Download - Historia Gospodarcza - Notatki!
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
1/49
HISTORIA GOSPODARCZA
1.
Historia gospodarcza rozwj
Pocztek XVIII, XIX w., rozwj zwizany z ekonomi polityczn w szczeglnoci z odkryciami
geograficznymi
Przyspieszenie bada zwizane z rozwojem marksizmu
II po. XIX w. powstaje szkoa historyczna w ekonomii
Okres midzywojenny usamodzielnienie historii gospodarczej jako odrbnej dyscypliny
Weber, Sombart historycy
historia ilociowa pokazywanie zjawisk na tzw. Dugiej fali
II po. XX w. 2 szkoy:
Annales (Francja) interdyscyplinarne podejcie: badanie historii z naukami spoecznymi,
ale branie pod uwag rwnie innych nauk
nowa historia gospodarcza (kriometria) USA
Robert FogelPocztek w Polsce: okres midzywojenny (F. Bujak, J. Rutkowski)
2. Przedmiot historii gospodarczej
Historia gospodarcza zajmuje si badaniem zjawisk i procesw gospodarczych w rnych
spoeczestwach w ich rozwoju
3. Nauki historyczne i historia gospodarcza (cechy wsplne)
Czynnik czasu w badaniach
Metoda badawcza (krytyka rde)
Historia gospodarcza i nauki ekonomiczne (cechy wsplne)
Przedmiot badawczy
Elementy metody badawczej (metody statystyczne, teoria ekonomii)
4. Zakres bada- Ujcie bada: terytorialne , chronologiczne
5. rda historii gospodarczej
Bezporednie (wytwory materialne i intelektualne dziaalnoci czowieka)
Porednie (rda pisane: piktogramy, hieroglify, pergamin, papirus, druk, DVD)
6.
Periodyzacja historii
Periodyzacja podzia okresu dziejowego na mniejsze okresy czasowe
Ery historyczne:
ydowska (od stworzenia czowieka 3760 r.p.n.e.)
Bizantyjska
Grecka (od 1. Olimpiady 776 r.p.n.e.)
Rzymska (od 753 r.p.n.e. zaoenie Rzymu)
Dionizyjska (chrzecijaska)
Mahometaska (od ucieczki Mahometa z Mekki do Medyny [hidra] 622 r.n.e.)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
2/49
Periodyzacja praktyczna (Halle Celarius)
Staroytna ( - 306 r.n.e.)
redniowiecze (306 1453)
Nowoytna (1453 -)
Staroytno ( - 476)
redniowiecze (476 1453/1492) Czasy nowoytne (1453/1492 1914)
Dzieje najnowsze (1914 - )
Periodyzacja marksistowska (1859)
Wsplnota pierwotna
Niewolnictwo
Feudalizm
Kapitalizm
Socjalizm
Periodyzacja stadiw rozwoju gospodarczego
Stadia rozwoju Walta Rostowa (1960)
Spoeczestwo i gospodarka tradycyjna
Spoeczestwo przejciowe
Start wzrostu gospodarczego (rewolucja, postp techniczny)
Spoeczestwo dojrzaoci (60 lat po starcie)
Spoeczestwo masowej konsumpcji
Fale rozwoju Alvina Toflera (1980)
I faza cywilizacja rolnicza (18 tys. P.n.e.): owiectwo, zbieractwo; koczowniczy =>
osiady tryb ycia
II faza cywilizacja przemysowa
III faza - Cywilizacja informatyczna (wiedza i informacja)
Geneza i istota feudalizmu
1. Istota feudalizmu. Pojcie ma 2 znaczenia:
Jako ustrj prawno-polityczny i militarny
Oparty na wizi osobistej pomidzy szlacht a chopem (relacja senior-wasal)
Oparty na instytucji lenna (np. ziemia)
Penia wadzy politycznej i sdowej naley do szlachty (przywileje, immunitety)
Oparta na osobie wadcy (senior wszystkich seniorw)
Jako ustrj spoeczno-gospodarczy (Europa VII-XIII w. , kraje pozaeuropejskie rwnie)
Nadwyki produkcyjne spowodowane przez zmiany uprawy zb itp.
Pojawienie si nowych narzdzi (np. pug elazny), wykorzystanie siy pocigowej
zwierzt, energii wiatrowej, uprzy, podkucie konia Pojawienie si nowego systemu uprawy roli trjpolwki (podzia ziemi na 3 czci:
zboe jare, ozime, ugr; zmiana czci co rok) =>wymusio to osiady tryb ycia =>
wi terytorialna => utworzenie spoeczestwa klasowego (feudalnego)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
3/49
Cechy modelowe feudalizmu:
Spoeczestwo agrarne
Stagnacyjny (brak postpu technicznego, ekonomicznego), ekstensywny (zwikszenie
produkcji spowodowane zwikszeniem areau ziemi) i naturalny (produkcja na potrzeby
wasne i pana feudalnego; brak wymiany towarowej) charakter gospodarki
Wielka wasno ziemska podstaw ustroju gospodarczegoHod lenny ceremonia uroczystego przekazania lenna przez seniora swojemu wasalowi np. hod
pruski (Albrecht Hohenzollern przekaza Prusy Zakonne Zygmuntowi Staremu jako lenno Polski)
Posiadacze ziemi: feudaowie wieccy, duchowni i pastwo
Woci skaday si z ziem paskich (dwr), gospodarstw chopskich i terenw wsplnoty (lasy,
nieuytki, pastwiska, wody)
Monopol wasnoci ziemi w rku feudaw
Zwizek wasnoci z wadztwem (sprawowanie wadzy nad wasnoci i poddanymi)
Wasno zwierzchnia (feudaw), uytkowa (chopw)
Powszechny system zalenoci czowieka od czowieka (chop zaleny od feudaa)
Rodzaje poddastwa:
Osobiste (chop nalea do pana, uiszcza opaty pogwne [od gowy], podlega
monopolom [banalitet - obowizek korzystania z urzdze paskich przez chopa])
Gruntowe renta feudalna (wiadczenie poddanych chopw na rzecz feudaa w
zamian za prawo uytkowania ziemi) naturalna posta odrobkowa: paszczyzna
(robocizna wiadczona na rzecz feudaa) Sdowe (jurysdykcja patrymonialna) panowie feudalni mieli prawo rozstrzyga
wszelkie spory dotyczce relacji feuda-chop, wic chop nie mia szans na wygranie
jakiegokolwiek sporu z panami feudalnymi
Hierarchiczna struktura spoeczestwa
Czynniki rnicujce spoeczestwo feudalne: majtek (spoeczestwo dzieli si na
klasy, ktre dziel si na warstwy np. chopi rolni, bezrolni), miejsce zajmowane na
drabinie feudalnej (ktre decydowao o prawach, przywilejach, obowizkach, stylu
ycia, obyczajach)
Stany spoeczne:
Duchowiestwo: edukacja, reformy, budownictwo, aktywizowanie spoeczne
(krucjaty, pielgrzymki), handel; stan otwarty (eby si do niego dosta
naleao uzyska wicenie i wyksztacenie)
Rycerstwo: tylko suba wojskowa, administracyjna
Mieszczastwo, ktre dzielio si na: patrycjat (wysi duchowni, bogaci kupcy,
bankierzy, zotnicy, posiadali prawa miejskie i sprawowali wadz),
posplstwo (drobni kupcy, rzemielnicy, nisi duchowni, posiadali prawa
miejskie ale nie sprawowali wadzy), plebs (wczdzy, ebracy, brak praw
miejskich)
Chopi podlegali feudaom, uprawiali ziemi
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
4/49
rda hierarchizacji feudalnej: czynniki funkcjonalne (Ci co si modl, pracuj,),
religijne, przywilej lub pitno urodzenia
Korporacyjny charakter spoeczestwa
Powstaway korporacje np. cechy (rzemielnicy), gildie (kupcy) w celu obrony praw stanu; kahay
ydowskie korporacja religijna w celu obrony swojej religii
Powszechna skonno klas i warstw panujcych do luksusu
2. Periodyzacja feudalizmu
wczesny feudalizm (VII-XII w.)
rozkwit feudalizmu (XII-XV w.)
rozwj gospodarki folwarczno-paszczynianej
kryzys gospodarki folwarczno-paszczynianej
3. Odmiany systemu feudalnego
Feudalizm wschodni (tzw. Azjatycki sposb produkcji)
Nie wystpowao prywatne wadanie ziemi; wadz zwierzchni posiadao pastwo, natomiast
wadz uytkow chopskie wsplnoty gminne. Odpowiednikami feudaw byli funkcjonariusze
pastwowi, ktrzy byli odpowiedzialni za ciganie danin. Miasta peniy funkcj orodkw
wadzy, religijn, brak zjawiska wymiany towarowej
Feudalizm afrykaski (poza dorzeczem Nilu)
Koncentracja na produkcji zwierzcej oraz pielgnacji drzew i krzeww. Przedmiotami nada
byy: sady, krzewy, wielbdy, bydo Posiado ziemska bya majtkiem wadcw, tereny byy
uprawiane przez niewolnikw
4. Charakter i organizacja gospodarki feudalnej
Feudalne wadanie ziemi (w tamtym okresie miay miejsce najazdy barbarzycw, konflikt
ludw germaskich ze sowiaskimi)
Ksztatowanie si stanu rycerskiego (pocztkowo stan otwarty, od XI wieku stan zamknity,
naleao si do niego dziedzicznie)
Szerzenie religii chrzecijaskiej i powstawanie instytucji kocielnych
Uzalenienie ludnoci rolniczej (jecy wojenni)
Przyznawanie immunitetw ekonomicznych (oznaczajcy zwolnienie ludnoci zamieszkujcej
tereny nim objte od wiadcze na rzecz pastwa i panujcego)i sdowych (wyczajcy
ludno objtego nim obszaru spod jurysdykcji urzdnikw ksicych)
Wielka wasno Kocioa (otrzymywanie podatkw dziesiciny, wyczenie z pacenia
podatkw na wojsko)
Rodzaje wasnoci ziemskiej: krlewska, rycerska, kocielna
Rolnictwo (ziemie miay nawet po 1000-1500 ha)
Pooenie chopw (ryzyko natury niesprzyjajcej, nieurodzaju) musieli odda: 40%
produkcji jako renta feudalna +10% podatku + dziesicina dla Kocioa Osadnictwo
Ewolucja renty feudalnej
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
5/49
Postaci renty feudalnej: naturalna (daninowa), paszczyzna, czynszowa
Wpyw na ewolucj renty feudalnej:
Dobra luksusowe
Wyprawy krzyowe
Duma
Utrzymywanie wojska z danin
Rozwj miast
Lokacje miast opieray si na aktach lokacji miast, w ktrych nastpowao nadanie praw,
utworzenie samorzdw.
Denie do autonomii miast utworzenie przymierza miast; korporacyjno miast
Przywileje handlowe dla miast (celne, targi, jarmarki, podatki, prawo skadu kupcy
przejedajc przez miasto musieli si zatrzyma w tym miecie i handlowa przez okrelony czas,
dopiero potem mogli wyruszy dalej)
Najwiksze miasta w Europie: Rzym, Florencja, Londyn; najwiksze w Polsce (XII, XIII w.): Krakw,
Gdask, Wrocaw
Rozwj handlu
Handel wdrowny (obwony, obnony): niebezpieczny, brak sieci drg
Instytucjonalna ochrona handlu (przywileje handlowe, ochrona kupcw gildie)
Predyspozycje do sprzeday
Handel dalekosiny (z Bliskiego Wschodu m.in.: przyprawy, oliwa, tkanina, pieprz)
Dualizm gospodarczy (agrarny) Europy (XV, XVI w.)
Dualizm gospodarczy dwutorowo rozwoju spoeczno-gospodarczego od poowy XV w., w XVI w.
najbardziej widoczny (umown granic stanowi rzeka aba)
Dualizm agrarny rnice jakociowe w rozwoju wsi i rolnictwa zachodnio- i
wschodnioeuropejskiego
Europa Zachodnia rozpad systemu feudalnego, pocztek kapitalizmu (w rolnictwie); Europa
Wschodnia proces refeudalizacji (zaostrzenie systemu feudalnego), gospodarka folwarczno-
paszczyniana
Paszczyzny zrnicowania:
Inna ewolucja ustroju rolnego
Odmienna struktura spoeczno-gospodarcza (dominacja przemysu na Zachodzie, rolnictwa
na Wschodzie)
Odmienna rola obu stref w midzynarodowej wymianie handlowej (dobra przemysowe z
Zachodu na Wschd, w odwrotnym kierunku produkty rolnicze)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
6/49
Ustrj rolny - rnice
Europa zachodnia Europa rodkowo-wschodnia
- odchodzenie od poddastwa osobistego i
sdowego
- dominacja renty pieninej- praca najemna w rolnictwie
- osabienie (zmniejszenie) wielkiej wasnoci
feudalnej poprzez sekularyzacj
(zewiecczenie) dbr kocielnych w dobie
reformacji oraz odchodzenie czci szlachty
do sfery pozarolniczej
- zanik tzw. wasnoci podzielonej na rzecz
wasnoci indywidualnej i systemu dzieraw
- zaostrzenie poddastwa osobistego, tzw.
wtrne poddastwo
- dominacja renty odrobkowej- bazowanie na bezpatnej pracy chopw
paszczynianych
- umocnienie wielkiej wasnoci feudalnej i
powikszanie rnymi sposobami folwarkw
- umocnienie wasnoci podzielonej (folwark i
gospodarstwa chopskie)
Przejawy dualizmu agrarnego (Europa Zachodnia)
Rozszerzenie si gospodarki czynszowej
Skutki czynszu pieninego
Zwikszenie si towarowoci gospodarstw
Wiksza swoboda gospodarowania chopw (specjalizacja, metody, co zrobi z
nadwykami produkcyjnymi?)
