Raport z debaty klimatycznej
w Pile
Społeczne założenia do powiatowego programu niskowęglowego rozwoju
Materiał opracowany przez uczestników debaty zebrali:
Helena Wyligała
Jacek Zatoński
Komentarz eksperta:
Andrzej Kassenberg
Warszawa, 24.12.2012
Projekt „Dobry klimat dl powiatów” jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 3
Wstęp
Debata klimatyczna w powiecie Pilskim odbyła się 12 grudnia 2012 roku w siedzibie
Starostwa Powiatowego przy ul. Niepodległości 33/35. Otwarcia debaty pod patronatem Ministra
Środowiska i Starosty Pilskiego dokonał Starosta Pan Mirosław Mantaj, który w swoim
przemówieniu wymienił liczne już działania powiatu dla ochrony klimatu, m.in.:
doposażenie powiatowego magazynu przeciwpowodziowego oraz Państwowej Straży
Pożarnej;
dofinansowanie Powiatowego Związku Spółek Wodnych w Pile, co pozwoliło na
zwiększenie zakresu melioracji wodnej;
termomodernizacje szkół i szpitali;
wyposażenie Szpitala Specjalistycznego w Pile w kotłownię na zrębki;
ochronę zająca szaraka (reintrodukcja gatunku);
wsparcie zakupu stacji meteorologicznej dla potrzeb monitorowania i ostrzegania
przed ponad progowym występowaniem agrofagów w sadach;
szeroki zakres wspierania edukacji ekologicznej, poprzez m.in. organizację olimpiad i
konkursów.
Następnie słowo wstępne wygłosił przedstawiciel InE Andrzej Kassenberg. W debacie
uczestniczyły 22 osoby reprezentujące: starostwo (5), gminy w powiecie (3), inne urzędy (2),
organizacje pozarządowe (2), uczelnie wyższe (2), przedsiębiorstwa (5), media(2). Głównym
celem debaty było wypracowanie społecznych założeń do powiatowego programu
niskowęglowego rozwoju. Spotkanie podzielone zostało na dwie główne części: prezentacyjną i
warsztatową. W ramach zajęć warsztatowych uczestnicy pracowali w dwóch grupach.
I. Część teoretyczna
W pierwszej części spotkania przedstawiona została prezentacja nt. skutków zmian klimatu w
kontekście globalnym i lokalnym wraz z omówieniem zagrożeń i działań podejmowanych na
poziomie międzynarodowym, europejskim/unijnym, krajowym i samorządowym. Po prezentacji
uczestnicy debaty obejrzeli film pt. Tydzień z dobrym klimatem.
II. Część warsztatowa
Wprowadzenie do zajęć warsztatowych objęło przedstawienie celów pracy, metod, a także
zasad współpracy i dyskusji. Uczestnicy zostali podzieleni na dwie grupy, których prace
odbywały się równolegle. Warsztat objął trzy sesje tematyczne, po każdej z nich odbywała się
prezentacja wyników pracy grupowej przez wytypowanego przedstawiciela, dyskusja
podsumowująca, a także komentarz eksperta i moderatorów. Rezultaty sesji warsztatowych
prezentują się następująco:
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 4
1. Uwarunkowania dla rozwoju gospodarki regionu wynikające z
kwestii zmian klimatu.
Podczas pracy w ramach pierwszego warsztatu w obu grupach zidentyfikowane zostały
uwarunkowania występujące w powiecie, które związane są ze zmianami klimatycznymi i mają
znaczenie dla rozwoju gospodarki regionu, można je podzielić na następujące grupy:
Ka
teg
oria
Aspekty pozytywne i posiadane
zasoby Aspekty negatywne i braki
Śro
dow
isk
o p
rzyro
dn
icze
Dobry stan środowiska
przyrodniczego – dużo obszarów
chronionych.
Lasy, rzeki, jeziora, łąki, ziemia
rolna.
Czyste powietrze.
