1
Fryderyk Franciszek Chopin
Życie i twoacuterczość
Materiały do Szkolnego Konkursu Chopinowskiego
Opracowanie Beata Karaś ndash Jaszczur
Rudnik nad Sanem 2010r
2
3
Życie Fryderyka Chopina
Fryderyk Franciszek CHOPIN najwybitniejszy polski kompozytor urodził się w 1810
roku w Żelazowej Woli (ok 50 km od Warszawy) w majątku hrabiostwa Skarbkoacutew gdzie
jego ojciec Mikołaj Chopin z pochodzenia Francuz mieszkał i pracował jako guwerner
Matka Justyna z Krzyżanowskich pochodząca z Kujaw była osobą bardzo muzykalną - grała
na fortepianie i śpiewała w naturalny sposoacuteb stała się więc pierwszą nauczycielką muzyki dla
małego Frycka jak często nazywano go w domu W parę miesięcy po urodzeniu się
Fryderyka rodzina Chopinoacutew przeniosła się do Warszawy gdzie ojciec objął posadę
nauczyciela w Liceum Warszawskim
W wieku sześciu lat chłopiec rozpoczął naukę gry na fortepianie u Wojciecha Żywnego
Wspoacutelnie ze starszą siostrą Ludwiką muzykowali w domu grywając na cztery ręce Wkroacutetce
pojawiły się roacutewnież pierwsze proacuteby kompozytorskie małego Frycka Pierwszy utwoacuter
Polonez B-dur zapisany został ręką ojca Okres nauki u Wojciecha Żywnego to także
początek występoacutew publicznych małego Chopina grywał w salonach arystokracji
warszawskiej i brał udział w koncertach dobroczynnych
Jako szesnastolatek Chopin rozpoczął studia w zakresie teorii kompozycji u Joacutezefa Elsnera w
warszawskiej Szkole Głoacutewnej Muzyki W tym okresie bardzo znaczący wpływ na rozwoacutej
jego talentu miało obcowanie z pieśniami i tańcami ludowymi Mazowsza Kujaw
Wielkopolski i Lubelszczyzny ktoacuterym z ogromnym zainteresowaniem przysłuchiwał się
podczas wakacji spędzanych min w Szafarni Antoninie Sannikach W 1826 roku odbył
swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina a wkroacutetce także do Wiednia (gdzie
dwukrotnie występował publicznie) oraz do Drezna i Pragi Mając lat dziewiętnaście Chopin
ukończył studia muzyczne u prof Elsnera zyskawszy ogromne uznanie swego pedagoga W
raporcie dotyczącym ucznioacutew profesor napisał Chopin Fryderyk trzecioletni szczegoacutelna
zdatność geniusz muzyczny
W październiku 1830 roku Fryderyk ostatni raz wystąpił przed publicznością warszawską 2
listopada 1830 roku opuścił Warszawę na zawsze udając się najpierw do Drezna następnie
do Wiednia Salzburga Monachium i Stuttgartu We wrześniu 1831 roku przybył do Paryża
gdzie osiadł na stałe zyskując niebawem rozgłos europejski
W pierwszych latach paryskich Chopin rozwinął ożywioną działalność koncertową
Wykonując własne utwory utrwalał coraz silniej swoją pozycję kompozytora i pianisty
Świadczą o tym niezwykle pochlebne wypowiedzi Roberta Schumanna autora słynnej
recenzji ktoacutera ukazała się po wykonaniu Wariacji na temat La ci darem la mano na
fortepian i orkiestrę głoszącej Panowie czapki z głowy oto geniusz W poacuteźniejszym
okresie Chopin skoncentrował się głoacutewnie na twoacuterczości kompozytorskiej wydając swe
dzieła u wydawcoacutew francuskich niemieckich i angielskich Głoacutewnym źroacutedłem jego
utrzymania była jednak działalność dydaktyczna Miał bardzo wielu ucznioacutew a wśroacuted nich
4
oproacutecz amatoroacutew także grupę profesjonalnie kształcących się pianistoacutew
Był człowiekiem bardzo towarzyskim Łączyły go przyjazne kontakty zaroacutewno z wybitnymi
muzykami przebywającymi w Paryżu min Franciszkiem Lisztem Vincenzo Bellinim
Gioacchino Rossinim i Feliksem Mendelssohnem jak i z wydawcami krytykami oraz całą
polską emigracją W 1836 roku poznał pisarkę George Sand ktoacutera stała się jego życiową
partnerką mającą znaczący wpływ na życie kompozytora Razem podroacuteżowali zawitali
wspoacutelnie na Majorkę do Marsylii i Genui Przez kilka lat z rzędu spędzali lato w Nohant
zimą wracając do Paryża
Od 1839 roku stan zdrowia chorego na gruźlicę Chopina pogarszał się z każdym rokiem W
1848 roku odbył ostatnią podroacuteż koncertową po Anglii i Szkocji dając 16 listopada ostatni
publiczny koncert w Londynie po ktoacuterym ciężko zaniemoacutegł Po powrocie do Paryża nie
odzyskał już zdrowia Zmarł 17 października 1849 roku w mieszkaniu przy placu Vendome
12 Pochowany został na Paryskim cmentarzu Pere Lachaise Serce Chopina znajduje się w
Warszawie w Kościele św Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu
5
Kalendarium życia Fryderyka Chopina
1810
Fryderyk Chopin urodził się 1 marca (albo według niektoacuterych historykoacutew 22 lutego)
1810 we wsi Żelazowa Wola na Mazowszu Jego ojciec Mikołaj był Francuzem z Lotaryngii
ktoacutery przywędrował do Polski w 1787 roku wraz z wracającym do kraju Janem Adamem
Weydlichem Weydlich zarządzał dobrami hrabiego Michała Paca we wsi Marainville skąd
pochodził Mikołaj Chopin Matka Fryderyka Justyna z Krzyżanowskich była powinowatą
hrabiny Ludwiki Skarbkowej właścicielki doacutebr w Żelazowej Woli Chopinowie mieszkali w
oficynie jej dworu Mikołaj był guwernerem synoacutew hrabiego 23 kwietnia Fryderyk
Franciszek Chopin został ochrzczony w kościele św Rocha w niedalekim Brochowie
1 października Mikołaj Chopin zaczyna uczyć w Liceum Warszawskim i rodzina Chopinoacutew
przenosi się do Warszawy
1816 (Fryderyk ma 6 lat)
Fryderyk rozpoczyna naukę gry na fortepianie u Wojciecha Żywnego wcześniej muzykowała
z nim przy fortepianie matka
1817 (Fryderyk ma 7 lat)
Chopin komponuje swoacutej pierwszy utwoacuter ktoacutery zapisuje ojciec jest to POLONEZ B-DUR
Powstały w tym samym czasie POLONEZ G-MOLL wychodzi wkroacutetce drukiem z parafialnej
sztycharni nut kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście
1818 (Fryderyk ma 8 lat)
Pierwszy publiczny występ na koncercie charytatywnym Chopin gra KONCERT
FORTEPIANOWY G-MOLL czeskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza
1822 (Fryderyk ma 12 lat)
Koniec lekcji u Wojciecha Żywnego Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera
i gry na organach u Wilhelma Wuumlrfla
1824 (Fryderyk ma 14 lat)
Wakacje w majątku rodziny szkolnego kolegi w Szafarni tradycyjnej wsi mazowieckiej
Fryderyk styka się tu z mazowieckim i żydowskim folklorem komponuje MAZURKA A-
MOLL zwanego Żydkiem Poacuteźniej jeszcze kilkakrotnie będzie na wsi zawsze żywo
interesując się muzyką ludową
6
1825 (Fryderyk ma 15 lat)
Wychodzi drukiem opus pierwsze Chopina RONDO C-MOLL
1826 (Fryderyk ma 16 lat)
Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera w warszawskiej Szkole Głoacutewnej
Muzyki wchodzącej w skład Uniwersytetu Warszawskiego Po trzech latach w końcowej
opinii dla ministerstwa Elsner napiszeSzopen Friderik - szczegoacutelna zdatność geniusz
muzyczny
1829 (Fryderyk ma 19 lat)
Podczas pobytu w Wiedniu Chopin daje dwa koncerty w Kaumlrntnerthortheater Prasa
wiedeńska pisała W panu Chopinie poznaliśmy jednego z najznakomitszych pianistoacutew
pełnego delikatności i najgłębszego uczucia
1830 (Fryderyk ma 20 lat)
Powstaje KONCERT F-MOLL OP 21 wykonany 17 marca na pierwszym własnym
koncercie Chopina w Teatrze Narodowym pod dyrekcją Karola Kurpińskiego Maurycy
Mochnacki pisze Jest cały oddany geniuszowi muzyki ktoacuterym tchnie oddycha
11 października Chopin daje pożegnalny koncert przed wyjazdem (jak się okaże - na zawsze)
z Warszawy do Wiednia i Paryża W programie nowy KONCERT FORTEPIANOWY E-
MOLL OP 11 W prasie opinia Jest to utwoacuter geniusza
2 listopada Chopin opuszcza Warszawę żegnany kantatą ZRODZONY W POLSKIEJ
KRAINIE Joacutezefa Elsnera
Wybuch Powstania Listopadowego (29 listopada) zastaje Chopina w Wiedniu Znajomi i
rodzina powstrzymują go przed powrotem do kraju on sam pisze Przeklinam chwilę
wyjazdu
1831 (Fryderyk ma 21 lat)
8 września upada Powstanie Listopadowe Chopin jest woacutewczas w Stuttgarcie gdzie - według
tradycji - powstaje ETIUDA C-MOLL OP 10 NR 12 nazywana Rewolucyjną W tym
miesiącu przybywa do Paryża
1832 (Fryderyk ma 22 lat)
Pierwszy koncert Chopina w Paryżu w Salle Pleyel gra KONCERT F-MOLL i WARIACJE
NA TEMAT ARII LA CI DAREM LA MANO z DON JUAN Mozarta op 2 W prasie
pisze się o odrodzeniu muzyki fortepianowej W lipcu WARIACJE NA TEMAT
7
MOZARTA gra w Lipsku Clara Wieck słynna woacutewczas pianistka żona Roberta Schumanna
ktoacutery komentując ten utwoacuter powiedział o Chopinie Panowie czapki z głoacutew oto geniusz
1833 (Fryderyk ma 23 lat)
W styczniu Chopin zostaje przyjęty do emigracyjnego Towarzystwa Literackiego Polskiego
kierowanego przez księcia Adama Czartoryskiego 15 grudnia wraz z Ferencem Lisztem i