Kontakt z rynkiem (nowoci, nowe maszyny, metody)
Rozpad naturalnego/samowystarczalnego gospodarstwa
Rozwarstwienie wsi
Likwidacja paszczyzny => wykorzystanie pracownikw najemnych
Pojawienie si ziem dzierawnych
Pseudo-wasno ziem
ogradzanie ziem wsplnych utrudniony dostp do ziem (rozwj hodowli owiec)
Przejawy dualizmu agrarnego (kraje na wschd od aby):
Denie feudaw do powikszania gospodarstw i wasnej produkcji (gospodarowanie
terenw wolnych, ziem wsplnych)
Zaostrzenie kontroli i sankcji prawnych w stosunku do chopw (co przyczynio si do
zjawiska zbiegostwa chopw)
wtrne poddastwo (niewola) chopi korzystali z wasnych maszyn, odrabiali wiksz
paszczyzn
Teorie (pogldy) wyjaniajce przyczyny dualizmu
Odkrycia geograficzne i ich wpyw na rozwj gospodarczy Hiszpania/ Portugalia (Vasco da
Gama, Henryk eglarz)
Przewrt w dziedzinie handlu (przeniesieniu handlu drog morsk z basenu Morza
rdziemnego nad Atlantyk, Morze Pnocne)Najwiksze porty europejskie: Lizbona, Sevilla, Antwerpia, Amsterdam
Wzrost przywozu towarw wschodnich (herbata, kawa, ziemniaki, fasola, tyto)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
7/49
Moliwo migracji ludnoci europejskiej (przeniesienie ludnoci zdeklasowanej,
innowiercw do pracy w koloniach)
Wzrost konsumpcji zamoniejszej ludnoci
rewolucja cen
XVI-wieczna rewolucja cen
Napyw do Europy amerykaskiego srebra i zota
Wzrost iloci rodkw pieninych (ktra spowodowaa inflacj; rozwarcie noyc
cenowych gwatowny wzrost ceny produktw rolnych i przemysowych)
Oywienie w produkcji i handlu (gwnie produkty rolne)
Szerzenie spekulacji
Rewaloryzacja dochodw i wydatkw
Malejca warto czynszu, powrt do daniny i paszczyzny
Dewaluacja renty pieninej
Wzrost liczby ludnoci i zatrudnienia poza rolnictwem
Przejcie od pospolitego ruszenia do wojsk najemnych (szlachta musiaa si czym zaj) Istnienie w Europie Wschodniej sporej iloci wolnych gruntw
Inny ukad si politycznych w obu strefach (Wschd szlachta, Zachd mieszczastwo)
Tzw. Duch kapitalistyczny (kojarzony z przemoc, brutalnoci)
Ksztatowanie si ukadu kapitalistycznego w Europie Zachodniej (XVI
XVIIIw.) tzw. Kapitalizm handlowy
Kapitalizm system spoeczno-gospodarczy, w ktrym gospodarka oparta jest na prywatnej
wasnoci wszystkich zasobw, a procesy gospodarcze s regulowane przez rynek.
Kapitalizm (wg historii gospodarczej) system spoeczno gospodarczy, ktry wykorzystuje rynek w
alokacji dbr i zasobw; definicja ta zwraca uwag na struktur spoeczn, czynniki
pozaekonomiczne, ktre maj wpyw na wzrost gospodarczy, czynniki kulturowe.
Cechy i wyrniki systemu kapitalistycznego
Dominacja wasnoci prywatnej
Charakter kapitau (finansowy, rzeczowy) zwizany z nim zjawisko akumulacji kapitau(nagromadzenia), problem: monitorowanie rde kapitau
Dwie wielkie grupy spoeczne: kapitalici, robotnicy (w porwnaniu do chopw nie
wykonywali swojej pracy z przymusu)
Produkcja masowa towarw
Racjonalizacja dziaa ludzkich wg rachunku ekonomicznego
Zysk (konkurencja)
Cigo wzrostu gospodarczego
Rewolucja w sferze wartoci (znaczenie jednostki, wolnoci)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
8/49
Warunki powstawania kapitalizmu
Akumulacja kapitau
Uwalnianie siy roboczej
Ewolucja myli (przypisanie szczeglnej wartoci wasnoci)
Odpowiednia rola pastwa
Postp techniczny
Periodyzacja kapitalizmu
Okres Etapy w procesie
powstawania i rozwoju
kapitalizmu
Okrelenia - synonimy Nurty/doktryny
XVI po. XVIII w. kapitalizm handlowy doba merkantylizmu, doba
manufaktury, okres pierwotnej
akumulacji kapitau
merkantylizm,
protekcjonizm
1760-1870 kapitalizm przemysowy kapitalizmwolnokonkurencyjny,
kapitalizm rynkowy
liberalizm
1870-1914
(lub do lat 30-tych)
kapitalizm finansowy kapitalizm monopolistyczny,
imperializm
neoprotekcjonizm
1914
(lub od lat 30-tych)
kapitalizm pastwowy doba interwencjonizmu,
kapitalizm pastwowo-
monopolistyczny
keynsizm
Przejcie feudalizm - kapitalizm
Kraje do poowy XV w. XVI XVIII w. do 1870
Anglia, Francja peny rozkwit
feudalizmu
kapitalizm
handlowy/pierwotna
akumulacja
kapitau/merkantylizm
/ prekapitalizm
kapitalizm
wolnokonkurencyjny
Polska feudalizm
skromniejszastruktura/drabina
feudalna
refeudalizacja/system
gospodarki folwarczno-paszczynianej
pierwotna akumulacja
kapitau/narastanieelementw
kapitalizmu
Periodyzacja Immanuela Wallerstaina
1. 1450 1600 okres wzrostu, ekspansji
2.
1600 1750 okres osabienia, stagnacji
3.
1750 1917 kapitalizm przemysowy (pocztek procesw globalizacji)
4. 1917 - rozwj procesw globalizacji
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
9/49
Proces akumulacji pierwotnej kapitau
Akumulacja kapitau gromadzenie kapitau, permanentna cecha kapitalizmu, polegajca na
przeznaczaniu czci zyskw na inwestycje
Akumulacja pierwotna poprzedzaa uksztatowanie kapitalizmu i waciw akumulacj
kapitalistyczn; proces przyspieszonego tworzenia kapitau oraz klasy robotniczej na drodze
przymusowego oddzielenia drobnego wytwrcy od wacicieli rodkw produkcji
Podwjna natura akumulacji kapitau
Wyksztacenie wolnej siy roboczej (proletariatu) z rolnictwa w wyniku np. procesu
ogradzania, zniesienie poddastwa osobistego
Wyksztacenie i umacnianie si nowej klasy spoecznej (buruazji) posiadaczy rodkw
produkcji
Klasyfikacja rde i form pierwotnej akumulacji
rda zewntrzne (Zachd, z kolonii) rda wewntrzne (Wschd)
W rolnictwie
Poza rolnictwem
Przykady form (narzdzi) akumulacji kapitau
Wywaszczenie chopw z ziemi (np. poprzez ogradzanie)
Bogacenie si mieszczan (opacalne stao si grnictwo)
Eksploatacja kolonii (handel zamorski, przemyt, korsarstwo, handel niewolnikami)
Wojny handlowe (pomidzy kompaniami handlowymi)
Poyczanie pienidzy (kredyty, obligacje pastwo; poyczki, zastawy pozostali)
Spekulacje na giedach (towarowych wykorzystanie jedynie prbek towarw due ryzyko;
papierw wartociowych akcje, udziay - czsto faszywe)
Rozwj bankw: przeksztacenie kantonw wymiany handlowej (pierwsze: Londyn,
Lombardia) w banki (pierwsze: Mediolan, Genua; najsynniejsze: Amsterdamski, Angielski
umoliwi rewolucj przemysow)
Merkantylizm (Mercari handlowa) kierunek myli i polityki ekonomicznej, ktry utosamia
zamono kraju z osigniciem dodatniego bilansu handlowego w wyniku wzrostu si wytwrczych.
Przedstawiciele: Colbert, Petty, Defoe
Etapy merkantylizmu:
Pierwszy pytki, zw. Bulionizmem bogactwo kraju zwizane z napywem kruszcw
(Hiszpania, Portugalia)
Drugi szerszy bogactwo kraju zwizane z osigniciem dodatniego bilansu handlowego,
nawouje do usuwania barier wymiany handlowej (np. ce)
Merkantylizm handlowy (Anglia) tak jak w definicji
Merkantylizm przemysowy (Francja) handel jest istotny, ale naley pamita rwnie o
produkcji krajowej; nawoywa do eksportowania wyrobw gotowych i importowania tylko
niezbdnych surowcw; popieranie manufaktur rzdowych
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
10/49
rodki do osignicia dodatniego bilansu w handlu zagranicznym
Protekcjonizm celny (wysokie ca na importowanie wyroby gotowe; niskie ca, opaty
wywozowe na eksportowane produkty krajowe)
Popieranie rozwoju produkcji handlowej (poprzez subwencje, dotacje)
Denie do autarchii (samowystarczalnoci) gospodarczej wytwarzanie dbr na potrzeby
wojska, wytwarzanie dbr ywnociowych (uprawy zboa) Popieranie polityki kolonialnej (kolonie jako rda surowcw, rynek zbytu, presti)
Pene wykorzystanie siy roboczej pracoway kobiety, dzieci, bezdomni, wczdzy,
ciganie specjalistw z zagranicy
Aktywne ksztatowanie gustw promowanie danego dobra by zwikszy na niego popyt
Merkantylizm zauwaalny na pocztku w Hiszpanii, Portugalii, nastpnie w Holandii, Anglii, Francji,
Rosji; bariery handlowe doprowadzay do konfliktw
Kameralizm forma merkantylizmu w Rosji. Charakterystyka:
Polityka podatkowa (naoenie podatkw na wiele produktw)
Pastwo monopolista
ciganie fachowcw z zagranicy
Nowe formy organizacji produkcji
Nakad alternatywa dla cechu (z powodu coraz liczniejszych konfliktw na linii czeladnik
majster)
Nakadca (przedsibiorca, czsto wczeniej byli majstrami w cechu) ) zajmowa si skupowaniem
surowcw, dostarczeniem ich i maszyn (organizacja produkcji), kalkulacj produkcji, kosztw.
Nakad wymaga podziau na fazy produkcji, kady rzemielnik wykonywa u siebie w domu jak
cz pracy (bd jej cao)
Manufaktura (rkodzieo, chocia czasami korzystano z pomocy koa wodnego)
Kooperacja robotnikw w jednym zakadzie, wymaga technologicznego podziau pracy, co
doprowadzio do zwikszenia wydajnoci pracy, specjalizacji, umoliwiao atw nauk
pracownikw (kady z nich mia wpraw w robieniu czego innego)
Manufaktury wytwarzay przedmioty zbytu (dobra luksusowe) np. porcelan, tkaniny, lustra
wiele z nich zbankrutowao ze wzgldu na wysokie koszty produkcji. Byy rwnie zakadane napotrzeby wojska (po raz pierwszy w historii mielimy do czynienia ze standaryzacj wyrobw), ale
take zakadane przez kupcw (wytwarzano tam noe, mydo, garnki, )
Pocztki tzw. Nowego rolnictwa.W Anglii doszo do rozpadu trjpolwki ze wzgldu na potrzeb
zwikszania posiadoci przez landlordw. W tym celu wykorzystywano ziemie wsplne.
