CƠ QUAN SINH SẢN(HẠT VÀ QUẢ)
CƠ QUAN SINH SẢN(HẠT VÀ QUẢ)
Trần Thị ThanhHương
Khoa Khoa học
Trần Thị ThanhHương
Khoa Khoa học
Chương IV
HẠT (Quá trình phát triển noãn thành hạt)Hợp tử (2n) sẽ phân cắt thành 2 tế bào: tế bào gốc và tế bàongọn
Tế bào gốc sẽ phát triển thành dây treoTế bào ngọn sẽ phát triển thành tiền phôi. Tiền phôi về sausẽ phát triển thành phôi hay cây mầm. Khi đó dây treo teo lại, đính phôi vào vách của túi phôi.
Noãn
Tế bàomẹ nội
nhũHợp tử
Hợptử
Tế bàongọn
Tế bào gốc
Tiềnphôi
Tiền tầngsinh trụ
Mô phânsinh ngọn
2 lá mầm
Chồimầm
Rễ mầm
Dây treo
Dây treo
Vỏ hạtNộinhũ
Tiền tầngsinh vỏ
HẠT(Quá trình phát triển noãn thành hạt)Tế bào mẹ nội nhũ (3n) sẽ phân chia nguyên nhiễmnhiều lần cho ra nhiều tế bào gọi là nội nhũ (3n)
Noãn tâm (phôi tâm) có thể còn lại sau quá trình pháttriển và chứa nhiều chất dinh dưỡng, biến thành ngoạinhũ
Vỏ noãn biến thành vỏ hạt
Trên vỏ hạt có thể thấy:
Rốn: là nơi noãn đính vào cán noãn
Lỗ noãn: nơi cây mầm chui ra
Áo hạt: có thể do cán noãn hay hợp điểm biến thành
Chu trình phát triểnở thực vật hạt kín
QUẢQuả là phần mang hạt và cũng được coi là cơquan sinh sản của thực vật hạt kín. Sau khi thụtinh, đồng thời với sự hình thành hạt thì bầunhụy cũng biến đổi thành quả
Quá trình phát triển bầu thành quả
Cấu tạo quả
Phân loại quả
Sự phát tán quả và hạt
Quá trình phát triển bầu thành quả
Cần có 2 điều kiện sau:
Phải có sự thụ phấn → cuống của hoa sẽ khôngrụng
Phải có kích thích tố sinh trưởng: Auxin, heteroauxin, cytokinin, gibberellin do hạt phấnđem đến hoặc trong quá trình phát triển củaphôi và nội nhũ, quả đã tổng hợp được các kíchthích tố đó → vách bầu phát triển
Cấu tạo quảGồm 3 lớp vỏ do 3 thành phần tương ứng của vách bầunhụy biến đổi thành:
Vỏ quả ngoài: do lớp biểu bì ngoài của vách bầubiến đổi thành, thường là một lớp tương đối mỏng, mặtngoài có lớp cutin hoặc lớp sáp, có lông, có gai
Vỏ quả giữa: do lớp nhu mô của bầu nhụy pháttriển thành (dày). Khi chín có thể mọng nước (đu đủ, xoài…) hoặc biến thành xơ (dừa)
Vỏ quả trong: do lớp biểu bì trong của vách bầubiến đổi thành, thường là một lớp mỏng. Khi chín cóthể mềm (đu đủ, …) hay cứng (xoài, cóc…)
Cấu tạo quảSố lượng ô của bầu nhụy thường được giữ nguyênthành số ô của quả
Đôi khi số ô tăng lên (quả cải). Hoa có 1 ô, quả có 2 ô
Đôi khi số ô giảm xuống (quả dừa). Khi còn hoa trongbầu nhụy có 3 ô → thành quả chỉ có 1 ô
Số lượng hạt có thể thay đổi: nhiều hạt (cà chua,..), mộthạt (táo, cóc...)
Các phần khác sẽ rụng đi hay phát triển và tồn tại trênquả (cà chua, ổi, măng cụt...)
