TAGDUDA TAZZAYRIT TAMAGDAYT TA£ERFANTA$lif n Usedwel Usedwel U A$elnaw
Adlis n tmazi$t
Sw 5 M
Aseggas wis 5 n Ulmud Amenzu
Imeskaren :* ËERRUC Muhub* LEWNIS Aεli* ∑ACUR Remvan* BEXTI Aεli
Unu$en s-$ur : Lwiza LÊËUSIN
Office Office O National des Publications Scolaires
5
�� ��� �� �� �� ������� �� ��������������������
2011-2010
adlis-iw n tmazi$t
as÷ggas wis 55n ulm÷d n ulm÷d am÷nzu
1015
16
1823
24
26
31
32
36
41
43
4449
50
5358
59
6166
67
6974
75
12
13
14
20
21
22
28
29
30
38
39
40
4647
48
5556
57
6364
65
71
7273
•• • • • • •
Azul,
Ha-t-an i tikkelt tis snat udlis-ik n tmazi$t swayes ara tlemdev ad tmeslayev, ad te$rev, ad taruv, ad tecnuv…
Adlis-agi, ad yeddu yid-k, kra ara yekk useggas, ad ak-yili d asalal swayes ara tegruv aîas n tmussniwin di krad n yisenfaren yellan deg-s.
Deg usenfar amezwaru, ad tafev amud n tmucuha ara k-izuznen, ara k-yeldin alla$ s mennaw n tmussniwin ara d-tgemrev deg-sent.
Deg usenfar wis sin, ad tlemdev ad taruv tibratin n usnubget akked tid n Useggas Amaynut.
Ma deg usenfar wis krad, awal yewwi-d $ef yiba$uren n useklu deg ugama d temlilt-ines di twennavt. Yal asenfar yebva d tigezmin.
Yal tagzemt teddes akka:• Ameslay $ef tugna • Ta$uri d tegzi n tira• Amawal• Tirawalt• Tajerrumt• Taseftit• Ta$uri d tegzi n tira• Tamedyazt s ccna• Tira S tmussniwin yellan deg udlis-agi, ad tessiwvev ad tfehmev iman-ik, ad tegzuv
imeddukkal-ik d twennavt-ik.Afud igerzen i useggas-ik wis sin deg ulmad n tmazideg ulmad n tmazi$deg ulmad n tmazi$deg ulmad n tmazi t,$t,$
Imeskaren
Asenfar 1u
• Ad d-jemεe$, ad aru$ timucuha i wumi sli$ i useb$er n temkarvit n u$erbaz.
• Tigezmin n usenfar :
• Tagzemt 1 : Ad d-gemre$, ad aru$ tineqqisin.
• Tagzemt 2 : Ad d-gemre$, ad aru$ tinfusin.
• Tagzemt 3 : Ad d-gemre$, ad aru$ tinfusin
Asenfar 1 Asefled d t$uri n yivrisen Iferdisen n tutlayt Afares s tira
Tagzemt 1ut
- Wa yuder, wa yuli Wa yuder, wa yuli W Sb : 09
- Ccre§ n yigenni uroin yelli Sb : 14
Asefru : ta$ribt-iw Sb : 15
• Tirawalt : tamsertit: d+t
Sb : 11
• Tajerrumt: tawsit n
yisem Sb : 12
• Taseftit : amyag :
amata Sb : 13
Aseqεed d usmad
n tefyar d yivrisen
imeéyanen Sb : 16
Tagzemt tis 2
- Taqeccabit n Jeêêa Taqeccabit n Jeêêa T Sb : 17
- Jeêêa yettaker lebûel Sb : 22
- Asefru : arrac Sb : 23
• Tirawalt : tira n «e» Sb: 19
• Tajerrumt : amvan n
yisem Sb : 20
• Taseftit : amyag:
amatar/afeggag Sb : 2
Aseqεed d usmad
n tefyar d yivrisen
imeéyanen Sb : 24
Tagzemt tis 3
- Afellaê d yizem d wuccen Sb : 25
- Tameîîut d yizem Tameîîut d yizem T Sb : 30
- Asefru : am$ar Sb : 31
• Tirawalt : tussda ww/ bbw Sb :25
•Tajerrumt addad n yisem Sb : 26
•Taseftit : izri Sb : 27
Aseqεed d usmad
n tefyar d yivrisen
imeéyanen Sb : 32
1010
1u 1ut
Wa yuder, wa yuli
Yiwen wass, inisi ifud, yeffe$ yettnadi $ef waman. Deg ubrid, yufa yiwen n lbir lqay, aman beεden,
fad yen$a-t. D taluft. Amek ara yexdem ? Ineggez $er daxel, yeswa maca mi yekker ad d-yeffe$ ur
yufi ara amek. Yeqqim din yettraou anwa ara t-id-iselken. Cwiî kan, yusa-d wuccen, ula d netta ifud.
Imuqel $er lbir iban-as-id yinisi. Yevsa-d wuccen yenna-as :
Amek tewwvev $er din ay inisi ?
Yerra-as-id yinisi: d ayen isehlen, εelleq-d iman-ik deg yixef n umrar-agi ad d-tadrev.
Inisi icudd iman-is s yixef niven n umrar yellan di lbir.Uccen yuder, inisi yuli-d.
Yenîeq wuccen $er yinisi : saêêa deg-k tkellxev-iyi. Yerra-as yinisi : akka i d ddunit ay uccen,
wa yuder wa yuli.
❶Acu yewwin inisi $er daxel n lbir ?❷ Acu i as-yevran din ?❸I wuccen, acu yettnadi ula d netta ?❹ Amek i yexdem akken ad yader $er lbir ?❺ Inisi ikellex i wuccen. Amek ?
yAvris :
yTigzi n uvris
1111
❶ Anwa isem i yezdin aéAnwa isem i yezdin aéAnwa isem i yezdin a ar d umyag « ifud » éar d umyag « ifud » é ?
❷Qqen yal tafyirt $er yiwen seg yinumak y$er yiwen seg yinumak y$ esεa yisem «ixef ».
- εelleq-d iman-ik deg yixef n umrar.
- Yewwet azrem $er yixef, yen$a-t
- Ur as-yufi ara ixef i taluft
Tifrat
Anda yebda ne$ anda ifukk
Aqerru
❸Af-d anemgal i wawalen-a
• Yuli-d #
• Beεden #
• Yekker ¹#Yekker ¹#Y
❹ Af-d deg uvAf-d deg uvAf-d deg u ris , aknaw i wawalen-a: vris , aknaw i wawalen-a: v
- Iûubb :
- Imuqel :
❺Ha-ten-a yismawen n yi$Ha-ten-a yismawen n yi$Ha-ten-a yismawen n yi ersiwen, yal yiwen d acu i d azamul i d-ttakken yis-s.$ersiwen, yal yiwen d acu i d azamul i d-ttakken yis-s.$
- Uccen leqbaêa
- Aqjun sshala d tuggdi
- Ilef loehd
- Izem tiêêerci
- Inisi tixidas
-Tasekkurt lhiba d teb$est
- Tixsi ccbaêa, zzin
yAmawal
1212
wAd cfu$ :
Tamsertit : gar « d » akked « t »
• £er imedyaten-a❶ Argaz d targa, tameîîut d tamda.îut d tamda.î❷ Anida akken nwi$ d tafat i ufi$ lehwa tekkat.❸ Lezzayer d tamurt nne$.
• •U$al $er yimedyaten, tÎεiwdev ta$uri i tenfaliyin-a : d targa, d tamda, d tafat, d tamurt.• Acu n yimesli swayes i d-tneîqev di tazwara ?• •Ansi i d-yekka yimesli-a ?• Amek i as-neqqar ?
Tamsertit mi ara yili yiwen imesli ad yessebleε imesli niven.Mi ara yemlil usekkil « d » akked usekkil « t » n yisem unti ttaken-d imesli « tt ». Maca di
tira, ad naru « d + t… » Md: d tameîîut i d tagejdit n uxxam.
Nura : d tameîîut, d tagejdit, maca ne$ra-t-id [ttameîîut].
❶ Se$ti ayen yellan nnig ujerrid $ti ayen yellan nnig ujerrid $ :
- Ttilawin i iêerzen ixxamen.- Tamazi$t ttutlaytttutlayt ta$elnawt.ttutlayt ta$elnawt.ttutlayt- TteméiTteméi i ixeddmen $ef tem$er.- Tcebbeê amzun ttislit.
❷ Tazabut :
- D targit i urga$.- Yu$al d tisirt i wawal.- Ttemyasament amzun d takniwin.- Tura, maççi d tallit-nni ideg yettu$al ttaô.
❸ SeqSeqS εed tafyirt-a :
- Lezzayer - d - iw - tameslayt - d - tamazi$t - tamurt - iw
yTirawalt :
yIlu$ma :
13
wAd cfu$ :
Tawsit n yisem
• £er imedyaten-a :❶ Uccen yeffud.❷ Lbir lqay❸ Tala teqqur.❹ Yuven uzger, qqden a$yul.
• Isem « uccen » d isem amalay.• Ma nerna- as asekkil « t » di tazwara akked d taggara ad yu$al « t-uccen-t »• Isem « tuccent » d isem unti. • Isem « lbir » d isem amalay. Yesεa unti ne$ ala ?• Isem « tala » d isem unti. Yesεa amalay ne$ ala ?• Isem « azger » d isem amalay. Err-it $er wunti .
Isem di tmazi$t yesÎεa snat tewsatin : amalay (uccen), unti (tuccent).Yettu$al yisem amalay d unti s tmerna n usekkil « t » di tazwara akked taggara n yisem : am$ar,
tam$art.Llan yismawen imalayen ur sÎεin ara unti : lbir, imi, seksu…Llan yismawen untiyen ur sÎεin ara amalay : tala, tili, tamda…Llan kra n yismawen imalayen mi ara u$alen d untiyen ttbeddilen tal$a : azger, tafunast…
❶ Smel di tfelwit-a ismawen-agi : a$Smel di tfelwit-a ismawen-agi : a$Smel di tfelwit-a ismawen-agi : a rum, tiziri, tamurt, a$rum, tiziri, tamurt, a$ $rum, tiziri, tamurt, a$rum, tiziri, tamurt, a erba$erba$ z, tudert, inisi, abrid.
Amalay Unti
❷ Err isem amalay d unti, isem unti d amalay di tfelwit-a :
Amalay Unti Unti Amalay
Awtul Uffal Imi Argaz
Taqcict Ti$zertTili Tasedda
❸ Efk-d snat n tefyar ad yili deg-sent yisem amalay, snat nivEfk-d snat n tefyar ad yili deg-sent yisem amalay, snat nivEfk-d snat n tefyar ad yili deg-sent yisem amalay, snat ni en ad yili deg-sent ven ad yili deg-sent vyisem unti.
yTajerrumt :
yIlu$ma :
1312
wAd cfu$ :
Tamsertit : gar « d » akked « t »
• £er imedyaten-a❶ Argaz d targa, tameîîut d tamda.îut d tamda.î❷ Anida akken nwi$ d tafat i ufi$ lehwa tekkat.❸ Lezzayer d tamurt nne$.
• •U$al $er yimedyaten, tÎεiwdev ta$uri i tenfaliyin-a : d targa, d tamda, d tafat, d tamurt.• Acu n yimesli swayes i d-tneîqev di tazwara ?• •Ansi i d-yekka yimesli-a ?• Amek i as-neqqar ?
Tamsertit mi ara yili yiwen imesli ad yessebleε imesli niven.Mi ara yemlil usekkil « d » akked usekkil « t » n yisem unti ttaken-d imesli « tt ». Maca di
tira, ad naru « d + t… » Md: d tameîîut i d tagejdit n uxxam.
Nura : d tameîîut, d tagejdit, maca ne$ra-t-id [ttameîîut].
❶ Se$ti ayen yellan nnig ujerrid $ti ayen yellan nnig ujerrid $ :
- Ttilawin i iêerzen ixxamen.- Tamazi$t ttutlaytttutlayt ta$elnawt.ttutlayt ta$elnawt.ttutlayt- TteméiTteméi i ixeddmen $ef tem$er.- Tcebbeê amzun ttislit.
❷ Tazabut :
- D targit i urga$.- Yu$al d tisirt i wawal.- Ttemyasament amzun d takniwin.- Tura, maççi d tallit-nni ideg yettu$al ttaô.
❸ SeqSeqS εed tafyirt-a :
- Lezzayer - d - iw - tameslayt - d - tamazi$t - tamurt - iw
yTirawalt :
yIlu$ma :
13
wAd cfu$ :
Tawsit n yisem
• £er imedyaten-a :❶ Uccen yeffud.❷ Lbir lqay❸ Tala teqqur.❹ Yuven uzger, qqden a$yul.
• Isem « uccen » d isem amalay.• Ma nerna- as asekkil « t » di tazwara akked d taggara ad yu$al « t-uccen-t »• Isem « tuccent » d isem unti. • Isem « lbir » d isem amalay. Yesεa unti ne$ ala ?• Isem « tala » d isem unti. Yesεa amalay ne$ ala ?• Isem « azger » d isem amalay. Err-it $er wunti .
Isem di tmazi$t yesÎεa snat tewsatin : amalay (uccen), unti (tuccent).Yettu$al yisem amalay d unti s tmerna n usekkil « t » di tazwara akked taggara n yisem : am$ar,
tam$art.Llan yismawen imalayen ur sÎεin ara unti : lbir, imi, seksu…Llan yismawen untiyen ur sÎεin ara amalay : tala, tili, tamda…Llan kra n yismawen imalayen mi ara u$alen d untiyen ttbeddilen tal$a : azger, tafunast…
❶ Smel di tfelwit-a ismawen-agi : a$Smel di tfelwit-a ismawen-agi : a$Smel di tfelwit-a ismawen-agi : a rum, tiziri, tamurt, a$rum, tiziri, tamurt, a$ $rum, tiziri, tamurt, a$rum, tiziri, tamurt, a erba$erba$ z, tudert, inisi, abrid.
Amalay Unti
❷ Err isem amalay d unti, isem unti d amalay di tfelwit-a :
Amalay Unti Unti Amalay
Awtul Uffal Imi Argaz
Taqcict Ti$zertTili Tasedda
❸ Efk-d snat n tefyar ad yili deg-sent yisem amalay, snat nivEfk-d snat n tefyar ad yili deg-sent yisem amalay, snat nivEfk-d snat n tefyar ad yili deg-sent yisem amalay, snat ni en ad yili deg-sent ven ad yili deg-sent vyisem unti.
yTajerrumt :
yIlu$ma :
14
yAvris : Ccreε n yigenni uroin yelli
Zik-nni, yiwen urgaz deg ubrid-is yiwen n uzrem yeréa-t ugris, i$av-it.Yekna $er-s iger-it
$er uqelmun-is. Yedda ayen yedda, azrem-nni yu$al-it-id rruê, yekkes-as usemmiv.Yeffe$-d seg
uqelmun, yennev-as i yiri n umsebrid-nni. Kkes-d amek ur as-tt-id-yewwi urgaz akken ad as-yettixer,
yugi bu-tsuqqas ad d-yader. Mi ttmeslayen akken, yesla-asen-d yinisi, yenna-asen : « £ef wacu akka
tettemyuzzamem ? »
Yenna-as urgaz-nni : « Ha-t-a la tettwaliv : ufi$-d azrem-a
deg ubrid yen$a-t usemmiv, i$av-iyi, ddme$-t-id, rri$-t-id s
aqelmun, tura yennev-iyi i umegrev-iw.
- Ahaw tura, berkat amqelleε. Keçç ay azrem tewwi-
d ad d-tersev $er lqaεa acku ccreε n yigenni uroin yelli.”
D$a yers-d uzrem-nni. Akken kan i d-yewwev $er wakal,
yenna-as yinisi i urgaz : « £iwel ddem aεekkaz n$ed-as
aqerru ». Inisi yerwel, yeffer. Argaz yen$a azrem-nni,
yezzi-d yettnadi inisi yeqqar-as : « Ah ya tawa$it, yerwel-
iyi yinisi, tili t-ççi$ d imensi. »
❶ Ayen i d-yerfed urgaz azrem ?❷ Anda i t-yerra ?❸ Acu yexdem uzrem mi d-yeêma ubeôdi-s ?❹ Anwa i t-iselken ?❺ Amek i as-yerra lxiô ?❻ Amek i twalam argaz-agi ?
yTigzi n uvris
deg ubrid yen$a-t usemmiv, i$av-iyi, ddme$-t-id, rri$-t-id s
aqelmun, tura yennev-iyi i umegrev-iw.
14
15
yAvris : Ccreε n yigenni uroin yelli
Zik-nni, yiwen urgaz deg ubrid-is yiwen n uzrem yeréa-t ugris, i$av-it.Yekna $er-s iger-it
$er uqelmun-is. Yedda ayen yedda, azrem-nni yu$al-it-id rruê, yekkes-as usemmiv.Yeffe$-d seg
uqelmun, yennev-as i yiri n umsebrid-nni. Kkes-d amek ur as-tt-id-yewwi urgaz akken ad as-yettixer,
yugi bu-tsuqqas ad d-yader. Mi ttmeslayen akken, yesla-asen-d yinisi, yenna-asen : « £ef wacu akka
tettemyuzzamem ? »
Yenna-as urgaz-nni : « Ha-t-a la tettwaliv : ufi$-d azrem-a
deg ubrid yen$a-t usemmiv, i$av-iyi, ddme$-t-id, rri$-t-id s
aqelmun, tura yennev-iyi i umegrev-iw.
- Ahaw tura, berkat amqelleε. Keçç ay azrem tewwi-
d ad d-tersev $er lqaεa acku ccreε n yigenni uroin yelli.”