Ferdinandem Hillerem gra w Konserwatorium Paryskim KONCERT NA TRZY
FORTEPIANY Bacha Hector Berlioz pisze entuzjastycznie o jego grze
1834 (Fryderyk ma 24 lat)
Chopin odmawia złożenia podania do ambasady rosyjskiej w Paryżu o wydanie paszportu i
wybiera status emigranta politycznego Oznacza to że nie ujrzy już kraju
1835 (Fryderyk ma 25 lat)
26 kwietnia w sali Konserwatorium gra z orkiestrą INTRODUKCJĘ i WIELKIEGO
POLONEZA ES-DUR OP 22 odnosząc wielki sukces W sierpniu Fryderyk spotyka się w
Karlsbadzie z rodzicami ktoacuterzy przyjechali tutaj na kurację uzdrowiskową
1836 (Fryderyk ma 26 lat)
We wrześniu w Dreźnie oświadcza się siedemnastoletniej Marii Wodzińskiej Jego
oświadczyny zostają przyjęte warunkowo przez rok ma obowiązywać okres proacutebny w
ktoacuterym Chopin ma zadbać o swoje wątłe zdrowie zmieniając tryb życia W październiku w
Paryżu w salonie hrabiny Marii dacuteAgoult kochanki Liszta spotyka po raz pierwszy
trzydziestodwuletnią woacutewczas George Sand Komentuje Coacuteż za antypatyczna kobieta
1837 (Fryderyk ma 27 lat)
Rodzina Wodzińskich wycofuje się z projektu małżeństwa Chopina z Marią Na pakiecie
listoacutew od Marii Wodzińskiej Chopin pisze Moja bieda
1838 (Fryderyk ma 28 lat)
W maju zbliża się z George Sand w lipcu Eugene Delacroix szkicuje ich wspoacutelny portret w
październiku wyjeżdżają razem na Majorkę gdzie ma się dopełnić ich romans Pozostaną tam
do lutego przyszłego roku mieszkając między innymi w opustoszałym klasztorze kartuzoacutew w
Valldemosie Chopin ze względu na wilgotny klimat i zimową porę podupada na zdrowiu
Na Majorce ukończone zostaje jedno z największych osiągnięć twoacuterczych Chopina cykl 24
PRELUDIOacuteW
1839 (Fryderyk ma 29 lat)
8
Po opuszczeniu Majorki kolejne trzy miesiące Chopin i George Sand spędzają w Marsylii
Stąd robią wycieczkę do Genui po czym jadą do posiadłości George Sand w Nohant w
środkowej Francji Tutaj powstaje SONATA B-MOLL z MARSZEM ŻAŁOBNYM Chopin
studiuje DAS WOHLTEMPERIERTE KLAVIER Jana Sebastiana Bacha W październiku
wraca do Paryża związek z George Sand utrzymuje w tajemnicy
1840 (Fryderyk ma 30 lat)
Razem z George Sand uczęszcza na wykłady Adama Mickiewicza w College de France
1841 (Fryderyk ma 31 lat)
Lato w Nohant Chopin będzie tu spędzał kolejne lata do 1846 roku
1842 (Fryderyk ma 32 lat)
Po występie w Salle Pleyel ukazują się entuzjastyczne recenzje Chopin osiągnął swoacutej
szczyt
1844 (Fryderyk ma 34 lat)
Spotkanie z siostrą Ludwiką i jej mężem w Paryżu wspoacutelny pobyt w Nohant
1845 (Fryderyk ma 35 lat)
Podczas pobytu w Nohant dochodzi do pierwszych poważniejszych nieporozumień z George
Sand i jej synem Maurycym
1846 (Fryderyk ma 36 lat)
W lutym wraz z George Sand bierze udział w balu u książąt Czartoryskich na rzecz
emigrantoacutew polskich Po raz ostatni spędza lato w Nohant gdzie dochodzi do gwałtownych
konfliktoacutew Powstają woacutewczas NOKTURNY OP 62 i MAZURKI OP 63
1847 (Fryderyk ma 37 lat)
W gwałtownym sporze George Sand z coacuterką Solange Chopin bierze stronę coacuterki
1848 (Fryderyk ma 38 lat)
16 lutego daje w Salle Pleyel ostatni koncert w Paryżu Recenzje są entuzjastyczne4 lutego
dochodzi do przypadkowego ostatniego spotkania Chopina z George Sand Od kwietnia do
listopada przebywa w Anglii i Szkocji gdzie koncertuje i udziela lekcji 16 listopada w
9
Londynie gra po raz ostatni publicznie Pisze ostatnie ukończone utwory WALCA A-MOLL
i MAZURKA G-MOLL
1849 (Fryderyk ma 39 lat)
Powstają szkice ostatniego niedokończonego utworu MAZURKA F-MOLL Po dwoacutech
krwotokach 22 czerwca lekarz stwierdza u Chopina ostatnie stadium gruźlicy 9 sierpnia
przyjeżdża do Paryża siostra Ludwika z mężem i coacuterką 15 października Delfina Potocka
śpiewa dla Chopina Prosi by jego serce po śmierci wyjęto z ciała i przewieziono do Polski
17 października o godzinie drugiej w nocy Chopin umiera 18 października po sekcji zwłok
zabalsamowane ciało zostaje złożone w krypcie kościoła św Magdaleny 30 października
odbywają się uroczystości pogrzebowe w kościele św Magdaleny Ciało Chopina zostaje
złożone na cmentarzu Pere Lachaise Siostra Ludwika zabiera serce kompozytora do Polski
Umieszczono je w filarze kościoła św Krzyża na Krakowskim Przedmieściu W 1880 roku
odsłonięto tam epitafium wyrzeźbione przez Leandro Marconiego
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810 w Żelazowej Woli ok godz 18 rodzi się Fryderyk Franciszek Chopin
23 kwietnia 1810 Chrzest Fryderyka w Kościele pw św św Rocha i Jana Chrzciciela w Brochowie
wrzesień 1810 Przeprowadzka rodziny Chopinoacutew do pałacu Saskiego w Warszawie
1816 Pierwsze lekcje gry na fortepianie
1817 Pierwszy wydany drukiem utwoacuter ndash Polonez g-moll
24 lutego 1818 Pierwszy publiczny występ na koncercie dobroczynnym
1822 Pierwsze lekcje kompozycji
1823 Rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim
1825 Fryderyk gra przed Aleksandrem I Romanowem
1826 Zakończenie nauki w Liceum Warszawskim oraz początek nauki w Szkole Głoacutewnej
Muzyki
10 kwietnia 1827 Umiera najmłodsza siostra Fryderyka ndash Emilia
1827 Przeprowadzka Chopinoacutew do pałacu Czapskich w Warszawie
1828 Pierwsza podroacuteż zagraniczna ndash wyjazd do Berlina
lipiec 1829 Zakończenie nauki w Szkole Głoacutewnej Muzyki
17 marca 1830 Pierwszy biletowany koncert (Teatr Wielki w Warszawie)
11 października 1830 Koncert pożegnalny (Teatr Wielki w Warszawie)
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
2
3
Życie Fryderyka Chopina
Fryderyk Franciszek CHOPIN najwybitniejszy polski kompozytor urodził się w 1810
roku w Żelazowej Woli (ok 50 km od Warszawy) w majątku hrabiostwa Skarbkoacutew gdzie
jego ojciec Mikołaj Chopin z pochodzenia Francuz mieszkał i pracował jako guwerner
Matka Justyna z Krzyżanowskich pochodząca z Kujaw była osobą bardzo muzykalną - grała
na fortepianie i śpiewała w naturalny sposoacuteb stała się więc pierwszą nauczycielką muzyki dla
małego Frycka jak często nazywano go w domu W parę miesięcy po urodzeniu się
Fryderyka rodzina Chopinoacutew przeniosła się do Warszawy gdzie ojciec objął posadę
nauczyciela w Liceum Warszawskim
W wieku sześciu lat chłopiec rozpoczął naukę gry na fortepianie u Wojciecha Żywnego
Wspoacutelnie ze starszą siostrą Ludwiką muzykowali w domu grywając na cztery ręce Wkroacutetce
pojawiły się roacutewnież pierwsze proacuteby kompozytorskie małego Frycka Pierwszy utwoacuter
Polonez B-dur zapisany został ręką ojca Okres nauki u Wojciecha Żywnego to także
początek występoacutew publicznych małego Chopina grywał w salonach arystokracji
warszawskiej i brał udział w koncertach dobroczynnych
Jako szesnastolatek Chopin rozpoczął studia w zakresie teorii kompozycji u Joacutezefa Elsnera w
warszawskiej Szkole Głoacutewnej Muzyki W tym okresie bardzo znaczący wpływ na rozwoacutej
jego talentu miało obcowanie z pieśniami i tańcami ludowymi Mazowsza Kujaw
Wielkopolski i Lubelszczyzny ktoacuterym z ogromnym zainteresowaniem przysłuchiwał się
podczas wakacji spędzanych min w Szafarni Antoninie Sannikach W 1826 roku odbył
swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina a wkroacutetce także do Wiednia (gdzie
dwukrotnie występował publicznie) oraz do Drezna i Pragi Mając lat dziewiętnaście Chopin
ukończył studia muzyczne u prof Elsnera zyskawszy ogromne uznanie swego pedagoga W
raporcie dotyczącym ucznioacutew profesor napisał Chopin Fryderyk trzecioletni szczegoacutelna
zdatność geniusz muzyczny
W październiku 1830 roku Fryderyk ostatni raz wystąpił przed publicznością warszawską 2
listopada 1830 roku opuścił Warszawę na zawsze udając się najpierw do Drezna następnie
do Wiednia Salzburga Monachium i Stuttgartu We wrześniu 1831 roku przybył do Paryża
gdzie osiadł na stałe zyskując niebawem rozgłos europejski
W pierwszych latach paryskich Chopin rozwinął ożywioną działalność koncertową
Wykonując własne utwory utrwalał coraz silniej swoją pozycję kompozytora i pianisty
Świadczą o tym niezwykle pochlebne wypowiedzi Roberta Schumanna autora słynnej
recenzji ktoacutera ukazała się po wykonaniu Wariacji na temat La ci darem la mano na
fortepian i orkiestrę głoszącej Panowie czapki z głowy oto geniusz W poacuteźniejszym
okresie Chopin skoncentrował się głoacutewnie na twoacuterczości kompozytorskiej wydając swe
dzieła u wydawcoacutew francuskich niemieckich i angielskich Głoacutewnym źroacutedłem jego
utrzymania była jednak działalność dydaktyczna Miał bardzo wielu ucznioacutew a wśroacuted nich
