Download - UNIVERSITI PUTRA MALAYSIA POLA PENGGUNAAN MEDIA … · kegemaran responden adaLah projektor Lutsinar
UNIVERSITI PUTRA MALAYSIA
POLA PENGGUNAAN MEDIA KOMUNIKASI DI KALANGAN TENAGA PENGAJAR INSTITUSI PENGAJIAN TINGGI DI MALAYSIA
JOHARI BIN HASSAN
FPP L 1990 1
POL A PENGGUNAAN MEDIA KOMUNIKASI DI KALANGAN TENAGA PENGAJAR
INSTITUSI PENGAJ IAN TINGGI DI MALAYSIA
o Leh
J OHARI BIN HASSAN
Te s i s yang D i kemu kakan bag i Memenuh i Seba h ag i an da r i pada Sya rat untuk Mempe rolehi Ijaza h Master Sains
da r i Pusa t Pengembangan dan Pend i d i kan Lanj ut an, Un i ve r s i t i Pe r t a n i an Ma L ays i a .
Februa r i 1 990
I stimewa untuk,
Bonda yang d i k a s i h i ,
I ste r i ku tersa yang,
Abang Long, Anga h dan Sa i ' da h yang be L um menge rt i e r t i h i dup i n i .
PENGHARGAAN
Sega L a pu j i bag i A L L a h , Tuhan empunya s ek a L i a n A L a m ; yang
t e L a h membe r i petunj u k h i ngga sempu rnanya penu L i san l n l .
Sesungguhn ya h a nya den gan ke i z i nanNya , semua i n i t e r j adi .
Penu L i s i ng i n me ra kamkan set i ng g i peng h a rga an s e r t a j ut a a n
t e r i ma k a s i h k ap ada Tuan Ha j i P rof . Madya D r . Moh d . Fad z i L a h
Kamsah, s e L ak u ketua penye L i a yang t e L a h be rsusah payah
membantu s e r t a membe r i dorongan bukan s a h a j a da L a m meny i a p k a n
t e s i s i n i ma L a h sepanj ang penga j i an s i swaza hnya d i s i n i .
R i buan t e r i ma ka s i h j uga kepada En . Musa Abu H a s san s e L a k u
penye L i a y a n g dengan bantuan i nt e L ek t ua L nya d a p a t men j aya k a n
penu L i s a n i n i .
D i s i n i j uga penu L i s i ng i n me ra kamkan r a s a t erh a ru d i a t a s
kepe r c ayaan, kesaba ran d a n do rongan s e r t a tunj u k a j a r yang t e L a h
d i be r i k a n o L eh Pen ga rah PPPL, P r of . Madya D r . Rah i m Md . Sa i L d i
mana t a npa sokongan kuat da r i padanya, semua i n i mung k i n t i ngga L
i mp i an semata-ma ta .
Beg i tu j ug a r i buan t e r i ma ka s i h d i t u j ukan kepada P rof .
Madya Tuan H a j i D r . Mohd Yusof Hus sa i n yang t e L a h banyak
membe r i b i mbi ngan se j a k da r i pe rmu L a an k a j i an i n i
d i j a L a n ka n .
i ng i n
Set i ng g i -t i ng g i t e r i ma k a s i h j uga d i u c apkan kepada s emua
pensya r a h dan k a k i t angan PPPL yang t e L a h banyak membe r i bant uan
dan s okongan da L a m men j aya k a n k a j i an i n i , t erutama s e k a L i
kepada En . Bahaman Abu Samah dan Puan Sa oda h Wok , sema s a
membua t pengana L i s i san da t a , En . Ya z i z Osman, mengumpu L ka n d a t a
d a n Puan Ku F auz i a h da L a m meny i a p k an t a i p s k r i pnya . Beg i tu j ug a
t e r i ma k a s i h kepada pua n S i t i Hawa Y a h y a y a n g t e L a h membantu
da L a m memp roses data t e r s ebut .
Ak h i r k a t a kepada semua yang t e r L i ba t seca ra L an g sung a t au
t i da k da L a m menj ayakan k a j i an i n i , penu L i s m e r a kamkan set i n g g i
t e r i ma k a s i h dan be rdoa aga r sega L a j a sa ba i k y a n g t e L a h
d i c u r a h k a n d i be rkat i d a n d i ra hmat i A L L a h . Kep ada i st e r i yang
t e rc i nt a dan a n a k-anak yang menj ad i sumbe r i n sp i r a s i ; yang
s a ba r menant i dengan k e r i ngat dan a i rma t a , semuga semuanya i n i
menj ad i mut i a ra , pene rang pada ha r i a k h i rat ke L a k . Am i i i n .