D$a yers-d uzrem-nni. Akken kan i d-yewwev $er wakal,
yenna-as yinisi i urgaz : « £iwel ddem aεekkaz n$ed-as
aqerru ». Inisi yerwel, yeffer. Argaz yen$a azrem-nni,
yezzi-d yettnadi inisi yeqqar-as : « Ah ya tawa$it, yerwel-
iyi yinisi, tili t-ççi$ d imensi. »
❶ Ayen i d-yerfed urgaz azrem ?❷ Anda i t-yerra ?❸ Acu yexdem uzrem mi d-yeêma ubeôdi-s ?❹ Anwa i t-iselken ?❺ Amek i as-yerra lxiô ?❻ Amek i twalam argaz-agi ?
yTigzi n uvris
deg ubrid yen$a-t usemmiv, i$av-iyi, ddme$-t-id, rri$-t-id s
aqelmun, tura yennev-iyi i umegrev-iw.
14
16
Teεreq Te$ribt-iw
TeÎεreq te$ribt-iw
Tekcem timuraMa yella d tamurt-iwTruê-ak ay ixef-iw Tezga gar wallen-iwUr tt-ssine$ ara
Ameddakkel-iw, gma, Baba akked yemmaLoiran d leêbab, Xwali d leÎεmum-iWa yu$al d AÎεrabWayev d Arumi
Ttmeslayen s lezwax Nekkini meskinAm win yettilin Gar sebÎεa yifraxUr fhime$, ur ceffu$Mi ara tt$ennin
Seg tesfift « Ta$ribt-iw ».S$ur Yidir d Warrac Tiddukkla
yTura ad cnu$
15
❶ Seqεed tafyirt-a :
Wa, zik, ihedder-itt, lka$ev, wayev, tura, yineggura, i, ad, di, tt-id-afen.
❷Seqεed taseddart-a :
Zik, Tekker yiwet truê $er ccix, llant snat n tlawin, tenna-as : anεam a ccix fru taluft gar-ante$. ttna$ent
❸Smed avris-a s wawalen-a: Yal ass, armi, yiwen wass, zik-nni, mi.vris-a s wawalen-a: Yal ass, armi, yiwen wass, zik-nni, mi.v
Macahu, Ahu, Rebbi ad tt-iselhu, a tt-id-yawi d asaru. ……. tella yiwet n tmeîîut tezweoğ, tesεa tanuvt. Tanuvt-nni ines tettasem deg-s dayen kan,
acku tameîîut-agi teêrec : Tqeddec deg uxxam, yernu tzeîî. ……… ad tekker di tafrara i wakken ad teqdec. …… tsellek, ad teεnu azeîîa-ines. Ur têebbes
ara meskint alama yelêa yiv, dayen teεya. Ihi, …….. tekker tnuvt-nni ines, teîîef lεessa. Tcukket wiss anwa i tesεa tmeîîut-nni yettεawan-
itt imi tessawav ad tekkes acettiv yal imalas. Tettêessis-as, ad twali anwa akka i tt-ittεawanen. Tameîîut-nni akken tsellek leqdic, teεna azeîîa-nni ines. Tanuvt-nni tettêessis kan ad tsel i
wacu iverrun. Akken akken ……… yedda yiv, ha-tt tesla-as i tmeîîut-nni mi as-tenna : εeslama-k a merreé
n tfettusin, a meqqen n taîîucin, Welleh ar d ak-fke$ lêeqq-ik !»
❹Seqεed avris-a :vris-a :v
Inebgi ivulen
εeddan wussan, rnan-d wiyiv ameddakkel-nni yugi ad iruê. Tameîîut n urgaz ur as-yeεoib ara lêal. Yella yiwen, yesÎεa aêbib, yerzef $ur-s ad yesÎεeddi kra n wussan Tenna-as i urgaz-is : ad d-naf ssebba ad nenna$, ahat ad iruê umdan-agi. aêeqq kra i k-id-yewwin $er da d uzekka mi ara truêev ma velme$. Yerra-as-d yinebgi : aêeqq kra i yi-d-yewwin d wayen ara rnu$ ma ivlem-ikem. Tennu$ tmeîîut d urgaz-is, syin truê teccetka i yinebgi.
yD nekk ara yarun :
16
17
Teεreq Te$ribt-iw
TeÎεreq te$ribt-iw
Tekcem timuraMa yella d tamurt-iwTruê-ak ay ixef-iw Tezga gar wallen-iwUr tt-ssine$ ara
Ameddakkel-iw, gma, Baba akked yemmaLoiran d leêbab, Xwali d leÎεmum-iWa yu$al d AÎεrabWayev d Arumi
Ttmeslayen s lezwax Nekkini meskinAm win yettilin Gar sebÎεa yifraxUr fhime$, ur ceffu$Mi ara tt$ennin
Seg tesfift « Ta$ribt-iw ».S$ur Yidir d Warrac Tiddukkla
yTura ad cnu$
15
❶ Seqεed tafyirt-a :
Wa, zik, ihedder-itt, lka$ev, wayev, tura, yineggura, i, ad, di, tt-id-afen.
❷Seqεed taseddart-a :
Zik, Tekker yiwet truê $er ccix, llant snat n tlawin, tenna-as : anεam a ccix fru taluft gar-ante$. ttna$ent
❸Smed avris-a s wawalen-a: Yal ass, armi, yiwen wass, zik-nni, mi.vris-a s wawalen-a: Yal ass, armi, yiwen wass, zik-nni, mi.v
Macahu, Ahu, Rebbi ad tt-iselhu, a tt-id-yawi d asaru. ……. tella yiwet n tmeîîut tezweoğ, tesεa tanuvt. Tanuvt-nni ines tettasem deg-s dayen kan,
acku tameîîut-agi teêrec : Tqeddec deg uxxam, yernu tzeîî. ……… ad tekker di tafrara i wakken ad teqdec. …… tsellek, ad teεnu azeîîa-ines. Ur têebbes
ara meskint alama yelêa yiv, dayen teεya. Ihi, …….. tekker tnuvt-nni ines, teîîef lεessa. Tcukket wiss anwa i tesεa tmeîîut-nni yettεawan-
itt imi tessawav ad tekkes acettiv yal imalas. Tettêessis-as, ad twali anwa akka i tt-ittεawanen. Tameîîut-nni akken tsellek leqdic, teεna azeîîa-nni ines. Tanuvt-nni tettêessis kan ad tsel i
wacu iverrun. Akken akken ……… yedda yiv, ha-tt tesla-as i tmeîîut-nni mi as-tenna : εeslama-k a merreé
n tfettusin, a meqqen n taîîucin, Welleh ar d ak-fke$ lêeqq-ik !»
❹Seqεed avris-a :vris-a :v
Inebgi ivulen
εeddan wussan, rnan-d wiyiv ameddakkel-nni yugi ad iruê. Tameîîut n urgaz ur as-yeεoib ara lêal. Yella yiwen, yesÎεa aêbib, yerzef $ur-s ad yesÎεeddi kra n wussan Tenna-as i urgaz-is : ad d-naf ssebba ad nenna$, ahat ad iruê umdan-agi. aêeqq kra i k-id-yewwin $er da d uzekka mi ara truêev ma velme$. Yerra-as-d yinebgi : aêeqq kra i yi-d-yewwin d wayen ara rnu$ ma ivlem-ikem. Tennu$ tmeîîut d urgaz-is, syin truê teccetka i yinebgi.
yD nekk ara yarun :
16
19
❶ Af-d awalen yezdin aéar d wawal « zed$ar d wawal « zed$ar d wawal « zed e$e$ $ ».$ ».$
❷ Qqen yal awal yer uknaw-is :
Awal aknaw
Azadu$ Sigg
Mraw Lbaîima
Vill εecra
❸ Af-d anemgal i yal awal yettuderren
- Mi tefra tme$ra.
- Tanemmirt-ik d tameqqranttameqqrant.
- Usan-d akk medden ferêen-as.
-Yeffe$Yeffe$, ifser-itt.
❹Fren tiririt iûeûeû êêeêêe anêêanêê
- Yu$ tannumi d ti$ezza d yiεreqyab
- Ti$ezza : d akal n luva, d tama n waman.
- D akal i d-yezgan deg usawen
❺Anwa amyag i tessnevAnwa amyag i tessnevAnwa amyag i tessne yecrek av yecrek av é yecrek aé yecrek a ar d yisem « imensi » éar d yisem « imensi » é
yAmawal
18
20
wAd cfu$ :
Ti$ri tilemt « e »
• £er imedyaten-a❶ D asemmiv, els abernus-ik.❷ Ekk sya teff$ev sya.❸ Xdem lxir i win iceffun.
• Af-d di tefyar-agi yezrin ma llan wawalen yettfakkan s te$ri « e».• Af-d ma llan wid ibeddun s te$ri tilemt « e ».• • Acêal n tergalin i sεan widak ibeddun s « e » ?• • •I umyag ”xdem” yesεa ti$ri ne$ ala• • Nezmer ad t-id-nenîeq mebla « e » ne$ ala?
Di tmazi$t, ulac ti$ri tilemt di taggara n wawal. Ulac-itt da$en di tazwara n wawal, maca llan kra n yimyagen i tt-yesεan di tazwara :
• Imyagen yesεan yiwet n tergalt (tussidt) yerna ur sεin ara ti$ri : eçç, eoo, ekk, err ( maca ad naru ççi$, ooan, ççant, )
• Imyagen yesεan snat n tergalin yernu ur sεin ara ti$ri : els, ens, en$, ers, evs.(maca ad naru lsi$, nsi$, vsi$, …).
Gret tamawt :
• •Llan kra n yimyagen sεan snat kan n tergalin maca ti$ri tilemt tettili di tlemmast : mel, del, sel, éer, $er, ger
• Imyagen yesεan ugar n snat n tergalin yernu ur sεin ara ti$ri, yettili « e » uqbel targalt taneggarut : rwel, fres, fren, bren, Krez, kres...
❶Aru ti$ri tilemt anida iwata$ri tilemt anida iwata$êsb, jbd, asggas, aslmad, oo, krf, gn, slb.
❷ Aru « e » ne$ « a »$ « a »$• xx.m, .rg.z, .mg.r, t.m.mt, ruê.$
❸ Se$ti igulen yellan di tefyar-agi :$ti igulen yellan di tefyar-agi :$- Ruêa$ $ar lebêar ivelli ûûbaê.- Eddi$ dg ubrid-iw.- Erse$e di Tizi-Uzzu.- Iêml-d yi$éar.
❹ Yal awal ma tbeddlev tiv tiv $ra tzemre$ra tzemre$ v ad d-tessuffv ad d-tessuffv $ ad d-tessuff$ ad d-tessuff e$e$ v seg-s sin wawalen nev seg-s sin wawalen nev $ u seg-s sin wawalen ne$ u seg-s sin wawalen ne gar :$ ugar :$ u- Amedya : il.s= iles + ilis ( kemmel d wiyiv : il.s= iles + ilis ( kemmel d wiyiv : il.s= iles + ilis ( kemmel d wiyi ).v ).v - Am.n (3), am.r (2), tam.rt (2), azg.r (2), amg.r (2)
yTirawalt :
yIlu$ma :
19
wAd cfu$ :
yTajerrumt : Amvan n yisem
• £er imedyaten-a❶Oeêêeêêe a, yu$ axxam di temdint.❷ Oeêêeêêe a, yu$ ixxamen di temdint.
• Kenni gar sin yismawen-ina yettuderren.• Deg wacu i mgaraden ?• Amek i as-nessawal i umvan n yisem amezwaru ?• I wiss sin ?• D acu ibeddlen seg yisem amezwaru $er wis sin ?• Kemmel am umedya amezwaru twaliv d acu i ibeddlen deg yal isem :- Argaz ➝irgazen- Tam$art ➝- Tameîîut ➝- I$i ➝- Asaru ➝
Isem di tmazi$t yesεa sin yimvanen : asuf ( axxam) , asget (ixxamen). Yettale$ usget :- s ubeddel n te$ri tamezwarut d tmerna n tehrayt ( irgazen) ;- s ubeddel n te$ri tamezwarut d temlellit n te$ra ( isura ) .
Gret tamawt :1. kra n yismawen yemxalaf uéar swayes yule$ wasuf $ef win swayes yule$ usget ( tameîîut /
tilawin) ;2. kra n yismawen sεan kan yiwen n umvan, d asuf kan (udi) ne$ d asget kan (aman)
❶ Smed tafelwit-a tegrevSmed tafelwit-a tegrevSmed tafelwit-a tegre -d tamawt v-d tamawt v $ef yal awal$ef yal awal$
asuf asgetAm$ar
Aman
Tamemt
tafunast
❷Smel awalen $ef sin : imetman, idurar, ayefki, i$ef sin : imetman, idurar, ayefki, i$ îef sin : imetman, idurar, ayefki, iîef sin : imetman, idurar, ayefki, i ij, asif, aqcic, arrac, tullas, tineqlin, azemmur.îij, asif, aqcic, arrac, tullas, tineqlin, azemmur.î
Ismawen n wasuf Ismawen n usget
yIlu$ma :
20
21
wAd cfu$ :
Ti$ri tilemt « e »
• £er imedyaten-a❶ D asemmiv, els abernus-ik.❷ Ekk sya teff$ev sya.❸ Xdem lxir i win iceffun.
• Af-d di tefyar-agi yezrin ma llan wawalen yettfakkan s te$ri « e».• Af-d ma llan wid ibeddun s te$ri tilemt « e ».• • Acêal n tergalin i sεan widak ibeddun s « e » ?• • •I umyag ”xdem” yesεa ti$ri ne$ ala• • Nezmer ad t-id-nenîeq mebla « e » ne$ ala?
Di tmazi$t, ulac ti$ri tilemt di taggara n wawal. Ulac-itt da$en di tazwara n wawal, maca llan kra n yimyagen i tt-yesεan di tazwara :
• Imyagen yesεan yiwet n tergalt (tussidt) yerna ur sεin ara ti$ri : eçç, eoo, ekk, err ( maca ad naru ççi$, ooan, ççant, )
• Imyagen yesεan snat n tergalin yernu ur sεin ara ti$ri : els, ens, en$, ers, evs.(maca ad naru lsi$, nsi$, vsi$, …).
Gret tamawt :
• •Llan kra n yimyagen sεan snat kan n tergalin maca ti$ri tilemt tettili di tlemmast : mel, del, sel, éer, $er, ger
• Imyagen yesεan ugar n snat n tergalin yernu ur sεin ara ti$ri, yettili « e » uqbel targalt taneggarut : rwel, fres, fren, bren, Krez, kres...
❶Aru ti$ri tilemt anida iwata$ri tilemt anida iwata$êsb, jbd, asggas, aslmad, oo, krf, gn, slb.
❷ Aru « e » ne$ « a »$ « a »$• xx.m, .rg.z, .mg.r, t.m.mt, ruê.$
❸ Se$ti igulen yellan di tefyar-agi :$ti igulen yellan di tefyar-agi :$- Ruêa$ $ar lebêar ivelli ûûbaê.- Eddi$ dg ubrid-iw.- Erse$e di Tizi-Uzzu.- Iêml-d yi$éar.
❹ Yal awal ma tbeddlev tiv tiv $ra tzemre$ra tzemre$ v ad d-tessuffv ad d-tessuffv $ ad d-tessuff$ ad d-tessuff e$e$ v seg-s sin wawalen nev seg-s sin wawalen nev $ u seg-s sin wawalen ne$ u seg-s sin wawalen ne gar :$ ugar :$ u- Amedya : il.s= iles + ilis ( kemmel d wiyiv : il.s= iles + ilis ( kemmel d wiyiv : il.s= iles + ilis ( kemmel d wiyi ).v ).v - Am.n (3), am.r (2), tam.rt (2), azg.r (2), amg.r (2)
yTirawalt :
yIlu$ma :
19
wAd cfu$ :
yTajerrumt : Amvan n yisem
• £er imedyaten-a❶Oeêêeêêe a, yu$ axxam di temdint.❷ Oeêêeêêe a, yu$ ixxamen di temdint.
• Kenni gar sin yismawen-ina yettuderren.• Deg wacu i mgaraden ?• Amek i as-nessawal i umvan n yisem amezwaru ?• I wiss sin ?• D acu ibeddlen seg yisem amezwaru $er wis sin ?• Kemmel am umedya amezwaru twaliv d acu i ibeddlen deg yal isem :- Argaz ➝irgazen- Tam$art ➝- Tameîîut ➝- I$i ➝- Asaru ➝
Isem di tmazi$t yesεa sin yimvanen : asuf ( axxam) , asget (ixxamen). Yettale$ usget :- s ubeddel n te$ri tamezwarut d tmerna n tehrayt ( irgazen) ;- s ubeddel n te$ri tamezwarut d temlellit n te$ra ( isura ) .
Gret tamawt :1. kra n yismawen yemxalaf uéar swayes yule$ wasuf $ef win swayes yule$ usget ( tameîîut /
tilawin) ;2. kra n yismawen sεan kan yiwen n umvan, d asuf kan (udi) ne$ d asget kan (aman)
❶ Smed tafelwit-a tegrevSmed tafelwit-a tegrevSmed tafelwit-a tegre -d tamawt v-d tamawt v $ef yal awal$ef yal awal$
asuf asgetAm$ar
Aman
Tamemt
tafunast
❷Smel awalen $ef sin : imetman, idurar, ayefki, i$ef sin : imetman, idurar, ayefki, i$ îef sin : imetman, idurar, ayefki, iîef sin : imetman, idurar, ayefki, i ij, asif, aqcic, arrac, tullas, tineqlin, azemmur.îij, asif, aqcic, arrac, tullas, tineqlin, azemmur.î
Ismawen n wasuf Ismawen n usget
yIlu$ma :
20
22
wAd cfu$ :
Amyag : amatar udmawan d ufeggag
• £er imedyaten-a :❶ Unage$ $er temdint.
• Af-d anwa i d amyag gar wawalen yellan di tefyirt izrin.•Yefti umyag-ina ne$ ala ?• Anwa ixedmen tigawt n umyag ?• Acu i t-id-yemmalen deg umyag ?• Limer ad sefti$ amyag-ina akked « netta », d acu ara ibeddlen ?• D acu yeqqimen ur ibeddel ara ?• Amek i asen-neqqar i sin yimuren-agi n umyag (win ibeddlen akked win ur nbeddel ara?