4
oproacutecz amatoroacutew także grupę profesjonalnie kształcących się pianistoacutew
Był człowiekiem bardzo towarzyskim Łączyły go przyjazne kontakty zaroacutewno z wybitnymi
muzykami przebywającymi w Paryżu min Franciszkiem Lisztem Vincenzo Bellinim
Gioacchino Rossinim i Feliksem Mendelssohnem jak i z wydawcami krytykami oraz całą
polską emigracją W 1836 roku poznał pisarkę George Sand ktoacutera stała się jego życiową
partnerką mającą znaczący wpływ na życie kompozytora Razem podroacuteżowali zawitali
wspoacutelnie na Majorkę do Marsylii i Genui Przez kilka lat z rzędu spędzali lato w Nohant
zimą wracając do Paryża
Od 1839 roku stan zdrowia chorego na gruźlicę Chopina pogarszał się z każdym rokiem W
1848 roku odbył ostatnią podroacuteż koncertową po Anglii i Szkocji dając 16 listopada ostatni
publiczny koncert w Londynie po ktoacuterym ciężko zaniemoacutegł Po powrocie do Paryża nie
odzyskał już zdrowia Zmarł 17 października 1849 roku w mieszkaniu przy placu Vendome
12 Pochowany został na Paryskim cmentarzu Pere Lachaise Serce Chopina znajduje się w
Warszawie w Kościele św Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu
5
Kalendarium życia Fryderyka Chopina
1810
Fryderyk Chopin urodził się 1 marca (albo według niektoacuterych historykoacutew 22 lutego)
1810 we wsi Żelazowa Wola na Mazowszu Jego ojciec Mikołaj był Francuzem z Lotaryngii
ktoacutery przywędrował do Polski w 1787 roku wraz z wracającym do kraju Janem Adamem
Weydlichem Weydlich zarządzał dobrami hrabiego Michała Paca we wsi Marainville skąd
pochodził Mikołaj Chopin Matka Fryderyka Justyna z Krzyżanowskich była powinowatą
hrabiny Ludwiki Skarbkowej właścicielki doacutebr w Żelazowej Woli Chopinowie mieszkali w
oficynie jej dworu Mikołaj był guwernerem synoacutew hrabiego 23 kwietnia Fryderyk
Franciszek Chopin został ochrzczony w kościele św Rocha w niedalekim Brochowie
1 października Mikołaj Chopin zaczyna uczyć w Liceum Warszawskim i rodzina Chopinoacutew
przenosi się do Warszawy
1816 (Fryderyk ma 6 lat)
Fryderyk rozpoczyna naukę gry na fortepianie u Wojciecha Żywnego wcześniej muzykowała
z nim przy fortepianie matka
1817 (Fryderyk ma 7 lat)
Chopin komponuje swoacutej pierwszy utwoacuter ktoacutery zapisuje ojciec jest to POLONEZ B-DUR
Powstały w tym samym czasie POLONEZ G-MOLL wychodzi wkroacutetce drukiem z parafialnej
sztycharni nut kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście
1818 (Fryderyk ma 8 lat)
Pierwszy publiczny występ na koncercie charytatywnym Chopin gra KONCERT
FORTEPIANOWY G-MOLL czeskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza
1822 (Fryderyk ma 12 lat)
Koniec lekcji u Wojciecha Żywnego Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera
i gry na organach u Wilhelma Wuumlrfla
1824 (Fryderyk ma 14 lat)
Wakacje w majątku rodziny szkolnego kolegi w Szafarni tradycyjnej wsi mazowieckiej
Fryderyk styka się tu z mazowieckim i żydowskim folklorem komponuje MAZURKA A-
MOLL zwanego Żydkiem Poacuteźniej jeszcze kilkakrotnie będzie na wsi zawsze żywo
interesując się muzyką ludową
6
1825 (Fryderyk ma 15 lat)
Wychodzi drukiem opus pierwsze Chopina RONDO C-MOLL
1826 (Fryderyk ma 16 lat)
Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera w warszawskiej Szkole Głoacutewnej
Muzyki wchodzącej w skład Uniwersytetu Warszawskiego Po trzech latach w końcowej
opinii dla ministerstwa Elsner napiszeSzopen Friderik - szczegoacutelna zdatność geniusz
muzyczny
1829 (Fryderyk ma 19 lat)
Podczas pobytu w Wiedniu Chopin daje dwa koncerty w Kaumlrntnerthortheater Prasa
wiedeńska pisała W panu Chopinie poznaliśmy jednego z najznakomitszych pianistoacutew
pełnego delikatności i najgłębszego uczucia
1830 (Fryderyk ma 20 lat)
Powstaje KONCERT F-MOLL OP 21 wykonany 17 marca na pierwszym własnym
koncercie Chopina w Teatrze Narodowym pod dyrekcją Karola Kurpińskiego Maurycy
Mochnacki pisze Jest cały oddany geniuszowi muzyki ktoacuterym tchnie oddycha
11 października Chopin daje pożegnalny koncert przed wyjazdem (jak się okaże - na zawsze)
z Warszawy do Wiednia i Paryża W programie nowy KONCERT FORTEPIANOWY E-
MOLL OP 11 W prasie opinia Jest to utwoacuter geniusza
2 listopada Chopin opuszcza Warszawę żegnany kantatą ZRODZONY W POLSKIEJ
KRAINIE Joacutezefa Elsnera
Wybuch Powstania Listopadowego (29 listopada) zastaje Chopina w Wiedniu Znajomi i
rodzina powstrzymują go przed powrotem do kraju on sam pisze Przeklinam chwilę
wyjazdu
1831 (Fryderyk ma 21 lat)
8 września upada Powstanie Listopadowe Chopin jest woacutewczas w Stuttgarcie gdzie - według
tradycji - powstaje ETIUDA C-MOLL OP 10 NR 12 nazywana Rewolucyjną W tym
miesiącu przybywa do Paryża
1832 (Fryderyk ma 22 lat)
Pierwszy koncert Chopina w Paryżu w Salle Pleyel gra KONCERT F-MOLL i WARIACJE
NA TEMAT ARII LA CI DAREM LA MANO z DON JUAN Mozarta op 2 W prasie
pisze się o odrodzeniu muzyki fortepianowej W lipcu WARIACJE NA TEMAT
7
MOZARTA gra w Lipsku Clara Wieck słynna woacutewczas pianistka żona Roberta Schumanna
ktoacutery komentując ten utwoacuter powiedział o Chopinie Panowie czapki z głoacutew oto geniusz
1833 (Fryderyk ma 23 lat)
W styczniu Chopin zostaje przyjęty do emigracyjnego Towarzystwa Literackiego Polskiego
kierowanego przez księcia Adama Czartoryskiego 15 grudnia wraz z Ferencem Lisztem i
Ferdinandem Hillerem gra w Konserwatorium Paryskim KONCERT NA TRZY
FORTEPIANY Bacha Hector Berlioz pisze entuzjastycznie o jego grze
1834 (Fryderyk ma 24 lat)
Chopin odmawia złożenia podania do ambasady rosyjskiej w Paryżu o wydanie paszportu i
wybiera status emigranta politycznego Oznacza to że nie ujrzy już kraju
1835 (Fryderyk ma 25 lat)
26 kwietnia w sali Konserwatorium gra z orkiestrą INTRODUKCJĘ i WIELKIEGO
POLONEZA ES-DUR OP 22 odnosząc wielki sukces W sierpniu Fryderyk spotyka się w
Karlsbadzie z rodzicami ktoacuterzy przyjechali tutaj na kurację uzdrowiskową
1836 (Fryderyk ma 26 lat)
We wrześniu w Dreźnie oświadcza się siedemnastoletniej Marii Wodzińskiej Jego
oświadczyny zostają przyjęte warunkowo przez rok ma obowiązywać okres proacutebny w
ktoacuterym Chopin ma zadbać o swoje wątłe zdrowie zmieniając tryb życia W październiku w
Paryżu w salonie hrabiny Marii dacuteAgoult kochanki Liszta spotyka po raz pierwszy
trzydziestodwuletnią woacutewczas George Sand Komentuje Coacuteż za antypatyczna kobieta
1837 (Fryderyk ma 27 lat)
Rodzina Wodzińskich wycofuje się z projektu małżeństwa Chopina z Marią Na pakiecie
listoacutew od Marii Wodzińskiej Chopin pisze Moja bieda
1838 (Fryderyk ma 28 lat)
W maju zbliża się z George Sand w lipcu Eugene Delacroix szkicuje ich wspoacutelny portret w
październiku wyjeżdżają razem na Majorkę gdzie ma się dopełnić ich romans Pozostaną tam
do lutego przyszłego roku mieszkając między innymi w opustoszałym klasztorze kartuzoacutew w
Valldemosie Chopin ze względu na wilgotny klimat i zimową porę podupada na zdrowiu
Na Majorce ukończone zostaje jedno z największych osiągnięć twoacuterczych Chopina cykl 24
PRELUDIOacuteW
1839 (Fryderyk ma 29 lat)
8
Po opuszczeniu Majorki kolejne trzy miesiące Chopin i George Sand spędzają w Marsylii
Stąd robią wycieczkę do Genui po czym jadą do posiadłości George Sand w Nohant w
środkowej Francji Tutaj powstaje SONATA B-MOLL z MARSZEM ŻAŁOBNYM Chopin
studiuje DAS WOHLTEMPERIERTE KLAVIER Jana Sebastiana Bacha W październiku
wraca do Paryża związek z George Sand utrzymuje w tajemnicy
1840 (Fryderyk ma 30 lat)
Razem z George Sand uczęszcza na wykłady Adama Mickiewicza w College de France
1841 (Fryderyk ma 31 lat)
Lato w Nohant Chopin będzie tu spędzał kolejne lata do 1846 roku
1842 (Fryderyk ma 32 lat)
Po występie w Salle Pleyel ukazują się entuzjastyczne recenzje Chopin osiągnął swoacutej
szczyt
1844 (Fryderyk ma 34 lat)
Spotkanie z siostrą Ludwiką i jej mężem w Paryżu wspoacutelny pobyt w Nohant
1845 (Fryderyk ma 35 lat)
Podczas pobytu w Nohant dochodzi do pierwszych poważniejszych nieporozumień z George
Sand i jej synem Maurycym
1846 (Fryderyk ma 36 lat)
W lutym wraz z George Sand bierze udział w balu u książąt Czartoryskich na rzecz
emigrantoacutew polskich Po raz ostatni spędza lato w Nohant gdzie dochodzi do gwałtownych
konfliktoacutew Powstają woacutewczas NOKTURNY OP 62 i MAZURKI OP 63
1847 (Fryderyk ma 37 lat)
W gwałtownym sporze George Sand z coacuterką Solange Chopin bierze stronę coacuterki
1848 (Fryderyk ma 38 lat)
16 lutego daje w Salle Pleyel ostatni koncert w Paryżu Recenzje są entuzjastyczne4 lutego
