Download - Isletme1 Ders 2
İŞLETME BİLİMİ
YRD. DOÇ. DR. GÜLER TOZKOPARAN
Oda No: 322
E-posta : [email protected]
Kaynak Kitap : İŞLETME EKONOMİSİ VE YÖNETİMİ
Prof.Dr. Muammer DOĞAN
İŞLETMELERİN SINIFLANDIRILMASI
1. FAALİYET ALANLARINA (İŞLEVLERİNE) GÖRE
2. TÜKETİCİLERİN (ALICILARIN) TÜRÜNE GÖRE
3. ÜRETİLEN MAL VE HİZMET TÜRÜNE GÖRE
4. ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN MÜLKİYETİNE (SAHİPLİĞİNE) GÖRE
5. BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE
6. HUKUKİ (YASAL) YAPILARINA GÖRE
7. BİRLİKLER (İŞLETMELERİN BİRLEŞMESİ)
A. FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER
1. ÜRETİCİ İŞLETMELER
Genellikle mal ya da fiziksel ürün
üreten tarım, inşaat ve sanayi
sektörlerinde faaliyetlerini sürdüren
işletmelerdir. Örn; tarım işl.,inşaat
işl.,tekstil işl.,dayanıklı-dayanıksız
mal üreten işl.
A. FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER
2. HİZMET İŞLETMELERİ
Bir hizmetin yerine getirilmesi ya da
hizmet üretimi ile uğraşan
işletmelerdir. Örn; banka, sigorta,
otel işl.
3. SATICI İŞLETMELER
(PAZARLAMA KURUMLARI)
Ticaret sektöründe çalışan
toptancılık, yarı toptancılık ve
perakendecilik yapan işletmelerdir.
A. FAALİYET ALANLARINA GÖRE İŞLETMELER
B. TÜKETİCİLERİN TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER
1. En son (nihai) tüketiciler için mal
ve hizmet üreten işletmeler
2. Diğer işletmeler için mal ve hizmet
üreten işletmeler
C. ÜRETİLEN MAL VE HİZMET TÜRÜNE GÖRE İŞLETMELER
1. Tarım, ormancılık, avcılık ve balıkçılık
işletmeleri
2. Madencilik ve taş ocakları işletmeleri
3. Sanayi ve endüstriyel işletmeler
4. Ticaret işletmeleri,banka işletmeleri
5. Taşıma ve depolama işletmeleri
6. Hizmet işletmeleri
1. ÖZEL İŞLETMELER
Sermayesinin tamamı/büyük bir bölümü özel kişilere ait işletmeler
2. KAMU İŞLETMELERİ
Sermayelerinin tamamı/büyük bir bölümü kamu tüzel kişilerine ait işletmeler
3. KARMA İŞLETMELER
Özel kişiler ile kamu tüzel kişilerinin birlikte kurdukları işletmeler
4. YABANCI SERMAYELİ İŞLETMELER (ÇUİ/ÇUŞ’lar)
Sermayesinin tamamı ya da büyük kısmı başka
ülkelerin girişimcilerine ait olan işletmelerdir.
D. ÜRETİM FAKTÖRLERİNİN MÜLKİYETİNE GÖRE İŞLETMELER
ÇUŞ’LARIN TANIMI VE ÖZELLİKLERİ
Genel merkezi belirli bir ülkede olduğu
halde, faaliyetlerini bir ya da birden fazla
başka ülkede kendisi tarafından koordine
edilen şubeler, yavru şirketler ya da bağlı
şirketler aracılığıyla ve genel merkez
tarafından kararlaştırılan bir işletme
politikasına uygun olarak yürüten büyük
şirketler
ÇUŞ’LARIN BAŞLICA ÖZELLİKLERİ
1. Birden fazla ülkede faaliyet gösterirler
2. Merkezi denetim
3. Şirketin tüm kısımları için aynı/tek politika izlenir
4. Çeşitli ülkelerdeki yavru şirketler, faaliyetleri koordine eden girişimlerdir
ÇUŞ’LARIN ÜLKE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
Milli Gelir Etkisi
Ödemeler Dengesi Etkisi
İstihdam Yaratma Etkisi
Teknoloji Aktarımı Etkisi
İşletmecilik Bilgisi ve Girişimcilik
Yeteneğini Aktarma Etkisi
Sermaye Transferi Etkisi
1. Milli Gelir Etkisi
ÇUŞ’lar faaliyette bulundukları ülkenin
ekonomisine yaptıkları üretim kadar
katkıda bulunurlar. Söz konusu ülkenin
gelirine yapılan net katkının bulunabilmesi
için;ÇUŞ’un, kabul eden ülkede sağladığı
üretim ya da hasıladan ana firma ile diğer
ülkelerdeki bağlı firmalardan sağlamış
olduğu girdi değerlerinin çıkartılması
gerekir.
