Download - MÜHENDİSLİK ETİĞİ
MÜHENDİSLİK ETİĞİYrd. Doç. Dr. Hanife Apaydın Özkan
«İnsanları yasa ve ceza ile yönetirseniz, onlar bir daha yanlış yapmayacaklar, ancak şeref ve utanma duygularına da sahip olmayacaklardır. İnsanları erdemle ve ahlak kuralları ile yönetirseniz, o zaman onlar hem şeref ve utanma duygusuna sahip olacaklar, hem de doğruyu yapmaya çalışacaklardır.»
Konfüçyus
«Bir ülkenin medeniyeti, nüfusunun fazlalığı, şehirlerinin büyüklüğü veya ekinlerinin bolluğu ile değil, o ülke halkının ahlaki değerleri ile ölçülür.»
R.W.Emerson
Etik
Etik sözcüğü Yunanca “karakter” anlamına gelen “ethos” sözcüğünden türetilmiştir.
Etik; insanların kurduğu bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları ve kuralları, doğru-yanlış ya da iyi-kötü gibi ahlaksal açılardan araştıran bir felsefe disiplinidir.
Etik; daha geniş bir bakış açısı ile, bütün etkinlik ve amaçların yerli yerine konması, neyin yapılacağının; neyin istendiği ya da istenmeyeceğinin; neye sahip olunacağı ya da olunmayacağının bilinmesidir.
Etik, her insanın farklı görüşüne bırakılmayacak kadar ciddi bir iştir.
Etik neden gereklidir?
Etik, din, dil, ırk, her türlü inanç, cinsiyet farklılığı, coğrafi ayrım gözetmeden çok kültürlü bir yapının korunması, kültürel zenginliğin geliştirilmesinin ön koşuludur.
İnsana bir toplulukta kuralsız olunamayacağını, buyruklar, yasaklar, normlar v.b. kuralların bulunduğunu, bu kuralların sosyal toplumun tüm üyeleri kapsayan en fazla özgürlükten yararlanabilmesini garanti eden unsurlar olduğunun anlaşılmasına yardım eder.
Demokratik bir toplum oluşturulmasının temel koşullarındandır
Etiğin hedef ve amaçları
Günlük yaşamda, özellikle alışkanlıklarından hareket ederek, insan eyleminin ahlaki açıdan iyi olarak görüldüğü koşulları araştırır ve ahlaki eylemi diğer olası eylemlere (ahlakdışı, ahlaki olmayan) karşı sınama öngörüsü oluşturmak.
İyi ile kötüyü birbirinden ayırt etmeyi öğrenerek ahlaki yargı verme yeteneği kazandırmaya çalışmak.
Ahlaki yargılar verme ile birlikte, ahlaki yetkinlik ile toplumsal sorumluluk arasındaki temel ilkesel ilişkinin önemini ve anlamını kavratmak. Yani, ahlaki yetkinlik geliştirmek.
Kişilere eleştirel-pratik yargılama gücü kazandırmak.
Etik
Etik Kaynakları
Töreler
Gelenek ve görenekler
Toplumsal norm ve değerler
İnanç değerleri
Ülkelerin yazılı olan kaynakları (kanun, yasa vb.)
Ahlak
Bir toplum içinde kişilerin benimsedikleri, uymak zorunda bulundukları davranış biçimleri ve kurallarını saptayan ve inceleyen bilim
İyi nitelikler, güzel huylar.
Ahlak-Etik
Ahlâk, bir toplumun en üst genel standartlarını içerir. Bireylerin meslekî ve kurumsal rollerinden bağımsız, toplumun tümü için geçerlidir.
Ahlâk, yaşadığımız toplumda her zaman ve mekânda 24 saatimizi kuşatır. Ancak toplumdan topluma farklılık gösterir.
Etik ise genel davranış standartları değil, toplumdaki belirli bir mesleğin, işin, kurumun veya grubun standartlarıdır.
Etik, mesleğe ve alana özgüdür, ancak o meslek ve alan için evrensel kurallar ortaya koyar.
Ahlak-Etik
Etik; ahlâk üzerinde düşünebilme etkinliğidir.