dochodzi do przypadkowego ostatniego spotkania Chopina z George Sand Od kwietnia do
listopada przebywa w Anglii i Szkocji gdzie koncertuje i udziela lekcji 16 listopada w
9
Londynie gra po raz ostatni publicznie Pisze ostatnie ukończone utwory WALCA A-MOLL
i MAZURKA G-MOLL
1849 (Fryderyk ma 39 lat)
Powstają szkice ostatniego niedokończonego utworu MAZURKA F-MOLL Po dwoacutech
krwotokach 22 czerwca lekarz stwierdza u Chopina ostatnie stadium gruźlicy 9 sierpnia
przyjeżdża do Paryża siostra Ludwika z mężem i coacuterką 15 października Delfina Potocka
śpiewa dla Chopina Prosi by jego serce po śmierci wyjęto z ciała i przewieziono do Polski
17 października o godzinie drugiej w nocy Chopin umiera 18 października po sekcji zwłok
zabalsamowane ciało zostaje złożone w krypcie kościoła św Magdaleny 30 października
odbywają się uroczystości pogrzebowe w kościele św Magdaleny Ciało Chopina zostaje
złożone na cmentarzu Pere Lachaise Siostra Ludwika zabiera serce kompozytora do Polski
Umieszczono je w filarze kościoła św Krzyża na Krakowskim Przedmieściu W 1880 roku
odsłonięto tam epitafium wyrzeźbione przez Leandro Marconiego
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810 w Żelazowej Woli ok godz 18 rodzi się Fryderyk Franciszek Chopin
23 kwietnia 1810 Chrzest Fryderyka w Kościele pw św św Rocha i Jana Chrzciciela w Brochowie
wrzesień 1810 Przeprowadzka rodziny Chopinoacutew do pałacu Saskiego w Warszawie
1816 Pierwsze lekcje gry na fortepianie
1817 Pierwszy wydany drukiem utwoacuter ndash Polonez g-moll
24 lutego 1818 Pierwszy publiczny występ na koncercie dobroczynnym
1822 Pierwsze lekcje kompozycji
1823 Rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim
1825 Fryderyk gra przed Aleksandrem I Romanowem
1826 Zakończenie nauki w Liceum Warszawskim oraz początek nauki w Szkole Głoacutewnej
Muzyki
10 kwietnia 1827 Umiera najmłodsza siostra Fryderyka ndash Emilia
1827 Przeprowadzka Chopinoacutew do pałacu Czapskich w Warszawie
1828 Pierwsza podroacuteż zagraniczna ndash wyjazd do Berlina
lipiec 1829 Zakończenie nauki w Szkole Głoacutewnej Muzyki
17 marca 1830 Pierwszy biletowany koncert (Teatr Wielki w Warszawie)
11 października 1830 Koncert pożegnalny (Teatr Wielki w Warszawie)
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
3
Życie Fryderyka Chopina
Fryderyk Franciszek CHOPIN najwybitniejszy polski kompozytor urodził się w 1810
roku w Żelazowej Woli (ok 50 km od Warszawy) w majątku hrabiostwa Skarbkoacutew gdzie
jego ojciec Mikołaj Chopin z pochodzenia Francuz mieszkał i pracował jako guwerner
Matka Justyna z Krzyżanowskich pochodząca z Kujaw była osobą bardzo muzykalną - grała
na fortepianie i śpiewała w naturalny sposoacuteb stała się więc pierwszą nauczycielką muzyki dla
małego Frycka jak często nazywano go w domu W parę miesięcy po urodzeniu się
Fryderyka rodzina Chopinoacutew przeniosła się do Warszawy gdzie ojciec objął posadę
nauczyciela w Liceum Warszawskim
W wieku sześciu lat chłopiec rozpoczął naukę gry na fortepianie u Wojciecha Żywnego
Wspoacutelnie ze starszą siostrą Ludwiką muzykowali w domu grywając na cztery ręce Wkroacutetce
pojawiły się roacutewnież pierwsze proacuteby kompozytorskie małego Frycka Pierwszy utwoacuter
Polonez B-dur zapisany został ręką ojca Okres nauki u Wojciecha Żywnego to także
początek występoacutew publicznych małego Chopina grywał w salonach arystokracji
warszawskiej i brał udział w koncertach dobroczynnych
Jako szesnastolatek Chopin rozpoczął studia w zakresie teorii kompozycji u Joacutezefa Elsnera w
warszawskiej Szkole Głoacutewnej Muzyki W tym okresie bardzo znaczący wpływ na rozwoacutej
jego talentu miało obcowanie z pieśniami i tańcami ludowymi Mazowsza Kujaw
Wielkopolski i Lubelszczyzny ktoacuterym z ogromnym zainteresowaniem przysłuchiwał się
podczas wakacji spędzanych min w Szafarni Antoninie Sannikach W 1826 roku odbył
swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina a wkroacutetce także do Wiednia (gdzie
dwukrotnie występował publicznie) oraz do Drezna i Pragi Mając lat dziewiętnaście Chopin
ukończył studia muzyczne u prof Elsnera zyskawszy ogromne uznanie swego pedagoga W
raporcie dotyczącym ucznioacutew profesor napisał Chopin Fryderyk trzecioletni szczegoacutelna
zdatność geniusz muzyczny
W październiku 1830 roku Fryderyk ostatni raz wystąpił przed publicznością warszawską 2
listopada 1830 roku opuścił Warszawę na zawsze udając się najpierw do Drezna następnie
do Wiednia Salzburga Monachium i Stuttgartu We wrześniu 1831 roku przybył do Paryża
gdzie osiadł na stałe zyskując niebawem rozgłos europejski
W pierwszych latach paryskich Chopin rozwinął ożywioną działalność koncertową
Wykonując własne utwory utrwalał coraz silniej swoją pozycję kompozytora i pianisty
Świadczą o tym niezwykle pochlebne wypowiedzi Roberta Schumanna autora słynnej
recenzji ktoacutera ukazała się po wykonaniu Wariacji na temat La ci darem la mano na
fortepian i orkiestrę głoszącej Panowie czapki z głowy oto geniusz W poacuteźniejszym
okresie Chopin skoncentrował się głoacutewnie na twoacuterczości kompozytorskiej wydając swe
dzieła u wydawcoacutew francuskich niemieckich i angielskich Głoacutewnym źroacutedłem jego
utrzymania była jednak działalność dydaktyczna Miał bardzo wielu ucznioacutew a wśroacuted nich
4
oproacutecz amatoroacutew także grupę profesjonalnie kształcących się pianistoacutew
Był człowiekiem bardzo towarzyskim Łączyły go przyjazne kontakty zaroacutewno z wybitnymi
muzykami przebywającymi w Paryżu min Franciszkiem Lisztem Vincenzo Bellinim
Gioacchino Rossinim i Feliksem Mendelssohnem jak i z wydawcami krytykami oraz całą
polską emigracją W 1836 roku poznał pisarkę George Sand ktoacutera stała się jego życiową
partnerką mającą znaczący wpływ na życie kompozytora Razem podroacuteżowali zawitali
wspoacutelnie na Majorkę do Marsylii i Genui Przez kilka lat z rzędu spędzali lato w Nohant
zimą wracając do Paryża
Od 1839 roku stan zdrowia chorego na gruźlicę Chopina pogarszał się z każdym rokiem W
1848 roku odbył ostatnią podroacuteż koncertową po Anglii i Szkocji dając 16 listopada ostatni
publiczny koncert w Londynie po ktoacuterym ciężko zaniemoacutegł Po powrocie do Paryża nie
odzyskał już zdrowia Zmarł 17 października 1849 roku w mieszkaniu przy placu Vendome
12 Pochowany został na Paryskim cmentarzu Pere Lachaise Serce Chopina znajduje się w
Warszawie w Kościele św Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu
5
Kalendarium życia Fryderyka Chopina
1810
Fryderyk Chopin urodził się 1 marca (albo według niektoacuterych historykoacutew 22 lutego)
1810 we wsi Żelazowa Wola na Mazowszu Jego ojciec Mikołaj był Francuzem z Lotaryngii
ktoacutery przywędrował do Polski w 1787 roku wraz z wracającym do kraju Janem Adamem
Weydlichem Weydlich zarządzał dobrami hrabiego Michała Paca we wsi Marainville skąd
pochodził Mikołaj Chopin Matka Fryderyka Justyna z Krzyżanowskich była powinowatą
hrabiny Ludwiki Skarbkowej właścicielki doacutebr w Żelazowej Woli Chopinowie mieszkali w
oficynie jej dworu Mikołaj był guwernerem synoacutew hrabiego 23 kwietnia Fryderyk
Franciszek Chopin został ochrzczony w kościele św Rocha w niedalekim Brochowie
1 października Mikołaj Chopin zaczyna uczyć w Liceum Warszawskim i rodzina Chopinoacutew
przenosi się do Warszawy
1816 (Fryderyk ma 6 lat)
Fryderyk rozpoczyna naukę gry na fortepianie u Wojciecha Żywnego wcześniej muzykowała
z nim przy fortepianie matka
1817 (Fryderyk ma 7 lat)
Chopin komponuje swoacutej pierwszy utwoacuter ktoacutery zapisuje ojciec jest to POLONEZ B-DUR
Powstały w tym samym czasie POLONEZ G-MOLL wychodzi wkroacutetce drukiem z parafialnej
sztycharni nut kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście
1818 (Fryderyk ma 8 lat)
Pierwszy publiczny występ na koncercie charytatywnym Chopin gra KONCERT
FORTEPIANOWY G-MOLL czeskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza
1822 (Fryderyk ma 12 lat)
Koniec lekcji u Wojciecha Żywnego Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera
i gry na organach u Wilhelma Wuumlrfla
1824 (Fryderyk ma 14 lat)
Wakacje w majątku rodziny szkolnego kolegi w Szafarni tradycyjnej wsi mazowieckiej
Fryderyk styka się tu z mazowieckim i żydowskim folklorem komponuje MAZURKA A-
MOLL zwanego Żydkiem Poacuteźniej jeszcze kilkakrotnie będzie na wsi zawsze żywo
interesując się muzyką ludową
6
1825 (Fryderyk ma 15 lat)