Skutki ogradzania ziem wsplnych (gminnych):
Pozbawienie czci chopw ziemi
Wiksza swoboda gospodarowania dla pozostaych
Tworzenie gospodarstw towarowych (zwikszenie renty gruntowej)
Wdraanie innowacji agronomicznych (agrotechnicznych) nowe metody, rodzaje rolin
(koniczyna, lucerna)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
11/49
Specjalizacja gospodarstw
Podniesienie dochodowoci gospodarstw (np. owce zamiast zboa)
Silne rozwarstwienie wsi
Zmiany w handlu:
Handel obnony (obwony) may zakres
Kantony wymiany towarowej (coraz bardziej powszechne)
Giedy towarowe (afera tulipanowagwatowny skup tulipanw,nagy i znaczcy spadek ceny)
Handel zagraniczny - gwnie Anglia, Holandia (do Chin i Japonii); utworzenie kompanii
handlowych (kanadyjskiej, rosyjskiej)
Akt nawigacyjny (Anglia, 1651 r.) - zezwala na dowz towarw do Anglii jedynie na statkach pod
bander angielsk lub bander kraju, z ktrego pochodzi towar.
System folwarczno paszczyniany w E. Wschodniej (XVIw. schyek XVIII
w.) na przykadzie Polski
Elementy ustroju E. Wschodniej (II po. XV w.)
Dominacja rolnictwa
Ziemia nie jest towarem (monopol na ziemi ma szlachta, wiksze dochody z poyczek)
Dziaalno rzemielnicza w ramach folwarkw
Luksusy zarezerwowane dla szlachty
Dyktowanie warunkw przez szlacht
Podstaw systemu jest gospodarka folwarczno-paszczyniana. Panowie feudalni mieli wadze nad
folwarkami uprawianymi przez chopw paszczynianych
XV w., I po. XVI w. dua rola pracownikw najemnych
Pniejsze lata dua rola chopw paszczynianych
wtrne poddastwo powrt do osadnictwa redniowiecznego
Skutki systemu (XV/XVIw.)
Wzrost dochodw szlachty
Wzrost dochodw pastwa
Maa paszczyzna
Wzrost dochodw kupcw sprzedajcych na rynku krajowym
Przesanki przejcia do gospodarki folwarczno-paszczynianej:
Spadek dochodw szlachty i wzrost jej potrzeb
Rewolucja cen => osabienie pienidza => osabienie rent
Zwikszenie stanu szlacheckiego
Rozwj renesansu (wzrost potrzeb szlachty)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
12/49
Wzrost popytu wewntrznego i zewntrznego
Oywienie gospodarcze spowodowane odkryciami geograficznymi
Wzrost zaludnienia (gwnie: dysproporcja midzy popytem a zapotrzebowaniem na
produkty rolne)
Rozwj rynku krajowego
Rozwj miast (coraz wicej ludnoci pracowao w przemyle)
Handel krajowy Gdask, Wrocaw, Krakw, Pozna; handel regionalny wmniejszych miastach
Rewolucja cen (ceny produktw rolnych rosy najszybciej)
W XVIw. Polska miaa dodatni bilans handlowy. Zboe, drewno-eksport; zote dukaty,
srebrne talary import (przyczynio si to do osabienia pienidza, wzrostu cen)
Rewolucja cen
Korzystne dla szlachty warunki ustroju (dyktatura szlachecka XVI w.)
Rezerwy gruntw, moliwoci tworzenia folwarkw
Przejcie od pospolitego ruszenia do armii najemnej
Uzyskanie dostpu do morza na mocy pokoju toruskiego w 1466 r.
Istota folwarku paszczynianego (XVI/XVII w.) rednio miay po 60-100 ha
Sposoby powikszania gruntw folwarcznych
Zagospodarowywanie gruntw pustych (porzucone ziemie niegdy uytkowane przez
chopw)
Najmowanie chopw (pozbawienie ich czci ziem)
Wykup gospodarstw soeckich (na mocy traktatu waleckiego)
Przeznaczanie k pod uprawy
Karczowanie lasw
Gospodarowanie nieuytkw
Zaludnienie kraju (duy wzrost): Chopi 70%, mieszczanie 20%, szlachta 10%, duchowiestwo
0,5%
Kierunku dziaalnoci folwarkw:
Zboe yto, pszenica, owies
Hodowla woy, owce, konie (Wielkopolska)
Gospodarka rybna (Maopolska, Dolny lsk)
Gospodarka lena (Mazowsze)
Przetwrstwo rolne browary, sodownie, tartaki, myny
Organizacja gospodarki folwarcznej
Produkcja na zbyt
Produkcja oparta na paszczynie przymusowa, a wic sabej jakoci, le uprawiana ziemia
2 modele folwarkw:
Autonomiczny w oddaleniu od rzek spawnych, produkcja na rynek lokalny
Ekspansywny nad rzekami, lepszy transport => eksport
Gdask gwny port, handel zboem, bogacenie si kupcw gdaskich
Wprowadzenie innowacji: odwadnianie pl, pug, nowe metody upraw.
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
13/49
Kryzys systemu folwarczno-paszczynianego (gwnie lata 30. XVII w.)
Istota: dugotrwaa tendencja spadkowa podstawowych wskanikw ycia gospodarczego
Przyczyny wewntrzne (strukturalne) kryzysu:
Tkwice w samym ustroju folwarczno-paszczynianym (dysproporcja midzy sytuacj
szlachty a chopw)
Dezorganizacja sejmu (liberum veto)
Decentralizacja uprawniePrzyczyny zewntrzne kryzysu:
Niezalene od ustroju folwarczno-paszczynianego
Wojny (m.in. ze Szwecj), przemarsze wojsk (niszczenie upraw i miast)
Epidemie, choroby
Pogarszajca si koniunktura na zboe (postpowanie zgodnie z zasadami merkantylizmu)
[Zaogi zapomogi wacicieli ziemskich dla chopw (pienine, zwierzta, maszyny) pierwotnie
miay by zwrotne]
Skutki kryzysu systemu folwarczno-paszczynianego:
Powrt do gospodarki naturalnej w sektorze chopskim (coraz wiksza paszczyzna-6 dni)
Upadek miast (brak popytu na produkty rzemielnicze; upadek handlu)
Pogorszenie sytuacji folwarkw
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
14/49
Oywienie spoeczno-gospodarcze w dobie owiecenia
1. Czynniki przeobrae (wymiana towarowa, relacja midzy dochodami a potrzebami)
2. Wyraz przeobrae
a) W sensie ilociowym (wzrost gospodarczy)
b) W sensie jakociowym (wyeliminowanie zjawisk tj. poddastwa, struktur feudalnych)
a)
W rolnictwie (kolonizacja pustkowi, coraz wiksza rola pracy najemnej, rozwarstwienie
wsi; konstytucja 3 maja, uniwersa poaniecki polepszenie sytuacji chopw)
b) Poza rolnictwem (urbanizacja, ustanowienie komisji dobrego porzdku w celu utrzymania
czystoci, ustawa o miastach, nowe sposoby produkcji: nakad i manufaktura)
Gwne kierunki przeobrae w E. Zachodniej w dobie kapitalizmu
wolnokonkurencyjnego (schyek XVIIIw. 1870r.)
Charakterystyka kapitalizmu wolnokonkurencyjnego
Wasno prywatna dominujca
Wolno osobista, rwno wszystkich wobec prawa
Swoboda gospodarowania
Konkurencja
Wielka Rewolucja Francuska 1789 r.Kodeks Cywilny 1804 r. : wasno niepowtarzalnym dobrem, usankcjonowanie uywania pienidzy
na procent
Kodeks Handlowy 1807 r. : okrelenie wasnoci przedsibiorstw, okrelenie spek
komandytowych i spek z o.o.
Cykliczno rozwoju gospodarczego:
Wzrost produkcji => nadprodukcja => wstrzymanie produkcji => spadek popytu na si robocz =>
spadek obrotw handlowych => recesja w gospodarce => kryzys finansw pastwa =>
przezwycienie kopotw => wzrost zatrudnienia i obrotw => (wzrost produkcji) =>
Pooenie klasy robotniczej:
Pogorszenie sytuacji robotnikw (praca 12-16 godz. Dziennie)
Rygorystyczna dyscyplina pracy
Zatrudnianie dzieci i kobiet w przedsibiorstwach
Pocztki ustawodawstwa pracy (Anglia): pierwsze regulacje: dzieci miay pracowa midzy 6 a 21,
nie wicej ni 12 godzin, niezalenie od dugoci pracy musiay si nauczy pisa i czyta; kobiety nie
mog pracowa w kopalniach etc.; zwizki zawodowe pierwsze tworzone dla okrelonych
zawodw, przynaleno dobrowolna
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
15/49
Ruch socjalistyczny
Socjalizm utopijny (Robert Owen, Luis Blanc)
Poprawa sytuacji robotnikw, tworzenie spdzielnii, kas poyczkowych, zapomogowych, podzia
pracy, rwny podzia dochodw to s rodki do osignicia celw
Socjalizm naukowy (Karol Marks, Fryderyk Engels)
Rewolucja proletariacka, spoeczestwo bezklasowe, likwidacja wasnoci prywatnej,
wprowadzenie gospodarki centralnie kierowanej
Podoe teoretyczne kapitalizmu liberalnego:
Fizjokratyzm (poszanowanie natury) schyek XVIII w., przedstawiciel: Quesnay
Rolnictwo jedyne, najlepsze rdo bogactwa; przemys i handel zajcia, zawody jaowe
3 klasy w spoeczestwie: klasa wacicieli ziem, klasa jaowa (rzemielnicy, handlowcy,
kupcy), klasa produkcyjna (chopi)
Ekonomia klasyczna przedstawiciele: A. Smith, D. Riccardo
Obiektywny charakter ycia gospodarczego
Wolno dziaa gospodarczych (pastwo ma suy obronie granic, gospodarka ma by
rynkiem)
Wolna konkurencja prywatnych przedsibiorcw
rdem bogactwa spoeczestwa jest praca
Zaoenia liberalnej polityki gospodarczej:
Wolno jednostki
Wolno dziaalnoci gospodarczej (przeciwko cechom)
Wolno handlowa
Rewolucja przemysowa
To caoksztat przemian technicznych, ekonomicznych i spoecznych zwizanych z powstawaniem
wielkiego przemysu fabrycznego i nowoczesnej cywilizacji
Przeamanie barier technicznych: mechanicznej, surowcowej, energetycznej (z oywionej na
nieoywion)
Zmiany ekonomiczne:
Wprowadzenie rachunku ekonomicznego nakady efekty
Proces koncentracji
Specjalizacja
Tworzenie okrgw
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
16/49
Zmiany spoeczne:
Urbanizacja
Umacnianie klas spoecznych
Poprawienie warunkw ycia
Przejcie ze spoeczestwa rolniczego na przemysowe
Dlaczego w Anglii? Przesanki
Przesanki przyrodnicze:
Morski klimat, wyspiarskie pooenie prowadzenie handlu, bezpieczestwo
Obfito surowcw rudy elaza, wgiel, wena
Tani transport (rzeki, porty)
Rozwinita sie drg bitych
Przesanki demograficzne:
Wzrost demograficzny
Wczesne zawieranie maestw
Obnienie stopy zgonw (opalanie wgla kamiennego do mieszka ciepo; ywienie; rozwjmedycyny leki)
Przesanki technologiczne:
Uznanie angielskich rzemielnikw za najlepszych na wiecie (patenty)
Rozpowszechnienie manufaktur
Najwczeniejsze w Europie prawo patentowe (1633)
Przesanki naukowe i kulturowe:
Naukowe metody badania rzeczywistoci (opis, obserwacja, eksperyment)
Stowarzyszenia uczonych (Royal Society) upowszechnienie wynalazkw, odkry wrdspoeczestwa
Publikacje naukowe
Przesanki ekonomiczne:
Rozwj rolnictwa towarowego
Akumulacja rodkw => inwestowanie Uwalnianie siy roboczej => do przemysu Zaspokojone zdolnoci ywnociowe
Popyt na dobra masowe
Intensywna akumulacja kapitaw => rozwj rynkw finansowych
Likwidacja reglamentacji cechowej => swoboda
Stabilno koniunktury
Przesanki ustrojowe i instytucjonalne
Najwczeniej uregulowane stosunki agrarne
Poszerzajcy si zakres wolnoci politycznych i obywatelskich Powoanie monarchii parlamentarnej
Umacnianie praw wasnoci oraz systemu ochrony wasnoci patentowej
angielska tolerancja (wzgldem ludzi innej nacji)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
17/49
3 warunki angielskiej rewolucji:
Wysoko wydajne rolnictwo
Sprawny rynek
Stabilna wadza polityczna
Zasadnicze kierunki przemian:
Mechanizacja przemysu wkienniczego
Popyt na przdz => potrzeba wydajnoci
Wynalazki: Latajce czenko (John Kay, 1733), Spinning Jenny (James Hargreaves, 1764), warsztattkacki (Cartride), tkaniny akardowe (1804)
Wzrost produkcji elaza i zmiany w jego obrbce
Wykorzystanie nowych rde
Pompa parowa (Thomas Newcomen, 1712), wgiel drzewny, maszyna parowa (James Watt, 1769)
Transport: automobil (1765), kolej elazna (1814), pierwsza linia towarowa (1825)
Skutki rewolucji przemysowej w Anglii:
Ekonomiczne:
Przechodzenie rkodzielnej produkcji manufaktur na etap zmechanizowanej produkcjifabrycznej (surowce, chonny rynek) => duy eksport
Nasilenie procesw urbanizacyjnych => rozwj miast w pobliu surowcw
Skutki makroekonomiczne (m.in. wzrost gospodarczy na pocztku powolny ze wzgldu natzw. blokad napoleosk uniemoliwienie handlu Anglii przez wojska francuskie)
Spoeczne:
Nowa klasa spoeczna proletariat fabryczny (bezmajtni)
Plaga bezrobocia (pojawia si zjawisko luddyzmu ruchu niszczenia maszyn w zakadach)
Ndzne warunki bytowania robotnikw
Rewolucja przemysowa spowodowana zostaa mechanizacj przemysu lekkiego, ktra pocigna zasob przewrt techniczny. Nastpia mechanizacja przemysu lekkiego (maszyna wytwarza dobrakonsumpcyjne) oraz mechanizacja rodkw produkcji (maszyna wytwarza maszyn wytwarzajc
dobra konsumpcyjne)
Rewolucja agrarna
Dwa sposoby zwikszenia produkcji rolnej:
Ekstensywny wzrost produkcji zwikszenie areaw upraw, siy roboczej, zwierzt
hodowlanych dominuje w E. Wschodniej
Intensyfikacja rolnictwa zwikszenie wydajnoci z powierzchni uprawnej
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
18/49
Rewolucja agrarna caoksztat przemian w rolnictwie w XVIII w. i I po. XIX w. prowadzcy doprzewrotu agrotechnicznego i spoeczno-ekonomicznego, ktre wzajemnie si uzupeniy i prowadziydo trwaej zmiany organizacji produkcji rolnej.