ÇUŞ’LARIN ÜLKE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
2. Ödemeler Dengesi Etkisi
ÖD; o ülkenin sakinleri ile yabancı ülkeler
sakinlerinin ekonomik işlemlerini gösteren
düzenli bir tablo/bilançodur.
Bir yılda bir ülkeye gelen döviz girdileri ile
ülkeden çıkan döviz çıktılarını gösteren
düzenli bir tablodur.
ÇUŞ’LARIN ÜLKE EKONOMİSİNE ETKİLERİ
3. İstihdam Yaratma Etkisi
ÇUŞ’ların İstihdama Katkı Boyutu/Miktarı Şu
Faktörlere Bağlıdır;
- İmalat sanayine yapılan yatırımların istihdama
katkısı, madencilik ve tarım gibi doğal kaynaklara
yatırımlardan daha fazladır
- Yatırım alanında ya da işletmede kullanılan
teknolojinin niteliğine bağlıdır
- Kabul eden ülkeye gelen ÇUŞ’un geliş şekline
bağlıdır
- ÇUŞ’un, işsizler ordusu arasından seçilmesi
4. Teknoloji Aktarımı Etkisi
ÇUŞ’lar uluslararası piyasalardaki
üstünlüklerini sağlamak için yoğun Ar-Ge
faaliyetleri sonucu elde edilen teknolojik
yenilik ve buluşları daha sonra bağlı
şirketlere ve dolayısıyla bu
şirketlerin ev sahipliğini yapan köken
ülkelere aktarırlar
5. İşletmecilik Bilgisi ve Girişimcilik
Yeteneğini Aktarma Etkisi
Ana şirketin girişimci yöneticileri;
doğal kaynakların, sermaye, işgücü ve
teknolojiyi bağlı şirketlerin bulunduğu
değişik ülkelerde mal ve hizmet
üretmek ve satmak için bir araya
getirilmesine öncülük ederler
6. Sermaye Transferi Etkisi
Kendilerine bağlı yavru şirketlerin
kurulması ve işletilmesi için kabul
eden ülkelere sermaye transferinde
bulunurlar
Ülkemizde Yatırım Yapan ÇUŞ’ların Sayısal Dağılımı (1992 Yılı Sonu)
1. Hizmetler Sektörü - 1552 Firma
2. İmalat Sektörü - 677 Firma
3. Tarım - 65 Firma
4. Madencilik - 37 Firma
1996-2004 döneminde çokuluslu şirketlerin özellikle gelişmekte olan ülkelerde faaliyette bulunan işletme sayılarında adeta bir patlama yaşandı.
1996 yılında dünya üzerinde 38 bin 747 ana işletme faaliyet gösterirken, bu sayı 2004 yılında 61 bin 852'ye yükseldi. Ancak bu dönemde yerleşik bağlı işletme sayısı, 265 bin 551'den 926 bin 948'e ulaştı. Bu dönemde Türkiye'de ise ana işletme sayısı 357'den 682'ye, yerleşik bağlı işletme sayısı da 136'dan 7 bin 435'e çıktı.
E. BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE İŞLETMELER
1. Küçük Ölçekli İşletmeler
2. Orta Ölçekli İşletmeler
3. Büyük Ölçekli İşletmeler
- BÜYÜKLÜK KRİTERLERİ -
İŞÇİ İSTİHDAMI (KOSGEB)1-50: Küçük 51-150: Orta 151-…: Büyük
İŞÇİ SAYISI VE MAKİNE PARKIK: 100’den az işçi-600 YTL’ye kadar mak.par.bil.değ.
B:100-250 işçi-mak.park.değ. 6000 YTL’yi geçen işl.
İŞÇİ SAYISI (EBSO)5-50 : Küçük 50-199 : Orta 200-….: Büyük
KÜÇÜK VE ORTA ÖLÇEKLİ İŞLETMELER (KOBİ’LER)
KOBİ’ler yalnızca büyük işletmelerin ürettiği aynı mal ve hizmetleri üretip onları rekabetçi ortama çekerek, ekonomik canlılık kazandıran birimler değil, aynı zamanda büyük işletmelerin kullandıkları mamul ve yarı mamul girdileri üreterek onların gelişimini de tamamlarlar. Böylece ekonomilerde bir yan sanayi oluşturarak büyük işletmelerle bir ortak yaşam kurarlar.
Ülkemizde olduğu kadar hemen hemen tüm dünya ülkelerinde
KOBİ’ler;
sayısal miktar, istihdam hacmi, üretim değeri, gelişmeye olan katkıları, mülkiyetin tabana
yayılması, ekonomik açıdan serbest rekabete dayalı piyasa ekonomisinin
ve sosyal bakımdan toplumsal istikrarın temel unsurudur
Tüm ülkelerde KOBİ’lerin toplam işletmeler içindeki oranı % 96’dan fazladır. Almanya, Fransa ve Japonya’da bu oran % 99’dur.
Tüm ülkelerde istihdama en fazla katkıda bulunan işletmelerdir. ABD’de KOBİ’lerin toplam istihdam içindeki payı %58, Japonya ve İtalya’da %80’den fazladır.
Türkiye’de ise 1990 yılı verilerine göre;
tüm işletmelerin %99.2’sini oluşturmakta, toplam istihdamın %53’ünü sağlamaktadır.
ÜLKEMİZDE SEKTÖREL BAZDA KOBİ KATKISI
KOBİ’LER TOPLAM İŞLETMELERİN
Tarım Sektöründe; %99.9’unu Sanayi Sektöründe ; %98.6’sını Ticaret ve Hizmet Sektöründe; %98.5’ini
oluşturmaktadır.
KOBİ’LERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
Çoğunlukla bireysel ya da şahıs ortaklığı hukuki yapısına sahiptirler
İşletmelerde “Sahip-Yönetici” modeli egemendir
Bağımsız olma niteliği hakimdir
Uzmanlaşma sınırlıdır
İşçi-işveren, işletme-müşteriler arasında yakın ilişki vardır
KOBİ’LERİN ORTAK ÖZELLİKLERİ
Sınırlı bir sermayeye sahiptirler
Yatırım güçleri zayıftır
Satış hacmi ya da pazar payları sınırlıdır
Tedarik ve pazarlamada pazarlık güçleri zayıftır
İstihdam oranı düşüktür
Yeniliğe açık dinamik bir yapıya sahiptirler
TÜRKİYE’DE KOBİ’LERİN EKONOMİK VE SOSYAL KALKINMADAKİ
YERİ VE ÖNEMİ
KOBİ’ler ekonomiye dinamizm ve serbest rekabete dayalı piyasa ekonomisine işlerlik kazandıran birimlerdir. Fidanlık fonksiyonu görürler.
Ekonomik yapıda sayısal miktar, istihdam hacmi, üretim değeri, katma değer, yatırım hacmi ve mülkiyetin tabana yayılması açısından büyük bir ağırlığa sahiptirler.