Turystyka wodna, leśna i jeździecka
(rozwija się, ale wciąż jest duży
potencjał do wykorzystania).
Ekstremalne zjawiska pogodowe - wichury,
susze itp. Występowały zawsze, ale obecnie
częściej i na większą skalę.
Występujące zagrożenia powodziowe.
Występowanie wielkoprzemysłowych ferm
hodowlanych, w systemie bezściółkowym, co
powoduje powstawanie większej ilości gazów
oraz brak obornika do użyźniania gleb.
Dewastacja środowiska:
- Zasypywanie zbiorników śródpolnych.
- Dewastacja zadrzewień śródpolnych.
- Monokultury w rolnictwie przemysłowym
(kukurydza, rzepak) – negatywny wpływ na
owady zapylające.
Sp
ołe
czeń
stw
o Duże niezagospodarowane zasoby
ludzkie.
Uczelnie – potencjał do
wykorzystania.
Funkcjonujące stowarzyszenia
proekologiczne i inne.
Niska świadomość ekologiczna mieszkańców
i potrzeba ich edukacji.
Go
spo
da
rka
Dobry poziom zasobności finansowej
na tle kraju.
Koncentracja przemysłu w
niektórych miastach.
Myślenie o przyszłości w
regionalnych firmach, np. Philips
oraz Enea, które posiadają wiedzę i
kadry do wykorzystania.
Bezrobocie i związany z tym zjawiskiem
zmniejszony napływ środków finansowych do
budżetu.
Opóźnienia infrastrukturalne.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 5
Tra
nsp
ort
Transport publiczny
zmodernizowany, tabor spełnia
najnowsze normy emisyjne.
Ścieżki dla rowerów.
E
ner
get
yk
a
Dobre warunki do rozwoju energii ze
źródeł odnawialnych: wiatrowej,
wodnej, geotermalnej (pompy ciepła)
oraz do produkcji biogazu z odpadów
rolniczych.
W powiecie funkcjonują 4 duże
kotłownie.
Brak koordynacji ponadlokalnej inwestycji w
odnawialne źródła energii.
Zbyt małe wykorzystanie elektrowni
wodnych.
Dzi
ała
lność
sam
orz
ąd
u
Dobre władze samorządowe -
posiadają strategie rozwoju,
uwzględniające kwestie klimatyczne.
Myślenie proekologiczne władz,
chodź nie zawsze pozytywnie
odbierane przez społeczeństwo.
Program „Dolina Noteci”.
Brak współpracy i wspólnych działań
pomiędzy samorządami, wyjątek stanowi
program „Dolina Noteci” i gospodarka
odpadami.
2. Propozycje i wizje gospodarki w powiecie w 2030 r., biorąc pod
uwagę zmiany klimatu.
Podczas drugiej sesji warsztatowej wypracowane zostały bardzo zróżnicowane pomysły
nawiązujące do funkcjonowania gospodarki niskowęglowej powiatu w różnych zakresach:
przeciwdziałanie zmianom klimatu:
Oszczędne zużycie wody - likwidacja marnotrawstwa.
Zmniejszenie emisji gazów poprzez:
Przyłączanie się mieszkańców do miejskiej sieci cieplnej.
Rozbudowa ścieżek rowerowych.
Polepszenie jakości dróg
energetyka:
Zwiększenie udziału pozyskiwania energii ze źródeł odnawialnych o 30%.
Zmniejszenie zużycia energii o 25%.
Zainstalowane inteligentne oświetlenie uliczne – sterowane komputerowo,
wykorzystujące technologię LEDową.
Wytwarzanie w pilskiej elektrociepłowni (Enea) prąd z biomasy.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 6
Koordynowanie przez samorządy rozwoju energetycznego i niskoemisyjnego
powiatu – więcej władzy dla samorządów w tym zakresie.
gospodarka przestrzenna i budownictwo:
Wszystkie nowe budynki indywidualne i użyteczności publicznej są
inteligentne i w klasie efektywności energetycznej A i B.
ochrona środowiska i przyrody:
Wszystkie rzeki w powiecie osiągają I i II klasę czystości.