Przewrt agrotechniczny:
Podozmian (Anglia) zamiast trjpolwki
Metoda uprawy oparta na zmianowaniu okrelonej sekwencji rolin wystpujcych po sobie.Podstawowy podozmian: ozime, okopowe, jare, koniczyna (co rok inne byo zasiewane, miao tozapobiec wyjaawianiu pl. Podozmian spowodowa:
Zwikszenie powierzchni uprawnej (o 1/3 w stosunku do trjpolwki) Wzrost wydajnoci ziemi
Mechanizacja
Na pocztku: udoskonalenie istniejcych narzdzi. Nowe narzdzia: pug wieloskibowy, bronaelazna, kosa wykonane z elaza, nadaway si na upraw twardej gleby
Nowe maszyny: myn parowy, mockarnia parowa, sieczkarnia, siewnik, niwiarka (wynalazca:McCornick), koparka do ziemniakw
Nawoenie
Na pocztku: udoskonalenie nawoenia naturalnego (gnoju). Poza tym wykorzystywanie muu,szlamu, torfu. Sprowadzenie guano odchodw ptakw z Ameryki Pd.
Justus Liebig niemiecki naukowiec zajmujcy si odywianiem rolin, odkry, e roliny mogrwnie odywia si sztucznymi zwizkami
Wprowadzenie sztucznych nawozw. Pierwsze wytworzone fabrycznie to: mczki wapienno-fosforowe, sole potasowe (preparowane z wgla drzewnego), saletra (preparowana z guano)
II po. XIX w. nawozy fosforowe Anglia, Niemcy
1912 nawozy azotowe (przy uyciu amoniaku) Anglia, Niemcy
Agrochemia dzia nauki zajmujcy si m.in. problemem wytwarzania nawozw sztucznych
Melioracje nawadnianie, odwadnianie
Pozwoliy rozszerzy obszar uprawy i podnie wydajno gruntw ju wczeniej uytkowanych.
Doskonalenie upraw rolin
Ustalenie si nowej proporcji upraw tradycyjnych
Roliny zboowe stanowiy tylko max. 55% wszystkich upraw, wprowadzenie rolinmotylkowych, okopowych
Upowszechnienie si:
Upraw nawozowych i paszowych Upraw ziemniakw (p. spirytusowy; dla biedoty) i burakw cukrowych Innych upraw przemysowych (np. kukurydza USA)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
19/49
Udoskonalenie odmiany rolin uytkowych
Racjonalna gospodarka surowcami rolinnymi (np. wykorzystanie lici burakw)
Intensyfikacja hodowli
Badania naukowe (Dania, Anglia, Holandia): leki (np. przeciw wcieklinie - Pasteur)
Ochrona weterynaryjna szczepionki, leki Chw nowych gatunkw zwierzt (intensyfikacja hodowli owiec m.in. merynosy) Ulepszanie i uszlachetnianie ras
Efekt kocowy: wzrost wielkoci zwierzt i mlecznoci krw => hodowla staje sisamodzielnym dziaem produkcji
Spoeczno ekonomiczne aspekty rewolucji agrarnej.
Rolnictwo i przemys:
Wsparcie przemysu maszynowego i chemicznego
Rozwj przemysu rolno-spoywczego
Nauka i owiata rolnicza:
Badania naukowe, publikacje, towarzystwa naukowe, czasopisma fachowe
Owiata rolnicza (szkoy rolnicze, kursy doszkalajce)
Rozwj kapitalizmu w rolnictwie
Francuska droga
do kapitalizmu
Pruska droga
do kapitalizmu
- rewolucyjna - ewolucyjna- oddolna (inicjatywa ludu) - odgrna (inicjatywa rzdu)
- brak obcie dla chopw - due obcienia chopw (odszkodowania
1/2 lub 1/3 uytkowanego areau)
- brak przeytkw stosunkw feudalnych
(nadano chopom ziemi przez nich
uytkowan)
- wiele przeytkw stosunkw feudalnych
(chopi otrzymali prawo do ziemi
uwaszczenie ziemi otrzymali tylko
najbogatsi, biedni rugowani)
- Francja, Belgia, Dania, Hiszpania - Prusy, Rosja, Austria, Ziemie polskie
Konsekwencje rewolucji agrarnej:
Powstanie rolnictwa kapitalistycznego (przejaw: pojawienie si wydajnych,wysokotowarowych gospodarstw o stosunkowo duej powierzchni)
Wasno indywidualna (obszarnicza i chopska)
WZROST PRODUKCJI ROLNEJ
Przeom w produkcji ywnoci
Produkcja towarowa
Poprawa pooenia ludnoci chopskiej (czci; w maym stopniu obejmowao E. Wschodni)
Mniejszy odsetek ludnoci rolniczej
Im mniejszy odsetek ludnoci utrzymujcej si z rolnictwa, tym wyszy poziom rozwojuekonomicznego i nowoczeniejsza struktura ekonomiczno-spoeczna kraju
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
20/49
Australia eksporter weny, USA rolnictwo plantacyjne (praca murzyskich niewolnikw), Am.Poudniowa latyfundia
Narodziny kapitalizmu na ziemiach polskich (schyek XVIII w. do 1870r.)
wiatowe tendencje: kapitalizm, industrializacja, wiksza wymiana towarowa, walka o kolonie,spoeczestwo stanowe (feudalizm) => spoeczestwo klasowe (kapitalizm), powstanie klasy
robotniczej (biedota), zjawisko marginesu spoecznego, E. Wschodnia przeytki systemu feudalnego
Czynniki rozwoju kapitalizmu:
Rolnictwo wygenerowanie najwikszej iloci kapitau
Element finansowy akumulacji
Podatki, opaty, dochd z wykupu ziemi, monopole np. monopol propinacyjny wyczno na produkty przemysu spirytusowego, chopi byli zobowizani zakupiokrelon ilo flaszek, oczynszowanie chopw, dochd z dodatkowej ziemi w wyniku
ogradzania chopw (na byych ziemiach wsplnych tworzono m.in. hodowle owiec),zmniejszanie odsetka dochodw z rolnictwa, przetwrstwa, zwikszanie dochodw zprzemysu
Element rzeczowy akumulacji- ziemia (wywaszczanie, rugowanie)
Element osobowy akumulacji (sia robocza w postaci wywaszczonych chopw)
Kapita ziemiaski (z dziaalnoci przemysowej; ziemianie zakadaj pierwsze manufaktury)
Brzostowski, Zamoyski pionierzy kapitalizmu na ziemiach polskich
Wykorzystywanie siy roboczej z folwarkw do przemysu
Kapita pastwowy (dua rola w stosunku do krajw E. Zachodniej)
Uzyskany dziki prowadzonej polityce pastwa: ciganie podatkw, ce, Utworzenie BankuPolskiego oraz Huty Bankowej (Dbrowa Grnicza)
Kapita handlowy (sabo polskich miast => maa rola w stosunku do krajw E. Zachodniej)
Kupcy manufakturowi kupcy zajmujcy si organizacj manufaktur (gwnie p. wkienniczy,wiece)
Waciwoci procesu akumulacji pierwotnej na ziemiach polskich
Nie bya procesem cigym, lecz przerywanym (skokowym)
Bazowaa prawie wycznie na rdach wewntrznych (co przekadao si na ujemny bilanshandlowy
Istotne znaczenie odegrao rolnictwo
Wielka rola przypada ziemiastwu
Akumulacja trwaa stosunkowo krtko (bya sabsza ni w Europie Zach.)
Cechy modelu pruskiego w odniesieniu do ziem polskich
Rozcignicie procesu reform w czasie i etapowo (uchwalanie edyktw) Czstkowy, wahadowy charakter reform (w sprawie paszczyzny, reformy jzefiskie [zabr
austriacki] wprowadzenie, cofnicie, wprowadzenie innych, cofnicie innych reform)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
21/49
Zrnicowany przebieg i sposb realizacji reform (w zaborze pruskim wprowadzono do kocawszystkie zakadane reformy, w innych ju nie)
Reformy umocniy wielk wasno ziemsk (uwaszczenie, dochody z wykupu => inwestycje)
Ciar reform przerzucony na chopw
Ludno bezrolna poza zasigiem
Uwaszczenie chopw i nowy ustrj rolny.
Uwaszczenie (XIX w.) nadanie chopom prawa wasnoci do caoci lub czci uytkowanej przeznich ziemi w zamian za uiszczone odszkodowanie, zniesienie poddastwa osobistego i sdowego
Zabr pruski
Dekret grudniowy (21 XII 1807 r.) umoliwia odejcie chopa ze wsi; jeeli chop siumwi ze szlacht w sprawie odejcia ze wsi, to szlachta przejmowaa wszystko, cochop posiada
Edykt regulacyjny (1811) chop posiadajcy gospodarstwo sprzajne (posiadajce
par zwierzt pocigowych) jest zwolniony z paszczyzny za odszkodowaniem (1/3lub poowa ziemi), jednak feuda zachowa zwierzchni wadz
Uwaszczenie w Wielkopolsce (1823) - chop posiadajcy gospodarstwo sprzajne(posiadajce par zwierzt pocigowych) jest zwolniony z paszczyzny zaodszkodowaniem (1/3 lub poowa ziemi), jednak feuda zachowa zwierzchni wadz
dotyczy tylko gospodarstw powstaych po 1772/73 roku!
Nowela dot. Grnego lska (1827) chop posiadajcy gospodarstwo sprzajne(posiadajce par zwierzt pocigowych) jest zwolniony z paszczyzny zaodszkodowaniem (1/3 lub poowa ziemi), jednak feuda zachowa zwierzchni wadz
dotyczy tylko gospodarstw majcych co najmniej 27 morg (ok. 7 hektarw)!
Ustawa uwaszczeniowa (1850) wynik buntu chopskiego, obja rwniegospodarstwa mae, cakowicie zniosa wadz zwierzchni feudaw
Zakoczenie procesu (1858)
Galicja
Wpyw ruchw spoecznych: rabacja galicyjska zbrojne wystpienie chopw
przeciw uciskom ze strony dworw, Wiosna Ludw
Restrykt uwaszczajcy (1848) uwaszczeniu zostaj poddane wszystkie
gospodarstwa bez gospodarstw dzierawionych i gospodarstw chopw bezrolnych Patent Cesarza (1848) uregulowanie stosunkw poddaczych, odszkodowania za
dzierawy
Patent Cesarza (1849) zniesienie jurysdykcji patrymonialnej
Znoszenie wsplnot gruntowych (lata 60.)