3. Türk ekonomisinde gelişmeyi hızlandırmak için girişimcilik faktörünün bir üretim elemanı olarak devreye girmesini ve böylece toplumun yaratıcı potansiyelinin ortaya çıkarılmasını gerçekleştiren birimlerdir
4. İstihdam sağlayarak ve yeni iş olanakları yaratarak ülkedeki işsizlik sorununun çözümüne yönelik seçeneklerden birisini oluştururlar
5. Çağdaş esnek üretim sistemlerine en uygun işletme türleridir
6. Bölgesel kalkınmaya katkıda bulunurlar
7. Bir ölçüde eğitim fonksiyonlarını da üstlenirler
8. Bu işletmelere bağımsız olarak sahip olan insanlara bağımsız olma olanağı verir
KOBİ’LERİN BÜYÜK İŞLETMELERLE KARŞILAŞTIRILMASI
BAŞLICA ÜSTÜNLÜKLERİ/AVANTAJLARI Sermaye ihtiyacı az olduğu için hevesli ve
dinamik girişimcileri yatırıma teşvik ederler
Kriz dönemi koşullarına, tüketici isteklerindeki değişikliklere daha kolay uyum sağlama esnekliğine sahiptirler
İşçi-işveren, işletme-müşteriler arasında yakın ilişki vardır. Aile duygusu, karşılıklı güven, kararların çoğu kez işveren ve işgörenle birlikte alınması, işgörenlerin işveren ve işletmeyle bütünleşmesini sağlar
4. İstihdam edilen işçi sayısı az olduğu için etkili bir kontrol sistemi uygulayabilirler
5. Emir verme organlarının az oluşu kararların hızlı alınmasını ve uygulanmasını sağlar
6. Personelin değişik departmanlarda çalıştırılması ile işletmenin her aşamasını bilen elemanın yetiştirilmesi mümkün olur
KOBİ’LERİN BÜYÜK İŞLETMELERLE KARŞILAŞTIRILMASI
Para ve sermaye piyasalarından
kendileri için gerekli olan fonu ya da
krediyi temin etmeleri güçtür
Pazar payları sınırlı, tedarik ve
pazarlamada pazarlık güçleri zayıftır
Büyük işletmelerin reklam, Ar-Ge
olanaklarından yararlanamazlar
BAŞLICA SAKINCALARI/ZAYIF YÖNLERİ
4. Modern ekonomik ve teknolojik gelişmeyi yakından izleyemezler
5. Yığın üretim yapmadıkları için çoğu kez yüksek maliyetle çalışırlar ve satış fiyatını düşürme olanağına sahip olamazlar
6. Nitelikli eleman ve profesyonel yönetici istihdam etmeleri zordur
E. BÜYÜKLÜKLERİNE GÖRE İŞLETMELER
3. BÜYÜK İŞLETMELER ÜSTÜNLÜKLERİ
Gelişmiş üretim yöntemleri ve bu yöntemlerin uygulanmasına olanak veren büyük makineler ancak büyük işletmelerde kullanılabilir
Kitle üretimi gerçekleştirilebilir
İyi bir organizasyon gerçekleştirirler,üretim planı uygulayabilirler
İşletmenin değişik faaliyet departmanları için teknik ve yönetim alanında uzmanlaşmış kişiler kullanabilirler
5. Finansal bakımdan güven veren işletmelerdir
6. Satın alma açısından avantaja sahiptirler
7. Ar-Ge ve reklam yapabilme olanağına sahiptirler
8. Üretim sonucu ortaya çıkan döküntüleri, atıkları değerlendirme olanağına sahiptirler
BÜYÜK İŞLETMELERİN SAKINCALARI
Tüketicinin zevkinde meydana gelen değişikliklere kolay uyamazlar
Sabit maliyet giderleri çok yüksek olduğundan ürettiği mal ve hizmetlerin talebi azaldığı zaman, üretimi kısmak / maliyet giderlerini azaltmak olanağından yoksun kalacakları için yüksek maliyete ve satışların yeterli olmamasına rağmen üretime devam etmek zorundadırlar
Kontrol olanağı güçtür
Bürokratik işletmelerdir
Çalışanlar arasında işbirliği kurmak güçtür
H. HUKUKİ YAPILARINA GÖRE İŞLETMELER