![Page 1: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/1.jpg)
Praten
over (ongeneeslijk) ziek zijn
en leven tot het einde
Een uitdaging
voor zieken en zorgverleners
Dina Declerck
Verpleegkundige, coördinator PZA (PST)
az sint-jan brugge-oostende av
![Page 2: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/2.jpg)
![Page 3: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/3.jpg)
![Page 4: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/4.jpg)
![Page 5: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/5.jpg)
Uitspraken…
• Mijnen (huis)docteur weet wel wat ik wil…
en zal me niet in de steek laten…
• Ons moeder heeft altijd gezegd…• Ons moeder heeft altijd gezegd…
• Ik wil niet zoals “ ons vader, nonkel…” als
het zover is…
• Mocht het mij overkomen
![Page 6: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/6.jpg)
Ik heb een briefke liggen
• Wie heeft weet van?
• Waar ligt dat briefje?
• Kluis, notaris, …• Kluis, notaris, …
• Ergens in huis veilig weggestopt dat
niemand het zomaar zou vinden…
![Page 7: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/7.jpg)
![Page 8: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/8.jpg)
Huidig ptnprofiel LT - PZA
• Ongeneeslijk zieken, levensverwachting
zeer divers
• Wilsbekwame ptn ( bij opstellen LT)• Wilsbekwame ptn ( bij opstellen LT)
• (her) opstart therapie
• Zoveelste recidief
• Palliatieve setting
• In behandeling bij specialist in St Jan
![Page 9: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/9.jpg)
Eerste contactname
• Eerste vraag naar PZA: via behandelend
arts, uitzonderlijk via de huisarts, soms via
via door pt zelf.via door pt zelf.
• Veelal na een vraag van pt naar zekerheid
en inbreng in het verloop van verder
ziekteproces en het ev overlijden.
![Page 10: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/10.jpg)
Eerste afspraak bij PZA
• Gesprek met pt (soms met meest nabije)soms op consultatie beh arts, soms PZA lokaal.Veelal gekoppeld aan een consultatie bij specialist.specialist.
• Tijdsduur: ongeveer een uur– Kennismaking
– Verkenning ivm wensen
– Afronding
– Nieuwe afspraak
![Page 11: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/11.jpg)
Bij het bespreken
• Belang van algemene communicatieve vaardigheden
• Empatische stijl wekt vertrouwen
• Oogcontact
• Lichaamstaal• Lichaamstaal
• Actief luisteren
• Open vragen
• Geef emoties een kans
• Probeer de ideeën, bekommernissen, doelen en waarden van de pt in kaart te brengen
![Page 12: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/12.jpg)
Kennismaking
• Luisteren naar verhaal van pt
• Ziekte en verloop
hoe gaat hij ermee om
• Geschiedenis van pt ( genogram)
• Meestal ook verlieservaringen
![Page 13: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/13.jpg)
Verkennend gesprek
• Hoe denkt pt over zijn toestand en over
evolutie van ziekte en sterven?
• Hoe ging hij om met eerdere
crisissituaties, met ziekte, met het sterven crisissituaties, met ziekte, met het sterven
van geliefden?
• Wie is deze pt, hoe leeft hij en wil hij
verder leven, ook als hij het niet meer zelf
zal kunnen zeggen?
![Page 14: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/14.jpg)
Verkennend gesprek
• Niet sturen naar oplossing of antwoord.
• Pt zelf laten vertellen om hem dit zo • Pt zelf laten vertellen om hem dit zo
getrouw mogelijk op papier te laten zetten.
• Toetsen wat we zeggen, horen: verstaan
we daar hetzelfde onder?
![Page 15: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/15.jpg)
Verhelderen wat we weten
• Erachter komen wat pt ( en naaste) al begrepen heeft.
• Soms een samenvatting van de ziektegeschiedenis; niet louter medisch ziektegeschiedenis; niet louter medisch maar ook in omgaan met wat het doet met pt.
• Doelstelling: pt kans geven om nu duidelijk te maken wat hij zou willen of niet willen als hij het niet meer of moeilijk kan zeggen.
![Page 16: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/16.jpg)
Inforonde
• Info over mogelijkheden/keuzes oa
comfortzorg
• Sommige vragen terugkoppelen naar
behandelend/huisartsbehandelend/huisarts
• Spreken we dezelfde taal?
( ook als zorgverleners)
• Mensen aanzetten tot nadenken en
spreken over
![Page 17: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/17.jpg)
Medisch begeleid sterven
Medisch begeleid sterven: 3 categorieën van keuzes
• (1) keuzes in verband met curatief of levensverlengend handelen: wordt een dergelijke behandeling opgestart of nagelaten, voortgezet of gestaakt?
• (2) keuzes in verband met palliatief handelen en symptoomcontrole: het geheel van behandelingen dat erop gericht is op een actieve wijze de levenskwaliteit en het comfort van de ongeneeslijk zieke patiënt te maximaliseren.
• (3) keuzes in verband met actieve levensbeëindiging, waarbij doelgericht letale medicatie wordt toegediend.
![Page 18: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/18.jpg)
![Page 19: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/19.jpg)
Verschillende redenen
voor het opmaken van een LT
• Negatieve redenen
– Angst voor het sterven
– Angst voor fysieke symptomen
– Totale afhankelijkheid
– Ontluistering
– Gevoel van zinloosheid, soms kwaadheid
over de ziekte en het sterven.