Krlestwo Polskie
Reformy czynszowe oczynszowanie chopw
Zmiana paszczyzny w okup pieniny (1861)
Uchylenie obowizkw (22.01.1863) zniesienie czynszw, paszczyzny Ukazy uwaszczeniowe (marzec 1864) ziemia przechodzi na wasno chopw
Wykup w formie podatkw chop nie paci za uwaszczenie, ale paci wysoki podatek
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
22/49
Skutki uwaszczenia:
Uwaszczono ponad milion gospodarstw (najwicej: zabr austriacki, Galicja; najmniej: zab. pruski)
najdrosze uwaszczenie w zaborze pruskim
Zlikwidowanie paszczyzny okoo 100 mln dniwek
Najwiksze gospodarstwa powstay na terenie zaboru pruskiego (najmniejsze w Galicji)
Gospodarstwa chopskie utraciy cz dotychczasowej ziemi Postp w zakresie agrokultury (pruski najwikszy, galicyjski najmniejszy ze wzgldu na du
ilo taniej siy roboczej)
Postp widoczny w zakresie wprowadzenia nowych maszyn, podozmianu (z.pruski; w Galicji
trjpolwka bezugorowa i wielopolwka), melioracji, nawoenia.
Rozwj gospodarki towarowej (gospodarze staj si przedsibiorcami, zaleao im na zysku)
Gospodarstwa chopskie stay si mniej opacalne poniewa: byy bardziej opodatkowane od
folwarcznych, nastpi duy przyrost naturalny chopw (co miao wpyw na podzia gospodarstw
i ich rozdrobnienie), chopi posiadali specyficzn mentalno (przyzwyczajenie do tego, e jest si
podlegym komu; niezaradno)
Gospodarstwa folwarczne stay si bardziej opacalne poniewa: waciciele folwarkw
otrzymywali dodatkowe rodki z tytuu uwaszczenia chopw, wci istniaa paszczyzna
(chocia bya coraz mniejsza).
Zabr pruski przodowa w rolnictwie, gdy: posiada dobry rynek zbytu Niemcy, posiada
polityk protekcyjn rynku (sprzyjao to towarowoci gospodarstw), nastpowa duy napyw siy
roboczej ze wschodu (szukanie lepszych warunkw ycia). W zaborze pruskim cukrownictwo i
hodowla trzody chlewnej stao si opacalne, uprawa zboa ju nie.
Zabr austriacki gorzej si prezentowa w stosunku do pruskiego ze wzgldu na inn polityk
zaboru (mniej protekcyjna), mniejsze rodki oraz parcelacj gruntw. Najbardziej opacalny w
tym zaborze by wyrb i sprzeda drewna.
Zmiany w pooeniu chopa i waciciela folwarkw
Zrnicowanie statusu majtkowego wrd chopw doprowadzio do innego modelu
konsumpcji, stylu ycia. Mielimy do czynienia ze zjawiskiem poday godowej (mniejsza i gorsza
konsumpcja kosztem lepszej sprzeday towarw) widocznym gwnie wrd biedoty (ziemia i
kapusta)
Charakterystyka rozwoju przemysu na ziemiach polskich(powolny od po. XIX w., warunki rozwoju
gorsze ni na Zachodzie, dominacja rolnictwa, saba dostpno surowcw na pocztku, ograniczone
zasoby siy roboczej)
Oparty na rko dzielnej technice produkcji (manufaktury, pierwsza maszyna dopiero pod
koniec XVIII w.)
Nowa technika rozwijaa si obok starej(drobne zacofane przedsibiorstwa obok manufaktur)
W organizacji spoecznej produkcji dominoway manufaktury
Proces industrializacji rozpocz si od rozwoju p. cikiego (na Zachodzie od p. wkienniczego) Rozwj mia charakter skokowy (skoki te byy sabsze ni na Zachodzie)
Efekty niektrych skokw industrialnych dorane lub niewspmierne do nakadw
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
23/49
Przeobraenia w gospodarce wiatowej w dobie kapitalizmu
monopolistycznego (1870 1918/1914)
Dominacja Europy na wiecie; USA i Japonia szybko si rozwijaj
1870 zjednoczenie Woch
1871 zjednoczenie Niemiec, powstanie II Rzeszy
II rewolucja przemysowa
Przypada na II po. XIX w. i pocztki XX w.
Spowodowana gwatownym rozwojem nauki (silnik gazowy, dynamit, karabin maszynowy)
Upowszechnienie wynalazkw i innowacji w procesach produkcyjnych (co nie byo a tak
widoczne w czasie I rewolucji przemysowej)
II rewolucja przemysowa to:
1.
Zmiany w technice i technologii produkcji
Zastosowanie energii elektrycznej: elektrownia wodna (1882, Appleton, USA), silnik
elektryczny (Danielson, 1902), transformator (Jaboczkow, 1876), arwka (Edison,
1886)
Wydobycie i przetwrstwo ropy naftowej: destylacja (ukaszewicz, 1853),
przemysowe wydobycie, produkcja nafty i benzyny
Postp w syntezie chemicznej
barwniki syntetyczne (anilina, Perkin, 1856; alizaryna, Perkin + kumple z Niemiec, 1869;
indygo, Baeyer, 1878), leki (aspiryna, Hoffmann ; rodki antyseptyczne), nawozy
sztuczne, masy plastyczne, badania naukowe, ukad okresowy pierwiastkowy (1868),
soda amoniakalna do produkcji szka, rodkw piorcych (1863), kwas siarkowy, opona
pneumatyczna (Dunlop, 1888), guma
Silnik spalinowy (Benz, 1879; Diesel, 1893) do produkcji samochodw, motocykli,
pniej traktorw, czogw; silnik wysokoprny Diesla 1. Generacji 1906
Turbina parowa
Pocztki telekomunikacji (telefon, Bell, 1876; radio, Marconi, 1896)
Postp w hutnictwie, przemyle metalowym (piece martenowskie, piece elektryczne,
hutnictwo aluminium)
Zmiany w kinematografii (pierwsze filmy)
Budownictwo i przemys zbrojeniowy (dynamit, Nobel, 1875)
2. Zmiany w technicznej organizacji produkcji
Racjonalizacja produkcji (cicie kosztw)
Typizacja i standaryzacja wyrobw
System tamowo potokowy (by produkcja miaa jak najmniej przestojw; stosowane
w p. samochodowym; pierwszy raz w Chicago rzenia i fabryka wagonw)
Naukowa organizacja pracy fordyzm, tayloryzm
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
24/49
Tayloryzm(Taylor) dua organizacja, sprawno pracy, kalkulacje, praca akordowa
Fordyzm zasady Taylora wprowadzone w fabryce Forda (1903) w Detroit, usprawnienie
organizacji produkcji; ale w innych zakadach tayloryzm si nie przyj ze wzgldu na bunt
pracownikw
3. Zmiany w technice i ewidencji
Wyodrbnienie administracji gospodarczej i kadry inynieryjno-technicznej
Oddzielenie wasnoci od zarzdzania (powstanie zawodu menadera)
Fayol wprowadzi system zarzdzania dobry dla przedsibiorstw i administracji
pastwowej, oparty na: dyscyplinie, autorytecie, inicjatywie pracownikw, adzie
Nowe techniki biurowe (wykorzystanie telefonu, maszyny do pisania)
4. Zmiany w organizacji obrotu
Przedsibiorstwa hurtowe i komisowe
Hale targowe, towarowe
Giedy
Sprzeda katalogowa, promocja sprzeday
5. Nowe gazie wytwrczoci i wzrostu asortymentu wyrobw (p. samochodowy,
elektrotechniczny, chemiczny)
6. Zmiana ukadu si ekonomicznych midzy mocarstwami kapitalistycznymi(1. USA, 2.
Niemcy, 3. Anglia; pogbienie dysproporcji midzy bogatymi i biednymi krajami)
7. Koncentracja produkcji
Kryzys w latach 1873 1896, wcielanie w ycie neoprotekcjonizmu odam XVIII-wiecznegomerkantylizmu, pastwo nabiera znaczenia
Panika zwizana ze spadkiem cen produktw to jedna z przyczyn kryzysu, wprowadzenie
taryf celnych, opat wewntrznych; kryzys wymusza rozwj przedsibiorczoci
Faza rozwoju wielkiej przedsibiorczoci (od 1873): wchanianie przedsibiorstw, fuzje,
monopole, cilejsze lub luniejsze porozumienia (koncerny jeden waciciel, odrbno
prawna przedsibiorstw, wsplny zarzd; kartele trusty w USA skupienie firm z tej samej
brany, odrbno prawna przedsibiorstw; syndykaty jeden waciciel, skupienie firm z tej
samej brany, wsplne biuro sprzeday, podzia zyskw; holdingi jedna gwna firma, wielefirm podrzdnych)
Pozioma koncentracja (horyzontalna) p. spoywczy, wkienniczy wsplna dziaalno
przedsibiorstw zajmujcych si t sam faz produkcji (wytwarzanie tkaniny + wytwarzanie
tkaniny)
Pionowa koncentracja gwnie p. chemiczny wsplna dziaalno uzupeniajcych si firm,
zajmujcych si innymi fazami produkcji (wydobywanie surowcw + wytwarzanie tkaniny)
Rockefeller zaoy trust w Ohio przetwrstwo ropy naftowej i wszystko co z tym zwizane
(pionowa koncentracja: wytwrnia, przetwrstwo, dystrybucja)
Duy odsetek ludnoci pracujcej dla przedsibiorstw monopolistycznych
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
25/49
8. Zmiany w rolnictwie i przemyle spoywczym
Postp w mechanizacji (kombajny, traktory)
Wzrost plonw (najwikszy w Anglii i Danii)
Zrnicowanie typw rolnictwa (guma, kauczuk plantacje kauczukowe w Azji)
Konkurencja (Europa vs USA; USA nisze koszty, ceny => przyczyna kryzysu)
Postp w przygotowaniu i przechowywaniu ywnoci (mroenie misa, pasteryzacja,przyprawy kuchenne Szwajcaria, margaryna Holandia)
9. Zmiany w transporcie
Wzrost znaczenia transportu kolejowego (wzrostu dugoci linii kolejowych;
lokomotywa elektryczna, 1895; lokomotywa spalinowa, 1912; pocigi sypialne, 1864;
owietlenie w wagonach, 1889
Postp w egludze morskiej (turbina parowa, 1884; 2 stocznie, statki specjalne
chodnie, pasaerskie Titanic)
Budowa kanaw (Sueski)
Rozwj transportu drogowego (automobil, 1885; fabryki samochodw, Ford;
tramwaje najstarsze w Berlinie; metro najstarsze w Londynie)
Rozwj transportu powietrznego (statek powietrzny, Zeppelin, 1900; samolot, 1903)
10.Zmiany w handlu
Wzrost obrotw
wiatowy rynek towarw
Wywz kapitaw
Nawrt do protekcjonizmu neoprotekcjonizm (zapobieganie zalewem tanich
towarw)
11.Zmiany w finansach
Wzrost obiegu pieninego (giedy papierw wartociowych Pary, Londyn, Krakw;
pojawia si zawd maklera giedowego)
Rozwj bankowoci (kredyty, emisje obligacji, akcji, wsppraca z przedsibiorstwami
np. Deutsche Bank)
Wzrost roli kredytu
Koncentracja kapitau
Oligarchia finansowa
Wywz kapitaw (np. do kolonii)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
26/49
Przeobraenie w gospodarce wiatowej w dobie kapitalizmu
monopolistycznego (1870-1918/1914)
Drugi etap ekspansji kolonialnej
Fazy kolonializmu europejskiego
1. Od XVI do po. XVIII w. znaczca kolonizacja, pastwa dyy do posiadania kolonii
2. Od XVIII w. w okresie kapitalizmu liberalnego ograniczenie kolonizacji (z wyjtkiem
Wielkiej Brytanii i Francji)
3. Po 1870 w okresie kapitalizmu monopolistycznego - podziaowi ulega Afryka i cz Azji
Imperializm denie do dominacji
Imperializm ekonomiczny ekspansja zamorska Europejczykw a gospodarka reszty wiata
Przyczyny imperializmu:
Poszukiwanie surowcw (przetwarzane w krajach macierzystych jak i w koloniach). Przywz
np. diamentw i zota (Afryka), ropy naftowej, metali kolorowych, surowcw ywnociowych
Poszukiwanie rynkw zbytu (tam lokowano nadwyki produkcji, bo by duy, chonny rynek
Uzyskiwanie korzyci ekonomicznych (zyski ze sprzeday surowcw, produkcji z kolonii,
dzierawy terenw)
Umacnianie pozycji politycznej (przewaga nad innymi krajami)
Eksponowanie wyszoci rywalizacji europejskiej
Szerzenie chrzecijastwa
Skok na Afryk pocztek 1881: atak na Tunezj, ktra zostaa podzielona pomidzy Wielk Brytani,
Francj oraz NiemcyRozwj gospodarczy dawnych mocarstw
1.