Wychodzi drukiem opus pierwsze Chopina RONDO C-MOLL
1826 (Fryderyk ma 16 lat)
Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera w warszawskiej Szkole Głoacutewnej
Muzyki wchodzącej w skład Uniwersytetu Warszawskiego Po trzech latach w końcowej
opinii dla ministerstwa Elsner napiszeSzopen Friderik - szczegoacutelna zdatność geniusz
muzyczny
1829 (Fryderyk ma 19 lat)
Podczas pobytu w Wiedniu Chopin daje dwa koncerty w Kaumlrntnerthortheater Prasa
wiedeńska pisała W panu Chopinie poznaliśmy jednego z najznakomitszych pianistoacutew
pełnego delikatności i najgłębszego uczucia
1830 (Fryderyk ma 20 lat)
Powstaje KONCERT F-MOLL OP 21 wykonany 17 marca na pierwszym własnym
koncercie Chopina w Teatrze Narodowym pod dyrekcją Karola Kurpińskiego Maurycy
Mochnacki pisze Jest cały oddany geniuszowi muzyki ktoacuterym tchnie oddycha
11 października Chopin daje pożegnalny koncert przed wyjazdem (jak się okaże - na zawsze)
z Warszawy do Wiednia i Paryża W programie nowy KONCERT FORTEPIANOWY E-
MOLL OP 11 W prasie opinia Jest to utwoacuter geniusza
2 listopada Chopin opuszcza Warszawę żegnany kantatą ZRODZONY W POLSKIEJ
KRAINIE Joacutezefa Elsnera
Wybuch Powstania Listopadowego (29 listopada) zastaje Chopina w Wiedniu Znajomi i
rodzina powstrzymują go przed powrotem do kraju on sam pisze Przeklinam chwilę
wyjazdu
1831 (Fryderyk ma 21 lat)
8 września upada Powstanie Listopadowe Chopin jest woacutewczas w Stuttgarcie gdzie - według
tradycji - powstaje ETIUDA C-MOLL OP 10 NR 12 nazywana Rewolucyjną W tym
miesiącu przybywa do Paryża
1832 (Fryderyk ma 22 lat)
Pierwszy koncert Chopina w Paryżu w Salle Pleyel gra KONCERT F-MOLL i WARIACJE
NA TEMAT ARII LA CI DAREM LA MANO z DON JUAN Mozarta op 2 W prasie
pisze się o odrodzeniu muzyki fortepianowej W lipcu WARIACJE NA TEMAT
7
MOZARTA gra w Lipsku Clara Wieck słynna woacutewczas pianistka żona Roberta Schumanna
ktoacutery komentując ten utwoacuter powiedział o Chopinie Panowie czapki z głoacutew oto geniusz
1833 (Fryderyk ma 23 lat)
W styczniu Chopin zostaje przyjęty do emigracyjnego Towarzystwa Literackiego Polskiego
kierowanego przez księcia Adama Czartoryskiego 15 grudnia wraz z Ferencem Lisztem i
Ferdinandem Hillerem gra w Konserwatorium Paryskim KONCERT NA TRZY
FORTEPIANY Bacha Hector Berlioz pisze entuzjastycznie o jego grze
1834 (Fryderyk ma 24 lat)
Chopin odmawia złożenia podania do ambasady rosyjskiej w Paryżu o wydanie paszportu i
wybiera status emigranta politycznego Oznacza to że nie ujrzy już kraju
1835 (Fryderyk ma 25 lat)
26 kwietnia w sali Konserwatorium gra z orkiestrą INTRODUKCJĘ i WIELKIEGO
POLONEZA ES-DUR OP 22 odnosząc wielki sukces W sierpniu Fryderyk spotyka się w
Karlsbadzie z rodzicami ktoacuterzy przyjechali tutaj na kurację uzdrowiskową
1836 (Fryderyk ma 26 lat)
We wrześniu w Dreźnie oświadcza się siedemnastoletniej Marii Wodzińskiej Jego
oświadczyny zostają przyjęte warunkowo przez rok ma obowiązywać okres proacutebny w
ktoacuterym Chopin ma zadbać o swoje wątłe zdrowie zmieniając tryb życia W październiku w
Paryżu w salonie hrabiny Marii dacuteAgoult kochanki Liszta spotyka po raz pierwszy
trzydziestodwuletnią woacutewczas George Sand Komentuje Coacuteż za antypatyczna kobieta
1837 (Fryderyk ma 27 lat)
Rodzina Wodzińskich wycofuje się z projektu małżeństwa Chopina z Marią Na pakiecie
listoacutew od Marii Wodzińskiej Chopin pisze Moja bieda
1838 (Fryderyk ma 28 lat)
W maju zbliża się z George Sand w lipcu Eugene Delacroix szkicuje ich wspoacutelny portret w
październiku wyjeżdżają razem na Majorkę gdzie ma się dopełnić ich romans Pozostaną tam
do lutego przyszłego roku mieszkając między innymi w opustoszałym klasztorze kartuzoacutew w
Valldemosie Chopin ze względu na wilgotny klimat i zimową porę podupada na zdrowiu
Na Majorce ukończone zostaje jedno z największych osiągnięć twoacuterczych Chopina cykl 24
PRELUDIOacuteW
1839 (Fryderyk ma 29 lat)
8
Po opuszczeniu Majorki kolejne trzy miesiące Chopin i George Sand spędzają w Marsylii
Stąd robią wycieczkę do Genui po czym jadą do posiadłości George Sand w Nohant w
środkowej Francji Tutaj powstaje SONATA B-MOLL z MARSZEM ŻAŁOBNYM Chopin
studiuje DAS WOHLTEMPERIERTE KLAVIER Jana Sebastiana Bacha W październiku
wraca do Paryża związek z George Sand utrzymuje w tajemnicy
1840 (Fryderyk ma 30 lat)
Razem z George Sand uczęszcza na wykłady Adama Mickiewicza w College de France
1841 (Fryderyk ma 31 lat)
Lato w Nohant Chopin będzie tu spędzał kolejne lata do 1846 roku
1842 (Fryderyk ma 32 lat)
Po występie w Salle Pleyel ukazują się entuzjastyczne recenzje Chopin osiągnął swoacutej
szczyt
1844 (Fryderyk ma 34 lat)
Spotkanie z siostrą Ludwiką i jej mężem w Paryżu wspoacutelny pobyt w Nohant
1845 (Fryderyk ma 35 lat)
Podczas pobytu w Nohant dochodzi do pierwszych poważniejszych nieporozumień z George
Sand i jej synem Maurycym
1846 (Fryderyk ma 36 lat)
W lutym wraz z George Sand bierze udział w balu u książąt Czartoryskich na rzecz
emigrantoacutew polskich Po raz ostatni spędza lato w Nohant gdzie dochodzi do gwałtownych
konfliktoacutew Powstają woacutewczas NOKTURNY OP 62 i MAZURKI OP 63
1847 (Fryderyk ma 37 lat)
W gwałtownym sporze George Sand z coacuterką Solange Chopin bierze stronę coacuterki
1848 (Fryderyk ma 38 lat)
16 lutego daje w Salle Pleyel ostatni koncert w Paryżu Recenzje są entuzjastyczne4 lutego
dochodzi do przypadkowego ostatniego spotkania Chopina z George Sand Od kwietnia do
listopada przebywa w Anglii i Szkocji gdzie koncertuje i udziela lekcji 16 listopada w
9
Londynie gra po raz ostatni publicznie Pisze ostatnie ukończone utwory WALCA A-MOLL
i MAZURKA G-MOLL
1849 (Fryderyk ma 39 lat)
Powstają szkice ostatniego niedokończonego utworu MAZURKA F-MOLL Po dwoacutech
krwotokach 22 czerwca lekarz stwierdza u Chopina ostatnie stadium gruźlicy 9 sierpnia
przyjeżdża do Paryża siostra Ludwika z mężem i coacuterką 15 października Delfina Potocka
śpiewa dla Chopina Prosi by jego serce po śmierci wyjęto z ciała i przewieziono do Polski
17 października o godzinie drugiej w nocy Chopin umiera 18 października po sekcji zwłok
zabalsamowane ciało zostaje złożone w krypcie kościoła św Magdaleny 30 października
odbywają się uroczystości pogrzebowe w kościele św Magdaleny Ciało Chopina zostaje
złożone na cmentarzu Pere Lachaise Siostra Ludwika zabiera serce kompozytora do Polski
Umieszczono je w filarze kościoła św Krzyża na Krakowskim Przedmieściu W 1880 roku
odsłonięto tam epitafium wyrzeźbione przez Leandro Marconiego
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810 w Żelazowej Woli ok godz 18 rodzi się Fryderyk Franciszek Chopin
23 kwietnia 1810 Chrzest Fryderyka w Kościele pw św św Rocha i Jana Chrzciciela w Brochowie
wrzesień 1810 Przeprowadzka rodziny Chopinoacutew do pałacu Saskiego w Warszawie
1816 Pierwsze lekcje gry na fortepianie
1817 Pierwszy wydany drukiem utwoacuter ndash Polonez g-moll
24 lutego 1818 Pierwszy publiczny występ na koncercie dobroczynnym
1822 Pierwsze lekcje kompozycji
1823 Rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim
1825 Fryderyk gra przed Aleksandrem I Romanowem
1826 Zakończenie nauki w Liceum Warszawskim oraz początek nauki w Szkole Głoacutewnej
Muzyki
10 kwietnia 1827 Umiera najmłodsza siostra Fryderyka ndash Emilia
1827 Przeprowadzka Chopinoacutew do pałacu Czapskich w Warszawie
1828 Pierwsza podroacuteż zagraniczna ndash wyjazd do Berlina
lipiec 1829 Zakończenie nauki w Szkole Głoacutewnej Muzyki
17 marca 1830 Pierwszy biletowany koncert (Teatr Wielki w Warszawie)
11 października 1830 Koncert pożegnalny (Teatr Wielki w Warszawie)
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
4
oproacutecz amatoroacutew także grupę profesjonalnie kształcących się pianistoacutew
Był człowiekiem bardzo towarzyskim Łączyły go przyjazne kontakty zaroacutewno z wybitnymi
muzykami przebywającymi w Paryżu min Franciszkiem Lisztem Vincenzo Bellinim
Gioacchino Rossinim i Feliksem Mendelssohnem jak i z wydawcami krytykami oraz całą
polską emigracją W 1836 roku poznał pisarkę George Sand ktoacutera stała się jego życiową
partnerką mającą znaczący wpływ na życie kompozytora Razem podroacuteżowali zawitali
wspoacutelnie na Majorkę do Marsylii i Genui Przez kilka lat z rzędu spędzali lato w Nohant
zimą wracając do Paryża
Od 1839 roku stan zdrowia chorego na gruźlicę Chopina pogarszał się z każdym rokiem W
1848 roku odbył ostatnią podroacuteż koncertową po Anglii i Szkocji dając 16 listopada ostatni