i i
S ENARAI KANDUNGAN MUKA SUR AT
P ENGHARGAAN • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • • • • • • • • • • • • • • • • . • • •
S ENARAI J ADUAL . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . i x
ABSTRAK . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x i i i
ABSTRACT . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . x v
BAB I PENDAHULUAN
Pe rnya t aan Masa L a h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 6
Obj e kt i f Ka j i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Kepen t i ngan Ka j i an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 1
S kop dan Bat a san Ka j i a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
Def i n i s i Bebe rapa Ist i L a h Pent i ng . . . . . . . . . . . . . . . 1 3
BAB I I SOROTAN BAHAN BERTULIS
Med i a Komun i k a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 16
Kepen t i ngan Medi a Komun i ka s i d i da L a m Penga j a ran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 1
S e j a ra h Penggunaan Medi a Komun i ka s i d i da L a m Penga j a ran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 2 5
Kat ego r i Medi a Komun i ka s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 27
Rangka Teo r i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
Proses Pene r i ma an Inova s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 30
F a k t o r Be rka i t an dengan Penggunaan Medi a Komun i ka s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 35
H i po t e s i s Ka j i an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 4 1
i i i
BAB I I I METODOLOGI
Ben t u k Ka j i an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Sampe L dan Prosed u r Pers ampe L a n . . . . . . . . . . . . . . . . . 42
Pembentukan A L at Pen g u ku ran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
Soa L s e L i d i k . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 43
P r au j i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Pengumpu L a n Dat a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 46
Pembo L ehuba h . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 47
Pengukuran Pembo Lehubah Sanda r . . . . . . . . . . . . . . . 48
Pengukuran Pembo L ehuba h Beba s . . . . . . . . . . . . . . . . 49
Pengana L i s ; san Dat a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 53
BAB IV HASIL KAJIAN
La t a r Be L a kang Re sponden . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 54
Bi L angan Re sponden meng i kut In s t i t u s i . . . . . . . . 54
Tabu r an Re sponden meng i k ut B i dang Pen g a j i an . . 54
J awatan Di sandang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Ke L u Lusan Te rt i ngg i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
Umu r . . . . . . . . . . . . . . • • • . . . • • • • • . . . • • • . . • • . • • • • • 57
Penga L aman Men j adi Guru . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
Penga L a man Beke r j a s ebaga i Pen sya ra h . . . . . . . . . 59
Pe r seps i Mengen a i Penggunaan Medi a Komun i k a s i . . . 60
Pandangan Mengapa Pen sya r a h T i dak Mengguna kan Medi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 67
Po L a Penggunaan Med i a Komun i k a s i . . . . . . . . . . . . . . . . 68
Penggun a an Med i a Komun i k a s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
;v
Keke r apan Menggunakan Med i a Komun i ka s i . . . . . . . 69
J en i s M ed i a yang D i gunakan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 70
Kepada t a n Penggunaan Medi a Sema s a Penga j a ra n . 73
Med i a yang Pa l i ng D i gema r i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 74
Peng gunaan Medi a La i n pada M a s a Hadapan . . . . . . 76
Da s a r Penggunaa n Med i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Sebab Mengguna k a n Med i a Komun i ka s i d i da l a m Penga j a ra n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 77
Tu j ua n Khusus Penggunaan Med i a . . . . . . . . . . . . . . . 79
Sebab T i dak Menggunakan Med i a . . . . . . . . . . . . . . . . 80
Kemah i ra n Penggunaan Medi a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 83
Ta h a p Kema h i ran Menggunakan Pe r a l a t a n Medi a . . 83
T a h a p Kema h i ran Mengguna k a n Ba h a n Med i a . . . . . . 85
Tanggapan Pe r Lunya Kema h i r a n Menggunakan Pe ra l a tan Med i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . 89
Tanggapan Pe r l unya Kemah i ra n Menggunakan Ba han Med i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 91
Keke rapan Mengga l a k kan Pe l a j a r Menggunakan Med i a . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 93
La t i ha n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Meng i kut i Ku r su s / La t i han di b i dang M edi a Komun i ka s ; . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Kepe r Luan La t i han . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 94
Bi dang Lat i ha n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 95
Pemba c aan . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 96
Be rb i n c ang Mengena ; Penga j a r a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
Pe r b i n c angan dengan Teman Seke r j a Mengena i Penga j a ran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 97
v
Pe rb i n cangan dengan Teman Seke r j a Mengen a i Ma s a L a h Penga j a ra n . . . . . . . . . . . . . . . . . . 98
Pe r b i n cangan dengan Pa ka r Med i a Komun i ka s i . . . 99
Pe rb i n cangan dengan J u ru t e k n i k Med i a • • • • • • • • • 1 00
Lawatan • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 01
Keke rapan Me L awa t ke Pus a t /Un i t Med i a Komun i a k s i • • • • • • • • • • • • • • • • • • • _ • • • • • • • • • 1 01
Tuj uan Lawat a n ke Pu s a t /Un i t Med i a Komu n i k a s i • • • • • • . • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 03