Wielka Brytania
Najwiksza potga gospodarcza po 1. Rewolucji przemysowej
Utrata pozycji potgi na rzecz USA (wiele zakadw powstaych w XVIII w. byy ju
przestarzae)
Kryzys gospodarczy trwajcy ok. 20 lat
Kryzys w przemyle i rolnictwie (konkurencja rolnictwa amerykaskiego)
Wzrost zaludnienia (import taniej ywnoci z Ameryki)
Podboje w Azji: Kuwejt, Birma, Nowa Gwinea oraz w Afryce Indie kolonia: sia robocza, surowce i due moliwoci osigania zyskw
Oywienie gospodarcze zwizane z rozwojem przemysu zbrojeniowego
2. Francja
1870 przegrana wojna z Prusami, ktry przyczynia si do utraty Alzacji i Lotaryngii i
naoenia na Francj 5 mld frankw kontrybucji
Pionierstwo w motoryzacji i lotnictwie
Rozwj przemysu samochodowego (Peugeot i Renault)
Dynamiczna produkcja opon
Rozwj przemysu lekkiego
Pary jako kolebka kultury, elegancji
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
27/49
3. Rosja
Wpyw przegranej wojny krymskiej (1853-56) z Francj i Wielk Brytani
Reformy finansowe, administracyjne, wojskowe
Industrializacja (zwizana z sektorem pastwowym, od lat 80.)
Dotacje dla przedsibiorcw
Powstanie Zagbia Donieckiego, Okrgu Kaukaskiego, Okrgu Petersburskiego
Sabe rolnictwo (gosp. Feudalna, zacofanie)
Zapdy zagarnicia Chin
Rozwj gospodarczy nowych mocarstw
1. Rzesza Niemiecka
1871 zjednoczenie polityczne
Przyczenie Alzacji i Lotaryngii
Grynderka proces zakadania nowych przedsibiorstw i spek
2. Miejsce po USA
Kolonie na Bliskim Wschodzie
2.
USA Po wojnie secesyjnej (1865) przyspieszony rozwj gospodarczy
Sprzyjajce rozwojowi warunki: zasoby naturalne i szlaki komunikacji morskiej
Rozwj przemysu maszynowego, wydobycie wgla, przetwrstwa ropy naftowej itp.
Niedostatek siy roboczej (pomimo duej imigracji Europejczykw)
Fordyzm i tayloryzm
Rolnictwo: na poudniu farmy, gdzie uprawa tytoniu i baweny; Zachd uprawa
kukurydzy i pszenicy
3. Japonia
1867 przewrt: obalenie szoguna
Rozwj przemysu lekkiego
Nowe pastwa rozwinitej gospodarki:
Holandia
Relacje ekonomiczne z Rzesz Niemieck
Przemys przetwrczy (trzcina cukrowa, kawa, tyto)
Rolnictwo i ogrodnictwo
Dania
Rozwj rolnictwa (dominacja produkcji zwierzcej, zwaszcza byda)
Sp dzielno wiejska
Szwecja Bogate zasoby surowcowe
Sprzeda drewna, przemys meblarski, przetwrstwo rud elaza
Biae dominia Kanada, Australia, Nowa Zelandia
Kanada
Rybowstwo, budowa statkw (prowincje wschodnie)
Rolnictwo, uprawa zb (prowincje zachodnie)
Lasy, produkcja zwierzca (prowincje centralne)
Australia
Produkcja i chw merynosw
Zoa zota
Nowa Zelandia podobnie jak w Australii
Argentyna kraj rolniczy (hodowla byda)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
28/49
Gospodarka wiatowa w okresie wojny (1914-1918)
Wojny hegemoniczne w dziejach nowoytnych
1. Wojna trzydziestoletnia (1618-1648) dominacja Holandii w XVII w.
2.
Wojny napoleoskie (1792 1815) dominacja Wielkiej Brytanii w XIX w.
3.
I wojna wiatowa (1914-1918) dominacja gospodarcza USA
4. II wojna wiatowa (1939-1945) umocnienie dominacji USA
Przyczyny ekonomiczne I wojny wiatowej
Denie do nowego podziau wiata
Konflikty zwizane z podbijaniem nowych terenw
Konflikt Niemiec z Wielk Brytani o poudniow Afryk
Konflikt Niemiec z Francj o Maroko
Konflikt Niemiec z Rosj o ziemie kongresowe
Bloki militarne zbrojenia
Trjprzymierze 1882 Niemcy + Austro-Wgry + Wochy Ententa Wielka Brytania + Francja + Rosja
Charakter wojny:
Pocztek: zamach na ksicia Ferdynanda w Sarajewie (28.06.1914)
Wyjtkowo:
Dugotrwao (4 lata)
Wielki zasig geograficzny dziaa militarnych (34 kraje)
olbrzymie zaangaowanie si ludzkich i zasobw materialnych
Zastosowanie nowych rodkw walki (gazy, czogi, samoloty, karabiny maszynowe,
gruba Berta (modzierz), U-Booty
Gospodarka wojenna
Wojna a gospodarka
Zakadano szybkie zakoczenie wojny i niskie koszty
Wojna si przeduya wic zaczo brakowa rodkw pieninych i surowcw
Wprowadzono system gospodarki wojennej w Niemczech
KONWERSJA przemysu i rolnictwa (przeksztacenie produkcji cywilnej na produkcj
wojskow)
Mobilizacja gospodarcza. Jej zakres zalea od: Pooenia danego kraju
Stopnia zaangaowania w wojn
Stan produkcji i posiadanych zapasw
Zasoby siy roboczej
Plan Hindenburga - 1916 Niemcy. Polega na:
Zlikwidowaniu liberalizmu gospodarczego
Kontroli produkcji, cen, pac
W peni zmilitaryzowanym przemyle
Pozyskiwaniu surowcw metod rekwirowania
Pooenie ludnoci Przymus pracy
Zakaz strajkw
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
29/49
Przeduenie czasu pracy, skracanie urlopw
Wprowadzenie systemu kartkowego (reglamentacja towarw)
Powysze zmiany wprowadzone w Niemczech, Rosji i Francji
Finanse wojenne
znaczne wydatki wojenne
Zaciganie kredytw zagranicznych
Poyczki wewntrzne (emisja obligacji) Podwyszenie podatkw
Dodrukowanie pienidzy
Skutki wydatkw wojennych:
Zawierano wymienialno waluty na zoto
Zmniejszenie si zasobw zota
Dugotrway proces inflacyjny
wiat i Polska po I wojnie wiatowej (do 1928)
Straty i zniszczenia wojenne: straty ludnociowe (7% ludnoci Europy) wielu zmaro przez epidemie
i gd, straty materialne (273 mld $): bezporednie, porednie
Nowy ukad sil politycznych i gospodarczych
Europa traci znaczenie
Powstanie Ligi Narodw (1919) z inicjatywy prezydenta USA. Jej celem miao by utrzymanie
pokoju. Nastpc Ligi Narodw jest ONZ powstae w 1945 r.
Zmiany wewntrz Europy (rozpad Austro-Wgier, wyniszczenie gospodarcze Niemiec)
Sytuacja pastw kolonialnych (cz uzyskao niepodlego lub autonomi) Potgi gospodarcze: USA (dostarczaa Europie ywno, udzielaa poyczek w czasie wojny) i
Japonia
Spadek globalnej produkcji przemysowej
Migracje ludnociowe (np. z Europy do USA)
Globalne skutki ekonomiczne wojny
Osabienie ekonomiczne Europy (zahamowanie wzrostu gospodarczego, wzrost zaduenia)
Dezorganizacja handlu midzynarodowego (bariery celne, blokady nakadane przez kraje
ententy w czasie wojny)
Centrum ycia gospodarczego USA
Zmiany w produkcji rolnej
Zaburzenie ycia gospodarczego Europy (na skutek inflacji, kursw walutowych)
Spadek dochodw z inwestycji zagranicznych
Umocnienie ekonomiczne Japonii i niektrych kolonii (np. Indii)
Rozwj gospodarczych pastw kapitalistycznych (do 1928 roku)
1. Lata 1918-23 okres odbudowy powojennej przestawienie gospodarki z gospodarki
wojennej na gospodark cywiln REKONWERSJA
2.
Od roku 1924 okres rozkwitu gospodarczego
a. Ustabilizowana sytuacja polityczna
b.
Wzmoony ruch kapitau na wieciec. Saby rozwj rolnictwa (najwaniejszym wiatowym towarem bya pszenica, cukier
trzcinowy, kawa, bydo rogate)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
30/49
Powstanie II Rzeczpospolitej 11.11.1918 rozejm z Niemcami
Granice wyznaczone na mocy traktatu wersalskiego z roku 1919
Due zrnicowanie narodowociowe
Dominacja rolnictwa w strukturze zatrudnienia
Trudnoci w odbudowie: zniszczenia, zrnicowanie gospodarcze
Podstawowe zadania:
o
Stworzenie sprawnej administracji, armiio Przywrcenie zwizkw midzy dzielnicami kraju
o Unifikacja prawa
o Rozwizanie problemw spoecznych
Inflacja i stabilizacja waluty
Inflacja nadwyka pienidza nad mas towarow. Konsekwencje: rne dla rnych grup
spoecznych
Przed 1923 rokiem (schemat) : sporo aspektw pozytywnych. Po I wojnie wiatowej inflacja
wywoana nadmiern emisj pienidza marki polskiej.
1924 rok reforma walutowa Wadysawa Grabskiego
Po 1923 roku: 1925 r. - inflacja bilonowa wywoana zwikszon emisj bilonu i pienidzy zdawkowych
Unifikacja (ujednolicenie) nie oznacza inflacji
Inflacja w Polsce po I wojnie wiatowej (do 1927)
Inflacja do schyku 1923 roku
Inflacja od schyku 1923 roku tzw. Inflacja bilonowa (wywoana na wskutek reform
Grabskiego; trwaa do II dewaluacji w 1927 roku)
Po 1927 roku w gospodarce polskiej nie byo procesw inflacyjnych. Po 1927 roku prowadzono w
Polsce polityk deflacyjn w zamian za dewaluacj (cho byy spore wtpliwoci, ktra polityka
byaby skuteczniejsza).
Dewaluacja dolarowa wprowadzona zostaa w 1932 roku. Silny zoty utrzymywa si do 1939 roku
Inflacja nadwyka pienidza nad mas towarow. Przyczyny inflacji s zrnicowane, jednak po I
wojnie wiatowej raczej miaa wsplne rdo w obliczu odbudowy, spaty zobowiza po wojnie
inflacja bya spowodowana gwnie przez nadmiern emisj pienidza. Konsekwencje inflacji s
zalene od rnych grup spoecznych i instytucji. Koszty inflacji najwiksze dla pracownikw (spadek
pac realnych), najkorzystniejsza dla kredyto- i poyczkodawcw.
Unifikacja pienidza to inaczej ujednolicenie pienidza (nie myli z pojciem inflacji). Unifikacjanastpia wczeniej ni proces inflacji.
I inflacja (do 1924 r.) to inflacja marki polskiej
II inflacja (od 1924 r.) to inflacja polskiego zotego
Od poowy 1923 roku mamy do czynienia z hiperinflacj
1925 rok inflacja bilonowa, wywoana zwikszon emisj bilonu i pienidzy zdawkowych
Pozytywne przejawy umiarkowanej inflacji
Korzystny wpyw na koniunktur gospodarcz
Kredyty dla przedsibiorstw
Spadek obcie podatkowych Spadek kosztw transportu
Wikszy eksport (eksportowa premia inflacyjna)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
31/49
1919-1920 wojna polsko bolszewicka
1. Rosnce zamwienia wojskowe
2.
rozwj przemysu zbrojeniowego
3. likwidacja bezrobocia i wzrost pac realnych
4.
wyczerpywanie zasobw
5.
nadmierne obcienia budetu
rda pokrycia wydatkw budetu
Kredyty w Polskiej Krajowej Kasie Poyczkowej (spka pastwowa)
Pomoc zagraniczna
Wydatki budetu
Wydatki wojskowe
Zobowizania wobec mocarstw rozbiorowych
Pokrycie deficytu m.in. kolei pastwowych
Wydatki > Dochody (dochody finansowane przez bank pienidzy papierowych (marek polskich) )
1923 74% wydatkw budetu pokryto z druku marek polskich.