publiczny koncert w Londynie po ktoacuterym ciężko zaniemoacutegł Po powrocie do Paryża nie
odzyskał już zdrowia Zmarł 17 października 1849 roku w mieszkaniu przy placu Vendome
12 Pochowany został na Paryskim cmentarzu Pere Lachaise Serce Chopina znajduje się w
Warszawie w Kościele św Krzyża przy Krakowskim Przedmieściu
5
Kalendarium życia Fryderyka Chopina
1810
Fryderyk Chopin urodził się 1 marca (albo według niektoacuterych historykoacutew 22 lutego)
1810 we wsi Żelazowa Wola na Mazowszu Jego ojciec Mikołaj był Francuzem z Lotaryngii
ktoacutery przywędrował do Polski w 1787 roku wraz z wracającym do kraju Janem Adamem
Weydlichem Weydlich zarządzał dobrami hrabiego Michała Paca we wsi Marainville skąd
pochodził Mikołaj Chopin Matka Fryderyka Justyna z Krzyżanowskich była powinowatą
hrabiny Ludwiki Skarbkowej właścicielki doacutebr w Żelazowej Woli Chopinowie mieszkali w
oficynie jej dworu Mikołaj był guwernerem synoacutew hrabiego 23 kwietnia Fryderyk
Franciszek Chopin został ochrzczony w kościele św Rocha w niedalekim Brochowie
1 października Mikołaj Chopin zaczyna uczyć w Liceum Warszawskim i rodzina Chopinoacutew
przenosi się do Warszawy
1816 (Fryderyk ma 6 lat)
Fryderyk rozpoczyna naukę gry na fortepianie u Wojciecha Żywnego wcześniej muzykowała
z nim przy fortepianie matka
1817 (Fryderyk ma 7 lat)
Chopin komponuje swoacutej pierwszy utwoacuter ktoacutery zapisuje ojciec jest to POLONEZ B-DUR
Powstały w tym samym czasie POLONEZ G-MOLL wychodzi wkroacutetce drukiem z parafialnej
sztycharni nut kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście
1818 (Fryderyk ma 8 lat)
Pierwszy publiczny występ na koncercie charytatywnym Chopin gra KONCERT
FORTEPIANOWY G-MOLL czeskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza
1822 (Fryderyk ma 12 lat)
Koniec lekcji u Wojciecha Żywnego Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera
i gry na organach u Wilhelma Wuumlrfla
1824 (Fryderyk ma 14 lat)
Wakacje w majątku rodziny szkolnego kolegi w Szafarni tradycyjnej wsi mazowieckiej
Fryderyk styka się tu z mazowieckim i żydowskim folklorem komponuje MAZURKA A-
MOLL zwanego Żydkiem Poacuteźniej jeszcze kilkakrotnie będzie na wsi zawsze żywo
interesując się muzyką ludową
6
1825 (Fryderyk ma 15 lat)
Wychodzi drukiem opus pierwsze Chopina RONDO C-MOLL
1826 (Fryderyk ma 16 lat)
Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera w warszawskiej Szkole Głoacutewnej
Muzyki wchodzącej w skład Uniwersytetu Warszawskiego Po trzech latach w końcowej
opinii dla ministerstwa Elsner napiszeSzopen Friderik - szczegoacutelna zdatność geniusz
muzyczny
1829 (Fryderyk ma 19 lat)
Podczas pobytu w Wiedniu Chopin daje dwa koncerty w Kaumlrntnerthortheater Prasa
wiedeńska pisała W panu Chopinie poznaliśmy jednego z najznakomitszych pianistoacutew
pełnego delikatności i najgłębszego uczucia
1830 (Fryderyk ma 20 lat)
Powstaje KONCERT F-MOLL OP 21 wykonany 17 marca na pierwszym własnym
koncercie Chopina w Teatrze Narodowym pod dyrekcją Karola Kurpińskiego Maurycy
Mochnacki pisze Jest cały oddany geniuszowi muzyki ktoacuterym tchnie oddycha
11 października Chopin daje pożegnalny koncert przed wyjazdem (jak się okaże - na zawsze)
z Warszawy do Wiednia i Paryża W programie nowy KONCERT FORTEPIANOWY E-
MOLL OP 11 W prasie opinia Jest to utwoacuter geniusza
2 listopada Chopin opuszcza Warszawę żegnany kantatą ZRODZONY W POLSKIEJ
KRAINIE Joacutezefa Elsnera
Wybuch Powstania Listopadowego (29 listopada) zastaje Chopina w Wiedniu Znajomi i
rodzina powstrzymują go przed powrotem do kraju on sam pisze Przeklinam chwilę
wyjazdu
1831 (Fryderyk ma 21 lat)
8 września upada Powstanie Listopadowe Chopin jest woacutewczas w Stuttgarcie gdzie - według
tradycji - powstaje ETIUDA C-MOLL OP 10 NR 12 nazywana Rewolucyjną W tym
miesiącu przybywa do Paryża
1832 (Fryderyk ma 22 lat)
Pierwszy koncert Chopina w Paryżu w Salle Pleyel gra KONCERT F-MOLL i WARIACJE
NA TEMAT ARII LA CI DAREM LA MANO z DON JUAN Mozarta op 2 W prasie
pisze się o odrodzeniu muzyki fortepianowej W lipcu WARIACJE NA TEMAT
7
MOZARTA gra w Lipsku Clara Wieck słynna woacutewczas pianistka żona Roberta Schumanna
ktoacutery komentując ten utwoacuter powiedział o Chopinie Panowie czapki z głoacutew oto geniusz
1833 (Fryderyk ma 23 lat)
W styczniu Chopin zostaje przyjęty do emigracyjnego Towarzystwa Literackiego Polskiego
kierowanego przez księcia Adama Czartoryskiego 15 grudnia wraz z Ferencem Lisztem i
Ferdinandem Hillerem gra w Konserwatorium Paryskim KONCERT NA TRZY
FORTEPIANY Bacha Hector Berlioz pisze entuzjastycznie o jego grze
1834 (Fryderyk ma 24 lat)
Chopin odmawia złożenia podania do ambasady rosyjskiej w Paryżu o wydanie paszportu i
wybiera status emigranta politycznego Oznacza to że nie ujrzy już kraju
1835 (Fryderyk ma 25 lat)
26 kwietnia w sali Konserwatorium gra z orkiestrą INTRODUKCJĘ i WIELKIEGO
POLONEZA ES-DUR OP 22 odnosząc wielki sukces W sierpniu Fryderyk spotyka się w
Karlsbadzie z rodzicami ktoacuterzy przyjechali tutaj na kurację uzdrowiskową
1836 (Fryderyk ma 26 lat)
We wrześniu w Dreźnie oświadcza się siedemnastoletniej Marii Wodzińskiej Jego
oświadczyny zostają przyjęte warunkowo przez rok ma obowiązywać okres proacutebny w
ktoacuterym Chopin ma zadbać o swoje wątłe zdrowie zmieniając tryb życia W październiku w
Paryżu w salonie hrabiny Marii dacuteAgoult kochanki Liszta spotyka po raz pierwszy
trzydziestodwuletnią woacutewczas George Sand Komentuje Coacuteż za antypatyczna kobieta
1837 (Fryderyk ma 27 lat)
Rodzina Wodzińskich wycofuje się z projektu małżeństwa Chopina z Marią Na pakiecie
listoacutew od Marii Wodzińskiej Chopin pisze Moja bieda
1838 (Fryderyk ma 28 lat)
W maju zbliża się z George Sand w lipcu Eugene Delacroix szkicuje ich wspoacutelny portret w
październiku wyjeżdżają razem na Majorkę gdzie ma się dopełnić ich romans Pozostaną tam
do lutego przyszłego roku mieszkając między innymi w opustoszałym klasztorze kartuzoacutew w
Valldemosie Chopin ze względu na wilgotny klimat i zimową porę podupada na zdrowiu
Na Majorce ukończone zostaje jedno z największych osiągnięć twoacuterczych Chopina cykl 24
PRELUDIOacuteW
1839 (Fryderyk ma 29 lat)
8
Po opuszczeniu Majorki kolejne trzy miesiące Chopin i George Sand spędzają w Marsylii
Stąd robią wycieczkę do Genui po czym jadą do posiadłości George Sand w Nohant w
środkowej Francji Tutaj powstaje SONATA B-MOLL z MARSZEM ŻAŁOBNYM Chopin
studiuje DAS WOHLTEMPERIERTE KLAVIER Jana Sebastiana Bacha W październiku
wraca do Paryża związek z George Sand utrzymuje w tajemnicy
1840 (Fryderyk ma 30 lat)
Razem z George Sand uczęszcza na wykłady Adama Mickiewicza w College de France
1841 (Fryderyk ma 31 lat)
Lato w Nohant Chopin będzie tu spędzał kolejne lata do 1846 roku
1842 (Fryderyk ma 32 lat)
Po występie w Salle Pleyel ukazują się entuzjastyczne recenzje Chopin osiągnął swoacutej
szczyt
1844 (Fryderyk ma 34 lat)
Spotkanie z siostrą Ludwiką i jej mężem w Paryżu wspoacutelny pobyt w Nohant
1845 (Fryderyk ma 35 lat)
Podczas pobytu w Nohant dochodzi do pierwszych poważniejszych nieporozumień z George
Sand i jej synem Maurycym
1846 (Fryderyk ma 36 lat)
W lutym wraz z George Sand bierze udział w balu u książąt Czartoryskich na rzecz
emigrantoacutew polskich Po raz ostatni spędza lato w Nohant gdzie dochodzi do gwałtownych
konfliktoacutew Powstają woacutewczas NOKTURNY OP 62 i MAZURKI OP 63
1847 (Fryderyk ma 37 lat)
W gwałtownym sporze George Sand z coacuterką Solange Chopin bierze stronę coacuterki
1848 (Fryderyk ma 38 lat)
16 lutego daje w Salle Pleyel ostatni koncert w Paryżu Recenzje są entuzjastyczne4 lutego
dochodzi do przypadkowego ostatniego spotkania Chopina z George Sand Od kwietnia do
listopada przebywa w Anglii i Szkocji gdzie koncertuje i udziela lekcji 16 listopada w
9
Londynie gra po raz ostatni publicznie Pisze ostatnie ukończone utwory WALCA A-MOLL
i MAZURKA G-MOLL
1849 (Fryderyk ma 39 lat)
Powstają szkice ostatniego niedokończonego utworu MAZURKA F-MOLL Po dwoacutech
krwotokach 22 czerwca lekarz stwierdza u Chopina ostatnie stadium gruźlicy 9 sierpnia
przyjeżdża do Paryża siostra Ludwika z mężem i coacuterką 15 października Delfina Potocka
śpiewa dla Chopina Prosi by jego serce po śmierci wyjęto z ciała i przewieziono do Polski
17 października o godzinie drugiej w nocy Chopin umiera 18 października po sekcji zwłok
zabalsamowane ciało zostaje złożone w krypcie kościoła św Magdaleny 30 października