Ke Lengkapan • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 04
Kecukupan Pe ra L a t a n Med i a • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 04
Kecu kupan Bahan Med i a • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 05
Pe ra L a t a n Med i a yang Pe r L u D i t a mbah • • • • • • • • • • 1 06
Bahan Med i a yang Pe r L u D i pe rbanya k ka n • • • • • • • • 1 07
Ke susua i an St ru k t u r B i L i k / Dewan Ku L i a h • • • • • • • 1 08
Pe r k h i dmatan Med i a • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 09
Pandangan Men g ena i Pe rkh i dma t a n Med i a Komu n i k a s i • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 09
Pe r k h i dma t a n Penyed i aan Ba han Med i a • • • • • • • • • • 1 1 0
Pe r k h i dmatan Kh i dmat Na s i hat Be r k a i tan Med i a Komun i ka s i • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 1 1
Daya K r e at i f Te r h ad a p Kaedah Penga j a r an • • • • • • • • • 1 1 3
Pe r k a i t an ant a r a Bebe rapa Pembo L e hubah • • • • • • • • • • 1 1 9
Pe rbeza an B i dang Pengaj i an dan P e r k a i t annya dengan Bebe rapa Pembo L ehubah Te rp i L i h • • • • • • • • 1 1 9
Ana L i s i s Va r i an Ke ke rapan Peng gunaan M ed i a Komun i ka s i dengan Bebe rapa Pembo Lehubah Terp i L i h • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 25
v i
BAB V
Pe rka i t an d i ant a r a Penggunaan M ed i a Komun i k a s i dengan Bebe rapa Pembo L ehubah Beb a s • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 26
R I NGKASAN, RUMUSAN, KES I MPULAN DAN CADANGAN
R i ngkasan • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 30
Metodo l og i • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 30
Rumu s an Ha s i L Kaj i an • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 31
Lat a r Be L a k ang Responden • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 31
Pe r seps ; t e rhadap Kebe r k e s anan Med i a • • • • • • • • • 1 32
Pandangan Mengapa Pensya r a h T i d a k Menggunakan Med i a • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 32
Po L a Penggunaan Med i a • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 33
D a s a r Penggunaan Med i a • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 34
Kema h i ran Penggunaan Medi a • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 35
La t i han • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 36
Pembacaan • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 37
P e rb i nc angan Mengen a i Penga j a ra n • • • • • • • • • • • • • 1 37
Lawa t a n • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 38
Ke L eng kapan • • • • • • • • • • • . . . • • • • • • • . • • • • • • • • • • • • 1 39
Pe r k h ; dmat a n Med i a • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 40
Daya K reat i f Terh adap Kaedah Penga j a ran • • • • • • 1 40
Pe rk a i t an ant a r a Bebe rapa Pembo L ehuba h • • • • • • • 1 41
Pe rb i n cangan dan Ke s i mpu L an Kaj i a n • • • • • • • • • • • • • • 1 43
Cadangan • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 53
Umurn . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 53
v ; i
Ka j ia n a kan datang • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
Ru j u k a n • • • • • • • • • • • • • • • • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
R u j ukan Tambahan • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
LAMPIRAN A (Bo rang Soa l s e l i d i k ) • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • •
LAMPI RAN B ( J a d ua l 50 dan J adua l 5 1 ) . . . . • . . . . . • . • . • . .
V ITA . . . . . . . . . . . . . . . . .. . . .. . . . . . .. . . . . . . .. . . .. . . . .. . . .. . . .. . .. ..
v i i i
1 54
1 56
1 61
1 63
1 82
1 83
SENARAI JADUAL
J ADUAL
1 Tabu r an Re sponden Men g i kut I n s t i tu s i • • • • • •
2 Taburan Pe ratusan R e sponden Meng i kut
MUKA SURAT
55
B i dang Penga j i an . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 55
3 Taburan Pe ratusan Re sponden Meng i kut J awatan Seka rang . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 56
4 Taburan Pe rat usan Responden M eng i kut Ke l u l u s an Tert i ng g i yang D i pe ro l e h i • • • • • • •
5 Taburan Pe ratusan R e sponden Meng i kut
57
Umu r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 58
6
7
Taburan Pe rat usan Re sponden yang Pe rna h Men j ad i Guru Seko L a h • • • • • • • • • • • • • • •
Taburan Pe ratusan Re sponden Meng i kut J an g kamasa Men j a d i Pensya rah • • • • • • • • • • • • • •
8 Taburan Pe ratusan Responden Meng i kut Pe rsep s i Men gena i Penggunaan
58
59
Medi a Komun i ka s i . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
9 Tabu ran Pe rat u s an Responden Meng i k ut Pandangan Mengapa Pensya rah T i da k Mengguna kan Med i a Komun i k a s i d i da l am Penga j a r a n . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 68
1 0 Taburan Pe ratusan Re sponden Men g i kut Penggunaan Med i a Komun i k a s i Semasa Menga j a r . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 69
1 1
1 2
1 3
Taburan Pe ratusan Re sponden Meng i kut Ke ke rapan Mengguna kan Med i a Komun i k a s i • • • •
Taburan Pe rat usan Re sponden Meng i kut J en i s-J en i s Med i a yang D i g una k a n bag i Kur sus yang D i a j a r kan • • • . . • • • • • • • • • • • • • • • •
Taburan Pe ratusan Re sponden Men g i kut Kepadatan Peng gunaan Medi a Meng i k ut J en i snya Sema sa Penga j a ran • • • • • • • • • • • • • • • •
i x
70
72
75
J ADUAL MUKA SURAT
1 4 Taburan Pe ratusan Re sponden Mengen a i T i ga Medi a yang Pa L i ng D i gema r i • • • • • • • • • • •
1 5 Taburan Peratusan Re sponden Men g i kut C adangan Penggunaan Medi a La i n
76
pada Masa Hadapan • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 77
1 6 Taburan Pe rat us a n Re sponden Meng i kut Sebab Men gguna k a n Med i a Komun i ka s i d i da Lam Peng a j a r a n • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 78