Tal$a n umyag uqbel ad yefti neqqar-as tal$a taêa taêa ta erfit : éer, wali, ini, sel,…Mi yefti umyag ttilin deg-s sin yimuren :• Amezwaru d amatar udmawan yemmal-a$-id amigaw (ne$ ameskar) meêsub win ixedmen tigawt.• Ma nekkes amatar, ad d-yeqqim ufeggag n umyag.
Amedya : yunag, yella deg-s : y = amatar udmawan n « netta ».unag = afeggag n umyag, yefti $er yizri
❶Sefti amyag « ali» d wudmawen akkit imir suffe$Sefti amyag « ali» d wudmawen akkit imir suffe$Sefti amyag « ali» d wudmawen akkit imir suffe -d amatar udmawan ( am umedya amezwaru).$-d amatar udmawan ( am umedya amezwaru).$
Amqim udmawan ilelli Amyag yefti Amatar udmawan Afeggag n umyag
nekkini Uli$ …………….$ uliKeçç Kemm Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nutenti
❷Suffe$Suffe$Suffe -d imyagen, kkes-d seg-sen amatar udmawan d ufeggag$-d imyagen, kkes-d seg-sen amatar udmawan d ufeggag$• Yerwel u$erda, tebεen-t yimcac.• Yekkat ugeffur, dduri$ aseklu.• Nekrez nekkni, t$elltem kunwi.• £lin yizmawen, ççan wuccanen.
yTaseftit :
yIlu$ma :
22
yAvris :
yTigzi n uvris
Oeêêa yettaker lebûel
Yiwen wass, ileêêu Oeêêa d tama n yiwen uqwir. Aqwir-nni yefreg. Avu yettsuvu, irennu. Tiî n Oeêêa tεedda $er uqwir-nni, iwala lebûel yerra tili d$a ixemmem ad ikcem ad d-ikkes kra. Avu d avu edda $er uqwir-nni, iwala lebûel yerra tili d$a ixemmem ad ikcem ad d-ikkes kra. Avu d avu ur yelli win ara t-id-iwalin.Ineggez i ufrag, yebda la iqelleε aéalim. Netta iqelleε, avu yettsuvu. , avu yettsuvu. Yiwen ubrid iêbes aqlaε, irfed aqerruy-is, yessakked, ur yelli win , irfed aqerruy-is, yessakked, ur yelli win yellan. Yu$al $er uqlaε, iqelleε yeqqar : « mazal ». Mi d-yeqle ». Mi d-yeqleεyiwet n tebûelt, ad tt-yerr $er uqelmun n ubernus-is. Iqelleε, iqelleε armi qrib ad yeççar uqelmun-is, yesla wiss anwa i as-id-yettmeslayen, yenna-as-id : « D keçç ay akka a Oeêêa ? ! Acu txeddmev deg uqwir-iw ?Yerra-as Oeêêa : Azul a Dda Muê, d axessar acêal yeohed wavu ass-a.Yenna-as bab n wayla : Ur smeεriq ara. Ur nêerwa$ ara deg wavu nekkini. Nni$-ak d acu i k-id-yewwin $er uqwir-iw ? d takkerva i la tettakrev lebûel.Yenna-as Oeêêa: Ur kcime$ $er uqwir-ik, ur ukire$ lebûel.Yerra-as um$ar-nni: Daymi qqaren: yuker, êedre$ ; Yerra-as um$ar-nni: Daymi qqaren: yuker, êedre$ ; yeggul, umne$.Yenna-as Oeêêa: Rou ad ak-id-sfehme$. Lli$ leêêu$ Yenna-as Oeêêa: Rou ad ak-id-sfehme$. Lli$ leêêu$ d tama n uqwir-agi inek, ikker-d wavu iqelleε iqermuden d$a ula d nekk irfed-iyi-d isers-iyi-d deg uqwir-ik.Yenna-as um$ar-nni : Ha-t-an ad as-neg irfed-ik-id wavu, yewwi-k-id $er uqwir-iw. I lebûel-nni da$en d avu i t-id-iqelεen ?Yenna-as Oeêêa : Uggade$ ad iyi-irfed wavu tikkelt niven d$a ttaîîafe$ di lebûel. Mi îîfe$ di tebûelt ad d-teqleεYenna-as bab n uqwir-nni : Ha-t-an da$en ad as-neoεel d tidet. Maca ur fhime$ ara d acu yewwin lebûel-nni $er uqelmun-ik ?Yerra-as Oeêêa : Dinna i yi-d-tufiv bate$ ula d nekkini. »
❶ Acu yewwin Oeêêa $er uqwir n medden ?❷D acu i d-yeqleε dinna ?❸D tidet yella wacu yeb$a ad t-yaker Oeêêa ne$ ala ?❹ Asmi i t-id-yufa bab n uqwir, d acu n ssebba i d-yufa Oeêêa akken ad yesεeddi iman-is ?❺ D acu i as-id-yerra bab n wayla ?❻ D acu i d-yemmalen belli d takkerva i yettaker Oeêêa ?❼Yesteεref Oeêêa $er taggara belli yettaker lebûel ne$ ala ?❽ Fren yiwen wawal i twalav d aknaw (kifkif anamek-is akked)❾Bate$ : - ferêe$ - rfi$- wehme$
22
22
wAd cfu$ :
Amyag : amatar udmawan d ufeggag
• £er imedyaten-a :❶ Unage$ $er temdint.
• Af-d anwa i d amyag gar wawalen yellan di tefyirt izrin.•Yefti umyag-ina ne$ ala ?• Anwa ixedmen tigawt n umyag ?• Acu i t-id-yemmalen deg umyag ?• Limer ad sefti$ amyag-ina akked « netta », d acu ara ibeddlen ?• D acu yeqqimen ur ibeddel ara ?• Amek i asen-neqqar i sin yimuren-agi n umyag (win ibeddlen akked win ur nbeddel ara?
Tal$a n umyag uqbel ad yefti neqqar-as tal$a taêa taêa ta erfit : éer, wali, ini, sel,…Mi yefti umyag ttilin deg-s sin yimuren :• Amezwaru d amatar udmawan yemmal-a$-id amigaw (ne$ ameskar) meêsub win ixedmen tigawt.• Ma nekkes amatar, ad d-yeqqim ufeggag n umyag.
Amedya : yunag, yella deg-s : y = amatar udmawan n « netta ».unag = afeggag n umyag, yefti $er yizri
❶Sefti amyag « ali» d wudmawen akkit imir suffe$Sefti amyag « ali» d wudmawen akkit imir suffe$Sefti amyag « ali» d wudmawen akkit imir suffe -d amatar udmawan ( am umedya amezwaru).$-d amatar udmawan ( am umedya amezwaru).$
Amqim udmawan ilelli Amyag yefti Amatar udmawan Afeggag n umyag
nekkini Uli$ …………….$ uliKeçç Kemm Netta Nettat Nekkni Kunwi Kunemti Nutenti
❷Suffe$Suffe$Suffe -d imyagen, kkes-d seg-sen amatar udmawan d ufeggag$-d imyagen, kkes-d seg-sen amatar udmawan d ufeggag$• Yerwel u$erda, tebεen-t yimcac.• Yekkat ugeffur, dduri$ aseklu.• Nekrez nekkni, t$elltem kunwi.• £lin yizmawen, ççan wuccanen.
yTaseftit :
yIlu$ma :
23
yAvris :
yTigzi n uvris
Oeêêa yettaker lebûel
Yiwen wass, ileêêu Oeêêa d tama n yiwen uqwir. Aqwir-nni yefreg. Avu yettsuvu, irennu. Tiî n Oeêêa tεedda $er uqwir-nni, iwala lebûel yerra tili d$a ixemmem ad ikcem ad d-ikkes kra. Avu d avu edda $er uqwir-nni, iwala lebûel yerra tili d$a ixemmem ad ikcem ad d-ikkes kra. Avu d avu ur yelli win ara t-id-iwalin.Ineggez i ufrag, yebda la iqelleε aéalim. Netta iqelleε, avu yettsuvu. , avu yettsuvu. Yiwen ubrid iêbes aqlaε, irfed aqerruy-is, yessakked, ur yelli win , irfed aqerruy-is, yessakked, ur yelli win yellan. Yu$al $er uqlaε, iqelleε yeqqar : « mazal ». Mi d-yeqle ». Mi d-yeqleεyiwet n tebûelt, ad tt-yerr $er uqelmun n ubernus-is. Iqelleε, iqelleε armi qrib ad yeççar uqelmun-is, yesla wiss anwa i as-id-yettmeslayen, yenna-as-id : « D keçç ay akka a Oeêêa ? ! Acu txeddmev deg uqwir-iw ?Yerra-as Oeêêa : Azul a Dda Muê, d axessar acêal yeohed wavu ass-a.Yenna-as bab n wayla : Ur smeεriq ara. Ur nêerwa$ ara deg wavu nekkini. Nni$-ak d acu i k-id-yewwin $er uqwir-iw ? d takkerva i la tettakrev lebûel.Yenna-as Oeêêa: Ur kcime$ $er uqwir-ik, ur ukire$ lebûel.Yerra-as um$ar-nni: Daymi qqaren: yuker, êedre$ ; Yerra-as um$ar-nni: Daymi qqaren: yuker, êedre$ ; yeggul, umne$.Yenna-as Oeêêa: Rou ad ak-id-sfehme$. Lli$ leêêu$ Yenna-as Oeêêa: Rou ad ak-id-sfehme$. Lli$ leêêu$ d tama n uqwir-agi inek, ikker-d wavu iqelleε iqermuden d$a ula d nekk irfed-iyi-d isers-iyi-d deg uqwir-ik.Yenna-as um$ar-nni : Ha-t-an ad as-neg irfed-ik-id wavu, yewwi-k-id $er uqwir-iw. I lebûel-nni da$en d avu i t-id-iqelεen ?Yenna-as Oeêêa : Uggade$ ad iyi-irfed wavu tikkelt niven d$a ttaîîafe$ di lebûel. Mi îîfe$ di tebûelt ad d-teqleεYenna-as bab n uqwir-nni : Ha-t-an da$en ad as-neoεel d tidet. Maca ur fhime$ ara d acu yewwin lebûel-nni $er uqelmun-ik ?Yerra-as Oeêêa : Dinna i yi-d-tufiv bate$ ula d nekkini. »
❶ Acu yewwin Oeêêa $er uqwir n medden ?❷D acu i d-yeqleε dinna ?❸D tidet yella wacu yeb$a ad t-yaker Oeêêa ne$ ala ?❹ Asmi i t-id-yufa bab n uqwir, d acu n ssebba i d-yufa Oeêêa akken ad yesεeddi iman-is ?❺ D acu i as-id-yerra bab n wayla ?❻ D acu i d-yemmalen belli d takkerva i yettaker Oeêêa ?❼Yesteεref Oeêêa $er taggara belli yettaker lebûel ne$ ala ?❽ Fren yiwen wawal i twalav d aknaw (kifkif anamek-is akked)❾Bate$ : - ferêe$ - rfi$- wehme$
22
24
yTura ad cnu$ Arrac
Adrar s adrar slan
Wa yessawel-as i gma-s seg wa $er wa
Yewwev-d lexbar yelhan
Yezzi-asent am uzrar akk i tmura
Mi ara ddukklen
Ad ak-sefven
Akk imeîîi n wass-a
Freê yis-sen
Tedεuv-asen
Ad ssiwven
I wakken yis-sen ara icennu uzekka.
Yuli-d yiîij yecreq
Yesban-a$-d akk iberdan s anda ara neffe$
Agdud yellan yefreq
Yeddukkel-d afus deg ufus yedda-d yid-ne$
Ahaw akit
Akken ad d-nawit
Üûut nwen $ur-ne$
Wa s tcelêit
Wa s teméabit
Wa s tcawit
I wakken ad d-tekker tmazi$t nne$.
Lewnis n At-Mangellat, si tesfift « Abrid n teméi »
Arrac, arrac, arrac
D nekkni i d taftilt n tmurt i d-iceεlen
Arrac, arrac, arrac
Ad d-nesban idles nne$ anda t-ffren
Ad d-nnadi
Ad nesteqsi
Ad nruê tuddar lexla
Ayen ara nwali
Ad a$-id-yawi
Si yal d tamussni
I s ara tebnu tmurt n uzekka.
23
Ha-t-a uHa-t-a uH vris xerben yiêris xerben yiêris xerben yi ricen-is, af-d amek i myezwaren, seqεed-it.Argaz-nni bu-teqnaé yerfa.Yettxemmim amek ara yesseêûel Oeêêa. Yenîeq
yenna-as : « Imi tettarrav iman-ik téewrev, af-iyi-d, ihi, anta i d talemmast n lqaεa.
Yenna-as Oeêêa : « Ha-tt-a ddaw n uvar ayeffus n u$yul-agi inu. »
Deg yiwet n taddart akkenni, yal ass n ssuq, mi d-nnejmaεen akk l$aci, yella yiwen
urgaz, yettakk-asen tiqnaé i yimsewwqen, maca ulac win i tent-id-yettafen.
Seg wass-nni, ur d-yu$al urgaz-nni $er ssuq-nni.
Susmen akk medden. Yiwen ur izmir ad d-ifru taqnuét-nni. D acu kan ass-nni, yella dinna
Oeêêa ; yenîeq $er urgaz-nni : « Nekk ad ak-id-ini$ acêal. Ayen yellan n wanéaden $ef
uεrur n u$yul-agi inu i yellan n yitran deg yigenni. Tura, ihi, ilaq ad têesbev anéaden n
u$yul-agi inu i wakken ad teérev acêal n yitran yellan deg yigenni. »
Yiwen wass, yewwev-d urgaz-nni $er ssuq, yenna-asen : « Anwa deg-wen i izemren
ad iyi-d-yini acêal n yitran i yellan deg yigenni ? »
yD nekk ara yarun :
24
25
yTura ad cnu$ Arrac
Adrar s adrar slan
Wa yessawel-as i gma-s seg wa $er wa
Yewwev-d lexbar yelhan
Yezzi-asent am uzrar akk i tmura
Mi ara ddukklen
Ad ak-sefven
Akk imeîîi n wass-a
Freê yis-sen
Tedεuv-asen
Ad ssiwven
I wakken yis-sen ara icennu uzekka.
Yuli-d yiîij yecreq
Yesban-a$-d akk iberdan s anda ara neffe$
Agdud yellan yefreq
Yeddukkel-d afus deg ufus yedda-d yid-ne$
Ahaw akit
Akken ad d-nawit
Üûut nwen $ur-ne$
Wa s tcelêit
Wa s teméabit
Wa s tcawit
I wakken ad d-tekker tmazi$t nne$.
Lewnis n At-Mangellat, si tesfift « Abrid n teméi »
Arrac, arrac, arrac
D nekkni i d taftilt n tmurt i d-iceεlen
Arrac, arrac, arrac
Ad d-nesban idles nne$ anda t-ffren
Ad d-nnadi
Ad nesteqsi
Ad nruê tuddar lexla
Ayen ara nwali
Ad a$-id-yawi
Si yal d tamussni
I s ara tebnu tmurt n uzekka.
23
Ha-t-a uHa-t-a uH vris xerben yiêris xerben yiêris xerben yi ricen-is, af-d amek i myezwaren, seqεed-it.Argaz-nni bu-teqnaé yerfa.Yettxemmim amek ara yesseêûel Oeêêa. Yenîeq
yenna-as : « Imi tettarrav iman-ik téewrev, af-iyi-d, ihi, anta i d talemmast n lqaεa.
Yenna-as Oeêêa : « Ha-tt-a ddaw n uvar ayeffus n u$yul-agi inu. »
Deg yiwet n taddart akkenni, yal ass n ssuq, mi d-nnejmaεen akk l$aci, yella yiwen
urgaz, yettakk-asen tiqnaé i yimsewwqen, maca ulac win i tent-id-yettafen.
Seg wass-nni, ur d-yu$al urgaz-nni $er ssuq-nni.
Susmen akk medden. Yiwen ur izmir ad d-ifru taqnuét-nni. D acu kan ass-nni, yella dinna
Oeêêa ; yenîeq $er urgaz-nni : « Nekk ad ak-id-ini$ acêal. Ayen yellan n wanéaden $ef
uεrur n u$yul-agi inu i yellan n yitran deg yigenni. Tura, ihi, ilaq ad têesbev anéaden n
u$yul-agi inu i wakken ad teérev acêal n yitran yellan deg yigenni. »
Yiwen wass, yewwev-d urgaz-nni $er ssuq, yenna-asen : « Anwa deg-wen i izemren
ad iyi-d-yini acêal n yitran i yellan deg yigenni ? »
yD nekk ara yarun :
24
26
27
❶Af-d tagnit anida ara smersen yinelmaden awalen-agi. (md : adiwenni gar sin yinelmaden mi ara mlilen …)
Azul TanemmirtAss ameggazIv ameggazAr tufatAr timlilitAr azekkaUlac deg-sAnsufAr tikkelt nivenAr ass nivenAr ass wayev
❷Yettidir ufellaêYettidir ufellaêYettidir ufella s wayen i d-yettawi seg wakal-is.ê s wayen i d-yettawi seg wakal-is.ê
Af-d 3 n wawalen yezdin aéar d umgag « yettidir » terrev-tenv-tenv di tefyar.
❸ Af-d anamek yesεa umyag « wwet » di yal tafyirt.
Yewwet-it s ugelzim $er gar wallen.
Yewwet-itt d ives armi d-yenqer yiîij.
Yewwet seksu d uksum armi yemlelli.
Yewwet-as tilifun i umeddakkel-is.
Yewwet afus-is $er loib.
Yewwet-itt s yibeddi armi d Tizi-Uzzu.
❹ Efk-d inemgalen i wawalen yersen $ef ujerri$ef ujerri$ vef ujerrivef ujerri .
Yekker ufellaêYekker ufellaêYekker zik.
Yebra-as-id i uzger.
Yerfed agelzimYerfed agelzimYerfed
Iger aydi daxel n teylewt.
Icudd taylewt.Icudd taylewt.Icudd
yAmawal
26
28
2929
wAd cfu$ :
Addad n yisem
Senfel tifyar am umedya amezwaruSenfel tifyar am umedya amezwaruSenfel tifyar am umedya amezwar .
