OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030 1
Pastoraat en Gemeenteopbouw
Oktober 2012 - nummer 1030 - Jaargang 90
Thema
Als leven eindigt
BWob-oktober2.indd 1 9/20/12 1:24 PM
2
Redactioneel
Als het leven eindigt … Daarover gaat dit themanummer en het stelt indringende vragen aan de orde. Hoe ga je als bezoeker om met mensen, die zelf gaan sterven of die rouwen om het sterven van een geliefde? Hoe bereid je je voor op de ontmoeting met iemand die zojuist een Jobstijding te horen heeft gekregen? Misschien zou je wel het liefste willen weglopen voor zo’n ontmoeting. Het is goed om die neiging bij jezelf eerlijk te erkennen en onder ogen te zien. En jezelf af te vragen wat maakt, dat je deze confrontatie uit de weg gaat. Alleen degene die op een open wijze zijn eigen sterfelijkheid onder ogen heeft leren zien, die kan ook een ander de ruimte bieden onder ogen te zien wat hem of haar overkomt of is overkomen. Vervolgens is van belang te ontdekken waarmee de ander gediend is. Soms meer met sprakeloosheid dan met een te vroeg gekozen woord. Laatst vroeg iemand die wist dat zijn leven niet lang meer zou duren, zich af hoe dat zou zijn, sterven. Zoiets als in slaap vallen en dan niet meer wakker worden? Heel wat jaren geleden reikte Wim van der Zee daarover een mooi beeld aan (W.R. van der Zee, De dood is van gisteren. De bijbel over de laatste dingen. Boekencentrum 1979). Graag geef ik dat hier door. Ik heb gemerkt dat het beeld vertrouwen wekt en troost biedt.
De vraag was hoe je je het sterven zou kunnen voorstellen …Stel je voor, dat je je van je eigen geboorte nog iets zou kunnen herinneren …Je leefde in die besloten ruimte, binnen die beperkte en beveiligende wanden van het lichaam van je moeder. En je zou denken: dít is leven, drijven in het water, je hoofd naar beneden, gevoed via de navelstreng. En je zou je afvragen hoe het leven daarbuiten zou zijn. Elke voorstelling was onmogelijk, elk beeld absurd. Toen gebeurde er wat, iets heel beangstigends, denk ik. Je werd geboren. Sterven, dacht je. Je raakte op dreef, je werd uit dat warme en veilige bestaan van je naar buiten geperst. Hoe zal het daar zijn? Hoe moet het daar allemaal?Wat een verlies! Alles wat je had raakte je kwijt. En je schreeuwde het uit van angst. Geboren worden: een sterven. Sterven … een geboren worden. En pas daarna gebeurde het. Je vond wat je je niet kon voorstellen en waarvan je het
bestaan niet wist: lucht om te ademen, licht in je ogen, geluiden, handen, mensen, een vader en een moeder. En wat verlies leek, dat bleek winst.Ik geloof dat aan het einde van de tunnel ons niet niets wacht, maar iemand: God. Of, met woorden van Psalm 68: Hij droeg ons door de diepte heen, de Here Here doet alleen ons aan de dood ontkomen.
Richard Vissinga
OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030
BWob-oktober2.indd 2 9/20/12 1:24 PM
OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030 3
In dit nummerVolgend nummer
Als leven eindigtIemand verliezen aan de dood. Rouwen en pastoraat.
Ter inleiding – Erica Hoebe-de Waard
(On)voltooid levenBinnenkomen in een huis van verdriet. Wat is troost?
Wat troostvol? – Henk Veltkamp
Verlies in een jong gezinRouw in een jong gezin. Wat betekent het voor de
gezinsleden? – Riet Fiddelaers-Jaspers
‘... of hij valt in uw handen’Ontwrichtend is het verlies van iemand door zelfdoding.
Overwegingen voor bezoekers– Kees Bregman
4
7
11
15
Het zelfgekozen levenseindePastorale betrokkenheid in aandacht en openheid bij een
zelfgekozen levenseinde – Jaap Koopmans
Pasen is niet los verkrijgbaarGedachten over lijden, verdriet en geloof in het werk van
een bezoeker – Gerben Heitink
Ter bemoedigingGedichten, liederen en gebeden om voor jezelf of met
anderen te lezen
Redactioneel
Boeken
Prikbord
20
24
28
21933
Alledaagse spiritualiteit Meditatieve serie
In vergadering bijeenWaar ligt het belang van vergaderen eigenlijk?
Een vriend van de WaarheidOver de Gereformeerde Bond en de geloofsbeleving
EvensongsVernieuwing in de liturgie met oude papieren
Werken met een jaarthema
Mogelijkheden voor de gemeente
BeroepingswerkAandachtspunten voor de kerkenraad
BWob-oktober2.indd 3 9/20/12 1:24 PM
Wat kun je zeggen, wat kun je voor de ander betekenen? Zijn er zinnen die op zulke momenten troost bieden, je onmacht verwoorden, de stilte kunnen breken? Kun je op zulke momenten ook God ter sprake brengen? Biedt ons geloof houvast om juist deze mensen, die rouwen, die gemis ervaren, nabij te blijven?
Dit nummer wil verschillende situaties beschrijven waarbij de bezoeker met rouw te maken krijgt, nadát er iemand is overleden en je de nabestaanden, familie of vrienden ontmoet. Thuis, in de kerk of op straat. Hoe kun je er voor ze zijn?
Rouwen Hoe mensen rouwen is per per persoon verschillend. Er is dan ook geen ‘Handboek rouwverwerking’ in de boekhandel verkrijgbaar. Rouw is zowel verweven met de geschiedenis van de persoon die rouwt, als met de relatie tot de overledene, dat maakt elke situatie uniek. Ieder gaat op een eigen manier om met het verlies van een dierbare. Sommige mensen willen zelfs niet spreken over rouwverwérking,
omdat ze een verlies nooit helemaal hebben kunnen verwerken, ze hebben er noodgedwongen mee moeten leren leven.
Daarbij is ook bepalend hoé de overledene is gestorven. Rouw na overlijden van een kind of tiener is anders dan wanneer iemand op late leeftijd overlijdt na een voltooid leven. En rouw na overlijden door euthanasie is weer anders dan overlijden door een ongeval of door geweld. Soms hebben nabestaanden al vóór het overlijden de dood en de komende scheiding aanvaard, bijvoorbeeld doordat de partner al jaren niet meer thuis kan wonen en men al een heel leven zónder die partner heeft opgebouwd. Men is gewend om alleen naar verjaardagen te gaan, alleen grote beslissingen te nemen en thuis te komen in een stil huis. Hierdoor kan de dood en het gemis na overlijden door hen anders beleefd worden dan door iemand die plotseling een geliefde verliest.
In het pastoraat bestaat dikwijls een taboe rondom overlijden. De dood kan voor nabestaanden ook ruimte scheppen, gevoelens van opluchting of trots teweeg brengen. Omdat een
Erica Hoebe-de
Waard
Mw. drs. E.J.
Hoebe-de Waard
is als predikante
verbonden aan
de Protestantse
Gemeente in
Wageningen. Zij is
lid van de redactie
Iedereen krijgt er vroeg of laat mee te maken. Iemand uit je directe omgeving verliest een dierbare aan de dood. Je gaat op bezoek, of wilt een brief sturen, maar je weet geen woorden te vinden…
Als leven eindigt
OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 10304
BWob-oktober2.indd 4 9/20/12 1:24 PM
OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 1030 5
nabestaande ervaart dat hij of zij zichzelf kan redden, tijd heeft voor die zaken waar eerder geen ruimte voor was, zich vrij voelt. Dat neemt niet weg dat er naast die positieve gevoelens ook gevoelens van gemis, verdriet en pijn staan. Nabestaanden voelen zich soms schuldig en egoïstisch als ze zich vrij voelen, als ze ruimte ervaren na een overlijden. Het is goed om er oog voor te hebben, dat béide gevoelens, van gemis en ruimte, er mogen zijn. Het één komt niet in plaats van het andere.