Region ekologiczny – wykorzystujący technologie ekologiczne i stawiający na
agroturystykę.
rolnictwo:
Rolnictwo zrównoważone w powiecie – mniej chemii, zamiast tego przyjazne
środowisku agrotechniki.
Hodowla ryb w zbiornikach wodnych.
turystka:
Rozwój turystyki i tworzenie w niej nowych zielonych miejsc pracy.
społeczeństwo:
społeczeństwo świadome ekologiczne – przekłada się to na przyjazny dla
środowiska sposób życia: oszczędzanie wody, segregowanie odpadów,
korzystanie z transportu publicznego, dbanie o przyszłe pokolenia.
transport:
Rozwój komunikacji zbiorowej i ograniczenie indywidualnej – dzięki czemu
uzyska się mniejszą emisję, ograniczy się zużycie dróg i zwiększy
oszczędności paliwa.
Użytkowane są autobusy hybrydowe i elektryczne.
Zmodernizowana linia PKP oraz linie ekspresowe do Poznania, Bydgoszczy i
Szczecina.
Wykorzystanie lotniska.
Wykorzystanie rzek do stworzenia szlaku wodnego łączącego z Berlinem.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 7
Wybór wiodącego pomysłu na gospodarkę niskoemisyjną w powiecie w 2030 roku
W wyniku podsumowania głosów oddanych na powyższe propozycje ustalono, iż w
powiecie powinny być realizowane dwie wizje gospodarki niskoemisyjnej:
a) Zrównoważony transport publiczny – 13 głosów
b) Świadome ekologicznie społeczeństwo – 11 głosów
3. Realizacja wizji: zasoby powiatu i instrumenty istotne dla osiągnięcia
wybranej wizji.
Uczestnicy debaty w dwóch zespołach zidentyfikowali najważniejsze zasoby, instrumenty i
zadania niezbędne do realizacji wybranych wizji:
a) Zrównoważony transport publiczny
Rezultatami realizacji tej wizji będą:
o Zwiększenie korzystania z transportu publicznego – nie tylko miejskiego w
Pile, ale również regionalnego (kolejowego i autobusowego).
o Zmniejszenie emisji.
o Poprawa zdrowia mieszkańców – więcej ruchu i czystsze powietrze.
o Oszczędności finansowe.
o Zmniejszenia kongestii i zatłoczenia.
o Zwiększenie bezpieczeństwa.
o Ograniczenie importu ropy i zależności od zewnętrznych dostawców – ze
względu na mniejsze zużycie i wykorzystanie innych sposobów pozyskiwania
energii.
o Zmniejszenie powierzchni drogowych, ze względu na mniejszą ilość
samochodów.
Działania niezbędne do jej wdrożenia:
o Promocja.
o Stworzenie bus pasów.
o Zakupienie nowoczesnego taboru.
o Lepsza dostępność cenowa i odległościowa transportu publicznego (mniejsze
autobusy wjeżdżają na małe osiedla).
o Budowa ścieżek rowerowych.
o Wprowadzony rower miejski do użytku mieszkańców i dla turystów.
o Zainstalowane inteligentne sterowanie drogowe – preferencje dla transportu
publicznego.
o System informowania pasażerów o ruchu pojazdów komunikacji publicznej.
o Powstanie węzła komunikacyjnego oraz parkingów park and ride.
Zasoby niezbędne do wcielenia tej wizji w życie:
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 8
o Środki finansowe: unijne i państwowe oraz z budżetu powiatu i gmin.
o Infrastruktura: tabor i rowery.