odbywają się uroczystości pogrzebowe w kościele św Magdaleny Ciało Chopina zostaje
złożone na cmentarzu Pere Lachaise Siostra Ludwika zabiera serce kompozytora do Polski
Umieszczono je w filarze kościoła św Krzyża na Krakowskim Przedmieściu W 1880 roku
odsłonięto tam epitafium wyrzeźbione przez Leandro Marconiego
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810 w Żelazowej Woli ok godz 18 rodzi się Fryderyk Franciszek Chopin
23 kwietnia 1810 Chrzest Fryderyka w Kościele pw św św Rocha i Jana Chrzciciela w Brochowie
wrzesień 1810 Przeprowadzka rodziny Chopinoacutew do pałacu Saskiego w Warszawie
1816 Pierwsze lekcje gry na fortepianie
1817 Pierwszy wydany drukiem utwoacuter ndash Polonez g-moll
24 lutego 1818 Pierwszy publiczny występ na koncercie dobroczynnym
1822 Pierwsze lekcje kompozycji
1823 Rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim
1825 Fryderyk gra przed Aleksandrem I Romanowem
1826 Zakończenie nauki w Liceum Warszawskim oraz początek nauki w Szkole Głoacutewnej
Muzyki
10 kwietnia 1827 Umiera najmłodsza siostra Fryderyka ndash Emilia
1827 Przeprowadzka Chopinoacutew do pałacu Czapskich w Warszawie
1828 Pierwsza podroacuteż zagraniczna ndash wyjazd do Berlina
lipiec 1829 Zakończenie nauki w Szkole Głoacutewnej Muzyki
17 marca 1830 Pierwszy biletowany koncert (Teatr Wielki w Warszawie)
11 października 1830 Koncert pożegnalny (Teatr Wielki w Warszawie)
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
5
Kalendarium życia Fryderyka Chopina
1810
Fryderyk Chopin urodził się 1 marca (albo według niektoacuterych historykoacutew 22 lutego)
1810 we wsi Żelazowa Wola na Mazowszu Jego ojciec Mikołaj był Francuzem z Lotaryngii
ktoacutery przywędrował do Polski w 1787 roku wraz z wracającym do kraju Janem Adamem
Weydlichem Weydlich zarządzał dobrami hrabiego Michała Paca we wsi Marainville skąd
pochodził Mikołaj Chopin Matka Fryderyka Justyna z Krzyżanowskich była powinowatą
hrabiny Ludwiki Skarbkowej właścicielki doacutebr w Żelazowej Woli Chopinowie mieszkali w
oficynie jej dworu Mikołaj był guwernerem synoacutew hrabiego 23 kwietnia Fryderyk
Franciszek Chopin został ochrzczony w kościele św Rocha w niedalekim Brochowie
1 października Mikołaj Chopin zaczyna uczyć w Liceum Warszawskim i rodzina Chopinoacutew
przenosi się do Warszawy
1816 (Fryderyk ma 6 lat)
Fryderyk rozpoczyna naukę gry na fortepianie u Wojciecha Żywnego wcześniej muzykowała
z nim przy fortepianie matka
1817 (Fryderyk ma 7 lat)
Chopin komponuje swoacutej pierwszy utwoacuter ktoacutery zapisuje ojciec jest to POLONEZ B-DUR
Powstały w tym samym czasie POLONEZ G-MOLL wychodzi wkroacutetce drukiem z parafialnej
sztycharni nut kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście
1818 (Fryderyk ma 8 lat)
Pierwszy publiczny występ na koncercie charytatywnym Chopin gra KONCERT
FORTEPIANOWY G-MOLL czeskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza
1822 (Fryderyk ma 12 lat)
Koniec lekcji u Wojciecha Żywnego Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera
i gry na organach u Wilhelma Wuumlrfla
1824 (Fryderyk ma 14 lat)
Wakacje w majątku rodziny szkolnego kolegi w Szafarni tradycyjnej wsi mazowieckiej
Fryderyk styka się tu z mazowieckim i żydowskim folklorem komponuje MAZURKA A-
MOLL zwanego Żydkiem Poacuteźniej jeszcze kilkakrotnie będzie na wsi zawsze żywo
interesując się muzyką ludową
6
1825 (Fryderyk ma 15 lat)
Wychodzi drukiem opus pierwsze Chopina RONDO C-MOLL
1826 (Fryderyk ma 16 lat)
Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera w warszawskiej Szkole Głoacutewnej
Muzyki wchodzącej w skład Uniwersytetu Warszawskiego Po trzech latach w końcowej
opinii dla ministerstwa Elsner napiszeSzopen Friderik - szczegoacutelna zdatność geniusz
muzyczny
1829 (Fryderyk ma 19 lat)
Podczas pobytu w Wiedniu Chopin daje dwa koncerty w Kaumlrntnerthortheater Prasa
wiedeńska pisała W panu Chopinie poznaliśmy jednego z najznakomitszych pianistoacutew
pełnego delikatności i najgłębszego uczucia
1830 (Fryderyk ma 20 lat)
Powstaje KONCERT F-MOLL OP 21 wykonany 17 marca na pierwszym własnym
koncercie Chopina w Teatrze Narodowym pod dyrekcją Karola Kurpińskiego Maurycy
Mochnacki pisze Jest cały oddany geniuszowi muzyki ktoacuterym tchnie oddycha
11 października Chopin daje pożegnalny koncert przed wyjazdem (jak się okaże - na zawsze)
z Warszawy do Wiednia i Paryża W programie nowy KONCERT FORTEPIANOWY E-
MOLL OP 11 W prasie opinia Jest to utwoacuter geniusza
2 listopada Chopin opuszcza Warszawę żegnany kantatą ZRODZONY W POLSKIEJ
KRAINIE Joacutezefa Elsnera
Wybuch Powstania Listopadowego (29 listopada) zastaje Chopina w Wiedniu Znajomi i
rodzina powstrzymują go przed powrotem do kraju on sam pisze Przeklinam chwilę
wyjazdu
1831 (Fryderyk ma 21 lat)
8 września upada Powstanie Listopadowe Chopin jest woacutewczas w Stuttgarcie gdzie - według
tradycji - powstaje ETIUDA C-MOLL OP 10 NR 12 nazywana Rewolucyjną W tym
miesiącu przybywa do Paryża
1832 (Fryderyk ma 22 lat)
Pierwszy koncert Chopina w Paryżu w Salle Pleyel gra KONCERT F-MOLL i WARIACJE
NA TEMAT ARII LA CI DAREM LA MANO z DON JUAN Mozarta op 2 W prasie
pisze się o odrodzeniu muzyki fortepianowej W lipcu WARIACJE NA TEMAT
7
MOZARTA gra w Lipsku Clara Wieck słynna woacutewczas pianistka żona Roberta Schumanna
ktoacutery komentując ten utwoacuter powiedział o Chopinie Panowie czapki z głoacutew oto geniusz
1833 (Fryderyk ma 23 lat)
W styczniu Chopin zostaje przyjęty do emigracyjnego Towarzystwa Literackiego Polskiego
kierowanego przez księcia Adama Czartoryskiego 15 grudnia wraz z Ferencem Lisztem i
Ferdinandem Hillerem gra w Konserwatorium Paryskim KONCERT NA TRZY
FORTEPIANY Bacha Hector Berlioz pisze entuzjastycznie o jego grze
1834 (Fryderyk ma 24 lat)
Chopin odmawia złożenia podania do ambasady rosyjskiej w Paryżu o wydanie paszportu i
wybiera status emigranta politycznego Oznacza to że nie ujrzy już kraju
1835 (Fryderyk ma 25 lat)
26 kwietnia w sali Konserwatorium gra z orkiestrą INTRODUKCJĘ i WIELKIEGO
POLONEZA ES-DUR OP 22 odnosząc wielki sukces W sierpniu Fryderyk spotyka się w
Karlsbadzie z rodzicami ktoacuterzy przyjechali tutaj na kurację uzdrowiskową
1836 (Fryderyk ma 26 lat)
We wrześniu w Dreźnie oświadcza się siedemnastoletniej Marii Wodzińskiej Jego
oświadczyny zostają przyjęte warunkowo przez rok ma obowiązywać okres proacutebny w
ktoacuterym Chopin ma zadbać o swoje wątłe zdrowie zmieniając tryb życia W październiku w
Paryżu w salonie hrabiny Marii dacuteAgoult kochanki Liszta spotyka po raz pierwszy
trzydziestodwuletnią woacutewczas George Sand Komentuje Coacuteż za antypatyczna kobieta
1837 (Fryderyk ma 27 lat)
Rodzina Wodzińskich wycofuje się z projektu małżeństwa Chopina z Marią Na pakiecie
listoacutew od Marii Wodzińskiej Chopin pisze Moja bieda
1838 (Fryderyk ma 28 lat)
W maju zbliża się z George Sand w lipcu Eugene Delacroix szkicuje ich wspoacutelny portret w
październiku wyjeżdżają razem na Majorkę gdzie ma się dopełnić ich romans Pozostaną tam
do lutego przyszłego roku mieszkając między innymi w opustoszałym klasztorze kartuzoacutew w
Valldemosie Chopin ze względu na wilgotny klimat i zimową porę podupada na zdrowiu
Na Majorce ukończone zostaje jedno z największych osiągnięć twoacuterczych Chopina cykl 24
PRELUDIOacuteW
1839 (Fryderyk ma 29 lat)
8
Po opuszczeniu Majorki kolejne trzy miesiące Chopin i George Sand spędzają w Marsylii
Stąd robią wycieczkę do Genui po czym jadą do posiadłości George Sand w Nohant w
środkowej Francji Tutaj powstaje SONATA B-MOLL z MARSZEM ŻAŁOBNYM Chopin
studiuje DAS WOHLTEMPERIERTE KLAVIER Jana Sebastiana Bacha W październiku
wraca do Paryża związek z George Sand utrzymuje w tajemnicy
1840 (Fryderyk ma 30 lat)
Razem z George Sand uczęszcza na wykłady Adama Mickiewicza w College de France
1841 (Fryderyk ma 31 lat)
Lato w Nohant Chopin będzie tu spędzał kolejne lata do 1846 roku
1842 (Fryderyk ma 32 lat)
Po występie w Salle Pleyel ukazują się entuzjastyczne recenzje Chopin osiągnął swoacutej
szczyt
1844 (Fryderyk ma 34 lat)
Spotkanie z siostrą Ludwiką i jej mężem w Paryżu wspoacutelny pobyt w Nohant
1845 (Fryderyk ma 35 lat)
Podczas pobytu w Nohant dochodzi do pierwszych poważniejszych nieporozumień z George
Sand i jej synem Maurycym
1846 (Fryderyk ma 36 lat)
W lutym wraz z George Sand bierze udział w balu u książąt Czartoryskich na rzecz
emigrantoacutew polskich Po raz ostatni spędza lato w Nohant gdzie dochodzi do gwałtownych