1 7 Tabu ran Pe ratusan Re sponden Men g i k ut Tuj uan Khusus Penggunaan Medi a Komun i ka s i da L a m Penga j a ran • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 80
1 8 Taburan Bi L angan Responden M en g i kut Sebab Mengapa T i d a k Menggunakan Med i a Komun i ka s i da L a m Pen ga j a ran p ada Seme s t e r / Peng ga L yang La L u • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 82
1 9 Taburan Pe ratus a n Responden Men g i kut Ta hap Kema h i ran Menggunak a n Pe ra L at an Med i a • • • • • • 87
20 Taburan Pe r a t usan Responden Meng i kut Tahap Kema h i ran Menyed i a k a n Bahan Med i a • • • • • • • • • • 88
2 1 Taburan Re sponden Men g i kut Tanggapan Mengenai Pe r Lunya Pen sya rah Mempunya i Kemah i ran Menggunakan Pe ra l a t a n Medi a • • • • • • 90
22 Taburan Peratusan Responden Meng i kut Tahap Pent i ngnya Seo rang Pen sya rah Mempunya i Kemah i ran Menyed i a k a n Ba han Med i a • • • • • • • • • • 92
23 Taburan Pe r a t us a n Responden Meng i kut Keke rapan Mengga L a k ka n Pe L a j a r Menggunakan Seba rang Medi a Komun i ka s i • • • • • • • • • • • • • • • • • • 93
24 Taburan Pe ratusan Re sponden Yang Pe rna h Meng i kut i Kur s u s / Lat i h an d i b i dang Med i a Komun i ka s i • • . • • . • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 94
25 Taburan Re spon den Meng i kut Pandangan Mengen a i Pe r L unya La t i han Da L a m Pe r k h i dmatan d i b i dang Medi a Komun i ka s i • • • • • • • • • • • • • • • • • 95
x
J ADUAL
26 Tabu ran Pe ratusan Re sponden Men g i kut B i dang-b i dang Lat i han yang Pe r Lu D i be r i ka n
MUKA SURAT
kepada Pensya rah • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 96
27 Taburan Re sponden Men g i kut Ma j a L a h / J u rna L Med i a Komun i k a s i yang Pe rna h D i ba c a • • • • • • • • 97
28 Taburan Re sponden Meng i kut Tahap Keke rapan B e rb i ncang denga n Ternan Seke r j a Mengena i Tekn i k Penga j a ra n • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • . • • • • • 98
29 Tabu ran Re sponden Meng i kut Tahap Ke ke rapan Be r b i n c ang dengan Ternan Seke r j a Mengenai Mas a l a h da l am Penga j a ran • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 99
30 Taburan Re sponden Meng i kut Tah ap Keke rapan B e rb i n cang dengan Pa ka r-pa k a r Med i a Komu n i kas i Mengenai Penggunaan Medi a d i da l am Penga j a ran . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1 00
31 Tabu ran Re sponden Meng i kut Tahap Keke rapan Be rb i ncang dengan J u rutek n i k Med i a Mengena i Bant uan Sema sa Menga j ar • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 0 1
32 Tabu ran Re sponden Men g i k ut Ke ke rapan Me l awat ke Pusat /Uni t Med i a Komun i ka s i d i t empat Send i r i pada Semeste r /Pengga l La Lu • • • • • • • • • • 1 02
33 Taburan Pe ratusan Responden Meng i kut Tuj uan Me L awat ke Pus a t / Un i t Med i a Komun i kas i di tempat S en d i r i • • • • • • • • • • • • • • • 1 03
34 Taburan Re sponden Meng i k ut Pandangan Meng ena i Kecukupan Pe ra L at an Medi a Komun i k a s i d i t empat Send i r i • • • • • • • • • • • • • • • 1 04
35 Taburan Re sponden Mengi kut Pandangan Mengen a i Kecukupan Bah an-bahan Med i a Komun i ka s i d i tempat Sendi r i • • • • • • • • • • • • • • • 1 05
36 Tabu ran Re sponden Mengikut Pandangan Meng ena i Pera l atan Medi a (Ha rdware ) yang Pe r l u D i tambah • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 06
37 Taburan Re sponden Meng i kut Pandangan Mengena; Bahan-bahan Media (Softwa re) yang Pe r l u d i pe rbanyakkan • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 07
xi
J ADUAL
38 Tabu ran Re sponden Meng i kut Pa ndangan Meng ena i St ru k t u r B i L i k / Dewan Ku L i a h d i t empa t Sendi r i bag i Penggunaan
MUKA SURAT
M edi a Komun i ka s i • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 09
39 Taburan Re sponden Men g i k ut Panda ngan Mengena i Pe rkh i dmatan yang Be r k a i t an dengan Med i a Komun i k a s i • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 1 0
40 Tabu ran Re sponden Meng i kut Pandangan Mengena i Pe r k h i dmatan Penyed i aan Bahanbahan Medi a Komun i ka s i untuk Peng a j a ran d i t empat Sendi r i • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 1 1
4 1 Taburan Re sponden Men g i kut Pandangan Mengena i Pe r k h i dmatan Kh i dmat Na s i hat Be rka i tan Medi a Komun i ka s i untuk Peng a j a ra n . 1 1 2
42 Tabu ran Pe ratu s an Responden Meng i kut Pandan gan Te rhadap Kaedah Penga j a ran . . . . . . . 1 1 7
43 Ana l i s i s Va r i an Pe r k a i tan ant a ra Pe rsep s i Kebe r kesanan Medi a Komun i ka s i dengan B i dang Penga j i an • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 20
44 Ana L i s i s V a r i an di a nta ra Penggunaan Medi a Komun i k a s i den gan B i dang Penga j i an . . . . . . . . . 1 21
45 Ana l i s i s Va r i an di antara Keke rapan Penggunaan Med i a Komun i k a s i dengan B i dang Penga j i an • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 22
46 Ana l i s i s Va r i an di anta ra Kemah i ran Penggunaan Medi a Komun i ka s i dengan B idang Penga j i an • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 23
47 Ana L i s i s Va r i an di a n t a r a D aya Kreat i f di da Lam Penga j a ran dengan B i dang Penga j i an 1 24
48 Ana l i s i s Va r i an Pe r k a i tan di ant a r a Keke rapan Penggunaan Med i a Komun i k a s i dengan Bebe rapa Pembo L ehubah Beba s • • • • • • • • • • 1 26
49 Reg re s i : Pe rka i t an di antara Ke ke rapan Penggunaan Medi a Komun i k a s i dengan Bebe rapa Pembo Lehubah Beba s • • • • • • • • • • • • • • • • • 1 29
xi i
Abst r a k t e s i s yang d i k e mu ka k a n kepada Senat Pe r t an i an Ma L ays i a s ebaga i memenuh i s ebahag i an kepe r Luan u n t u k i j azah M a s t e r Sa i ns .