Za zrealizowanie wizji powinni odpowiadać:
o Samorządy: prezydent, starosta, rady gmin i powiatu.
o Zarządcy dróg.
o Firmy prywatne.
b) Świadome ekologicznie społeczeństwo
Rezultaty wdrożenia wizji są następujące:
o Zmniejszenie emisji gazów cieplarnianych.
o Większy odzysk odpadów.
o Wzrost wykorzystania odnawialnych źródeł energii.
o Wdrożenie inteligentnych sieci energetycznych.
o Zwiększenie zdrowotności mieszkańców, jakości środowiska i życia.
o Zmiana struktury przestrzennej – bardziej świadome gospodarowanie
przestrzenią.
Aby wprowadzić wizję w życie niezbędne jest podjęcie następujących działań:
o Edukacja na wszystkich poziomach (projekty, konkursy, akcje).
o Przyjazna polityka oraz koordynacja ze strony samorządu.
o Wdrożenie pozytywnych instrumentów finansowych, m.in. z wykorzystaniem
ulg w systemie podatkowym.
o Zastosować systemy zarządzania jakością i energią.
Do realizacji wizji potrzebne są następujące zasoby:
o Ludzkie.
o Finansowe.
o Środowiskowe.
Za wdrażanie wizji powinny być odpowiedzialne:
o Szkoły wszystkich szczebli.
o Samorządy.
o Organizacje społeczne.
o Biznes.
o Również każdy mieszkaniec powinien być indywidualnie odpowiedzialny.
Przeciwko realizacji wizji mogą wystąpić:
o Osoby nieświadome potrzeb i zagrożeń środowiskowych.
Komentarz eksperta
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 9
Debata klimatyczna w powiecie pilskim zgromadziła osoby reprezentujące dość
zróżnicowane gron. Nie tylko byli obecni przedstawiciele administracji samorządowej i służb
komunalnych ale przedstawiciele biznesu, organizacji ekologicznych, nauczyciele akademicki
oraz służb ochrony środowiska i leśnictwa, a także w spotkaniu uczestniczył pszczelarz. Były
osoby młode, w średnim wieku jak i także osoba reprezentująca uniwersytet III wieku.
Poziom debaty jak i zaangażowanie uczestników trzeba ocenić wysoko. Wyraźnie dała się
zauważy duma z posiadanych zasobów i walorów przyrodniczych (np. do szerokiego rozwoju
energetyki odnawialnej), a także wysoko oceniono zaangażowanie władz samorządowych i
organizacji pozarządowych w działania na rzecz ochrony środowiska oraz istnienie silnych
ośrodków oświatowo-edukacyjnych (np. zamiejscowa filia Uniwersytetu Adama Mickiewicza
z Poznania). Podkreślano, że niektóre działania służące ochronie klimatu (np.
termomodernizacja budynków publicznych) czy adaptacji do jego zmian (np. doposażenie w
sprzęt jednostki zarządzania kryzysowego) choć jeszcze w sposób nieuporządkowany już są
podejmowane. Zwracano uwagę na pozytywne działania dużych firm jak Philips czy Enea.
Podkreślono choć nie wszyscy podzielali ten pogląd, że następuje wzrost ekstremów
pogodowych. Jednocześnie zaznaczano, że w zakresie ochrony środowiska choć zrobiono już
znaczne postępy to wiele jest do zrobienia (np. ograniczenie niskiej emisji). Zwracano uwagę
na niedostateczne wykorzystanie walorów turystycznych zwłaszcza leśnych, wodnych i
łąkowych. Występuje niedostateczne myślenie o środowisku przez wiele grup społecznych, a
także niski stopień współdziałania w kluczowych kwestiach (z wyjątkiem Doliny Noteci).
Choć widać pozytywne zmiany w transporcie publicznym czy pieszym czy rowerowym nie
pełnią one wystarczająco ważnej roli.