• Afellaê yettidir➝yettidir ufellaê• Izem yusa-d➝•Tameîîut tekker-d➝• Aydi ineggez-d➝
❶ Serwes gar snat n tal$iwin n yal isem.❷ Acu i ibeddlen deg-sen ?❸ Amek u$alen ?
Isem yesεa sin waddaden : ilelli d umarud umarud z.Yettale$ umaruz s ubeddel ne$ s u$elluy n te$ri tamezwarut Md : afellaê➝ ufellaê, taylewt➝ teylewt). Yettale$ da$en s tmerna n « w » ne$ « y » Md : ass➝ wass, izem ➝ yizem) . Maca llant kra n tsuraf Md : tala, tizi, fad, lexla…)
❶SuffeSuffeS $uffe$uffe -d akk ismawen yellan deg u-d akk ismawen yellan deg u- vd akk ismawen yellan deg uvd akk ismawen yellan deg u ris terrevris terrev v-ten di tfelwit, yal wa d waddad-isv-ten di tfelwit, yal wa d waddad-isv .Ff$ùe$ si tewwurt n usqif am umsuv . Muqle$ù akka d wakka, syin akkin qqerse$ù d tazzla, êulfa$ù i yivarren-iw ur ttrusun ara $ùef wakal; gar yigenni d wakal i ôuêe$ù. Jeddi yevfer-iyi-d s-deffir. Qevεeù$-ten (Xali d Yemma) $ùer wuffu$ù n taddart. Ssawale$ù: - a Yemma! Öou-yi !
Tikkest seg « Cfi$ am wass-a »
Aεmer TI£ILT
Addad amaruz Addad ilelli
❷ Err Err E $er waddad iwatan ismawen yellan gar tacciwin.$er waddad iwatan ismawen yellan gar tacciwin.$Teqqim (tameîîut) aîas n (agguren) ur yelli d acu i tessuter . Armi d yiwen (ass), tenna-as i (argaz-
is) ad iruê ad iéer (aslem-nni) acku tra ad tidir s-(afella) n (tiziri). Yekker (argaz) ageswaê, iruê. Maca tikkelt-a, yerfa (aslem-nni) d$a yenxeryav deg (aman), iruê.
Tikkest seg « Tikkest seg « Tikkest seg Anegmar d Uslem »Adlis n Useggas wis 2 n Ulmud Alemmas
yTajerrumt :
yIlu$ma :
3030
wAd cfu$ :
Amyag: tal$a n yizri
Azekka-nni tanezzayt, mi d-yekkeryekker urgaz yekker urgaz yekker yerfedyerfed taylewt-nni $ef uzagur-is yerfed taylewt-nni $ef uzagur-is yerfed iôuêiôuê $er yiger-is adyekrez.yekrez.
❶Acu-ten wawalen yersen $ef ujerriv ?❷ Tigawt nsen, tevra, tverru ne$ ad tevru ?❸Acu i d izri ?
Izri d tal$a n umyag i d-yemmalen tigawt yezrin ne$ tigawt yemdan ne$ tin ifukken.Md : iruê ufellaê ÷÷…yerfed taylewt…
❶ SuffeSuffeS $uffe$uffe -d$-d$ ,-d,-d seg uv seg uv seg u ris, imyagen yeftinvris, imyagen yeftinv $er yizri.$er yizri.$
Yiwen wass, terfed tmeîîut taqabact d temrart, truê $er teégi ad d-tezdem. Deg wakken i tt-yen$a lêif n yis$aren, tzeddem, tettruéu, tettarra di rrif, armi tessawev tazdemt anect-ila-tt.
Wi ara tt-icidden? Wi ara tt-yessiwven $er uxxam? Tu$al teqqim $er tmurt, teîîef amayeg-is la tettxemmim.÷
❷Yal amyag i d-tufivYal amyag i d-tufivYal amyag i d-tufi deg uv deg uv v deg uv deg u ris, af-as-id amatar udmawan, afeggag n umyag d talvris, af-as-id amatar udmawan, afeggag n umyag d talv $ris, af-as-id amatar udmawan, afeggag n umyag d tal$ris, af-as-id amatar udmawan, afeggag n umyag d tal a ta$a ta$ êa taêa ta erfit
Amyag Amatar udmawan Afeggag n umyag Tal$a taêa taêa ta erfit
----
❸ Sefti $er yizri amyag « awi » d wudmawen irkelli.$er yizri amyag « awi » d wudmawen irkelli.$
❹ Sefti imyagen yellan gar tacciwin $er yizri.$er yizri.$
Jeddi (îîef) -iyi deg ufus, nekk jebbde$ù, netta ijebbed . (zzem) ufus-is
fell-i amzun d ssiman . Akken (err)ù ur (zmir)ù ara ad snesre$ù s loehd-iw, (εeddi)ù ($ùeéé)ù-t, (awi)ù-d tacriêt deg ufus-is, (suù$) $ùer Öebbi i t-id-ixelqen, syin akkin (serreê)-iyi
yIlu$ma :
yTaseftit :
30 31
Am$ar
Azzel ay am$ar di lehwa d lexrifAzzel ay am$ar di lehwa d lexrifYuzzel um$ar, iêemmel-d wasifYuzzel um$ar, iêemmel-d wasifTawkiltTawkilt n umada$ teffe$-d $er usqifTefsa, adfel yessa$, ye$li-d uqerrifTefsa, adfel yessa$, ye$li-d uqerrif Tefsa, adfel yessa$, ye$li-d uqerrif Tefsa, adfel yessa$, ye$li-d uqerrif
Lebraq n yigenni yecεel am teftiltAgris isenni amzun d tagertiltAm$ar yessawal yenna i tewkiltMa yeffe$-d uz$al ad qeble$ tawkilt
TawkiltTawkilt n umada$ terra-as awalMa teb$iv ad ya$ yiîij d wuzzalMa teb$iv ad ya$ yiîij d wuzzalSsefru-d ay am$ar : yekkat yettazzaSsefru-d ay am$ar : yekkat yettazzal,Ur yelli d aéar, ur yelli d uzzalUr yelli d aéar, ur yelli d uzzal
Am$ar yettxemmim d acu-t akka waYella d ameççim ne$ iîij d lehwaNe$ amer d a$anim yak maççi d as$arD alim ne$ d aclim ad t-nerr d a$ebbard t-nerr d a$ebbard
TawkiltTawkilt nTawkilt nTawkilt uza$ar irkeb-itt wurrifWaqila ay am$ar ad tkecmev lexrifWaqila ay am$ar ad tkecmev lexrifUr telêiqev aéar ula degUr telêiqev aéar ula deg yiwetAd dAd d-tawiv lexbar mi ara k-id-yewwet
Tawkilt mi tebra yebda-d ubeêriAm$ar mi yerra s axxam yedduriYergel tiwwura, yuven yettusuAbeêri tura, yerra-t $er wussu
Idir Ccna « Arrac n Tiddukla »
Si tesfift « Ta$ribt-iw »
yAsefru
32 33
❶Acêal n yiwudam i yellan? Anwi-ten?❷ Anwa awal swayes yebda uvris?❸Acu i d-yemmal wawal-agi?❹Ayen tejba tmeîîut $er teégi ?❺Acu i d-tmugger di teégi ?❻Ayen i tt-yuwes yizem ?
❼ Acu$er ur tt-yeççi ara tikkelt tis snat mi i tt-imugger
❽Ayen i yessuter deg-s ad t-tewwet s tqabact?❾Acu$er i yeqqim armi d taggara akken ad tt-yeçç?❿Acu tnumek tefyirt: lejruê qqazen êellun,
imeslayen qqazen rennun?
yAvris :
yTigzi n uvris
Tameîîut d yizem
Yiwen wass, terfed tmeîîut taqabact d temrart, truê $er teégi ad d-tezdem. Deg wakken i tt-yen$a lêif n yis$aren, tzeddem, tettruéu, tettarra di rrif, armi tessawev tazdemt anect ila-tt.Anwa ara tt-icidden? Anwa ara tt-yessiwven $er uxxam? Tu$al teqqim $er tmurt, teîîef Anwa ara tt-icidden? Anwa ara tt-yessiwven $er uxxam? Tu$al teqqim $er tmurt, teîîef amayeg-is ar tettxemmim.Yufa-tt-id yizem, yenna-as:- A yemma tam$art, d acu akka i kem-–yu$en ? Tu$al teêka-as lêif ideg - A yemma tam$art, d acu akka i kem-–yu$en ? Tu$al teêka-as lêif ideg tella.Teêka-as akk ayen tesεedda, terna teêka-as tamsalt n wuccen d edda, terna teêka-as tamsalt n wuccen d teylewt d ttar i d-terra deg-s: t$av-it.Yekker iεawen-itt. Icudd tazdemt, yerra-tt $ef uzagur-is, yesni awen-itt. Icudd tazdemt, yerra-tt $ef uzagur-is, yesni tameîîut deffir-s, yessawev-itt armi d tawwurt n uxxam. tameîîut deffir-s, yessawev-itt armi d tawwurt n uxxam. Tameîîut tessekcem tazdemt, izem imudd tameééu$t-is isell i Tameîîut tessekcem tazdemt, izem imudd tameééu$t-is isell i tmeîîut d acu i asen-têekku.
Muqlen wat-uxxam di tezdemt maççi d ayen i tezmer Muqlen wat-uxxam di tezdemt maççi d ayen i tezmer ad d-tawi, steqsan tameîîut, teêka-asen. Nnan-as : D acu ara tiniv deg ugellid n yi$ersiwen?Tenna-asen:- D argaz d wawal maca yettfuê yimi-s! Akken yesla yizem i wanect-agi, yekunser, iruê. Yezri wayen yezrin, tebren tmeîîut $er teégi ad d-tezdem.Yaf-itt-id yizem, tebren tmeîîut $er teégi ad d-tezdem.Yaf-itt-id yizem, yenna-as:- Wwet-iyi-d s tqabact s anyir! Terra-as: Ur zmire$ ara, txedmev-iyi lxir ! Yenna-as : Ad iyi-d-tewwtev ne$ ad kem-ççe$. Tu$al Yenna-as : Ad iyi-d-tewwtev ne$ ad kem-ççe$. Tu$al tewwet-it $er gar wallen. Iruê yettiééif, iteddu, idammen tewwet-it $er gar wallen. Iruê yettiééif, iteddu, idammen ttazzalen.
Kkan ayen kkan, tu$al tmeîîut $er teégi ad d-tawi is$aren.Yufa-tt-id yizem di tezgi tzeddem.Yenna-as :- Ani-iyi-d.Tettani-as, armi i d-temlal d ccama n tyita-s gar wallen.Tenna-as:- Ëemdulleh, a mmi, aql-ak-id teêliv! Yerra-as:- Lejruê, qqazen êellun; imeslayen qqazen rennun.Tameîîut tefhem sani i d-iteddu yizem, tebda tettêellil deg-s ad as-–isuref maca izem ikreh win yessuguten awal di tecmat, d$a yemme$ fell-as, yeçça-tt.
3333
❶ Smed ilmawen n uvris s wawalen-a : yiwen wass, tawwurt, amacahu, zik-nni ,armi, Ttxil-k.vris s wawalen-a : yiwen wass, tawwurt, amacahu, zik-nni ,armi, Ttxil-k.v…………..,…..……….. , yella yiwen um$ar yewwev $er yixef n wussan-is. Yezde$ di tεecciwt i d-izgan
di teégi. Yettgani dinna tamettant : yekref, ur yettembiwil ara. Ssaéen-as-id ussu ines $er tewwurt. Yal ass tettawi-as yelli-s n mmi-s tagella $er dinna. Mi tewwev ad as-tini : « ……… ldi-yi-n ……….. a baba inu ba… », netta yettarra-as-id : « sçençen tizebgatin-im a yelli £riba ».………,…………..…., iεuss-iten-id uwa$ezniw, yesla-asen amek i ttemsawalen.
❷ Ha-ten-i kra n yimuren n tmucuha, init-d anwa i d amezwaru, anwa i d wis sin, anwa i d wis krad
- Imir-nni ççan, swan, ferêen deg uxxam-nni n yivulan-is. Mi fukken, u$alen s axxam nsen di talwit d lehna.
- Armi d iv, tu$al d tameîîut, teffe$-d seg uddaynin, tenna-asent : mselxiô fell-akent a yessi-s n uletma….
- Yiwen wass, yiwen n ugellid iruê $er ssuq, yenna-as i ugdud yufa dinna : ad awen-d-fke$ yiwet temsefrut, win ara tt-id-yafen, ad as-fke$ taqnuct n wure$. Awit-iyi-d tiririt imalas i d-iteddun.
❸ • eq• eq• εed tifyar akken aved tifyar akken aved tifyar akken a ris ad yesvris ad yesv εu anamek.
Txeddem $er medden ayen tufa : deg umwan, tleqqev azemmur, deg unebdu, tmegger, tlewwi-d ini$man.Yemma-tsen d tigellilt yerna teεteb aîas. Deg wass txeddem $er medden, deg yiv txeddem i yiman-is. Tettagem-d, tzeddem-d, trennu-d akantu n tuga i yiwtal-is. Axelleû ur tt-ttxelliûen ara maca ttakken-as-id zzit, tazart, igumma… Amacahu,
Zik-nni, tella yiwet n taooalt akked sebεa warraw-is. Arraw-agi ines d inilban
yD nekk ara yarun :
yIlu$ma :
3434
Ad ktazle$ iman-iw
Acu i twalav di tmacahut i tleqvev ?Acu i twalav di tmacahut i tleqvev ?Acu i twalav di tmacahut i tleqvev
Wali ma tzemrev :ev :ev
1. Ad takzev tamacahut ?2. Ad tt-tegzuv ?uv ?uv3. Ad d-te$rev tamacahut s utram ?4. Ad d-talsev i tmacahut i wumi tesliv ?iv ?iv5. Ad d-talsev i tmacahut s tmenna?
Melmi i tettafev imav imav n-ik? mi txeddmev :
1. ……….weêd-k ?-k ?-k2. ……… di sin ?3. ……… d agraw ?4.……… d yinelmaden n tesmilt akken ma llan ?
Muqel ma tzeMuqel ma tzeMuqel ma t mrev ?v ?v
1 . Ad takzev amyag ?2 . Ad takzev tawsit n yisem ?3 . Ad takzev amvan n yisem ?4 . Ad takzev addad n yisem?5. Ad d-takzev amatar deg umyag ?6 . Ad d-tekksev afeggag d umatar deg umyag ?7. Ad taruv war tamsertit ?8 . Ad terrev ti$ri n yilem anda twata ?9 . Ad tesmersev izri akken iwata ?10 . Ad tesmersev urmir aêerfi akken iwata ?11 . Ad tesmersev asemmad usrid ama d isem ama d awsil ?12 . Ad tsemgirdev gar tira d ususru n [bbw] ?
+ -+ -+ -+ -
Asenfar wis 2• Ad aru$ ne$ ad sqeεde$ tabrat n usnubget ne$ tabrat n userbeê n yixef n useggas
• Tigezmin n usenfar :
Tagzemt 1ut • ad aru$ tabrat tameéyant ne$ tin n yixef n useggasTagzemt tis 2 • ad aru$ tinnubga
Asenfar 2 Asefled/ ta$uri n yivrisen Iferdisen n tutlayt Afares s tira
Tagzemt 1ut
- Asnubget sb : 32
- Amulli sb : 32
- Asefru: Tiziri yulin sb :
• Tirawalt : tussda:ww [ggw]
Sb : 37
• Tajerrumt: amqim awsil n
yisem Sb : 38
• Taseftit : urmir aêerfi : urmir aêerfi : urmir aêerf
Sb : 39
• Asmad d useqεed n ed n
yivrisen
Sb : 42
Tagzemt tis 2
- Tinnubga sb : 37
- Asefru : Muqle$ sb :
• Tirawalt : tamsertit : n + w
Sb : 45
• Tajerrumt: tinza$
Sb : 46
• Taseftit: urmir ussid
Sb :
• Asmad
d useqεed n
yivrisen
Sb : 50
3636
Asnubget
A$erbaz Mulud FERεUN n Tizi-Uzzu ad yexdem tame$ra imi wwven 50 n yiseggasen segmi yeldi.
Tame$ra-agi, ad d-tili ass n 25 di yebrir 2005 $ef 12 n uzal di tzeqqa n tme$riwin deg Uxxam n Uxxam n U
yidles Mulud AT MεEMMER.Deg wahil, ad yili :
- umeslay n yinelmaden ye$ran zik dinna.- umezgun s-$ur yinelmaden.- ccveê- ccna
Arrac yeqqaren, zemren ad d-ddun yid-sen yimawlan nsen
❶ I wumi tettwazen tinnubga-agi ?
❷ Melmi ara d-tili temlilit-agi ?
❸ Anda ara d-tili ?
❹ D acu yellan deg wahil n tme$ra-agi ?
AmulliImi ara semde$ 7 n yiseggasendi leεmer-iw, ass n 28 di yebrir,Imi ara semde$ 7 n yiseggasen
mer-iw, ass n 28 di yebrir,Imi ara semde$ 7 n yiseggasen
aql-iken tettwaεervem $er umulli inu.
Tame$ra ad tili deg uxxam nne$$ef tamert tis 2 n tmeddit.$ef tamert tis 2 n tmeddit.$ef tamert tis 2 n tmeddit
Amayas
❶ Anwa ara ixedmen tame$ra ?❷ Acu n tme$ra ara yexdem ?❸ Melmi ara tt-yexdem ?❹ Anda ara tt-yexdem ?❺£ef wacêal ssaεa ?
yAvris :
yTigzi n uvris
yAvris wis 2 :
yTigzi n uvris
2 1
37
3838
wAd cfu$ :
Tamsertit :ww ® [ggw]
-£er amedya-a
• Irewwel $ef yimeddukkal-is
❶ Derrer amyag❷Amek i t-id-ne$ra ?❸Amek i t-nura ?❹ Efk-d tal$a taêerfit ines.