Un ive r s i t i da r i pada
POLA PENGGUNAAN MEDIA KOMUNIKASI D I KALANGAN TENAGA PENGAJ AR I NSTITUSI PENGAJ IAN T I NGGI D I MALAYSIA
O L eh
J OHARI BIN HASSAN
Feb rua r i 1 990
Moh d . Fadz i L a h Kam s a h , Ph . D Penye L i a F a ku L t i Pusat Pengembangan dan Pend i d i k a n Lanj utan
Ka j i an i n i be rtu j uan untuk menen t u ka n s tatus penggunaan
med i a komun i ka s i da L am penga j a ran o L eh t enaga pen ga j a r
i nst i t us i peng a j i an t i ng g i d i Ma L ay s i a , d i sampi n g mengen a L-
past i f a k t o r- f a k t o r yang mempenga ruh i penggunaan medi a
komun i ka s i t e r s ebut .
S e r a m a i 88 o rang t enaga penga j a r da r i L i ma bua h un ive r s i t i
t empatan t e L a h menj adi responden k a j i an i n i . Responden d i p i L i h
s e c a ra rawak bag i mewa k i L i b i dang pen ga j i an sa i ns tu Len, s a i n s
g unaan dan s a i n s sos i a L s e c a r a umum . Soa L s e L i d i k j awab s en d i r i
t e L a h d i g unakan bag i pengumpu L an data dan d i ana L i s i s dengan
menggunakan ka edah s tat i st i k am s epe r t i kekerapan, pe ratusan,
m i n dan j uga menggunakan ANOVA dan reg r e s s i be rganda .
Pada umumnya hamp i r kesemua re sponden t e L a h menggunakan
med i a komun i k a s i semasa penga j a ran m e reka . Re sponden j uga
d i dapa t i menggunakan med i a pada hampi r s et i ap ka L i ku L i a h p ada
s eme s t e r k a j i an d i j a L anka n . Med i a komun i ka s i yang men j a d i
xi i i
kegema ran responden ada Lah proj e k t o r Lut s i na r <OHP) dan papan
tu L i s d i samp i ng med i a e L e k t ron i k s epe r t i v i deo dan komput e r .
Re sponden k a j i an yang be rbeza L a t a r be L akang b i dang penga j i an
d i dapat i t i da k mempunya i banyak pe rbezaan da r i seg i penggunaan
med i a komun i k a s i me L a i n k a n tahap kema h i ran m e reka .
Ha s i L k a j i an j uga mendapat i bahawa pe rseps i responden
t e rhadap kebe rk esanan med i a komun i k a s i merupakan fa kto r utama
,yang mempenga ruh i penggunaan medi a d a L am pengaj a ra n . Di s amp i ng
i tu pemba c a an j u rna L /ma j a Lah mengena i med i a j uga d i dapa t i
mempunya i penga ruh yang be r e rt i te rhadap penggunaan medi a . Umur
r esponden
pengguna an
j uga d i dapat i mempunya i k a i tan
med i a komun i ka s i . Responden yang
rapat dengan
L eb i h muda
mempunya i t ah a p penggunaan med i a ya ng L eb i h t i ngg i da r i pada
me r e ka yang L eb i h tua .
F a k t o r utama yang men j a d i pengha L ang kapada penggunaan
medi a di k a L angan re sponden ada Lah s i kap negat i f mereka
t e rhadap penggunaan med i a i tu send i r i d i sampi ng kema h i ran yang
rendah d i da L a m penggunaan medi a komun i ka s i untuk penga j a ra n .
Wa Laupun ke Len g kapan pe ra L a tan med i a dan kesesua i an b i L i k
ku L i a h bag i penggunaan medi a ada Lah j auh da r i memua s kan, i anya
t i da k L a h beg i tu ke t a ra di da Lam mempenga ru h i penggunaan med i a
di k a L an g an r esponden . Pada kes e L u ru hannya ka j i an i n i
menunj u k k a n bahawa tahap penggunaan med i a komun i k a s i d i da L am
penga j a r a n d i ka L angan t enaga penga j a r i ns t i t u s i penga j i an
t i ngg i d i Ma La ys i a ada Lah aga k t i ngg i da n memua s k a n .
x i v
Abs t r a c t o f t he s i s subm i t t ed t o t he Sena t e of Un i ve rs i t i Pe r t an i a n Ma L a ys i a i n pa rt i a L f u L f i Lment o f t h e requi rement s f o r t h e deg r e e of Ma s t e r of Sc i en c e .
UTILIZATION PATTERN O F CPMMUN I CATION MED I A AMONG ACADEM I C STA F F O F I NSTITUTIONS O F HIGHER LEARN I NG I N MALAYS IA
Supe rvi s o r Fa cu L ty
By
J OHARI BIN HAS SAN
Feb rua r i 1 990
Moh d . Fadzi L a h Kam s a h , Ph . D Cent re fo r Exten s i on a n d Cont i nui ng Edu c at i on
The purpose of t h i s study wa s t o det e r m i ne t h e a c t ua L
s t atus of ut i L i zat i on of commun i c at i on med i a fo r i nst ru c t i on
among t h e a c ademi c s t a f f of i nst i t ut i on s of h i gh e r l e a rn i ng l n
Ma Lays i a , a s we L L a s to i dent i f y t h e f a c t o r s a s s o c i ated w i t h
t he u s e o f s u c h medi a .
