Download - Współczesna myśl polityczna
Współczesna myśl polityczna
Michał Szczegielniak
I. Wprowadzenie
Kryzys ideologii postępu na przełomie XIX i XX wieku
XXI wiek Erozja optymizmu historiozoficznego Odejście od antropologii
racjonalistycznej do irracjonalistycznej
Optymizm historiozoficzny
Naturę człowieka określa środowisko Człowiek może świadomie kształtować
rzeczywistość, czynić życie lepszym Społeczeństwo (liberalne) prowadzi do
dobroczynnych skutków Hegel – historia to dzieje rozumu
dążącego do samowiedzy
Pesymizm historiozoficzny
Hobbes – człowiek nie kieruje się rozumem, tylko chęcią zaspokajania własnych pragnień
Historia jest historią kultur, a nie cywilizacji
Freud – kultura źródłem cierpień Społeczeństwo to nic innego jak suma
jednostek Amoralizm historii Katastrofizm i fatalizm
Pozytywizm
Kult nauki Wiara, że nauka jest w stanie rozwiązać
wszystkie problemy Człowiek jest istotą kierującą się rozumem Determinizm Comte Spory wynikają z niewiedzy Scjentyzm – nauka oddzielona od wartości
Postmodernizm Lyotard, Derridy, Foucault Dekonstrukcja rzeczywistości Refleksja nad gwałtownością przemian
współczesnego świata Antylogocentryczny relatywizm Negacja koncepcji uniwersalnej prawdy Krytyka humanizmu Nurty:
› Kontestująco-sceptyczny› Egalitarno-inkluzywny
Nihilizm
„pogląd filozoficzny całkowicie lub częściowo negujący istnienie pewnych bytów. Rozróżnia się kilka kategorii tego pojęcia:
Nihilizm ontologiczny traktuje o nieistnieniu żadnego bytu. W starożytności było reprezentowane przez Gorgiasza. Według innego rozumianego nihilizmu tylko niektóre aspekty życia nie istnieją, jako takie, jak również, że nie istnieją konkretne obiekty będące desygnatami istniejących pojęć.
Nihilizm epistemologiczny ukazuje, iż poznanie nie jest w ogóle możliwe (skrajny sceptycyzm poznawczy) i nie istnieje żaden sposób otrzymania wiedzy pewnej (skrajny sceptycyzm metodologiczny), albo zaprzecza nawet istnienia jakiejkolwiek formy wiedzy pewnej.
Nihilizm egzystencjalny głosi brak celu, sensu, znaczenia i wartości życia.
Nihilizm moralny wyraża pogląd nieistnienia pewnych, ani absolutnych nie wychodzących poza abstrakcję wartości moralnych.
W filozofii społecznej nihilizm jest czasami wykorzystywany do określenia takiego stanu społecznego, w którym jednostki są świadome braku celowości wraz z doświadczeniem pustoty znaczeniowej wszelkich regulacji i unormowań prawnych, zwyczajowych, czy kulturowych.
trzy tezy nihilistyczne dotyczące poznania, a w konsekwencji zachowań: 1) nie ma niczego. 2) gdyby nawet coś było, to nie byłoby poznawalne. 3) gdyby nawet było poznawalne, to nie mogłoby być przedmiotem porozumienia między ludźmi.
