Michelle Gaborit
Les peintures murales de Saint-Pierre de La Sauve-Majeure : restauration ou pastiche ? In L’Entre-deux-Mers à la recherche de son identité, Actes du cinquième colloque tenu à La Sauve-Majeure les 9, 10, 16 et 17 septembre 1995, CLEM, 1996, pp. 275-285.
Conditions d’utilisation : l’utilisation du contenu de ces pages est réservée à un usage personnel et non-commercial. Toute autre utilisation est soumise à une autorisation préalable du CLEM. Contact : [email protected]. Citer ce document : Gaborit (Michelle), Les peintures murales de Saint-Pierre de La Sauve-Majeure : restauration ou pastiche ?, L’Entre-deux-Mers à la recherche de son identité, Actes du 5e colloque tenu à La Sauve-Majeure les 9, 10, 16 et 17 septembre 1995, CLEM, 1996,
pp. 275-285.http://www.clempatrimoine.com
Let peintaret mwalu de Saint-Piere de la Sauue-Majerrc :
Lqrn* pqù$irk du lul8 d. l,Sauvs, bl.û qsibl. depui lc poûail ocliJctrûl d! | ôbayc. d(s. l0 hu, oùnnld. in .1a., .omm. ùa l4!l. dkùnrblmic 16 le "ill4r fl rr l. r06rir
L *l!r &tElh c (Mps d ùr. n.l d.
ùll. s 04& ù nxJ F uft drFlleJc J.ut ové6 riùé. F GituÉm6.
pd kbe ?
ridi! pipÈmoi dK r û @Etruncdm' m pEDa' trm|. dh !æ;dr ùi phihcnors rês snpl. TùtuoD d6 l(lulri.r{, Fr lc toric tr h p'&ia ,r€ L.:ppn.
r'l J( rcIo6.liÈ ibi".ré onrm'hiÉ qF q i.riK 1i'É ir!É q rrn|Jl!-
RCHI'ITCTUII}
lkt tditî lslir ; 1r lil h XtiN 'jè.t
S. ro diù!stdùlbùÉ. p r!(d!un i Sri Gérud lui-mér., qclqG
rnn;d $È h aÉaiù J. h 3En&
L kf.onroc d rlhu* Jrn l. smèûrvér, m rppaEi ,le I,ltii3 'nælloôsobiqùA ùr, Ésulc6, qri , {làYê ju'qutux d.ulriê d< h hru'cui { qui
aéklri m.e Inu dà l. fin dù xlÈocl.<lc, ( .ur l4ûlk, m l'rt6.t@ d!rolilld Rh':ol4iqud, ndr n. sDo6ps sriùrû' Érkigoéi oi rr apeÈdxni $ppG! quc k rcf dc ft(. éslù.,*nbtùlc .n ch iu: crhpkr bindnd ie G ryp. & .oro'ûtioD dû5 11
$ n !iFÙé!s rÙ ds oÛdÙn qlisi(liqd(fôF\'3é.'nd'lmplc.ùlr,tr 16ra,s. rJ ,n,biÈm. ûÀ( er te(h$rr ud lurNl ,,1, s nA bls dcrl*r!ïroD LLln|krk. L6 tt(x qrr
^ n,. rsa<r [(]ri Jù nL r n,J.
, d\q{ Fsqu. ('nplit.nor \||r tui(r r orÂoc. AnJ( bc&@up J( !!ft
L(,n( ùùrluû|. 3Àr ùd n fé.(r r!dù( Pù ri (Dùd{r DiJ(i nlrr r snJoftt.rcw Fùrt"trr( nnno
Itrs,h rs rrd'rn. o F!.'t,cdôE
 lrstûra d. ( 'nurùucr
ao|)Pof
rrl,l!\r a ô\u omme m. qrL
Jtr h(, ru5qu i fqrqt.drd !1, rorroi
h dùtù5 ( ùi( bait è! ptqn otrrc*ntror ralLli!*c Ju haur !tr iùi rùJ($q iion [s3(o PLtu r,nrc <n(d! lcntrc Pr!s iirFnùcc,
'u'iL.!ê,fl m(:dR. |w un( *ri. dc doutuG,rnruani ùi ucq!6 4 nLr[ui qu
ree tr€ G o.lis qn$Pulrù snrc
ùnd. pd sri Jùqu6 m rt(r Pù.I r!llù.JlD ( h bs{.. ùi( vsgr i
P,ûr P{rco tt( rastis. kln h ct.
Ftr.c Lhab( ndr,'ùt. n rrsn çs ttour
Dufma quirrtr$( rqrr,,r r{o$irr'Ju v|ele e{ Intba!(t!û! 8{h.
( h É!ii( ù!N L ill * Fù un FmlDt!é drB ur i\rN q,'l! qù' r.ùFr t.
Lrônù! ru F,rdr r! iR ùrn! sr
(n & b,,i. J! knu, (rrlAuraù!.
J(xiuê ftutrali,ôlttN6Qan.
\isn nrrdu xlll€n( ri(l( ( ù narliLr lté|nùiltux Âu i(rJ t prcrilarùJB.nr cr ,16 nûtùK. <Fin rundornart |r* ippG itul'q$ qù h ô+lhiù rjr!û ,ro, rr rdi.r( moi.i du
ù l!!l&. ntr ks Fron d( h lhaFlh datr lr rs$ Jr k la!l! .i\ ikirrl(
Lin'trsnD niNrl' < ô' h nanc ,lhù|?lic:oPl,I$a{Ltrmhd.
L (,1.ûrt( tuur(. JLblJ^! ( Jc nù,.
rnhn<,uak.p( l iùr i aÉeNrutr
l;Li( t,otrr stisû$ a.lL.!J( La nd(
xlll;N 'nl( ldLsJ( |llh]Fllt Ân'L
Ju 6$ ,lc L qxk q(il.ùkk $d
rru,lu l!! ,l! w( ( osnd"q( (irnrqk, 'l J]tr, Jo! Nr J!hù.
uN DrcoR PE NrMrrnnvÀl.aulI:\T P^RVE\L JUSQÙ'À NOLS PÀR
LlN'I!RitÈDIÀIRF D'IJN PASTICHE
l)Lr Drx NELrvrrML sr[cr!
\i6. roE ncÂlr d roE d< ahaquc l!* rili.n. r{a
fM4 da nÙytd L$ duptraux
rùlp.& Jc rcu'lla6 khinû |Û Jé
Enrin 16 bqs dc 6 elem6 lg4.lrtr li rel,rior rcmnr, .t( l.u ûlespd{llillplpjJiqua Jod ld {,816 qu.
Àinrl, lùlhnRùrc J( lisl'ir sôiDt
nn n6 ùuB plG n'mr, h Mqncnttu ckar ( u* *uL on'llrric k û5$ùvcnlB dr Iart aE$, h rlrme !16
dùpn(r', ft lk,ld kNù,$ ( d6 dor
nn. d* plé.de J.N h Xlllift ràlê
t. Blirirê tn' rdifa i L rii d! MûItn
{{Lr m û hù dd' l* sodÊ qtpniàm!ôYÀaundtld.htcl.F!
![xprLl( Karsulai( à ddr !i!vé6, ,]ù.i€ux f.ni(6 o o8i. iùir Ut loilrm. d4N6 qudnp.nns dDb5û J6 3lppoG dnLiG d'g i I a
uù.eturk t1t !ûhe .n ttu.tdl
D.ii 4 rsrr Lô D'ûùlD ùsr diL pÉse.< ù Èinùrd ,nùrls duxlltios 5iid( $tr Gs voù'c !l( h trtlû
his l iar |( Firù6dB nu6 du
r.c maRr! k sxwt Fré!4, d iujn drL mint ,irc h Pniir. qli ,cÈ rr
oD dé.i'rt ârt* Jr fa,r un ft rinira
ra clDnlsior ,l$ Monuh. rHno.iq&a Jitiru. uÉ arù onmi,!Ù'J.ùnlr*'deePoIlÀ,Dru'n'qu, .èd. e d& i eD u,, rr ÀtrRl,À J€(nncloau d U$oruk. G Jciiu ûrbr,r
La rsPmrH|na lcDnalqr d6 ti1hu q ioD !ùrk i l6<rh vni(
gr poll |dirution d.j t,v,(x k
Fn;t Ptr h hùnn'larna F)r te sd
i;briquc Js s'i'r.PÈiie ie I' sÂtrx, qu,J& ,r&.mbr $65 p,i(ir J! n@xu6
'ffÙnê'|!'iljdfrndJ.e|igu'
iHYrq JÉhuùtr ôlo au drl)ur Je f.iiê 1366 L .h ir 4 nmmi to
Gr qu€, lkdnqnPhi( d., F.i,ru6ûrdiair6, &rnr.