The responden t s o f t h i s study we re 88 membe r s o f t h e
a c adem i c st a f f f rom f i ve Lo ca L un i ve rs i t i e s . They we re random L y
se L�cted t o rep resent t h ree gene ra L f i e L d s of study - - t he pure
s c i enc e s , app L i ed s c i ences and the soc i a l s c i en ces . Data were
c o L l e c t ed by us i ng s e L f-admi n i s t e r ed que s t i onna i re and ana Lysed
by us i ng gene r a L s t at i st i ca L t oo L s su c h a s me a n s , frequenc i e s
and pe r c en t age s . ANOVA and mu L t i p L e reg r e s s i on we re used to
t e st the re L a t i onsh i p s between the dependent and i ndependent
va r i ab Le s .
In gene ra l , most o f t h e re sponden t s h a d used commun i c at i on
med i a i n t he i r teach i ng f o r a L most eve ry L e c t ure du r i ng t h e
xv
s tudy pe r i od . The more popu L a r c ommun i c at i on med i a among the
respondents we re t he ove rhead p roje c t o r <OHP) and the w r i t i ng
boa rd, bes i de s the e Le t roni c med i a such as vi deos and
c omput e r s . I n t e rm of the ut i L i zat i on of commun i cat i on med i a ,
t he r e w e re ve ry L i tt Le d i ffe rences a mong t h e t h ree g roups of
respondent s , except the i r Leve l of sk i L L s .
The resea r c h shows t hat t he respondent s ' pe r c ept i on of t h e
effe c t i venes s o f the commun i c at i on med i a w a s t he maj o r fa c t o r
a s soc i at ed w i t h t hei r ut i L i zat i on . T h e o t h e r s i gn i fi c ant fa cto r
w a s t he ext ent of exposure to mag azi nes / j ou rna L s con c e r n i ng
communi c at i on medi a . Age was a L so found to be s i gn i fi cant L y
r e L ated t o t he u s e of med i a . T h e younge r t he respondent, the
h i ghe r the L eve L of use of t hese medi a .
The maj o r fa c t o r h i nderi ng t he use of commun i c at i on med i a
a mong t he respondent s was t he i r negat i ve a t t i tude t owa rds t h e
use o f su c h med i a, bes i des the Low L eve L o f s ki L L i n us i ng t he
medi a fo r i nst ruc t i on . A L t hough t he se rvi ces g i ven and t h e
ava i L a b i L i ty of equi pment we re fa r from sat i sfa ctory, t he
f i n d i ng d i d not show any s i gn i fi cant i nf L uence on t he L eve L of
med i a us e . Gen e r ally , the resea r c h show s that the l eve l of use
of commun i c a t i on medi a fo r i n st ruct i on among the ac ademi c st aff
of t he i ns t i tut i ons of h i g h e r lea rn i ng i n Ma Lays i a wa s h i g h anrl
s a t i sfa c t o r y .
xvi
BAB I
P ENDAHULUAN
Manus i a t e L a h d i anug e ra h k a n A L L a h kemampuan be rkomun i k a s i
s e j a k i a d i L a h i rkan d i muka bumi i n i , s arna ada da L a m bentuk
pe rtut u r an ( L i san ) mahupun pe rge ra kan anggota badan (bukan
L i s an ) . Ayat A L-Qu ran yang pe rtama d i t u runkan L eb i h k u rang 1 400
t ahun d a hu L u, menga j a r manus i a memba c a dan menu L i s (A L-Qu ran,
A L-A L aq : ayat 1 -4) . Namun dem i k i an komun i ka s i s ebena rnya t e L a h
be rmu L a L eb i h Lama da r i i tu . Sebe Lum manus i a d i c i ptakan L a g i
komun i ka s i t e L a h be rmu L a . Contohnya apab i L a A L L ah be rf i rman
kepada Ma L a i ka t ba hawa D i a akan men c i ptakan manus i a sebag a i
k h a L i fa h d i mu ka bumi i n i , L a L u d i j awab o L eh ma L a i kat dengan
ka ta- k a t a ke raguan (A L- Qu ran, A L -Baqa rah : ayat 30-34) .
Sarna ada k i t a s eda r i a t au t i da k , k i t a s ent i a s a
b e rkomun i k a s i
L a k u ka n bukan
pada set i ap saat da L a m h i dup k i t a .
s a h a j a b a g i memenuh i kehendak
I a nya
sos i a L
k i t a
dan
p s i ko Log i k a L (Man s o r et .£..!:.., 1 984) ma L a h da L a m memenuh i
k ehendak f i s i o L og i ka L pun k i t a h a rus be rkomuni ka s i . Da r i i t u
t i da k kete r L a L uan ka L au d i kat a ka n bah awa komun i ka s i i t u
me rupakan s a L ah satu da r i kepe r L ua n a s a s ke h i dupan manus i a .
Manus i a s e r i ng be r komun i ka s i dengan d i r i nya s endi r i sepe rt i
be rf i k i r dan memendam pe ra saan, beg i t u j uga da Lam
be rke L ua rga dan berma sya r a ka t .
1
keh i dupan
2
Seca ra umumnya komun i ka s i s e r i ng d i kena L i s ebaga i
penga L i ran mak L umat da r i pada sumbe r kepada pene r i ma . Tet a p i
meng i kut L i t t L e j ohn ( 1 983 ) , pe r ka t a an komun i ka s i ada L a h
m e rupa k a n s u a t u yang abst rak d a n mempunya i be rb i L ang mak sud .