Biorąc pod uwagę powyższe uwarunkowania zgłoszono wiele propozycji do
budowania wizji gospodarki niskoemisyjnej w powiecie w perspektywie roku 2030. W
wyniku dokonanego wyboru przez wszystkich uczestników debaty za najważniejsza uznano
co następuje:
1. Zrównoważony rozwój transportu.
Uznano za konieczność uzyskanie wysokiego stopnia udziału transportu publicznego,
włączając w to transport kolejowy, miejski, rowerowy i pieszy. Widziano za konieczne
znacząc podwyższenie efektywności transportu, co łącznie z wysokim udziałem transportu
publicznego, prowadzić będzie do: ograniczenia zużycia paliw kopalnych, poprawy jakości
usług transportowych, poprawy bezpieczeństwa, zmniejszenia zapotrzebowania na nowe i
poszerzanie istniejących dróg, zmniejszenia zatłoczenia, poprawy lokalnych warunków
zdrowotnych. Aby to osiągnąć uczestnicy debaty widzieli konieczność podjęcia
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 10
następujących działań: wprowadzenie zachęt finansowych do korzystania z transportu
publicznego (wysoka jego dostępność cenowa) i użytkowanie efektywnych pojazdów (np.
nowoczesny tabor dla transportu publicznego), budowanie systemu Park & Ride,
wprowadzenie preferencji dla transportu publicznego (np. bus pasy) jak i także jego
elastycznych form (np. mikrobus na żądanie), stworzenie zachęt i popularyzacja
współużytkowania samochodu, stworzenie systemu ścieżek rowerowych w miastach z
wyjściami w cenne tereny turystyczne, wprowadzenie roweru miejskiego w Pile, rozwój
tramwaju wodnego. Uczestnicy widzieli istotne źródło finansowe w funduszach UE i
funduszach ekologicznych. Aby to wszystko osiągnąć dążąc do efektu synergii niezbędne jest
zintegrowane i skoordynowane działanie dlatego proponuje się z inicjatywy Starosty
zawiązanie porozumienia pomiędzy gminami i powiatem celem stworzenia Pilskiego
Okrągłego Stołu Transportowego (POST). POST byłby stałą strukturą, która
umożliwiałaby wypracowanie własnych rozwiązań i konsultacje propozycji rozwiązań
wnoszonych przez władze samorządowe powiatu pilskiego w określonych sprawach
dotyczących transportu w powiecie. Uczestnikami POST byliby przedstawiciele różnych grup
interesu szczególnie zainteresowanych rozwojem transportu w powiecie. POST na swoich
spotkaniach w drodze konsensusu wypracowywałby rekomendacje (wraz ze strategią ich
wdrażania) dla władz samorządowych co do realizacji polityki zrównoważonego rozwoju
transportu oraz wspierałby władze samorządowe w tym wdrażaniu. Cały proces byłyby
przejrzysty dla społeczności powiatu, która nie tylko byłaby o tym informowana ale miałaby
możliwości na niego oddziaływać. W konsekwencji przyczyniłoby to się do znaczącego
ograniczenia emisji gazów cieplarnianych.
2. Świadome ekologicznie społeczeństwo
Jako drugi element bardzo istotny dla budowania niskoemisyjnego rozwoju powiatu pilskiego
uznano doprowadzenie do wysokiej świadomości ekologicznej społeczeństwa. W
perspektywie roku 2030 widziano możliwość uzyskania postaw proekologicznych w całym
społeczeństwie nie zależnie od wieku, wykształcenia, zamieszkania i miejsca pracy czy nauki.