Lorcsl[od b,$ irns $n eosmbt( i..
t2' twM & rnMt4$k a.tiâ'L
, D.N h 14, k aî'u ù t t'u ,tu
. Lr p.iro( $uris* fr mn d uror
Lë mrEs lsvoûta$i, n{ krt5 p€r
Jr5 baé ou lcuB abr&m.DB. un tfûJr riodpe l*l st dhûdli rhri k5ùlonoars qui cftadre l$ r.iô,res
m br , euê |un Fû .ri*lû i uE
ch+nour., llir sr ùi6 Jt (ù
rcrii. Mft rr P.iiû{ va 3u-d! i dc ra
m* K lalcu! Ju llânem ir.hkau
16 bù6. !lÈ biidsur FùB $ $i.ru ni6u dd dâ.
(:$ b60ds lnr revêru$ Jnrcha
qddc ou d<,dnfù, d6 ncuDn (,l$ARpFê,k!iNi(ccnijéft4mt
str b mur oncn,.t .inq .nbLaur- f{kiJ.ir nù hÀtr ri b{ Àù11$tr5 dcIdù1u5, sairr Pjrnc, {5n u un, ir.oYrnFÈ. Poro 16 (lê. Il6r idmnria dê
,|li È d.Ù s1ln6 |no Fn[l liÉ*' $iot Pù1, lmk, jeft (ùû un
.mfr s{i trqu6 nri Lr Ê{rni
toair lldr( 5, d!* {r m rii!( o
Jrc,( lilL!creilrllla ru m K ù'lolrércnatMuUntuiÙL0n!$.Gtr(J,sFlrFn npP€lle h Éîna(id d(
!r dr rr.ùul!é tl€\nr lN \re'8e, |nrûnr Lc viraMi :r, lrpù(lu d( pèkid (
j{qùs d Élcù. tCûû' re b.unlù.bén, n ÈLnù iFtuilli, br:e! ii lJ
PlL6l'ts, dtux 'msd J( Srn À{nhd*k,tr|K:isehci|td.Igtda3on.i <knr i (or l, h,ln(.l-iirc.lu iun($ q!!ir ùrls( lldc^.rion d( d(riamû$ I. !n d er av( rr ((h( t(ni!dc f!tr( pLîôq Li brri.t to $ hYÊu
ÀnÈ' I ro@sDphi .lq N' .{iool n(tunm l rcN $. h nllc rq ÊËtuacâ c,mlu,!ll(,lo! lohtutr ot,l! sru, dvùli8i( || Le J]r$du',ls !ùtrû' , Dtrurl[hd nD rn ultù 16
Dm(*ur Jin '8dd lr | {orio rèlr(dnlr Ju .ho(. L viq!. s'i'trMir . ${,J!qN5d snii. P'ff!
i'n:{ë r'.hrc5 n,rd $ l( 0uô hé!xiud*!(,iu nqd ui. vd8c dhi
,tii lEtrll'r( ,$)û ks M{d, P(mL{sÈrrdni. Âu $,r sloi r{ù P*'r8. br
b oÈ( n( 6lcù do: ltonqnFl'n
du ÈreiD!( : srhrJ.!{ùs dcconp.r.ll. Éu' ift nn. m darionrv.r k lùL joui r{ la sftrd! âbhaF d(h s0v., û{* imponrrc p.ui Lr,!!Nr6 qli 6ri4r 4 q'R rbffm.D r. rnù]!,cù,, cénRl. ùôon,* .rll9r L. Jébr du XIIIÈh. (iidc a (tùnc ÉlioJc dc Krud.lco( J( | (iiré,.1_ Êknn4. , h squ(, |1 xn( dèÈrÉs .PPir 4 màr. rmr6 ir.
rrt athrhry tu xvt tu ,rh
Daùr6 ih![c d. dÂq0i ont éré
lrnFelL turtl ,.[re d ip,i. qu. r.s[-
sù h pir,c donl{ir.ut.i,c rJsi !u(r,csr. lntr ui.hcr en *mor ÈDr ra
sm le F,i!, .irQLft ,nua c(Ê hr
nsu p.inr Ponc 11d2rc dc 1166. L:
!tuii cntùun: li,la vicrs. ct p|r smrJÉn lx n&l s' .rNi.ué lFl b silhq,<c dun. vi[(.rd* dA ùocm(mr. flmqult <r( bu d oi, nap6Fftù nombfux dùæa Àni $r ivoqùée
Jituqhn, (lnrnté i.i.onft !n( villrr'(k i,r6': on nM 6quemnd drr, p.iniuÉ de mfqla d& h xvà.ild( dd vus d€ lilk ndoxtrs à c1k(i, qùr ie (hicii@r ru.ui eémem{krédiqû 3ùkaibrc d ur iJ.oit
Tù, .! Pr*. ,xudt-o! di( 9u. crr.
,rn h .i,é .rr i|d<aù ù xvlèm.
ùdre où Jomincft 1eéléft i,, JÉ@sti6Jc tt R.n:isRr lc, <noDft. nùr b ù(
wh(q|(n.hâpicNioiiquGut
^ ilm(. J. h cuirùrun d ùn€ Yèæ
qqt ft r,xur tE dzs rd .tKnpiims
t!ft J'ltûùnr d( trr itrLrtld aoJn
ÀL.a ùii ,l riùJn( l(llw Lo{Nr Ju
iûi.FtiÙi'xù'ùÙnnL@[d
ét6 Ju mû oGr 1aa Ji[!a. rir (
Js balisois R iitiir fs ûi tuudÉ
L in. cna,lré. Dii ùr (ld,iN. [mJ.
^ doic siint Jcm di!i8i( r1( hK. i
8ruô. e \r€'s€ d .Lh,ù. umh'nir6t lgenoull€; *r lltJ! Sr lxlirDn d
nint nyl'n'eur dq lùr Jr lilx.tu( d(
.oinmeùi ùboù cdNr ùroi' 'irlli
s,mbohérs pù 5 lû! ù sry !u
duni àrt lqtsi,lûi ( r( dlaor 16
xtrrôc 5trh. an'l'rùii' Inhi'(r'i
ûbk,ur i. !l!!tr d ÀL xvriin( !li(lr'
Pwi}alh+m,j'ù.lnxl\ù,
,tNùr ua ùùthnùù 4r Lù)th. tt "lr\ù tt ùiL lut rùMnùtL,t t.! ltu
hryi lqttt 4ùlrtttd . brtttu & arvn. hry h& ttNlrt t t,!1!lLt tt Ll(inPtl & h rrt!. t. t i44tirù
'uiù lnik' .ryq L' I'tùirt, |b:wi tId.,hliL a Nû ,i tunr la a'k, r'i,4e ù-+,eb,r,, Inn\, i,(ra /,t. @
Pù,tr4t à rtutu ) hu uai tî\ r4k4
.R.lNt ùt h )\r rrù.h lurmvtutut"t4Iatr"i,,it tt ],t atr,;
d,iF 16.bÈ(ri.b In drui'iù d.r
Kr[minJ6 r* ll (innD6nn ,16
- t t |nqttt J n\ lititùr ût ù4kùù IM kûvn ihi ùqr tiù itnntnrtu t elinrùùtt 'fl\r't tt' oJ 4,t,rt,Ll| litkuùht. t tt !ùt\ù|rù tt6ùt,. qrttqkJ,t h)1' \|Pùtù' atud ai,t u rkt ,tJi,h: ,h ^ùt
ir'ùr 'l'lar r r,lbM" wti. tt '^dùt rthq"a iitLwr! ù,L)a b 'e"Lt,\ 't '4t|rtnt vitttdqût 1.. rù ttu ) L 8^
ir44, n.n ( k, *l.tt9n4 * F4ùré
Rthth d \ûtI hh w ruti li@li
ûtt|''uùt ,t,' ninhN 4ù.n' û ,trûû,aqe L ull'ùt\uùt
^ tur ùtrl"\ r\ tt
|rùi ù l n'thr tu 'l!,
hùk 't'N''Ltù
ùrirr,rit t t\ttu,iu tr/it tuttîhr \tit ,û-ihl art,i.r ù nuw,,14 &, tt)ttunmht
ÀiinL|lilgu5d<cddruJ$zf.tris rritohd 16 l2a1i6 Jc h K.u-tu.on tl. € lti,u6 Dunr5 hùnxxi
di!,(,(diJrc r ou!tu ptr (Juxlrii'( !i,r(. *sp-..i ,rd .ùLiL.!n d(1,
on Fu qfchd 6 pri&{$ ,l(.ox {ui fqtur n,FroÉe , h hih(éFxN( Jd 15 EtuniDÉ Jr(hn(-ruls: t! ,sllt. nu lltr .ùnJinir !! r*.
nclh d( 36t prcp6( pur uû!)n a
h qDarudù n(@r6D* ( & (htrûour ",1n" t( nrtc
r{, t (6,d6, q !D Dûi(ld t(
a, ù, $i-Lr cu(cmsl: Frr
Rdrf( oùr,n rshud c JcIl(ruDdù lrfroriqùë. .i rlllnbfr
tibrc J( vûB ( ds otx€ry{ôE or. iri
. Iùu t ,:bdd /, xttttw ùLum {aifnd'È hÀdoriq* r ai
dr Dons ( \lL (hnui J..ouleù iiun(p:ilt Pù'dcnR, h pùrurc di ld .(d un ba,r,!!oi d( dnux rre. psnrB d(
du* ff*tr k+urrcrc $r 16 p.in,orq cu, rumr Nùù!d'6 lle plundErd*où. Edrn, uft @(ht Pdd r.
Li mGlùi dc I' r'l'i!ur i6 dwqi.
,l( la u{ss(l( lEol,ù. en uo'ltrm.
rirmù, d6i k5 (t*(trx ,le h \,û!(.iruÉ rrDusi. pî 16 te6 d*e mrd. r+rB d ie Éh. dc D.mc s( hruqu( ,t I ltnt(. i fù'gns run(
dft l!' j!nl!. ( h rôE d( la viq(mo(4 un &airlc mft t. rtra n!J,i
4**ni$ili'Épl6lB[NJ.s6
h .riri,Dùrun Ju hÀ nu qpl n)!
dorc un ni,,u' 1tr xrxàne !aÈ
Nn.lrc i un tu4 midi!.. m!5 d&il.
tn J6ih ua. v cnrc $u rrrtÊinti d ped bm'Jn l'trFxhi* qÉ
* r.c slnr M{r n \lu 'nrr
n,JL.s J(iÊnq ,l( h (û!tie pi.runr!
ltirare Yer h hiu, ( rd! ti Jtu{e
Qlrûr :ui iûl4s rfuqud M 16alimmr didneruk trq (h$r, d,rF
5i1r5 ou d6 wu(e Jrr ki .ouhur
r>:,s L cMrirn Ju Prtu rnftt, or
r.,,aùir nor Fi na utstris P{ h
ri,k roL,Ê J. ,iiùùii a6 qu odrela i La pa!o{! d uD( t,oûuÉ ro(Eoss6 û .ùdr ùnnic usit'l(. o! id!
.iBqù&n!EqùsunùR eor .*o14. orr r. ,.t $r r( Èn { cruiqù ( !niN. luN tù,, pù *rmprr
Jr ttr.tÉ!e|uæ.t. h È ftR l]l,.iNtr\a m(n{onJ46 oD! û( lùimlr
N adnLrrl,ù h{(our ou ]u.rùyon J(
hdrd.li r3a5 I d\4nhr< J{r |Ùon
,i\d\.r4rihùls(n6,16nrru
i iiù i, r,ûd, {, lÙ.l,rq,h \'lrr oùdi d(ski (.s lr o {q,l( sùJ!,
l.s !{lsr .|o où (r uiLr6 enr
ban.ki i. ..i"ilrrtr tr r,al. ,l^'i' n'
L| I 'nrlr.l! qm li Lliqllll Ju (lù
irnrLr iiL! q,qù(,rùrLlL tr u) rl!u
!.,sc .L kr Drdi,Li i ui'tr(.ûdLo
r.:. !.1. L sÀ,(. ô( !,r,(li! Nk l!
dinrù r! BnFdnr $ Prù{,li{ÈNi
hù,(nq Ép,ula d,(iè { ,u rùis!
.Nd rs lÛi(urs,! sùfi.Pùr,Lûù !t.
lr,1(^rsùn. rcs FrruB n( sini-li(r( trc rr sn^t xrÈû( ù0{ {rn.
nd,tu, Js Fnru6 r.ik\at6 tt@rri. u,orr,.,Ptft rd er ri,ri|{Ntr.$n
tt utr rùr.[( eu
Lr4 Fdù( î'âr'ius ! tiuLc,L(
Caignan de Bordeaux
Snztu à ?tuxn iÉ le Banlùù, ,laus le secrar lLtPt!,tiitut Côk\, Cùtss de Botd.aa irrt ,l L, pat Ku.til, d. .ak.A rûd.rùt^ ututa"tlt tùt h\ r.I?è\ l,lr,rtrtunle el d? la Pirzp,e
Malrz uE /on. drùfiu .ll'"ossphiqk, u' urha-16ù. ,ttîtn.r a at 2n\dt n atp.t chùpdk .! k^i.
It .otj","t. 1 "tu. nè ,a.dtio, .Aùole a"..ù,tùn1,?"t
"" ùrtuhh L rto,tu qdltu.
Izt idû616 plu' E,rdt4ùbl.t yùt lérlik Saiù.
Cùir,û,1. b atxar"pù,.atutùpiùlAiae?ttg,cti!*:t,àpwinnéd.luttdtt,leB.nhtePem?thrt tl. tonrtu ea li!,rt .s le!ùtoturt ! A tAftt PaÀ.t A Q ùù\'|ôtbrt!.
jldint. b Cbùdu de (tnlnù a L Chtkdk '1.
Salleboeuf
Irdditiot ct ,latumitc
t$.1Ùùu&!e[&((usB|ÙtrDq.