Download - oik580

SEKZNC BE YILLIK KALKINMA PLANIDPT: 2564 K: 580

KMYA SANAY ZEL HTSAS KOMSYONU RAPORU

ANKARA 2001

NSZ Devlet Planlama Tekilatnn Kurulu ve Grevleri Hakknda 540 Sayl Kanun Hkmnde Kararname, ktisadi ve sosyal sektrlerde uzmanlk alanlar ile ilgili konularda bilgi toplamak, aratrma yapmak, tedbirler gelitirmek ve nerilerde bulunmak amacyla Devlet Planlama Tekilatna, Kalknma Plan almalarnda yardmc olmak, Plan hazrlklarna daha geni kesimlerin katksn salamak ve lkemizin btn imkan ve kaynaklarn deerlendirmek zere srekli ve geici zel htisas Komisyonlarnn kurulaca hkmn getirmektedir. Babakanln 14 Austos 1999 tarih ve 1999/7 sayl Genelgesi uyarnca kurulan zel htisas Komisyonlarnn hazrlad raporlar, 8. Be Yllk Kalknma Plan hazrlk almalarna k tutacak ve toplumun eitli kesimlerinin grlerini Plana yanstacaktr. zel htisas Komisyonlar almalarn, 1999/7 sayl Babakanlk Genelgesi, 29.9.1961 tarih ve 5/1722 sayl Bakanlar Kurulu Karar ile yrrle konulmu olan tzk ve Mstearlmzca belirlenen Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan zel htisas Komisyonu Raporu genel ereveleri dikkate alnarak tamamlamlardr. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan ile istikrar iinde bymenin salanmas, sanayilemenin baarlmas, uluslararas ticaretteki paymzn ykseltilmesi, piyasa ekonomisinin gelitirilmesi, ekonomide toplam verimliliin arttrlmas, sanayi ve hizmetler arlkl bir istihdam yapsna ulalmas, isizliin azaltlmas, salk hizmetlerinde kalitenin ykseltilmesi, sosyal gvenliin yaygnlatrlmas, sonu olarak refah dzeyinin ykseltilmesi ve yaygnlatrlmas hedeflenmekte, lkemizin hedefleri ile uyumlu olarak yeni bin ylda Avrupa Topluluu ve dnya ile btnleme amalanmaktadr. 8. Be Yllk Kalknma Plan almalarna toplumun tm kesimlerinin katks, her sektrde toplam 98 zel htisas Komisyonu kurularak salanmaya allmtr. Planlarn demokratik katlmc niteliini glendiren zel htisas Komisyonlar almalarnn dnya ile btnleen bir Trkiye hedefini gerekletireceine olan inancmzla, konularnda lkemizin en yetikin kiileri olan Komisyon Bakan ve yelerine, almalara yaptklar katklar nedeniyle teekkr eder, Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannn lkemize hayrl olmasn dilerim.

Sekizinci Be Yllk Kalknma Plan

Kimya Sanayii zel htisas Komisyonu Raporu

NDEKLERYE LSTES ............................................................................................... I-VI 1.Genel Deerlendirme Alt Komisyonu Raporu ..................................................1 2.Patlayc Maddeler Alt Komisyonu Raporu ....................................................38 3.Snai Gazlar Alt Komisyonu Raporu .............................................................. 75 4.Bor rnleri Alt Komisyonu Raporu...............................................................95 5.Temizlik Malzemeleri ve Kozmetik Alt Komisyonu Raporu .......................147 6.Boya Alt Komisyonu Raporu.........................................................................198 7.Soda Kl ve Trevleri Alt Komisyonu Raporu ..........................................204 8.Sodyum Tuzlar Alt Komisyonu Raporu ......................................................263 9.Deri Kimyasallar Alt Komisyonu Raporu.....................................................295 10.Boyar Maddeler Alt Komisyonu Raporu ..................................................... 303 11.Tekstil Kimyasallar Alt Komisyonu Raporu ............................................... 309 12.Karboksimetilselloz (CMC) Alt Komisyonu Raporu .................................318 13.Yaptrclar Alt Komisyonu Raporu ..........................................................334 14.Oleokimyasallar Alt Komisyonu Raporu .....................................................354 15.Gda Aroma Maddeleri Alt Komisyonu Raporu ..........................................360 16.Viskon, Selofan, Reyon Alt Komisyonu Raporu ........................................365 17.Kibrit Alt Komisyonu Raporu ......................................................................388 18.Alminyum Slfat Alt Komisyonu Raporu ................................................. 397 19.Krom Kimyasallar Alt Komisyonu Raporu .................................................409 20.Etil Alkol Alt Komisyonu Raporu ...............................................................413 21.Bo Film ve Katlar Alt Komisyon Raporu ................................................419 22.Hidrojen Peroksit Alt Komisyon Raporu 425 23.Tarm lalar Alt Komisyonu Raporu(Ayr bir rapor halinde baslmtr) 24.Yeni Malzemeler Alt Komisyonu Raporu(Ayr bir rapor halinde baslmtr) 25.Biyoteknolojik Kimyasal rnler Alt Komisyonu alma yapmamtr.

I

http://ekutup.dpt.gov.tr/imalatsa/kimya/oik580.pdf



VIII.BE YILLIK KALKINMA PLANI KMYA SANAY ZEL HTSAS KOMSYONU

BAKAN BAKAN YRD. KOORDNATR RAPORTR

ALBER TMUR EYP EMNE MUSTAFA

BLEN ERK ERTRK AYGREN BAAN

KMYA SANAYCLER DERNE KMYA SANAYCLER DERNE ECAM KMYASALLAR GRUBU DEVLET PLANLAMA TEKLATI KMYA SANAYCLER DERNE

ALT KOMSYONLAR 1. GENEL DEERLENDRME BAKAN RAPORTR YELER ALBER MUSTAFA RIZA DO.DR. RIZA FGEN FERDUN SONGL TURHAN REYHAN PROF.DR. SALH ERKAN SERHAN METN NURAY SBEL GRKAN PROF.DR. HASAN BASR MEHMET DO.DR. DENZ ZUHAL DO.DR. SEVL BLEN BAAN ALAGZ ALTIOKKA AR BAER BEKTAOLU AKAR ELKER DNER DLGEROLU ERS GR KKSAL SEMZER SZER ENTRK TAMRC NER YAZICI YILMAZ KMYA SANAYCLER DERNE KMYA SANAYCLER DERNE SANAY VE TCARET BAKANLII OSMANGAZ N. EE DI TCARET MSTEARLII GEME TKETC HAKLARI DERNE DI TCARET MSTEARLII YILDIZ TEKNK N. FERER/KSD TSE GAZ NVERSTES HAZNE MSTEARLII DEVLET STATSTK ENSTTS DI TCARET MSTEARLII KARADENZ TEKNK N. TRKYE KALKINMA BANKASI A.. ORTA DOU TEKNK N. KMYA MHENDSLER ODASI KARADENZ TEKNK N.

I




2.PATLAYICI MADDELER BAKAN RAPORTR YELER AHMET ESMA NDER MFT HALUK MT MUSTAFA SEVKAN SAME ABDULLAHOLU KSZ GLMSER ERDL SALGIR BALIM BEKR SOYUER TRKCAN MKE GENEL MDRL MKE GENEL MDRL BARUTSAN A.. ORCA-NTRO A.. NTRO-MAK A.. TGSA TGSA TGSA TGSA

3.SINA GAZLAR BAKAN RAPORTR YELER BLENT ENOL TAYFUN HALL CNEYT TURGUT ASLAN AKIR DEMR YRR HABA HABA KARBOGAZ HABA BRLEK OKSJEN SAN. A..

4.BOR RNLER BAKAN RAPORTR YELER CANAN GLN PROF.DR. SABR M. HAMD PROF.DR. MUHTAR YAVUZ ERHAN TREL BOLU OLAK DEMRHAN KOCAKERM ZTZN TEKTA ET HOLDNG A.. ET HOLDNG A.. ATATRK NVERSTES ET HOLDNG A.. ATATRK NVERSTES ET HOLDNG A.. ET HOLDNG A..

5.TEMZLK MALZEMELER VE KOZMETK BAKAN RAPORTR (SABUN) RAPORTR (DETERJAN) RAPORTR (KOZMETK) YELERPROF.DR.

ZALP YUSUF HAYRNNSA AHMET METE MUHTAR

ERKEY ERTU ALGL UZUNER BUYURGAN KOCAKERM

SABUN, DET. ve KOZ. SAN. DER. DALAN KMYA END. A.. PROCTER & GAMBLE LEVER A.. BAER & COLGATE ATATRK NVERSTES

II




6.BOYA BAKAN RAPORTR YELER ATLLA GRTAN YCEL DEMRKAN SEYFETTN CUMHUR ENGN ERTURUL YAVUZ HSAN MESUT DOLU GVEN AKDENZ BARLAS BC BLG RL DURU SHAKOLU KOAK KRM MARSHALL SHAKOL BAYRAKLI BETEK BS BS AKZO NOBEL YASA SHAKOL MARKEM VERBO BOYA

7.SODA VE SODA TREVLER BAKAN RAPORTR YELER 8. SODYUM TUZLARI BAKAN RAPORTR RAPORTR YELER YUNUS NUR SERDAR KORAY NHAT REFK S. HAYRETTN SAMM KINAM OKER UYAR AKMAN ERKAN NR SAYIN TURAN SODA SODYUM SAN. A.. SODA SODYUM SAN. A.. SODA SODYUM SAN. A.. KLOR ALKAL SAN. A.. ALKM ALKALI KMYA A.. AKKM A.. SEKA GN. MD. PETKM YARIMCA KOMPLEKS SMAL AHMET EROL CEYLAN NSAL TAHTAKIRAN SODA SANAYI A.. ET HOLDNG A.. ET HOLDNG A..

9.DER KMYASALLARI BAKAN RAPORTR YELER AYE ERGN HSAMETTN MELS ORBAY STEFANO MESUT YUSUF TURUL NSEL UTKU AYDOAN BOZBA HAZAR KAZLOWSK KRM MENCELOLU YAZICIOLU COGNS DEBAG KMYA BASF GEMSAN CAMSAR ORGANK KMYA VERBO BOYA GEMSAN CAMSAR

III




10.BOYAR MADDELER BAKAN RAPORTR YELER M. ADNAN BURAK SELAHATTN FUAT HALL BRAHM KRYE ENER DURANER PEDK ALTINOK GM HDNMEZ SETA KMYA SAN. A.. BURBOYA SMER HOLDNG A.. KMO/GEMSAN TBTAK-MAM SAGEM Md.

11.TEKSTL KMYASALLARI BAKAN RAPORTR YELERDR.

EMN GNDZ MGE MELS SNAN HSEYN MEHMET FATO

BALCI GL ARKAN BOZBA GNDZ KUSEYROLU ENER ENER

COGNS COGNS ROTTA GEMSAN GEMSAN ORGANK KMYA SETA A.. SETA A..

12.KARBOKS METL SELLOZ (CMC) BAKAN RAPORTR YELER SERDAR BRAHM MUSA HADYE GV AKBAY ERDENER ENGL ACISELSAN A.. SELKM A.: PATSAN A.. MERTKM A..

13.YAPITIRICILAR BAKAN YELER MUTLU HSEYN ERDEM TRPAN BAYATLI KOAK TRK-HENKEL KALEKM TRK-HENKEL/KPLAS

14.OLEOKMYASALLAR BAKAN YELERDR.

SELUK BETL OSMAN ZEK

DENZLGL ALAN TER

COGNS KOML ALEMDAR KMYA

IV




15.GIDA AROMA MADDELER BAKAN RAPORTR YELER HALS PETEK BETL MURAT KORKUT ATAMAN SNMEZ YASA TARIM VE KYLER BAKANLII TARIM VE KYLER BAKANLII SALIK BAKANLII AROMSA

16.VSKON,SELOFAN,REYON BAKAN RAPORTR YELER SMAL KERM SMAL ABDULLAH KASAPOLU PINAR OLAK KESKN TEKEL Gn.Md. TEKEL Gn.Md. TEKEL Gn.Md. TEKEL Gn.Md.

17.KBRT BAKAN RAPORTR YELER SEZA ZEYNEL SELAHATTN GLTEKN AIRGL DEMRELK KAV ORMAN SAN. A.. TEKEL GENEL MDRL MALAZLAR

18. ALMNYUM SLFAT BAKAN RAPORTR 19.KROM KMYASALLARI BAKAN 20.ETL ALKOL BAKAN LHAN BTLSL T.EKER FAB.A.. ORBAY HAZAR CAMSAR A.. KEMAL MT YAAR NSAL KE ET HOLDNG A.. ET HOLDNG A..

21.BO FLM VE KAITLAR BAKAN RT SZENER KODAK

22.HDROJEN PEROKST BAKAN RAPORTR REFK S. METN NR KSEOLU AKKM ET HOLDNG A..

V




23.TARIM LALARI (RAPOR AYRI BR KTAP HALNDE BASILMITIR.) BAKAN RAPORTR RAPORTR YELER HSEYN MEHMET SENA HASAN YILMAZ SEVL BLENT ENS CENGZ HARUN YILMAZ AYDINOLU TURAB DURSUN AAR DEVEL ERKN KARACA KPKE ZMEN TARIM VE KYLER BAKANLII TARIM VE KYLER BAKANLII TARIM VE KYLER BAKANLII TARIM VE KYLER BAKANLII AGRO SAN KM.SAN.VE TC.A.. HEKTA TC. A.. TARIM VE KYLER BAKANLII KORUMA TARIM SAN. A.. AGRO-KM TARIM LALARI SAN.

DR. DO.DR.

24.YEN MALZEMELER (RAPOR AYRI BR KTAP HALNDE BASILMITIR.) BAKAN RAPORTR YELERPROF.DR. PROF.DR. PROF.DR.

NDER TARIK GLEN

ZBELGE BAYKARA DOU

TBTAK - MSAG/ODT KMYA MH.BL. TBTAK MAM GAZ NVERSTES KMYAMH.BL.

ISBN 975 19 2645 - 9 (basl nsha)Bu alma Devlet Planlama Tekilatnn grlerini yanstmaz. Sorumluluu yazarna aittir. Yayn ve referans olarak kullanlmas Devlet Planlama Tekilatnn iznini gerektirmez; nternet adresi belirtilerek yayn ve referans olarak kullanlabilir. Bu e-kitap, http://ekutup.dpt.gov.tr/ adresindedir. Bu yayn 1300 adet baslmtr. Elektronik olarak, 1 adet pdf dosyas retilmitir.

VI


VIII. BE YILLIK KALKINMA PLANI KMYA SANAY ZEL HTSAS KOMSYONU RAPORU (GENEL DEERLENDRME)



NDEKLER Sayfa 1. GR3 2. KMYA SANAYNN TANIMI, KAPSAMI VE SINIFLANDIRILMASI4 2.1. Genel Bilgiler.4 2.2. Kimya Sanayiinin Tanm, Kapsam ve Snflandrlmas.5 3. KMYA SANAYNN GELM 9 4. KMYA SANAYNN MEVCUT DURUMU VE YAPISI..10 5. AVRUPA BRLNDE KMYA SANAY11 5.1. Kimya Sanayiinin Geliimi ..11 5.2. stihdam 12 5.3. Yatrmlar ve Ar-Ge ..12 6. GENEL DEERLENDRME...12 6.1. evre12 6.2. KOBler..13 6.3. Ynetim13 6.4. Organize Sanayi Blgeleri .14 6.5. Eitim ..14 6.6. AR&GE15 6.7. Brokrasi .15 6.8. zelletirme 15 6.9. Yabanc Sermaye .16 6.10. Enerji..16 6.11. Uluslararas kurallara uyum 16 6.12. Rekabet Edebilirlik 16 6.12.1. Yatrmn fizibilitesi 6.12.2. z sermaye ve kredi durumu 6.12.3. retilecek rn veya rnlerin rekabet gc 7. KMYA SANAYNN GELECEKTEK STRATEJLER18 7.1 nmzdeki on ylda muhtemel gelimeler.18 7.2.Gelecee Ynelik Stratejiler 18 8. SONU ..19 TABLOLAR..20-37

1




EK:TABLOLAR TABLO DZN TABLO 1: KMYA SANAYNN GELM TABLO 2a:1996 TRKYE KMYA SANAY GC BYKLNE GRE KURULU YZDELER TABLO2b:TRKYE KMYA SANAY ALIAN DAILIMI TABLO 3 : AVRUPA BRL KMYA SANAY GC BYKYKLNE GRE KURULU YZDELER TABLO 4 : 1990-1998 YILLARI ARASINDA KMYA SANAY ARGE HARCAMALARI TABLO 5a :AVRUPA BRL KMYA SANAY BYME ORANLARI TABLO 5b :TRKYE KMYA SANAY BYME ORANLARI TABLO 6a : AVRUPA BRL HAM PETROL FYATLARI TABLO 6b :TRKYE HAM PETROL THAL FYATLARI TABLO 7 :AVRUPA BRL KMYA SANAY RETM VE STHDAM TABLO 8 : 1990-1998 YILLARI ARASINDA AVRUPA BRL KMYA SANAY YATIRIM HARCAMALARI TABLO 9 : TRKYE KMYA SANAY ELEKTRK ENERJS TKETM TABLO 10 : AVRUPA BRL KMYA SANAY CO2 EMSYONLARI, ENERJ TKETM VE RETM TABLO 11 : LKELERN KMYA SANAY RETM DEERLER TABLO 12 : TRKYE KMYA SANAY SEKTREL VERLER 1997-1998 HRACAT TABLO 13 : TRKYE KMYA SANAY SEKTREL VERLER 1997-1998 THALAT TABLO 14 : AVRUPA BRL LKELER LE TCARET 1998 TABLO 15 : TRKYE KMYA SANAY 1998 HRACAT VERLER TABLO 16 : KMYA SANAYNN 1995-2000 DNEMNDEK GELM

2




1. GR Osmanl mparatorluu dneminde sadece ilkel bir teknoloji ile retilen sabun atlyeleri, glya ve barut retimi mevcut idi. Trkiyede sanayileme ve kimya sanayiinin gelimesi Cumhuriyetin ilanndan sonra balamtr. Ancak o zamanlara ait sermaye imkanlar kiilerde bulunmad iin ilk kimya sanayii messeseleri Devlet tarafndan kurulmaya balamtr. Bunlardan bazlar Gemlik Suni pek Fabrikas, Makina ve Kimya Endstrisi Kurumu, Bor Sanayi Tesisleri, Azot Sanayi gibi lkemizde ilk kurulan kimya fabrikalardr. O zamanlar sanayilemenin gereksinimi olan kimyasal maddelerin byk bir ksm ithalat yolu ile karlanmaktayd. 1950 yllarnda balayan sanayileme hareketi ile kimyasal maddeye olan gereksinim artmtr. hracatn ithalat karlamaktan uzak kalmas nedeniyle, ksa bir zaman sonra Trkiyede bagsteren dviz darl kimyasal madde ithalatn zorlatrm ve zel teebbs kimyasal maddeyi lkede retmeyi dnmtr. Mteebbis daha kolay alanlara, tekstil ve aslnda geleneksel bir sanayi kolu olan deri ve zamanla baka sanayi kollarnda yatrm yapmaya balamtr. Kimya Sanayii bilgiye ihtiya gstermesi nedeniyle zel sektr, kendisine yabanc bir alan olduu iin kimya sanayiinde bir iki basit atlye retiminden baka direkt yatrma girimemitir. Bu yzden o zamana kadar Trk pazarna ve zellikle tekstil alannda boya ve yardmc kimyasal madde satan yabanc kimya fabrikalar Trkiyede ilk yatrmlara girimilerdir. 6224 sayl Yabanc Sermayeyi Tevik Kanununun cazibesine ramen o tarihlerde lkemize dviz transferi yaplmasndaki zorluktan dolay biriken alacaklar olan yabanc fabrikalar Trkiyede yatrm yapmaktan ekinmekteydiler. Ancak gelecei parlak olan lke pazarn kaybetmemek iin Henkel, Hoechst, Bayer ve BASF gibi Alman firmalar Trk ortaklaryla az sermaye ile ila ve kimya nitelerini kurdular. Zamanla Trk zel sektr de kimya sanayiinde yatrma giriti, kurulan yabanc firmalar ise tm idari zorluklara ramen tevsi yoluyla kapasitelerini byttler ve rn eitlerini arttrdlar. Bu arada 1970 ylnda Devlet nce kk kapasiteli Petrokimya tesisini Yarmcada ve 1985 ylnda da byk kapasiteli Aliaa Petrokimya kompleksini kurdu ve iletmeye at. 1972 ile 1990 yllar arasnda Trkiyede eitli kk, orta ve byk saylabilecek fabrikalar iletmeye ald. Kimya sanayii retimi iki koldan hizmet vermektedir. Birincisi tketim alan ki, bu alana sabun, deterjan ila ve kozmetik rnleri girer. kincisi ise, eitli sanayi iin ara kimyasal rnleri ierir.lkemizde sanayi gelitike kimyasal rne olan gereksinim de artmtr. Dolaysyla kimya sanayiinin bu ikinci kolu zamanla byk nem kazanmtr. UNIDOnun bir anketine gre bu tr kimyasal spesiyalitelerin adedi 80.000lerin civarndadr.Bir lke sanayiletike kimyasal rne olan gereksinim de artar. Esasen sanayilemi olup da kimya sanayii gelimemi bir tek lke yoktur.

3




2. KMYA SANAYNN TANIMI, KAPSAMI VE SINIFLANDIRILMASI 2.1. Genel Bilgiler lkelerin ekonomik yaplarnn incelenmesine ynelik istatistik almalarnn en nemli konusu, faaliyet kollarnn kullanc ihtiyalarna yant verir nitelikte ve gereinde en ince ayrntnn verilebilecei dzeyde, tanm ve standartlara dayandrlmasdr. Ulusal ve uluslararas tanm ve standartlara dayandrlmam istatistik bilgi, kresellemenin hedeflendii gnmz koullarnda bir anlam tamayacaktr. Ulusal ve uluslar aras ekonomik faaliyetlerin yapsnda ve dzenlenmesinde zaman iinde pek ok deiiklikler meydana gelmesi, faaliyetlerin tanmlanmasn ve kapsamnn srekli gncel tutulmasn gerektirmektedir. Sektrel snflandrmann amac sektrn retim, d ticaret alarndan takibi ve geliiminin izlenebilmesi, AR-GE'nin salkl yaplabilmesi, standartlarn hazrlanp uygulanabilmesi ve sektrle ilgili deiik alanlarda alanlarn ayn ekonomik terimleri kullanarak ayn dili konuabilmelerini salamaktr. lkemizde, ekonomik faaliyetlerin izlenmesinde kullanlan snflandrma Birlemi Milletler tarafndan hazrlanan ISIC Rev.2'dir. ISIC Rev.2 Trkiye'nin de mevcut durumuna gre gelitirilmi yeni maddeler ilave edilmi ve yeni snflandrma almas ISIC Rev.3 kullanlmaya balanmtr. Ulusal ve uluslararas ekonomik faaliyetlerin yapsnda zaman iinde pek ok deiiklikler meydana gelmektedir. Bu faaliyetlerin tanmlanmas ve homojen kategorilere ayrlarak, Avrupa Birliinin istatistik verileri iin standart bir dayanak oluturmas amacyla, retim alannda yer alan tm faaliyetleri kapsayan, AVRUPA TOPLULUUNDAK EKONOMK FAALYETLERN GENEL SANAY SINIFLAMASI (NACE), "Nomenclature des Activites Economiques dans Les Communautes Europeenes" Avrupa Topluluu statistik Brosu tarafndan kullanma sunulmutur. AB'ne bal 12 lke tarafndan kullanlan NACE snflamasn AB ile Gmrk Birlii anlamas imzalayan Trkiye'de de kullanlmak zere gerekli almalara balanlmtr.NACE snflandrma sisteminin temeli ISIC Rev.3'tr. Farkllk detayda yatmaktadr. ISIC Rev.3 ile NACE'nin karlatrmas yapldnda NACE'de daha ok sayda faaliyet tr snflandrlmaktadr:Kategori Says Alt Kesim 2'li digit 3'l digit 4'l digit ISIC Rev 3 17 60 159 292 NACE 17 31 60 222 503

4




2.2. Kimya Sanayiinin Tanm, Kapsam ve Snflandrlmas: Trkiye'de imalat sanayiinde retime konu maddelerin yaklak yzde 30u kimya sektrnde yer almaktadr. Kimya sanayinin yapsal zellikleri, zellikle retilen mallarn okluu ve eitlilii, sektrn ierii konusunda ak bir tanm yaplmasn gerekli klmaktadr. Sektrn snflandrmasnda hangi alt sektrleri bnyesinde bulundurduu, kapsamnn ve geniliinin ne olduu konusunda farkl yorum ve yaklamlar bulunmakta olup, kimya sanayiinin tanm ve kapsam kullanlan snflandrma sistemlerine gre ele alnmaldr. Kimya sanayiinin yapsn ve geliimini izlemek ve dnyadaki durum ile karlatrarak deerlendirmesini gereki olarak yapabilmek iin snflandrmann uluslararas bir temele oturtulmas gerekmektedir. Trkiye'de kimya sanayii retim istatistikleri Birlemi Milletler Avrupa Ekonomik Komisyonu Kimya Sanayii Komitesi tarafndan kullanlan ISIC'a gre yaynlanmaktadr. ISIC Rev 2'ye gre kimya sanayi 351 ve 352 no'lu grupta yer almaktadr (Diyagram-1). ISIC Rev 3'e gre ise 24 no.'lu ana grup kimya sektrn tanmlamaktadr. Blmlere gre dalm ise Diyagram -2'de grlmektedir. ISIC Rev 3'e gre kimya sanayine dahil edilmesi tartlan branlar (23 ve 25 no.'lu ana gruplar) sektrn deerlendirmesini yapanlarca dip notunda bu fasllar deerlendirmeye alp almadn belirterek konuya aklk getirebilecektir. Nitekim ayn uygulamaya eitli uluslararas yaynlarda da rastlanmaktadr. D ticaret istatistiklerinde kullanlan snflandrma Armonize Sistem Nomenklatr esas alnarak dzenlenen 12'li saysal koda dayal snflandrmadr. 28 norganik Kimyasallar 29 Organik Kimyasallar 30 Eczaclk rnleri 31 Gbreler 32 Debagat ve boyaclk Mstahzarlar 33 Uucu ya, parfmeri, tuvalet mstahzarlar 34 Sabun, ykama, yalama mstahzarlar mumlar 35 Albminoid maddeler, yaptrclar, enzimler 36 Barut, patlayc maddeler, kibrit 37 Fotoraf ve sinemaclkta kullanlan malzemeler 38 Kimya Sanayiinin eitli mstahzarlar -----------------------------------------------------------------------------almalar devam eden NACE snflandrma sistemine gre ise Kimya Sanayi ISIC Rev. 3'de olduu gibi 24 no'lu Blmde yer almaktadr. Ancak 7 alt gruba ayrlmtr: Tablo 2'de ISIC Rev 3'e gre 241, 242, 243 alt grublar NACE'de 7'ye ayrlmtr. Bu gruplandrma aada gsterilmitir.

5




NACE (Rev.1)'YE GRE KMYA SANAYNN SINIFLANDIRILMASI 24 Kimyasal Madde ve rnlerin malat 24.1 Ana kimyasal maddeler 24.2 Pestisit ve dier zirai kimyasal maddeler 24.3 Boya, vernik ve benzeri kaplayc maddeler 24.4 Eczaclkta ve tpta kullanlan kimyasal ve bitkisel kaynakl rnler 24.5 Sabun, deterjan ve kozmetik 24.6 Dier kimyasal rnler 24.7 Suni elyaf imalat

Uluslararas snflandrma sistemlerine gre kimya sanayiinde yer alan petrokimya, gbre ve ila sanayileri kapsamlarnn genilii nedeniyle ayr zel htisas Komisyonlarnca incelenmitir.

6




ISIC Rev.2 351-Ana Kimya sanayi 351-Ana Kimyasal Maddeler Sanayi 3512-Kimyasal gbre ve tarmsal ilalar 3513-Sentetik reineler, plastikler, yapay ve 352-Dier kimyasallar 3521-Boya, vernik, lak 3522-la sanayi 35-Kimya-Petrol, Kmr,Kauuk ve Plastik rnleri 3523-Sabun, temizleyici madd., parfm,kozmetik 3529-Baka yerde snflandrlmam kimyasal rnler sanayi 353-Petrol rafinerileri 354-eitli petrol ve kmr trevleri sanayi 3530-Petrol rafinerileri 3541-Bitm kkenli inaat izolasyon ve balayc 3542-Kok kmr ve briket retimi 3543-Madeni ya hazrlama ve harmanlama 3544-LPG Dolum ilemleri 355-Lastik rnleri 3551-Tekerlek i ve d lastii yapm 3559-Baka yerde snflandrlmam lastik 356-Baka yerde snflandrlmam plastik rnler sanayi7

3560-Baka yerde snflandrlmam plastik rnler sanayihttp://ekutup.dpt.gov.tr/imalatsa/kimya/oik580.pdf



ISIC Rev3 23-Kok kmr rafine edilmi petrol rnleri ve 231-Kok frn rnleri 232-Rafine edilmi petrol rnleri imalat 233-Nkleer yaktn 2310-Kok frn rnleri 2320-Rafine edilmi petrol rnleri imalat 2330- Nkleer yaktn

24-Kimyasal madde imalat

241-Ana kimyasal maddelerin imalat

2411-Ana kimyasal 2412-Kimyasal gbre ve azotlu bileiklerin imalat. 2413-Sentetik kauuk ve plastik hammaddelerin

242-Dier kimyasal rnlerin imalat

2421-Pestisit ve dier zirai kimyasallarn imalat 2422-Boya, vernik, mrekkep ve macun 2423-Bitkisel kaynakl eczaclk ve tp rnleri 2424-Kozmetik, temizlik ve tuvalet rnlerinin 2429- Baka yerde incelenmemi kimyasal

243-Suni elyafn 25-Plastik ve kauuk imalat

2430-Suni elyafn imalat

251-Kauuk rnleri

2511- ve d lastik

2519- Dier kauuk rn. 252-Plastik rnleri 2520-Plastik rnleri

8




3.KMYA SANAYNN GELM Beinci Be Yllk Kalknma Plan dneminde (1985-1989) daha liberal bir ithalat rejimine geilmesi ve 1984 ylndan itibaren kimyasal maddelerden alnan gmrk vergileri orannda nemli indirimler yaplmas sanayiye rahatlama getirmi, retim, ihracat ve ithalatta nemli artlar kaydedilmitir. Kimya sanayii Trk ekonomisinin da ald devrede en byk gelime hzlarna kavumutur. TABLO:1.Kimya Sanayiinin Geliimi (*) Deer:Milyon dolar(98 fiyatlar) 1989 5.209 1.158 2.612 6.663 39,2 44,3 7,7 11,0 23,4 122 1993 6.890 800 4.266 10.356 41,2 18,7 7,8 5,9 16,3 176 1998 7.986 1.272 7.226 13.854 52,2 17,6 7,0 5,0 18,0 218

RETM HRACAT THALAT TALEP thalat/Talep hracat/thalat Kimya San.r./malat San r.,% Kimya San.hr./malat San.hr.,% Kimya San. th./malat San.th,% Kii Bana Tketim,dolar (*) ISIC Rev.3 / grup 24 Kaynak:DPT

1989 ylndan 1995 ylna kadar kimya sanayi sebepten dolay gelime hznda bir gerileme ve yatrmlarda bir duraklama geirmitir. Bu hal be sebebe balanabilir: 1- Birinci ve kinci Petrol Krizleri 2- Krfez sava 3-1992 ylndan itibaren kimya sanayinin zel nem tayan sanayi konumundan karlmas ( yatrm indirimi % 70ten % 20ye dmtr) 4-1995 ylnda Trkiyede bagsteren ekonomik kriz. 5- Brokratik engeller Kimya sanayi 1996 ylndan itibaren sala doru giden ekonomi karsnda peyderpey artan i talep karsnda retimini 1998 ylnda 7.986 milyon dolara karmtr. Ayn yl kimyasal madde ithalat 7.226 milyon dolara, ihracat ise 1.272 milyon dolara ykselmitir. Burada grlyor ki, retimde Beinci Plan dnemine gre byk artlar

9




kaydedilmitir. hracat ancak 1989 yl rakkamna erimi, Gmrk Birliinin de etkisiyle ithalat byk rakamlara ulamtr. 1998 yl verileri itibariyle kimya sanayii ithalatnn % 30u (ila dahil) direkt tketime gitmi olup, % 70i ara mal olarak sanayiinin retim gereksinimlerini karlamtr ki bu da 5.058 milyon dolar demektir ve artan retime paralel ykselen ham madde artdr. retim art devreye giren yeni yatrmlardan ziyade tevsi yatrmlaryla elde edilmitir. 4.KMYA SANAYNN MEVCUT DURUMU VE YAPISI Uzun zaman Trkiyede gerek anlamda bir kimya sanayi olmadn iddia edenler oldu.Trkiyede sanayileme ile elele giden bir kimya sanayi mevcuttur. Trkiyede ciddi sanayileme Cumhuriyetin ilanyla balamtr. Oysa Batda sanayileme hareketi XIX. yzyldan beri gelitirilmi ve kimya alannda zellikle boyar madde, ila ham maddeleri ve gbre zerindeki aratrmalarn neticeleri kimyasal ham madde sanayiinin gelimesini salamtr. lkemiz kimya sanayiinde zellikle ham maddeleri reten fabrikalar kurmak ancak uygun fizibilitelere bal olmaldr. D lkelerde mevcut byk sanayi messeselerle rekabet edemeyecek tesisleri lkemizde kurmak israftan baka bir ey deildir. Japonya dnyann ikinci retici lkesi, svire yllardan beri kimya sanayiinde bir lider lkedir. Bu iki lkede de ham madde yoktur ve kimya sanayileri da bamldr. Ancak rnein svire ila ve boya alanlarna konsantre olmu ve yeni rnleri retim programna alarak ihracat arttrmtr. Kimya sanayiinin esas karakteri katma deerdir ve Avrupa Birliinde kimya sanayi katma deerde birinci sray igal eder. Trkiye kimya sanayi teknolojisini sanayi lkelerinden alm ve kapal ekonominin hkm srd yllarda teknolojisini gelitirme almalarna girmemitir. Artan rekabet ortamnda kimya sanayii Aratrma-Gelitirme almalarna girime ihtiyacn hissetmektedir. Tm sanayilerin iinde Aratrma-Gelitirmenin en nemli yer tuttuu sanayi kimya sanayidir. Genel yaps itibariyle Trk kimya sanayiinde, alan says 150den yukar olan firma saysnn mevcudun % 2sine kar 0 ile 20 arasnda olan firma saysnn yksek olduunu gryoruz. Avrupa Birlii ile mukayesede alan says itibariyle bizdeki byk firmalarn oradaki orta lekli firmalarn boyutunda olduklar gze arpar. (Tablo 2-3) Genel olarak kimya sanayiinde 1000in zerinde kk kimya firmalar olduu kabul edilirse bunlarn hem finansmann hem de teknolojik seviyelerinin de ykseltilmesi gerei ortaya kar. Keza evreyi gze almadan ilkel usullerle yaplan kimya retimine etkin areler bulmak gerekli olup, KOSGEBe byk i dmektedir.

10




5.AVRUPA BRLNDE KMYA SANAY 5.1. Kimya Sanayiinin Geliimi: lkemizin Avrupa Birliine gireceini dikkate alarak kimya sanayiimizin gelimesi iin Avrupa Birliindeki kimya sanayiine ait baz rakkamlar gzden geirmekte yarar bulunmaktadr. Avrupa Kimya Sanayi Konseyi CEFICin 25 Kasm 1999 tarihinde yapt toplantdaki saptamalar yledir: Avrupa Kimya Sanayiinin 1999 yl gelimesi % 2.5, 2000 yl iin % 3.5 olarak tahmin edilmektedir. Bunun dayanak noktalar: 1) Dnya ekonomik konjonktr, 2) 2000 ylnda ise Gney Dou Asya ve dier gelimekte olan yrelerde ekonomilerin bir stabilizasyona eriecei. 1990-1998 yllar arasnda Avrupa Birliinde kimyasal retimi, tketime oranla daha hzl bir ekilde artmtr. thalat byme hznn, ihracata gre daha dk olmas sonucu ticaret fazlasnda da zaman iinde artma gzlenmektedir. Ekonomiyle dorudan balantl olan kimya sanayii, dier sektrlere oranla 1991-1993 arasnda yaanan durgunluu daha rahat atlatmtr. Modern teknolojinin kullanm ile, srekli olarak yeni ve gelimi maddelerin retimi salanmakta ve bunun sonucunda dier sanayi dallarnn da daha etkin ve retken olmas mmkn olmaktadr. Avrupa Birlii kimya sanayii, 1991-1998 yllar arasnda ortalama olarak sanayi geneline oranla % 1,4 daha fazla byme ve Gayr Safi Yurtii Haslaya % 1,1 daha fazla katk salamtr. Kimya sanayii kapsamnda ok eitli rnler ve bunlarn farkl byme oranlar bulunmaktadr. la kimyasallar, bahsedilen dnem ierisinde ba ekmitir, bunun yannda tarm ve sanayiye ynelik kimyasallar nisbeten daha dk oranla byme kaydetmilerdir. 5.2. stihdam: Avrupa Birlii ierisinde 36.000 kadar kimya kuruluu 1.7 milyon kii istihdam etmekte ve bu, genel retim sanayi istihdamnn % 7sine denk gelmektedir. 1990 yl ile karlatrldnda, retimin % 25lik art da dikkate alnrsa bu rakam % 14lk bir azalma anlamna gelmektedir.

11




Genel artlarla mukayese edildiinde, kimya sanayiinde istihdam edilen igcnn daha iyi eitim alm, kalifiye ve ortalamann zerinde cretle alt grlmektedir. (Kaynak:Facts & Figures 99-CEFIC) 5.3. Yatrmlar ve Ar-Ge Avrupa Birliinde kimya sanayii, toplam yatrmlara yaplan sermaye harcamalarnda % 13lk pay ile sanayide lider konumundadr. Yatrm/Sat oran 1991-1994 yllar arasnda azalm, ancak 1995 sonras tekrar arta gemitir. Japonyada yaplan yatrm harcamalar, Avrupa Birlii ve ABDne oranla srekli olarak daha yukarda seyretmektedir. 1998 yl ierisinde, Aratrma ve Gelitirmeye ayrlan pay % 5.3 ile tekrar zirveye ulamtr. (Facts & Figures 99 - CEFIC ) Ayrca bu bilgilere ait baz tablolar ve imkanlar lsnde lkemize ait bilgiler de ekte verilmektedir . 6. GENEL DEERLENDRME 6.1.evre Kimya sanayiinde evre artk st seviyede ele alnan bir sorun olup, AB lkeleri kimya sanayicileri cirolarnn % 3 kadarn evre iin sarfetmektedir. Kimya sanayii evreyi kirleten en nemli sanayi daldr. Kulland ham maddelerin ve rnlerinin tanmas ve depolanmas, retimden kaynaklanan kat atk ve atk sular ve hava emisyonlar evreye zarar veren amillerdir. Ayrca meydana gelen kazalar da nazar itibare alnrsa kimya sanayii 1984 ylndan beri ok geni bir programa tabi tutulmaktadr. Responsible Care ad altnda Kanadada km olan bu program tm sanayi lkelerindeki Kimya Sanayicileri dernekleri tarafndan eitli isimler altnda uygulanmaktadr. Program Trkiyede Trkiye Kimya Sanayicileri Dernei tarafndan l Sorumluluk ismiyle uygulanmaktadr. Ancak bu konuda 1993 ylnda ie balanmtr ve byk kimya tesislerinde ciddi ekilde uygulanmaktadr. evre sorununda artma tesisi yapm, baca filtreleri, atk ynetimi, CO2 emisyonlar nemle ele alnmas gerekli sorunlardr. Bunun dnda Kimya Organize Sanayi Blgelerinin alt yaplar tamamlanm halde devrede olmas kimya sanayiinin gelimesinde byk faydalar salayacaktr. Kimya sanayiinde Rio Konferansnn CO2 emisyonunun azaltlmasna kar lkemizin dikkatli olmas lazmdr. (Tablo 10)

12




Gnmzde kimya sanayii kamuoyuna effaflk iinde kendini tantmak zorundadr, zira kimya sanayi kamuoyunda evreye olan menfi etkisi dolaysyla kt bir nota sahiptir. Burada en bata kimya sanayiinin esas evre program olan L SORUMLULUU benimsemeli ve onun kurallarna uymaldr. evre iin gerekli tm tedbirleri almaldr. Burada Devletin de tevik unsurlar ve denetimi gereklidir. evre ihracatta tarife d engellerin temelini oluturmaktadr. evrenin korunmas iin gereken tedbirleri almayan kimya fabrikalar ileride ihracatta dlanabilme tehlikesiyle karlaacaktr. Bugn evre rekabet gcnn bir parasdr. 6.2.KOBler Trk kimya sanayiinde KOBlerin fazlaln gze alarak bir envanter yapma gerei ortaya kmaktadr. KOBlerin iinde gelecek vaad edenler arasnda eitim yapma gereini gz nnde tutmak lazmdr. 6.3.Ynetim Kimya sanayiinin rekabet gcn arttrmak arttr. Bunun iin modern ynetim son derece nem tar. Modern ynetimin esas Toplam Kalitedir. Toplam Kalite verimi arttracak ve maliyetler de decektir. 6.4. Organize Sanayi Blgeleri: Trk kimya sanayiinin Bat lkeleriyle rekabet edebilmesi iin Organize Kimya Sanayi Blgelerine sahip olmaldr. Bu tr blgelerin kurulmasnda ar brokratik engeller basitletirilmelidir. Ayrca Bat lkelerinde olduu gibi Organize Sanayi Blgelerinin alt yaps Devlet tarafndan yaplmaldr. lkemizde Devlet bu mali klfete katlanmak istemiyorsa hi olmazsa sanayiciye bu maksatla ucuz kredi temin etmelidir. Yurt dndaki Organize Sanayi Blgelerinde, yatrmcya vergi muafiyeti, kapya kadar ham madde temini, ok gelimi alt yap (ulam, haberleme, sosyal imkanlar, destekleyici yan sanayiler..v.s. gibi) bir ok avantajlar salanmaktadr. zellikle yabanc yatrmcnn tercihinde bu blgelerin mevcut olmas ok nemlidir. Yatrmn artmas isteniyorsa bu tr tam teekll ve baz avantajlar salayan Organize Sanayi Blgeleri bir an nce planlanp uygulamaya konmaldr. Kimya sanayiinin gelimesinde bu blgelerin mevcudiyeti ve yaygnlamas ok nemlidir. evre sorunlarnn bir yerde azaltlmas bu tr blgelerin yaygnlamasyla salanabilir. 6.5. Eitim: Trk kimya sanayii kendi teknolojisini retmelidir. Dardan teknoloji alsa dahi bu teknolojiyi lkeye uydurma almalarna girimelidir. Bunun dnda rekabet gcnn temel unsurlarndan olan inovasyon kabiliyetini gelitirmelidir. Yeni rn yapmak doaya zarar

13




vermeyecek rnleri gelitirmek ARGEnin yapaca ilerdir. Bunun iin iyi eitilmi yaratc ve aratrc elemanlara gereksinim vardr. Bu ynden Trkiyede okul ve yksek eitim an gerektirdii nitelikte olmaldr. Kimya eitimi gerekli reformlara tabi tutulmaldr. Bu reformlar orta ve yksek retim kademelerinde yaplmaldr. nce ustaba ile kimya mhendisi arasnda olan Yksek Tekniker yetitirecek kimya ara insan gc yksek okullar uygun yrelerde almaldr. Bu okullar niversite kimya eitim nitelerine mracaatlar azaltacaktr. Bylece hem kimyager ve kimya yksek mhendisi eitiminin kalitesi artacak, hem de sanayide eksiklii duyulan yksek tekniker ihtiyac giderilmi olacaktr. Ancak eritiimiz sanayi dzeyinde insan faktr ne gemitir. Seviyeli bir kimya sanayiinin iyi eitilmi insan gcne gereksinimi vardr. Bu ynden kimya ilmine vakf olan, onu seven aratrmaclarn yetitirilmesi gereklidir. Bugn liseyi bitiren rencilerin daha ziyade sosyal ilimleri, ekonomi veya elektronii tercih ettikleri grlmektedir. Bu da ezbercilie dayanan, okuduu kimyann sanayi tatbikatndan habersiz braklan bir retim tarzndan kaynaklanmaktadr. Bu konu lkemize mahsus deildir. Avrupa Birliinde Avrupa Kimya Sanayi Konseyi CEFIC de bu araylarn iindedir. Bugn eitimde aranan esas, eitimin rencinin zihnini aacak nitelikte olmasdr. niversitelerimizde kimya mhendislii eitimi teorik temellere dayaldr. Teorik temelin nemi gzard edilemez. Ancak rencinin okuduklarnn tatbikatn grmesinde fayda vardr. Bu konuda gerek stajlarn ynlendirilmesinde, gerekse belirli zamanlarda okuttuklarnn tatbikat alan olan kimya sanayi messeselerinin rencilere ziyaret ettirilmesinin faydal nitelii gz ard edilmemelidir.Ayrca sanayi messeseleri de yetenekli elemanlarna ihtisas branlarnda doktora yapmalarn tevik etmeli ve bunun iin burslar vermelidir. 6.6. AR&GE Bugn Devletimiz ARGEye ok etkin tevikler vermektedir. Kimya sanayiinde projeler retilmelidir. Kimya sanayiinden en ok beklenen ARGE projeleridir. Oysa ARGE teviklerine karlk kimya sanayiinde saylar ok az olan proje retildiine dikkat ekmekte yarar vardr. Bu balamda, niversite-Sanayi ibirliinin daha ilerlik kazanmas lazmdr. Sanayinin niversitelere teknik sorunlarnn zmnde daha fazla bavuruda bulunmas ve niversite retim yelerinin de kendi branlarnda ura veren kimya sanayi messeseleriyle temas etmeleri pratik uygulamalarnda tecrbe kazandracak ve sanayiye sorunlarnn zmnde etkin yardmlar olacaktr. Artk sanayinin de iine kapank bir dnyada yaamadn yneticilerin anlamas gereklidir. niversiteler de sadece retim merkezleri deil, bilgi reten yerler olduklarnn idrakinde olmaldr. Kimya sanayii ancak ilim merkezleriyle temas halinde olmalar durumunda

14




ARGEde baar salayacaklardr. ARGEde baar, inovasyonda baar demektir. Bu da rekabet gcnde kuvvet kazanmann yolunu aacaktr. Dsatm arttrmann yolu da buradan geer. Bu yzden de kimya sanayii yneticileri messeselerinde elemanlarn bilgilerini arttran her hususa bavurmaldr. Master veya doktora almalarn tevik etmek, elemanlar ilgi eken seminerlere yollamak, messese iinde srekli eitimi canl tutmak gibi haller etkin bir ynetimin kaideleridir. 6.7. Brokrasi : Dnyada kresellemenin getirdii serbest rekabet ortam geni bir dnya grne sahip olmay gerektirmektedir. Yatrm ya da dier alanlarda brokratik engellerin kalkmas gerekmektedir. rnein inaat ruhsat, ED, emisyon raporlar yllarca srncemede kalabilmektedir. Artk bu gibi brokratik ilemlerin hz kazanmas ve tutarllk gstermesi gerekmektedir. Bu arada bu tr ilerle ilgili yetkilerin bir elde toplanmas arttr. Giriimci, Bakanlklar,Belediye ve dier otoriteler arasnda bazan ayn ilemler iin ok zaman kaybetmektedir. Bu yetkilerin Merkezi otoriteden ziyade, konu hakknda yetimi bilgili elemanlara sahip yerel otoritelerde toplanmas gerekmektedir. 6.8. zelletirme: zelletirme kapsam ve programna alnm kamu kurulularndaki yatrmlarn durumlarnn bir an nce zme kavuturulmas gerekmektedir. nk bu tesislere gerekli modernizasyon ve teknoloji yenileme gibi yatrmlar yaplamadndan bu tesisler biraz da kaderine terkedilmitir. Bu tesisler paslanp rmekte ve milli varlk yava yava yok olmaktadr. rnein Petkimin zelletirilmesi ve tecrbeli bir yabanc firma ile ortaklk kurulmas, bu deerli kompleksin modernlemesi ve bymesini salayacaktr. III.Petrokimya tesisinde bu husus bizce byk nem tamaktadr. 6.9. Yabanc Sermaye: Kimya sanayiinde yabanc sermaye gerek teknoloji, gerek pazar, gerekse sermaye ynnden son derece faydal bir etkendir. Genel olarak 1980 ile 1996 arasnda Trkiyeye 7.2 milyar dolar yabanc sermaye girmitir. Bu miktarn iinde kimya sanayinin pay % 5.65tir. Dnyada dolaan byk bir sermaye stoku vardr. Eldeki verilere gre Japonya ve Portekiz bunun byk bir ksmn paylamaktadr. Trkiyeye ylda 15 milyar dolar yabanc sermaye gelebilir. Kimya sanayiine bunun bir ksm gerek zelletirme yoluyla, gerekse zel sektrle ekilebilir. Trk pazar ve lkemizin corafi durumu kreselleen dnya ekonomisinde nemli hususlardr. Trkiyede yatrm yapmak isteyen yabanc kimya messeseleri vardr. Ekonomik artlarn dzelmesiyle elverili neticeler doacaktr. Keza risk sermayesi iin kimya sanayii cazip bir alandr.

15




6.10. Enerji: Kimya sanayiinde enerji durumunu ekteki iki tabloda grmek mmkndr. (Tablo 9 ve 10) Enerji tasarrufuna dier sanayilerde olduu gibi nem verilmelidir. Ayrca kimya sanayi retiminde elektrik kesintileri reaksiyonda olan retimlerde retilen rnn bozulmasna meydan verebilecei cihetle fabrikalarda jeneratr tesisinin bulunmas nemli ihtiyati bir tedbir saylmaldr. lkede nkleer enerjiye geilmesi sanayilemenin ve dolaysyla enerji politikasnn bir icab saylmaldr. Ucuz enerji salayacak kaynaklara ncelik verilmelidir. 6.11. Uluslararas kurallara uyum: Kimya sanayiinde evre, tamaclk sk kurallara baldr. Bu konuda ABde uygulanan kurallara uyulmas, gerek yelik , gerekse emniyet bakmndan arttr. Bu tedbirler phesiz maddi ykler getirecektir. Bu ynden doabilecek haksz rekabete kar ihtiyatl olmak, dolaysyla emniyet kurallarnn tm kimya sanayii messeseleri tarafndan uygulanp uygulanmad Devlet tarafndan kontrol edilmelidir. 6.12.Rekabet Edebilirlik: Btn bu neticeler bize kimya sanayii retiminde yeni bir planlama grne ve kimyasallara olan talebin gittike artaca varsaymyla yeni yatrmlara gereksinim olacan gstermektedir. Ancak artacak olan retimin i talebi geecei varsaymyla retim fazlasnn d satma ynelmesi gerekecei imdiden dnlmelidir. Kimya sanayii ihracatn arttrmak zorundadr. Oysa ihracat 1999 ylnda ancak 1989 yl ihracat seviyesindedir. Kimya sanayii sermaye youn bir sanayi koludur. Kimya sanayii yatrmlarnda aada belirtilen hususlar dikkate alma zorunluluu vardr. 6.12.1. Yatrmn fizibilitesi Trkiyede mevcut kaynaklar iyi deerlendirilmelidir. zellikle madenlerin yurtta ilenme imkanlarn gelitirmek lazmdr. Beypazarndaki yeralt Trona kaynaklar iki plan dneminden beri gndeme geldii halde henz yatrma dntrlememitir. Keza maden ilemede doru stratejiler saptanmal, yeraltnda bulunan altn ekstrasyonu ile ilgili net bir politika saptanmaldr. 6.12.2. z sermaye ve kredi durumu Sermaye youn bir sanayi olarak yksek kredi faizi yatrm gerekletirmede zorluk getirdii cihetle yabanc sermaye ile ortaklklar kurulmasnda fayda vardr. Yksek faiz kimya sanayii

16




yatrm iin byk bir handikaptr. Gnmzde hkmetin giritii enflasyonu drme politikas kimya sanayiinde yeni yatrmlara frsat verecektir. 6.12.3. retilecek rn veya rnlerin rekabet gc Modern sanayide rekabet gcnde rol oynayan faktrler arasnda kalite ve maliyet unsurlar na ayrca yenilik yapma (inovasyon ) faktr eklenmitir. Kimya sanayii kadar yeni rn karma gereksinimi duyan ikinci bir sanayi dal yoktur. Gnmzde kimya fabrikalarnn retim programlarnda ortalama mr 15 yl geen rnlerin says azdr. Bu yzden kimya fabrikalarnda aratrma-gelitirme faaliyetleri gitgide nem kazanmtr. Avrupa Birliinde aratrma-gelitirmeye ayrlan paylar cirolarn % 56s kadardr. Buna ait tablo ektedir. (Tablo 4) Trk kimya sanayii kendi ARGE almalarn ilerletmelidir. Firmalar cirolarndan en az % 2.5 zerindeki bir pay ARGEye ayrmakla rekabet glerini arttrabileceklerdir. Kimya retimine dayal fabrikalarda kalite sorunu kimya sanayiimizde sorun olmamtr. Tesisler modern teknolojiye sahiptir. Maliyet unsuruna gelince, burada kapasitelerin bymesi bahis konusu olabilir. Sabit masraflarn drlmesi ancak rakip lkelerdeki kapasite seviyesinde almakla mmkndr. Kimya sanayiinin rekabet gcnde nemli olan faktr yeni rnler ortaya karmak ve pazarlama faaliyetlerinde tatbikata ynelik kuvvetli teknik elemanlara sahip olmaktr. Modern iletiime nem verilmi olmasna ramen bunun daha da yaygnlatrlmas lazmdr. 7. KMYA SANAYNN GELECEKTEK STRATEJLER: 7.1. nmzdeki on ylda muhtemel gelimeler -Dnya pazarnda; DT anlamalarnn uygulanmas, evre, alanlarn sosyal haklarnda iyileme salayan hukuki dzenlemeler sonucu sanayii daha rekabeti bir piyasada almak zorunda kalacaktr. -Gerekli fiziki alt yapnn tamamlanmas, eitimli, kalifiye igcnn salanmas ile teknoloji reten, etkin bir pazarlama stratejisine sahip, AB ile btnlemi bir sanayi yapsna ulalmas phesiz kolay olmayacaktr. -2000 ylna girerken kimya fabrikalarnn yeni yaplanmalarnda aratrma-gelitirme faaliyetleri st dzeyde tutulmaktadr. Gerek firma evlilikleri ve gerekse firma satnalmalarda kuvvetli ve verimli bir ARGEye sahip olmak n plandadr. -Kreselleme birok sorunlar beraberinde getirmekte, firma evlilikleriyle dev firmalar ortaya kmaktadr. Buna kar rekabet gc olan ve bunun iin artlar oluturmu firmalar ayakta kalacaktr. Trkiyenin corafi konumu ve gelecei olan pazar yabanc

17




ortaklklar iin cazip artlar oluturacaktr. Bu durumda yabanc sermaye ortaklklarna ve gelecee ynelik stratejilere byk nem verilmelidir. 7.2. Gelecee Ynelik Stratejiler: Trk Kimya Sanayiinin gelecei Trk kimya sanayi retimi 8 milyar dolara erien rakkamyla azmsanamayacak bir seviyeye gelmitir, ancak lke sanayiletike ve kii bana dsen gelir arttka kimya sanayiine olan talep de artacaktr. 65 milyonluk Trkiyede kii bana bugn den kimyasal tketimi 218 dolarken, 40 milyon nfuslu spanyada bu rakkam 985 dolardr. Trkiyede kimya sanayii bymek zorundadr. Bu byme yeni yatrmlar veya mevcut yatrmlarn tevsii ile yaplabilir. Ancak bu byme en aklc yoldan salkl stratejilerle yaplmaldr. Buna erimek iin kimya sanayii yneticileri Devlet Planlama Tekilat ve ilgili Resmi Mercilerle ibirlii iinde olmaldr. Bu konuda VIII. plann devresi iinde devreler aras takip olmal, bunun iin de Komisyonlarn DPTnin uygun grecei belirli zamanlarda toplanmasyla Plan-Hedef durumlarnn tetkiki yaplmaldr. Ayrca kimya sanayiimizde mevcut messeselerin bymesi iin Batl lkelerde olduu gibi sermaye piyasasna almal ve profesyonel yneticilie ynelmelidir. Bat lkelerindeki kimya sanayi msseselerinin bymesi bu yolda olmutur. Aile yaps muhafaza edilse de Henkel gibi ailenin hakim olduu firmalarda kurumsallama ynetimin temelini oluturmutur. Baka deyimle Henkel messsesesinin ynetimi profesyonel yneticiler tarafndan yrtlmektedir. Trk kimya sanayiinin en nemli konusu rekabet gcdr. Gmrk Birliine ithalatta nemli artlar grlmtr. Bunun sadece Gmrk Birlii anlamasndan kaynaklandn sylemek doru deildir. Deiimler eitli dnya konjonktrnden ileri gelmektedir. Kimya sanayi 1996 ylndan beri krize girmemitir. Ancak kuvvetli d rekabet karsnda salkl yatrm yollarn semesi gerei mevcuttur. nmzdeki yllarn kimya sanayii stratejilerinde: - Kimyasal spesiyaliteler: eitli sanayilerde vazgeilmez katk maddeleri son derece ekici bir alandr. Bu alanda yksek olmayan yatrm sermayesi gereksinimine kar yeni rn gelitirmeyi gerektir ki bu da ARGE almalar isteyen bir konudur. Bu bran lkemizde mevcut olan eitli sanayi kollarnn en byk bir yan sanayiidir. - Trkiyede doal gazn bollaaca varsaymyla baz ana ham maddelerin imali perspektiflerini aabilir. Ancak salkl fizibiliteleri gerektirir.

18




- Madencilii gelitirmede, maden filizi ihrac yerine kimyasal maden bileiklerini retip ihrac etmelidir .- Biyokimya gelecein alandr. Tbitakla ARGE almalarna girimek ve biyoteknolojide gelimekte olan yabanc firmalarla ibirliine girimekte byk yarar vardr. - Keza polymer alan kimya sanayiinde gelecek vadeden bir koldur. Bizce hem i talep, hem de ihracata ynelik yabanc sermaye ortaklklar kurulabilir. Btn bu yatrmlarda ve mevcut kimya sanayiinin gelimesinde enflasyonu tek haneli rakkama drlmesinin nemli etkileri grlecektir. 8. SONU: Trkiyenin zellikle Avrupa Birlii yelii ve genel olarak kreselleen bir dnyada kendi teknolojisini retmeye ve aratrma-gelitirmeye ynelik almalar yapmas arttr. Ayrca retim teknolojisi kadar kuvvetli ve bilgili elemanlardan oluan pazarlama tekilatlar kurulmaldr. Kimya sanayii rekabet gc olan projeler gelitirmelidir. Bu gce sahip olmayan ve zarara mahkum olan mevcut tesisleri sanayi lkelerinde olduu gibi deinvestmente tabi tutmal ve onun yerine salkl fizibilite projelerine dayanan yenilerini kurma yoluna gitmelidir. Trk kimya sanayii ihracat en yksek olan sanayilerin arasnda yer almayabilir. Ancak ihracat yapan sanayileri vazgeilmez kimyasal katklaryla beslediini vurgulamakta yarar bulunmaktadr. Kimya sanayii gerek mevcut, gerekse yeni yatrmlarda evreye ve dnya kimya sanayiinin uygulad l Sorumluluk (Responsible Care ) programnn kurallarna uymakla ykmldr. Bu balamda, Kimya Organize Sanayi Blgelerini kurmak yoluna gidilmelidir.

19




TABLO:2a TRKYE KMYA SANAY GC BYKLNE GRE KURULU YZDELER(1996)

500 200 - 499 + 7% 4% 100 - 199 10% 10- 24 35%

50-99 15% 25 - 49 29%

20




TABLO: 2b TRKYE KMYA SANAY ALIAN DAILIMI (1996), iyeri saysDier Kimyasal rnler Sanayi 0 86 86 37 38 27 13 1 288 eitli Petrol ve Kmr Petrol Trevleri Rafinerileri Sanayi 0 0 0 0 0 2 1 3 6 0 10 9 9 2 3 3 0 36 Lastik rnleri Sanayi 0 43 40 21 17 6 0 4 131 Plastik rnleri (Dier) 0 161 119 63 28 18 3 1 393

Ana Kimya Sanayi 5 - 9 Kii Aras 10- 24 Kii Aras 25 - 49 Kii Aras 50-99 Kii Aras 100 - 199 Kii Aras 200 - 499 Kii Aras 500 - 999 Kii Aras 1000 Kii ve zeri TOPLAMKaynak : DE 1996

TOPLAM 0 318 269 143 97 65 28 12 932

0 18 15 13 12 9 8 3 78

21




TABLO: 2b AVRUPA TOPLULUU KMYA SANAY GC BYKLNE GRE KURULU YZDELER

100-249 4% 10-99 22%

250-499 2%

500+ 2%

0-9 70%

Kaynak: EYROSTAT & CEFIC-Ecostat Analizleri 1992 Yl Verileri

22




TABLO: 4 1990 1998 YILLARI ARASINDA KMYA SANAY AR-GE HARCAMALARI

Satlara % Oran 1986 1987 1988 1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 Avrupa Topluluu 4,3 4,7 4,8 4,8 5,2 5,2 5,2 5,4 4,9 4,7 4,9 5,2 5,3 USA 4,2 4,1 4,1 4,2 4,5 4,8 4,9 5,3 5 4,8 4,9 4,8 5 Japonya 4,3 4,5 4,6 4,8 4,9 5,2 5,4 5,5 5,3 5,3 5,2 Kaynak : Ulusal Kimya Fedeasyonlar & CEFIC-Ecostat Analizleri

23




TABLO:5a AVRUPA BRL KMYA SANAY BYME ORANLARI10 9 8 7,9 7 YZDE ORANI 6 5 4 3 2 1 0 RETM TOPLAM HRACAT TOPLAM THALAT TKETM 3,3 6,7 6,9 8,2

3

2,7

2,4

BYME ORANI 90-98

BYME ORANI 95-98

24




TABLO .5bTRKYE KMYA SANAY BYME O RANLARI 12

10

11,1 9,7

11,4

YZDE ORANI

8

6

4

2

2,8

0 RETM TO P. HRACAT TO P. THALAT DI TC.AII

YILLIK ARTI ORANI 93-98[milyon USD],1998 yl sabit fiyatlar ile

RETM TOP. HRACAT TOP. THALAT DI TC.AII

1993 6.890 799 4.266 3.467

1994 6.338 973 3.611 2.63825

1995 6.665 983 4.684 3.701

1996 7.269 1.210 5.457 4.247

1997 8.191 1.228 6.805 5.577

1998 7.900 1.272 7.226 5.954




TABLO:6a AVRUPA BRL HAM PETROL FYATLARI100 95 90 85 80 75 70 65 60 55 501990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Ham Petrol Fiyat,

Ham Petrol Fiyat, USD

26




24 23 22 21[USD/VARL]

TABLO:6b TRKYE HAM PETROL THAL FYATLARI

20 19 18 17 16 15 14 UEA AVRUPA JAPONYA ABD 1990 22,16 22,66 22,64 21,07 1991 19,3 19,53 20,14 18,23 1992 18,49 18,54 19,3 17,73 1993 16,37 16,14 17,47 15,87 1994 15,65 15,63 16,48 15,06 1995 17,19 17,06 19,02 16,74 1996 20,51 20,67 20,55 20,13

UEA

AVRUPA

JAPONYA

ABD

27




TABLO:7 AVRUPA BRL KMYA SANAY RETM VE STHDAM

130 125 120 115 110 105 100 95 90 85 80 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

28




TABLO:8 1990 - 1998 YILLARI ARASINDA AVRUPA BRL KMYA SANAY YATIRIM HARCAMALARI 30,0 25,0 20,0 Milyar ECU 15,0 10,0 5,0 0,0 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998

Satlara % Oran Milyar ECU

1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 7,4 7,0 6,9 6,0 5,2 5,3 5,6 5,9 5,6 22,0 21,5 21,2 18,2 17,3 18,7 19,9 22,5 24,6

Kaynak : ESCIMO & CEFIC-Ecostat Analizleri29http://ekutup.dpt.gov.tr/imalatsa/kimya/oik580.pdf



TABLO.9 TRKYE KMYA SANAY ELEKTRK ENERJS TKETM2.500.000.000

2.000.000.000

[kWh]

1.500.000.000

1.000.000.000

500.000.000

0

Ana Kimya Sanayi

Dier Kimyasal rnler Sanayi

Petrol Rafinerileri

eitli Petrol ve Kmr Trevleri Sanayi

Lastik rnleri Sanayi

Plastik rnleri (Dier)

1994 TKETM

1996 TKETM

30




TABLO.10 AVRUPA BRL KMYA SANAY CO2 EMSYONLARI, ENERJ TKETM VE RETM130 125 120 115 110 105 100 95 90 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997

retim ndeksi

Yakt & G Tketimi ndeksi

CO2 Emisyonlar ndeksi

31




TABLO:11 LKELERN KMYA SANAY RETM DEERLERAVRUPA LKELER 1996 YILI DEERLER RETM MLYON USD 116.668 84.089 55.953 53.143 31.081 5.744 25.465 997 4.460 7.269 3.200 MLYON USD 293.495 21.063 215.953

ALMANYA FRANSA NGLTERE TALYA SPANYA DANMARKA SVRE YUNANSTAN POLONYA TRKYE MACARSTAN DER LKELER USA KANADA JAPONYAKaynak : Tablo II - CEFIC

32




TABLO:12 TRKYE KMYA ENDSTRS SEKTREL VERLER (Devlet statistik Enstits)1997 YILLIK HRACAT MADDE ADI TEKNK VE SINA AMALI MUHTELF YALAR VE SERBEST YA ASTLER ANORGANIK KIMYASAL MSTAHSALLAR, ORGANIK & ANORGANIK BILEIKLER ORGANIK KIMYASAL RNLER ECZACILIK RNLERI GBRELER DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN HLASA, BOYA, MACUN, SAKIZLAR UUCU YALAR, REZINOITLER, PARFMERI, KOZMETIKLER VB. SABUNLAR,YZEY AKTIF ORGANIK MADDELER, YIKAMA - YALAMA MADDELER ALBMINOID MADDELER, TUTKALLAR, ENZIMLER VB. BARUT, PATLAYICI MADDELER, PIROTEKNI MAMULLERI, KIBRIT VB. FOTORAFILIKTA KULLANILAN KMYASALLAR MUHTELIF KIMYASAL MADDELER PLASTIK VE PLASTIKTEN HAMMADDE TAB - SUN KAUUK VE YAN RNLER TOPLAM MKTAR (kg) 83.165.470 TUTAR (usd) 76.327.127 1998 YILLIK HRACAT MKTAR TUTAR (kg) (usd) 28.433.510 29.287.536 729.619.283 172.580.630 105.419.558 89.077.346 14.115.862 100.584.842 67.267.234 289.648.366 11.911.492 1.362.945 667.918 51.969.867 87.795.696 8.148.303 1.029.837.595

661.265.185 174.985.821

177.145.004 113.280.894 209.558.731 6.420.426 40.201.890 76.826.111 27.363.680 86.977.490 7.880.742 95.504.329 63.201.967 7.133.353 73.328.245 74.114.314 25.012.433 325.604.871 13.070.865 688.901 168.958

379.225.305 330.502.731 13.506.371 2.895.300 232.639 132.645.801 100.401.997 11.468.307 11.506.354 4.090.858 841.852

54.055.666 169.054.589 96.252.048 9.661.286 99.147.749 12.259.307

1.712.763.486 1.125.069.165 1.767.195.109

33




TABLO:13 TRKYE KMYA ENDSTRS SEKTREL VERLER (Devlet statistik Enstits)1997 YILLIK THALAT MADDE ADI TEKNK VE SINA AMALI MUHTELF YALAR VE SERBEST YA ASTLER ANORGANIK KIMYASAL MSTAHSALLAR, ORGANIK & ANORGANIK BILEIKLER ORGANIK KIMYASAL RNLER ECZACILIK RNLERI GBRELER DEBAGAT VE BOYACILIKTA KULLANILAN HLASA, BOYA, MACUN, SAKIZLAR UUCU YALAR, REZINOITLER, PARFMERI, KOZMETIKLER VB. SABUNLAR,YZEY AKTIF ORGANIK MADDELER, YIKAMA - YALAMA MADDELER ALBMINOID MADDELER, TUTKALLAR, ENZIMLER VB. BARUT, PATLAYICI MADDELER, PIROTEKNI MAMULLERI, KIBRIT VB. FOTORAFILIKTA KULLANILAN KMYASALLAR MUHTELIF KIMYASAL MADDELER PLASTIK VE PLASTIKTEN HAMMADDE TAB - SUN KAUUK VE YAN RNLER TOPLAM MKTAR (KG) 182.843.036 1.371.871.647 1.356.375.612 5.187.380 2.052.437.380 178.663.239 35.580.412 94.089.311 56.164.745 1.753.782 4.011.337 272.112.766 1.167.141.566 105.140.253 6.883.372.466 TUTAR (USD) 117.614.971 447.644.730 1.703.794.682 550.548.220 319.050.182 703.698.864 297.179.942 182.901.024 94.912.286 12.364.946 28.587.821 538.295.625 1.364.762.907 203.510.852 6.564.867.052 1998 YILLIK THALAT MKTAR (KG) 166.036.535 1.677.952.266 1.304.230.842 4.208.261 2.868.328.986 169.157.121 38.187.991 92.558.758 69.581.533 547.762 3.657.617 280.783.348 1.310.617.226 150.532.784 8.136.381.030 TUTAR (USD) 101.466.611 475.076.818 1.626.557.914 704.639.128 365.436.421 668.808.548 270.033.224 184.390.089 96.074.468 3.729.601 30.697.795 549.725.411 1.315.073.374 153.668.614 6.545.378.016

34




TABLO:14 AVRUPA BRL LKELER LE TCARET LE TCARET,1998 LKE HRACAT (USD) THALAT (USD) ALMANYA 14.142.362 1.100.379.596 AVUSTURYA 1.801.944 70.043.615 BELKA & LUKSEMBURG 34.898.645 382.467.144 DANMARKA 5.460.702 51.278.811 FNLANDYA 4.901.355 33.520.102 FRANSA 15.339.536 507.605.385 HOLLANDA 8.552.184 439.219.429 NGLTERE 11.472.554 441.547.713 RLANDA 234.537 115.448.706 SPANYA 44.885.077 270.515.984 SVE 2.403.542 57.557.471 TALYA 42.690.935 543.319.173 PORTEKZ 1.986.637 10.567.673 YUNANSTAN 11.353.226 45.423.845 TOPLAM 200.123.236 4.068.894.647

BATI AVRUPA LKELER (LAVE AT LKELER) LKE HRACAT (USD) THALAT (USD) ESK YUGOSLAVYA LKELER 7.523.958 5.137.035 SVRE 10.933.022 346.182.952 NORVE 1.112.294 17.291.683 TOPLAM 219.692.510 4.437.506.317 1998 YILI GENEL TOPLAM BATI AVRUPA LKELER YZDES 1.029.837.595 6.545.378.016

21

68

35




TABLO.15 1998 TRKYE KMYA SEKTR HRACAT VERLERLKE1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10 . 11 . 12 . 13 . 14 . 15 . 16 . 17 . 18 . 19 . 20 . 21 . 22 . 23 . 24 . 25 . 26 . 27 . 28 . 29 . 30 . 31 . 32 . 33 . 34 . 35 . 36 . 37 . 38 . 39 . 40 . 41 . 42 . 43 . 44 . 45 . 46 . 47 . 48 . 49 . 50 . 51 . ABD ALMANYA ARNAVUTLUK AVUSTRALYA AVUSTURYA AZERBEYCAN BAE BELKA & LUKSEMBURG BULGARISTAN CEZAYIR EK CUM. DANMARKA ESK YUGOSLAVYA LKELER FNLANDYA FRANSA GRCSTAN HINDISTAN HOLLANDA HONG KONG NGLTERE IRAK IRAN RLANDA SPANYA ISRAIL SVE SVRE TALYA K.K.TURK CUM. KAZAKSTAN KIRGIZSTAN KUVEYT LIBYA LUBNAN MACARISTAN MISIR NORVE ZBEKSTAN PAKISTAN POLONYA PORTEKZ ROMANYA RUSYA SIRBSTAN SURIYE SUUDI ARAB. TRKMENSTAN UKRAYNA URDUN YUNANSTAN DER

HRACAT (USD)41.606.926 14.142.362 6.450.491 3.127.643 1.801.944 39.769.633 7.128.114 34.898.645 26.440.195 27.483.633 2.969.342 5.460.702 7.523.958 4.901.355 15.339.536 19.064.522 6.892.294 8.552.184 1.831.610 11.472.554 1.618.018 41.954.291 234.537 44.885.077 28.006.459 2.403.542 10.933.022 42.690.935 23.744.977 35.562.961 4.772.353 2.153.911 3.451.393 10.353.108 5.892.035 39.592.037 1.112.294 14.027.818 11.141.289 9.599.143 1.986.637 43.996.684 143.250.639 2.456.949 53.161.724 14.135.601 11.508.411 58.797.533 10.630.580 11.353.226 57.572.770

TOPLAM

1.029.837.595

36



Kimya Sanayii zel htisas Komisyonu Raporu DEER(1998 Yl Fiyatlaryla)

TABLO:16TALEP

KMYA SANAY'NN 1995-2000 DNEMNDEK GELM1995 1996843.320 295.599 65.291 6.056 188.685 137.448 609.082 840.866

19971.005.882 291.373 73.495 8.092 239.115 177.111 692.511 1.083.067

19981.025.194 323.378 77.441 7.841 213.929 174.723 769.829 1.030.806

19991.014.630 303.519 78.091 8.463 197.574 183.321 847.988 1.020.067

2000(TAH.)1.097.655 318.774 83.048 8.635 209.225 197.203 937.689 1.142.110

YILLIK ORT.ARTI(%)8,2 1,8 8,7 9,5 5,1 12,5 10,7 8,6

PETROKMYASAL RNLER GBRE VE ARA RNLER SODYUM TUZLARI BOR RNLER BOYALAR TEMZLK MALZEMELERi iLALAR DER KMYASAL RNLER

741.619 292.155 54.622 5.481 163.266 109.513 563.030 754.867

TOPLAM

2.684.553

2.986.346

3.570.646

3.623.141

3.653.652

3.994.339559.198 174.820 71.460 47.025 182.920 234.190 580.000 324.404

8,34,5 -1,2 8,1 14,0 4,2 9,6 5,4 2,7

RETMPETROKMYASAL RNLER GBRE VE ARA RNLER SODYUM TUZLARI BOR RNLER BOYALAR TEMZLK MALZEMELERi iLALAR DER KMYASAL RNLER

1995448.574 186.095 48.449 24.417 148.791 148.117 445.407 283.333

1996481.219 197.470 50.121 30.579 173.406 193.057 469.904 294.594

1997509.306 205.425 55.208 36.716 215.068 244.715 499.038 364.475

1998510.629 192.128 62.626 37.684 185.570 227.573 519.000 341.546

1999538.652 155.414 68.825 38.566 175.461 224.077 544.950 308.381

2000(TAH.) YILLIK ORT.ARTI(%)

TOPLAM HRACATPETROKMYASAL RNLER GBRE VE ARA RNLER SODYUM TUZLARI BOR RNLER BOYALAR TEMZLK MALZEMELERi iLALAR

1.733.183 199586.539 9.192 10.167 27.184 14.796 48.354 13.743

1.890.350 199698.185 5.368 6.082 28.040 21.774 65.920 23.301

2.129.951 199790.084 5.818 7.248 33.780 24.006 81.692 25.272

2.076.757 199883.056 4.355 13.929 34.102 21.217 71.219 29.500

2.054.326 199998.540 2.915 20.114 37.485 20.073 63.073 34.831

2.174.018105.139 2.396 21.235 41.413 21.074 65.148 37.617

4,64,0 -23,6 15,9 8,8 7,3 6,1 22,3


DER KMYASAL RNLER

45.644

66.070

51.619

73.287

71.397

73.552

10,0

TOPLAM THALATPETROKMYASAL RNLER GBRE VE ARA RNLER SODYUM TUZLARI BOR RNLER BOYALAR TEMZLK MALZEMELERi iLALAR DER KMYASAL RNLER

255.619 1995379.713 126.335 17.122 2.255 31.548 16.816 131.366 513.046

314.740 1996460.935 111.143 21.385 2.829 40.769 20.824 162.478 598.666

319.520 1997586.660 101.075 25.699 3.839 52.626 27.860 218.745 753.020

330.664 1998597.648 137.678 29.960 3.319 54.379 29.713 280.329 746.122

348.428 1999574.563 125.903 31.623 3.783 45.931 31.701 337.869 771.311

367.574643.597 138.341 34.540 4.085 51.341 33.966 395.307 852.545

7,511,1 1,8 15,1 12,6 10,2 15,1 24,6 10,7


TOPLAMKaynak:DPT

1.218.201(Plastik hari)

1.419.030(1$=260.039 TL)

1.769.524

1.879.148

1.922.683

2.153.722

12,1

37


VIII. BE YILLIK KALKINMA PLANI KMYA SANAY ZEL HTSAS KOMSYONU RAPORU (PATLAYICI MADDELER)



NDEKLER Sayfa YNETC ZET 1. GR 2. MEVCUT DURUM VE SORUNLAR 2.1.Mevcut Durum 2.1.1. Sektrdeki Kurulular 2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanm 2.1.3. retim 2.1.4. D Ticaret Durumu 2.1.5. Fiyatlar 2.1.6. stihdam 2.1.7. Sektrn Rekabet Gc 2.1.8. Dier Sektr ve Yan Sanayii ile likiler 2.1.9. Mevcut Durumun Deerlendirilmesi 2.2.Dnyadaki Durum ve AB, Dier nemli lkeler tibariyle Mukayese 2.3.Sektrn Sorunlar 3. ULAILMAK STENEN AMALAR 3.1. VIII. Be Yllk Kalknma Plan Dneminde (2001-2005) 3.1.1. Talep Projeksiyonu 3.1.2. retim Projeksiyonu 3.1.3. thalat Projeksiyonu 4. PLANLANAN YATIRIMLAR 4.1.Tevik Belgesi Alm Yatrmlar 4.2.Eklenecek Yeni Kapasiteler ve Blgesel Dalm 40 42 42 42 43 47 48 59 64 66 67 68 68 69 70 71 71 71 72 73 73 73 73

39




YNETC ZET Halen lkemizde ylda yaklak olarak; 100.000.000 Kg ANFO (Amonyum nitrat + Fueloil), 4.000.000 Kg Dinamit, 8.000.000 Kg Emlsiyon patlayc, 10.000.000 Adet Kapsl 4.000.000 Metre Emniyetli fitil, 3.000.000 Metre nfilakl fitil tketilmektedir. Bu miktarlar nemli alt yap yatrmlarnn youn olduu yllarda daha da artmaktadr. Yllk 50 75 milyon dolar deerinde patlayc madde kullanld tahmin edilmektedir. Patlayc madde sektrnde dnya retim kapasitesi, talebin iki kat kadardr. retim kapasitesinin talebin ok zerinde olmas Avrupa ve ABDde bir ok nitrogliserin bazl dinamit retim tesislerinin kapanmasna neden olmutur. Dnyada hemen hemen tm lkelerde emlsiyon ve/veya slurry patlayclara hzl bir gei yaanmaktadr. Trkiyede de 6. ve 7. Be Yllk Kalknma Plan dnemlerinde birer emlsiyon tesisi retime balamtr. Son yllarda Hindistan, Msr ve Dou Avrupa lkelerinin greceli olarak dk fiyatlarla pazara girmeleri kapasite sorununu daha da arlatrmtr. Sekizinci Be Yllk Kalknma Plannn ilk yllarnda yeni bir emlsiyon tesisinin devreye girmesiyle sorun, reticiler iin, iinden klmaz hale gelecektir. Sorun ancak ihracatla alabilecektir. 7. Plan dneminde patlayc madde pazarnda belirgin bir daralma gzlenmitir.Bunun en nemli nedenleri 1980li yllarn ortalarnda balayan byk alt yap projelerinde patlayc madde kullanmnn hemen hemen tamamlanm olmas, son yllarda patlayc madde tketimini arttrc nemli yatrmlarn gereklememi olmas ve yine madencilik sektrnde zel kesimin yaad kriz nedeniyle retimlerin dmesidir. Bir dier neden ise i ve inaat makinelerinin kullanmnn yaygnlam olmasdr. Ayrca patlayc madde kullanmndaki verimlilik artnn, bilinli kullanmn bu daralmaya snrl da olsa etkisi olmutur. Bu bilinli kullanm emniyetli fitil, dinamit, elektrikli ve tahrip kapsllerinde azalmaya, elektrikli ve elektriksiz kapsller ile infilakl fitil tketiminde arta neden olmutur. Patlayc madde sektrnn, i ve d pazarlarda rekabet edebilmesi, varlklarn srdrebilmesi iin irketlerin ve devletin ncelikle yapmalar gerekli devleri vardr. irketler, tketici istemlerini izleyerek rnlerinde gerekli iyiletirmeleri ve eitlendirmeleri hzla gerekletirmeli, teknik konularda (delme- patlatma) gerekli hizmetleri salamal, verimlilii ve kaliteyi arttrc, maliyetleri drc almalar yapmaldrlar. ARGEye nem vermelidirler. D alm yerine d satm gerekletirebilecek giriimlerde bulunmaldrlar.

40




Devletin yapmas gerekli devleri ise Avrupa Birlii ile ilgili uyum yasalarn bir an nce karmasdr. Patlayc maddelerle ilgili olarak Avrupa Birlii Resmi Gazetesinde 5 Nisan 1993 tarihinde Sivil Kullanm Amal Patlayclarn Piyasaya Srlmesi ve Denetlenmesine likin Hkmlerin Uyumlu Hale Getirilmesi hakknda Konsey Direktifi ( 93 / 15 / EEC ) yaynlanmtr. Bu direktif 01 Ocak 1995 tarihinde yrrle girmi olup gei dnemi son tarihi ise 31 Aralk 2002 dir. Patlayc Maddelerle ilgili olarak eitli bakanlklarda almalar yaplmaktadr, ancak bunlar biribirlerinden ayr bir ekilde almaktadrlar. ileri Bakanl 87 / 12028 karar sayl Tekel D Braklan Patlayc Maddelerle Av Malzemesi ve Benzerlerinin retimi, thali, Tanmas, Saklanmas, Depolanmas, Sat, Kullanlmas, Yok Edilmesi, Denetlenmesi, Usul ve Esaslarna ilikin Tzk ile alma Bakanl 7 / 7551 karar sayl Parlayc, Patlayc, Tehlikeli ve Zararl maddelerle allan yerlerinde ve lerde Alnacak Tedbirler Hakknda Tzkler zerinde gncelletirme almalar yaptklar bilinmektedir. Bu almalar hzlandrlarak bir an nce yrrle konulmaldr. Patlayc maddelerle ilgili bavuru birimleri oluturulmaldr. Patlayc maddelerle ilgili ihtisas laboratuar kurularak veya Makina ve Kimya Endstrisi Kurumu grevlendirilerek, yurt dndan gelen uygun olmayan patlayc maddelerin girii denetime alnarak, insan sal, tketicinin ve reticinin ksacas lke ekonomisinin korunmas salanmaldr.

41




1. GR: Sektrn Tanm ve Snrlanmas : Patlayc madde, kendiliinden iddetli bir kimyasal reaksiyonla (tepkime) paralanarak, ani yksek scaklk ve basnla birlikte, byk hacimlerde gaz haline dnebilen ve evreyi etkileyen kat ya da sv bir maddedir, ya da maddelerin karmdr. Piroteknik maddeler gaz yaymasa dahi patlayclara dahildir. Piroteknik madde, infilak edici olmayan, kendiliinden ekzotermik reaksiyonlarn bir sonucu olarak, s, k, gaz yahut duman ya da bunlarn kombinasyonu yoluyla bir etki oluturmak amacyla tasarlanan bir madde veya maddelerin karmdr. Patlayc eleman, bir ya da daha fazla patlayc madde ieren dzenektir. Patlayc maddeler Uluslararas standard sanayii tasnifinde ( ISIC Rev 3 ) grup kodu 24112503 olan kimya sanayii iinde yer almaktadr. Patlayc maddeler, Birlemi Milletler Tehlikeli Maddeler Komisyonu tarafndan 6 snfta toplanmtr. Snf 1 Ktle patlama tehlikesi olan maddeler ve elemanlar. Snf 2 Ktle patlama tehlikesi olmayan fakat para frlatma (projection) tehlikesi olan madde ve elemanlar. Snf 3 Ktle patlama tehlikesi olmayan fakat yangn, gerek kk bir patlama gerek para frlatma tehlikesi ya da her ikisi birden olan madde ve elemanlar. Snf 4 Byk tehlike oluturmayan madde ve elemanlar. Snf 5 Ktle patlama tehlikesi olan ok duyarsz maddeler. Snf 6 Ktle patlama tehlikesi olmayan son derece duyarsz maddeler. Patlayc maddelere ait GTP ( Gmrk Tarife stastistik ve Pozisyon ) numaralar Tablo:13de verilmitir. 2. MEVCUT DURUM ve SORUNLAR : 2.1. Mevcut Durum: Birlemi Milletler Tehlikeli Maddeler Komisyonunun snflandrmasna uygun olarak, 14 Mays 1999 tarihinde yaynlanan Patlayc Maddeler Tz amonyum nitrat patlayc maddeler snfndan karmtr.

42




Teknik amonyum nitratn patlayc maddeler snfndan karlmasna karn, patlayc madde ve patlayabilir karmlarn temel girdisini oluturduu iin bu raporda deerlendirmeye alnmtr. Patlayc madde sektr, 1996 ylnda yeni bir firmann katlmyla, 5 retici firmadan olumaktadr. Patlayc madde sektrnde retim faaliyetinde bulunan , bir Kamu ktisadi Teekkl olan Makine ve Kimya Endstrisi Kurumuna Bal Ortaklk statsnde ; - Elmada Barut Sanayii ve Ticaret A.. (BARUTSAN A..) - Kaya Kapsl ve Av Fiei Sanayii Ticaret A.. (KAPSLSAN A..) - Krkkale Nitroselloz Sanayii ve Ticaret A.. (NTROSAN A..) Yabanc ortakl mlkiyeti zel olarak ; -Makine Kimya-Nitro Nobel Kimya Sanayii A.. (NTROMAK A..) -Patlayc Maddeler Sanayii ve Ticaret A.. (ORICA-NITRO) firmalar yer almaktadr. Patlayc madde ve patlayabilir karmlarn temel girdisini oluturan teknik amonyum nitrat (TAN) Trkiye Gbre Sanayii A..nin Bal Ortakl olan Ktahya Gbre Sanayii A..nce retilmektedir. 2.1.1.Sektrdeki Kurulular: Bu raporda ticari patlayc maddelerle, bunlarn retimini yapan firmalar deerlendirilmitir. Savunma sanayiinde kullanlan patlayc maddeler deerlendirilmemitir. Elmada Barut Sanayii ve Ticaret A.. irket, Ankaraya 40 km mesafede Elmada ilesinde 1932 ylnda zel bir irket olarak kurulmu olup, daha sonraki yllarda Askeri Fabrikalar Genel Mdrl bnyesine dahil edilmi, 1950 ylndan 1989 yl sonuna kadar Makine ve Kimya Endstrisi kurumu bnyesinde fabrika, 1990 yl bandan itibarende sermayesinin tamam MKEKna ait olmak zere anonim irket statsnde faaliyetine devam etmektedir. irket bir Kamu ktisadi Teekkldr (KT). denmi kaytl sermayesi 250 milyar TLdir. Balca retimleri nitrogliserin/nitroglikol, dinamitler, ANFO, kara barut, emniyetli fitil, trinitrotoluen (TNT), dinitrotoluen (DNT), oleum, slfrik asit ve ift bazl barutlardr. Dinamit retim kapasitesi 10.000 ton/yl, Emniyetli fitil kapasitesi 20.000 km/yl, kara barut kapasitesi 400 ton/yldr. irkette, 138 memur, 287 ii personel istihdam edilmektedir.

43




irket son yllarda, yabanc sermayeli zel bir firmann daha pazara girmesi, her iki zel firmann BARUTSAN rnnn yerine kullanlabilecek dk maliyetli retim yapmas, karar verme mekanizmalarnn hzl ve esnek olmas nedeniyle rekabet edemez hale gelmitir. Kaya Kapsl ve Av Fiei Sanayii Ticaret A.. irket 1931 ylnda Askeri Fabrikalar Umum Mdrl bnyesinde almaya balam, 1950 ylndan 1989 yl sonuna kadar Makine ve Kimya Endstrisi Kurumu bnyesinde fabrika, 1990 yl bandan itibaren de sermayesinin tamam MKEKna ait olmak zere anonim irket statsnde faaliyetine devam etmektedir. irket bir Kamu ktisadi Teekkldr (KT). Kapsl ve mla Fabrikas ad altnda faaliyetini srdrrken, 1986 ylnda stanbul Silahtaraada bulunan Av Fiek Fabrikas nn Kayaa nakli sonucu ad Kapsl ve Av Fiei olarak deitirildi. irketin sermayesi 250 milyar TLdir. irketin balca retimleri, tahrip, elektrikli, 30 ve 500 ms gecikmeli elektrik kapslleri, eitli av fiei, kovan, samas, kapsl ile ecza malzemesi ve piroteknik rnlerdir. Tahrip kapslleri retim kapasitesi 15.500.000 adet/yl, elektrikli kapsl kapasitesi 9.500.000 adet/yl, gecikmeli elektrikli kapsl kapasitesi 4.000.000 adet/yl, av kapslleri kapasitesi 80.000.000 adet/yldr. irkette 109 memur, 330 ii personel istihdam edilmektedir. irket retimleri konusunda tekel olmasna ramen Dou Avrupa lkelerinin dk fiyatlarla pazara girmeleri yannda pazarlama etkinliklerinin yetersizlii nedenleriyle rekabet edemez durumdadr. Krkkale Nitroselloz sanayii ve Ticaret A.. irket 1939 ylnda Krkkalede kurulmu olup, 1950 1993 yllar arasnda MKEK bnyesinde fabrika, 1993 yl ikinci yarsndan itibarende, sermayesinin tamam MKEKna ait olmak zere anonim irket statsnde faaliyetini srdrmektedir. irket bir Kamu ktisadi Teekkldr (KT). denmi sermayesi 250 milyar TLdir. Balca retimleri tek ve ift bazl sevk barutlar, dumansz av barutu, eitli nitrosellozlar ile eterdir. Dumansz av barutu retim kapasitesi 150 ton/yl, nitroselloz kapasitesi ton/yldr. irkette, 139 memur, 286 ii personel istihdam edilmektedir. irket ticari patlayc olarak av fieklerinde kullanlan dumansz av barutu retim sata sunmaktadr. Trkiyede dumansz av barutu reten tek kurulu olmasna ramen maliyetinin

44




ykseklii nedeniyle ithal barutla rekabet edemez duruma gelmitir. Ayrca byk oranda av fiei ithali nedeniyle retimide dmtr. Nitromak Makine Kimya-Nitro Nobel Kimya Sanayii A.. Makine ve Kimya Endstrisi Kurumu, sve Nitro Nobel, Tekfen ve Altay firmalarnn itirakleriyle, NTROMAK A.. ad altnda, 04.05.1988 tarihinde, 3 milyar TL sermayeli yabanc ortakl mlkiyeti zel bir anonim irket kurulmutur. irket, retime 1989 yl sonunda retime gemitir. lk retim tesisleri, Artvin ili Murgul ilesinde bulunan irket, Manisa ili Soma ilesinde ikinci bir retim tesisi kurmaktadr. irket, Kapsle ve yemlemeye duyarl emlsiyon patlayc maddeler ile ANFO retmektedir. Emlsiyon patlayc retim kapasitesi 7.500 ton/yl, ANFO kapasitesi 50.000 ton/yldr. irket, toplam 129 personel istihdam etmektedir. irket, mlkiyetinin zel olmas nedeniyle pazarda hzl ve esnek hareket edebilmektedir. Maliyetlerinin dk olmas rekabet edebilme olana vermektedir. Orica-Nitro Patlayc Maddeler Sanayii ve Ticaret A.. ORICA-NTRO, 1995 ylnda, %51 hissesi ok uluslu bir irket olan ORICA Explosives firmasna ait, Ankara ili Lalahan beldesinde, kurulmu olup, 1996 yl sonunda retime gemitir. Yabanc ortakl mlkiyeti zel olan irket, kapsle ve yemlemeye duyarl patlayc maddeler ile ANFO retmektedir. Emlsiyon patlayc kapasitesi 6.000 ton/yl, ANFO kapasitesi 25.000 ton/yldr. irket, 15 bro eleman ile 60 ii istihdam etmektedir. irket, mlkiyetinin zel olmas, hissesinin % 51i yabanc ortaa ait olmas, dier edeer retim yapan firma ve kamu firmalarndan, pazarda daha avantajl konumda yer almaktadr. Trk cumhuriyetlerinde faaliyetlerine alk vermekteler ve ihracat yapmaktalar. Ktahya Gbre Sanayii A.. Ktahya iline 6 km. mesafede, Eskiehir-Ktahya karayolu zerinde bulunmaktadr. Trkiye Gbre Sanayii A.. 05.02.1954 tarihinde 30 milyon TL. sermayeli olarak Azot Sanayii T.A.. nvan ile kurulmutur.

45




Azot Sanayii T.A.. daha sonra 60 sayl KHK ve 2929 sayl ktisadi Devlet Teebbsleri hakkndaki kanunla Bal Ortaklk eklinde Trkiye Kimya Sanayii Kurumuna balanm, daha sonra 233 sayl KHK ile sermayesinin tamam devlete ait Trkiye Gbre Sanayii A.. (TGSA) ad altnda bir Kamu ktisadi Teekkl (KT) olarak stat deitirmitir. TGSAa bal Ktahya iletmesi 233 sayl KHK gereince 01.01.1985 tarihinde messese 30.06.1987 tarihinde ise bal ortaklk statsne dntrlerek Ktahya Gbre Sanayii A..adn almtr. TGSA 1998 ylndan beri zelletirme kapsam ve programna alnmtr. Balca retimleri; Trkiyenin tarmsal retim faaliyetleri iin gerekli amonyum nitrat gbresi, yurt savunmas, madencilik ve inaat sektrnn gereksinimi patlayc maddelerin ana girdisini oluturan nitrik asit ve teknik amonyum nitrat, ile azot bileikleridir. TAN retimi 1960l yllarn teknolojisi ile kurulan 338.500 ton/yl amonyum nitrat tesisinde retilmektedir. irkette TAN retiminde 65 ii istihdam edilmektedir. Patlayc maddelerin temel girdisi olan amonyum nitrat, byk oranda ANFO retiminde kullanlmaktadr. Ancak TGSA rn TANn yksek younluklu oluu, ANFO yapmna uygun deildir. ANFO yapmna uygun amonyum nitrat ithal edilmektedir. Bunun yansra daha ucuz ve gbre amal ithal edilen amonyum nitratta yasalara aykr olarak tketilmektedir. Dk younluklu prill porz TAN retmek ve rekabet edebilmek iin TGSAn patlayc sektrnde faaliyet gsteren firmalarla ortaklk yapmas uygun olacaktr. Tablo 1: Patlayc madde sektrnde nemli kurulular Sra No. (1) 1 2 3 4 5 6 Kuruluun Ad (2) BARUTSAN A.. KAPSLSAN A.. NTROSAN A.. NTROMAK A.. ORICA-NTRO TGSA Yeri (3) Elmada Ankara Krkkale Artvin Ankara Ktahya Mlkiyet (4) Kamu Kamu Kamu zel zel Kamu retim Konusu (5) Patlayc Patlayc Patlayc Patlayc Patlayc (*) 1998 Yl Kapasitesi (6) (**) (**) (**) (**) (**) (**) i Says (7) 287 330 286 96 60 65

Not : (*) irketin tantlmasnda verilmitir. (**) retim eitlilii nedeniyle kapasiteler irketin tantlmasnda verilmitir.

46




2.1.2. Mevcut Kapasite ve Kullanm: Tablo 2: Patlayc Madde Sektrnde Kurulu Kapasite DurumuSra No. Ana Mallar (1) (2) 1. Dinamitler Kapasite K.K.O. (3) Kapasite K.K.O. 2. Emniyetli Fitil Kapasite K.K.O. 3. Kara Barut Kapasite K.K.O. 4. Emlsiyon patlayc Kapasite K.K.O. 5. ANFO Kapasite K.K.O. 6. Elektrikli Kapsller Kapasite K.K.O. 7. Gecikmeli Elektrikli Kapasite Kapsller K.K.O. 8. Tahrip Kapslleri Kapasite K.K.O. 9. Av Kapslleri Kapasite K.K.O. 10. Piroteknik Malzeme Kapasite (*) K.K.O. 11. Dumansz Av Kapasite Barutu K.K.O. 12. Nitroselloz 13. Teknik Amonyum Nitrat (**) Kapasite K.K.O. Kapasite K.K.O. Kapasite Birimi (4) Ton Km Ton Ton Ton Bin adet Bin adet Bin adet Bin adet 1995 (5) 10.000 49.6 20.000 41.3 400 16.2 4.000 65 (****) 9.500 23 4.000 10 15.500 33 80.000 22 150 52 1500 74 338.500 Yllar 1996 (6) 10.000 62.6 20.000 25.7 400 3.2 4.000 75 (****) 9.500 36 4.000 25 15.500 50 80.000 15 150 56 1500 75 338.500 1997 (7) 10.000 67.6 20.000 400 10.000 29 25000 2.6 9.500 37.5 4.000 31 15.500 36.5 80.000 10 150 52 1500 74 338.500 1998 (8) 10.000 55.5 20.000 13.2 400 2.7 13.500 44 75.000 12 9.500 37 4.000 38 15.500 22 80.000 150 43 1500 73 338.500 Yllk Art (%) 1996 1997 (9) (10) 26 -38 -80 15 8 (***) (***) -61 1998 (11) -18 -48 -15 51 360 56.5 150 51.5 -32 4 24 -27 -33 -1 23 -40 -

Ton Ton Ton

8 1

-7 -1

-17 -1

Kaynak: BARUTSAN, TGSA.

KAPSLSAN,

NTROSAN,

NTROMAK,

ORICA-NTRO,

(*) Piroteknik malzemelerin retim problemleri ve ucuz ithalat nedeniyle retilmemektedir. (**) Tesis 338.500 ton/yl %26 Nlu gbre amonyum nitrat retmek iin kurulmu olup, isteme gre TAN retilmektedir. (***) Kara barut tesisindeki patlama nedeniyle retim yaplmamtr. (****) Patlayc madde kullanclar iletmelerinde ANFO yapp kullandklarndan deerlendirme yaplamamtr. Ancak lke tketiminin 80-120.000 ton/yl olduu tahmin edilmektedir. Emlsiyon patlayc kapasitesi, 1997 ylnda pazara yeni bir firmann girmesi ile 4.000 ton/yldan 10.000 ton/yla, 1998 ylnda 13.500 ton/yla ykselmitir. Patlayc madde retici firmalar, 1998 ylndan itibaren 75.000 ton/yl kapasite ile ANFO pazarna girmi olup, daha sonraki yllarda 100.000 ton /yla ykseltmilerdir. Bylelikle bir patlayc olan ANFO retimi 1999 ylnda kan yasayla kontrol altna alnmtr.

47




2.1.3. retim: a) retim Yntemi-Teknoloji: I. Dinamit retimi: Dinamit retiminin temel girdilerinden olan nitrogliserin/nitroglikol, gliserin ve glikoln birlikte oleum-nitrik asit karm (nitrolama asidi) ile nitrolanmasyla retilir. retilecek dinamitin trne gre nitrogliserin/nitroglikol, amonyum nitrat, nitroselloz, sodyum klorr, odun unu, kalsiyum karbonat, baryum nitrat, DNT ve TNT gibi maddeler belirli oranlarda kartrclarda kartrlarak homojen bir kitle elde edilir. Hazrlanan dinamit kitlesi kartulama makinelerinde kraft kadna sarlarak veya talep zerine farkl malzemelere konularak kartulanr. 20 kglk oluklu mukavva sandklarda ambalajlanr. Dinamit retim teknolojisi, yksek standartta olup Dnyadaki benzer tesislerle rahata mukayese edilebilir dzeydedir. Kalite ve kapasite olarak, lke gereksinimine cevap verdii gibi yurt d sat iinde olduka uygundur. II. Emniyetli fitil retimi: Fitil retiminin ana girdileri eitli pamuk iplikleri, kara barut ve izolasyon maddeleridir. Bobinler halindeki pamuk iplikleri,rme tezgahnda kara barutun ak esnasnda zerinin rlmesi ile fitil retilir. Kaplama tezgahnda fitil, katran veya PVC ile kaplanr. 1000 metre olarak ambalajlanr. Emniyetli fitil teknolojisi olduka eskidir. Dnyada da benzer teknoloji ile retilmektedir. Ancak,kontrol sistemleri ile donatlmtr. III. Kara barut retimi: Kara barutu oluturan potasyum nitrat, kkrt ve st kmr bir seri tme, kartrma ilemlerinden sonra, preslenerek kara baruta younluk kazandrlr. Krma ileminin ardndan grafitle cilalanr. Kullanlma yerine gre snflandrldktan sonra ambalajlanr. Teknolojisi tm Dnyada olduu gibi eskidir ve kullanm da olduka azalmtr. IV. Dumansz av barutu retimi: Nemi, santrfj veya preslerde alkolle yer deitiren alkoll nitroselloz hamur tezgahlarnda sodyum klorr, difenil amin ve eterle birlikte belirli oranlarda kartrlr. yice kartrlp jelatinleme salandktan sonra, ekillendirme preslerine gnderilerek eritler halinde ekilip, belirli boyutta kesilerek elenir. Elenen av barutu vakumlu tav odalarnda belirli bir sre tutularak zcler uurulur. Buradan alnan barutlar su ile kaynatlr, scak hava ile kurutulur

48




ve sonra alkolde eritilmi santralit ilave edilerek grafitle cilalanr. Barutun bnyesindeki zcleri tamamen uzaklatrmak iin tekrar vakumlu tav odalarnda bir sre bekletilir ve sonra toz elekleri ile son ebat eleinden geirilerek, iyice kartrldktan sonra ambalajlanr. V. Nitroselloz retimi : Linters, nitrolama asidi ile nitrolanr. Nitroselloz asitle kaynama, kyma ve sodal su kaynama opereasyonlarna tabi tutularak stabilize edilir. rn cinsine gre N %desini ayarlamak iin havuzlarda harmanlanarak szlr.NC suyunu uzaklatrmak iin alkolleme santrfj veya blok preste alkollenir. Alkollenmi NC hamur tezgahlarna yklenir. Uucu madeler, vakumda kurutma ve kaynatma ilemlerinden sonra hava flenmesiyle kurutulur. VI. Elektrikli kapsl retimi: eitli ilemler sonucu, deiik ohm gruplarnda retilen kibrit balarnn, fiyonklar haline getirilmi bulunan izoleli bakr telleri ile birletirilmesi suretiyle kapsln elektrik devresi oluturulur. Kibrit balar takl bulunan bu iletim telleri, iine patlayc arj doldurulmu olan bakr veya alminyum yksklere monte edilerek retilir. Bir seri kontrolden sonra ambalajlanr. retim teknolojisi rekabet edebilecek dzeydedir. VII. Gecikmeli elektrikli kapsl retimi: Elektrikli kapsl retiminde olduu gibi hazrlanan kibrit balar taklm iletim telleriden, iinde patlayc arj ve gecikme eleman bulunan gecikme zamanna bal olarak deiik boyda olmak zere retilmi yksklere monte edilmesi suretiyle retilir. retim teknolojisi rekabet edebilecek dzeydedir. 30 ve500 ms gecikmeli olarak retilmektedir. Ateleme impulsu yksek kapsl reterek, daha gvenli rn yannda rn eitliliide artacaktr. VIII. Tahrip kapslleri retimi: Tahrip kapsllerini oluturan i ve d ykskler alminyum olup, d yksklere eitli kademede eitli patlayclar doldurulduktan sonra zerine i ykskler monte edilir, temizleme ileminden sonra ambalajlanr. IX. Av kapslleri retimi : Av kapsl, kapsl hamili, i yksk ve patlayc arjn bir araya getirilmesiyle retilir. yksklere doldurulan patlayc arj kurutma ve loklama ilemlerinden sonra kapsl hamiline preslenir. 100 adetlik kutularda ambalajlanr.

49




X. Emlsiyon patlayclarn retimi: Emlsiyon patlayclar, ierisinde yer alan girdilerin kendi bana patlamayan ve son rne kadar patlayc zellii olmayan karmlardr. Emlsiyon patlayclar, bu sektrdeki en son gelimedir. Konsantre amonyum nitrat solsyonunun, mikron lsndeki damlacklarnn emlgatr ve zel mineral ya karm ierisinde homojen bir biimde kartrlmasyla matrix oluturulur. Bu matrix, ya cam baloncuklarla ya da kimyasal gazlama yntemi ile duyarl hale getirilir. Ambalajlanarak sata sunulduu gibi, zel aralar zerinde hazlanarak patlatma sahasnda da hizmet verilmektedir. Emlsiyon patlayclar, temelde yemlemeye ve kapsle duyarl olarak iki tipte retilir. Emlsiyon patlayc retim teknolojisi, Dnyada hatr sayl yabanc ortakl olmas nedeniyle, olduka st seviyededir. XI. ANFO retimi: ANFO, prill poroz amonyum nitrat taneciklerinin bir hattan ak annda zerine fuel-oil veya mazot pskrtlmesiyle retilir. Bu retimde kullanlacak amonyum nitratn ya emme orannn en az % 5.7 olmas gerekir. retim teknolojisi olduka kolaydr. 50 kilogramlk torbalarda veya dkme olarak sata sunulmaktadr. Tablo 3.1. Dinamit retim Girdileri (1000 kg-1998 yl cari fiyatlarla)Girdiler Birim (Mal Baznda) Amonyum nitrat Kg Nitrogliserin/Nglikol Kg Nitroselloz Kg Odun unu Kg Un Kg Kalsiyum karbonat Kg Kraft kad Kg Kat parafin Kg Yapkan bant Kg Sandk Adet Kaynak: MKEK BARUTSAN A.. Yerli Miktar thal 610 300 25 20 15 3 36 12 3.5 51 Deer (TL/kg) Yerli thal 87500 670000 700000 40000 64500 46000 254000 93000 191500 87500

50




Tablo 3.2. Emniyetli Fitil retim Girdileri (1000 metre-1998 yl cari fiyatlarla)Girdiler (Mal Baznda) Kara barut Pamuk iplii 6/6 Pamuk iplii 10/2 PVC PE torba Yapkan bant Sandk Birim Yerli Kg Kg Kg Kg Kg Kg Adet Miktar thal 6.2 6.8 3.2 9.3 0.2 0.14 1.06 Deer (TL/Kg) Yerli thal 6000000 326000 580000 66000 176000 191500 100000

Kaynak: MKEK BARUTSAN A..

Tablo 3.3. Kara Barut retim Girdileri (1000 Kg- 1998 yl cari fiyatlaryla)Girdiler Birim (Mal Baznda) Potasyum nitrat Kg Kkrt Kg St kmr Kg Kutu Adet Yapkan bant Kg Sandk Adet Kaynak: MKEK BARUTSAN A.. Yerli Miktar thal 760 110 165 2010 4 51 10000 14000 132000 191500 87500 Deer(TL/Kg) Yerli thal 3211

Tablo 3.4. Tahrip Kapsl retim Girdileri (1000 adet- 1998 yl cari fiyatlarla)Girdiler (Mal Baznda) Tetril Mukavva Sellozik boya (siyah) Sellozik boya (krmz) effaf bant Kurun nitrat Sodyum azotr Sodyum hidroksit Dextrin Magnezyum oksit Rezorsin Nitrik asit Alminyum erit Slfrik asit Teneke kutu Mukavva kutu Sandk Birim Yerli Kg Kg Kg Kg Rulo Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Adet Adet Adet Miktar thal 0.82 0.08 0.003 0.003 0.007 0.43 0.111 0.0043 0.0213 0.0117 0.05 0.123 1.7 0.443 10.01 2 0.167 9699 998750 22150 344410 100000 961920 19300 12500 1548 5646 5600 5250 5250 315 129000 355250 Deer (TL) Yerli thal 3116000

Kaynak: MKEK KAPSLSAN A..

51




Tablo 3.5. Av Kapsl retim Girdileri (1000 Adet 1998 yl cari fiyatlarla)Girdiler (Maj Baznda) Amino guanidin slfat Sodyum nitrit Slfrik asit Rezorsin Kurun nitrat Nitropenta Baryum nitrat Alminyum tozu Sodyum hidroksit Asetik asit Antimon trislfr Aseton Gum arabic Prin anot Nikel anot Prin erit elik sac Etanol Butil asetat Mannol Kat Nitroselloz Yal boya Kutu Sandk Nitrik asit Birim Yerli Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Kg Litre Litre Kg Kg Kg Kg Adet Adet Miktar thal 0.0093 0.0062 0.1278 0.0111 0.03 0.003 0.017 0.0057 0.005 0.049 0.0078 0.006 0.0031 0.00055 0.00055 0.407 1.43 0.045 0.005 0.00053 0.0075 0.0045 0.001 10.05 0.04 0.032 7791 5683 1050 7685 1708 4923 692354 145145 13275 1500 1831 3375 3645 1750 136690 150000 2523 372 6390 2775 9000 150 3956 343 1800 Deer (TL) Yerli thal 3866

Kaynak: MKEK KAPSLSAN A..

Tablo 3.6. Elektrikli Kapsl retim Girdileri (1000 adet-1998 yl cari fiyatlaryla)Girdiler (Mal Baznda) PVC (PE 301) effaf bant Sellozik boya (siyah) Sellozik boya (krmz) Tetril elik erit PVC Krom nikel tel Silikonlu kauuk boru Kurun kromat Silisyum tozu Aerosil Mannol Birim Kg Rulo Kg Kg Kg Kg Kg Gr Metre Kg Kg Kg Kg Yerli Miktar thal 0.6 0.024 0.001 0.0005 0.867 0.315 0.0525 0.0525 10.5 0.009 0.0047 0.001 0.00084 85 2900 173250 1035 5170 Deer (TL) Yerli thal 22500 1080 1750 875 3295000 251000 7100 6300

52




Butil asetat Kg Etil alkol Litre Nitroselloz Kg Pikrit asit Kg Sodyum hidroksit Kg Kurun nitrat Kg Sodyum azotr Kg Dextrin Kg Alminyum erit Kg zoleli bakr tel Metre Zvanal fiyonk Adet Kutu Adet Sandk Adet Kaynak: MKEK KAPSLSAN A..

0.105 0.142 0.015 0.006 0.012 0.56 0.175 0.034 1.81 3060 1010 5 0.84

31500 41900 12150 2550 4320 168000 560000 9000 1100000 8400000 3200000 300000 3150000

Tablo 3.7. Gecikmeli E

Download - oik580

Top Related