Wysoki poziom świadomości polegałby zdaniem uczestników debaty na wypracowaniu
proekologicznych zachowań jednostek co do użytkowania wody i energii (inteligentne
zarządzanie z wykorzystaniem doświadczenia z przemysłu, wykorzystanie OZE),
postępowania z odpadami, poszanowania przestrzeni, mądrej mobilności czy też przyjaznego
środowisku korzystania z walorów turystycznych i krajobrazowych. Podkreślano, że
obowiązek edukacji ekologicznej spoczywa na każdym z nas i każdym gospodarstwie
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 11
domowym a władze mogą tworzyć sprzyjający klimat (także finansowy), a placówki
oświatowe i edukacyjne powinny podjąć się liderowania w tym zakresie. Niebagatelną rolę
mają do odegrania pozarządowe organizacje i to nie tylko ekologiczne. Aby to osiągnąć
proponuje się stworzenie przy zamiejscowej filii Uniwersytety Adama Mickiewicza w
Poznaniu Obywatelskiego Forum na rzecz Edukacji Ekologicznej Społeczeństwa
Powiatu Pilskiego. W Forum tym powinny uczestniczyć instytucje, organizacje,
przedsiębiorstwa i osoby prywatne, którym na sercu leży wysoki poziom edukacji
ekologicznej w powiecie pilskim. Biuro tego Forum, które mogłoby być sfinansowane z
środków powiatu, powinno być prowadzone przez uczelnię wyższą i organizować 3-4 razy do
roku spotkania gdzie dzielono by się doświadczeniami, kreowano wspólne programy
działania i na każdym takim spotkaniu występował by gość, prelegent o uznanym nazwisku z
terenu powiatu pilskiego czy z okolicznych dużych ośrodków akademickich jak Poznań,
Szczecin, Bydgoszcz czy Koszalin. Na co dzień biuro Forum mogłoby prowadzić portal o
edukacji ekologicznej z jednej strony stanowiąc platformę do bieżącej informacji a z drugiej
stron stanowiąc źródło dobrych praktyk czy też informacji o źródłach finansowania jak i także
platformę do poszukiwania partnerów do wspólnych projektów. W konsekwencji czy
bezpośrednio czy pośrednio przyczyniłoby to się do znaczącego ograniczenia emisji gazów
cieplarnianych.
Społeczne założenia Programu Niskowęglowego Rozwoju powiatu pilskiego 12
Co po debacie?
W ramach projektu „Dobry klimat dla powiatów” w jednym powiecie uczestniczącym
w projekcie społeczne założenia wypracowane podczas debaty zostaną rozwinięte w
pełnoprawny Program Niskowęglowego Rozwoju na koszt projektu. Wybór powiatu zostanie
ogłoszony do końca 2013 roku podczas regionalnych konferencji klimatycznych projektu
organizowanych przez Związek Powiatów Polskich. Preferowany będzie wybór powiatu,
który podpisał deklarację „Dobry klimat dla powiatów”.
http://www.chronmyklimat.pl/theme/UploadFiles/File/DOKLIP/Deklaracja_red.pdf
Program zostanie opracowany przez zespół ekspercki projektu wraz z udziałem
społecznym mieszkańców powiatu w latach 2014-15. W ramach opracowywania programu
zidentyfikowane zostaną projekty, które mogą być przedłożone do finansowania ze środków
Unii Europejskiej w perspektywie finansowej do roku 2020.
Wybranym uczestnikom debat, którzy wyróżnili się wsparciem społecznych założeń
programu niskowęglowego rozwoju w swoim powiecie, a także aktywnie włączyli się w
społeczność internetową Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego, zostanie
zaoferowana możliwość bezpłatnego wyjazdu studyjnego do Kornwalii – pierwszego
niskowęglowego regionu w Wielkiej Brytanii. [http://www.chronmyklimat.pl/doklip/10700-
droga_ku_niskoemisyjnosci___przyklad_z_kornwalii]
W społeczności internetowej Lokalnych Inicjatorów Społeczeństwa Obywatelskiego
można wymienić się doświadczeniami z osobami, które na co dzień w swoim powiecie
aktywnie zajmują się problematyką zmian klimatu, a także uzyskać wsparcie od ekspertów
projektu „Dobry klimat dla powiatów”. Społeczność internetowa znajduje się pod adresem:
http://liso.chronmyklimat.pl
Projekt „Dobry klimat dla powiatów” jest realizowany przy udziale środków instrumentu finansowego LIFE+ Komisji Europejskiej oraz dofinansowaniu
Narodowego Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej