Download - Segurako Lurralde Antolamendua
2010-2011 Ikasturtea
UPV / EHU
Farmazia Fakultatea
Segura udalerriko
Lurralde Antolamendua
Joseba Olano
Asier Diaz
Urko Garate
Erlantz Osa
Jon Mendizabal
Aurkibidea
Sarrera..............................................................................................................................................2
Kokapena..........................................................................................................................................3
I.Medio fisikoaren diagnostikoa...................................................................................................4
Geomorfologia.........................................................................................................................5
Klima.......................................................................................................................................14
Faktore hidrologikoak............................................................................................................20
Lurzorua..................................................................................................................................25
Landaredia..............................................................................................................................29
Fauna.......................................................................................................................................34
Diagnostiko osatua.................................................................................................................38
II.Gaur egungo lur antolamenduaren eredua.............................................................................41
Lurren erabilpena...................................................................................................................42
Amia taula..............................................................................................................................45
Agertokiak..............................................................................................................................47
III.Udalerriaren kategorizazioa....................................................................................................50
Helburuak...............................................................................................................................51
Lurzoru urbaniza ezineko antolamendu kategoriak............................................................53
Baldintzatzaile gainjarriak....................................................................................................58
IV.Ingurune fisikoaren antolamendu matrizea..........................................................................60
V. Eranskina………………………………………………………………………………………………………………. 62
VI.Bibliografia...............................................................................................................................70
Sarrera
Jarraian plazaratzen den azterketa Gipuzkoako Segura udalerrian burutu da.
Zehazki, Segura udalerriko medio fisikoaren diagnostiko sakon eta zehatza burutu
da; baliabide kartografiko eta bibliografikoetan oinarrituz, udalerriak egun dituen
mehatxuak/arriskuak eta aukerak/indarrak identifikatuz. Modu honetan egokia uste den
lurraldearen antolamendua proposatuz.
Teorikoki, lurralde antolamenduak gizakiak medio fisiko batean garatzen dituen
jardueren lur-erabilera egokia izatea du helburu. Aitzitik, praktikan behatzen diren lurralde
antolamenduak ez dira egokiak, medio fisikoan kalte modura islatzen direnak. Oro har,
antolamendu desegoki hauek industrializazio garaian hedatu zen eredu ekonomikoarekin bat
datoz. Beraz, ezinbestekoa da medio fisikoaren diagnostiko zehatza burutzea honekiko
ezagumendua handituz, lurralde antolamendu egokia proposatzeko.
Azterketa honen helburuak, beraz, Segura udalerriko medio fisikoaren diagnostiko
zehatza burutzea da, ondoren egokia uste den lurralde antolamendua proposatzeko.
~ 3 ~
Irudia.I: Seguran Kokapen Geografikoa
Kokapena
Segura, 1256. urtean sortu zen Gaztelako Alfonso X “El Sabio” erregearen aginte
garaian, defentsa estrategia bati jarraiki, hortik dator, harresidun herria izatea.
Gaur egun, Segura, Goierriko eskualdea osatzen duten 18 herrietako bat da. Goierri
eskualdea, Oria ibaiaren goiko aldeko ibaibidearen inguruan kokatua dago, Gipuzkoako
hego-ekialdean eta Euskal Herriari dagokionez erdialdean, Nafarroa eta Arabarekin muga
eginez.
Segura udalerriarekin muga egiten duten herriak hauek dira: iparraldera Mutiloa,
hegoaldera Zegama, ekialdera Idiazabal eta mendebaldera Zerain. Inguruko mendien artean
Aizkorri (1528m) eta Txindoki (1346m) dira aipagarrienak. Segura bertan berriz, Santa
Barbara (724m) eta Maudinamendi (786m) beste batzuen artean. Oria ibaiak zeharkatzen du
herria (Iruida.I).
Dimentsioei dagokionez, 9,5km2-ko azalera dauka eta itsas mailatik 240 metrotara
kokatzen da.
I.
MEDIO FISIKOAREN
DIAGNOSTIKOA
Medio fisikoaren azterketa sakon eta zehatza egin da, zonalde honetako egungo
egoera aztertzeko. Horrek bertako mehatxu eta arriskuez jabetzea baliatu du, bai eta aukerak
eta indarrak ere. Gainera, prozedura kartografikoak erabili dira diagnosi osatu eta erreal bat
lortzeko.
Segurako lurralde antolamendua
~ 5 ~
GEOMORFOLOGIA
Euskal Herriak hartzen duen eremuari betidanik esan diote “euskal sakonunea”,
lurraldearen bataz besteko garaiera apala delako eta bi mendikate (Pirinioak eta Toloño
mendiak) garaien artean dagoelako; dena dela, izen hori okerra da, egokiagoa baita “euskal
atalasea” esapidea erabiltzea, esapide horrek garaiera handiko guneen artean dagoen lurralde
garaia adierazten baitu.
Euskal Herriko erliebearen (Autonomia Erkidegoarena batez ere) eta mugatzen
dituen bi mendikateen arteko harremana zehazterakoan zenbait arazo agertzen dira.
Betidanik, Bizkaia, Araba eta Gipuzkoa (honen zatirik ekialdekoena izan ezik) Toloñoko
mendilerroaren barruan bildu izan dira, eta Euskal Herriaren gaineko zatia Pirinioetako
multzoaren barruan. Baina, 1951n Donostiako biltzarrean arazo horren inguruan hitz egin
zenean, biltzarreko kideen artean eztabaida bizia sortu zen. Ciry geologoa liskarra
konpontzen saiatu zen eta horretarako bi eremu bereizi zituen: “Pirinio istmikoak” eta
“Pirinio Atlantikoak”. Ciryk, dena dela, bi eremu horien hedadura antzina beharbada
handiagoa izan zela azpimarratu zuen.
Geologo frantziar zenbaitek (Rat, Lamare, Floquet, Heddebaut, etab.) herrialde osoa
(Nafarroako eta Arabako Errioxaren erdialde-hegoaldeko zatia izan ezik) Pirinioen barruan
zegoela zioten bere lanetan. Lamaren arabera Pirinioak Oria ibarrean amaitzen ziren,
Bortzirietan alegia; hala ere, onartzen zuen bazirela mendebalderantz hainbat fazie1
(Kretazikoko eta Eozenoko flysch-a) eta mendilerro Pirinioetakoen antzekoak.
Ratek Bizkaiko eta Gipuzkoako lurralde historikoen tolestura motak eta egiturak
Pirinioetakoen antzekoak zirela frogatu zuen bere doktore tesian. Egile honen arabera,
Pirinioak ez ziren Oria ibarrean amaitzen, Bilbo inguru artera luzatzen baizik, eta horixe da,
hain zuzen ere, gaur egun geologo gehientsuenek onartzen duten ideia; eta ez horraino
bakarrik, baizik eta Kantauriar mendikatearen bidez, Galiziaraino heltzen dela.
Segurako kokapen geomorfologikoa hobeto ulertzeko, beharrezkoa da Bizkaiko
Antiklinorioaren geomorfologia ezagutzea, hain zuzen ere, herriaren lurraldeak, antiklinorio
horren ardatzetik gertu kokatzen baita.
Egitura geologiko hau, Behe Kretazeoan sortu zen, orain dela 130-95 M.u. (milioi
urte) inguru eta herrialde hauek zeharkatzen ditu: Bizkaia, Gipuzkoa eta Arabako
iparraldean (NW-SE, W-E eta SW-NW norabidean). Bestalde, egitura antiklinal hau,
Bizkaiko Sinklinorioaren eta Arabako Plataformaren artean kokatzen da.
Antiklinorioarenerdigunean, eremu hauek azpimarra daitezke: Bilaroko Faila, Gorbeiako
zamalkatzea, Dimako Antiklinala, Indusiko Sinklinala eta Otxandioko toles gunea.
Ekialderantz, Aramaioko antiforma, Aizkorriko tolesa gunea eta ezkata2, San Prudentzioko
Antiklinala eta Aralar Mendilerroko Antiklinorioa.
Aizkorriko eta Aralarko Mendilerroak uharrizko kareharri urgoniarreko masa gaitz
batez osaturik (Aralarren, mendilerroaren gune nagusia Jurasikoko kareharriz dago eratuta).
Aizkorriko Mendilerroak Altzanikoaren bidez egiten du mendebaldera eta hegoaladean,
Elgeako Mendizerrarekin elkartzen da. Etxegarateko gailurra gainditu ondoren, erliebeak
bira zorrotza egiten du eta WSW-ENE (mendebalde hego mendebalde-ekialde ipar ekialde)
norabidea hartzen du eta Aralarko Mendizerrarekin elkartzen da.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 6 ~
Irudia.II: Euskal-Kantauriar Arroko mapa geologikoa
Aralarko Mendilerroa, antiklinorio konplexua da: Ataungo Domoa, Txindokiko
Antiklinala, Aralarko ezkata, erdialdeko Sinklinala, Oderizko hegoaldean dagoen antiklinala
eta azkenik, ekialdeko itxidura periklinala. Morfologiaren aldetik, W-E norabidea duen
erliebe gogorra eratzen du, estu samarra eta malkartsua, amildegiz betetako eskualdeekin.
Bilakaera Geologikoa
Arro hau mendebaldean Mazizo Asturiar Paleozoikoa estaltzen duen era ekialdean
Euskal Mazizo Paleozoikoa inguratzen duen konplexu sedimentario tolestua da. Arro honen
mugak ondoko hauek dira: iparraldean Cap Bretoneko kainoia, hegoaldean Ebro eta Duero
ibaiaren sakonuneak, mendebaldean Mazizo Asturiarra eta azkenik ekialdean Iruñeko Faila
(Iruida.II). Hainbat egileren arabera, Euskal Kantauriar Arroan hiru eskualde estratigrafiko
defini daitezke, hala nola, Bloke Arabarra, Santanderreko Blokea eta Euskal Arkua. Euskal
Arkuaren alboan Iparpiriniar Eskualdea agertzen da.
Tektonika aldetik Bloke Arabarra da eskualde sinpleena. Bloke hau taula-arro bat da
eta bere gunean serie kontinental tertziarioak agertzen dira. Blokearen ezaugarri
kartografiko nagusiena bertan agertzen diren hamabost diapiroak dira.
Bestalde Santanderreko Blokea Euskal Herritik kanpo geratzen denez, guri ez zaigu
inporta nahiz eta bloke hau Arabarra ez bezala, tektonika aldetik konplexu zamarra den.
Aitzitik Euskal Kantauriar arroaren barnean konplexutasun handiena duen
eskualdea Euskal Arkua da. bertan tolesturak eta failak ugariak dira eta hauen eboluzioak
zamalkamenduen pilaketa ekarri du. Euskal Arkuaren barruan lau eskualde bereizten dira
ikuspuntu kartografikotik: iparraldetik hego-mendebaldera, Zumaiako Monoklinala, Ipar
Bizkaiko Antiklinorioa, Bizkaiko Sinklinorioa eta Bilboko Antiklinorioa.
Segurako lurralde antolamendua
~ 7 ~
Euskal Kantauriar Arroa eskualde Piriniarrari dagokio. Hala ere, arro honen historia
eta kantauriar itsasoarena estuki loturik daude. Arroaren garapenak 200 milioi urte iraun
zituen, Triasiko Goiztiarretik, Eozenoaren bukaera arte. Dena den, gune hau elkarren
segidan sortu ziren bi arroz osaturik dago izatez, baina hala paleogeografia nola kontrol
tektonikoa desberdina izan zen kasu bakoitzean.
Arroa Triasikoan hasi zen garatzen, Mendebaldeko Europaren lurrazal
kontinentalaren zatiketa post-hertziniarrean, hain zuzen Erdialdeko Ozeano Atlantikoa
zabaltzen hasi aurretik, eta Jurasikoa amaitu arte iraun zuen. Arro hau intrakratonikoa zen
eta garai bereko Europako beste arroak bezala garatu zen. Arroa bi urratsetan bete zen:
batetik, Ozeano Liguariar-Alpetarra zabaltzen ari zen bitartean gertatuko krisialdia eta
bestetik, Jurasikoaren bukaeran Gibraltarreko lerroaren iparraldera kokatuta dagoen Ozeano
Atlantikoaren zabalkuntzari lotutako Bizkaiko Golkoaren riftina. Beranduago, antolaketa
estrukturala aldatu egin zen eta Kretazeo Goiztiarretik Eozeno berantiarrera arteko aldian
egungo Euskal Kantauriar Arroa eratu zen. Europa mailan garai honetan beste arro batzuk
ere eratu ziren, hala nola, Paris Arroa eta esaterako. Euskal Kantauriar Arroak bi ezaugarri
bereizgarri ditu. Alde batetik, ertz kontinentala pasiboa eta dibergentea eta frakturazio
handia izatea da, Bilbotik ekialdera ikus daiteken bezala. Bigarren ezaugarria distentsio
kontinentalari (Konplexu Urgoniarraren plataforma eta arroak) dagokio eta ertzaren
subsidentzia arin nahiz aldakorra (flysh, turbidita-ildoak) geratu zen faila listriko eta bloke
errotazionalekin batera. Honi zona transformagarriaren izaera erantsi behar zaio, oraindik
bere izaera estrukturala eta geometria argi ez badaude ere.
Iberiaren Europarekiko desplazamendu erlatibo senestrala izan zen, azkenerako,
Eozenoaren bukaeran, plaka hauen konbergentziak arroa itxi zuelarik. Sistema
sedimentarioaren formazio distalak (flysch, marga eta kareharri hemipelagikoak) bortizki
tolestu ziren eta aldi berean zamalkamenduak gertatu ziren, Euskal-Kantauriar Arroa sortuz.
Honen, ondorioz, plaken ertzek ezin izan zuten arroaren barnealdean zehaztasunez kokatu.
Antolaketa sedimentarioak tarteko blokeen eta oinarrizko arro edo
ildoen eraketa adierazten du. Honen ondorioz seguraski, eta urratze-failak direla
medio, egitura sedimentarioak ez datoz bat Kretazeoko basamenduaren eredu
estrukturalarekin.
Halaber, Segura udalerria hurrengo materialetan banatzen da, (Iruida.III)
ikusi daiteken bezala.
Alubialak (24)
Soilik Kuaternario garaiko materialak agertzen dira; Oria, Estanda eta Agaunza
ibaiek metatutako materialak.
Megabretxaren Kareharrizko olistolitoak (18)
Material hauek aurretiaz azaldutako megrabetxa horretan azaleratzen dira. Bere
ezaugarri nagusiena tamaina handia da; megrabetxan horretan tamaina handieneko blokeak
osatzen dituzte. Kareharri hauekin batera, izaera masiboko margak ere agertzen dira.
Kareharri nagusienak, kalkarenita bioklastikoak dira (grainstone) eta garrantzi txikiao
batean koralezko “floatsone”-ak.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 8 ~
Bretxa slumpitizatuak (17)
Herriaren hego-mendebaldera (SW) lodiera handiko megrabetxa bat agertzen da,
“Sagu-Soro” megabretxa eta neurtutako potentzia handiena nahiz eta gaina ez azaleratu, 400
metro ingurukoa da. Honen ezagugarri nagusiena, slumpizitizatua dagoela da eta horrekin
batera, matrize lutitiko-haretsuan hareharrizko bloke handiak agertzen direla da (gehienak
metro bat baino gutxiagokoak).
Limolita masiboak, Hareharri txandaketa…(14)
Gehien agertzen diren materialak dira. Hauek mendebaldetik ekialderantz aldaketa
nabarmena jasaten dute, Troyako faila sistematik ekialderantz, tamaina fineko frakzioa
nagusituz eta izaera karetsuago bat hartuz. Hau horrela izanda, faila sistematik ekialderantz
eta Segura-Idiazabal-Olaberria-Beasain zonetan, litologia nagusiak limolita karetsuak eta
kolore ilun beltzeko noizbehinka urdintsuak diren marga (marga) limotsuak dira. Serie
honen barnean tartekatuta, ekaitzaldietako ezaugarriak dituzten eta zementu karetsua duten
hareharrizko geruza finak agertzen dira.
Estratifikatutako hareharri siliziklastikoak (12)
Jarraitasun horizontaleko pakete handiena da eta ia bere osotasunetan Balmaseda
Formazioaren barne sartzen dira. Hareharri hauek, ongi estratifikatutako multzotan
agertzen dira pikor ertaineko hareharri siliziklastikoak bitartez, non xafladura gurutzatu
ildokara erakusten duten. Materialek, sekuentzia positiboa zein negatiboa erakusten dute,
azkena nagusienena izanik bertan, olatu rippeak ikusi daitezkeelarik batez ere Legazpiko
Sinklinalean.
Hareharriak (19)
Pikor fin eta ertaineko materialak dira, oso mikatsuak eta materia organikoz osatuak.
Nahiz eta batzuetan era masiboan agertu nagusiki ondo estratifikatuak agertzen dira olatu
rippleak aunitz bioturbatuak izan zirenak.
Kalkarenitak (13)
Hauek ere udalerriaren hegoaldean kokatzen dira eta azalera kartografiko murritza
dute. Kalkarenita hareatsuak dira gehienak nahiz eta orto/parabretxak ere ohikoak diren.
Halaber, bretxa hauetan agertzen diren klastoak, jatorri bioklastikoa dute, arrezifala hain
zuzen ere, non matrizea, izaera margotsua duen.
Hareharri eta limolitak (9)
Arroka mota bi hauek, aurretiaz deskribatutako marga eta turbidita karetsuekin
tartekatzen dira eta gainera hareharri eta limolita hauek tartekatze metrikoa osatzen dute ere
bai.
Marga eta turbidita karetsuak (6)
Material hauek batez ere udalerriaren hegoaldean azaleratzen dira non ezaugarri
paleogeografiko bereziak dituen bertako litologia baldintzatzen dutenak. Zona honetan
Segurako lurralde antolamendua
~ 9 ~
materialak terrigenoz kutsatuta daude (material siliziklastikoz) eta ondorioz karetsuak eta
margatsuak diren materialak hareazko partikulez “zikinduta” bezala agertzen dira. Izan ere,
kutsadura hau arroka multzoaren oinerantz mugitu ahala areagotzen da.