Mi ara yili yimesli « w » yessed di kra n wawalen (am: rwel,…),
yettu$al d [ggw] deg ususru. Md : rwel rewwel [reggwel] rewwel [reggwel] rewwel [reggwel]Maca di tira, tewwi-d ad naru « ww » am wakken yella deg uéar n wawal
❶ Tazabut Tazabut T
• Deg wasmi i d-yeffe$ deg yigen, yezga irewwel $ef wid i t-ittcewwilen,• Zik-nni zewwiren-d i yimestal deg ubrid.• Zewwint-d tlawin azemmur $er llqar llqar εa.
❷Err tifyar-agi $er wurmir ussid.ussid.u
• Inelmaden-agi, zwaren ccix nsen $er uxxam.• Yergel yi$zer s yiqejmuren.• Yezwi azemmur s umextaf.• Mi d-yekcem yerwi uxxam.• Yelwi-d ini$man deg unebdu.
❸Efk-d tal$Efk-d tal$Efk-d tal a taêa taêa ta erfit n yimyagen yettuderren.
• •Deg tallit n uzemmur, tilawin zewwint, leqqvent leqqvent.• Ssadaqqa tzewwir deg wat-uxxam.tzewwir deg wat-uxxam.tzewwir• Tikwal, im$aren-agi rewwin kan.
yIlu$ma :
yTirawalt
3939
Ad cfu$ :w
Amqim awsil n yisem
• £er tafyirt-agi: Wagi d a$erbaz-iw
kemmel d yimqimen niven akk.
• keçç: wagi d a$erbaz…
• kemm …• netta….• nettat….• nekkni ….
❶Acu-t wawal « a$erbaz » ?❷ Acu-–t wawal i as-nerna i wawal « a$erbaz » ?❸Anda i t-nerna ?❹Acu n yisali i a$-d-yerna ?❺ Amek ara as-nsemmi ?
Awal i as-nerna i yisem a$erbaz neqqar-as: awsil n yisem.
Amqim awsil n yisem d awal i nettarra deffir n yisem i wakken ad d-nmel wi t-ilan umdan ne$ u$ersiw ne$ t$awsa.Md : ameddakkel-iw, axxam nsen, adlis-isImqimen iwsilen n yisem d wi : asuf : iw (inu), ik (inek), is, ines, inu, inek, inem Asget : nne$, nnte$, nwen, nkent, nsen, nsent
❶ Derrer imqimen iwsileerrer imqimen iwsileerrer imqimen iw n terresilen terresile v (+) tama n yismawen.v (+) tama n yismawen.vTuven tmurt-iwLa ttavne$ yid-sUggade$ d lasel-iwAy d asfel ines
❷ Err imqimen iwsilen n yisem iwatan deg yimukan ilmawen.Err imqimen iwsilen n yisem iwatan deg yimukan ilmawen.E
Zik-nni yella yiwen n ugellid yeb$a ad iéer ma lhan yimeddukkal n warraw-… ne$ dir-iten. Yezla ikerri. Idel-it deg ugertil, d$a yenna-asen i warraw-…: ruêet $ret-d i yimeddukkal …. ad d-asen, ad d-glun s yiqubac … akken ad $zen azekka i u§daw-agi ….
❸ Ales tira i ula$mu 1$mu 1$ u tbeddlev udmawen n wasuf s wid n usget. Beddel ayen i d-tewwi ad v udmawen n wasuf s wid n usget. Beddel ayen i d-tewwi ad vyettubeddel.
yTajerrumt
yIlu$ma :
40 40
Ad cfu$ :w
Urmir aêerfi
• £er tafyirt-a
• Asmi ara teddu yelli d tislit, ad d-tenced akk timeddukkal-is.
❷ Derrer imyagen yellan di tefyirt.❸ Tigawin nsen zrint ne$ ad zrint ne$ la zerrint akka tura ?❹Amek i d-ne$ra amyag-agi? Wali, nadi ma temgarad tira d ususru?
Urmir aêerfi yemmal tigawt ur nevri ara. Ad tevru (ahat) $er sdat.Mi ara yemlil « ad » n wurmir akked kra n yimataren udmawanen, tettili-d temsertit deg
umeslay maca tewwi ad naru « ad » weêd-s, amyag weêd-s. Md : ad twaliv xas ma neqqar-d ad twaliv xas ma neqqar-d ad twaliv[attwaliv], ad twalim xas ma neqqar-d [attwalim], ad nwali xas ma neqqar-d [a nwali]
❶ sefti amyag cfu $er wurmir aêerfi, d yimqimen akken ma llan.
Nekk ad ddu$
keçç
Netta
Nettat
Kemm
❷Suffe$Suffe$Suffe -d imyagen tefke$-d imyagen tefke$ v-d imyagen tefkev-d imyagen tefke -d talv-d talv $-d tal$-d tal a ta$a ta$ êa taêa ta erfit nsen.êerfit nsen.ê
Qbel ad truêev, tewwi-d ad tu$alev s axxam akken ad as-tiniv i yemma-k aql-ik ad tinigev kra n wussan $er tmurt n usemmiv d uqerrif, yerna ad d-tawid yid-k kra n yiselsa d waîas n yidrimen imi teériv dihin ur yelli win ara k-id-yefken tagella d tmezdu$t. Tewwi-d kan ad tarkev $ef yiman-ik
Arek : Arek : Arek ttkel $ef yiman-ik
Amyag Tal$a taêa taêa ta erfit
yIlu$ma :
yTaseftit :
41
Tinnubga
Agraw Adelsan Amazi$
yenced-iken ad tilim d inebgawen-is,
Ass n lexmis 4 yulyu 1998,
di tme$ra n tikci n warrazen i widen i d-yufraren di temsizzelt
tis semmuset n Warraz Lmulud At Mεemmer.
Tame$ra ad d-tili $ef 13 : 30
di Tzeqqa Tameqqrant n Uxxam n Yidles
Mulud At Mεemmer » n Tizi-Uzzu.
Ansuf yis-wen Agraw Adelsan Amazi$
yAvris :
❶ Anwa i yuran tinnubga-agi ?❷Acu n tme$ra i d-yessuddes ?❸ Melmi ara d-tili ?❹ £ef wacêal ssaεa ?❺Anda ara d-tili tme$ra ?
yTigzi n uvris
41
42
❶ Aql-ik tettwaεervevev v $er tme$er tme$ $ra$ra$
i wass n lêedd
di tzeqqa n tme$riwin Tajeooigt n tefsut.
Tinnubga-agi xuûûen deg-s aîas n yisalan. Ini-d d acu i ixuûûen ternuv-t.
❷ A$erbaz nwen ad d-issuddes tame$erbaz nwen ad d-issuddes tame$ $ra n taggara n useggas. Arut tinnubga s yisem n tesmilt nwen $ra n taggara n useggas. Arut tinnubga s yisem n tesmilt nwen $i yimawlan nwen d yimeddukkal nwen.
Msenfal ivrisen keçç d umeddakkel-ik, $er avris-is. Muqel ma llan deg-s yisalan-agi.
• Win i wumi tettwazen tinnubga ?
• Adeg anda ara d-tili tme$ra ?
• Azwel n tme$ra ?
• Ahil n tme$ra ?
• Yiwet n tefyirt ne$ snat i usnubget n yimdanen ara d-yasen.
❸ Seqεed tinnubga-agi. Err-as ayen i tt-ixuûûen.ûûen.ûû
I kenwi ay imawlan-iw,
Ad d-tili yiwet n tmeddit n ccna d ccveê
Ass n lexmis 12 di yennayer seg 14 ar 17
Ahanay ad yili di tzeqqa tameqqrant n u$erbaz, $ef zelmev mi ara d-kecmem.
Ahil ad d-yili akka :
- Ad d-nefk ingulen akked umeswi
- Ad yili unekcum
- Ad ilin wuraren
- Ad tili tikci n warrazen
- Ad d-yili wawal s$ur yinelmaden
- Ad d-yili ccveê i d-heggan yinelmaden
- Ad yili uéawan d ccveê n temnavin n Sseêra.
Inelmaden n u$erbaz
yD nekk ara yarun
42
43
Tiziri yulin yTura ad cnu$
Tiziri yulinTiziri yulin Tuli $ef t$altinAcebbub yefsin, Tlata teklatinAsent-d syin, Ulint $er tudrinTlata teêdayin Ay ized$en din
Grent azeîîa, La ttrent i teklatinTlata t$urfatin Yem$in s llfeîîaA tislatin Akka i tevraTlata teklatin εemrent tame$ra
Tiziri yulin Am win itezzinAcebbub yefsinTlata teklatin εeddant-d syinS-ddaw tezdayin
Tlata teêdayin Ay ized$en dinS-ddaw uzeîîa, Ttrent i teklatinTlata tebêirin Wwint-as lêaraA tiysetmatin, Akka i tevraTlata te$zalin Cebblent seêôa
Idir Ccna « Arrac n Tiddukla »
Si tesfift « Ta$ribt-iw »
43
44
I kemm a yemma inu
Tezriv ay$er i am-in-uri$ ass-a, b$i$ ad am-in-ini$ ayen i am-sarame$ i useggas amaynut.Tezriv ay$er i am-in-uri$ ass-a, b$i$ ad am-in-ini$ ayen i am-sarame$ i useggas amaynut.Tezriv ay$er i am-in-uri$ ass-a, b$i$ ad am-in-ini$ ayen i am-sarame$ i useggas amaynut.Maççi s tebrat ay b$i$ ad am-in-ini$ ayagi.Tezriv $as gguge$ fell-am, tezgiv deg wul-iw.
Sarame$-am, a yemma inu, aseggas ameggaz ara m-id-yawin tumert, tadawsa d waîas n tnufli d tenkelwit.
Yelli-m Tamilla
Asegzi n wawalen :
Gguge$ : beεde$Tankelwit : Tankelwit : Tankelwit sεaya
La sarame$ La sarame$ aseggas amaynut,ad ak-id-yawi tanufli, tadawsa d tumert !D ayen i ak-sarame$ seg wul zeddigenwul zeddigenwul zeddigen.
Ameddakkel-ik Amayas
Asegzi n wawalen :
Tadawsa : sseêêa
Tumert : lferê
❶Acu$er i tura Tmilla i yemma-s ?
❷Acimi s tebrat i as-tesserbeê aseggas ?
❸Melmi i d ixef n useggas ?
❹Amayas di$en yessexdem tabrat deg uvris wis sin. Anwi wallalen niven i nezmer
ad t-nessexdem akken ad nessiwev izen ?
yAvris :
yAvris :
yTigzi n uvris
44
45
❶.Asfugel n yixef n useggas n Yimazi$Asfugel n yixef n useggas n Yimazi$Asfugel n yixef n useggas n Yimazi en i$en i$ $elli-d di:$elli-d di:$
20 yebrir5 yulyu12 yennayer
❷Tabrat d allal swayes i nezmer ad nessiwevTabrat d allal swayes i nezmer ad nessiwevTabrat d allal swayes i nezmer ad nessiwe izen.v izen.v
Efk-d kra n wallalen niven swayes i nezmer ad nessiwev izen.
❸ Rnu-asent i tifyar, awalen-agi: tinnubga, tabrat, necde$Rnu-asent i tifyar, awalen-agi: tinnubga, tabrat, necde$Rnu-asent i tifyar, awalen-agi: tinnubga, tabrat, necde , amulli$, amulli$
………….t-id $er tme$ra, ur d-yusi ara.
Ïîfe$ ………….maca, ur zmire$ ara ad n-ase$
Azekka d …………inu.
Azen-as …………., ahat ad d-yemmekti.
❹Kkes tifyar ur nwata ara:
Necde$-t-id asmi yemmut baba.
Yura-as tabrat, ur tt-yefhim ara.
Almend n umulli inu, uzne$-as tinnubga.
Necde$-t-id $er tme$ra inu
Yuzen-iyi-d tinnubga akken ad ddu$ yid-s $er sbiîarer sbiîarer .
❺ Kkes-d seg yismawen-a imyagen:• Izen
• Ancad
• Tinnubga
yAmawal
45
46
Ad cfu$ :w
Tamsertit : n –- w....
• £er imedyaten-agi:
• Wagi d ssuq n warrac.• Tame$ra n wuccen tettban ula d iîij-is yexser.• Iîij-nni i d-icerqen maççi inu n wiyav.
❶ Af-d tanze$t « n » deg yimedyaten-agi.❷ Acu n wawal i tt-id-ivefreawal i tt-id-ivefreawal i tt-id-ivef n ?❸Amek i d-te$riv tanfalit-a : n warrac ? te$riv-tt-id akken i tura ne$ yemgarad ususru d tira
Mi ara temlil tenze$t « n » akked yimesli « w » swayes ibeddu wawal i d-yernan deffir tenze$t-nni tettili-d temsertit gar-asen deg umeslay.
Ma nenna-d : [takurt bbwakal] ad naru : takurt n wakal
❶ Aru akken iwata ayen yellan nnig ujerrid :- Aéar-iw bbuzzal maççi bbuffal.- A bab bbwawal, yezwar-ik bab bbwakal.- Ddunit bbwin ibedden.- Tamda bbwaman.- Cwiî-agi, xir bbulac.
❷ Tazabut : aru- Acêal n wussan i mazal i yimuras n tefsut ?- Maççi inu yiger-agi, n wagi.- Efk-iyi cwiî n wudi.- Kkes amur n widak yeff$en.- Ad tawiv deεwessu n warraw-ik.
Ger tamawt :
Aselmad ad izubet s temsertit.
❸ Aru-d (3) n tefyar anida ara tili temsertit gar « n » akked « w » deg umeslay
yTirawalt
yIluγma
46
47
Tinza$
• £er imedyaten-agi:• Teériv $as gguge$ fell-am, tezgiv deg wul-iw.• D ayen i ak-sarame$ seg wul zeddigen.• Iruê s a$erbaz.• Yu$al $er u$erbaz.
❶Wali awalen-a : fell, deg, seg, s, $er❷Err-iten di tefyar, tiniv-d ma tbeddel tal$a nsen ?❸Acu n wawalen i tettarez tenze$t ?❹Amek yettu$al waddad n yismawen i tesselkam ?❺Efk-d kra n tenza$ niven ?
Tanze$t d awal armeskil ( ur tettbeddil ara tal$a-s) tetteqqen :Asemmad ( isem) $er umyag ( yusa-d $er u$erbaz).Isem $er yisem niven ( tasarut n tewwurt)
Tinza$ yellan d ti: fell, deg, $er, seg, $ef, ddaw, n, s ( yis-) , ar, i, ddaw, nnig, deffir, d ( yid-),
❶ Af-d tinza$ Af-d tinza$ Af-d tinza yellan di tefyar-a :$ yellan di tefyar-a :$Nnif d lêerma d ayen yevran di tefsut n 80 di Tizi Uzzu.Ass-nni, imdanen ff$en $er yiberdan, sutren ayen b$an.Nnan-d ala dayen neεya deg lbaîel akked uzaglu£ef tmeddurt, $ef tmazi$t ibedd u$ref la yettsu$uNekkni ad nerreé wala ad neknu.
❷Rnu-asent i tefyar tinza$Rnu-asent i tefyar tinza$Rnu-asent i tefyar tinza -agi : deg,$-agi : deg,$ $ef, $ef, $ $er, fell, seg, i $er, fell, seg, i $- Tamazi$t, …..-as tudert, ….-as lmut.- Teméi txeddem …. tem$er.- …. ucrured …. tikli.- …. tegnit n îîiq i d-yettban urfiq.- Yettkel …. yi$il-is.
❸Kkes tanze$t ur nwulem ara$t ur nwulem ara$ .Iruê Mayas (nnig) ($er) u$erbaz. (Deg) (s) ubrid-is, yemmuger-d ameddakkel-is Yuba. Isellem fell-as, kemmlen abrid akken.
❹ Err tinza$-a di tefyar: gar, i, s, deg, fell, $-a di tefyar: gar, i, s, deg, fell, $
yTajerrumt
yIluγma
Ad cfu$ :w
47
48
Ad cfu$ :w
Urmir ussid
• £er imedyaten-agi :
• •D ayen ixeddem ufellaê i d-iêekku. ufellaê i d-iêekku.• Ileêêu,leêêu, issefruyissefruy.• Iles ixeddem-itent, aqerru yetta$yetta$-itent.• Avar iteddu s aéar.
❶Ger tamawt i yimyagen yettuderren.ttuderren.tt❷Amek tga tigawt nsen ? Tekfa ne$ mazal tettkemmil ?❸Tigawt nsen d ayen ivran yiwen ubrid kan?❹Err imyagen-agi $er tal$a taêerfit nsen : xeddem, êekku, leêêu, ssefrErr imyagen-agi $er tal$a taêerfit nsen : xeddem, êekku, leêêu, ssefrErr imyagen-agi $er tal$a taêerfit nsen : xeddem, êekku, leêêu, ssef uy, tta$, teddu. ruy, tta$, teddu. r❺D acu ibeddlen ?
Urmir ussid d yiwet seg tal$iwin n umyag. D tigawt i d-yemmal umyag , d tigawt $ezzifen, yettkemmilen, yettuεawaden
Yettale$ wurmir ussid :- s usezwer n « tt » ne$ « t »: a$➝ itta$, ddu ➝ iteddu- s tussda n tergalt tis snat : xdem ➝ ixeddem, - s temlellit n te$ra : sirem ➝ issaram- s tmerna n « y » di taggara : ddari ➝ iddaray.Ger tamawt : llan kra n yimyagen tettbeddil tal$a nsen irkellitamawt : llan kra n yimyagen tettbeddil tal$a nsen irkellitamawt deg wurmir ussid : wwet / kkat, ini / qqar.Urmir ussid yemmal : tigawt $ezzifen, tigawt iverrun aîas n tikkal.
❶Derrer urmir ussid di tefyar-a :
- Win yettruéun asalu, iteddu akken yufa maççi akken yeb$a.- Yettakk Rebbi irden i yir tu$mas.- Deg wass nettargu, deg yiv yugi ad d-yas yives.- Taweîîuft : Acu i txeddmev di ccetwa a éédec ?éédec : cennu$ !