Nihilizm zakładał zatem bierność poznawczą i moralną”
Źródło: wikipedia.pl
Nietzsche Magazyn kostiumów Rewolucyjny konserwatysta Krytyka kapitalizmu Antyegalitarysta Krytyk chrześcijaństwa Świadomość kształtuje byt Nie ma uniwersalnych wartości (błąd Platona) Wartości są wytwarzane przez człowieka To ludzie opisują świat, nadają mu sens Życie ludzi nie ma takiej samej wartości Musimy odrzucić nasze dziedzictwo
Ortega Y Gasset
Autor „Buntu mas” Nigdy wcześniej masy nie odgrywały roli decydującej Masy to ludzie przeciętni Znikają bariery, pojawiają się nowe możliwości, świat staje się
łatwiejszy Człowiek masowy nastawiony jest na przyjemności, chce
zdobywać wszystko bez wysiłku Jest wobec siebie bezkrytyczny Narcystyczny letarg Człowiek masowy gardzi dyskusjami, nie chodzi mu o prawdę
tylko o to żeby mieć rację Pragnienia zastępują idee Człowiek zapomina, że z uprawnieniami wiążą się zobowiązania Społeczeństwa rozwijają równość a nie wolność
Le Bon
Autor „Psychologii tłumu” Tłum nowym bohaterem sceny
historycznej Zanik życia umysłowego Przesada i prostota w uczuciach tłumu Tłum umie myśleć wyłącznie obrazami
Elitaryści
Elitaryzm kompetencyjny Mosca, Pareto, Michels Michels – machiawelistyczny elitaryzm Pareto – teoria krążenia elit, elity (rządzące i
nierządzące) oraz nie elity Wynika ze sceptycyzmu Przekonanie o nierówności ludzi Elity tworzą wyobrażenia, ideologie,
interpretacje nie weryfikowane empirycznie, które mobilizują ludzi do działania
Elity są elitami socjotechnicznymi
XXI wiek
Społeczeństwo informacyjne ->› E-stado› Społeczeństwo wiedzy
Towarem staje się wiedza Globalizacja Rosnące znaczenie międzynarodowych
korporacji Rola organizacji międzynarodowych
Społeczeństwo
Eskapizm i anonimizacja Zanikanie tradycyjnych więzi
międzyludzkich, substytutem stają się tzw. społeczności sieciowe
Ogromne znaczenie środków masowego przekazu i nowoczesnej techniki (zwłaszcza Internetu)
Dyletantyzm, pseudoeksperci (każdy po przeczytaniu paru tekstów staje się ekspertem w danej dziedzinie)
Lektury1. Aronson – Człowiek istota społeczna2. Bauman – Nowoczesność i zagłada3. Filipowicz – Demokracja. O władzy iluzji… 4. Filipowicz- Historia idei politycznych5. Huntington – Zderzenie cywilizacji6. Kuderowicz – Filozofia dziejów7. Le Bon – Psychologia tłumu8. Nacy – Gangi Ameryki9. Ortega y Gasset – Bunt Mas10. Strinati – Wprowadzenie do kultury popularnej11. Sorel – Złudzenia postępu12. Spengler – Zmierzch zachodu13. Toffler – Zmiana władzy14. Wiśniewski – Aktualność teorii krytycznej15. Zacher – Transformacja społeczeństw
Ideologie totalitarne
Autorytaryzm Faszyzm Nazizm Komunistyczny totalitaryzm „Faszyści chcieli cofnąć czas, natomiast
marksiści chcieli czas przyśpieszyć”
Faszyzm
Odwołanie do romantycznej siły narodu Zainteresowanie ezoteryką, alchemią itd. Rewolucyjny konserwatyzm – fundamentalnie zły
świat trzeba wywrócić do góry nogami Wizja złotego wieku Niemcy – to rasa tworzy naród, a naród tworzy
państwo Włochy – to państwo tworzy naród Kult wojny Przekonanie, że człowiekiem trzeba kierować Krytyka rozwoju technologicznego, ekonomicznego i
intelektualnego
Teoria organicystyczna
Naród jako organizm Nadrzędność całości nad częścią Zasada obrony hierarchii społecznej Zasada solidaryzmu społecznego Krytyka atomizacji społeczeństw
powstającej na skutek liberalizmu
Ideologie komunistyczno-bolszewickie
