójnych szel¹gów, s. 277-288: URL.ps.bd.1; URL.ps.21.1)

MZ/783/MP

MZ/825/MP

MZ/826/MP

MZ/827/MP

MZ/828/MP

MZ/829/MP

MZ/830/MP

MZ/831/MP

MZ/832/MP

MZ/833/MP

MZ/851/MP

MZ/852/MP

MZ/853/MP

MZ/854/MP

MZ/855/MP

MZ/856/MP

MZ/857/MP

MZ/858/MP

MZ/859/MP

MZ/860/MP