Marga-kareharri eta margak (4)
Garrantzi gutxiko material hauek, aurreko talde biak bezala, Seguraren hegoaldean
azaleratzen dira, aurreko talde biekin kontaktuan eta Idiazabal udalerriarekin kontaktuan.
Talde honek, ezkutatutako eskistositate bat erakusten du. Bateratuta osatzen duten potentzia
zehaztea zaila da, azaleratzen den lekuetan, tektonika lokala oso garatua dagoelako.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 10 ~
Irudia.III: Segurako banaketa litologikoa
Segurako lurralde antolamendua
~ 11 ~
Jarraian, Segura udalerrian arrisku potentziala ezartzeko ezin bestekoak diren bi
faktoreak azalduko dira: litologi bakoitzak duen egonkortasun maila eta eremu geografikoak
dituen maldak; Hortik lortutako datuekin, arrisku potentzialen mapa eraiki da.
Hurrengo lerroetan Seguran dauden materialak, zein faktore litologikotan sailkatzen
diren azalduko da eta horrekin batera, zein egonkortasun-maila duten zehaztuko da,
dagokion mapa eraikiz (I.Eranskina).
Egonkortasun maila baxuena erakusten duten materialak (E), egonkortasun oso
gutxikoa hain zuzen ere, gazteenak dira, hau da, alubialak (24) eta faktore litologikoen
sailkapenean 17 taldean sartzen dira. Hauek udalerriaren iparraldean azaleratzen dira.
Hurrengo egonkortasun maila, hau da, egonkortasun gutxikoa (D), Segura
udalerrian hedadura kartografiko eta geografiko handiena estaltzen duen egonkortasun
kategoria da, hain zuzen ere, bost material mota desberdinek betetzen baitute ezaugarri hau.
Hurrengo material guzti hauek betetzen dute, aipatutako ezaugarri hori: estratifikatutako
hareharri siliziklastikoak (12), hareharriak (19) eta hareharri eta limolitak (9) 11. taldean
sartzen dira faktore litologikoen sailkapenean; aldiz, marga eta turbidita karetsuak (6) eta
marga-kareharri eta margak (4), nahiz eta egonkortasun maila berean aurkitu, faktore
litologikoen sailkapenean 7. taldean sailkatzen dira.
Segura udalerrian, neurrizko egonkortasun maila erakusten duten materialak (C)
ere azaleratzen dira eta hauek, bretxan slumpitizatuak (17) eta limolita masiboak eta
hareharri txandaketak (14) osatzen dute, zeintzuk 10 eta 12. taldeetan sailkatzen diren faktore
litologikoen zerrendan. Lehendabizikoak, tarteka egonkortasun maila altuagoak dituzte
(hurrengo mailan agertuko den bezala), baina slumpitizatutako materialak direnez eta
bertan, litologia desberdinak agertzen direnez, gehien dauden materialen egonkortasuna
aukeratu da sailkapena egiteko.
Egonkortasun maila altuenei erreparatuz, Kalkarenitak (13), egonkortasun maila
handiko materialak osatzen dituzte (B) eta 9. taldean sailkatzen dira eta aldiz, egonkortasun
maila oso handia duten materialak (A) soilik, kareharri olistitolitikoak (18) dira,
megabretxaren parte direnak eta 5. taldea osatzen dute litologien sailkapenean. Azken hauek
beste atal batean sartzen dira, megrabetxak orokorrean duen egonkortasun baino altuagoa
dutelako.
Behin egonkortasun balore desberdinak azalduta, arrisku potentzialen mapa
eraikitzeko, lehen aipatutako bigarren datua, hau da, malda ezagutu behar da. Horretarako,
egonkortasun balioekin egin bezala, malda mapa bat eraiki da (II.Eranskina).
Oro har, malda baxueneko zonak Oria ibaiaren ertzetan eta Segurako hegoaldeko
sektorean kokatzen dira nagusiki. Bestalde, malda handieneko zonak eta ondorioz, soilik
malda kontuan hartuz, arrisku gehien duten zonak herri nukleoaren hegoaldean aurkitzen
dira.
Ondoren, bi faktore hauen balioak kontuan izanda arrisku potentzialen taula eraiki
da (Taula.I).
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 12 ~
0: arrisku oso baxua
1: arrisku baxua
2: Arrisku ertaina
Taulan ikusten den bezala, arrisku balio altuena logikoa denez, malda altuena eta
egonkortasun balio baxuena duen eremuak deskribatzen dituzte. Izan ere, malda altuetako
lekuak eta egonkortasun balio baxuenen arteko konbinazioak izango dira arrisku gehien
erakusten duten zonaldeak.
Bestalde, <10 % maldako zonak, hau da, Oria ibaiaren ertzetakoak, nahiz eta
egonkortasun baxua duten materialez osatuta egon ez dute inolako arriskurik suposatzen
malda baxu hori dela medio.
Ondorioz, herri gunean arrisku baxuko eta oso baxuko zona dauden bitartean,
zonalde malkartsuak arrisku ertaina erakutsiko dute. Datu hauek, hobeki irudikatzeko
asmoz, hurrengo orrialdeko arrisku potentzialen mapa irudikatu da (Irudia.IV).
Egonkortasun mailak
Malda % A B C D E
<10 0 0 0 0 0
10-30 0 0 1 1 2
30-50 1 1 2 2
Taula.I: Arrisku potentzialaren taula. Egonkortasuna eta malda aintzat hartuta
Segurako lurralde antolamendua
~ 13 ~
Irudia.IV: Arrisku Potentzialen mapa
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 14 ~
KLIMA
Klima, eguzkitik datorren erradiazioak biraka ari den Lur planetako lurrazalean eta
atmosferan sortzen duen efektua da denbora luze batera. Hau interpretatzeko modurik
hoberena tenperatura eta prezipitazioak aztertzea da. Eskualde jakin bateko klimaren
ezaugarriak eskualde berorretan urteetan zehar gauzatzen diren eguratseko baldintzek
mugatzen dituzte. Gune jakin batean egin ohi dituen eguraldi moten jarraipen gisa ere defini
daiteke klima. Bestalde,ingurune fisikoaren alderdi honek lotura estua du
edafologia,landaredia,geomorfologia eta faunan, hauen prozesu fisiologikoetan,eta giza
komunitateen jarduera ekonomiko, hazkuntza, osasun eta gaixotasunetan. Izan ere, klimak
zehazten du landaredi mota eta haren bilakaera,kontrolatzen du lurren osaera, hornitzen ditu
urez ur-ibilguak eta ur-biltegi karstikoak, mugatzen du higiduraren garapena eta masen
mugimendua, kontrolatzen du eguratsa kutsa dezaketen gaien barreiadura, eta , oro har,
klimari esker garbitzen da lur azala. Ekonomia jardueretan ere eragin handia du
klimak,bereziki nekazaritzan,industrian eta giza bizitokietan. Hala ere klimak gizakien bizi
kalitatean eragina izanda ere gizakiak ere badu eraginik beregan, izan ere honek eragiten
dituen lurrazaleko aldaketek (emisioak...) klima alda baitezakete.
Euskal Herriko klimaren ezaugarri nagusiak bere kokapen, eragile desberdin eta
meteorologia elementu ugariren arteko elkarreraginak eraginda dira. Elementu aipagarrienak
latitudea, mendikate nagusien topografia egitura bitxia,kokalekua eta ozeanoa dira.
Latitudea
Euskal Herria Ekuadorretik 42º eta 43,5º artean dago kokatua, Europako hegoaldean,
hau da zona epelean, urtaroak ondo bereizten direlarik baina Presio Garai Subtropikaleko
gunetik oso hurbil. Euskal Herria kokaturik dagoen latitudean oso ezaugarri desberdineko
aire masen zirkulazioa izaten da:haize hotz hezea (itsasoko haize polarra),haize hotz lehorra
(kontinenteko polarra),haize epel hezea (itsasoko haize tropikala), haize epel lehorra
(kontinenteko tropikala) eta baita artiko kontinentala ere, oso hotza eta lehorra.
Euskal Herriko mendikate nagusien topografia egitura bitxia
Euskal Herriko mendilerroek arku bat osatzen dute. Aire masa hezeei eta ekialdeko
jarioari sarbidea galarazten die arku horrek.Orografiak eragin handia du kliman; klimari
zenbait xehetasun ematen dizkio eta klima mota bakoitzari dagokion espazioa zedarritzen
du.Mendilerro gehienak kostaldearen paraleloaren hegoaldean daude,eta horrela,ez diete
mendebaleko itsas jarioei (westerlies) oztopo egiten,baina aire masa hezeei barrura sartzea
eragozten diete.
Klima motak,oro har,bat datoz lurraldea ezaugarritzen duten morfo-egiturekin; hala,
mendebaldetik ekialderako lerro luzeak eratzen dituzte klima motek,kostaldetik hasi eta
barnealderantz. Eskema orokor honetatik at gelditzen diren lurralde bakarrak Pirinioetako
gailur garaienak eta gainerako erliebe garaiak dira:mendiko klima da nagusi lurralde
hauetan. Kostaldeko mendietan eta Pirinioetako iparraldeko isurialdean (Pirinioetako
kontrahormetan) klima ozeaniko epela edo kostaldeko klima freskoa dago; Pirinio aurreko
Sakonuneak eta Arabako Lautadan duten ekialdeko luzapenak barnealdeko klima ozeanikoa
edo bitarteko klima dute, eta Kanpoaldeko Lurren hegoaldean, berriz, ezaugarri
kontinentalekiko klima mediterraneoa da nagusi.
Segurako lurralde antolamendua
~ 15 ~
Kokalekua
Euskal Herria Europako kontinentearen mendebaldeko aldean dago, eta horrek
mendebaldeko jarioen eragina areagotzen du; Atlantikoko aire masa ugari irizten dira,
prezipitazio handiak ekar ditzaketenak. Euskal Herria eta inguruak “jet” polarren eta fronte
polarreko ekaitzen eraginpean daude. Capelek dioenez (1983), “Kantauri aldeko Euskal
Herriko lurraldean ez dute eraginik haize-laster polarraren zurrunbiloek,baina bai zikloi
zurrunbiloek, haize-laster nagusiaren hegoaldetik jo eta iparretik hegoalderako mugimendu
meridiano bizkorrak egiten dituztenek. Zalantzarik gabe lotura estua dago haize-lasterren
zurrunbiloen eta fronte polarrak eragiten dituen gorabeheren artean”.
Ozeanoa
Bizkaiko golkoko iparraldeko ertzean itsasoko urak ia urte guztian zehar duen
tenperatura garaia.Itsaso horren berotasuna dela eta, hara iristen diren aire masak
hezetasunez betetzen dira; ipar edo ipar-mendebaleko haize leunek kostaldera bultzatzen
dituztenean gora egiten dute masa hezeek, banalerroaren erliebe garaia gainditzeko; gora
egitean hoztu (seudoadiabasia) eta kondentsatu egiten dira eta prezipitazio handiak ekartzen
dituzte.
Laburbilduz, ezin daiteke esan Euskal Herria lurralde homogeneoa denik klimari
dagokionez. Hiru gune nagusi bereizten dira, elkarren oso desberdinak: kostaldeko gune
ozeanikoa (kostalde freskoa edo mendebaldekoa), itsasoaren eragina nabarmen ageri duena;
ezaugarri kontinentalekiko gune mediterraneoa , Pirinio aurreko Kanpoaldeko Mendien eta
Arabako Lautadako hegoaldeko mendilerroen hegoaldean; eta, aurreko bien artean, bitarteko
gune bat, uren banalerroaren eta barnealdeko eta kanpoaldeko mendikate garaien
artean.Azkenik, aurrez aipatu den bezala, mendiko klima mota bat ere bada, 1.000-1.300
metrotik gorako guneetan.
Klima ozeanikoa
Euskal Herriak ez du klima aldetik eskualde homogeneo bat osatzen. Azaletik hiru
alderdi bereiz daitezke: isurialde atlantikoa, iparraldean; erdialdeko Euskal Herria; eta
hegoaldekoa, Ebroko erribera eta Arabako Errioxa. Hiru alderdi hauetan urte guztiko
prezipitazio,tenperatura,haize,izotz eta beste agente meteorologiko batzuen arteko aldeak
nabarmenak izaten dira eta horrek eta beste faktore batzuk ahalbidetzen dute klima hiru
zatitan banatzeak.Gainera iparraldeko gunean kostaldea izanik eta mendi askoren presentzia
handia izanda hauen diferentziak markatuagoak izaten dira hauen eraginarengatik.
Segura udalerrian klima ozeanikoa aurkituko da, klima mota hau baita nagusi,
Bizkaian, Gipuzkoan,Nafarroako iparraldean,Arabako iparraldean eta Ipar Euskal Herriko
eskualdeetan, salbu eta 1.000-1300m-tik gorako guneetan, hots, mendiko klima duten
guneetan.
Köppenek emandako sailkapenaren arabera, klima mesotermal hezea (kmh) da klima
ozeaniko hau. Epela da, ez da urtaro lehorrik izaten eta prezipitazioen banaketa orekatua da
urtean zehar; udazken eta neguak oso euritsuak dira eta uda, berriz, oso lehorra.
Kostaldeko klima ozeanikoak bi ezaugarri nagusi ditu. Alde bateik tenperaturaren
homogeneotasuna (tenperaturak ez dira oso gogorrak neguan eta samurrak dira udan) eta
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 16 ~
Irudia.V: EAE-ko hiru klima desberdinak eta 2008.Urteko tenperatura maximo absolutua.
Irudia.VI: 2008.urteko EAE-ko izozte-egun kopuruak
bestetik prezipitazioak. Hala ere, aldeak daude gune batetik bestera: kostaldearen eta
barnealdearen artean adibidez, eta lur behereen eta lur garaien artean batez ere.
Segura klima ozeanikoaren barnean egon arren klima kontinentalarekin oso gertu
aurkitzen da eta honek gaua eta egunaren eta uda eta neguaren arteko tenperatura aldeak
(2008.urtean tenperatura maximo absolutuak 34ºC heldu ziren eta minimoak berriz -6ºC bi
tenperatura absolutuen arteko aldeak oso handiak izanik)kostaldekoak baino handiagoak
izatea ekartzen du. Segurak klima mota honen ezaugarriak nabaritzen ditu urte osoan zehar,
neguan hotza eginez (nahiko barnealdean dagoelako) eta udako beroak handiak izanik.
(Irudia.V)
Arestian aipatu bezala Segura
udalerriko negua nahiko hotza izaten
da eta horrela izozte-egunen kopurua
ere esanguratsua da; kostaldeko
izozte-egun kopuru eta barnealdekoen
arteko aldeak nahiko markatuak
direlarik. Ikusten denez Bizkaia eta
Gipuzkoan, Araban baino askoz ere
izozte-egun kopuru gutxiago daude,
hau da, iparraldetik hegoalderako
ibilbidean izozte-kopuruen egunak
urteko, gehituz doazela ikusten da.
(Irudia.VI)
Segurako lurralde antolamendua
~ 17 ~
Irudia.VII: Seguran 2001-2007 urteen arteko izozte egunenak
Irudia.VIII: Seguran 2001-2007 urteen arteko izozte egunenak
Seguran 2001-2007 urteen arteko izozte egunen (Irudia.VII) batez bestekoa 32
egunekoa izan zela ikusten da, naiz eta 2002 eta 2005eko izozte-egunen kopurua ohikoarekiko
alderatuta egon. Gainontzeko urteek modu bateko jarraitasun bat adierazten dute. Izozte-
egunen kopuruari so eginez gero, eta honen ondorioak aztertu, kasu gehienetan kalte
ekonomiko zein sozialak ekartzen dituela ikusi izan da, besteak beste, nekazaritzako
ekoizpenaren apurketa, errepideen erabil ezintasuna edota etxeetako ur hodien izoztea.
Gainera, maiz elurteak izaten dira, eta honek ere arazo ekonomiko (lanera joan eta
etortzeko arazoak, errepide eta kaleen garbiketa-lanak, etab.) sozial eta ingurumen-arazoak
(gatz kantitate handien isurketa kaleetan, eta errepideetan, azkenean ibaietara doazenak)
sortzen ditu.
Tenperaturaren bataz bestekoari dagokionez (Irudia.VIII) oso nabarmena da
kostaldean askoz tenperatura altuagoak daudela, 14-15ºC bitartean eta barnealdean berriz 9-
11ºC bitartean. Segura 12ºCtan kokatuko genuke gutxi gora-behera.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 18 ~
Irudia.IX: 1997tik 2009ra hilabetero emandako tenperatura banaketak
Grafiko honetan (Irudia.IX) 1997tik 2009. urterainoko urte bakoitzeko eta hilabetez
hilabeteko egon diren tenperatura altu eta baxuenak agertzen dira, batez bestekoarekin
batera.
Batez besteko prezipitazioari kasu egiten badiogu berriz, kostaldeko eta barnealdeko
prezipitazio diferentzia garrantzitsua dela esan dezakegu. Kostaldean prezipitazio kopurua
1.500mm-tik gorakoa da, leku batzuetan 2.250mm-tara iritzi daitekeelarik eta barnealdean
berriz 1.500mm-tik beherako prezipitazioak aztertu dira, leku lehorrenetan prezipitazio
kopurua, 1.000mm-tik beherakoak izaten direlarik.(5.eranskina)
Jarraian, diagrama onbrotermikoa aztertzen da (Irudia.X). Bertan aurretik
azaldutako ezaugarriak agertzen dira; prezipitazioen eta tenperaturen gradientea urtean
zehar oso nabarmena dela beha daiteke. Tenperaturaren kurbari erreparatuz, abuztuan
behatzen dira tenperatura altuenak (19,1Cº) eta abenduan aldiz hotzenak (5´8Cº). Hilabete
bi hauen arteko desberdintasuna nahiko handia da.
Prezipitazioei dagokionez, Segura udalerrian euri ugari egiten du orokorrean.