❷Err imyagen-a $er wurmir ussid$er wurmir ussid$
❸Sefti imyagen-a d wudem amezwaru d wudem amezwaru d deg wurmir ussid : Ffer, bnu, awi, ddari.
yTaseftit :
Tal$a taêa taêa ta erfit Urmir ussid
Siwel NadiFruWaliAruLmedÏîes
yIluγma
48
49
50
Tamurt n Umazi$
yTura ad cnu$
Ur éri$ ansi i d-kki$ Ur éri$ ansi i d-kki$ Ur wala$ s anda teddu$Mi kkre$ ad steqsi$Ad afe$ liêala tlu$
Amzun seg yigenni i d-$li$Ccah deg-i imi tettu$
Muqle$ tamurt Umazi$Yugurten wala$ udem-ik
Nnesma-nni n wanda lli$êulfa$ tcewweq s yisem-ik
Tabrat-ik segmi i tt-$ri$Ferêe$ imi lli$ d mmi-k
Bedde$ di ti$ilt ssawle$Ti$ri-w te$li $er wanuMekkne$ lewhi-w ad sle$
Alla$ itezzi irennuTval-d lqebla muqle$
Tumeô-iyi-d tenna-d knu.
Mazal ad ne$z ad nmuqelAd nelêu, ad nesteqsi
Ulac tardast ara nezgelAd nessi$ tafat ma texsi
Ma nveyyeε lkenz n leεqelAne$rum-is ulansi
Ben Muêemmed
Ccna yidir
50
51
Ad ktazle$ iman-iw
Tira n tinnubga ne$ n tkarva n yibuddan d yisirmen.
❶Ini-d ma tzemrev….:1 . Ad te$rev tabrat, ad tt-tegzuv ?2 . Ad taruv tabrat i umeddakkel-ik ?3 . Ad taruv tinnubga ?4 . Ad taruv takarva n ubuddu ?4 . Ad taruv takarva n ubuddu ?4 . Ad taruv takarva n ubudd
❷ Melmi i tettafevMelmi i tettafevMelmi i tettafe iman-ik mi i txeddmev iman-ik mi i txeddmev v….
1.….. weêd-k ?2.…... di sin ?3.….. d taggayt ?4.….. akked yimeddukkal-ik di tesmilt ?
❸Muqel ma tzemrevMuqel ma tzemrevMuqel ma tzemre ….:
1 . Ad takzev tinza$ di tefyirt ?2 . Ad takzev amqim awsil n yisem di tefyirt ?3 . Ad takzev amqim awsil asemmad usrid di tefyirt ?4 . Ad tseftiv urmir s”ad” ?5 . Ad tesmersev urmir s “ ad” ?6 . Ad tesmersev urmir ussid ?7 . Ad tekksev tamsertit “n +w“ di tira
+ -
51
Asenfar wis 3
• • Ad xedme$ takarva ideg ara d-meslaye$ $ef yiêricen n useklu, ad t-id-gelme$, ad rnu$ ad d-bedre$ iba$uren yesεa.
•Tigezmin n usenfar :
- Ta- Ta- T gzemt 1ut➝ Ad d-meslaye$ $ef yiêricen n useklu
- Tagzemt tis 2 ➝ ad d-gelme$ tazemmurt d yifit
- Tagzemt tis 3➝ Ad d-meslaye$ $ef yiba$uren n useklu d wamek i ilaq ad nseêbiber fell- as
Asenfar 1 Asefled/ ta$uri n yivrisen Iferdisen n tutlayt Afares s tira
Tagzemt 1ut
- Tiégi n Yiεekkuren sb : 52
- Iêricen n useklu Iêricen n useklu I sb : 57
- Asefru : newwi tafat s wudem
sb : 58
·•Tirawalt : tamsertit : n + y
Sb : 54
·• Tajerrumt: Tizel$iwin n
tibawt Sb : 55
·• Taseftit: amyag n t$ara Sb :
·•Tira n tefyar s tririyin yerzan imuren n useklu
Tagzemt tis 2
- Tazemmurt Tazemmurt T sb : 60
- Ifit sb : 65
- Asefru : aman yeddren sb : 66
·•Tirawalt : imesla: [bw]
[gw] [kw] [qw] [$w] Sb : 62
·• Tajerrumt: arbib Sb : 63
·•Taseftit : izri ibawa y Sb :
·• Asmad n tefyar d tira n uvris ameéyan $ef useklu
Tagzemt tis 3
- Iba$uren n useklu sb : 68
- Amek ara nseêbiber $ef yisekla
sb : 73
- Asefru : a mmi-s n Umazi$ sb : 74
·• Tirawalt : tamsertit tagensayt ss, [tt] Sb : 70
·• Tajerrumt: amqim awsil n
umyag Sb : 71
·• Taseftit: urmir ibaway Sb : 72
·•Asmad n tefyar d tira n tseddart tameéyant
54
Asenfar 3 Tagzemt 1
55
Isekla n teégi n Yiεekkuren
Akken ara teff$ev i temdint n Yiεeééugen, ad tkecmev deg ucadux n tizzegzewt. Isekla ksan,
myuîîafen wa $er wa, zun d imdanen mi ara myuîîafen ifassen. Myekcamen wa deg wa, myurzen s
yisuraz n tejgagalin d yigevman n yinijjel : d tizantin, d iggan, d tactin, d isisnu, d tarselt, d igersalen, d
azzu ; yal aseklu ad t-tafev din.
Segmi ara tkecmev alama teff$ev, ad tedduv di tili, avu asemmav ad yesluffuy i wudem-ik. D tagi i d
tiégi n Yiεekkuren. Ad tedduv akken di tlemmast-is alama teff$ev $er taddart n Yiεekkuren. Di temnavt-a
i myudafent snat n téegwa : tin n Yiεekkuren akked tin n Ukeffadu. […]
Yidir AËYidir AËYidir A MED ZAYED
❶Anida i d-tezga teégi n Yiεekkuren ?
❷ £er wacu icuba umaru isekla ?
❸Amek immug uzwu (lhawa) n teégi n Yiεekkuren?
❹ Anta tiégi niven i yellan s idis n tin n Yiεekkuren?kkuren?kk
❺Isekla i d-yebder umaru d wid n teégi ne$ d wid iteééu umdan?
yAvris :
yTigzi n uvris
54 55
❶Anwa awal i nessexdam d aknaw n wawal tiégi ?égi ?é
❷ Suffe$Suffe$Suffe -d ismawen n yisekla i d-yeddan deg u$-d ismawen n yisekla i d-yeddan deg u$ v-d ismawen n yisekla i d-yeddan deg uv-d ismawen n yisekla i d-yeddan deg u ris, rnu-d wid n yimvris, rnu-d wid n yimv $ris, rnu-d wid n yim$ris, rnu-d wid n yim an ime$an ime$ ééyééyéé anen.
❸Af-d seg uvAf-d seg uvAf-d seg u ris iknawen i wawalen-a:vris iknawen i wawalen-a:v
Tkecmev #
Myuîîafen #
❹Bder-d aseklu i tessnev imeqqi-d di tv imeqqi-d di tv n imeqqi-d di tn imeqqi-d di t eéruftérufté .
❺Smel$Smel$Smel ef sin isekla i d-iteddun:$ef sin isekla i d-iteddun:$
Taçinat, tazemmurt, tisemlelt, tamecmact, taûefsaft, taslent, takalatust, taxuxet, tulmut, taneqlet.
Isekla i d-yettarwen igumma Isekla ur d-nettarew ara igumma
❻Yal agummu, ini-d anta tallit deg i t-id-tekksen
Agummu Tallit n tukksa
TiéurinAzemmurTibexsisinÇàçina TifirestArevlimLberquqLxux
Amwan
Tafsut
Anebdu
Tagrest
yAmawal
56 57
Ad cfuγw
Tamsertit : tanze$t « n » + « y »
• £er imedyaten-a❶Afras n tzemrin d cc$el n yirgazen.
❷£lin-d yiferrawen n yisekla.
• Af-d anida tella tenze$t « n ».
• Anwa imesli i d-yeff$en anida temlal « n » akked « y » deg umedya amezwaru ?
•• I deg umedya wis sin d acu yevran ?
• Qren gar tira d umeslay di sin yimedyaten.
Mi ara temlil tenze$t « n » akked « y » n yisem amaruz, ttu$alen d [gg] ne$ d [yy] deg umeslay
[ggergazen / yyergazen] maca ad naru n yirgazen. Sdat kra n yismawen niven (wid ibeddun s « i », ur
sεin ara amaruz deg umeslay) tettruêu tenze$t « n » ma isem-nni i tt-id-ivefren ur yesεi ara « y » deg
umeslay maca ad nettaru : iferrawen n yisekla, tarbaεt n yinelmaden xas ma neqqar-d [ iferrawen
isekla], [tarbaεt inelmaden].
❶Tazabut.
•• £ef ugdud yeddren yesbek deg yidurar n yiderwicen.
• Ta d tam$ilt n yilef.
• Te$zi n yiles diri-tt.
•• Wala$ tarbaεt n yizmawen, vefren tarbaεt n yifisen.
•• Wa d l$ar n yizirdi.
• Yeqqim di tlemmast n yiger.
•• Aεeqqa n yired yeffe$-d si tcullivt.
• Tikli-s am tikli n yifker.
•• D lêebs i d amkan n yimakaren.
yTirawalt
yIluγma
56 57
Ad cfuγw
Tizel$iwin n tibawt
• £er imedyaten-a•• Tazemmurt tesse$lay iferr.• Tazemmurt ur tesse$lay ara iferr.
èer : tafyirt tamezwarut qqaren-as tafyirt tilawayt ma d tafyirt tis snat qqaren-as tafyirt tibawayt.
❶ D acu yerran tafyirt tis snat d tibawayt ?❷Sikked tifyar i d-iteddun tinivSikked tifyar i d-iteddun tinivSikked tifyar i d-iteddun tini -d d acu i tent-yerran d tibawayin :-d d acu i tent-yerran d tibawayin :-
- Ur yeççi, ur yeswi.- Maççi d adfel ass-a.- Segmi d-cfi$ uroin d-iêmil wasif deg unebdu.- Ulamek truêev $ef uvar.- Ulay$er taruv tura.
Tafyirt tilawayt tettu$al d tafyirt tibawayt mi ara s-nernu tizel$iwin n tibawt. Tizel$iwin n tibawt yellan d ti : ur, ur … ara, uroin, urεad, maççi, ulamek, ulawumi, ulanda, ulay$er, ulac…
❶ Af-d tizel$Af-d tizel$Af-d tizel iwin n tibawt di tefyar- agi.$iwin n tibawt di tefyar- agi.$• Ulansi d-εeddin waman.• Ulac awren deg ukufi.• Ulanda ara nerr anect-a n lqerv.• Ulay$er îîfe$ addud i wayen ur nesεi lmeεna.• Maççi d abrid ur ssine$ ara.• Tidet urεad i d-tban.
❷Err tifyar i d-iteddun d tibawayin•• £ri$ snat n tektabin.•• D nekk ara iruêen.•• Xas rzu $ur-s.
❸Smed ilmawen s yiwet gar tzel$Smed ilmawen s yiwet gar tzel$Smed ilmawen s yiwet gar tzel iwin-a n tibawt : ur$iwin-a n tibawt : ur$ oin, ulamek, ulac, uroin, ulamek, ulac, uro .
………ikerrez, ……..ineqqec.……….a$rum deg uqrab.……….yeççi imensi uqbel lεecra.……….ara nali s adrar acku abrid irgel-it udfel.
yTajerrumt
yIluγma
58 59
Ad cfuγw
Amyag n t$ara
• £er amedya-aAzwaw, tura, meqqer ; iruê weêd-s $er ssuq.
• Af-d imyagen yellan di tefyirt iεeddan.• Ayen i d-mmalen yevra ne$ mazal ?• Anwa udem i$er ftin yimyagen-agi ?• Af-d amatar udmawan n yal amyag.• Amek tufiv imataren n yimyagen-a kif-kif-iten ne$ mgaraden ?• Imyagen n tefyirt, mmalen-d i sin tigawt ne$ yella win i d-yemmalen amek immug Uzwaw.?
Nezmer ad nebvu imyagen $ef sin : imyagen yemmalen tigawt ( am : ruê, ddu, ddem…) akked yimyagen yemmalen ta$ara, meêsub mmalen amek yella ne$ amek yemmug kra ( am : im$ur, iwsir, ihriw, izwi$, ifsus, …)Deg waîas n temnavin, yemgarad umyag n t$ara $ef umyag n tigawt deg usexdem n yimataren udmawanen. Deg wasuf, akk imataren yettilin di tazwara n umyag ttwakkasen, deg usget slid yiwen n umatar i wudmawen akken ma llan ( …….it).
❶ Akez anwi i d imyagen n t$Akez anwi i d imyagen n t$Akez anwi i d imyagen n t ara$ara$• Di tegrest, uvan $ezzifit, ma d ussan wezzilit.• £as wesser, mazal-it ileêêu.• Niqal yegma-d yim$i-a yu$al werra$ yiferr-is.• Sellaw am yixef n tceîîivt.
❷ Sefti imyagen i d-iteddun, suffe$Sefti imyagen i d-iteddun, suffe$Sefti imyagen i d-iteddun, suffe -d imataren udmawanen tesrewse$-d imataren udmawanen tesrewse$ v gar-asen.v gar-asen.v
Udem Asefti n aru » Amatar udmawan Asefti n iméi » Amatar udmawanNekk Uri$ ……………$ Meééiye$ ………….$
Keçç
Kemm
Netta
Nettat
Nekkni
Nekkenti
Kunwi
Kunemti
Nutni
Nutenti
yTaseit
yIluγma
58 59
Iêricen n useklu
Yal aseklu yesεa sin yiêricen: amezwaru yezga-d nnig tmurt, wis sin yett$ummu-t wakal. Aêric amezwaru yebva $ef sin : tafga d yifurkawen.Tafga d ayen yeîîfen seg wakal armi d anda bdan yifurkawen. Ifurkawen d ayen i d-yegman seg wanda tfukk tefga alama d taqacuct.
1- Sin wanawen n yifurkawen i yellan: di kra n yisekla am teyda, ifurkawen ttεurjunen-d seg yiwen yile$ alemmas igemmun d iselgev.
di kra niven, tteff$en-d seg tefga, tti$zifen, ttihriwen ; akka i mmugen yifurkawen n tasaft. Ifurkawen n yisekla bvan yef sin, igejdanen d yisinawen. Igejdanen d izuranen, ma d isinawen d ireqqaqen, $ur-sen ay ttaglen yiferrawen akked yigumma.
Aêric wis sin n useklu d iéuran : deg-sen izuranen, deg-sen ireqqaqen. Iéuran sεan snat n twuriwin: tamezwarut, d nutni i yettaîîafen aseklu deg wakal ibedd, ur i$elli ara ; tis snat, yis-sen i yettidir useklu acku yis-sen i d-itess aman d yisufar niven.
Asegzi n wawlen : Anawen = leûnaf. Ttaglen = ttεelliqen. Igumma = lfakya.
❶- Acêal n yimuren yesεa yal aseklu ?❷ - Anwi imuren yellan deg uêric amezwaru ? bder-iten-id.❸ - I umur-nni yellan deg wakal d acu-t ?-t ?-t❹ - D acu i d tawuri n yiéuran ?❺ - Bder-d akk awalen i tessnev qqnen $er useklu.❻ - Ha-ten-a yismawen af-asen-id inemgalen, am umedya amezwaru :
Amezwaru ¹# aneggaruNnig¹ #Yu$ useklu ¹#
yAvris :
yTigzi n uvris
60 61
Newwi tafat s wudem
Newwi tafat s wudemSi tala-inem
A tamurt n Yimazi$enYimazi$enY
A tamurt nne$ εzizen
Igenni-m yecbeê zegzawIgenni-m yecbeê zegzawYif alma n ugaraw
Mi ara tezreε tafukt ure$Idurar-im d inigan
£ef sser iεeddanDeg-sen yura deg ud$a$.
Newwi tafat s wudemSi tala-inemA tamurt n Yimazi$en
A tamurt nne$ εzizen
I d-yusan ay icengaSi mkul loihaWin d-iwwven yebnu axxamMi d-isuv wavu n lejdud
S lebraq d rrεud
Iqleε-iten seg yiéuran
Newwi tafat s wudemSi tala-inemA tamurt n Yimazi$en
A tamurt nne$ εzizen
Freê admer nne$ aîasSi Siwa ar AîlasSeg Yigawawen ar Imuha$Ilmeéyen ha-ten-ad begsenIlmeéyen ha-ten-ad begsenLa am-d-ssawlenLa am-qqaren : A yemma aql-a$.
Newwi tafat s wudemSi tala-inemA tamurt n yimazi$en
A tamurt nne$ εzizen
TaTaεekkemt i yerfed Waîlasekkemt i yerfed Waîlas
Ivegger-itt fell-as
Yusa-d wass ad yesteεfuYesbedd tiddi-s s lewqam
Tura yesεa axxam
Nevmeε tekfa deεwessu
Newwi tafat s wudemSi tala-inemA tamurt n Yimazi$en
A tamurt nne$ εzizen
Igenni-m yecbeê zegzawYif alma n ugarawMi ara tectiq te$zert adfel
Idurar-im εlayitKkan-d $ef ddunitAbeêri deg-sen d asfel.
Newwi tafat s wudemSi tala-inemAtamurt n Yimazi$en
A tamurt nne$ εzizen
BESSAεUD Muêend Aεrab Yecna-t TAKFARINAS
Tasfift « way telha»
60 61
D nekk ara yarun
1. Efk-d tiririt $ef yal asestan. Aru-d tifyar yemmden.
1 .1 . Anwa aêric n useklu i yettaîîafen akal ur yettseyyix ara ?
……………………………………………………………………………………..
1 . 2 . Anwa aseklu i d-gezzmen medden d aser$u?
……………………………………………………………………………………..
1. 3 . Bder-d isekla tessnev meqqin-d weêd-sen di teégi
……………………………………………………………………………………..
1 . 4 . Bder-d isekla tessnev iteééu-ten umdan.
……………………………………………………………………………………..