Phân loại quảCó nhiều cách phân loại quả khác nhau: dựa vào nguồngốc xuất phát của quả, tứ là dựa vào kiểu bộ nhụy khácnhau để phân loại quả, dựa vào hình thái và phát triểncác lớp vỏ quả hoặc cách mở của quả để phân loại
Cách phân loại đơn giản nhất là xuất phát từ các kiểubộ nhụy khác nhau (một lá noãn, nhiều lá noãn rời hoặchợp), có thể chia thành 3 nhóm quả:
Nhóm quả đơn
Nhóm quả kép
Nhóm quả phức
Nhóm quả đơnMột hoa có bộ nhụy 1 lá noãn hoặc nhiều lá noãn hợpthành một bầu duy nhất biến thành 1 quả.
Chia làm 2 loại:
Quả mập: vỏ quả mềm, mọng nước
Quả mọng
Quả hạch
Quả khô: khi chín, vỏ quả khô cứng
Quả khô không vỡ
Quả khô vỡ
Quả mập
Quả hạch: Nếu lớpvỏ quả trong cứng. Vídụ: Táo, dừa, cócxoài…
Quả mong: Nếu lớp vỏ quả trong mềm. Ví dụ: đu đủ, mận, ổi, cà chua...
Quả khô không vỡQuả bế: khi chín vỏ quả khô cứng lại, khôngnứt
Quả bế cứng: quả ấu, quả sen...
Quả bế có lông: quả cúc, rau tàu bay...
Quả bế có cánh: quả dầu...
Quả dĩnh: không có vỏ hạt nên vỏ quả dínhliền với nội nhũ; hoặc vỏ hạt rất mỏng. Ví dụ: Họ lúa (Poaceae)
Quả khô không vỡ
Quả bế cứng Quả bế có lông
Quả bế có cánh
Quả dĩnh
Quả khô vỡKhi chín vỏ quả khô, nứt nhiều đường
Quả đại: có 1 ô, khi chín nứt 1 đường giá noãn có 1 mảnh vỏ
Ví dụ: Họ hoa đại
Quả đậu: có 1 ô, khi chín nứt theo 2 đường: giá noãnvà sống lưng → quả có 2 mảnh vỏ
Quả cải: có 2 ô, khi chín nứt theo 4 đường → quả có 3 mảnh vỏ
Ví dụ: Họ cải
Quả nang: nhiều lá noãn nhiều ô, ít nhất là 3 ô trở lên
Quả khô vỡ1 lá
mầmgấp lại
Nứt
NứtQuả đậu
chưa nứtQuả đậu
nứt raCắt ngang
bầu
Quả đậu
Quả cải
Mảnhvỏ(lá noãn)
Mảnhvỏ
Hạt
Mảnhvỏ
HạtVách ngănVách ngăn
mang hạt
Cắt ngang bầu
Nứt
Nứt
Quả cải nứtra
Quả đại
Quả trôm hôi(Sterculia foetida)
Các loại quả nangQuả nang nứt vách. Ví dụ: Quả thuốc lá
Quả nang chẻ ô. Ví dụ: Quả bông vải, quả sầu riêng
Quả nang nứt vách, chẻ ô. Ví dụ: Quả cao su, thầu dầu
Quả nang mở bằng nắp. Ví dụ: Quả hoa mồng gà
Quả nang hủy vách. Ví dụ: Quả cà độc dược
Quả nang mở bằng lỗ. Ví dụ: Quả thuốc phiện
Các loại quả nang
Quả nangnứt vách
Quả nangchẻ ô
Quả nang nứtvách, chẻ ô
Quả nangmở lỗ
Quả nangmở nắp
Nhóm quả képCũng được hình thành từ một hoa nhưng bộnhụy có các lá noãn rời, mỗi lá noãn tạo thànhmột quả riêng biệt
Ví dụ: mãng cầu, bình bát, gương sen, dâu tây...