Etik, bireysel ve toplumsal ilişkilerin temelini oluşturan değerleri, normları,
kuralları, iyi-kötü, doğru-yanlış gibi durumları ahlaksal açıdan araştıran bir felsefe dalıdır ve çoğu zaman Ahlak Felsefesi olarak adlandırılır.
Neden etik dışı davranırız?
Benlik güç gösterisi
Arkadaşlık
İdeolojik inanç ve adanma
Kişisel ya da ailevi kazanç, açgözlülük
Ekonomik sorunlar ve baskılar
Acil gereksinmeler , bilgisizlik
İşi yapan kişinin profesyonel düşünmemesi
Bireylerin birbirlerine karşı güvensizlikleri
Neden etik dışı davranırız?
Çalışma şartlarının yetersizliği,
Öğretim kurumlarında konuya yeterince önem verilmemesi,
İşini kaybetme endişesi,
Daha fazla tüketme isteği (kanaatsizlik),
Yapanın yanına kâr kalır düşüncesi (denetimsizlik),
Sivil toplum örgütlerinin yetersiz olması,
Dini duyguların zayıflaması,
Medyanın etkisi.
Meslek Etiği
Meslek Etiği; doğrudan doğruya insanla ilgili mesleklerde uyulması gereken davranış kuralları olarak tanımlanabilir.
Yani, belirli bir meslek grubunun, mesleğine ait oluşturup koruduğu, meslek üyelerine emreden, uyulması gereken davranışlar silsilesidir.
Meslek etiğinin en önemli yanlarından biri, dünyanın her yerinde aynı meslekte çalışanların bu davranış kurallarına uygun davranmaları gerektiğidir.
Meslek Etiği
Meslekleri veya görevleri olan insanlara uygulanan davranış standartlarıdır. Çünkü, iş ve çalışma etiğini sağlam temellere oturtmak yaşamsal önem taşır.
Hipokrat yemininden:
Gerek sanatımın icrası sırasında, gerek sanatımın dışında insanlarla münasebette iken etrafımda olup bitenleri, görüp işittiklerimi bir sır olarak saklayacağım ve kimseye açmayacağım.
Meslek Etiği
Amaç:
Amaç hataların yapılmasını önlemektir.
Mesleğin insanlara daha iyi hizmet vermesi için, mesleğe bir kılavuz
hazırlamaktır.
Bir mesleğin uygulamasında; topluma, müşteriye, mesleğe ve
meslektaşa, doğaya ve çevreye karşı ahlaki, adil ve doğru davranış
modeli geliştirmektir.
Bir meslek alanında insan ilişkilerine ait kuralların geliştirilmesi,
işlevsel hale getirilmesini ve kural dışı davranışları sınırlandırmaktır.
Meslek etiğinin ilkeleri
•Temel İlke: Genel Ahlaka uygunluk
Bilimsel yada mesleki etik genel ahlaki standartlara aykırı olamaz!
•İkinci İlke: Örnek olma rolü
Bir meslek sahibinin, yanında çalıştığı arkadaşlarına, astlarına,
meslektaşına ve hatta bütün topluma örnek olma sorumluluğu
vardır.
Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkanlığı
Ülkemizde çeşitli meslek alanlarında çalışanların davranış ve çalışma ilişkilerinde bazı ortak kurallara uymalarını sağlamak amacıyla mesleki etik ilkelerinin geliştirilmesi çalışmaları ve bu ilkelerin yürütülmesini denetleyen birim «Başbakanlık Kamu Görevlileri Etik Kurulu Başkanlığı» dır.
Temel görevi; kamu kurum ve kuruluşları ile kamu niteliğindeki meslek kuruluşlarında etik komisyonları oluşturulmasını sağlamak.
Meslek etiği
İş yaşamında etik dışı durumlar
İş kalitesini önemsememe
Rüşvet isteme ya da verme
Kurum varlıklarının kötü biçimde kullanımı
İşyerinde ayrımcılık yapma
Özel yaşama müdahale etme
Çevre kirliliğine duyarsız kalma
İşyerinde hırsızlık yapma
Kurumun olanaklarını kişisel amaçlar için kullanma
Kayıt ve raporlar üzerinde tahrifat yapma
Meslek etiği
İş yaşamında etik dışı durumlar
Hediye alma ve ağırlama
Yanlış bilgilendirme ya da bilgi saklama
Yerel yetkililerle etik dışı ilişkiler kurma
Çıkar çatışmalarına girme
Ticari ya da mesleki sırları sızdırma
Rakiplerle ilgili bilgilerini toplanmasında etik dışı yöntemler kullanma
Ürün sorumluluğunu ve güvenliğini önemsememe
Çalışanlara eşit davranmama
Meslek etiği
İş yaşamında etik dışı durumlar
Ast-üst ya da çalışma arkadaşlarını sömürme
İşyerinde arkadaşlarını yıldırma – korkutma
Görevini ihmal etme
İşyerinde bencil davranma
Çalışanlara işkence – eziyet etme
İş ilişkilerine politik düşünceler katma
İşyerinde yaranma ve dalkavukluk yapma
Meslek etiği
İş yaşamında etik dışı durumlar
Cinsel tacizde bulunma
Hakaret ya da küfür etme, argo bir dil kullanma
Yetkisini kötüye kullanma
Alkol ve uyuşturucu kullanma
Çalışma arkadaşları ile ilgili söylentiler çıkarma ve dedikodu yapma
Farklılıklara hoşgörülü davranmama
Zimmet ve görevin suiistimali
Meslek etiği
Etik sorgulama
İkilemi tanımla ve açıklığa kavuştur.
Tüm olası gerçekleri öğrenmeye çalış.
Bütün tercihleri – seçenekleri sırala.
Her tercihi test et:
Doğru mu? Yasal mı? Yararlı mı?
Kararını ver, ancak hala emin değilsen şunları yap;
Eğer yanlış olduğunu biliyorsan yapma.
Emin değilsen, sor. Bir yanıt alıncaya kadar sormaya devam et.
İki soru daha sorarak kararını yeniden gözden geçir.
Vereceğim karar basında yayınlanmış olsaydı, kendimi nasıl hissederdim?
Ailem bunu öğrenseydi kendimi nasıl hissederdim?
Uygula.
Meslek etiği
Etik sorgulama sonunda
Genelde bireyler etik bir sorun karşısında, etik ilke ve değerlere uygun olarak verdikleri karardan ötürü iki zıt duygu yaşarlar.
Olumlu duygular
Verdiği karardan ötürü kendini iyi hissetme
Huzurlu ve iyi bir iş yapmanın verdiği mutluluk
Vicdanen rahat ve huzurlu hissetme
Adalet, eşitlik ve dürüstlük ilkeleri doğrultusunda verdiği karardan dolayı duyduğu iç huzur.
Olumsuz duygular
Korku Tedirginlik Yorgunluk ve bitkinlik Kendini baskı altında hissetme Gergin ve endişe Sıkıntılı ve kaygı
Meslek etiği
Etik dışı davranışların bireysel sonuçları:
İşini kaybetme
Saygınlığını kaybetme
Toplumsal soyutlanma
Kişisel benliğin zarar görmesi
Mesleksel ve örgütsel bağlılığın zayıflaması
Çalışma arkadaşlarıyla ilişkilerin bozulması
Kişisel imajın bozulması
Meslek etiği
Etik dışı davranışların kurumsal sonuçları:
Saygınlığını kaybetme
Müşterisini kaybetme
İmajın zedelenmsi
İşbirliğinin zayıflaması
Verim düşüklüğü
Kurumsal imaj kaybı
Çalışma arkadaşlarıyla ilişkilerin bozulması
Kurum içi iletişimin zarar görmesi
Meslek etiği
Etik dışı davranışların toplumsal sonuçları:
Yozlaşmanın kurumsallaşması
Etik değerlerin önemini yitirmesi
Güvensizlik
Bireyselcilik
Verim düşüklüğü
Sürekli meslek ve iş değiştirme
Mühendislik Etiği
Mühendislik hizmetleri toplumsal yaşamın her alanında belirleyici bir yer tutmaktadır.
Toplum mühendislerden kaliteli ve akılcı üretim yapmasını, aynı zamanda mühendislerin etik kurallara uyarak meslek ahlaklarını korumalarını istemektedir.
Mühendislik ürünleri genellikle aynı anda birçok kişiye hizmet verebildiği gibi, bu ürünlerde veya hizmetlerde olabilecek herhangi bir mühendislik hatasının topluma veya çevreye büyük zararlar vermesi de mümkündür.
Mühendislik Etiği
ABET:
Mühendislik, matematiksel ve doğal bilimlerden, ders çalışma, deneyim ve uygulama yolları ile kazanılmış bilgileri akıllıca kullanarak, doğanın madde ve kuvvetlerini insanoğlu yararına sunmak üzere ekonomik yöntemler geliştiren bir meslektir.
Mühendislik Etiği
ABET Mühendislik ölçütleri:
Mühendislik programlarından mezun olanların, profesyonel ve etiksel sorumluluğu benimsemiş olduklarını kanıtlamaları gerekir.
Öğrencilerin kazandıkları tasarım deneyimleri içinde, ekonomik, çevresel, sürdürülebilirlik, üretilebilirlik, etiksel, güvenlilik, sosyal ve politik hususları da benimsediklerini kanıtlamaları gerekir.
Mühendislik Etiği
Temel ilke:
Mühendisler, mühendislik mesleğinin, doğruluğunu, onurunu ve değerini,
insanların rahat yaşaması için bilgi ve becerilerini kullanarak,
dürüst ve tarafsız olarak halka ve kendi işlerine sadakatla hizmet ederek,
mühendislik mesleğinin niteliğini ve prestijini arttırarak,
kendi disiplinlerinin mesleki ve teknik prestijini arttırmaya çalışarak
yüceltir ve geliştirirler.
Mühendislik Etiği İlkeleri
Mühendisler, mesleki görevlerini yerine getirirken, toplumun güvenliğini, sağlığını ve refahını önde tutacaklardır.
Mühendisler toplum yaşamının güvenliğini, sağlığını ve refahını; yapıları ve makinaları vs. mühendislik kurallarına, kararlarına uygun tasarlamak zorunda olduklarını bilmelidir ve tasarılarını belirlenmiş standartlara uygun olacak şekilde yapmalıdırlar.
Mühendisler sorumlu oldukları sistemlerin kullanış biçimlerini halkın anlayacağı dilde açıklamalıdır. Halkın sağlığını tehdit edebilecek bulguları tespit ettiklerinde bağlı bulundukları şirketi bilgilendirmeli ve halkın tarafında olmalıdır.
Mühendislik Etiği İlkeleri
Mühendisler, diğer kişilere veya firmalara tasarım güvenilirliği ilkelerinin her hangi bir maddesinin ihlalinde olabileceklerin bilgisini veya nedenlerini bilgilendirmek zorundadır.
Mühendisler üretim veya üretim sistemlerinin kontrolü yapılmamış veya güvenilirliği sağlanmamış, ise veya tasarım onu kullanan halka zarar verecek ise bu durumu yetkiliye bildirmek zorundadır.
Mühendisler, üretim veya sistemin güvenliğini ve performansını etkileyecek değişimlerin veya düzenlemelerin onayını vermeyecektir.
Mühendisler, topluma ilişkin olaylarda yapıcı hizmet olanaklarını arayacaklar veya düzenlemelerin onayını vermeyecektir.
Mühendislik Etiği İlkeleri
Mühendisler her işlerinde toplumun güvenliğini ve esenliğini düşünerek tasarım yapacaklardır.
Mühendisler, yaşamın kalitesini arttırmak için çevreyi iyileştirmelidir.
Mühendisler, sadece kendi uzmanlık alanlarındaki hizmetleri vermelidir.
Mühendisler, mühendisliği içeren bir özel teknik alanda eğitim veya deneyle kazanmış oldukları mühendislik etkinliklerini yerine getirmeyi üstleneceklerdir.
Mühendisler, kendi ihtisas alanlarının dışında eğitim ve deneyim gerektiren bir etkinliği kabul edebilirler fakat projenin kendi uzmanlık sınırına kadar çalışmalıdırlar. Projenin aşamalarında uzmanlarla işbirliği, onlara danışma veya onlardan yararlanma sağlanmalıdır.
Mühendislik Etiği İlkeleri
Mühendisler, kendi uzmanlık alanları dışında veya doğrudan kendilerinin kontrolü altında hazırlanmamış herhangi bir mühendislik planı, projesi veya belgeyi imzalamayacaklarıdır.