Za 1 mark pacono nawet 10 milionw dolarw (grudzie 1923)
1919 w obiegu 5 316 mln marek polskich
Koniec 1923 w obiegu ok. 125 000 000 mln marek polskich
Przejawy inflacji
Wzrostowi iloci pienidzy nie towarzyszyo zwikszenie masy towarowej na rynku
Wzrost cen
Spadek siy nabywczej pienidza
Spadek wartoci marki polskiej Obnika pac realnych
Przejawy inflacji w innych krajach(Niemcy, Austria, )
Szybki spadek siy nabywczej pienidza
Niemcy: przed I w. Marka niemiecka bya oparta na zotym parytecie. W obiegu byy zote monety o
nominaach 5, 10 i 20 marek oraz monety srebrne. Wymienialno banknotw na zoto bya w peni
gwarantowana. Cigle drukowano banknoty o nowym nominale i wartoci. Inflacja wzrastaa w
astronomicznym tempie, nawet w cigu dnia pienidze prbowano wydawa najszybciej jak si
dao, a niektre banknoty byy nawet palone w piecach, ze wzgldu na swoj nik warto
Obnika pac realnych
Zmiana kursu marki w stosunku do dolara (listopad 1923 roku za 1 dolara 4,2 biliona marek
niemieckich)
Hiperinflacja:
Bardzo wysoka inflacja powodowana zwykle przez cakowite zaamanie systemu finansowego
kraju
Ogromny deficyt budetowy finansowany przez dodruk pienidzy
Utrzymywanie si bardzo wysokiej stopy inflacji
Umowna granica minimum 50% w cigu miesica; Niemcy miay nawet w 1923 roku 30000% w
cigu miesica
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
32/49
Reforma walutowa Grabskiego (1924)
1. Sprzeda na wolnym rynku walut obcych
2.
Wstrzymanie druku marek polskich (zakaz)
3. reforma walutowa
wprowadzenie polskiego zotego, 1 z = 1 800 000 marek polskich; zminimalizowanie uprawnie
rzdu do emisji pienidza (do 12 z na 1 mieszkaca); korzystanie z bilonw zdawkowych
przecite na p stare banknoty marek polskich, ktre w starej walucie miay duy nomina, a wnowej walucie wykorzystywano jako pienidze o groszowych nominaach
4. powoanie Banku Polskiego (centralna instytucja emisyjna zamiast Polskiej Krajowej Kasy
Poyczkowej)
5.
zmniejszenie luki budetowej (wykorzystanie odpowiednich instrumentw do zmniejszenia
wydatkw i wzrostu dochodw)
Stycze 1924 r.
Minister Skarbu poleci Polskiej Krajowej Kasie Poyczkowej sprzeda 2,5 mln dolarw innych
walut po ustalonym kursie
Kurs dolara zacz powoli spada Ren spadek spowodowa oczekiwan reakcj acuchow
Powoanie Banku Polskiego
Spka akcyjna z udziaem pastwa
Rzd nie mia penej swobody emisji
Mia tylko prawo emisji bilonu i pienidzy zdawkowych ( do 12 z na 1 mieszkaca)
Decyzje dot. Zwikszenia dochodw i zmniejszenia wydatkw budetowych byy decyzjami trudnymi,
ale w wikszoci akceptowanymi przez spoeczestwo: zlikwidowanie czci resortw, zmniejszenie
budetu resortw, zmniejszenie wydatkw poprzez np. komercjalizacj kolei pastwowych, sprzedakosztownoci, wprowadzenie podatkw np. majtkowego
Inflacja bilionowa od sierpnia 1925 r. jako efekt
Spadku produkcji
Innych trudnoci: klski nieurodzaju, spadku eksportu
Wojny celnej z Niemcami
Recesji gospodarczej
Inflacja bilonowa zostaa stumiona w 1927 r.
Problem agrarny
Wielki kryzys gospodarczy lat 1929 1933/1935
Koniec kryzysu w 1935 dla krajw o duym wkadzie kapitau obcego, o profilu przemysowo-
rolniczym
Istota kryzysw gospodarczych:
Wynikay z klsk ywioowych (powodzie, susze, )
Okresy waha koniunkturalnych (cykle koniunkturalne) 4 okresy: kryzys (spadek produkcji,
zatrudnienia, cen), depresja (ww. parametry maj najnisze wartoci), oywienie (wzrost
produkcji, zatrudnienia, cen), rozkwit (ww. parametry maj najwysze wartoci)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
33/49
1873-1896 kryzys w USA
1920 kryzys spowodowany efektem I wojny wiatowej
Mechanizm kryzysw: wynikaj czsto z nadprodukcji. Produkcja dbr jest szybsza ni sia nabywcza
ludnoci. Konsumpcja jest wspierana kredytami. Z czasem jednak moliwoci konsumpcyjne
wyczerpuj si.
Nadprodukcja => ograniczenie produkcji => bezrobocie => malejcy popyt
Na wiecie
Kryzys w latach 30. XX wieku przesanki:
Rodziy si w latach rozkwitu
Narastay zapasy produktw przemysowych i rolnych
Popyt ograniczony wysokimi cenami (skutek dziaalnoci monopoli)
Ograniczona zdolno nabywcza wsi (nisze ceny produktw rolnych ni produktw
przemysowych)
Zmniejszenie chonnoci rynku (maleje liczba ludnoci, niewielki wzrost pac)
Oznaki osabienia aktywnoci gospodarczej w poowie 1929 r.
24.10.1929 na giedzie w Nowym Jorku gwatowny spadek kursu akcji
29.10.1929 krach na giedzie w Nowym Jorku tzw. czarny czwartek
Bankrutowanie bankw, przedsibiorstw
Zwalnianie pracownikw
Spadek obrotw handlowych (o ok. )
Kryzys w sektorze bankowym, przemysowym i wielu innych
Spadek dochodu narodowego
Kryzys dotyka prawie cay wiat kapitalistyczny
Czynniki od ktrych zaleaa sia kryzysu w innych pastwach
Stopie powizania z zagranic
Organizacja obrotu wewntrznego
Polityka gospodarcza kraju
1933 powstrzymywanie spadku produkcji przemysowej
1935 poprawa w rolnictwie
Cechy kryzysu:
Dugotrwao
Gboko oddziaywania (kryzys dotkn wszystkie sektory gospodarki)
Szeroki zasig geograficzny
Skala obnienia wskanikw ycia gospodarczego
Kryzys w przemyle:
Produkcja przemysowa (spadek do roku 1932 r. o 30 % - najwikszy w USA, Niemczech,
Polsce)
Ograniczenie inwestycji, remontw
Likwidacja zakadw Monopolizacja gospodarki (celem monopoli jest utrzymanie wysokiego poziomu cen; w wielu
krajach starano si temu zjawisku przeciwdziaa temu zjawisku)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
34/49
Skutki spoeczne
Bezrobocie (48 mln w 1932r.)
Pogarszajce si pooenie bezrobotnych i ich rodzin (niewielu bezrobotnych
dostawao zasiki, korzystanie z pomocy organizacji charytatywnych)
Zmiana zachowa pracodawcw (obnienie wynagrodze)
Kryzys w rolnictwie: Wzrost zapasw jako przyczyna kryzysu (rolnicy otrzymujc niskie ceny za swe produkty
zwikszali sw produkcj, ktrej potem nie udawao si sprzeda)
Spadek cen artykuw rolnych
W 1933 r. o ponad poow
Rozwarcie noyc cen
Przeludnienie wsi (cz zwolnionych robotnikw z fabryk wrcio na wie)
Zahamowanie mechanizacji
Zuboenie wsi (wysokie obcienia finansowe podatki, skadki ubezpieczeniowe itp.)
Likwidacja zapasw (np. zatapianie, palenie upraw)
Sytuacja w handlu:
Ograniczenie obrotw handlowych (1929-1934 spadek obrotw wiatowych o 2/3)
Zapata w zocie lub dewizach (nie przyjmowano towar za towar)
Autarkia preferowano rozwj rodzinnej gospodarki (nakadanie ce na importowane
towary, powrt do protekcjonizmu neoprotekcjonizm)
Dumping sprzeda towarw po cenach nawet niszych ni koszty produkcji, aby pozby si
zapasw
Sytuacja w transporcie
Obnienie opacalnoci kolei
Spadek wykorzystania zdolnoci przewozowych
Poprawa zyskownoci przez fuzje
Kryzys walutowy
Podroenie kredytw
Deflacja
Skutki kryzysu:
Demograficzne:
Zmniejszenie liczby zawieranych maestw
Spadek przyrostu naturalnego
Nasilenie ruchw spoeczno-politycznych w wiecie np. partie faszystowskie we
Woszech (Mussollini) i Niemczech
Dobro pastwa warto nadrzdna dla partii faszystowskich, ktre rzdziy wszystkimi
sferami ycia; NSDAP Hitler na czele; Hitler jako wdz funkcja kanclerza, prezydenta i
przywdcy partii
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
35/49
W Polsce
W rolnictwie spadek cen produktw rolnych spowodowao rozwarcie noyc cenowych;
duo bardziej dotkliwy ni w przemyle
W przemyle: spadek produkcji => spadek cen
Kryzys w rolnictwie:
Warto produkcji
1929r. produkcja rolna ok. 69% ogu produkcji
Spadek cen artykuw rolnych
Rozwarcie noyc cenowych - przyczyny
Monopolizacja przemysu rolnictwo wolnorynkowe
Sezonowo produkcji rolnej
Trudnoci w eksporcie
Uciliwe porednictwo Degradacja gospodarstw (dugi, problemy ze spat zobowiza) konsekwencje
Spadek wartoci ziemi
Popadanie gospodarstw w dugi
Ograniczenie wydatkw gospodarstw
Sytuacja spoeczna
Pauperyzacja ludnoci wiejskiej
Przeludnienie wsi
Zaprzestanie pacenia podatkw
Sytuacja robotnikw rolnych
Pracownicy stali mieli zagwarantowan ywno i dach nad gow
Pracownicy sezonowi byli w duo gorszej sytuacji
Likwidacja ubezpiecze
Kryzys w przemyle:
Spadek produkcji przemysowej (w 1932 r. o 41%)
Mae zapotrzebowanie rynku wewntrznego
Spadek wykorzystania zdolnoci produkcyjnych
Spadek dochodowoci przemysu (1934 r. oywienie w przemyle)
Brak rodkw na inwestycje i modernizacje
Tworzenie karteli
Skutki spoeczne:
Pogarszajce si pooenie mas robotniczych
Bezrobocie
Spadek pac
Strajki (manifestacja niezadowolenia z panujcej sytuacji ekonomicznej)
Kryzys w innych dziaach gospodarki
Spadek obrotw w handlu wewntrznym i zagranicznym (spadek w latach 1929-34 do 30%) Bilans dodatni w handlu zagranicznym (dziki dumpingowi)
Niekorzystne zmiany w transporcie
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
36/49
Kryzys finansw publicznych
Stan budetu katastrofalny deficyt budetu za cay okres kryzysu 1349 mln z
Spadek dochodw obnienie wydatkw pastwa
Pojawiaj si zadania konieczne do finansowania przez pastwo
Walka z bezrobociem
Wsparcie bankw Polityka eksportowa
Poyczki wewntrzne (emisja obligacji): 1933 Poyczka Narodowa; 1934 - Premiowa
Poyczka Inwestycyjna
Dug wewntrzny
Polityka rzdu polskiego wobec kryzysu
Przystosowania do kryzysu do 1932 r.
Kompleksowy program walki z kryzysem koniec 1932 r.
Etatyzm tworzenie przedsibiorstw pastwowych
Nakrcanie koniunktury gospodarczej w latach 30. Wzrost roli pastwa
Historia interwencjonizmu:
Interwencjonizm pastwowy ingerencja pastwa w gospodark
Teoria Keynesa(1936 Oglna teoria zatrudnienia, procentw i pienidza zasady
regulowanego kapitalizmu
Pojcie mnonika inwestycyjnego (nakrcanie koniunktury)
Skutkiem braku popytu jest kryzys gospodarczt, Aby zintensyfikowa popyt,
spoeczestwo musi mie prac. Zapobieganie kryzysowi poprzez zwikszenie
konsumpcji. Ludzie, gdy maj wysze dochody zwikszaj konsumpcj i oszczdnoci.
Mnonik jest tym wyszy, im wiksz cz dochodw ludzie przeznacz na konsumpcj.
rodki nakrcania koniunktury:
Porednieo Kontrolowany wzrost iloci pienidza w obiegu
o Progresywne opodatkowanie wysokich dochodw
o Zwikszanie wiadcze socjalnych (w celu pobudzenia popytu kons.)
o Obnianie stp procentowych od oszczdnoci
Bezporednie:
o Roboty publiczne (aktywizacja bezrobotnych)
o Tworzenie przez pastwo przedsibiorstw czyli etatyzm
Formy interwencjonizmu:
Poredni: polityka kredytowa, polityka fiskalna
Bezporedni: etatyzm (tworzenie sektora wasnoci pastwowej i
prowadzenie dziaalnoci gospodarczej w jego ramach)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
37/49
New Deal w USA
1933/1934 Franklin Delano Roosevelt wprowadza program New Deal (mia suy
zaprowadzeniu nowego porzdku). Zaoenia
Zwikszenie siy nabywczej ludnoci i cen
Niewymienialno dolara na zoto
Dewaluacja dolara o 41% Zabiegi uzdrawiajce w rolnictwie (zmniejszenie produkcji rolnej, zwikszenie cen
produktw rolnych, wprowadzenie kredytw preferencyjnych dla rolnictwa,
zaprzestanie cigania dugw od farmerw)
Polityka uprawnie socjalnych (renty starcze, pace minimalne, ubezpieczenia
emerytalne)
Zmiany w przemyle (skrcenie czasu pracy do 40h/tydzie, zwikszenie uprawnie
zwizkw zawodowych, preferencja w sprawie zamwie publicznych dla
przedsibiorstw z sektora publicznego, ceny gwarantowane)
Walka z bezrobociem (roboty publiczne organizowane przez Administracj Robt
Publicznych)
1937 zaamanie tego systemu
Polityka interwencjonizmu w poszczeglnych pastwach:
1.