D a r i i tu agak su ka r untuk men da pat kan satu def i n i s i komun i k a s i
yang d i t e r i ma umum . Be ratus def i n i s i komun i k a s i t e L a h d i tu L i s
dan pada t ahun 1 970 s ah a j a , Dance t e L ah pun mengumpu L kan
s ebanya k 98 de f i n i s i yang be r L a i na n mengena i komun i k a s i dan
t e L ah meng k L a s i f i ka s i kannya kapada 1 5 kategor i yang be r L a i nan
( s epe rt i yang d i L apor kan o Leh Li t t L e j ohn, 1 983 ) . D i s i n i k i t a
t i dak a k an mene L i t i kesemua def i n i s i yang te rdapat . Penekanan
a k an d i be r i k a n kapada def i n i s i ya ng sesua i dengan pe rka ra yang
k i t a b i c a r a kan i a i t u p roses penga j a ra n . D a r i i t u komun i ka s i
bo Leh L ah d i def i n i s i k a n sebag a i pem i nda han mak Lumat da r i pada
sumbe r kepada pene r i ma dengan t u j uan membawa pe rubahan da r i
seg i penget ahuan, s i kap atau pun kema h i ran .
Peng a j a ran meng i kut He i n i c h ��. ( 1 982) me rupa kan suatu
bentuk komun i ka s i yang d i r e ka k ha s bag i me L ua s dan men i ng kat ka n
b i dang penga L aman seseo rang pe L a j a r . Penga j a ran j uga merupa k a n
penyusunan m a k L umat untuk me L a h i r kan pembe L a j a ra n . Sedang kan
pemi ndahan mak Lumat t e rsebut , da L am kont e k s i n i da r i guru
k epada pe L a j a rnya, me rupa kan suatu p roses komun i k a s i . O Leh
ke rana pembe L a j a ran ba ru se L a Lunya be rgantung kapada pene r i maan
m a k Lumat ba ru, maka penga j a ran be r kesan t i dak akan be r L aku
m e L a i n ka n be r L akunya komun i k a s i .
3
Tega snya komun i ka s i me rupa k a n u n s u r pent i ng d i da L a m
p roses penga j a ran d a n pembe L a j a r an . Tanpa komun i ka s i p roses
pen g aj a ra n dan pembe L a j a ra n t i da k a kan be r L a k u . So Leh d i ka t a ka n
s emua a k t i vi t i pembe L a j a ra n me L i ba t ka n komuni ka s i , sarna ada d i
ant a ra g u ru dengan mur i d, a t aupun d i a n t a r a mur i d i tu send i r i
dengan buku dan a La m seke L i L i ngnya .
Wa L au d i pe r i n g k a t mana pun p ro s e s pembe L a j a ra n be r L a k u ,
i anya h a rus be rmu L a d e n g a n komun i k a s i y a n g be r kesan .
Penyampa i an se sua t u m a k Lumat be r l a ku j i k a mak Lumat t e r s ebut
d i f a ha m i o L eh s i pene r i ma . Dengan ka t a- k a t a L a i n , komun i k a s i
t i da k be r L aku j i ka pem i n dahan makna d a r i g u ru s ebaga i pun c a
mak Lumat kepada pe L a j a r s ebaga i pene r i ma mak Lumat t i da k
d i t e r i ma d engan ba i k . Da r i i t u, wa L aupun g u ru meng a j a r , pe L a j a r
pada h a k i k a t nya t i da k be L a j a r j i k a p roses komun i k a s i
t e rgenda L a .
S eo r an g penga j a r h a rus pe k a t e rhadap h a kikat bahawa
pe r k a r a yang m e r eka sampa i kan t i da k seme s t i nya d i t e r i ma o L eh
pe L a j a r mereka . Leb i h- L eb i h L a g i d i pe r i ngkat penga j i an t i ng g i
d i m a n a c o r a k penyampa i an penga j a ran a t au mak Lumat s e r i ngka L i
d i buat s e c a r a L i san . Ini d i pe ra k u i o L eh Na i b Canse L o r
Un i ve r siti Pert a nian Ma L aysia s en dir i yang disiarkan da L a m s a t u
a k hba r t empatan, yang menya t a k a n bahawa pa ra pen sya rah Leb i h
su ka mengama L k an c o r a k peng a j a ra n se ca ra t r adi s i ona L dengan
mengguna kan " k a ed a h
T i me s , 7 Okt . 1 980) .
k apur dan c a kap" saha j a (New S t r a i t s
4
Banyak k a j i an t e La h mendapat i bahawa L ebi h da r i 75 pe ratus
dar i mak L umat ope ra s i ya ng k i t a guna k a n da Lam keh i dupan seha r i
ha r i dtpe ro L eh i me L a L u i panc a i ndera peng l i ha tan ( Sa L i n g e r ,
1 985 ) . Be rda s a r k an kepada penemuan i tu , corak penyampa i an yang
L eb i h banyak meme r Lu kan penggunaan i ndera peng L i hatan ha rus
d i guna k a n be rbandi ng dengan kaedah-kaed a h yang L a i n .
Pe r kembangan dan kema j uan t ekno l og i sema k i n men i ngkat masa
k i n i . Aru s nya akan men i ng ga L k a n ses i apa yang t i da k mampu atau
t i da k mahu t u rut s e rta . Te rutamanya da l a m b i dang t ekno log i
komun i k a s i , pe r kembangannya t e L a h banyak merubah corak
keh i dupan manus i a . Ma sya r a kat pe r i ndust r i an sepe rt i Ame r i ka
dan J epun t e l ah be ruba h men j ad i "masy a rakat mak lumat" dengan
kemaj uan t ekno Log i d i b i dang komun i ka s i (Rogers , 1 983a ) .
Dengan be r L a k unya " L edakan mak lumat" i n i , ma ka kepe r l ua n
untu k m enamba h ka n i L mu penget a h uan bag i set i a p i nd i v i du sema k i n
men i ng k a t . Sehubungan dengan i tu , bag i pa ra penga j a r j uga harus
mempe r t i ngkat kan L ag i k ua L i t i penga j a ra n me r e ka . Sebaga i mana
yang t e L ah d i pe r k a t a k a n o Leh Ketua Penga rah Pe La j a ran Ma L ays i a ,
Tan S r i Abdu L Ra hman A r s h ad (1 984�, bah awa g u ru bu kan hanya
m e rupakan " sumbe r i Lmu pengetahuan", ma Lah ha rus men j a d i
penunj u k m eng ena i c a r a u n t u k mendapat kan i L mu penget ahuan
t e rsebut . Dengan keseda ran i n i di dapa t i rama i tenaga penga j a r
t e Lah mu L a menu ka r c o r a k penga j a ran me reka , wa L aupun seba h ag i an
besa r ma s i h mempe rtahan kah bentuk dan c a r a penga j a ran L ama
mereka . Ada yang me ra s a kan yang c o r a k penga j a ran me reka
5
merupakan sua t u
t e rutama s eka L i
penyampa i an yang
s ed i k i t be r t ukar
i dent i t i mereka s ebaga i t enaga pengaja r
d i pe r i ng k a t penga j i an t i ng g i . Co rak
be rbentuk sya r a h a n s emat a-mat a t e L a h s e rba
kepada c ara yang L eb i h menar i k dengan
menggunakan be rbaga i -baga i m ed i a komun i ka s i h a s i L da r i
pe rkembangan t ek n o Log i ma sa k i n i .
Dengan be rt ambahnya b i L angan pe L a j a r dan i s i pe L a j a ran
yang hendak d i s ampa i kan, d i s amp i ng be r t ambah s i ngkatnya waktu
pembe L a j ara n , maka peng gunaan t ek no Log i b a ru d i b i dang
komun i ka s i t e rpaksa d i ama L ka n . In i ada L a h untu k menampung
kepe r L ua n menyampa i ka n L eb i h banya k mak L umat da L a m masa yang
sema k i n s i ng ka t d i semua pe r i n g k a t pen g a j a ra n .
Med i a komun i ka s i bukan sah a j a dapat menyampa i kan mak L umat
yang L eb i h banyak da L a m masa yang L eb i h s i ng ka t , ma L a h i a
dapat mena mba h kan kebe rke sanan s e suatu komun i k a s i yang
d i j a L a n k a n . Penggunaan medi a komun i ka s i a kan mengga L a k kan
pene r i ma menggunakan Leb i h banyak d e r i anya untuk sesuatu
rangsangan komun i ka s i . Ka j i an t e L a h membukt i kan bah awa
penggunaan L eb i h da r i satu de r i a dapat menambahkan kebe rke sanan
s e sua t u p ro s e s komun i ka s i i t u . B r ad f i e L d ( 1 966) da L a m
k a j i annya mengena i d a y a pen g i ngatan mendapa t i bahawa pener i ma
bo L eh men g i ngat hanya 1 0 pe r a t us s a h a j a da r i apa yang d i deng a r ,
50 pe ratus da r i apa yang d i denga r da n d i L i ha t dan a k h i rnya 90
pe r a t u s da r i apa yang d i denga r , d i L i ha t dan d i buat di da L a m
suatu sua sana pembe L a j a ran . Da r i i t u med i a komun i k a s i bukan
6
s ah a j a
t e L ah
dapat men i ng kat kan kebe rkes anan komun i ka s i ma Lah i a
d i bukt i k a n dapat men a mb a h k a n kebe r kesanan p roses
pembe L a j a ra n .
Kesed a ran mengena i kepen t i ng a n med i a komun i k a s i d i da L a m
peng a j a ran t e Lah L ama d i rasa i di s emua p u s a t penga j i an t i ng g i
d i Ma Lays i a . I n i d i bukt i k an dengan t e rbentuknya bebe rapa
bah ag i a n / un i t aud i o-vi sua L at au uni t s okongan komun i k a s i dan
j uga pusat t ekno Log i pend i d i k a n yang membe r i k a n kh i dmat med i a
komun i ka s i bag i t enaga penga j a r dan j uga pe L a j a r-pe L a j a r C Mohd
Yusof Hus s e i n, 1985). Namun demi k i an, da r i ka j i an yang t e L ah
d i j a L a n kan, d i dapat i bahawa k ada r penggunaannya be Lum beg i tu
mengga l a k kan, te rutama bag i me reka yang bukan da l am b i d ang
sa i ns sos i a l .
Pe rnyataan Masa l a h
Ada l a h menj a di h a s rat p i h ak pent adbi r i n stit u s i penga j i an
t i ng g i untuk men yed i akan sega la kemud a h an med i a komun i k a s i ag a r
i anya d i gunakan d engan s eba i k mung k i n . Penggunaan medi a
komun i k a s i d i da l am penga j a ran d i ka Langan t enaga penga j a r
d i dapat i t i dak beg i t u mengga L ak kan, te rutama seka l i me reka yang
bukan be r L a t a rbe L a ka ngkan penga j i an pend i d i k a n mahupun s a i ns
sos i a l CMo h d . Yusof H us s e i n, 1 985 ) . Namun dem i k i an s tatus
penggunaannya ma s i h be L um da pat di pa st i k a n . Da r i peme r h a t i an
yang d i buat, r ama i o r ang menya t a kan penggunaan medi a komun i ka s i