Honen arrazoia Segura kokatzen den altitudea (240 m) da. Euri-prezipitazioak neguan dira
ugarienak (adib.: 143mm azaroan) eta gutxienak berriz udan (39mm uztailan).Beraz ikusi
daitekeenez urtaro lehorrena uda da, izan ere, tenperaturaren kurba eta prezipitazioen
altuera oso gertu daude. Honek eragin zuzena izango du udalerri honetan dagoen landaretza
eta animaliengan eta baita bertako biztanleengan ere.
Segurako lurralde antolamendua
~ 19 ~
Irudia.X: Estanda estazioan neurtutako datuekin interpretatutako diagrama
Orain arte atera diren datu guztiak Euskal Herrian existitzen diren estazio
hidrometeorologikoei esker lortu dira. Euskal Autonomia Erkidegoan hainbat estazio
hidrometeorologiko daude. Estazio horiek, neurtzen dituzten meteoroen arabera, lau
motatakoak izan daitezke:
1.Meteorologikoak: tenperatura, hezetasun erlatiboa, prezipitazioa, haizea eta,
zenbait kasutan, irradiazioa eta presioa neurtzen dute.
2.Aforo estazioak: ibaietako uraren maila erregistratzen dute etengabe, eta horretaz
aparte, baita zenbait parametro meteorologiko ere: prezipitazioa,tenperatura eta hezetasuna.
3.Kalitate estazioak: ibaietako uraren maila, tenperatura eta prezipitazioaz gainera,
uraren kalitatea behatzeko parametro fisiko-kimikoak neurtzen dituzte.
4.Buia meteorologikoak: Buia meteorologiko eta ozeanografikoek itsasoko datu
meteorologiko eta ozeanografikoak eskuratzeko sistemak dituzte
Seguratik hurbil hainbat kalitatezko estazio eta estazio meteorologiko aurkitzen dira.
Kalitatezko hiru, bat Agauntzan, beste bat Amundarainen eta beste bat Estandan eta hiru
meteorologiko, bat Zegaman eta bi Ordizian. Honek Segurako plubiositate eta airearen
kalitatearen eguneroko azterketara hurbilketa bat egitea baimentzen du.
Ondorioz grafiko, datu eta azalpenak kontuan izanda, Segura klima
kontinentalerako trantsizio batean kokatzen dela ikusten da, nahiz eta bere klima ozeanikoa
izan. Horrek klima kontinentalaren antzeko ezaugarriak izatea ahalbidetzen du eta klima
ozeanikoaren ezaugarriak nahiz eta argiak izan oso markatuak ez izatea dakar. Horrela
kostaldeko Klima ozeanikoan tenperaturaren homogeneotasuna ezaugarri
aipagarrienetarikoa den bezala, Segura udalerriko uda eta neguaren arteko bitarte
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 20 ~
termikoaren handitasuna ere aipatu behar da. Gainera oso euritsua da, uda partean hilabete
lehorrak eman daitezkeelarik.Honek paisaian eragina izango du eta une hezeetan begetazioa
ugari izango den bezala lehorte garaietan eremu idorrak izango ditu bere baitan. Aipaturiko
prezipitazioak jarraituak eta ugariak izaten badira higaduren eta lur mugimenduen arriskua
handitzen da gune hauetan momentuko arriskua handiagotuz. Izozte egunak asko dira
Seguran eta honek nekazaritza eremuetan eragina izaten du bertan landatutako elikagaiak
izoztu eta hiltzeko arriskua dutelarik.
FAKTORE HIDROLOGIKOAK
Deskribapen Orokorra
Oria ibaia Urbia mendilerroan jaiotzen da, Gipuzkoako hego-ekialdean eta Arabako
probintziarekin mugan. Itsasoratu, aldiz, Orio iparraldean itsasoratzen da.
Oria ibaiaren ubide nagusiak 74km-tako luzera du gutxi gora behera eta ibaiadar
nagusiak Araxes eta Leitzaran ditu; biek 10km-tako luzera gainditzen dute.
Kokapen Geografikoa
Oria ibaia ekialdean Urumeako arroarekin eta Nafarroako erkidego foralarekin
mugan dago. Hegoaldean, aldiz, Araba du mugakide; mendebaldean, ostera, Urolako arroa.
Oria ibaiaren limite orografikoak Urkila eta Aralar mendilerroak dira hegoaldean,
Gazuma-Pagoeta sistema mendebaldetik eta Adarra-Mandoegi inguruko mendiak ekialdetik.
Sare Hidrografikoa
Oria ibaiak Aizkorritik behera eta Otzaurte inguruan bat egiten duten hainbat
ibaietan du bere sorrera. Ibaiaren goi-ibilguneak Aizkorriko ekialdeko sektore antiklinala
zeharkatzen du. Behe-ibilguneetan Oriak Zumarraga-Beasaingo sakonunemargotsua
longitudinala zeharkatzen du. Bertan Estandaren urak jasotzen ditu. Jarraian ibaiaren
ibilguneak jatorri kretazikoa eta tolesdura handia duten materialak igarotzen ditu.
Ibai Emaria
Kokapena dela eta, Oria arroak duen klima ozeanikoa da. Klima ozeanikoaren
ezaugarriak prezipitazio ugariak dira; prezipitazio maximoak udazkenean eta negu hasieran
ematen dira, minimoak, aldiz, uda partera (Irudia.XI).
Segurako lurralde antolamendua
~ 21 ~
Irudia.XI: Estanda estazioan 1991-2009 artean hilabetero batez besteko emari kantitatea
Uraren kutsadura
Gizakiek modu desberdinetan erabiltzen dute ura; norberaren kontsumorako,
nekazaritzan, prozesu industrial askotan eta hondakinak jaurtitzeko. Erabileraren ondorioz
substantzia desberdin batzuk eduki dezake urak, bere kalitatea edo erabilerako gaitasuna
galduz. Horrela, pertsonen eta ekosistemetako osasunerako kaltegarriak izan daitezkeen
substantziak eta organismoak izan ditzake urak. Kontsumitzeko moduan egoteko, ezaugarri
batzuk izan behar ditu eta kalitate horren arabera urari erabilera bat eman ahal zaio (giza
kontsumoa, nekazaritza, industria).
Uraren ezaugarriak
Uraren kalitatea ezaugarri edo parametro batzuen menpe dago. Kalitatearen maila
oso garrantzitsua da uraren erabilera desberdinak erabakitzeko: etxean kontsumitzeko,
industrian erabiltzeko, aisialdirako …
Neurtzen diren ezaugarriak edo parametroak hauexek dira:
- Organoleptikoak (zentzumenen bidez nabarmentzen direnak): kolorea,
usaina, zaporea eta gardentasuna–uhertasuna.
- Fisikoak: tenperatura, solidoen esekidura, konduktibitatea eta
erradiaktibitatea.
– Kimikoak: pH, gogortasuna, kloruro, sulfato, nitrato, sodio eta abarreko
kontzentrazioa.
– Materia organikoa: izaki bizidunen hondakinak.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 22 ~
Biologikoak: batez ere mikroorganismoak (protistak, bakterioak, birusak).
Osasunerako Mundu Erakundeak (OME) kalitate irizpide batzuk zehaztu ditu
uraren erabilera mota bakoitzerako. Gizakiak kontsumitzen duen uraren kalitatea handiena
da. Logikoa denez, kalitatea eta kutsadura guztiz erlazionaturik daude. OME–ren arabera ur
korronte bat kutsatuta dago, ur horren konposizioa eta egoera gizakiaren jardueren ondorioz
erabilerak murriztu direnean.
Uraren kutsatzaileak eta beren jatorria
Materia Organikoa: janari hondakinak, iraizkinak, detergenteak, koipeak, paperak
eta abar hirian edo etxean sortuak, komunetik behera joan daitezke.
Laborantza eta abere sektoreak produzitzen dutenak: simaur eta ongarrien
hondakinak. Plagizidak, bertara biltzen baitira intsektizidak, herbizidak, fungizidak, eta
gisakoak, oso erabiliak laborantza lanetan. Batzuk lurpeko uretara doaz eta gero ur
korronteen eutrofizazioa eragin dezakete.
Industri mota batzuk, elikagaien sektoreak (kontserbategiak, azukre lantegiak) edo
papergintzak kutsatzaile organikoak igortzen dituzte uretara. Materia organiko hau
deskonposatu ondoren nitrato eta fosfato bihurtzen da eutrofizazio prozesua bultzatuz.
Eutrofizazioarekin batera materia organikoaren oxidazio anaerobioa gertatzen da usain eta
zapore ezatseginak emanez. (Eutrofizazio kontzeptua zehazkiago azaltzen da 2.1. jardueraren
“Kontzeptu garrantzitsu batzuk”).
Inorganikoak: hiriak kutsatzaile inorganiko ugari isurtzen ditu uretara, latak,
zaborrak, pilak eta abar, baina industria da kutsatzaile inorganikoen sortzaile nagusia.
Metal astunak deiturikoak: beruna, kromoa, edota merkurioa, Ekosistemen eta
gizakien osasunerako arriskutsuenak diren substantzia inorganikoak, toxikotasun handia
dutenez nahiz eta oso kontzentrazio txikian egon. Biodegradagarriak ez direnez metatuz
doaz irensten dituzten izaki bizi- dunetan eta kate trofikoetako maila goragoko izakietara
igarotzen dira gero eta kontzentrazio-maila handiagoan.
Itsaso hurbiletik dauden akuiferoetan itsasoko ur gazia sar daiteke. Fenomeno hau
akuiferoen ur maila jaitsi denean gehiegizko kontsumoagatik gertatzen da. Akuifero
hauetako urak ez du balio ez gizakiaren kontsumorako ez ureztapenetan erabiltzeko ere.
Biologikoak: materia organikoaz kutsatuta dagoenean gaixotasun infekzio- soak
(kolera, hepatitisa, disenteria, poliomielitisa, tifusa, gastroenteritis infekziosoa, mikosi mota
batzuk, zuzenean protozoo, bakterio eta birusak) transmiti ditzake urak. Baita ere
zeharka transmititu daitezke eskisto miasisa, sukar horia eta paludismoa.
Fisikoak: industriek beste kutsadura mota bat ere eragin dezakete uretan, hozte
prozesuetan sorturiko beroak eragiten duena. Prozesu honetan beroa uretara transmititzen
da eta ur hauek ibai batera edo itsasora heltzen dira. Tenperaturaren altxatze honek desoreka
handiak eragin ditzake ur ekosistemetan.
Segurako lurralde antolamendua
~ 23 ~
Irudia.XII: Oria ibaiaren ur-kalitatea Segura udalerritik igarotzean.
Oriako Kalitate Diagnostikoa
Bi ibilbide bakarrik izan dira kontrolatuak Oriako arroan, beraien tamaina eta
ibaiadarrek EAEko kantauriar arrorik garrantzitsuena. Gaur egungo erregistroetan dauden
datu positiboak industrien aktibitatea murrizketarekin lotzen da, gainera ez da egon
saneamendu hobekuntzarik nukleo urbanoetan. Nahiz eta hobekuntza bat eman Segura
igarotzen duen Oria ibaiaren ur-masak giza inpaktu probabilitate handia du (Irudia.XII).
Lur azpiko urak
Orokorrean hartuta,uren kutsaduraren arazoak batetik eta, ur beharrek bestetik,
piztu egin dute lur azpiko uren garrantzia.Lur azpiko baliabide hidrikoen azterketaz hainbat
instituzio, ikerketa talde eta enpresa arduratzen dira egun. Horrela, baliabide hauei buruz
lortzen ari den informazioa haziz doa etengabe eta azkar. Lur azpiko urak beste herri
askotan aspaldidanik ustiatu eta erabili izan dira. Euskal Herrian, ordea, behar edota
plangintza ekonomikoen ezagatik, duela urte gutxi baizik ez da lur azpiko uren azterketarik
egin. Hala ere,Nafarroan eta Araban, aurrenik, eta Euskal Herriko gainontzeko lurraldeetan
geroagora, garrantzia hartuz joan dira lur azpiko baliabide hidrikoak, beharrak bultzatuta.
Izan ere, jolasa, nekazaritza, hiri hornidura edota energiaren ekoizpena helburu dutela , lur
azpiko urak gero eta gehiago erabiltzen dira Euskal Herrian egunetik egunera.
Oria ibaia Unitate Hidrologiko ezberdinekin erlazionatzen da. Horien artean
garrantzitsuenak Ernio eta Elduaien unitate hidrologikoak dira.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 24 ~
Oria ibaiak Ernio unitate hidrologikoaren parte handiena drainatzen du.Unitate
honetako akuifero nagusiak kareharriek eta dolomita jurasikoek osatzen dituzte. Aldiz,
Eduaien unitate hidrologikoa guztiz barneratuta dago Oria arroan. Unitate honetako
akuifero nagusiak Kretazeoko kareharri arrezifalak, kareharriak eta Jurasikoko dolomitak
osatzen dituzte.
Oriarekin erlazionatutako gainontzeko beste unitate hidrologiko ere badaude. Oria
arroarekin erlazionatutako beste unitate akuiferoa Albiztur unitate hidrologikoa da eta Oria
ibaiak unitate hidrologiko hau ekialdetik zeharkatzen du. Gatzume unitate hidrologikoaren
ekialdeko sektoreak ere bere urak Oria ibaian isurtzen ditu. Aizkorri unitate hidrologikoak
Oria ibaiaren goi-ibilgunea osatzen du. Azkenik, Aralar unitate hidrologikoak hainbat
erreketan isurtzen ditu bere urak; erreka hauek gerora Oria ibaiaren ibaiadarrak dira.
Aipatutako unitate hidrologikoekin erlazionatutako ur gehienek ezaugarri kaltzio
bikarbonatodunak aurkezten dituzte.
Seguran hainbat permeabilitate maila desberdin aurkitu daitezke (III.Eranskina),
non permeabilitate maila hauek litologiak baldintzatzen dituen. Permeabilitate oso altuko
guneak, bretxekin, slumpekin eta olistolitoekin batera agertzen dira. Permeabilitate baxuena
aldiz, lutita eta marga guneetan agertzen da batez ere, nahiz eta harearriak ere permeabilitate
baxua duen (hirigunea permeabilitate baxua, ura ez da perkolatzen asfalto, hormigoi....).
Bestalde, logikoa denez, ibaiko material alubialak ere permeabilitate altua dute.
Permeabilitate hauek lurrazpiko uren kalitatea baldintzatzen dute. Permeabilitate
oso altuko guneetan lurrazpiko uren zaurkortasun maila altuena agertzen da (produktu
kimikorik ezin da erabili). Kontrara, permeabilitate baxuko guneetan bi zaurkortasun maila
ezberdin aurkitu daitezke, zaurkortasun oso txikia eta bereizirik gabea. Zaurkortasun oso
txikiko guneak herriaren hegoaldean aurkitzen dira, permeabilitate oso altuko gunetik
hegoalderantz. Lurzoruko materialak margak dira, permeabilitate oso baxukoak, baso
guneetan ematen dira, bertan ebapotranspirazioz galtzen den ura gehiago da, beraz ur
gutxiago perkolatzen da, honekin eskorrentia bidez galtzen den ura ez da horrenbeste,
gainera, zuhaitzek eskorrentiaren abiadura jaisten dute, honi esker urak denbora gehiago
dauka perkolatzeko eta akuiferoetara heltzeko. Zaurkortasun bereizirik gabeko guneak aldiz
larreetan agertzen dira, bertan ebapotranspirazioa ez da hain handia, eta larreak ez dio
erresistentziarik jartzen eskorrentiari, horrela urek zailtasun gehiago dute perkolatzeko eta
ez dira akuiferoetara heltzen (IV.Eranskina).
Permeabilitate oso altuko guneetan perkolatzen den ura ez da bertan gelditzen, behin
perkolatuta permeabilitate oso baxuko geruza batera heltzen da eta ibaiaren maia
piezometrikoa lurrazalera perkolatzen dena baina baxuagoa denez lurrazpiko ur guztiak
ibaira garraiatuko dira akuifero libre modura (Irudia.XIII).
Segurako lurralde antolamendua
~ 25 ~
Irudia.XIII: Segurako akuifero funtzionamenduen eskema
LURZORUA
Atal honetan, lurzoru kontzeptuaren ideia eta honek duen garrantzia azalduko da
lehenik, jarraian Segurako lurzoru moten analisi bat egin eta hauen egoera aztertzeko.
Lurzorua lurraren azal solidoaren eraldatze-geruza da, habitat biologikoaren,
bizitzaren eta ingurugiro-baldintza berezien eraginpean osatua, eta etengabeko urtaro-
aldaketaren eta garapen bitxiaren menpe eratua, bere kokaleku geografikoaren arabera.
Jatorrizko ingurune arrokatsuaren gainean (arroka amaren gainean) gertaturiko prozesu
fisiko, kimiko eta biologikoen emaitza gisa sortu da; prozesu-multzo horri orokorrean
meteorizazio deitzen zaio.
Meteorizazioaren fenomeno indartsuenak lodiera mugatuan gertatzen dira, azalaren
lehen bi metrotan, jarduera biologikoa kokatzen den lekuan. Meteorizazioaren ezaugarriak
eta, beraz, lurzoruaren eboluzioa baldintzatzen dituzten faktoreak klima, topografia,
organismo biziak, arroka ama eta igarotako denbora dira. Emaitza lurzoruaren profil bat
sortzea da, hau da, bere sorreran esku hartu duen faktore-multzoa adierazten duen geruza
horizontalen segida tipikoa.
Bere konposizioaren ikuspuntutik, lurzorua material konplexua da, solidoz (materia
minerala eta materia organikoa), likidoz (batez ere ura, zenbaitetan haitzen osagai izaten
baita) eta gasez (airea eta ur-lurruna, nagusiki) osatua. Era berean, gasek eta likidoek matrize
solidora erants daitezkeen substantzia disolbatu edo esekiak izaten dituzte.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 26 ~
Lurzoruaren sorrera guztiz prozesu mantsoa da. Lurzoruaren 30 cm-ko geruza
osatzeko 1.000 eta 10.000 urte bitartean behar dira. Ikuspuntu horretatik, lurzorua
berriztagarria ez den baliabidetzat jo behar da eta, beraz, babestu egin behar da.