![Page 20: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/20.jpg)
• Positieve redenen
– Sparen van familie
– Leven zinvol willen beëindigen
Verschillende redenen
voor het opmaken van een LT
– Niet verder willen aftakelen
– Bewust willen leven/afscheid nemen
– Controle willen behouden voer het eigen
leven en de manier waarop men leeft
![Page 21: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/21.jpg)
![Page 22: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/22.jpg)
Delen van info
met meest nabijen
• Aandachtspunt: met wie wil de pt de info
delen (naasten en familie)?
• Er wordt aangeraden dit zeker te doen met • Er wordt aangeraden dit zeker te doen met
partner en ev inwonende kinderen.
• Vertrouwenspersoon – wettelijk
cascadesysteem?
• Vertegenwoordiger
• Betrokkenen
![Page 23: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/23.jpg)
Inforonde
• Duidelijkheid ivm begrippen, opties en
keuzemogelijkheden
• Toetsingsmoment : begrijpen we je goed?• Toetsingsmoment : begrijpen we je goed?
Leggen van nuances
• Overlopen diverse documenten
![Page 24: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/24.jpg)
Emoties
• Emoties en gevoelens komen boven.
• Sommige dingen worden voor het eerst
benoemd, uitgesproken door patiënt.benoemd, uitgesproken door patiënt.
• De betrokkenen hebben soms geen weet
van wat pt denkt, voelt en hoe hij het ziet.
![Page 25: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/25.jpg)
Fase van exploreren
• Verhelderen van wat pt wil en niet wil door/aan oa huisarts en behandelend arts door pt en door persoon die gesprek voerde.voerde.
• Opmaken van een DNR coderingformulier dient een weerslag te zijn van de inhoud van een levenstestament.Niet als negatieve maar als positieve keuzes.
![Page 26: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/26.jpg)
Bakens bij gidsen/leiden
van het gesprek
• Hoe voelt de pt zich bij dit alles?
• Wat is voor deze pt belangrijk?
• Wie is belangrijk in jouw leven?
• Waar maak je je zorgen over?• Waar maak je je zorgen over?
• Waar en door wie zou je bij voorkeur
willen verzorgd worden?
• Wat geeft het meest comfort/rust bij het
nadenken over al deze zaken?
![Page 27: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/27.jpg)
Afronden gesprek(ken)
• Pt krijgt documenten mee als concept.
• Te bespreken met HA, beh arts, betrokkenen…. (met wie neem ik contact op?)op?)
• Hoe spreken we verder af?
– Concrete datum
– Pt maakt zelf een afspraak als hij er klaar voor is
– Via behandelend arts
![Page 28: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/28.jpg)
Meerdere gesprekken
• Verder uitklaren
• Soms ondersteunend
• Soms even afwachtend
• Soms door andere zorgverleners• Soms door andere zorgverleners
• Steeds proberen familie ook eens te zien,
te spreken, te horen…
• Belang van interactie
![Page 29: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/29.jpg)
Terugkoppelen
• Naar huisarts, behandelend arts(en)
• Wie houdt wie op de hoogte?
• Verspreiding van copies van document
waar is het origineel document?waar is het origineel document?
• Wie volgt verder op?
• Wie kiest de pt?
![Page 30: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/30.jpg)
Ervaringen
• Als pt en als zorgverlener neem je een engagement op.
• Werken als team, partners in zorg over settings en disciplines heen.settings en disciplines heen.
• Ook een niet-arts kan mits voldoende, kennis en ervaring een waardevolle schakel zijn in dit proces, een verrijkende aanvulling op het niet-strikt-medische.
![Page 31: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/31.jpg)
Ervaringen bij pt
• Vele ptn zoeken zekerheden, ook al zijn die soms zeer pijnlijk.
• Spreken over is moeilijk, maar ook deugddoend.deugddoend.
• De meeste mensen ervaren, tijdens en na het opmaken, een gevoel van bevrijding, een last die van hun schouders valt .
• Open gesprek is steeds mogelijk en soms gemakkelijker als het einde nadert.
![Page 32: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/32.jpg)
Levenstestament
Vroegtijdige zorgplanning
• een proces van communicatie, reflectie en overleg
• tussen patiënt en zijn arts (en andere zorgverlener), liefst samen met zijn familie zorgverlener), liefst samen met zijn familie
- om vroegtijdig wensen, voorkeuren en doelen voor zijn behandeling en zorg aan het levenseinde duidelijk te maken
- om een vertrouwenspersoon en/of vertegenwoordiger aan te stellen
![Page 33: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/33.jpg)
• Het communicatieproces is continu en
dynamisch: doelen en wensen veranderen
• De neerslag van gesprekken in een
geschreven document is leidraad voor
latere beslissingen
![Page 34: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/34.jpg)
Levenstestament in AZ.St.Jan
• Leidraad voor alle artsen die bij patiënt
betrokken worden
• Traceerbaar en bereikbaar
• Label in electronisch CPD• Label in electronisch CPD
• Patiënt is verantwoordelijk voor
communicatie bij wijzigingen
• Specialist én huisarts zijn aanspreekpunt
voor elk overleg
![Page 35: Praten over (ongeneeslijk) ziek zijn en leven tot het eindemailsystem.palliatief.be/accounts/15/attachments/... · • Open vragen • Geef emoties een kans • Probeer de ideeën,](https://reader034.vdocuments.mx/reader034/viewer/2022043005/5f8a658853a5871ce40538eb/html5/thumbnails/35.jpg)