Komunizm jako kontynuacja marksizmu Odrzucenie warunkowe, a nie totalne Próba przekroczenia liberalizmu w rozwoju Redukcjonizm Lenin
› Związki zawodowe dążą do władzy, a nie do rewolucji› Żywiołowy ruch robotniczy nie interpretuje praw
rozwoju historycznego Realny komunizm – sola ziemi jest klasa
robotnicza, ale jest w niej pewna hierarchia (zasada wodzostwa)
Lektury1. Adorno – Osobowość autorytarna2. Arendt – Korzenie totalitaryzmu3. Bankowicz - Kulisy totalitaryzmu4. Film – „Zwyczajny faszyzm”5. Friedrich, Brzeziński – Dyktatura totalitarna6. Fromm – Ucieczka od wolności7. Hitler – Mein Kampf 8. Kołakowski – Główne nurty marksizmu9. Lenin – Państwo i rewolucja10. Linz – Totalitaryzm i autorytaryzm11. Marks – Kapitał. Krytyka ekonomii politycznej12. Mussolini – Doktryna faszyzmu13. Szmulik, Żmigrodzki – Autorytaryzm i Totalitaryzm14. Walicki – Totalitaryzm i posttotalitaryzm
Technokratyzm
Nauka i technika zamiast ideologii i polityki Historią rządzi nauka Nauka służy przezwyciężaniu problemów 2 wymiary światopoglądu:
› Czasowy› Przestrzenny
Idee wywodzą się z nauki i są wyrażane w języku nauki
Zamiast świata wartości świat uniwersalnych praw Negacja obiektywizacji i wartościowania Jedna nauka – jeden rząd Autorytet naukowej racjonalności
Biblie technokratyzmu
Saint-Simon – „Odzew do francuskich industrialistów”
Veblen – „Memorandum on a Practicable Soviet of Technicians”
Kahn – „Year 2000” Scott – „Giant Power Survey”
Przyczyny wybuchających konfliktów
Różnorodność opinii Niedostatek dóbr materialnych (przy
ekonomii rozumianej jako gra o sumie zerowej)
Nauka jest w stanie doprowadzić zarówno do ujednolicenia opinii, jak również potrafi rozwiązać problem niedostatku
Technokraci Claude Henri de Saint-Simon Thorstein Veblen Jules Verne Herman Kahn Auguste A. Cournot Howard Scott Ferdinand V. Taylor James Burnham Robert MacManamara Edward Bellamy
Saint Simon
Ludźmi można rządzić jak rzeczami Stary ład i nowy ład Odczarowanie świata przez Newtona Technika jest optymalnym narzędziem
relacji człowieka ze światem Nowoczesna technika będąca kopią praw
przyrody tworzy ekonomikę obfitości Społeczeństwo zorganizowane w oparciu
o obiektywne zasady
Thorsten Veblen
Naturalne i sztuczne potrzeby człowieka
W społeczeństwach przedprzemysłowych/tradycyjnych władza zależy od przypadku, w społeczeństwach przemysłowych i poprzemysłowych zależy ona od wiedzy i kwalifikacji
Inni
Henri Gant – władza maszyn nad przyszłym człowiekiem
Berle i Means – rozdział wartości od zarządzania
Galbraith – rozwój korporacji Burnham - Ideologia rewolucji
menagerów – których postrzegano za przyszłą klasę panującą
Merytokracja
wieloznaczne pojęcie określające najczęściej system, w którym pozycje uzależnione są od kompetencji, definiowanych jako połączenie inteligencji i edukacji, weryfikowanych za pomocą obiektywnych systemów oceny
Miejsce w społeczeństwie zależy od zasług
Mechanicystyczna ontologia
Lektury
1. Ardzaronni – Veblen and Technocracy 2. Bell – Veblen and the Technocrats 3. Brodzki – Autokraci, technokraci, demokraci4. Dudkiewicz – Technokraci dobroczynności5. Ionescu – The Political Thought of Saint-Simon6. Koźmiński – Technokraci i humaniści7. Kurczewska – Technokraci i ich świat społeczny 8. Saint Simon – Pisma wybrane9. Scott – Introduction to Technocracy 10. Veblen – Teoria klasy próżniaczej
Nowa lewica
Niezadowolenie ze starej lewicy Realny socjalizm to niedorozwinięta mutacja kapitalizmu System przez swoje normy jest systemem represyjnym Kreowanie osobowości użytecznych Ludzie czują się wolni ale nie są wolni Homo faber (człowiek producent i konsument) Amputacja potrzeb ludzkich Kształtowanie ludzi jednowymiarowo Krytyka zastanego porządku świata i jego cech Dialektyka negatywna Indywidualizm Fascynacja trzecim światem Zmuszenie państwa do pokazania prawdziwego oblicza
Marcuse
Autor:› „Człowiek jednowymiarowy”› „Eros i rewolucja/cywilizacja”
Społeczeństwa zachodnie są› Jednowymiarowe› Represyjne
Totalna indoktrynacja
Represja libidalna
„Przymiotnik "libidalna" pochodzi od rzeczownika "libido"; Nowa Lewica krytykuje zastaną moralność, zarzucając jej, że tłumi właściwe ludzkiej naturze potrzeby; wskazuje na pozaracjonalność natury ludzkiej i tę pozaracjonalność opiewa; stąd bierze się w myśli NL postulat rewolucji obyczajowej; te wątki razem wzięte silnie uprawdopodobniają inspirację freudowską, motyw "kultury jako źródła cierpień", kultury, która jest substytutem naturalnych popędów (libido),której zadaniem jest te popędy tłumić; marzeniem NL jest ciągłe przekraczanie granic, wolność rozumiana jest jako autentyzm (najbardziej autentyczna w człowieku może być jego pierwotna, niespętana więzami kultury natura) i odmienność, stąd radykalna krytyka wszystkich ujednolicających reguł i zasad; wydaje się, że największym celem NL jest stworzenie społeczeństwa i kultury, które nie byłyby źródłem cierpień, które afirmowałyby pierwotne popędy i zachęcały do poszukiwań” (K.Chmieliński)
Socjalizm jako wspólnota
Jan Jakub Fourier – człowiek empatyczny Ideałem jest kula ziemska zasłana siecią
małych samoorganizujących się wspólnot
Demokracja partycypacyjna Komuna, wspólność rzeczy Brak instytucji pośredniczących
Socjaldemokracja
Marks się pomylił Proces demokratyzacji zakończył się,
ale przebiegał on tylko w sferze politycznej
Uzupełniająca rola demokracji społeczno-ekonomicznej (samorząd, własność spółdzielcza itd.)
Decentralizacja Ruch afirmatywny
Polityka nowego środka (3 droga)
Dążenie do:› Sprawiedliwości społecznej› Wolności› Równości
Pojawiają się kwestie moralne Czerpanie z różnych tradycji Nie ma alternatywy dla gospodarki rynkowej Istotna ekonomiczna i społeczna rola rządu Liberalny komunitaryzm Równość szans Popiera gospodarkę rynkową, ale nie rynkowe
społeczeństwo Schroeder, Blair
Manifest Blaira i Schrodera
„T.Blair – polityka trzeciej drogi, G.Schroder – polityka nowego środka, pokonali oni przedstawicieli doktryn prawicowych w swoich państwach. Założenia były takie, że rząd powinien wspomagać przedsiębiorczość, a nie zastępować inicjatywy prywatnej. Poprzez: stymulowanie zwiększenia wydajności pracy oraz obniżanie podatków dla pracowników i pracodawców, aby zachęcić ich do inwestycji. Uzupełnianie polityki propopytowej polityką propodażową poprzez cięcia kosztów pracy. Jest tez postulat elastyczności w zakresie usług, rynku pracy, zmniejszenia biurokracji, rozwój innowacyjności. Taka elastyczność ma gwarantować postęp. Reforma finansów publ. poprzez cięcie wydatków na cele socjalne. Państwo ma inwestować w kapitał ludzki, kłaść nacisk na edukację, rozwój nauki oraz nowych technologii, ma też inwestować w infrastrukturę (budowa dróg).
Wsparcie dla społeczeństwa polega na wsparciu dla małych i średnich przedsiębiorstw oraz na pomocy socjalnej dla najuboższych głównie poprzez wspieranie aktywizacji zawodowej.”
Źródło: www.studentprawa.com.pl/manifest-socjaldemokratyczny-tblaira-i-gschrodera.html
Lektury
1. Antoszewski – Socjaldemokracja w Europie zachodniej2. Bernstein - Zasady socyalizmu i zadania socyalnej
demokracyi 3. Blair- Manifest socjaldemokratyczny4. Dahrendorf – Kwadratura trzeciej drogi5. Gołębiowski – Ideologia i polityka współczesnej
socjaldemokracji 6. Janicki – Lewacy7. Jawłowska – Drogi kontrkultury8. Marcuse - Eros i rewolucja9. Marcuse – Człowiek jednowymiarowy10. Tokarczyk – Nowa lewica
Liberalizm
Indywidualizm Wolność Rozum Równość Tolerancja Zgoda Konstytucjonalizm
Neoliberalizm
Uniwersalizm vs partykularyzm Definicja wroga wolności
› Państwo, władza polityczna, despotie› Społeczeństwo, normy kulturowe
Perfekcjonizm ideologiczny, a neutralizm aksjologiczny
Odnowiciele ruchu liberalnego:› Popper› Von Hayek
Fukuyama
Linearna, ewolucyjna historia, której celem było poszukiwanie najlepszej formy uznania
Tylko paradygmat liberalny się nie skompromitował
Demokracja współgra z przemysłem Wojna się nie opłaca Wykształcenie sprzyja demokracji i
liberalizmowi podobnie jak globalizacja Niematerialistyczna dialektyka historyczna
Rawls Autor Teorii sprawiedliwości Umowa społeczna Zasłona niewiedzy Zasada dyferencjacji „Wszelkie społeczne wartości – wolność i
możliwości, dochód i bogactwo oraz podstawy szacunku dla samego siebie mają być równo rozdzielone, chyba że nierówna dystrybucja jakiejkolwiek (czy też wszystkich) spośród tych wartości jest korzystna dla każdego”
Libertarianizm
Rothbard – For a New Liberty Lewicowy światopoglądowo, prawicowy
gospodarczo Aksjomat nieagresji Wynikające z prawa naturalnego prawo do
własności Państwo jako największy agresor Anarchokapitalizm – przekazanie
podstawowych zadań państwa sferze prywatnej
Gray Żyjemy w epoce postmodernistycznej (pluralizmu
wartości) Modus vivendi Poszukiwanie idealnej formy życia & poszukiwanie
warunków umożliwiających pokojową koegzystencje To ekonomia powinna służyć potrzebom
społeczeństwa, a nie społeczeństwo potrzebom rynku
Konflikt wartości jest nieunikniony Zamiast szukać wspólnych wartości stwórzmy
wspólne instytucje Postpyrronizm Stabilność wymaga ciągłej debaty społecznej
Rorty
Społeczeństwo liberalnych ironistek Prawda to wynik potyczek wielu stanowisk Przygodność Najważniejszy cel społeczny – unikanie
okrucieństwa Słownik finalny Liberalna ironistka „o ile filozofuje na temat
własnej sytuacji, nie uważa, by jej słownik był bliższy rzeczywistości od innych słowników, by był w styczności z różną od niej mocą”.
Lektury
1. Fukuyama – Koniec historii2. Gray – Dwie twarze liberalizmu3. Popper – Społeczeństwo otwarte i jego
wrogowie4. Rawls – Teoria sprawiedliwości5. Rorty – Przygodność, ironia, solidarność 6. Rothard – For a New Liberty7. Von Hayek – Konstytucja wolności8. Von Hayek- Droga do niewolnictwa(zniewolenia)9. Von Hayek – Nędza historycyzmu
Konserwatyzm
Tradycja Pragmatyzm Ułomność ludzka Organicyzm Hierarchia Autorytet Własność
Neokonserwatyzm Zachowanie, trwałość Niezmienny kod zachowań Przywiązanie do religijno-duchowego dziedzictwa Irving Kristol – „Neokonserwatysta to liberał, który
poczuł się ograbiony przez rzeczywistość” Państwo ma niewielkie możliwości kształtowania
życia społecznego Obrona „kruchych” form – rodziny, tradycji itp. Deetatyzacja państwa Wzmocnienie funkcji związanej z bezpieczeństwem Kultywowanie zapomnianych cnót Dezintegrująca kultura Kierownicza koncepcja demokracji