Trouwens, ook als bezoeker draag je je eigen ervaringen met lijden en rouw met je mee. Verdriet dat soms ineens weer naar boven komt bij het horen of zien van de pijn van de ander. Wanneer twee mensen, met elk hun eigen ervaringen, hun eigen geloof en twijfel, elkaar dus ontmoeten, ontstaat er een unieke situatie, die daarmee heel persoonlijk en bijzonder is.
Dit themanummer In dit nummer worden vier thema’s uitgewerkt. Vanuit een casus wordt het thema uitgediept en worden er aandachtspunten gegeven voor de bezoeker.
Henk Veltkamp gaat in op de vraag of leven ook voltooid kan zijn en of de ene dood verdrietiger is dan de andere. Hij geeft aan de hand van voorbeelden aan hoe buitenstaanders kunnen reageren na overlijden. Hij sluit af met twee hoofdwetten van verdriet en rouw, die zorgen dat er ruimte en eerlijkheid blijft tussen degene die rouwt en degene die op bezoek komt en die zorgen dat God zelfs zonder woorden
Wat kun je
voor de ander
betekenen?
BWob-oktober2.indd 5 9/20/12 1:24 PM
OuderlingenBlad, oktober 2012, nummer 10306
ter sprake kan komen.Riet Fiddelaers-Jaspers bespreekt
hoe je als bezoeker om kunt gaan met rouw in jonge gezinnen. Wat als een kind, een tiener, of een jonge vader overlijdt? Fiddelaers-Jaspers steekt in bij vertrouwen als basisbegrip. In het gezin dat rouwt moet weer een nieuw vertrouwen groeien. Door zelf trouw te zijn als bezoeker en nabij te blijven kun je hieraan meewerken.
Kees Bregman beschrijft hoe je als bezoeker nabij kunt zijn voor nabestaanden die te maken hebben met zelfdoding. Zij voelen zich, naast de gevoelens van gemis, ook vaak machteloos, boos en schuldig. Een emotioneel verwarrende tijd breekt aan. Bregman reikt suggesties aan om hen juist dan pastoraal nabij te zijn.
Jaap Koopmans werkt het thema euthanasie uit. Hij wijst ons erop dat meelopen van groot belang is. Het contact dat dan ontstaat wordt dieper naarmate je je weet te verdiepen in zowel je eigen situatie (hoe sta ik in het leven, hoe denk ik over euthanasie) als in het verhaal van die ander. Openheid en aandacht zijn daarbij belangrijk.
Gerben Heitink gaat verder in op de rol van de bezoeker, die door de eigen ervaringen met rouw altijd een dubbelrol heeft. Wat hebben zij, vanuit geloof, te bieden als ze bij rouwenden langsgaan. Waar is God in het lijden? Op een kwetsbare en eerlijke manier beschrijft Heitink hoe geloof in opstanding en leven, altijd samengaat met de ervaring van kruis en lijden. Zij zijn niet los verkrijgbaar. π
Geen makkelijke thema’s, wel
artikelen die je als bezoeker kunnen
helpen als je zelf een keer voor die
deur staat en je afvraagt: hoe kan ik
hier zijn, voor deze mensen die zo
rouwen?
Om je als bezoeker te steunen, sluit
het nummer af met een verzameling
gebeden, teksten en liederen. Zij
kunnen je inspireren en bemoedigen
voor je op pad gaat, of troosten als je
weer thuis komt.
Naam en
omstandigheden
in de
praktijkvoorbeelden
zijn steeds zo
veranderd, dat er
van herkenning geen
sprake kan zijn.
BWob-oktober2.indd 6 9/20/12 1:24 PM