Nhóm quả phứcĐược hình thành từ cả cụm hoa. Trong thànhphần của quả không chỉ có bầu, mà còn có cảtrục cụm hoa, bao hoa, lá bắc… tham gia. Vídụ: quả mít, thơm, dâu tằm, ngô, sung…
Phân loại quảNgoài 3 nhóm quả chính thì còn một số loại quả sau:Quả có áo hạt: do cán noãn phát triển ôm lấy hạt
Ví dụ: Vải, nhãn, chôm chôm
Quả giả: quả không phải do bầunhụy mà do các thành phần khác của hoaphát triển thành. Ví dụ: Quả điều, mít, sung,…
Phân loại quảQuả ở dưới đất. Ví dụ: Quả đậu
phụngQuả không hạt: do 2 nguyên nhânPhun kích thích tố sinh trưởng lên nhụyDo kích thích của hạt phấn cùng loạihay khác loại khiến cho vách bầu pháttriển thành quả mà không có sự thụ tinh.Ví dụ: Thơm, chuối, lê...
Sự phát tán quả và hạtCó nhiều phương thức phát tán quả và hạt khácnhau. Các loại quả và hạt thích nghi với mỗihình thức phát tán thường có một số đặc điểmriêng.
Các phương thức phát tán quả và hạt:
Sự phát tán nhờ gió
Sự phát tán nhờ động vật
Sự phát tán nhờ nước
Sự tự phát tán
Sự phát tán nhờ gióQuả và hạt phải nhỏ và nhẹ, nhờ
những bộ phận riêng.
Ví dụ: Quả cây họ cúc phát tán nhờ lông, Quả dầu phát tán nhờ cánh…
Sự phát tán nhờ động vật
Động vật ăn quả rồi thải hạt ra sau khi tiêu hóa. Hạt phải có các đặc điểm:
Vỏ cứng: không bị các enzym tiêu hóa làm hưhại
Một số quả và hạt mặt ngoài có gai móchoặc chất dính. Ví dụ: Cỏ may
Sự phát tán nhờ nướcvà sự tự phát tán
Sự phát tán nhờ nước
Quả và hạt thường có vỏ dày, không thấm nước. Ví dụ: Quả dừa
Sự tự phát tán
Quả khi chín thường nứt mạnh để tung hạt raxa.Ví dụ: Quả nổ
Sự nảy mầm của quả và hạt
Các điều kiện của sự nảy mầm
Điều kiện bên ngoài: Nước, oxy, nhiệt độ vàánh sáng thích hợp tùy loài.
Điều kiện bên trong:
Hạt phải trưởng thành
Hạt phải còn sống và phát triển đầy đủ
Sự nảy mầm của quả và hạt
Các kiểu nảy mầm:
Nảy mầm thượng địa
Nảy mầm hạ địa
Nảy mầm trong quả
Nảy mầm thượng địaTrụ dưới lá mầm phát triển mạnh đưa 2 lá mầmvà vỏ hạt lên cao khỏi mặt đất. Lối nảy mầm nàyrất phổ biến ở cây 2 lá mầm và cây hạt trần
Rễ mầm
Trụ dưới lá mầm
Lá đầu tiên
Lá mầm
Trụ trên lá mầm
Trụ dưới lá mầm
Nảy mầm hạ địaTrụ dưới lá mầm không phát triển nên hạt vẫn ởdưới đất. Lối nảy mầm này thường gặp ở hạt cónội nhũ và rất phổ biến ở cây 1 lá mầm
Rễ mầm
Lá
Diệp tiêu
Căn tiêuDiệp tiêu
Đậu Hà lan Ngô
Trụ dưới lá mầm
Trụ dưới lá mầm
Rễ mầmLá mầm
LáTrụ trênlá mầm
Nảy mầm trong quảỞ các cây ven biển hạt được nảy mầm ngaytrong quả trên cây mẹ, rễ mọc dài, quả rơi xuốngcắm rễ vào bùn, mọc ra các rễ bên, sau đó chồimới phát triển cho lá
Rễ mầm
Quả
Chồi Lá
Rễ
Quả