1 . 5 . Bder-d igumma tessnev,1 . 5 . Bder-d igumma tessnev,1 . 5 . Bder-d igumma tessnev rnu-d isekla i ten-id-yettarwen.
……………………………………………………………………………………..
1 . 6 . Llan kra n yigumma sεan i$ess daxel. Anwi-ten ?
……………………………………………………………………………………..
1. 7 . Llan yigumma niven d tiεeqqayin i sεan daxel. Anwi-ten ?
……………………………………………………………………………………..
1. 8 . Llan yisekla sεan iferrawen d ihrawanen. Anwi-ten ?
……………………………………………………………………………………..
1. 9 . Llan yisekla sεan iferrawen d imecîaê. Anwi-ten ?
……………………………………………………………………………………..
1. 10 . Anwi isekla i d-imeqqin kan di tneéruft ( sseêra) ?
……………………………………………………………………………………..
62 63
Tazemmurt
Tazemmurt d aseklu yeggten di temnavin
i d-yezzin i yilel Agrakal. D azamul n talwit
. Tazemmurt têemmel aîas n tafat. £ur-s tafga d
tuntimt. Iferrawen-is d adalen, am unebdu, am
tegrest. Tezmer ad tidir aîas n leqrun. Agummu
i d-tettarew tzemmurt qqaren-as azemmur.
Tetten-t medden akken d azegzaw ne$ mi ara
yu$al d aberkan. Maca amur ameqqran d iéid
i t-ééaden, tekksen-d seg-s zzit. Medden akk
êemmlen zzit acku tetten-t yerna ssejjiyen yis-s
aîas n waîîanen.
Ass-a, deg umaval, llan azal n 600 n yimelyan n
tzemrin. As$ar n tzemmurt, ti$mi ines d tawra$t
d tur$ist, yentem aîas degmi i t-ssexdamen
i usram n waîas n t$awsiwin. Ma d tizemrin
i d-imeqqin kan akka weêd-sent di téegwa
qqaren-asent aéebbuj. Aéebbuj-agi ttleqqimen-t
medden akken ad yu$al d tizemrin. D tazemmurt
i d-yettakken zzit d aéidan, d aêlawan; ttseggin-t ne$ ttarran-t i mennaw n tgelliwin ne$ sexdamen-t
deg usewwi.
Asegzi n wawalen : - Ur$is: a$uzal: d ini yettakken cwiî anzi iî anzi iî $er yi$ed
❶ Anti timura ideg tella s waîas tazemmurt ?❷ Acu n ugummu i d-tettakk tzemmurt ?❸ Anta tallit ideg leqqven azemmur ?❹ Acu i d-tekksen seg uzemmur ?❺ Deg wacu i sexdamen afaris-agi n uzemmur ?❻ Anti tigelliwin ideg ttarran azemmur ?❼ Amek ttarran aéebbuj d azemmur ?
yAvris :
Isestanen: !
62 63
❶ IéIéI id éid é ➝ aéidan.
- Acu i nerna i umyag akken ad d-nessuffe$ arbib « aéidan » ?
- Efk-d 5 n yimedyaten niven i yimyagen-agi.
• Imliê ➝• Iréig ➝• Imsus ➝• Izwi$➝
• Imlul ➝
❷ Tazemmurt d aseklu i d-yettaooTazemmurt d aseklu i d-yettaooTazemmurt d aseklu i d-yetta an azemmur. ooan azemmur. oo
- Bder-d 6 n yismawen niven n yisekla i tessnev.
- Efk-d isem n ugummu (ma sεan) n yal yiwen deg-sen.
❸ Deg uvDeg uvDeg u ris, llan wawalen vris, llan wawalen v i d-yemmalen ti$ma
- Af-iten-id.- Rnu-d kra niven s-$ur-k.
❹ Efk-d inemgalen n wawalen-agi: Md: uzyin ¹# ucmit- aberkan #
- aéidan ¹#
- tettidir #
- tekksen #
- talwit #
- ameddakkel ¹#
- yuli #
- ameééyan ¹#
yAmawal
64 65
Ad cfuγw
Imesla : [gw] [kw] [$w] [qw]
• £er imedyaten-a• Yal aseggas amaynut, ttazne$ takarva n yennayer.
• Deg wussan n tasmuvi, yett$ar uglim-is.
• D a$rum i yettawi deg uqrab-is.
• Yeççur akkYeççur akkYeççur d ixmir akk d ixmir akk
• £ef tgecrar nu$al, sdaef tgecrar nu$al, sdaef t ul$em di ûeêra;
❶ Di tefyar-a llan yimesla yemgarad wamek i ten-id-nenîeq d wamek i ten-nura. Anwi-ten ?❷ Amek i ten-id-ne$ra ?❸ Amek i ten-nura ?❹ Ibeddel unamek n wawalen-ina imi ur ten-nuri ara akken i ten-id-ne$ra ne$ ala ?
Imesla [gw], [kw], [qw], [$w], [xw] maççi akken i ten-id-nneîîeq i ten-nettaru.Xas neqqar-d - [agwlim], ad t-naru aglim.
[axwleno] ad naru : axleno[a$webbar] ad naru : a$ebbar[aseggwas] ad naru : aseggas
❶Suffe$Suffe$Suffe -d seg tefyar-a ismawen i yes$-d seg tefyar-a ismawen i yes$ εan imesli yemgarden gar ususru d tira.
- Isuv-d wavu yessafeg a$ebbar.- Ulli êemmlent agercal.- Amzur-is d akbal d lwerd amellal.- Taga tettaooa-d tife$wa.- Yeqbel ad yeddu d imneggef.- Axeddam te$der-it teswiεt.- Yenoer yiéri-w tiregwa, ff$ent $er wul-iw.
❷Tazabut
Ay asebsi n uxleno, abbu inek ittnawal awal.Tizizwa ttidirent d igelfan.Di loib-iw mi d-yella kra, ad t-yaker ufus-is.A$bel n bab-is.
yTirawalt
yIluγma
64 65
Ad cfuγw
Arbib
• £er imedyaten-a Amur ameqqran n yimdanen ééaden azemmur.
Tazemmurt $ur-s tafga tafga tazurant.
❶ Acu-ten wawalen yellan sdat widen yettuderren ?❷ Acu i d-yerna wawal « ameqqran » i wawal amur ?❸ Anwa amyag seg i t-id-nessuffe$ ?❹Acu-t, ihi, wawal « ameqqran » ?
Arbib d awal i d-yemmalen amek immug kra, ama d amdan, ama d ta$awsa, ama d im$i. Amedya: argaz ukyis. Amcic aberkan.Awalen « ukyis » akked « aberkan » d irbiben
❶SuffeSuffeS $uffe$uffe -d irbiben yellan deg u$-d irbiben yellan deg u$ v-d irbiben yellan deg uv-d irbiben yellan deg u ris-agivris-agiv .
Tazemmurt d aseklu i yellan s tuget di temnavin n yilel Agrakal. £ur-s tafga d tazurant. Addag-agi d azamul n talwit. Iferrawen-is d adalen am unebdu, am tegrest. Yettidir aîas n yiseggasen. Agummu i d-yettaooa d azemmur. Tetten-t d azegzaw ne$ mi yu$al d aberkan.
❷ Muqel tkemmleMuqel tkemmleM vuqel tkemmlevuqel tkemmleAmeqqran ➝im$ur
Amellal➝Amezwaru➝Uêric➝Ameééyan ➝Azegga$ ➝A$ezzfan ➝
❸ Sile$-d irbiben s yimyagen-agi$-d irbiben s yimyagen-agi$ .
Ggri➝Iwzil➝Imri$➝Ilwi$➝Icmit➝Dder$el➝
yTajerrumt
yIluγma
66 67
yIluγma
Ad cfuγw
Izri ibaway
• £er imedyaten-a• • Igenni-m terkeb-it tawla • Ur tUr tUr -fhime t -fhime t $ ara• Ur d-yefki tafat nt nt e$ lehwa• Ur iban ara• • Ur yeooi iîij ad d-yecreq.
Ayt mangellat, Tikkest seg « igenni-m »
❶ Tifyar-a d tibawayin ne$ d tilawayin?❷ Af-d imyagen. D ibawayen ne$ ala?
❸ Lemmer ad asen-nekkes tizel$iwin n tibawt, yella kra ara ibeddlen deg-sen?❹ Qren ger yimyagen-ina mi ara ilin d ibawayen akked mi ara ilin d ilawayen ?❺ Kkes « ur » di tefyirt taneggarut.
Izri ibaway yettale$ s tmerna n « ur ……. ara » i umyag. Tibawt deg yizri tgellu-d s temlellit n te$ra deg waîas n yimyagen :
(a ➝i) yedda ➝ur yeddi. (e ➝i) yeffe$ ➝ur yeffi$.
❶Err amyag yellan ger tacciwin $er yizri ibaway :$er yizri ibaway :$- (yusa-d) $er tme$ra n gma-s.- (yelmed) tamazi$t di teméi-s.- (yesla)-as mi d-yewwev.- (Yusa-d, iceyyeε- d, yu$al-d) $er warraw-is.- (B$i$) ad d-ini$, ad yifsus wul-iw.
❷Err tifyar $er tibawt :$er tibawt :$
- Yeîîef-it, yezla-t.- Kerzen deg yiweooiben.- Yefra wurar, tfukk tme$ra.- Yekker-d ad d-yerr ttar.- Yekcem $er uxxam, yufa-ten tetten. - Fehme$-tent d acu-tent.- Umne$ s wayen yevran.
yTaseit
66 67
yAvris :
yTigzi n uvris
Ifit
Ifit d aseklu i d-imeqqin di temnavin
izeqqlen. Yegget di$en di temnavin i
d-yezzin i yilel agrakal. Ifit d addag
izemren ad yesεu alama 10 n lmitrat
di te$zi. Iferrawen-is ldin, d ilegga$en
deg udem n ufella, d iêercawanen deg
wudem n wadda. Tal$a nsen temgarad
seg useklu $er wayev. Ifit i$elli-as
yiferr deg umwan. Ti$mi n yifurkan-is d
tefga-s d tadbert.
Agummu-s d aéidan, yeççur
d iεeqqayen s-daxel. Yesεa tafenda
d ta$udant. Yettmaçça d tibexsisin ne$
d ini$man.
Asegzi n wawalen:
Ini$man: iêbuben, tazart - adbar : d ti$mi yettakken anzi $er tin yitbir,
❶ Anda i d-imeqqi yifit?
❷ Amek gan yiferrawen-is?
❸ Acu i d-yettakk yifit?
❹ Amek yettmaçça ugummu-a ?
❺Acêal n wanawen n tneqqlin i yellan?
❻Amek yettu$al yiferr n yifit qbel ad ye$li?
❼ I wumi i t-ttakken
68 69
Aman yeddren
Ulac wi ara tt-izeggrenMa cennun ay cebêen waman yeddren
Ar cennun tiéemmarinLa tnehher deg wakrarenLa tnehher deg wakraren
£er tmura n tzemrinTurew texsiTettrebbi izamaren
Wid ur neériAd ôjun ard im$uren
yAd cnu$
Idir, ccna Arrac n Tiddukkla
Amzun d tiflukin yeccvenSwayes i glan waman yeddren
Arrac $er-wen i sebvenTtazzalen, ttemdeggaren
Mdeggaret Alama tufam tasga
Yelli tejba-d deg wamanTejba deg waman yeddren
Arrac d imeêrac i gmanTtazzalen ur ttaggaden
Azzlet, azzletAzzlet a wid izemren
Tella yiwet
Tella yiwet Ulac wi iéran
Amek i tgaYiwen wass gar yi$unam
Aman i d-yettuddumen
Ad ten-rren s isugamTtazzalet ad ten-id-ttagmem
kerset agusAgus bu-sebεa yisuraAvar fessusWi yecfan ma ad d-ya$ kraYiwen wass aman yeddrenAd n-awin abrid n rrif
Di tafrara ad d-temmagremTimura anda i nensa zik
Xas rut, rnutMa tewwim-d deg wurrifen
Xas rut, rnutTamurt tuli d asawen
68 69
❶Aru-d avris ideg ara d-tgelmevris ideg ara d-tgelmev vris ideg ara d-tgelmevris ideg ara d-tgelme takalitust. Semres awalen-agi: v takalitust. Semres awalen-agi: v
D aseklu - imeqqi-d - iéuran-is keccmen aîas deg wakal - anda llan waman - tettqerriε $ef yisuyax - tettidir aîas n yiseggasen – as$ar-is sexdamen-t deg waîas n t$awsiwin.
❷S yisestanen-agi, εrev ad d-taruv ad d-taruv v yiwen n uv yiwen n uv vyiwen n uvyiwen n u ris ideg ara d-tmeslayevris ideg ara d-tmeslayev v $ef useklu i $ef useklu i $ têtêt emmleêemmleê v.v.v
Acu n waddag i têemmlev ?
Anda i d-imeqqi ?
Acêal yettidir ?
Acu n ugummu i d-yettaooa ?
Melmi i –t-id-yettaooa?
Yettmaçça ugummu-agi ne$ ala ?
❸Muqel tugna tgelmevMuqel tugna tgelmevMuqel tugna tgelme -d addag-agi tettwaliv-d addag-agi tettwaliv v sdat-k.v sdat-k.v
Mmeslay-d $ef :
-tefga-s
-ti$mi-is (ini-s)
-te$zi-s
-iferrawen-is
-agummu ines ( ma yesεa)
D nekk ara yarun
70 71
yAvris :
yTigzi n uvris
Iba$uren n useklu
Tiéegwa, imuda$ d yisekla amzun d turin n ugama. D nutni i t-yettcebbiêen. D nutni i yessizdigen azwu : ssuffu$en-d uksijin, tessen azwu yeslu$ wuksid n kaôbun.
Kra n yisekla, ittekkes-d umdan seg-sen as$ar. Kra, yessexdam-it d aser$u, kra, yessexdam-it di lebni ( tigejda, isulas, timuwa n ssqef, tiwwura, îîwiqan…), kra niven, ixeddem yis-s aîas n t$awsiwin n uxxam: ikersiwen, îîwabel, tibeqsay, ti$enjawin, imîerêen…
Kra n yisekla niven, ttarwen-d igumma, yett$ellit-iten umdan.Yal agummu yesεa tallit deg yettewway. Ma nerra cwiî kan akka tidmi nne$ $er temsalt, ad naf maççi yiwen n uba$ur ay yellan deg yisekla. Kra n ddwawi, seg yisekla i ten-id-ssuffu$en yimussnawen. Asmi i d-yennulfa lka$ev di tmurt n Ccinwa, s yiclemù n useklu i t-id-xedmen. Di tegrest, mi ara yegget ugeffur, limer maççi d isekla aîas n wakal ara awin waman. Di tefsut, ouoougen, berrun-d i tfendiwin tiéidanin. Deg unebdu, d isekla u$ur ddarayen yimdanen d yi$ersiwen $ef waqqaren n yiîij. Di taggara, tewwi-d ad d-nemmeslay $ef wazal n yisekla d yidgan
n tizzegzewt deg yi$erman : di temdinin, yettlu$u mliê uzwu, ma ulac isekla d acu ara s-yesneqsen alu$u ? Ma yella ulac idgan n tizzegzewt, anida ara izmiren ad sgunfun ne$ ad kksen lxiq medden ? D acu n ccbaêa i tezmer ad tt-id-tmagger tiî, ma tu$al twennavt ala ssiman d llajuô ? Ihi, tifrat d uééu n yisekla d useêbiber fell-asen.
❶ Acu n uba$ur i sεan yisekla ?❷ Acu n t$awsiwin i d-ttawin medden seg yimuda$ ?❸ Ayen tteééun addagen di temdinin ?❹ Acu i d-yettawi umdan seg yisekla ?❺ Ayen xeddmen idgan n tizzegzewt di temdinin ?❻ Anta ta$awsa akk yelhan i d-yettakk useklu ?
70 71
❶Yal awal deg wigad-agi i d-iteddun wali anwa awal ukkud yezdi aéar: d aser$u ne$ d as$ar
• er$, qqar, ta$ert, $ri, $er, timer$iwt,
Aser$u As$ar
❷ Anwa isem n useklu iseg d-yeffe$nwa isem n useklu iseg d-yeffe$nwa isem n useklu iseg d-yeffe yisem tabaqit.$ yisem tabaqit.$
❸ SuffeSuffeS $uffe$uffe -d seg u$-d seg u$ v-d seg uv-d seg u ris ismawen n tillay n useggasvris ismawen n tillay n useggasv
❹ Af-d deg uAf-d deg uA vf-d deg uvf-d deg u ris isem-is umkan deg llan yisekla di temdint.vris isem-is umkan deg llan yisekla di temdint.v
❺ Af-d deg uAf-d deg uA vf-d deg uvf-d deg u ris aknaw n wawal « ivris aknaw n wawal « iv $erman ».$erman ».$
❻Acu i d anamek n wawal « ad sgunfun » deg uvcu i d anamek n wawal « ad sgunfun » deg uvcu i d anamek n wawal « ad sgunfun » deg u ris ?vris ?v
yAmawal
72 73
Ad cfuγw
Abeddel di lmenîeq : ss ➝ [tt]
• £er imedyaten-a
❶ Adfel ifessi s leεqel.
❷Yal tameddit iêesseb idrimen-is.
❸I$esseb di tikli.
• Suffe$-d imyagen yellan deg yimedyaten.
• Qren gar wamek i ten-nura d wamek i ten-id-nneîîeq.
• Af-d tal$a taêerfit n yal amyag.
• Sefti-ten $er yizri d wurmir aêerfi d wudem wis tlata n wasuf (netta).
• Ansi i d-yekka ihi yimesli [tt] ?
Mi ara yili uéar n umyag d « s » mi yessed usekkil-a lad$a deg wurmir ussid, neqqar-d [ tt ] Md : (fsi) nettaru : ifessi, nneîîeq-it-id : [ifetti]
❶Se$ti igulen yellan di tefyar-a.$ti igulen yellan di tefyar-a.$
- Nfetter ini$man deg yiferrugen akken ad qqaren.
- Kra n win i$ettben yettegririb.