Urteetan zehar lurraren azalean egindako giza jardueraren ondorioz, kontzeptu
berria asmatzeko premia sortu da, lurzoru artifizialaren kontzeptua hain zuzen; lurzoru
artifiziala lurzoru naturalari materialak gaineratuz lortzen da.
Lurzoruaren funtzioak
Lurzoruak ingurumenarentzat eta biziarentzat ezinbesteko funtzioak ditu.
Mineralak, ura, materia organikoa eta zenbait gai kimiko ditu, eta horien transformazio-
prozesuetan parte hartzen du. Lurzoruak karbono dioxidoa, metanoa eta beste gas batzuk
askatzen ditu atmosferara, eta lurpeko urak, ur edangarrien erreserba nagusia, lurzorua
zeharkatzean iragazten dira. Gainera, batik bat materia organikoari esker, hainbat gai
metatzeko eta moteltzeko gaitasun handia du, hala nola, ura, gasak eta poluitzaileak.
Lurzorurik gabe, poluitzaileak hedatzeko arriskua legoke, eta errazago helduko lirateke
gizakiarengana.
Bestetik, bizidun ugariren habitata da. Bertan bizi den organismo-barietatea
izugarria da: egoera onean dagoen lurzoru gramo batek 15.000-20.000 espezie desberdinetako
600 milioi bakterio izan ditzake. Zizareek, barraskiloek eta artropodoek materia organikoa
deskonposatzen dute, eta bakterioek, onddoek, protozooek eta beste organismo txikiek
lurzorua emankorra izateko ezinbestekoak diren prozesuak egiten dituzte. Lursail baten
biodibertsitatea lurzoru horren egoeraren adierazle da.
Halaber, gizakiak elikatzeko behar dituen janariak lurzoruaren beharrean daude
zuzen zuzenean. Landare guztiek, laborekoak, larrekoak edo basokoak izan, lurzorutik
jasotzen dituzte ura eta elikagaiak, eta bertan hazten dira; hau da, euskarri-lanak ere egiten
ditu lurzoruak.
Gizakiak betidanik atera dio probetxua natur baliabide horri, ez bakarrik janariak
lortzeko, baita zohikatza, harea, buztina eta beste lehengai batzuk erauzteko ere. Eta
gainontzeko giza jardueretarako euskarria da. Azkenik, paisaiaren eta kultur ondarearen
parte da.
Euskal Herriko lurzoruaren arriskuak
Munduko beste edozein tokitan legez, Euskal Herriko lurzoruan eragin handia dute
klimak, lan-jarduerek eta politika ekonomikoak. Orokorrean, Euskal Herriko lurzoruaren
etsai nabarmenenak basamortutzea, higadura eta pozoitzea dira. Basamortutzea oso
nabarmena da Euskal Herriaren hegoaldean eta azalera handia hartzen du. Horren ondorioz,
lurzorua galtzen ari da, ama-arroka azaldu arte, eta hori garbi ikusten da Bardeetan, adibidez.
Baina, harrigarria iruditu arren, fenomeno bera iparraldean ere ari da gertatzen, eta zenbait
zelai eta basotan, pagadiren batean barne, antzematen dira basamortutzearen ondorioak.
Hala ere, iparraldean gertatzen den fenomenorik garrantzitsuena higadura da.
Basogintzaren eta beste lur-mugimenduen ondorioz lurzorua galtzen ari da, eta, beste
zenbait fenomenoren artean, arras arruntak bihurtzen ari dira luiziak edozein tokitan.
Segurako lurralde antolamendua
~ 27 ~
Euskal Herriko lurzoruaren beste mehatxuetako bat pozoitzea da. Nekazaritzan,
esaterako, ongarri gehiegi erabili den tokietan nitrifikazioa gertatzen ari da. Eta inguru
industrializatuetan, berriz, poluzio kimikoak sortzen ditu arazo gehien. Konponbideak
jartzen ari diren arren, lindanoaren kasuan bezala, oraindik lurzoru asko dago
berreskuratzeko. Ez da ahaztu behar, azkenik, hirien, eremu urbanizatuen eta garraio-bideen
(autopista, errepide eta trenbideak, besteak beste) etengabeko zabalkuntzak lurzoruaren
galera handia dakarrela. Nolanahi ere, Europa osoan gertatzen diren fenomenoak gertatzen
dira hemen ere.
Aurre egiteko neurriak eta arauak
Lurzorua mehatxatzen duten prozesuak zein diren aztertu den arren, oraindik oso
datu gutxi jaso dira eta ez dago lurzoruaren bilakaera zein izan den jakiteko modurik. Ez dira
zaintza-sistemak ezarri eta ezinezkoa da datuak alderatzea, ez baitira metodo bateratuak
erabili Europako Batasuneko herrialdeetan. Beraz, Europako Batzordeak egindako
txostenean, gabezia horiek konpontzeko nahia eta asmoa agertzen da. Izan ere, ezinbestekoa
da egoeraren diagnostiko osoa eta zuzena egitea gero neurri egokiak hartu ahal izateko.
Hala eta guztiz ere, Europako Batasuneko zenbait araudik, eta baita herrialde
bakoitzeko lege batzuek ere, lurzorua babesten laguntzen dute. Besteak beste, ingurumenaz,
garraioaz, industriaz, aireaz, uraz, nekazaritzaz eta ikerketaz arduratzen diren politikek
eragiten dute lurzoruan. Dena den, neurri horiek ez dira nahikoak, eta lurzorua babesteko
arau zehatzak egiteko asmoa dute. Bestalde, arazoa nazioartekoa den neurrian, Nazio Batuen
basamortutzearen aurkako hitzarmena kontuan hartuko dute. Izan ere, toki askotan ari da
degradatzen lurzorua, eta horrek zuzenean eragiten du elikagaien segurtasunean, pobrezian,
uraren kalitatean eta ingurumenean.
Gaur egun, edafologia eta beste zientzia batzuen ondorioz, hainbat lurzoru sailkapen
desberdin burutu dira, hala nola, propietate eta ezaugarri kimikoen arabera, propietate
mekanikoen edo geoteknikoen arabera, ezaugarri litologikoen arabera, ezagugarri fisikoen
arabera etab. hain zuzen ere, ondore Segura udalerrriko lurzoruak sailkatzeko, azken
sailkapen hau erabiliko da, ondorengo listak osatzen duena:
Litosolak: Zona malkartsuetan eta arrokatsuetan garatzen dira, lodiera gutxikoak
izaten dira eta landareri arina izaten dute, hau da, azaleko sustraiak garatzen dituztenak.
Leptosolak bezala ere ezagutzen dira.
Cambisolak: Lurzoru gazteak izaten dira, buztin mineralen hasierako metaketak.
Luvisolak: Buztin pilaketen horizonte bat aurkezten dute, %50ko saturazioa
gainditzen duena.
Acrisolak: Buztin pilaketen horizonte bat aurkezten dute baseetan %50 baino
saturazio baxuagokoa.
Gleysolak: Ura izaten dute era iraunkor batean eta maila freatikoaren aldaketak
izaten ditu gainazalean perkolazio tasa desberdinak direla eta.
Fluvisolak: Erreken metaketen ondorioz sortutako lurzoru gazteak dira, normalean
kaltziotan aberatsak direnak.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 28 ~
Rendzinak: Kareharrien gainean garatzen den eta materia organikotan aberatsan den
lurzorua.
Vertisolak: Kolore iluneko lurzoru buztintsuak dira eta orokorrean malda gutxiko
eskualdeetan garatzen dira.
Behin ezaugarri fisikoen arabera ezagutzen diren lurzoru desberdinak ikusita, Segura
munizipioan agertzen diren lurzoruak hauexek dira(V.Eranskina): fluvisolak, luvisolak,
cambisolak, acrisolak eta zorurik gabeko zonak. Ondoren bakoitzak dituzten ezaugarrietan
gehiago sakonduko da.
Flubisolak
Material alubial gazteenetatik sortutakoak dira eta ondorioz, estratifikazio, materia
organikoaren jaitsiera irregularra sakonera igo ahala, ehundura aldaketa bortitzak
horizonteen artean etab. Genesi honengatik, jatorri ibaitarra dela eta hain zuzen ere, urak
metatze garaian zuen indar eta garraiatze gaitasunaren arabera, granulometria aldakorra
erakusten duten xafla sedimentarioz bereizten da. Lurzoru mota hauen birmetatze berrien
ondorioz, eboluzio txikia izaten dute eta bere morfologia, gainazaleko Ap horizonte
batengatik bereizten dira.
Honenbestez, flubisol motako lurzoruak, ibaien ertzetako uholde lautadetan
kontzentratzen dira nagusiki, hain zuzen ere Segura udalerrian ikusten den bezala, Oria
ibaiaren ertzetan. (Ikusi mapa, kolore horiarekin). Betidanik erabili izan dira lurzorua
hauek, nekazal aktibitateak burutzeko, hala nola, ortuak, fruta arbolak etab. aktibitate
horietara dedikatzen ziren herriak historia guztian zehar herri hauen nukleoak, ur
baliabideetatik gertu kokatzea bilatzen zutelako, hain zuzen ere ur baliabide hori
aprobetxatzeko eta gainera, aktibitate horiek garatzeko emankortasun handiko lurzoruak
direlako.
Lubisolak
Lautada eta malda gutxiko zonetan garatzen den lurzoru mota da eta ezaugarri berezi
hori baieztatuz, Segura herrian ere, malda gutxiko zonetan agertzen da, Oria ibaitik gertu
hain zuzen ere. Lurzoru hauek garatzen diren klimari buruz, esan daiteke, urtaro hezeak eta
lehorrak diferentzi gutxi duten eskualdeetan garatzen direla; beraz, Euskal Herrian eta
zehazki Seguran, euri proportzioak, salbuespenak salbu, nahiko erregular mantentzen dira
udazken, udaberri eta neguetan. Honek, gainazaleko buztinen lixibatzea eragiten du,
sakonera handiagoetara eramanez.
Acrisolak
Zoru hauek, alterazio maila altukoak dira eta honenbestez, izaera azidoa izaten dute.
Beraz, logikoa da pentsatzea, lurzoru hauek, arroka azidoen (silizea %70etik gora) eta
beraiek daramaten buztin azidoen alterazioaren ondorioz sortzen direla. Hauek, zaharrak
diren eta erliebe borobilduak dituzten zonetan garatzen dira nagusiki, bertako klima, hezea
eta epela izanik. Bere erabilpenaren mugarik handienak, mineral kopuru baxua eta higadura
jasateko probabilitate altuak dira eta ondorioz, erabilera nagusiak era partzialetan eta
aldizkatutakoak izaten dira. Beraz ez dira oso lurzoru emankorrak, bere azidotasun altua
dela eta, oso espezie gutxik jasaten baitute.
Segurako lurralde antolamendua
~ 29 ~
Cambisolak
Humusean aberatsa den lurzoru mota da eta ondorioz nekazaritzarako
emankorrenetakoa da, ez baitu ongarririk behar. Emankortasun honen gakoa, uda garaiko
euriteetan datza, hauek, mikrobioen aktibitatea igotzen baitu negu garaian hildako
begetazioaren gainean, horrela, humus kantitatea urtez urte berrituz.
Beraz ezaugarriak jakinda, lurzoruen erabilera maila zehaztu dezakegu.
Erabilera baxua izango dute, acrisolez estalitako eremuak; malda handienetan
kokatzen diren cambisol distrikoa eta eutrikoak, maldak eta bere lodierak ez duelako
zoruaren erabilpena baimentzen; eta azkenik luvisol gleikoa, uraren saturazio handiaren
ondorioz.
Erabilera ertaina izango dute batez ere, %10 eta %30 arteko maldeetan kokatezen
diren cambisol distriko eta eutrikoa, deskarbonatatuak izan direlako eurien ondorioz eta
maldak lurra erabiltzea baimentzen duelako; eta luvisol gleikoa.
Erabilera altua izango dute, fluvisol guztien eta ibaiaren uholde lautadetan kokatzen
diren luvisol ortikoetan, hauek materia organikotan aberatsak direlako, uholde garaietako ur-
gaineratzeen ondorioz.
LANDAREDIA
Nazioarteko erakundeek plazaratutako datuek adierazten dutenez, azken mendeetan
Planetako basoen erdia desagertu da eta geratzen den erdi horretatik baso ugari soiltze
bidean daude (Santamarta, 2001). Aitzitik, basoen murrizketa aspaldiko arazoa da.
Azkenengo 10.000 urteotan gizakien kopuruak gora egin du, inpaktu ekologikoak gora egin
duelarik. Halaber, basoen mozketa ilegalak edota kultiboen landaketarako basoen
transformazioak, baso-azaleraren galera emendatu dute (www.wwf.es).
Europar-mailan baso azaleraren %2a soilik da berezkoa. Estatu-mailari dagokionez,
datuak antzerakoak dira. Euskal Herriko isurialde atlantikoan baso-azalera gehiena
eukalipto‐ eta pinu-landaketek betetzen dute. Azken hamarkadetako baso-kudeaketa eskasak
ekosistema-mota hauen gainbehera handia eragin du. Honen erakusle da, baso-azaleraren
%13ak ez duela Mendien Legeak eskatzen duen kudeaketa dokumenturik, ezta Natura 2000
Sarean barneratutako zenbait baso-azalerek ere (www.wwf.es).
Euskal Herrian, isurialde atlantikoan bereziki, basoek etengabeko andeatzea jasan
dute azkenengo mendeetan. XIII eta XIX. mendeen arteko ekonomia ereduak mendiak eta
basoak izan zituen ardatz nagusitzat. Garai honetako jarduera gehienek lotura estua zuten
basoarekiko: gizakiarentzako elikagaiak (ezkurra, gaztaina…), abereen elikagaiak (ezkurra,
gaztainak, hostoak,…), ehizak, etxeko suaren egurrak, ikatzaren industriak, eraikinak,
nekazaritzak, etxeko‐ eta lan-tresnak, ontzigintzak, hesiak…
XIX. mende amaieran eta XX. mende hasieratik aurrera, egungo egoera definitzen
duten hainbat gertakari eman ziren. Baserrietako polilaborantzen ustiaketek errentagarri
izateari utzi zioten, halaber, industria‐ eta meagintza‐sektoreetan hobeto ordaindutako
lanpostu iraunkorrak sortu ziren. Ondorioz, baserri ugari alde batera utzi eta bertoko
lurretan hazkuntza azkarreko zuhaitz espezie exotikoen landaketa hasi zen, nagusienak
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 30 ~
intsinis pinua (Pinus radiata) eta eukalipto urdina (Eucalyptus globulus) izanik (Loidi et al.,
2001). Era honetan, lurzoruaren erabileraren aldaketak eragin handia izan du Euskal Herriko
paisaiaren egituran (Onaindia et al., 2004).
Landarediaren azterketa egiterakoan, bertan agertzen den landaredia gune horri
dagokion landaredi potentzialarekin alderatu behar da. Landaredi potentziala, zonalde
batean giza jarduerarik gabe ager daitekeen landaredi konplexuena da, gune horretako
faktore klimatiko, edafiko, geologiko... arabera. Segurako udalerrian 5 landaredi potentzial
mota ezberdin aurki daitezke, Haltzadi kantauriarra, Ameztia, Harizti azidofiloa, Quercus
petrea-ren hariztia eta Pagadi azidofiloa. Landaredi hauetako bakoitzak bere ezaugarri
ezberdinak ditu, ondorioz udalerriko leku ezberdinetan agertuko dira (VI.Eranskina).
Haltzadi kantauriarra
Hyperico androsaemi-Alnetum glutinosae
Haltzadiak ibaiertzetan hazten diren basoak dira, espezie nagusia haltza (Alnus
glutinosa) da, baina berarekin batera makala (Populus nigra), sahatsa (Salix atrocinerea)
bezalako zuhaitzak agertu ohi dira. Haltzadiak korronte iraunkorreko ibai eta erreken bi
aldeetan kokatzen dira, hau dela eta haltzadiak luzetara antolatuta egoten dira. Baso hauek
uraren mailaren gora-beherekin estuki lotuta daude, gora-behera hauek aldiz prezipitazioen,
ibai ohearen drainatze gaitasunaren, malden eta abarren araberakoak dira (loidi et al., 2005).
Haltzadien kokapenari dagokionez, itsas mailatik 700mtako altuerara ager daiteke.
Baso mota honek hainbat erabilera ditu, garrantzitsuenetariko bat haltzaren zura da.
Nahiz eta aireak jo eta segituan usteltzen den, ur azpian luzaro iraun dezake. Haltz zuraren
beste erabilera bat ikatza da, izan ere bolbora egiteko ikatz onena haltzarena da. Pinaburuak
tinta sortzeko erabiltzen dira, tanino kantitate handia baitu. Haltzaz gain beste espezie
batzuek ere badute garrantzia. Izan ere San Joan iratzea (Osmunda regalis), errakitismoaren
sendagai gisa erabili da, bitamina kontzentrazio handia baitu.
Bere erabilerez gain, beste faktore batzuek ere ematen diote garrantzia haltzadiari:
Ziklo hidrologikoaren erregulazioa eta higaduraren geldiaraztea
Ondo garatutako haltzadi bat ibai sare guztiko bi ertzetan, ur lasterraren abiadura
erregulatzeko mekanismo oso garrantzitsu bat da. Izan ere, sustrai guzti horiek bertan
egoteak, drainatzea geldotzeaz gain, uraren indarrari jartzen dioten oztopoaren eraginez bere
abiadura moteltzea eragiten dute. Faktore hau oso garrantzitsua izan daiteke uholdeak
sortzen dituzten euri gogorren kasuan. Bestalde, materialen sedimentazioa ere eragiten du,
beraz, haltzadiak mantentzea ezinbestekoa da bai higaduraren kontrolerako baita uholdeen
prebentziorako ere.