Mühendisler, yalnızca objektif gerçek ve resmi raporlar yayınlayacaklarıdır.
Mühendisler resmi bilgilerini yaymaya ve Mühendislik başarılarının yanlış anlaşılmasını önlemeye gayret edeceklerdir.
Mühendisler tüm mesleki raporlarda, beyanatlarda ve şahitliklerde tamamen objektif ve gerçekçi olacaklardır.
Mühendisler herhangi bir mahkeme veya komisyonda teknik şahitlik yapıyorlarsa; görüşlerini kendilerini ilgilendiren yeterli doğru tam ve teknik bilgileri oldukları konularda yapmalıdırlar.
Mühendislik Etiği İlkeleri
Mühendisler, herhangi bir gruba veya gruplara ödeme veya uyumlarını söz konusu olduğu Mühendislik konularında, kesin kanaate varmadıkları sürece grup veya gruplara ait kişilerin kimliklerini açıklayarak beyanat veya tartışma yapamazlar.
Mühendisler, kendi değerlerini arttırmak için mesleğinin onurunu ve dürüstlüğünün tehlikeye atacak her adımdan uzak durmalıdırlar.
Mühendisler, mesleki konularda çatışmalardan kaçınacaklardır.
Mühendisler, bir inşaatın kontrolünü yaparken tarafsız olarak gerçeği savunacaklardır.
Siz olsanız…
İlgili kamu kurumu mühendislik şirketinizi yeni kurulacak bir termik santralın
fizibilite çalışmasını yapmak için görevlendirdi. Göreviniz belirlenmiş iki yer
alternatifi üzerinde çalışarak hangisinin daha fizibl olacağını belirlemek.
Bunlardan birinde sahibi bir yazlık ev yapmak istiyor. Diğeri üzerinde ise
kullanılmakta olan binalar var. İkinci parsel şirketinizin genel müdürüne ait.
Bu konuyu yetkililere bildirdiniz ve uyardınız. Önemli olmadığını söylediler.
Sonuçta raporunuzu hazırladınız ve birinci yerin daha uygun olacağına karar
verdiniz, çünkü; mühendislik açısından bu parsel daha uygun, ikinci
parseldeki binaların kamulaştırma giderleri olacağı için yapılaşmamış bir
parselin kullanımı daha ucuz…
Siz olsanız…
Kamu ihalelerinde görevlisiniz. Şartnamenizi hazırlarken, müşteriniz X
firmasında bir mühendisin geliştirdiği ve patent aldığı bir yöntemden çok
etkilendiğini, bu yeni prosesin kullanılmasından yana olduğunu söylüyor. Siz
de bu görüşe katılmakla beraber, diğer firmaları uyararak bu şekilde
prosesler geliştirmelerini istiyorsunuz. Bu amaçla patentli olmasına karşılık ilk
prosesin teknik verilerini kendilerine iletiyorsunuz. Hazırladığınız şartnamede
bu yeni prosesin teknik özellikleri esas alınmakta ise de sözlü olarak
geliştirecekleri yeni proseslerin teknik verilerini gelecekteki yeni ihalelerde
esas alacağınızı söylüyorsunuz.
Sonuç olarak
Etik kuralları mutlaka bilimsel temellere oturtulmalıdır. Her mühendislik disiplini genel mühendislik etik kurallarını benimsemeli ve bu kurallara ters düşmemek kaydıyla, kendi disiplinine öz kurallar üretebilmelidir.
Etik kurallarının uygulayıcısı, yasal olarak diğer ülkelerde olduğu gibi mühendis odaları olmalıdır.
Mühendisin yalnız bugünkü değil, gelecekteki toplumun da sağlık, güvenlik ve refahını sağlamak üzere, doğal ve ekonomik kaynakların sürdürülebilir şekilde kullanımını gözetmesi şarttır.
Sonuç olarak
Mühendisler insanlığın ekonomik kalkınması ve sorumlu insan ilişkileri geliştirmek üzere ne kadar özen göstermek mecburiyetinde iseler, aynı şekilde doğal sistemlerin kalitesini yükseltmek, özgün ve ender rastlanan doğal sistemleri ve yerleri korumak, bu gibi değerlerin bozulacağını hissettiklerinde direnmek zorundadırlar.