- Kra n win iêettben weêd-s i$ellev.
❷Tazabut : (Aselmad ad d-i$Tazabut : (Aselmad ad d-i$Tazabut : (Aselmad ad d-i er am wakken i d-nne$er am wakken i d-nne$ îîeq )îîeq )îî
- Txessi teftilt deg yiv.
- Fessren medden iceîîiven akken ad kkiwen.
- Aksum ma yeqqim i yiîij, ifessed.
- Ur $esseb ara deg wawal.
❸ Sefti amyag (fser) $er wurmir ussid, udem amezwaru (nekk ) $er wurmir ussid, udem amezwaru (nekk ) $
❹ Sefti amyag (êSefti amyag (êSefti amyag ( seb) êseb) ê $er wurmir ussid, udem wis krad (netta)$er wurmir ussid, udem wis krad (netta)$
yTirawalt
yIluγma
72 73
Ad cfuγw
Amqim awsil n umyag
• £er imedyaten-a❶ Yu$-d a$rum, yeçça-t$rum, yeçça-t$r❷ yerzef $er uletma-s, yewwi-as tarzeft.
éer : “t” yellan d umyag “yeçça-t”, “as” yellan d umyag “yewwi-as”, neqqar-asen: imqimen udmawanen iwsilen n umyag.
•• Deg umyag “yeçça-t” limer maççi d « t » anwa awal i wumi ara d-n Deg umyag “yeçça-t” limer maççi d « t » anwa awal i wumi ara d-nεεiwed ?iwed ?• Deg umyag “yewwi-as”. Anwa awal i nessenfel s “as”• Limer ad as-nernu tazel$a n tibawt i yimyagen-a (yeçça-t” akked “yewwi-as”, anda ara ilin
yimqimen iwsilen?• •D acu yettilin gar umyag d umqim awsil?
Amqim awsil n umyag iteqqen $er umyag s tezdit. Amqim awsil yezmer ad yili sdat umyag. Md : yenna-as. Yezmer da$en ad yili deffir umyag. Md : ad as-yini.
❶Err ajerriv ddaw umqim awsil n umyag v ddaw umqim awsil n umyag v
❷ Kemmel tafelwit-aAmqim ilelli Amqim awsil Amqim awsilnekk Têemmel-iyi Têebber-iyi
Keçç
Kemm
Netta
Nettat
Nekkni
Nekkenti
Kunwi
Kunemti
Nutni
Nutenti
❸Err amqim awsil iwulmen deg wadeg n yisem yettuderren :• Anelmad yura tamsirt.• Aselmad iêemmel inelmaden.• Ur tekkat ara tselmadt tinelmadinUr tekkat ara tselmadt tinelmadinUr tekkat ara tselmadt
yTajerrumt
• Fki$-am ul-iw awi-t akken ad sebre$ fell-am.• £ef yisem-im aεziz yuzzel leqlam,
terêiv-iyi a tin ized$en ul-iw
• Tesvelmev-iyi ur vlime$, xas velme$ mebla leb$i-w.• Adam-id-qqle$ d aεeîîar, s yisem-im ad am-in
siwle$.
• Yerra awal i gma-s.gma-s.• Tta$ awal i baba-k.
yIluγma
74 75
Ad cfuγw
Urmir ibaway
• £er imedyaten-a • Azekka, ad yinig $er l$erba • Yal aseggas, yettas-d $er tmurt
❶Af-d imyagen
❷ Tigawt nsen tevra ne$ ad tevru ne$ tverru?
❸ Err $er tibawt imyagen n tefyar-ina. Beddlen yimyagen-ina di sin?
Di tal$a tilawayt, yella wurmir aêerfi, yella wurmir ussid, ma di tal$a tibawayt yella kan wurmir ussid ibaway.
Yettale$ wurmir ibaway s tmerna n tzelyiwin n tibawt i wurmir ussid. Md: ur d-yettas ur d-yettas ur ara $er tmurt.
❶Aru imyagen yellan gar tacciwin akken iwata :
- Ur (awev) ara medden, uqcic-agi.
- Ur (ddu) ara di tkerrust n Qasi.
- Aqcic-agi, ur (qadder) ara im$aren .
- Mqidec bu-lehmum yal ass ur (gen), ur (nuddem)
❷ Err imyagen yellan di tefyar-a $er wurmir ibaway :$er wurmir ibaway :$
- Yekkat ayyul, yeddaray tabarda
- Yesla, yeéra.
- Yelmed tamsirt.
- Beddlen idis.
- Ad ruêe$ azekka.ruêe$ azekka.r
❸Sefti amyag « ili » $er wurmir ibaway, udem wis krad (netta).$er wurmir ibaway, udem wis krad (netta).$
❹ Sefti amyag « aru » $er wurmir ilaway, udem wis krad (netta)$er wurmir ilaway, udem wis krad (netta)$ .
yTaseit
yIluγma
74 75
Amek ara nseêbiber $ef yisekla
Anda ulac isekla ur tettili tudert acku d nutni i d turin n ugama. Anda ulac isekla ur tettili tudert acku d nutni i d turin n ugama. Akken ad nêareb fell-asen, tewwi-d:- Ad neééu isekla di yal tardast n wakal ur nebni ara.- Ad neééu isekla di yal tardast n wakal ur nebni ara.- Ad nêader iclem yedlen tafga imi d netta i yettqerrita i yettqerriεen
aîîanen $ef yisekla. - Ur nessentuy ara imesmaren di tafgiwin n yisekla.- Ur nessentuy ara imesmaren di tafgiwin n yisekla.- Ur nettciddi ara aseklu s yileéwi ma ulac ad t-yexneq - Ur nettciddi ara aseklu s yileéwi ma ulac ad t-yexneq
ur yettim$ur ara.- Ur ngezzem ara iéuran acku d nutni i d imi n - Ur ngezzem ara iéuran acku d nutni i d imi n
yisekla.- Ur nesmaray ara $ef yisekla ifarisen ara ten- ara ten-
ivuren (am ubenzin….) - Ad nêader $ef yiferrawen acku yis-sen i
yesnuffus useklu.- Ur ncellex ara ifurkan ma ulac ad yeqqar
useklu.- Ur nettali ara $ef yifurkan ireqqaqen ma ulac
ad d-réen.- Ur nferres ara ma yella ur nessin ara ad
nefres.- Tewwi-d ad nerr azal i yisekla am wakken i
asen-t-rran yimezwura nne$. Awal yeooa-t-id Ccix Muêen-u-Lêusin :
εuhde$ Rebbi
Ar win ur nêemmel agvi
Ul-is, ar d abe$vi.
❶Acu$er teééun medden isekla ?
❷Ayen ur gezzmen ara medden iéuran i yisekla ?
❸Ayen ur d-tewwi ara ad nesmir ifarisen imekruren $ef yisekla ?
❹ Acu n uba$ur i yesεa useklu?
yTigzi n uvris
yAvris :
76 77
Ad cnu$ A mmi-s n Umazi$
Tawerqet $ef tzemmurt acêal d asefruTajaddit deg-sent ay tettiliËfev seg-sent xas ma mxalafent cfuDdukklent am wass-a am yivelliTaciîa n uzemmur $er $ur-k mi ara d-teknuËess-as akken ilha mi ara k-yini:“ A mmi-s n Umazi$
Iîij nne$ yuli-dAîas aya ur t-éri$Ass-a nnuba nne$ tezzi-d”
Lunis n At-Mangellat, tasfift «Iminig n Yiv»
Lbaz seg udrar yekker-d ihuzz afriwenYusa-d $er $ur-k ad k-id-yessaki
Ad ak-in-yessiwel s yisem ara k-id-yesnekrenAwal tettuv ad ak-t-id-yesmekti£as ma teîîsev, la tettarguv, medlent wallen
Ad tent-id-teldiv mi ara k-yini:“ A mmi-s n Umazi$
Iîij nne$ yuli-dAîas aya ur t-éri$Ass-a nnuba nne$ tezzi-d”
Lêu deg yiberdan, yak ass-a a$rem tesk ass-a a$rem tesk εiv-tKra tettwaliv la k-id-yettwali
Azezzu s ujeooig-is awra$ twalav-tDi ccbaêa n tmurt-ik yettikki
Mi ara tεeddiv fell-as ad ak-id-yeîîef tacvavtAd k-yeêbes, muqel-it ad ak-yini:
A mmi-s n Umazi$Iîij nne$ yuli-d
Aîas aya ur t-éri$Ass-a nnuba nne$ tezzi-d
Ma tfehmev ldi-d allen-ik, muqel s idisanMa tfehmev ldi-d allen-ik, muqel s idisan
Ad twaliv atma-k, ad k-id-walin
Ahaw semlilet ifassen-nni ferqen wussan
Ma mlalen kul ccedda ad tefsi
Abeêri n tegmat ad ken-id-iéur d aêlawan
Ad d-yeglu s ûûut ad awen-yini:Ad d-yeglu s ûûut ad awen-yini:
A tarwa n Umazi$
Iîij nne$ yuli-d
Aîas aya ur t-éri$
Ass-a nnuba nne$ tezzi-d
76 77
❶ Ini-d « ih » ne$ « ala »$ « ala »$
- A$anim d aseklu (....…..)
- akalitus d aseklu (……..)
- Aberwaq d aseklu (……..)
- Taslent d aseklu (……..)
- Isisnu d aseklu (……..)
❷Smed tifyar-a :
- Ini$man d agummu n…………….
- Isisnu d agummu n ……………....
- Tijujtin d agummu n …………….
- Zzit d at d at d faris n ………………........faris n ………………........f
❸Rnu-d s$ur-k isufar ni$ur-k isufar ni$ vur-k isufar nivur-k isufar ni en, tiniven, tiniv ven, tiniven, tini -d v-d v ansi i d-tekken.
❹Err yal ugummu $er useklu i t-id-$er useklu i t-id-$ yer useklu i t-id-yer useklu i t-id- ettarwen : Abelluv, – Zzv, – Zzv it, – Tayni, – Ulmu, – Tibexsisin, – Tizwal– Tizwal– , arevlim ?
- Tazdayt tettarew-d…………….…
- Ifit yettarew-d……………..…......
- Takerruc- Takerruc- Takerr t tettarew-d……………...
- Taslent tettaooa-d……………..….
- inijjel yettakk-d ……………..…….
- Tazemmurt tettarew-d……………
❺ Yenna umedyaz :
« Ass-a, ééi$ im$i, azekka d aseklu ad yu$al »
Ini- d, s kra n tefyar, amek yettu$al yim$i d aseklu.
D nekk ara yarun
78 79
Ad ktazle$ iman-iw
❶ Ini-d ma tzemrev……..:
Ad te$rev avris yerna ad t-tfehmev ?
Ad d-tmeslayev $ef yisekla ?
Ad tgelmev iêricen n useklu ?
Ad d-tefkev iba$uren n useklu ?
❷ Muqel ma tzemrev…..:
Ad txedmev tafirt i kra n yisekla tessnev ?
Ad d-taruv $ef useklu d uba$ur yesεa ?
Ad d-taruv $ef temlilt d uba$ur yesεa useklu ?
❸ Ini-d ma tzemrev…..:
Ad takzev izri ibaway ?
Ad takzev urmir ibaway ?
Ad tesmersev tibawt di tefyirt ?
Ad d-taruv maççi “ss➝[tt] ?
Ad takzev amqim awsil n umyag ?
Ad taruv war tan$it isekkilen [ww], [gg], [k], [q] , [$] ,
+ -
78 79
Uîîun Tamazi$t Tafransist1. Aba$ur (kb, mw) Bienfait, avantage2. Abare$ (kb) Renard3. Agethil (seg gget : être nombreux + ahil : programme) Curriculum4. Addag (mw) Arbre5. Adday (mw) Base (de…)6. Afniq (kb) Coffre 7. Agadez ($ds) Marché (le) 8. Agama (mw) Nature9. Agbur (mw) Contenu
10. Agejdan Principal11. Imeglem (seg aglam ) Descriptif12. Aglam (mw) Description13. Agra ( MC£ ) Cartable14. Akez Reconnaître15. Aknaw (seg KNW= être identique, semblable, être synonyme) Synonyme16. Aktawal (seg takti :idée + awal) Champ lexical 17. Aktazal (seg ket, sket (tg): mesurer + azal : valeur) Evaluation 18. Alaret (ilurat) ( seg ulu : être gal + aret / chose, objet) (s) Exemplaire19. Ales Raconter, narrer, répéter20. Almad (seg lmed : app(seg lmed : app(seg lmed : a rendre) (s) Apprentissage21. Ama$lay (i… en) n tigawt,
TignatinCirconstances de lʼaction
22. Amakun (tg) (seg m + takunt : merveille ) merveilleux23. Amallal (seg tallalt : aide) (kb) Adjuvant24. Amaru (imura) (mw) Ecrivain25. Amastan ( MC£ ) Protecteur26. Amayas ( MC£ ) Guépard27. Amazun ( seg azen (kb) : (s) Destinataire28. Ameéraw (seg éer : (kb)) Visuel29. Ameskar (mw) Auteur30. Ameslaw (seg imesli :) Audio31. Amigi (imigan) (seg m + eg = faire) (s) Actant 32. Amnamar Opposant
yAmawal
80 81
33. Amninad (seg ani : observer + nadi : chercher) diagnostique34. Amsagan (seg m + eg = faire) (s) Actanciel35. Amsew (m + sew = boire) Buvard36. Amazan Destinateur37. Amuken ( MC£) Préparation, organisation38. Ananar ( MC£) Enclôs pour animaux39. Anaw (dialectes marocains) chl Type40 Anembav (seg mbev : se débrouiller, se procurer qqc)(seg mbev : se débrouiller, se procurer qqc)(seg mbev Actant (sujet dans le schéma actanciel)
41. Anersam (mw) Coiffeur42. Anevfar (mw) Discipline43. Angal (mw) Code44. Anhil ( MC£ ) Autruche45. Aninad (seg ani : observer + nadi : chercher, ausculter) (s) Diagnostic46. A$awas (mw) Canevas, plan47. A$lad (mz) Rue 48. A$nib ( MC£ ) Crayon 49. Armus (seg rmes : recevoir) (s) Acquis (nom)50. Asalel (kb) Support 51. Asami (seg sami : sʼapprocher) (s) Approche52. Asatal (deg udlis n unelmad n Maruk), (B.B.) Contexte53. Asaway (seg awi : mener, prendre, conduire) Canal54. Aseklu (mw) Arbre55. Aselkim (lexique informtique de S. SAAD) Ordinateur56. Asewsen (seg WSN : CHAKER, manuel de linguistique berbère II,
pp : 175 et 222) (s)Publicité
57. Asezzay (s + zzi = tourner) Compas58. Asinaw Secondaire59. Askar (seg sker : faire) Déclenchement60. Assar (MC£) Besoin, manque61. Astan (mw) Défense, protection62. Awadem Personnage63. Awina$ (kb) é. Dallet Gris clair64. Awras Fauve (couleur)65. Axatar (mw) Important66. Ayis Cheval67. Azadu$ (mw) Batiment68. Azeglal (mw) Boulevard
80 81
69. Azwu (mw) Air70. Ifecka (mw) Moyens71. Ifis (kb) Hyène72. Ifit (ifitwan) (kb) (si Genzat, SÏIF) Figuier 73. Ilu (MC£) Eléphant74. Inaw (mw) Discours 75. Ini (mw) , ti$mi Couleur76. I$niben at-ti$ma Crayons de couleurs77. I$rem Ville78. Irem (seg arem : essayer, tester) (s) Test, composition79. Iswi (mw) But / finalité80. Iwnes ussid (seg tiwinest, tawinest : qqc de circulaire) Disque compact81. Ktazel (seg ket, sket (tg): mesurer + azal : valeur) Evaluer 82. Nined (seg ani : observer + nadi : chercher, ausculter) Diagnostiquer83. Senfel (kb, clh) Changer 84. Sgel (mw) Emettre85. Sker (clh) Déclencher86. Slev (mw) Analyser87. Tadlist n takat Livret de famille88. Tafenda (mw) Parfum89. Tafesna (mw) Degré90. Tafga (MC£) Tronc dʼarbre91. Tagnit n taggara Situation finale92. Tagnit n tazwara Situation initiale93. Takala/Tarrayt Démarche94. Takalast (B.B) Album95. Takatut ( MC£) Mémoire96. Takenwa (seg aknaw : être identique, ressembler, (kb) ) Synonymie 97. Tamasit (mw) Responsabilité98. Tamendit (mw) Joie99. Tamert (timar) (mw) Heure100. Tanedlist ( n (lieu) + adlis : livre) Librairie101. Tanesramt n yi$niben Taille-crayon102. Tanfust (tg, mz, clh)
Tamacahut (kb)Conte
103. Tanzagt (mw) Durée104. Ta$ult (mw) Domaine
82
105. Tarektit ( seg arekti : (kb) Pâte à modeler106. Tasdart (kb) (seg adar : rang) Règle107. Tasdat (N.ZERRAD) Minute 108. Tasint (seg sin : deux (kb) (tasnin) Seconde 109. Tasmilt(mw) Classe110. Tasnedwelt (seg sn : science + dwel : éduquer (MC£) Pédagogie 111. Tasugna (seg sugen : imaginer (mw) Imagination 112. Tasukt (mw) Avenue113. Tawennavt (mw) Environnement114. Taywalt (mw) Communication115. Tazmert (tizemmar) Capacité116. Tigawt (mw) Action117. Tikerrist (seg kres : nouer) Intrigue118. Timsizzelt (msizzel : concourir (azzel : courir) (kb) Compétition119. Tinciwt (kb) Plume120. Ti$mi Teinte, couleur121. Tirawt (mw) Ecrit (nom)122. Tugna (mw) Image123. Tunéart (mw) Enigme124. Ullis (seg ales : raconter, recommencer…) Récit125. Untim (MC£) Solide, fort126 Unu$en ittembiwilen Dessins animés
Isegzal:• Clh : tacelêit
• Kb : taqbaylit
• Mz : taméabit
• Mw : amawal n tmazi$t tatrart
• Mc$ : tamace$t
• £ds : ta$damsit
• S : asumer