Ibaiertzeko ekosistemaren oreka mantentzea
Ibaiertzetan ekosistema konplexu bat dago eta haltzadiak funtsezkoak dira beronen
biziraupenerako. Hostoak botatzearekin batera ekosistemari elikagai asko ematen dizkio,
baita Nitrogeno kantitate altua ere, nitrogeno finkatzaileak diren Actinomyces bakterioekin
sinbiosian bizi baita. Hau oso garrantzitsua da nitrogenoa elikagai mugatzaile bat baita. Bere
hostoekin itzala eragiten dio ibaiari, horrela bere tenperatura gehiegi igotzen ez delarik, eta
Segurako lurralde antolamendua
~ 31 ~
sustraiek sortutako bihurgune eta putzuetan hainbat eta hainbat organismori korrontearen
indarraren aurka bizitokia eta babesa ematen die.
Biodibertsitatea
Haltzadia inguruko baso motarik dibertsoena da, espezie ugari biltzen du bere baitan,
hauetariko batzuk haltzadian bakarrik hazi daitezkeelarik. Ez landarediari dagokiola
bakarrik, ornodun berezi batzuentzako bizitokia ere bada eta, esate baterako baso-igel
iberiarra (Rana iberica), ibaiertzeko saguzarra (Myosotis daubentoni) edota bisoi europarra
(Mustela lutreola), denak ere espezie mehatxatuen EAEko katalogoan ageri direnak. Hauetaz
gain, karramarro, intsektu eta arrainak ere auki daitezke sustrai sistemak sortutako zulo
txikietan (Loidi et al., 2005).
Ameztia
Melampyro pratensis – Quercetum pyrenaicae
Ametzaren (Quercus pyrenaica) jatorrizko distribuzio area iberiar penintsula eta
Frantzia mendebaldean egokitzen da. Jatorriz azalera zabalagoa izan badu ere, gaur egun oso
murriztuta agertzen da giza jardueren eraginez, nekazaritza, abeltzaintza eta basogintzaren
eraginez batez ere.
Sektore Eusko-Kauntauriarreko estai supraepelean agertzen da, betiere 400m-tik gora
eta urteko bataz besteko tenperaturak 10ºC ingurukoak diren lekuetan, eta prezipitazioak
1000mm ingurukoak. Hortaz, espezie honen beharrizanak betetzen dira, izan ere 11ºC
inguruko tenperaturak eta 600mm-tik gorako prezipitazioak behar ditu (Martinez Parras &
Molero mesa., 1982). Urteko prezipitazio hauetatik 10mm baina gehiago aldi begetatiboan
(maiatzetik abuztura bitartean) eman behar dira, hau bermatuta agertzen da bai prezipitazio
zein kriptoprezipitazioei (lainoak kondentsatu eta ematen duten ur kantitatea) esker.
Ametza espezie silizikola da, hau da, lurzoru azidoetan hazteko gai da, hau dela eta, ameztia
lurzoru harritsuenetara eta txiroenetara mugatuta gelditu da.
Ameztiaren erabilera klasikoa zurarena izan da. Eraikuntzarako baliogarria ez den
arren, bere zura trenbide-trabesak, telefono posteak edota leiho eta ateak egiteko erabili izan
da. Hortaz gain, kalitatezko sutarako egur eta ikatza ematen du. Zurtoinaren azalak tanino
kontzentrazio altua du, honi esker azalak ontzeko erabili izan da. Azkenik, ametzaren
ezkurrak udazkenean ganaduarentzako elikagai modura ere erabili izan dira.
Harizti azidofiloa
Hyperico pulchri-Quercetum roboris
Harizti hauek lurzoru azidoetan hazten dira, eta beraz egitura sinplea dute, zuhaitz
gehienak haritzak direlarik. Haritz hauek ez dute dentsitate handirik hartzen, argia
oihanpera heltzen uzten dute, eta beraz biomasa ugariko geruza anitza duen oihanpea egoten
dago bertan. Zuhaixka geruza da denetan urriena, bertan gorosti (Ilex aquifolium),
zumalakarra (Frangula alnus) eta elorri (Crataegus monogyna) batzuk ager daitezke. Geruza
honen azpitik geruzarik aberatsena dago, sastraka geruza, bertan txilardiko espeziak dira
nagusi.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 32 ~
Harizti azidofiloak 650m-tik behera agertzen dira. Prezipitazioak ugariak diren
lekuetan, ioien lixibazioa dela eta lurzoru horiek pH nahiko azidoa izaten dute, sustratu
hauetan da harizti azidofiloa nagusitzen den sustratua. Bestalde, malda handieneko guneetan
ere mota honetako basoak agertzen dira, bertan ez baita material pilaketarik gertatzen
horrela lurzoru azidoak egonez.
Baso hauen erabilera nagusia zura eta soroetako ongarria izan da. Zura eraikuntzan
eta itsasontzigintzan nagusiki. Bertako egurra etxetako egur bezala ere erabili izan da. Baso
hauetako orbelak ere izan du erabilpenik, soroen ongarriztapenerako erabiltzen baitzen.
Mantentzen diren hariztietan, zuhaitz motzak ugariak dira, hau dela eta, egurraren
erauzketa abeltzaintzarekin bateratu zela esan daiteke. Bestalde, elikapenerako ustiaketa ere
bazen, ganaduarentzako ezkurrak biltzen ziren, nahiz eta gosete garaietan gizakiek ere jaten
zituzten, eta perretxikoen bilketa ere oso zabalduta egon da.
Biodibertsitate aldetik garrantzi handia dute baso hauek. Flora aldetik dibertsitate
altua du, baina faunan du dibertsitaterik handiena. Baso hauetan Euskal Herriko baso
ornodun ia guztiak agertzen baitira, hori dela eta, biodibertsitatearen kontserbaziorako
habitat garrantzitsuena dela esan daiteke.
Quercus petrea hariztiak
Harizti hauek nitxo ekologiko zabala betetzen dute, lurzoru azido nahiz basikoak
jasaten baitituzte (pH 3,5 -9 artean), eta lurzoru heze nahiz xerikoetan agertzen dira. Harizti
hauek Q. robur hariztiek baino baldintza lehorragoetan eta lurzoru txiroagoak toleratzen
dituzte. Beraz, harizti azidofiloarentzako lehorregiak eta pobreegiak diren lurzoruetan
agertzen da Q. petrea basoa (Ducousso & Bordacs., 2004). Q. petrea hariztia landaredi
klimazikoa izatera heltzeko udara lehorrak izan behar dira (Ducousso & Bordacs., 2004).
Harizti hauen erabilera garrantzitsuena, harizti azidofiloaren berdina izan da,
zuraren erabilera eraikuntzan, bai etxeetn, haltzarien, eraikuntzan zein itsasontzigintzan.
Gaur egun, kalitate handieneko zura, haltzari eta upelak egiteko erabiltzen da, eta kalitate
baxuenekoa aldiz, teilatuetako habe moduan eta eraikuntzako lan espezialetarako erabiltzen
da. Erregai moduan ere erabiltzen da. Ganaduaren elikapenerako erabiltzen da baso mota
hau. Udazkenean ezkur uzta oparoa eman ohi dute, eta animaliek nahi beste elikagai
bilatzen dute bertan, erabilera hau gaur egun ere mantentzen da Euskal Herriko hainbat
zonatan.
Pagadi Azidofiloa
Saxifrago hirsutae-Fagetum sylvaticae
Pagadia Gipuzkoako mendietako baso nagusia da. Baso mota hau ia-ia pagoek
bakarrik osatzen dute, baso trinko ilunak osatzen dituzte eta baldintza hauetan nekeza da
beste zuhaitz edota landarerik haztea. Hau dela eta, oihanpe garbia izaten da baso hauetan,
pagoak hostoak bota aurretik bakarrik hazten dira bestelako landareak, eta irauten duten
zuhaixkak hagina (Taxus baccata) eta gorostia (Ilex aquifolium) izaten dira batez ere.
Asoziazio hau sektore euskaldun-kantauriarrean nagusitzen da, batez ere estai
supraepel hiperhezean (Loidi et al., 1997). 550-650m-tik gorako altitudeetan agertzen hasten
Segurako lurralde antolamendua
~ 33 ~
da, substratu eta orientazioaren arabera, eta 900mtik gora, hau da, estai supraepelean, guztiz
nagusitzen da (Rodríguez Guitián., 2006). Estai supraepelean, prezipitazioak 1.400mm-tik
gorakoak izan ohi dira, eta lainoak ere oso ugariak dira, honek bi eragin zuzen ditu, batetik,
zuhaitzak bustitzen ditu eta hezetasun handia mantentzen dute, eta bestetik, udako defizit
hidrikoa arintzen da. Tenperaturak era baxuagoak izan oi dira, 10ºC ingurukoak, honek
lurrunketa gutxiago izatea ekartzen du, eta honek prezipitazio eta lainoekin batera lurzoruak
hezetasuna bermatuta izatea dakar. Prezipitazio ugariak izateak lurren lixibatzea ere
badakar, horrela ioiak galdu eta urriak izateaz gain, pH-a azidotzea eragiten du.
Pagadiak betidanik ustiatutako basoak dira, bertatik hainbat eta hainbat produktu
atera izan dira. Produktu nagusia zura izan da. Pagoaren zurak hainbat erabilpen izan ditu,
bai eraikuntza aldetik (etxeetako habeak, itsasontziak...), arotzerian (nekazaritzarako
tresnak) eta baita etxeetarako egurretarako eta ikatza egiteko ere. Euskal herrian azken hau
izan da erabilerarik garrantzitsuena, izan ere ikatza burdinoletako erregai bezala erabili izan
zen. Ikatza egiteko erabilitako mozketa sistemak, mugarratzeak, pagadietan egur xehearen
produkzioa eta abeltzaintza uztartzea ahalbidetzen zuen.
Erabilera historiko hauetaz gain, gaur egun ere badu garrantzia pagadiak. Bertatik
ateratzen diren produktuen artean garrantzitsuena egurra da oraindik ere, baina ustiapen
mikologiko garrantzitsua ere jasaten dute. Bestalde, biodibertsitatearen gordeleku dira, eta
erregimen hidrologikoaren erregulatzaile, lurzoruaren babesle eta higaduraren aurkako
zaintzaile modura ere jokatzen dute.
Gaur egun aurki daitekeen landaredian erreparatuz, bi landaretza mota aipatu behar
dira nagusiki, baso landatuak eta belardi eta labore lurrak. Belardi eta labore lurrek azalera
totalaren %42,7 hartzen dute. Belardi hauek abeltzaintzarako erabiltzen dira, udan bertako
belarra moztu eta negurako gordez, eta neguan abereak bertan larratzen dira.
Baso landatuak, aurreko kasuan bezala, azalera totalaren ia erdia hartzen dute, %42.
Baso hauek koniferen monokultiboak dira, intsinis pinuaren (Pinus radiata) monokultiboak
hain zuzen ere. Azken hamarkadetan baso ustiapen honek gorakada itzela jasan du, baserri
bizitza alde batera geratu eta bertoko lurretan hazkuntza azkarreko zuhaitz espezieen
landaketa hasi baitzen.
Nekazaritza arloan, labore lurrez gain, mahastiak agertzen dira. Kultibo hauek ez
daude oso zabalduta, azaleraren %1 hartzera ez baitira heltzen.
Bestelako erabileren artean, batetik harizti azidofiloaren agerpena aipagarria da, %12
betetzen baitu. Bestetik, inolako erabilpenik gabeko landaredia dago, landaredi erruderal
nitrofiloa, azaleraren %2a betetzen duena, pre-txilardi eta txilardi-otadi atlantiarra, %1eko
azalerara heltzen ez direnak (VII.Eranskina).
Beraz gaur egun, Seguran baso potentzialek betetzen duten azalera %12,78 besterik ez
da. Beraz, argi ikusten da kontserbazio maila oso kaxkarra dela, batik bat haltzadi
kantauriarraren eta Quercus petrea hariztien kasuan, hauek ez baitira agertu ere egiten
(Irudia.XIV). Esanguratsua da baso mota batzuek jasan duten beherakada, batez ere harizti
azidofiloarena. Baso mota honek potentzialki azaleraren %76 betetzen baitu, baina gaur egun
%12 soilik betetzen du, hau da, bere azaleraren %16 bakarrik mantendu du. Haltzadia ere
nabarmen jaitsi da, %10 betetzetik desagertzera heldu baita. Desagertu den beste baso mota,
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 34 ~
Irudia.XIV: Segurako herrian landarediak betetzen duen azalera. Ezkerrean baso potentzial motak eta
bakoitzaren azalera. Eskuinean, gaur egun agertzen den landaredia eta betetzen duen azalera.
Quercus petrea hariztia hain zuzen ere, potentzialki beteko lukeen %1,6tik ez azaltzera pasa
da. Amezti eta pagadi azidofiloak ere jaitsiera nabarmena pairatu dute. Potentzialki
azaleraren %7 eta %4,7 betetzetik ia-ia desagertzera heldu baitira, euren jatorrizko azaleratik
%6,2 eta %6,1 soilik mantentzen dutelarik.
Gainontzeko %87,22 giza jatorrizko erabilerek betetzen dute. Erabilera hauen artean
nabarmenki baso landatuak eta belardi eta labore lurrak aurkitzen dira, bien artean herriaren
herriaren azalera totalaren %84 betetzen dutelarik (baso landatuak %42; belardi eta labore
lurrak %42). Baso landatuak basogintza intentsiboarekin lotuta daude, eta hauek pagadien
ameztien eta hariztien azalera ia guztia bereganatu dute. Baso hauetan pinuak landatzen
dira, eta hauek espezie potentzialak baino hazkunde azkarragoa dutenez, lurjabeei etekin
ekonomiko azkarragoa ematen diete. Labore lurrak gizakiak zuzenki mantenduta daude,
nekazal eta abel ustiapenekin lotuta baitaude. Ustiapen mota honek malda gutxiko zonak
behar ditu, eta guztiz betetzen dute potentzialki haltzadiak bete beharko lituzkeen erreka
ondoko lur lauak.
Beraz, (Irudia.XIV) ikusi daitekeen bezala, Segurako landaredi potentziala egoera
oso kaxkarrean dago, jatorrizko azaleraren %12 soilik betetzen du. Bertatik Q. Petrea eta
haltzadi kantauriarrak erabat desagertu direlarik, eta amezti kantauriarra eta pagadi
azidofiloa ia-ia desagertu direlarik. Oraindik ere azalera esanguratsu bat mantentzen duen
baso potentzial bakarra harizti azidofiloa da, baina honek bere azalera %85 batean galdu du.
FAUNA
Habitat faunistikoa
Seguran deskriba daitezkeen habitata faunistikoak 10 dira –ameztia, baso landatuak,
belardi eta labore-lur atlantikoak, belardia, harizti azidofiloa, landaredi erruderal-nitrofiloa,
mahastiak, pagadi azidofiloa, pre-txilardi atlantikoa eta txilardi-otadi-iratzedi atlantikoa-.
Segurako fauna eta babes-kategoria duten espezieak
Segurako udaletxetik lortu diren datuetan oinarrituz, Segurako udalerrian 39 espezie
katalogatu dira.
Segurako lurralde antolamendua
~ 35 ~
“Espezie Mehatxatuen EAEko katalogoan” Segura udalerriko anfibio espezie 1,
narrasti espezie 1, 4 hegazti-espezie eta 3 ugaztun-espezie katalogatuta agertzen dira
(Taula.II).
92/43/CEE arteztarauaren II.eranskinean interes komunitarioko 2 arrain-espezie eta
ugaztun saguzar-espezie 1 katalogatu dira (Taula.III).
Jarraian (Taula.II-III).zerrendatu diren espezieek erabiltzen dituzten habitatak
izendatzen dira; izan ere, proposatzen den Lurralde Antolamenduak irizpidetzat jo behar
ditu babes-kategoria duten espezieek erabiltzen dituzten habitatak.
Ugaztunak
Mikrougaztunei dagokionez, muxar grisa hostozabalen basoetan bizi ohi da, bereziki
hariztietan (Quercus robur) eta pagadietan (Fagus sylvatica). Gaztainadietan (Castania sativa)
eta hurriztietan (Corylus avellana) ere bizi da. Aldi berean, hariztien eta pagadien baitan ager
daitekeen baso mistoan, harridun guneetan eta kobazuloetan ere bizi daiteke
(www.mma.es).
Basakatua ia edozein habitatetan aurkitu daiteke, baina baso inguruak ditu
gustukoen. Hainbat ikerlarik baso mixto hostogalkorrekin erlazionatu dute basakatua, eta
hauen kontserbazioa lehentasunezkotzat jo dute basakatuaren kontserbaziorako, baina
praktikan basakatua ia edozein habitatetan aurkitu daitekeela ikusi da: sastrakadi
mediterraneotan, hezegunetan eta baita nekazal ingurune eta ingurune oso degradatuetan
ere.
Ferra saguzar txikia haitzuloak atsegin dituen saguzarra da eta ondorioz kareharri
ugariko lurralde eta ingurune karstikoekin lotura estua du (Ibáñez, 1998). Normalean zulo
naturalak hautatzen dituzten arren, lurpeko egitura artifizial eta eraikinetan ere aurkitu dira
espezie honen koloniak. Nafarroan kolonien kokapena aldakorra da urtaroen arabera. Urteko
garairik hotzenetan gordelekua ia kasu guztietan haitzuloetan izaten duten bitartean,
hilabete epelenetan eraikinetan ezartzen dituzte koloniak (Alcalde, 1995). Sastraka eta
zuhaixkadun inguruetan ohikoagoa da eta ur-eskuragarritasuna ere ezinbesteko faktorea da.
Hegaztiak
Buztangorri argia , batez ere, helduak diren urki-basoetan (Betula sp.) eta hariztietan
(Quercus sp.) bizi da. Baso hauek, aldi berean, ikuspen handikoak eta sastrakadi-kobertura
baxukoak izan behar dira. Halaber, buztangorri argiak habiak eraikitzeko zuloak dituzten
zuhaitz helduen presentzia beharrezkoa da (wikipedia.com).