Kryzysy
Autorytetu państwa› Inflacja celów› Odejście od dbania o prawo i sprawiedliwość› Brak realizacji obietnic
Kultury› Kontrkultura, kultura luzu› „Nowe bohemy i ich zapalone światła oraz
otwarte okna”› Konflikt kultur przebiega w każdym z nas› Gorsza kultura wypiera lepszą
Przedstawiciele Irving Kristol Nathan Glazer Daniel Bell Daniel Patrick Moynihan Michael Novak James Q. Qilson Jeane Kirkpatrick Norman Podhoretz Thomas Sowell Gertrude Himmelfarb George Bartley
Rozwój
Paleokonserwatyści
Neocons Theocons
Neokonserwatyści
Polityka społeczna
Zachęcanie do pracy tych, którzy są w stanie pracować
Matki „zasiłkowe”, a matki na zasiłkach „Jeśli twoje zachowanie sprawiło, że
wylądowałeś na zasiłku, to nie będziesz go otrzymywał lub otrzymasz zasiłek bardzo niewielki”
Wrogie nastawienie do ubezpieczeń społecznych
Porządek i bezpieczeństwo
Nieporządek i przestępczość na poziomie społeczności są ze sobą ściśle połączone
Teoria wybitych okien Samoobrona Patrole obywatelskie Cenzura (obsceniczność),
odczłowieczenie
Gospodarka
Reaganomika (wsparcie podaży)› Zniechęcenie do obostrzeń prawnych› Rozbudzenie skłonności do inwestowania
wśród przedsiębiorców› Rewizja systemu podatkowego
Przywiązywanie mniejszej wagi do deficytu budżetowego (deficyt to nic nie znaczący straszak)
Polityka międzynarodowa
Bezpieczeństwo Krzewienie demokracji Amerykańskie przywództwo Propagowanie i utrzymanie pokoju Obrona antyrakietowa Rola organizacji międzynarodowych Realiści vs Idealiści
Lektury
1. Bell – Kulturowe sprzeczności kapitalizmu
2. Himmelfarb – Jeden naród dwie kultury3. Kristol – Wyznania jedynego
prawdziwego neokonserwatysty 4. Pieliński – Ideologia kryzysu w myśli
neokonserwatystów w: Edukacja Polityczna nr 10/1987
5. Stelzer - Neokonserwatyzm
Nauka społeczna kościoła katolickiego
Dwaj wrogowie:› Socjalizm› Liberalizm
Utrata władzy i wpływów przez kościół
Przedstawiciele
Leon XIII Jan XXIII Paweł VI
Etap I
Nauka skierowana do chrześcijan Antylewicowy charakter Ochrona własności prywatnej, która jest
› Z jednej strony wynikiem woli Boga› Z drugiej pośrednio skutkiem grzechu
Krytyka wielkiej własności Sprawiedliwy zysk właściciela Pomocniczość Subsydiarność
Etap II
Nauka skierowana do wszystkich ludzi dobrej woli
AGGIORNAMENTO Powrót do źródeł Tradycja indywidualistyczna Stosunek do demokracji tożsamy ze
stosunkiem Churchila Własność ma służyć człowiekowi
Lektury
1. EncyklikiA. Rerum novarum (1891)B. Quadragesimo anno (1931)C. Mater et Magistra (1961)D. Pacem in terris (1963)E. Dignitatis humanae (1965)F. Populorum progressio (1967)G. Octogesima adveniens (1971)H. Laborem exercens (1981)I. Sollicitudo rei socialis (1987)J. Centesimus annus (1991)K. Evangelium vitae (1995)
2. Laubier – Myśl społeczna Kościoła Katolickiego3. Ockenfels – Zarys katolickiej nauki społecznej
Monarchizm
Formalistyczny Snobistyczny Zdegradowany Doktrynalny (Teoretyczny) Spontaniczny (Przedrefleksyjny) Narodowy (Rojalizm) Uniwersalistyczny (Cezaryzm)
Buddyjska nauka społeczna – pieśń przyszłości?
XIV Dalajlama Egalitaryzm Droga praw Dążenie do samodoskonalenia
(Personal kaizen) Zrównoważony rozwój Współpraca międzynarodowa
Pozostałe
Anarchizm Enwironmentalizm Fundamentalizm (religijny) Nacjonalizm Współczesny marksizm Inne
Dziękuję za uwagę