Wielka Brytania
Protekcjonizm celny (umowy o szczeglnych warunkach celnych z dominiami)
Przemieszczenie siy roboczej
Poyczki na inwestycje
2. Francja
Reformy spoeczne (wzrost pac, urlopy, skrcenie tygodnia pracy) Dewaluacja franka
3. Niemcy
Inwestycje przemysowe (zwizane z przygotowaniami do wojny)
Peny interwencjonizm (reglamentacja produkcji wszystkich produktw)
Likwidacja bezrobocia (zatrudnianie do budowy drg i mostw itp.)
Zmiany w rolnictwie
Zmiany w przemyle i handlu (utworzenie grup gospodarczych, na czele ktrych stali
funkcjonariusze partyjni, nadzorowali oni rozwj przemysu i handlu)
Plan czteroletni (1936-1939). Elementy:
Zdobycie niezalenoci surowcowej
Osignicie samowystarczalnoci gospodarczej (produkcja ersatzw
rodkw zastpczych)
Rozbudowa przemysu zbrojeniowego
Europa rodkowa po kryzysie (Polska):
1.
Dwa okresy wyjcia z kryzysu:
Podejmowanie dziaania agodzcego skutki kryzysu (dorane dziaanie pastwa)
okres I
Szeroka polityka interwencyjna (od roku 1936) okres II
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
38/49
2. Plany gospodarcze, np.:
4-letni plan inwestycyjny Eugeniusza Kwiatkowskiego (minister skarbu i wicepremier),
1936-1940
Budet: 1650-1800 mln z na inwestycje
1937 r. budowa COP (Centralny Okrg Przemysowy) w widach Wisy i
Sanu. Mia dominowa przemys ciki i zbrojeniowy
Rozbudowa portu w Gdyni (powstanie stoczni, rozwj miasta)Plan zrealizowano rok przed terminem, ale przekroczono budet wydatkw.
Inwestycje byy realizowane na terenie caego kraju.
6-letni plan rozwoju i rozbudowy polskich si zbrojnych (1936-1942), dwuetapowy:
Etap I: zwikszenie potgi armii, rozbudowa zaplecza technicznego armii,
uzupenianie zapasw amunicji
Etap II: dalszy rozwj potgi armii, powikszenie zapasw broni, rozwj
lotnictwa
15-letni plan gospodarczy E. Kwiatkowskiego (do lat 50.), picioetapowy:
I: rozbudowa przemysu zbrojeniowego
II: Komunikacja
III: Wie (inwestycje)
IV: przemys, urbanizacja kraju
V: Niwelowanie rnic midzy Polsk A (cz Zach.) a Polsk B (cz. Wsch.)
Plan uznany za utopijny. Zrealizowano tylko I etap i cz II
3.
Rolnictwo
Akcja oddueniowa (zaprzestanie egzekwowania dugw)
Interwencja rynkowa
Interwencyjny skup zb prowadzony przez pastwowe zakady przemysu
zboowegoDopaty do eksportu produktw rolnych
Kredyty
Zaliczkowe (na poczet przyszej produkcji)
Zastawne (to, co ju byo wyprodukowane)
Interwencja w stosunku do karteli
4. Przemys i handel:
Przejmowanie pakietw akcji przez pastwo (dot. Akcji przedsibiorstw, ktre byy
najbardziej zaduone)
Zaangaowanie bankw i Poczty Polskiej w przemys
1933r. nowa ustawa kartelowa (pastwo miao prawo ingerowa w dziaaniekarteli, a nawet ich likwidowania)
5. Interwencjonizm na rynku pracy
Zmniejszenie bezrobocia (w 1933r. utworzono Fundusz Pracy organizujcy roboty
publiczne: budowa drg, wodocigw itp.)
Praca dla ludnoci chopskiej (akcja wie rozwj mleczarstwa, rozwj prod. lnu itp.)
Nowoczesne regulacje prawne
11.03.1937 ustawa o ukadach zbiorowych
Skrcenie czasu pracy w grnictwie
Wzrost pac
1936 1939: modyfikacja systemu ubezpieczeniowego (czasowe zmniejszanie
skadek ubezpieczeniowych)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
39/49
6. Metody finansowania polityki nakrcania koniunktury
Zwikszanie obcie podatkowych
Inne formy pokrywania wydatkw pastwa (dug wewntrzny, poyczki zagraniczne)
7. Efekty polityki interwencyjnej:
Przemys
Stan produkcji osign wielko sprzed kryzysu
Szybszy rozwj dbr przemysowych ni konsumpcyjnychRozwj bran zwizanych z przemysem zbrojeniowym
Poprawa rentownoci przedsibiorstw
Wanym wydarzeniem dla polskiego przemysu byo przyczenie lska
Cieszyskiego
Wzrost zatrudnienia
Nie udao si zlikwidowa bezrobocia w stopniu oczekiwanym
Zwikszenie iloci zasikw dla bezrobotnych
Poprawa sytuacji bytowej robotnikw
Rolnictwo
Ceny nie osigny nawet poowy poziomu cen sprzed kryzysu
Rozwj produkcji rolinnej
Postpy produkcji yta (wiksze plony, zbiory)
Nieznaczny wzrost dochodw ludnoci rolniczej
Handel
Powstanie nowego przedsibiorstwa pastwowego
Due rozdrobnienie handlu
Wzrosa wymiana towarowa z zagranic
Gospodarki budetowej
Niewielka nadwyka dochodw nad wydatkami budetowymi
Bilans gospodarczy Polski odrodzonej
1. Przezwycienie Skutkw rozbiorw: stworzenie warunkw do funkcjonowania pastwa,
wyrwnanie odmiennoci
2.
Jednolity aparat administracyjny w rnych sferach ycia gospodarczego
3. Dostosowanie cigw komunikacyjnych (poczenie portu Gdynia z GOP lini kolejow)
4. Uksztatowanie oglnopolskiego rynku wewntrznego (jednak wikszo energii i elaza
wytwarzano i przetwarzano w Polsce B
5. Zmiany w rozwoju si wytwrczych
wiat i Polska w okresie II wojny wiatowej
Przesanki ekonomiczne wybuchu wojny:
Niemcy powikszyy potencja gospodarczy o gospodark czesk i austriack
ZSRR zniszczony czystkami
ZSRR wspar surowcowo Niemcy (chciay podboju wiata oraz podziau angielskich i
francuskich kolonii); 23 sierpnia 1939r. pakt Ribbentrop-Mootow
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
40/49
Charakter wojny:
Masowa i najbardziej niszczca w dziejach wiata
W przeciwiestwie do I w.: wiksza rola nauki, intensywna reglamentacja i planowanie,
intensywniejsze dziaania wojenne, intensywniejsza konwersja gospodarcza
Cechy dziaa militarnych
Dugotrwao Wielki zasig geograficzny (okoo 60 pastw porednio i bezporednio
uczestniczcych w wojnie, front dugoci 2200 km)
Wojna manewrowa (I w. wojna pozycyjna)
Maksymalne zaangaowanie potencjau ludzkiego (110 mln osb), najwiksze armie:
USA (12 mln), ZSRR (11 mln) Niemcy (10 mln), Wielka Brytania, Francja
Wykorzystanie nowoczesnych rodkw walki (bomba atomowa, okrty podwodne,
samoloty)
Pierwszy raz nastawiono si na niszczenie zaplecza gospodarczego (zakadw
przemysowych, infrastruktury-mostw), wojskowego i miast
Blokada na dostaw surowcw (wojna morska wywoana przez Niemcy) Ersatz
Skutki:
Spoeczne
Ekonomiczne (np. rozwj gospodarki USA)
Konwersja gospodarki przeksztacenie gospodarki cywilnej w gospodark wojenn
rodki suce uzyskaniu przewagi militarnej
Mobilizacja gospodarki na cele wojny (maksymalizacja produkcji wojennej)
Autarkia (przede wszystkim surowcowa) => ersatz
Mobilizacja siy roboczej Wojna pochona 1/3 wiatowego dochodu narodowego
Militarne wydatki wiata finansoway gwnie: USA, Niemcy, ZSRR, Wlk. Brytania,
Japonia
Najwikszy rozwj gospodarki zbrojeniowej: 1943-44
Konwersji gospodarki towarzyszyy (przeciwnie do I w.)
Interwencjonizm pastwa
Kontrola zasobw (ludzkich i materialnych)
Planowanie produkcji
Gospodarka wojenna poszczeglnych krajw:
Niemcy 3 etapy realizacji
1939-41 zagospodarowanie zaanektowanych obszarw
Niemcy chcieli, by ich terytorium byo centrum przemysowym, a obszary
podlege zapleczem surowcowym
Do 1941r. Niemcy nie odczuli zmian w organizacji
1942-poowa 1944r.
Po klsce staliningradzkiej nasilenie zbrojenia (ogoszenie Totalkrieg wojny
totalnej)
Produkcja cywilna maksymalnie przestawiona na wojenn (przymus pracy,wyduenie czasu pracy)
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
41/49
Problem z zapewnieniem siy roboczej (pracowaa ludno krajw
okupowanych do 1944r. ok. 8 mln pracownikw przymusowych)
Od poowy 1944 do koca wojny
Dezorganizacja, destabilizacja
Due zniszczenie przez naloty aliantw
Wielka Brytania Maj 1940r. Churchill stworzy gabinet wojenny (do zbrojenia zmusia Angli klska
Francji
Wyspiarskie pooenie: trudna dostpno, pozyskiwanie surowcw z kolonii
(spowodowao to bitw o Atlantyk, bo Niemcy odciy Wielk Brytani od towarw
stworzyy konwoje flotylli)
Od 1941r. pomoc finansowa i materiaowa USA dla Wielkiej Brytanii
Dwukrotnie wzrosa produkcja ywnoci
Zatrudnianie kobiet, konwersja gospodarki, wyduenie dnia pracy
Znaczcy dug wewntrzny i zagraniczny (utrata rezerw zota, rynkw zbytu,
inwestycji)
USA przystpia do wojny po ataku Japonii na Hawaje
Od 1941r. poyczki i wynajem sprztu wojennego dla Chin, ZSRR i Wielkiej Brytanii
Poyczki dla 42 krajw
1940-44 produkcja zbrojeniowa wzrosa 12-krotnie
Sia robocza: kraje neutralne
ZSRR
Przemieszczanie zakadw przemysowych na Syberi i za Ural z obszarw
zagroonych Pocztkowo tragiczna sytuacja (te z ywnoci
1941r. Pastwowy Komitet Obrony (zarzdzanie centralne)
1943-44r. najwiksza produkcja, dobra jako
1943 r. przenoszenie zakadw na obszary, z ktrych wycofali si Niemcy
agry (wykorzystywano te jecw)
Poyczki od USA
Wprowadzono system kartkowy (przyznawana ywno nie wystarczaa na minimum
biologiczne) powodem bya mobilizacja wszystkich mczyzn ze wsi oraz brak
maszyn
Straty i zniszczenia wojenne
Straty ludnociowe (50 mln osb), najwicej: ZSRR, Niemcy, Polska; najwicej do ogu
ludnoci w kraju: Polska, Jugosawia
Straty materialne (1380mld USD), najwiksze na mieszkaca: Polska, Chiny
Powojenny ukad polityczny (najwikszy wpyw ZSRR [socjalizm], USA, Wlk. Brytania [demokracja]
najbardziej zasuone w wojnie)
Teheran, 28 listopada1 grudnia 1943r. spotkanie Wielkiej Trjki (Roosevelt, Churchill,
Stalin) Osabienie Niemiec i innych pastw osi
Polska granica wschodnia na linii Curzona
-
7/21/2019 Historia Gospodarcza - Notatki!
42/49
Jata, 4-11 lutego 1945r.
Podzia Niemiec na 4 strefy okupacyjne (USA, ZSRR, Wlk. Brytania, Francja) i
naoenie na nie reparacji wojennych
Wyznaczenie w kwietniu 1945r. konferencji w San Francisco w celu utworzenia ONZ
Poczdam, 17 lipca-2 sierpnia 1945r. (Stalin, Truman, Churchill => Attlee)
Niemcy oddadz terytoria rnym krajom Plan 4xD w stosunku do Niemiec (demilitaryzacja, denazyfikacja, dekartelizacja,
demokratyzacja)
Granica z Polsk w oddzielnym t