Arrano txikiaren kasuan, habia egiten duen eta defendatzen duen lekuaren eta
ehizarako erabiltzen duen lekuaren artean bereizi behar da. Umatze-areari dagokionez ezin
da basoko espezie tipikoa denik esan (Pagan et al, 2004). Iberiar penintsulan baso-habitat
mota askotan agertzen da, baina paisaia mosaikoa izateko baldintzarekin (Sánchez-Zapata
eta Calvo, 1999). Baso txikitan egin dezake habia, baina zuhaitz-masa handiak hautatuko
ditu aukera izatekotan (Suarez et al, 2000). Iberiar penintsulako leku desberdinetan, espezie
desberdineko basotan agertzen da.
Anfibioak eta narrastiak
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 36 ~
Anfibioen banaketa ingurunearen hezetasunaren araberako izanik, ur-iturriekiko
distantziak eta habitatak ura gordetzeko kapazitateak muga bat ezartzen dute. Hori dela eta,
baso-igel jauzkaria harizti, pagadi eta haltzadiak bezalako baso hezeetan bizi da.
Narrastiek euren metabolismoa mantentzeko kanpoko bero-iturri bat behar dute.
Hortaz, narrasti gehienak basoetako soilguneetan edo ertzetan bizi dira, bertan intsolazio-
maila altua baita. Aldiz,eskulapioren sugea zuhaitz ugari, sastrakadi eta bestelako landaredia
duten baso hezeetan bizi ohi da, leku hotzetatik urrun.
Arrainak
Izokin arrunta ur-korronte azkarreko eta ondo oxigenatutako ibaietan bizi da.
Ugalketarako hondo areatsuak eta harritsuak hautatzen ditu.
Espezieak
Babes Tresna Kategoria Taldea Izen
Zientifikoa
Izen
Arrunta
Kodea Katalogatze-
data
Espezie
Mehatxatuen
EAEko Katalogoa
Kaltebera Anfibioak Rana
dalmatina
Baso-igel
jauzkaria
10055 1996/07/09
Espezie
Mehatxatuen
EAEko Katalogoa
Kaltebera Hegaztiak Phoenicurus
phoenicurus
Buztangorri
argia
10243 1996/07/09
Espezie
Mehatxatuen
EAEko Katalogoa
Kaltebera Ugaztuna
k
Myoxus glis Muxar grisa 14144 1996/07/09
Espezie
Mehatxatuen
EAEko Katalogoa
Kaltebera Ugaztuna
k
Rhinolophus
hipposideros
Ferra-
saguzar
txikia
10355 1996/07/09
Espezie
Mehatxatuen
EAEko Katalogoa
Bakana Hegaztiak Hieraaetus
pennatus
Arrano
txikia
14014 1996
Espezie
Mehatxatuen
EAEko Katalogoa
Interes
berezikoa
k
Hegaztiak Pyrrhocorax
graculus
Belatxinga
mokohoria
10263 1996/07/09
Espezie
Mehatxatuen
EAEko Katalogoa
Interes
berezikoa
k
Hegaztiak Pyrrhocorax
pyrrhocorax
Belatxinga
mokogorria
10264 1996/07/09
Espezie
Mehatxatuen
Interes
berezikoa
Narrastiak Zamenis
longissimus
Eskulapiore
n sugea
16551
Taula.II: Espezie mehatxatuen EAEko katalogoa (birmoldatua)
Segurako lurralde antolamendua
~ 37 ~
EAEko Katalogoa k
Espezie
Mehatxatuen
EAEko Katalogoa
Interes
berezikoa
k
Ugaztuna
k
Felis
silvestris
Basakatua 10323 1996/07/09
Espezieak
Babes
Tresna
Kategoria Taldea Izen
Zientifikoa
Izen
Arrunta
Kodea
Habitat
Zuzentaraua
II. Eranskina:
Kontserbatze aldera,
kontserbazio bereziko
eremuak behar
dituzten Batasunaren
intereseko espezieak
Arrainak Chondrostoma
toxostoma
Iparraldeko
loina txikia
14131
Habitat
Zuzentaraua
II. Eranskina:
Kontserbatze aldera,
kontserbazio bereziko
eremuak behar
dituzten Batasunaren
intereseko espezieak
Arrainak Salmo salar Izokin
arrunta
10041
Habitat
Zuzentaraua
II. Eranskina:
Kontserbatze aldera,
kontserbazio bereziko
eremuak behar
dituzten Batasunaren
intereseko espezieak
Ugaztunak Rhinolophus
hipposideros
Ferra-
saguzar
txikia
10355
Taula.III: 92/43/CEE arteztarauaren II. eranskina (birmoldatua)
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 38 ~
Diagnostiko Osatua
Higadura, egonkortasun, malda a eta landaredia
Egonkortasun-maila soilik aintzat hartuta, Segura udalerriaren azalera gehiengoak
egonkortasun-maila ertaineko materialek osatzen dute. Maila oso baxuko guneak soilik
erreka ondoko eremuei dagokie. Aldiz, maldari so eginez, Segura bi zatitan bana daiteke:
hegoalde malkartsua eta iparraldea, malda txikiko guneekin. Segurako ingurune fisikoak
urteetan zehar jasan duen lurralde antolamenduak, hegoaldeko higadura arriskua areagotu
du. Hegoaldean baso erabilpenak dira nagusi; baso-erabilpen estentsiboek soilik azaleraren
%18a betetzen dute. Aldiz, baso-erabilpen intentsiborako erabiltzen diren pinu landaketek
lur-azaleraren %42 suposatzen dute. Ustiaketa intentsiboei loturiko jarduerek –matarrasak,
pistak, makineria astuna,…- higadura-arriskua areagotzen dute (Francke, 1993), hori dela eta
arrisku errealaren balio altuak lortu dira. Aldi berean, hegoaldean dauden larreek arrisku-
errealaren balio oso altuak lortzea eragin dute, izan ere, zuhaitz geruzaren absentziak
higadura-arriskua nabarmen emendatzen dute. Iparraldeari dagokionez, larreek azaleraren
gehiengoa betetzen dute, hala ere, arrisku-errealak balio ertainetik beherako balioak
erakusten ditu, iparraldeko orografia ez baita malkartsua. Aitzitik, iparraldean badira %30-
50eko maldak dituzten guneak, bertako arrisku erreala oso altua izanik (XV. irudia)
Landaredia eta fauna
Arestian esan bezala, landaredia potentzialak Segurako udalerrian jasan duen
transformazio-prozesu sakonak baso-komunitateko ornodunen egonkortzea, aberastasun-
eta ugaritasun-potentzialak mugatu ditu. Aldi berean, babes kategoria duten espezien
habitatek azaleren murrizpena eta fragmentazioa erakusten dute, espezie hauen biziraupena
bermatzeko aukerak guztiz murriztuz. Hala ere, Segurak Aizkorriko eta Aralar Parke
Naturalekiko duen gertutasunak oreka dezake aurreko ideian planteatutakoa; izan ere,
Aizkorri eta Aralar Parkeek Segurari indibiduo berriak emango lekizkiekeen gordailu
modura jokatuko lukete; hala ere, gaur egun eremu horien artean ez dagoen konexio fisikoa
korridore ekologikoen bitartez bermatzea ezinbesteko helburua da.
Amaitzeko, aipatu behar da, Seguran katalogatu den espezie dibertsitate-maila txikia
ezin zaiola soilik ingurune fisikoak aurkezten duen transformazio-maila handiari gaineratu;
izan ere, faunaren inguruko ikerlan sakon bat egitea funtsezko ikusten da, jakiteko lan
honetan aurkeztu den dibertsitate-maila datu errealei edota Segurako faunaren gainean
egindako katalogatze lana murritzari dagokion.
Ibai inguruko landaredia eta eutrofizazio-arriskua
Ibaia inguruko landaredia belardiek eta labore lur atlantikoek osatzen dute.
Landaredi potentzialari so eginez, egon beharko litzatekeen landaredia haltzadi kantauriarra
litzateke. Erreken inguruan egindako azterketen arabera, landaredi potentziala aldatzeak
materia organikoa prozesatzen duten errekako ornogabe-komunitateetan eraginak
sorrarazten dituzte (Graça, 1993; Wallace & Webster, 1996); oro har, ekosistemarengan
eraginez. “RED DE SEGUIMIENTO DEL ESTADO ECOLÓGICO DE LOS RÍOS DE
LA COMUNIDAD AUTÓNOMA DEL PAÍS VASCO, 2008” txostenak argi adierazten
du Segura igarotzen duen Oria ibaiaren ur masak giza inpaktu probabilitate handia duela, eta
Segurako lurralde antolamendua
~ 39 ~
karga organikoek zein nutriente maila handiek urte osoan zehar eutrofizazio-egoera eragiten
dutela Oria ibaian. Bestetik, Segurako lurrek permeabilitate baxua dute; hortaz, ongarriak
eskorrentia bidez errekara heltzeko probabilitatea handia da. Bestalde, akuiferoen
zahurkortasunari dagokionez, lurrean perkolatzen den ur masa guztia ibaira isurtzen da,
lurzoru azpian geruza iragazgaitz bat baitago. Hau dela eta, bertako urak eutrofizazio-arrisku
handia pairatzeko probabilitatea oso handia da. Hala ere, Segura udalerriko nekazaritzak eta
abeltzaintzak azken hamarkadan jasan duten estentsifikazio-prozesuak eutrofizazio-arriskua
murriztu du; gaur egun, Seguratik igarotzen den Oria ibaiaren ibilgunea eutrofizazio-egoera
agertzeko probabilitatea txikia da, bertako urek egoera ekologiko moderatua aurkezten
dutelarik (Red de seguimiento del estado ecologico de los rios de CAV, 2008).
Bestetik, nekazaritzak eta abeltzaintzak azken hamarkadan jasan duten
estentsifikazio-prozesua luzaroan irautea ezinbestekoa da, gaur egun oraindik mantentzen
diren lur-erabilera intentsiboak gradualki murriztuz.
Uholde-arriskua
Errekurrentzia-denbora guztietarako uholde-lautadek betetzen duten azalerak
txikiak dira. Halaber, Segura udalerriko nukleo urbanoak duen kokapen estrategikoak,
nukleo urbanoa uholde-arriskutik kanpo uztea eragiten du. Aitzitik, ibai ertzeko landarediak
jasan duen transformazioak uholde-lautadaren azalerak handitzea eragin du. Ondorioz, 10
urteko errekurrentzia-denbora duten uholde azalerak bere baitan garraiobideak eta ibai
ertzetan dauden larreak barneratzen ditu.
Azkenik, uholde-arrisku handiena udazken eta neguan dago, zehazki azaroan eta
abenduan, sasoi horietan ematen baitira urteko prezipitazio altuenak.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 40 ~
Irudia.XV: Arrisku errealen mapa
Segurako lurralde antolamendua
~ 41 ~
II.
GAUR EGUNGO LUR
ANTOLAMENDU EREDUA
Segura udalerriak historikoki jasan duen transformazio prozesuaren ondorioz,
nekazal lurrek betetzen zituzten azalerak ordezkatuak izan dira eta gaur egun baso landaketa
intentsiboak agertzen dira haien ordez. Baso autoktonoari dagozkien erabilpen estentsiboak
azalera txikietara mugatzen dira. Larreen presentzia ezaugarri garrantzitsua da Seguran,
gehienbat iparraldera mugatzen direlarik. Lurzoru hiritartuari dagokionez, oso azalera txiki
eta zentralizatua okupatzen du.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 42 ~
Irudia.XVI: Segurako lur erabilpenen azaleren banaketa ehunekotan
Lurren erabilpena
Erabilpenen azalerak
Segurako lurren jabetza guztiak pribatuak dira (Eustat). Udalerriko azaleraren ia
guztia (%94) 3 erabilpen ezberdinek betetzen dute. Erdia baino gehiago (%67) baso
erabilpenek betetzen dute, non azalera totalaren ia erdia (%49) baso erabilpen intentsiboari
dagokion eta gainontzeko %18a basozaintza estentsiboak betetzen duen. Bestalde, bigarren
erabilpen nagusia abeltzaintzarako larreak dira, izan ere azaleraren %27 hartzen dute.
Gelditzen den azaleraren %6a 4 erabilpen ezberdinen artean banatzen da, hiriguneak %3a
hartzen du, eta lur erabilpen marginalek, nekazal lurrek eta garraio guneek azaleraren %1
betetzen dute bakoitzak (XVI. irudia).
Erabilpenen antolamendua
Segurako hiriguneak defentsarako kokapen estrategiko bat du. Udalerriaren
ipar-ekialdean aurkitzen da, ibai inguruko haranean dagoen muino baten gainean hain zuzen
ere. Haraneko maldak txikiak dira (<%10; II. Eranskina), horrela, bertako muinoan kokatuta
egoteak haran guztia kontrolatzea ahalbidetzen dio hiribilduari. Garraio-guneak aldiz,
udalerria zeharkatzen dute ibaiak sortutako harana jarraituz, hau baita garraiobide bat
ezartzeko gune egoki bakarra, hau da, malda txikiko zeharbide bakarra. Bestalde hirigunea
Segurako lurralde antolamendua
~ 43 ~
inguratuz abeltzaintzarako larreak aurkitzen dira. Larre hauek malda txikieneko guneak
hartzen dituzte, nahiz eta malda handiko (%30-%50) guneren batean ere ager daitezkeen.
Hegoalderantz, basoak nagusitzen dira. Larreekin mugan baso erabilpen estentsiboko guneak
daude gerriko estu bat sortuz. Larreak inguratzen dituen gerriko honetan malda handiak
aurkitzen dira (%30-%50), gune hauek larreetarako erabiltezinak bihurtzen direlarik. Gerriko
honen ostean, baso erabilpen intentsiboko guneak azaltzen dira. Hau da erabilpen motan
nagusia, nahiz eta bertan nekazal lurrak, larreak eta baso erabilpen estentsiboko guneak
agertzen diren, baina denak ere azalera txikian.
Oro har, Seguran agertzen den eredua, hau da, lur erabilpen estentsiboko guneak
herritik intentsibokoak baino gertuago eta altitude txikiagoetan egotea, ez da oso zabaldua
dagoen eredua. Honen arrazoia Segurako herria Gipuzkoako eta Arako partzuergoko
partaide izatean datza. Partzuergoak hainbat herriren arteko mendi lurrak hartzen ditu bere
baitan, eta ondorioz, partzuergoko kide orok bertako lurrak erabiltzeko baimena du. Horrela,
Segurako biztanleek egurra partzuergoko lurretatik ateratzen zuten, eta ondorioz Segurako
basoak bota eta larre eta nekazal lurrak bultzatu ziren partzuergoaren sorrerarekin batera,
XV. mendean. Gaur egun mantentzen diren baso autoktonoak malda altuko guneetan (%30 -
%50) agertzen dira, eremu hauek abel edo nekazal ustiakuntzarako erabiltezinak baitira.
Beraz, Segurako lur erabilpenen banaketak nolabaiteko ordena jarraitzen du,
hiritartua dagoen eremua zentrotzat hartuz, beste erabilpen guztiak azken honen inguruan
banatzen dira: Hiritartua-> Larreak-> Lur erabilpen estentsiboa-> Lur erabilpen intentsiboa
(XVII. irudia).
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 44 ~
Irudia.XVII: Segurako lur erabilpenen banaketa mapa
Segurako lurralde antolamendua
~ 45 ~
Amia taula
Indarrak
Indarrei dagokionez, lur ez urbanizagarrien azalera altua da. Halaber, lur okupazio-
maila baxua da. Bi ezaugarri hauek aukera anitzak ematen dituzte biodibertsitateren
berreskurapen-planak garatzerako orduan.
Segurako landarediak historikoki transformazio-prozesu sakona jasan izan duen
arren, aisialdirako gune ugari ditu; izan ere, Segura mendiez osatutako ingurunean kokatzen
da.
Azkenik, indar modura aipatu behar da, Segurak malda handirik gabeko guneak
aurkezten dituela, batez ere, iparraldean. Malda handirik gabeko lurzorua,
aprobetxamendurako aukera gehiago ematen ditu. Aldi berean, malda txikiek higadura-
arriskua nabarmenki txikitzen dute, azken batean, higadura-potentzialaren balioak txikiak
izanik.
BARNE FAKTOREAK
Ahultasunak Indarrak
Nekazaritzaren abandonua Lur ez urbanizagarrien kopuru altua
Baso azalera pribatua handia Aisialdirako eremuak
Habitaten fragmentazioa Lur-okupazio maila baxua
Baso autoktonoen galera Malda handirik gabeko eremua
Paisai aniztasun eza
Biodibertsitatearen garapenaren
ezagupen eza inbentario ezagatik
KANPO FAKTOREAK
Aukerak Mehatxuak
Lurzoru erabilera anitzak Espezie inbaditzaileen sarrera
Paisaia kalitatea Lurzoru galera arriskua
Korridore ekologikoak eta natura 2000 Biodibertsitate galera
Interes komunitarioko tokiak Ibai ertzeraino heltzen den baso-soilketa
Biodibertsitatea kontserbatzeko plana Ibaiaren kutsatze- eta eutrofizazio arriskua
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 46 ~
Ahultasunak
Ahultasunei dagokionez, nekazal lurrek pairatu duten abandonua aipatu behar da.
Nekazal lur gehienak pinu landaketekin ordezkatu dira eta egun daudenak joera bera
agertzen dute. Honek ,aldi berean, paisai aniztasun eza modura identifikatzen den
ahultasuna eragiten du.
Bestetik, baso azalera guztia pribatua da. Hortaz, bertan berreskurapen- eta
kontserbazio-planak bultzatzea zaila da oso. Gainera, baso autoktonoek pairatzen duten
galera-prozesuak eta aurkezten duten fragmentazioak egoera are larriagoa bihurtzen dute.
Azkenik, inbentario ezak biodibertsitatearen garapenaren ezagupenik ez egotea
eragiten du. Arestian aipatu diren ideiei so eginez, inbentario baten beharra ezinbestekoa da,
dauden animalia- eta landare-espeziak identifikatu eta euren ekosistemak ezagutzeko.
