Download - Lífræn efni
![Page 1: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/1.jpg)
Ólafur Halldórsson
![Page 2: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/2.jpg)
Margvíslegir hlutir eru myndaðir úr lífrænum efnum, til dæmis:
![Page 3: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/3.jpg)
Hvað eru þá eiginlega lífræn efni?
![Page 4: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/4.jpg)
Lífræn efni eiga það sameiginlegt að þau eru kolefnissambönd
Kolefnisatóm hafa fjórar tengirafeindir, sem þýðir að hvert atóm getur tengst allt að
fjórum öðrum atómum
![Page 5: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/5.jpg)
Kolefnisatóm geta meðal annars tengst innbyrðis
Þetta veldur því, ásamt tengigetu kolefnisatóma, að lífrænar sameindir
Geta verið mjög stórarEru gríðarlega fjölbreyttar
Einnig eru til efni sem eru aðeins mynduð úr kolefnisatómum, svo sem knattkol og demantar, en þau teljast ekki til lífrænna efna
![Page 6: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/6.jpg)
Ahugið!
Lífræn efni eru flokkuð eftir efnafræðilegri samsetningu en ekki eftir því hvort þau
fyrirfinnast í lífverum eða ekki
![Page 7: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/7.jpg)
Flokkar lífrænna efna
Nafnakerfið
Kolvatnsefni
Alkóhól
Esterar
Eterar
Aldehýð
Keton
Karboxýlsýrur
Amínósýrur
Heiti lífrænna smásameinda:dæmi
Stórsameindir
ENDIR
![Page 8: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/8.jpg)
Kolvatnsefni eru eingöngu mynduð úr kolefni og vetni.
Heiti kolvatnsefna eru undirstaða nafnakerfis fyrir
lífræn efni, nema stórsameindir.
Alkanar
Alkenar
Alkynar
Hringalkanar
Arómatísk kolvatnsefni
![Page 9: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/9.jpg)
Alkanar eru mettuð kolvetnissambönd: hvert
kolefnisatóm er tengt fjórum öðrum atómum
Heiti alkana sem myndaðir eru úr
samfelldri keðju kolefna mynda grunnin í nafnakerfinu.
Hér eru heiti tíu fyrstu alkananna af þessari
gerð:
![Page 10: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/10.jpg)
Metan
Etan
Própan
Bútan
Pentan
Hexan
Heptan
Oktan
Nónan
Dekan
Etanar eru algengir orkugjafar, til dæmis gas og bensín
Sumir alkanar eru myndaðir úr greinóttum sameindum
![Page 11: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/11.jpg)
Nafnakerfi lífræna efna byggist á heitum ógreinóttra kolvatnssameinda. Heiti tíu einföldustu kolvatnssaeindanna eru:
Heiti annarra lífrænna efna eru auðkennd með sérstökum endingum
MetanEtanPrópanBútanPentanHexan HeptanOktanNónanDekan
Til þess að vera læs á heiti einfaldra lífrænna efna er nauðsynlegt að geta talið upp á tíu á grísku!
![Page 12: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/12.jpg)
-ol endingin táknar einkennishóp alkóhóla, hýdroxíðhóp: -OH
Metan- merkir að eitt kolefnisatóm er í sameindinni
Alkóhól
H
H-O-C- H
H Alkóhól eru fjölskrúðugur hópur lífrænna efna og hægt er að framleiða ýmis önnur lífæn efni úr þeim. Einkennishópur alkóhóla er hýdroxíðhópur (einn eða fleiri) sem er myndaður úr vetni og súrefni
Dæmi um alkóhól: metanol, sem einnig kallast tréspíri
Hver er formúlan fyrir etanol? En etandiol?
![Page 13: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/13.jpg)
H H
H-O-C-C-H
H H
-ol stendur fyrir einkennishóp alkóhóla
Etan- merkir að kolefnisatómin eru tvö
Etanol, eða vínandi, hefur efnaformúluna C2H5OH. Etanol er meðal annars í öllum áfengum drykkjum. Það er framleitt með gerjun
![Page 14: Lífræn efni](https://reader036.vdocuments.mx/reader036/viewer/2022062301/56814138550346895dad2127/html5/thumbnails/14.jpg)
Að telja upp á tíu á grísku
Mono
Di
Tri
Tetra
Penta
Hexa
Hepta
Okta
Nona
Deka
1:
2:
3:
4:
5:
6:
7:
8:
9:
10:
Viltu giska?
Ef ekki, smelltu þá á myndina með músinni