Aukerak
Lehenik eta behin, Segura udalerriak dituen interes komunitarioko tokiak aipatu
behar dira. Hauen presentziak babes-kategoria aplikatzeko eta Natura 2000 sarean
barneratzeko aukera ematen dute, baso autoktonoaren eta biodibertsitatearen berreskurapen-
eta kontserbazio-planak sustatzea errazagoa izanik. Aldi berean, Segura udalerria ardatza
izanik Aizkorritik Aralarrera proposatzen den korridore ekologikoa aukera garrantzitsua da.
Mehatxuak
Segura udalerriko lurrak pairatzen duen mehatxuetako bat lurzoruaren galera-
arriskua da. Arrisku hau Seguran ematen diren lur-erabilera desegokiei sor zaio, batez ere,
baso-erabilera intentsiboek eragin duten higadura-arriskuaren gorakadari. Aldi berean,
transformazio-prozesuan baso-erabilera intentsiboen azalerek izandako hedapena
ingurunearen homogeneotasuna eragin dute, biodibertsitatearen galera beste mehatxu bat
suposatuz.
Espezie inbaditzaileen sarrerak ere mehatxu bat suposatzen du. Gainera, Segura
udalerriko habitatek aurkezten duten fragmentazioa eta egoera txarra mehatxu hau
areagotzen dute.
Azkenik, ibai-ertzeraino heltzen den baso-soilketa beste mehatxu bat da. Baso-
soilketak ibai ertzeraino heltzeak beste ekosistemekin dituen energia- eta materia-fluxuen
hartu-emana geldi dezake. Aldi berean, ur-kalitatean eragina izan dezake, uraren kutsatze-
eta eutrofizazio-arriskua handituz, eta ondorioz, ibaiko faunaren zein landarediaren
biziraupena mugatuz.
Segurako lurralde antolamendua
~ 47 ~
Agertokiak
Pronostikoa
Agertokiak ingurune fisikoaren egoera ulertu eta bere joeraren pronostiko bat
burutzeko definitzen dira. Agertoki hauek aldagai ezberdinak biltzen dituzte eta euren
helburua etorkizunean zein egoera emango den zehaztea da. Hiru motatako agertokiak
definitzen dira, joerazkoak, optimoa eta konpromisozkoak.
Joerazko agertokiak
Joerazko agertokiak lurraldearen gestioan esku hartzerik ez dagoenean
agertzen dira.
Segura udalerriko lehen sektoreko nekazal eta abeltzaintza jardueren
errentagarritasunean aldaketarik ez badago, erabilpen hauetara zuzendutako lurrek galera
sakona jasango dute, gaur egun jarduera hauen errentagarritasuna oso txikia baita. Guzti
honek lur hauen uztea eragingo luke.
Azken urteetan Seguran eman den baso-erabilpenaren joera aintzat hartuta,
erabilpen intentsiboko pinu-monolaborantzetara zuzenduriko erabilpenak iragarri daitezke.
Lur-erabilpen mota honek fauna eta landaretzaren biodibertsitate galera bat eragiten du.
Hortaz, egun murritzak eta galtzeko arriskuan dauden baso autoktonoaren azaleren
etorkizuna desagertzeko arriskua handiagoan egongo lirateke. Faunari dagokionez, Aizkorri
Parke Naturalaren eta Seguraren arteko konexio fisikoa korridore ekologikoen bitartez ez
bermatzeak berez baxua suposatu den faunaren dibertsitateak are baxuagoa bilakatuko
litzake. Aldi berean, habitaten fragmentazioak aurrera egingo balu biodibertsitate galera
honek gora egingo luke.
Bestetik, aipatutako baso-erabilpen intentsiboan erabiltzen diren teknikak –
matarrasak, pistak, makinaria astuna,…- mantenduz gero, lurzoru-kalitatearen murrizpena
emango litzateke. Kalitate-galera honek azkartuko luke berez baso-erabilpen hauek eragiten
duten landaretza eta faunaren dibertsitatearen galera. Aldi berean, teknika horiekin
jarraitzeak eta iragartzen den erabilpen intentsiborako pinu-monolaborantzen nagusitasunak
ibaira heltzen den sedimentu-karga handituko lukete. Ondorioz, berez dagoen eutrofizazio-
arriskua handituz.
Beraz, esku-hartzerik ez balego, Segura udalerriaren medio fisikoak berez txikia
duen balio ekologikoa are gehiago txikiagotuko litzake.
Agertoki optimoa
Agertoki optimoak udalerriaren egoera desiragarriena deskribatzen du,
ziurgabetasun, mehatxu eta arazo guztiak baztertzen baitira. Halaber, baliabide
ekonomikoek, borondateak eta bitartekoek jarri lezaketen mugak ez dira aintzat hartzen.
Hortaz, gaur egungo lurralde ereduaren arazo guztiak ezabatuta eta bertako potentzialtasuna
aprobetxatuz gero etorkizun optimo bat irudika daiteke, ingurugiroan hobekuntza totala
eskainiz eta gizartearen bizi kalitate egokia ziurtatuz.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 48 ~
Lehen sektorean nekazaritza eta abeltzaintza ekologikoa garatuko lirateke.
Horretarako Segurako udaletxeak subentzioak emango luke eta herriko belaunaldi gazteenak
lehen sektorean aritu daitezen kontzientziazio-kanpainak bultzatuko lituzke.
Aldi berean, nekazaritza eta abeltzaintza jarduerek eredu jasangarri batekin bat egin
beharko lukete eta azken hamarkadan jarduera bi hauek pairatu duten estentsifikazio-
prozesuari jarraituz; hortaz, jarduera hauek ekoizpen ekologiko baten ikuspuntu batetik
aurrera eraman beharko dira, zeinak ingurumen praktika onenak eta biodibertsitate-maila
altua ziurtatzen duen laborantza-kultura bat ekarriko dituen. Beraz, pestizida, herbizida, eta
ongarri kimikoen erabilera debekatuta egongo litzateke etorkizunean, hots, nekazaritza eta
abeltzaintza intentsiboa debekatuta leudeke. Modu honetan Seguratik igarotzen den Oria
ibilguneak pairatzen duen eutrofizazio-arriskua sor dezaketen jarduerak debekatuta leudeke .
Halaber, monolaborantzen garapena debekatuta legoke, labore anitzen sustapena bermatuz;
izan ere, neurri honekin monolaborantzek izurriteak jasateko duten arriskua ekidingo litzake
eta galera ekonomikoak murriztuz. Gainera, labore anitzen produkzioak merkatuan posizio
lehiakor batean kokatuko luke Segurako udalerria, egun belaunaldi gazteek lehen
sektorearekiko agertzen duten interes txikia handituz. Abereei dagokionez, behiak eta ardiak
lirateke animalia optimoak; zaldiak bezalako animaliekin erkatuz belar masa unitateko
energia-kantitate handiagoa eskuratzen baitute; honek abeltzaintzarako lur-azaleraren
efizientzia handituko luke. Bestetik behietatik eta ardietatik eratorritako produktuek
merkatuan posizio lehiakor batean ere kokatuko lukete Segura.
Aipatutako helburuak betetzeko, Segurako abeltzain eta nekazari guztiek Europako
Kontseiluaren produktu ekologikoen ekoizpen eta etiketatzeari buruzko 2007ko ekainaren
28ko 834/2007 araudia bete beharko luke, modu honetan soilik posible izango bailitzateke
udalerriko jarduera hauek era jasangarrian burutzea.
Baldintza hauen eraginpean produkzioa garatzen duten ekoizleek 2004ko maiatzaren
18an argitaratutako EAEko 2007-2013 bitartean indarrean egongo den Landa Eremuaren
Garapen Jasangarriaren Planak (PDRS) ezarritako laguntzak jaso ahalko dute. Laguntza
horiek ingurumenaren babesarekin eta baliabideen kontserbazioarekin bat datozen jarduera
hauek ezartzeko dira, hauen ezarpenak dakarren kostuak leuntzeko.
Landarediari dagokionez, egun azalera murritza duten baso autoktonoen
berreskurapena eta beraien arteko fluxu genetikoa bermatu beharko litzake. Helburu hori
betetzeko asmoz, baso erabilera intentsiboak –pinuarena batez ere- mugatu edo epe luze
batera debekatu beharko lirateke. Aldi berean, pinu-landaketa horien jabeak ekonomikoki
konpentsatu beharko lirateke edo bestelako lur-erabilpenetan hezi. Bestetik baso erabilera
intentsiboen mugatzeak edo desagerpenak higadura-arriskua txikituko luke. Azkenik, ibai
ertzen landaredi potentziala berreskuratzeko planak sustatu beharko lirateke, modu honetan
uholde-lautadaren azalera txikituko litzake. Helburu hauek betetzeko landarediaren
azterketak, legeen aplikazioak, ingurugiro kalitatean jarraipen zorrotza, airearen kalitatearen
azterketak, zarataren azterketak... sustatuko lirateke; eta bertatik ateratako emaitzen arabera
neurriak hartzeko mekanismo egokiak garatuko lirateke.
Hau horrela izanda, lehen sektorearen etorkizuna egoera hobezin batean aurkituko
litzake, nolabaiteko egonkortasuna lortuko bailuke. Honen eraginez, hurrengo belaunaldiek
ikusiko luketen nekazaritza eta abeltzaintzaren egoera askoz hobea izango litzateke,
etorkizunari begira zalantzan egon daitekeen ustiategien bideragarritasuna ikusiko
Segurako lurralde antolamendua
~ 49 ~
luketelako. Bestetik landaretza autoktonoaren egoera hobezina izango litzake, faunarentzako
nitxo ekologikoak ugariak izanik. Hortaz, biodibertsitate-maila eta balio ekologikoa
handituko litzake.
Konpromisozko agertokia
Azken eskenatoki honetan gaur egun Segura udalerriaren egoera kontutan hartuta
behatutako ahultasunak ekidin eta ahal den heinean egoera hobetzeko hartu beharreko
neurriak adieraziko dira; beti ere aintzat hartuta hauek aurrera eramateko faktore eta agente
ugari behar direla (agente publiko eta pribatuak, hiritarrak, babes ekonomikoa…).
Konpromisozko agertokia da eraiki nahi den lurralde antolamenduaren eredua, hau baita
bideragarriena.
Lehen sektoreari dagokionez, nekazaritza- eta abeltzaintza-jarduerak mantendu
beharko lirateke. Aitzitik, sektore honek Segura udalerrian azken urteetan izandako
bilakaera aurreikusita jarduera hauek etorkizunean ordezkatuko lituzketen bestelako
jarduerak proposatu beharko lirateke –adib.: turismoa, museoak,…-.
Lur erabilpen intentsiboei dagokionez, eta hegoaldean batez ere, hauek mugatu
beharko lirateke, baina guztiz debekatu gabe; debekuek galera ekonomikoak eta lurren uztea
eragin bailezakete. Aldiz, Segura udalerriko nekazaritzak eta abeltzaintzak azken
hamarkadan jasan duten estentsifikazio-prozesua hedatu beharko litzake, lur erabilera
estentsiboak sustatuz. Helburu hauek higadurak eragindako lurzoruaren galera murriztuko
lukete. Aldi berean, baso autoktonoaren azalerek desagertzeko aurkezten duten arriskua
txikitzea lortuko litzake. Dena den, baso autoktonoak babesten dituen legeak eta neurriak
ezarri beharko lirateke. Modu honetan, faunaren biodibertsitate-mailaren hobekuntza espero
da.
Habitatei dagokionez, babes kategoria duten habitaten irudi legalak aplikatu beharko
lirateke, modu honetan hauek babestu eta kontserbatzea espero baita. Halaber, habitatak
egoera babestuan eta kontserbatuan mantentzeak animalia- zein landare-espezieen
dibertsitatea hobetuko luke. Bestetik, animalia-dibertsitatea bermatzeko asmoz Aizkorri eta
Aralar Parke Naturalen artean korridore ekologiko bat eratzea ezinbestekoa litzateke.
Beraz, konpromisozko agertoki hau ezarriko balitz eta lehen sektoreari dagokionez,
Segura udalerriko nekazaritza- eta abeltzaintza-jarduerek abandonatuak izateko pairatzen
duten arriskua murriztuko litzake. Bestetik, habitatak babestuz korridore ekologiko bat
eratzeko eta zenbait habitata Natura 2000 sarean barneratzeko aukera legoke. Azken batean,
Segura udalerriko egoera zein balio ekologikoa handituko litzake.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 50 ~
III.
UDALERRIAREN
KATEGORIZAZIOA
Ingurugiroaren babesean oinarrituriko lurralde eredua sustatu nahi da, eta
horretarako erabili diren irizpideek nekazal eta basogintza jarduerak zonaldeak osatzen duen
sisteman barneratzea bilatzen dute. Halaber, udalerriak egun betetzen dituen eta
beharrezkoak jo diren ekintzentzako zonaldeak ziurtatzeko eraiki da eredu hau (ekintzaren
beraren bai eta zonaldearen egokitasuna aztertuz). Bestalde, egungo eredu postindustrialean
eredu landatarrak duen eginkizunari buruzko gogoeta bultzatu nahi da.
Segurako lurralde antolamendua
~ 51 ~
Helburuak
Helburuak
Proposatzen den lurralde antolamendua lortzeko helburuak zehaztu dira. Zenbait
kasuetan, lana errazteko asmoz, helburu nagusiak azpi-helburuetan banatu dira. Helburu
zein azpi-helburu guztiei dagokien antolakuntza-tresnak (antolakuntza-kategoria eta neurri
positiboak) aplikatu zaizkie.
1.Helburua: landare- espezie autoktonoen kontserbazioa eta babesa
1.1. Azpi-helburua: babes-kategoria duten espezieen kontserbazioa
1.1.1.Antolakuntza-kategoria: babes aktiboa
1.1.2.Neurri positiboa: baso autoktonoaren berreskurapen-planak
1.1.3.Neurri positiboa: ibaiertzeko landarediaren berreskurapen-planak
1.1.4.Neurri positiboa: landare inbaditzaileen sarrera ekiditea
1.1.5.Neurri positiboa: fragmentatutako azaleren arteko konexioa eta
fluxu genetikoaren bermea
1.1.6.Neurri positiboa: egoera txarrean dauden zonaldeen hobekuntza-
lanak
2. Animalia-espezie autoktonoen kontserbazio eta babesa
2.1. Azpi-helburua: babes-kategoria duten espezieen kontserbazioa
2.1.1.Antolakuntza-kategoria: babes aktiboa
2.1.2.Neurri positiboa: egoera fragmentatuan dauden habitaten
berreskurapen- eta kontserbazio-planak
2.1.3.Neurri positiboa: korridore ekologiko baten sortzea eta garapena
2.1.4.Neurri positiboa: faunaren inguruko ikerketa-lana
2.1.5.Neurri positiboa: Orkatz-populazioaren kontrol-lanak
3. Ibai-ekosistemen kalitatea hobetu
3.1.Antolakuntza-kategoria: babes pasiboa
3.2.Neurri positiboa: ibaiertzeko landarediaren berreskurapen-planak
3.3.Neurri positiboak: egoera ekologikoaren jarraipen-azterketak
4. Babes kategoria duten eremuen babesa eta kontserbazioa bermatu eta bultzatu
4.1.Antolakuntza-kategoria: babes aktiboa
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 52 ~
4.2.Neurri positiboa: baso azalera horien berreskurapen- eta kontserbazio-
planak
5. Higadura-arriskua murriztu
5.1.Antolakuntza-kategoria: nekazal- eta abeltzaintza-lur kategoria
5.2.Neurri positiboa: hesi-bizien sorrera
6. Ingurumenarekiko jasangarriak diren nekazal- eta abeltzaintza-jardueren
sustapena
6.1.Antolakuntza-kategoria: nekazal- eta abeltzaintza-lur kategoria
6.2.Neurro positiboa: nekazaritza eta abeltzaintza estentsiboen sustapena
7.Lur azpiko uren babesa
7.1.Antolakuntza-kategoria: nekazal- eta abeltzaintza-lur kategoria
(zaurkortasun-maila handiena duten uren gainean erabilera horiek
baitaude; hala ere, ez dakit jarri dudan kategoria egokiena dena; ez
bazaizue egokia iruditzen bestelako bat jarri edo helburu hau ezabatu)
7.2.Neurri positiboa: nekazaritza eta abeltzaintza estentsiboen sustapena
Segurako lurralde antolamendua
~ 53 ~
Udalerriaren kategorizazioa
Lurzoru urbanizaezineko antolamendu kategoriak
Jarraian azaltzen diren antolamendu kategori guztiak proposatzen den lurralde
antolamendu mapan irudikatuta azaltzen dira (XVIII. irudia).
Baso kategoria
Kategoria honek basozaintza erabilerarako orientabide argiak dituzten lurrak hartzen
ditu bere baitan. Kategoria honen baitan bi azpikategoria ezberdindu dira, baso erabilpen
intentsiboa eta baso erabilpen estentsiboa hain zuzen ere. Baso erabilpen hauen bereizketa
bertako jardueren arabera egin da, izan ere, baso erabilpen intentsiboetan monokultiboak
dira nagusi, batez ere intsinis pinua (Pinus radiata), eta area hauen helburua etekin
ekonomikoa da. Hori dela eta, pistak zabaltzen dira, matarrasa mozketa sistemak erabiltzen
dira... bestalde, baso erabilpen estentsiboen kasuan, basogintzarako erabiltzen diren
espezieak bertako espezieak dira, zenbait kasutan bertako landaredi potentzialaren erlikia
direnak (pagoa, Fagus sylvatica, Haritza, Quercus robur...).
Baso erabilpenen kategorian gaur egungo eredutik proposamen honetara aldaketak
eman dira. Aldaketa hauek hirigunearen hegoaldean kokatuta dagoen baso erabilpen
estentsiboko gerrikoan eman dira, lur-erabilera baso erabilpen intentsibotik estentsibo
izatera igaroz. Aldaketa hauen helburua gerora Aizkorri-Aratz eta Aralar parke naturalen
arteko korridore ekologiko bat sortzea da (informazio gehiagorako ikus baldintzatzaile
gainjarriak: korridore ekologikoa).
Baso erabilpen estentsiboa
Bultzatutako jarduerak Onartutako jarduerak Jarduera debekatuak
Kontserbazioa Ingurunearen hobekuntza
Jolas jarduera zabalak eta
trinkoak
Ehiza eta arrantza
Abeltzaintza*
Lehen sektoreko baliabideen
sustapena
Azpiegiturak
Eraikuntza erabilerak
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 54 ~
Baso erabilpen intentsiboa
Bultzatutako jarduerak Onartutako jarduerak Jarduera debekatuak
Aisialdirako eremuak
Nekazaritza negutegiak eta
abeltzaintza
Aireko eta lurpeko lineak*
Herri onurako eta gizarte
intereseko eraikinak
Azpiegiturak
Nekazaritza industria
Eraikuntza erabilerak
Nekazal eta abel lurren kategoria
Kategoria hau Nekazaritza eta abeltzaintza erabilerarako ahalmen handieneko
lurzoruek osatzen dute. Horrez gain, kontserbatzeko interes handiena duten egungo zonak,
lur ureztatuak eta baratze-erabilerak dituztenak ere sartuko ditugu erabilera honetan Honen
helburua lurzoruen ahalmen agrologikoa, nekazaritza eta abeltzaintzako jarduerak eta
hauekin bateragarriak izanik ekosistemen eta nekazaritza-paisaien babesa ziurtatzen duten
bestelako jarduerak iraunaraztea da.Kategoria honen bidez bultzatuko ditugun ekintzak
batez ere nekazaritza ustiaketa eta abeltzaintza jardueren hobekuntza eta intentsitatea
handitzen dituztenak dira. Nahiz eta bultzaturiko ekintza nagusiak lehen aipatutakoak izan,
badira bultzatuko ditugun “2.mailako” beste ekintza batzuk ere,hala nola, herri onurako eta
gizarte-intereseko eraikinak edota nekazaritza ustiakuntzari lotutako etxe bizitza isolatuak
sartuko ditugu bertan. Hau da, finean erabilera hauentzako egokienak izan daitezkeen
aldaketa edo egokitzapen positiboak. Jarduera debekatutzat ehiza,arrantza, nekazaritza
guneetan abeltzaintza eta abeltzaintza eremuetan nekazaritza eta negutegiak izango
dira.Gainera berez ez hirigarriak diren zonaldeak aztertuko dira askotan nekazaritzari
lotutako etxeak izan beharko luketen etxebizitzak (“txaletak”) bertan aurkitzen baitira,
hauek horrelako lurretan eraikitzea posible izaten zutelako nekazaritza helburu zuten
aurrekari batekin eraikitzen baziren.
Hala eta guztiz ere, aipatu ditugun erabilpen onargarri guztiak nekazaritza eta
abeltzaintzako erabilpenen menpe egon beharko dute. Kategoria hau, orain arte nekazaritza
eta abeltzaintza zegoen eremuetara mugatu dugu, izan ere, jarduera honetarako gune
egokienak dira. Azkenik eta egoera garrantzizkotzat jotzen dena Nekazaritza eta
abeltzaintza intentsiboek sortzen dituzten isuriak kontrolatuak izan beharrak azpimarratzen
dugu, akuiferoek zaurkortasun handia duten eremuetan eta ibaien inguruetan batez ere.
Segurako lurralde antolamendua
~ 55 ~
Abeltzaintzarako lurrak
Bultzatutako jarduerak Onartutako jarduerak Debekatutako jarduerak
Abeltzaintza Kontserbazioa
Ingurugiroaren hobekuntza
Jolas jarduera zabalak
Nekazaritza ustiakuntzari
lotutako etxebizitza
isolatuak
Aireko lineak*
Ehiza eta arrantza
Nekazaritza eta negutegiak
Industria eta azpiegiturak
Eraikuntza erabilerak
Nekazal lurra
Bultzatutako jarduerak Onartutako jarduerak Debekatutako jarduerak
Nekazaritza
Nekazaritza ustiakuntzari
lotutako etxebizitza
isolatuak
Kontserbazioa
Ingurugiroaren hobekuntza
Negutegiak
Herri onurako eta gizarte
intereseko eraikinak
Nekazaritza industriak*
Aireko lineak*
Aisialdia
Abeltzaintza
Baso erabilpenak
Azpiegiturak
Hirigintza hazkundeak
Instalazio arriskutsuak
Babes bereziko kategoria
Ongi kontserbatuta dauden baso autoktonoei, egoera onean dauden ibai-guneei,
goialdeei edo landaredi berezikoei eta, oro har, ekologiaren, kulturaren, paisaiaren edo hauen
guztien ikuspegitik balio handia duten elementu guztiei aplikatzen zaie. Kategoria honetan
kalitate edo zaurgarritasun handikoak nahiz bakanak izateagatik babesa merezi duten lurrak
sailkatzen dira, bai eta bertako garrantzia natural potentziala dela eta (ondoko guneen arteko
lotura eratzen dutelako, animalien beharrezko azalera mugatzen dutelako, etab.) moldatu
behar direnak ere. Segurako kasuan, gune hauek interes komunitarioko habitatak (IKL), eta
garrantzia komunitarioko lekuak (GKL) dira.
Ondokoak barne hartuko dira kategoria honetan:
- Lurzoruak babestu, akuiferoak berriz bete eta bestelako funtsezko prozesu
ekologikoak iraunarazteko eginkizun garrantzitsua betetzen duten areak.
- Kontserbazio-egoera onean dauden habitat naturalen eredu edo erakuskariak,
desagertzeko arriskuan daudenak edo nazioarteko hitzarmenen edo berariazko xedapenen
arabera babes berezia behar dutenak.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 56 ~
- Mehatxupeko espezietzat katalogatuta dauden animalia edo landare-populazioak,
elementu endemikoen kontzentrazio handiak edo nazioarteko hitzarmenen edo berariazko
xedapenen arabera babes berezia behar duten espezieak barne hartzen dituzten areak.
- Paisaia landatar edo malkartsu harmoniatsuak, aparteko edertasunekoak edo kultur
balio handikoak, hala nola aztarnategi paleontologikoak, mineralak eta abar.o Beren
bitxitasun edo berezitasunagatik nabarmentzen diren elementu naturalak edo interes
zientifiko berezia dutenak biltzen dituzten areak.
Babes berezia
Bultzatutako jarduerak Onartutako jarduerak Debekatutako jarduerak
Ingurugiroaren hobekuntza
Kontserbazioa
Abeltzaintza
Baso erabilpen estentsiboa
Jolas iharduera zabalak
Nekazaritza ustiakuntzari
lotutako etxebizitza
isolatuak*
Azpiegiturak
Eraikuntza erabilerak
Ehiza eta arrantza
Jolas jarduera trinkoak
Nekazaritza eta negutegiak
Baso erabilpen intentsiboa
Industria
Parke naturala:
Aizkorri-Aratz parke naturaleko amortiguazio zona, Segurako herri udalerrian
sartzen da. Zona honek bere legislazio propioa du eta lan honek ez dauka eskumenik bertan
eragiteko.
Segurako lurralde antolamendua
~ 57 ~
Irudia.XVIII: Antolamendu kategorien kokapena mapan.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 58 ~
Baldintzatzaile gainjarriak
Jarraian azaltzen diren Baldintzatzaile gainjarriak mapan irudikatuta azaltzen dira
(XIX. irudia).
Korridore ekologikoak
Korridore ekologikoek inplikatzen dute biodibertsitate handiko eta babestutako areen
arteko konexioa. Hortaz, korridoreen helburua ekosistema, habitata natural edo eraldatutako
habitata ezberdinak euren artean konektatzea da; modu horretan biodibertsitatea eta prozesu
ekologikoak bultzatuz, babestuz eta bermatuz, migrazioa erraztuz eta indibiduoen
dispertsioa erraztuz.
Azken batean, nekazaritza industrialak, urbanizazioak eta azpiegiturek habitat
naturaletan eragiten dituzten inpaktuak arintzeko korridoreak ezinbesteko estrategia dira.
Zentzu horretan, Segura ardatza izanik Aizkorri eta Aralar Parkeen artean korridore
ekologiko bat sortzea proposatu da. Parke Natural hauek Segurari indibiduo berriak emango
lekizkiekeen gordailu modura jokatuko bailukete. Korridore ekologiko hau hegoaldean baso
intentsiboek eta estentsiboek eratzen duten gerrikoan aplikatzea proposatu da, gerriko
horretan agertzen diren baso intentsiboak estentsiborantz transformatzea ezinbestekoa
izanik. Transformazio horretarako baso erabilpen intentsibo antolamendu azpikategoriak
aplikatu dira.
Higadura arriskua duten areak
Baldintzatzaile hau higadura arrisku erreal oso altua dagoen lekuetan agertzen da
(XV. Irudia). Segurako kasuan, zona hauek malda altuetako (>30%) eta lurzoru biluzietan
(larreak) agertzen dira. Baldintzatzaile honen helburua gune hauetako higadura arriskua
murriztea da. Horretarako, zona hauetan hesi-biziak ezartzea bultzatzen da, izan ere,
higadura altuko gune hauek babes bereziko kategoriapean daude, eta bertan ezin da zuhaitz
estalkirik sartu eta zabaldu. Beraz, egokiena hesi-bizien ezarpena da.
Urpean gera daitezkeen areak
Beren kokapena, erliebea eta ezaugarri topografikoak direla eta, uholdeen
prebentziorako plan integralak ezarritako 500 urteko errekurrentzia denborako azaleren
baitan kokatutako gunetan ezartzen da baldintzatzaile hau. Uraren zirkulazio librea
bermatzea, ubideak eta gainezkabideak eten eta butxa ez daitezen ahaleginduz, eta neurriak
hartzea gainezka egin duten uren eragina izan dezaketen instalazio, azpiegitura eta
eraikuntzek kalterik jasan ez dezaten.
Zona hauetan baso autoktono landaketak bultzatuko dira horrela uholdetako uren
abiadura murriztuz eta honekin batera sortutako kalte ekonomikoak murriztuz.
Ingurugiroaren hobekuntza
Kontserbazio egoera txarrean dauden Interes komunitarioko habitatei aplikatu zaie.
Zona hauek eboluzionaraztea, egoera ekologikoki hobeagoetarantz bideratuz egungo egoera.
Horregatik, ekosistema bere onera ekartzea eta kontserbatzea bultzatuko da.
Segurako lurralde antolamendua
~ 59 ~
Irudia.XIX: Baldintzatzaile gainjarrien kokapena, lurralde antolamendu proposamenean.
~ 60 ~
IV.
INGURUNE FISIKOAREN
ANTOLAMENDU MATRIZEA
Segura udalerriko lurralde antolamendua
~ 61 ~
1. Egokia
2. Onargarria
3. Debekatua
*Baldintzatua
ERABILERAK
Ingurugiroare
n Babesa Aisia eta Aisialdia Lehen sektoreko baliabideen Sustapena Azpiegiturak Eraikuntza Eabilerak
Kon
tser
baz
ioa
Ingu
rum
enar
en h
obek
un
tza
Jola
s ih
ard
uer
a za
bal
ak
Jola
s ih
ard
uer
a tr
ink
oak
Eh
iza
eta
arra
ntz
a ja
rdu
erak
Nek
azar
itza
Neg
ute
giak
Ab
eltz
ain
tza
Bas
oa
Nek
azar
itza
-In
du
stri
ak
Era
uzk
eta-
Ihad
uer
ak
Gar
raia
bid
eak
Air
eko
lin
eak
Lu
rpek
o li
nea
k
Zer
bit
zu l
inea
l ez
dir
en i
nst
alaz
io t
ekn
ikoa
k, A
mot
akoa
k
Zer
bit
zu l
inea
l ez
dir
en i
nst
alaz
io t
ekn
ikoa
k, B
mot
akoa
k
Hon
dak
ind
egia
k e
ta z
abor
tegi
ak
Leh
end
ik z
eud
en g
un
eeta
n o
inar
ritu
tak
o h
irig
intz
a
haz
ku
nd
eak
Leh
end
ik z
eud
en g
un
eeta
n o
inar
ritu
gab
eko
hir
igin
tza
haz
ku
nd
eak
Her
ri-o
nu
rak
o et
a gi
zart
e-in
tere
sek
o er
aik
inak
Nek
azar
itza
ust
iak
un
tzar
i lo
tuta
ko
etx
ebiz
itza
iso
latu
ak
Etx
ebiz
itza
iso
latu
a
Inst
alaz
io a
rris
ku
tsu
ak
Bas
o er
abil
pen
est
ents
iboa
Bas
o er
abil
pen
in
ten
tsib
oa
An
tola
men
du
kag
egor
iak
Basoa
Baso erabilpen
estentsiboa 1 2 2 2* 2* 3 3 2* 1 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 2* 3 3 3
Baso erabilpen
intentsiboa 2 2 2 2* 2* 2 2 2 2 1 3 3 3 2* 2* 3 3 3 3 3 2 2* 3 3
Nekazal
eta abel
lurrak
Abeltzantzaintzara
ko lurrak 2 2 2 2* 3 3 3 1 3 3 3 3 3 2* 3 3 3 3 3 3 2* 2 3 3
Nekazal lurrak 2 2 3 3 3 1 2 3 3 3 2* 3 3 2* 3 3 3 3 3 3 2 1 3 3
Babes berezia 1 1 2 3 3 3 3 1 1 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 2* 3 3
Bal
din
tzat
zail
e
Gai
nja
rria
k
Korridore ekologikoa 1 1 2 3 3 3 3 2* 1 3 3 3 2* 2* 3 3 3 3 3 3 2* 2* 3 3
Higadura arriskua duten areak 2 2 3 3 3 3 3 2* 1 3 3 3 3 2 3 3 3 3 3 3 1 3 3 3
Urpean gera daitezkeen areak 2 1 2 2 2 2 2* 2 2 3 3 3 2* 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
Ingurugiroaren hobekuntza 1 1 2* 3 3 3 3 2* 2 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3
V.
ERANSKINAK
Segura udalerriko lurralde antolamendua
~ 63 ~
I. Eranskina: Egonkortasun mapa
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 64 ~
II. Eranskina: Malden mapa
Segura udalerriko lurralde antolamendua
~ 65 ~
III. Eranskina: Permeabilitate mailak
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 66 ~
IV. Eranskina: Zaurkortasun mailak
Segura udalerriko lurralde antolamendua
~ 67 ~
V. Eranskina: Lurzoruen banaketa
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 68 ~
VI. Eranskina: Landaredi Potentziala
Segura udalerriko lurralde antolamendua
~ 69 ~
VII. Eranskina: Landaredi Mapa
VI.
BIBLIOGRAFIA
Segura udalerriko lurralde antolamendua
~ 71 ~
Alcalde, J.T. 1995. Distribución y fenología de los quirópteros de Navarra. Tesis doctoral.
Universidad de Navarra.
Ducousso, A. y S. Bordacs. 2004. EUFORGEN Guía técnica para la conservación genética
y utilización del roble común y roble albar (Quercus robur y Q. petraea). Bioversity.
Francke S. 1993: Efectos del manejo de residuos de explotación en el suelo y crecimiento
inicial de plantaciones de Pinus radiata en las series de suelo Constitución (Zona de
Constitución) y Cauquenes (Zona de Nacimiento). Sociedad Chilena de la Ciencia del
Suelo. Bol. Nº 10: 64-97.
Graça, M.A.S. (1993). Patterns and processes in detritus-based stream systems. Limnologica,
23: 107-114.
Ibáñez, J.C. 1998. Los Quirópteros. In: Blanco, J.C. (ed) Mamíferos de España. Editorial
Planeta S.A., Barcelona. 114-218.
Loidi, J., 2001. Vegetación forestal en los montes del País Vasco. Euronews & Media 108.
Loidi, J., Herrera, M.; Salcedo, I.; Galarza, A.; Iturrondobeitia, J.K. (2005) Los Bosques de
Bizkaia. Diputación Foral de Bizkaia, Bilbao
Martínez Parras,M., Molero Mesa J. 1982. Ecologia y Iltosoclología de Quercus pyrenaica
WIIid. en la provincia Bética. Lazaroa. 4:91-104
Onaindia, M.; Domínguez, I.; Albizu, I.; Garbisu, C.; Amezaga, I. (2004) Vegetation
diversity and vertical structure as indicators of forest disturbance. Forest Ecology and
Management 195: 341‐354.
Pagán, I., Martínez, J. E., Carrete, M., Calvo, J. F. (2004). Nest occupancy patterns of
booted eagles Hieraaetus pennatus in southeastern Spain. Pp. 645-652. En: Chancellor,
R. D., Meyburg, B. U. (Eds.). Raptors worldwide: Proceedings of the VI World
Conference on Birds of Prey and Owls, Budapest, Hungary, 18-23 May 2003. World
Working Group on Birds of Prey and Owls & MME/Birdlife Hungary, Berlin &
Budapest.
Rodriguez Guitian, Manuel A., 2006. Acerca de la identidad fitosociológica de los hayedos
silicícolas sublitorales del centro de la cornisa cantábrica. Lazaroa 27: 59-78.
Sánchez-Zapata, J. A., Calvo, J. F. (1.999). Raptor distribution in relation to landscape
composition in semi-arid Mediterranean habitats. Journal of Applied Ecology, 36: 254-
262.
Santamarta, J. (2001) La situación actual de los bosques en el mundo. World Watch paper
140, 2000
Suarez, S., Balbontin, J., Ferrer, M. (2.000). Nesting habitat selection by booted eagles
Hieraaetus pennatus and implications for management. Journal of Applied Ecology,
37 (2): 215-223.
Wallace, J.B. & Webster, J.R. (1996). The role of macroinvertebrates in stream ecosystem
function. Ann. Rev. Entomol., 41: 115-139.
Olano, J. Díaz, A. Garate, U. Osa, E. Mendizabal, J.
~ 72 ~
Txostenak
92/43/CEE arteztarauaren II. Eranskina
Espezie mehatxatuen EAEko katalogoa
Web-guneak
www.mma.es
www.wikipedia.com
www.wwf.es
Segura udalerriko lurralde antolamendua