konfliktoacutew Powstają woacutewczas NOKTURNY OP 62 i MAZURKI OP 63
1847 (Fryderyk ma 37 lat)
W gwałtownym sporze George Sand z coacuterką Solange Chopin bierze stronę coacuterki
1848 (Fryderyk ma 38 lat)
16 lutego daje w Salle Pleyel ostatni koncert w Paryżu Recenzje są entuzjastyczne4 lutego
dochodzi do przypadkowego ostatniego spotkania Chopina z George Sand Od kwietnia do
listopada przebywa w Anglii i Szkocji gdzie koncertuje i udziela lekcji 16 listopada w
9
Londynie gra po raz ostatni publicznie Pisze ostatnie ukończone utwory WALCA A-MOLL
i MAZURKA G-MOLL
1849 (Fryderyk ma 39 lat)
Powstają szkice ostatniego niedokończonego utworu MAZURKA F-MOLL Po dwoacutech
krwotokach 22 czerwca lekarz stwierdza u Chopina ostatnie stadium gruźlicy 9 sierpnia
przyjeżdża do Paryża siostra Ludwika z mężem i coacuterką 15 października Delfina Potocka
śpiewa dla Chopina Prosi by jego serce po śmierci wyjęto z ciała i przewieziono do Polski
17 października o godzinie drugiej w nocy Chopin umiera 18 października po sekcji zwłok
zabalsamowane ciało zostaje złożone w krypcie kościoła św Magdaleny 30 października
odbywają się uroczystości pogrzebowe w kościele św Magdaleny Ciało Chopina zostaje
złożone na cmentarzu Pere Lachaise Siostra Ludwika zabiera serce kompozytora do Polski
Umieszczono je w filarze kościoła św Krzyża na Krakowskim Przedmieściu W 1880 roku
odsłonięto tam epitafium wyrzeźbione przez Leandro Marconiego
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810 w Żelazowej Woli ok godz 18 rodzi się Fryderyk Franciszek Chopin
23 kwietnia 1810 Chrzest Fryderyka w Kościele pw św św Rocha i Jana Chrzciciela w Brochowie
wrzesień 1810 Przeprowadzka rodziny Chopinoacutew do pałacu Saskiego w Warszawie
1816 Pierwsze lekcje gry na fortepianie
1817 Pierwszy wydany drukiem utwoacuter ndash Polonez g-moll
24 lutego 1818 Pierwszy publiczny występ na koncercie dobroczynnym
1822 Pierwsze lekcje kompozycji
1823 Rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim
1825 Fryderyk gra przed Aleksandrem I Romanowem
1826 Zakończenie nauki w Liceum Warszawskim oraz początek nauki w Szkole Głoacutewnej
Muzyki
10 kwietnia 1827 Umiera najmłodsza siostra Fryderyka ndash Emilia
1827 Przeprowadzka Chopinoacutew do pałacu Czapskich w Warszawie
1828 Pierwsza podroacuteż zagraniczna ndash wyjazd do Berlina
lipiec 1829 Zakończenie nauki w Szkole Głoacutewnej Muzyki
17 marca 1830 Pierwszy biletowany koncert (Teatr Wielki w Warszawie)
11 października 1830 Koncert pożegnalny (Teatr Wielki w Warszawie)
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
6
1825 (Fryderyk ma 15 lat)
Wychodzi drukiem opus pierwsze Chopina RONDO C-MOLL
1826 (Fryderyk ma 16 lat)
Chopin rozpoczyna naukę kompozycji u Joacutezefa Elsnera w warszawskiej Szkole Głoacutewnej
Muzyki wchodzącej w skład Uniwersytetu Warszawskiego Po trzech latach w końcowej
opinii dla ministerstwa Elsner napiszeSzopen Friderik - szczegoacutelna zdatność geniusz
muzyczny
1829 (Fryderyk ma 19 lat)
Podczas pobytu w Wiedniu Chopin daje dwa koncerty w Kaumlrntnerthortheater Prasa
wiedeńska pisała W panu Chopinie poznaliśmy jednego z najznakomitszych pianistoacutew
pełnego delikatności i najgłębszego uczucia
1830 (Fryderyk ma 20 lat)
Powstaje KONCERT F-MOLL OP 21 wykonany 17 marca na pierwszym własnym
koncercie Chopina w Teatrze Narodowym pod dyrekcją Karola Kurpińskiego Maurycy
Mochnacki pisze Jest cały oddany geniuszowi muzyki ktoacuterym tchnie oddycha
11 października Chopin daje pożegnalny koncert przed wyjazdem (jak się okaże - na zawsze)
z Warszawy do Wiednia i Paryża W programie nowy KONCERT FORTEPIANOWY E-
MOLL OP 11 W prasie opinia Jest to utwoacuter geniusza
2 listopada Chopin opuszcza Warszawę żegnany kantatą ZRODZONY W POLSKIEJ
KRAINIE Joacutezefa Elsnera
Wybuch Powstania Listopadowego (29 listopada) zastaje Chopina w Wiedniu Znajomi i
rodzina powstrzymują go przed powrotem do kraju on sam pisze Przeklinam chwilę
wyjazdu
1831 (Fryderyk ma 21 lat)
8 września upada Powstanie Listopadowe Chopin jest woacutewczas w Stuttgarcie gdzie - według
tradycji - powstaje ETIUDA C-MOLL OP 10 NR 12 nazywana Rewolucyjną W tym
miesiącu przybywa do Paryża
1832 (Fryderyk ma 22 lat)
Pierwszy koncert Chopina w Paryżu w Salle Pleyel gra KONCERT F-MOLL i WARIACJE
NA TEMAT ARII LA CI DAREM LA MANO z DON JUAN Mozarta op 2 W prasie
pisze się o odrodzeniu muzyki fortepianowej W lipcu WARIACJE NA TEMAT
7
MOZARTA gra w Lipsku Clara Wieck słynna woacutewczas pianistka żona Roberta Schumanna
ktoacutery komentując ten utwoacuter powiedział o Chopinie Panowie czapki z głoacutew oto geniusz
1833 (Fryderyk ma 23 lat)
W styczniu Chopin zostaje przyjęty do emigracyjnego Towarzystwa Literackiego Polskiego
kierowanego przez księcia Adama Czartoryskiego 15 grudnia wraz z Ferencem Lisztem i
Ferdinandem Hillerem gra w Konserwatorium Paryskim KONCERT NA TRZY
FORTEPIANY Bacha Hector Berlioz pisze entuzjastycznie o jego grze
1834 (Fryderyk ma 24 lat)
Chopin odmawia złożenia podania do ambasady rosyjskiej w Paryżu o wydanie paszportu i
wybiera status emigranta politycznego Oznacza to że nie ujrzy już kraju
1835 (Fryderyk ma 25 lat)
26 kwietnia w sali Konserwatorium gra z orkiestrą INTRODUKCJĘ i WIELKIEGO
POLONEZA ES-DUR OP 22 odnosząc wielki sukces W sierpniu Fryderyk spotyka się w
Karlsbadzie z rodzicami ktoacuterzy przyjechali tutaj na kurację uzdrowiskową
1836 (Fryderyk ma 26 lat)
We wrześniu w Dreźnie oświadcza się siedemnastoletniej Marii Wodzińskiej Jego
oświadczyny zostają przyjęte warunkowo przez rok ma obowiązywać okres proacutebny w
ktoacuterym Chopin ma zadbać o swoje wątłe zdrowie zmieniając tryb życia W październiku w
Paryżu w salonie hrabiny Marii dacuteAgoult kochanki Liszta spotyka po raz pierwszy
trzydziestodwuletnią woacutewczas George Sand Komentuje Coacuteż za antypatyczna kobieta
1837 (Fryderyk ma 27 lat)
Rodzina Wodzińskich wycofuje się z projektu małżeństwa Chopina z Marią Na pakiecie
listoacutew od Marii Wodzińskiej Chopin pisze Moja bieda
1838 (Fryderyk ma 28 lat)
W maju zbliża się z George Sand w lipcu Eugene Delacroix szkicuje ich wspoacutelny portret w
październiku wyjeżdżają razem na Majorkę gdzie ma się dopełnić ich romans Pozostaną tam
do lutego przyszłego roku mieszkając między innymi w opustoszałym klasztorze kartuzoacutew w
Valldemosie Chopin ze względu na wilgotny klimat i zimową porę podupada na zdrowiu
Na Majorce ukończone zostaje jedno z największych osiągnięć twoacuterczych Chopina cykl 24
PRELUDIOacuteW
1839 (Fryderyk ma 29 lat)
8
Po opuszczeniu Majorki kolejne trzy miesiące Chopin i George Sand spędzają w Marsylii
Stąd robią wycieczkę do Genui po czym jadą do posiadłości George Sand w Nohant w
środkowej Francji Tutaj powstaje SONATA B-MOLL z MARSZEM ŻAŁOBNYM Chopin
studiuje DAS WOHLTEMPERIERTE KLAVIER Jana Sebastiana Bacha W październiku
wraca do Paryża związek z George Sand utrzymuje w tajemnicy
1840 (Fryderyk ma 30 lat)
Razem z George Sand uczęszcza na wykłady Adama Mickiewicza w College de France
1841 (Fryderyk ma 31 lat)
Lato w Nohant Chopin będzie tu spędzał kolejne lata do 1846 roku
1842 (Fryderyk ma 32 lat)
Po występie w Salle Pleyel ukazują się entuzjastyczne recenzje Chopin osiągnął swoacutej
szczyt
1844 (Fryderyk ma 34 lat)
Spotkanie z siostrą Ludwiką i jej mężem w Paryżu wspoacutelny pobyt w Nohant
1845 (Fryderyk ma 35 lat)
Podczas pobytu w Nohant dochodzi do pierwszych poważniejszych nieporozumień z George
Sand i jej synem Maurycym
1846 (Fryderyk ma 36 lat)
W lutym wraz z George Sand bierze udział w balu u książąt Czartoryskich na rzecz
emigrantoacutew polskich Po raz ostatni spędza lato w Nohant gdzie dochodzi do gwałtownych
konfliktoacutew Powstają woacutewczas NOKTURNY OP 62 i MAZURKI OP 63
1847 (Fryderyk ma 37 lat)
W gwałtownym sporze George Sand z coacuterką Solange Chopin bierze stronę coacuterki
1848 (Fryderyk ma 38 lat)
16 lutego daje w Salle Pleyel ostatni koncert w Paryżu Recenzje są entuzjastyczne4 lutego
dochodzi do przypadkowego ostatniego spotkania Chopina z George Sand Od kwietnia do
listopada przebywa w Anglii i Szkocji gdzie koncertuje i udziela lekcji 16 listopada w
9
Londynie gra po raz ostatni publicznie Pisze ostatnie ukończone utwory WALCA A-MOLL
i MAZURKA G-MOLL
1849 (Fryderyk ma 39 lat)
Powstają szkice ostatniego niedokończonego utworu MAZURKA F-MOLL Po dwoacutech
krwotokach 22 czerwca lekarz stwierdza u Chopina ostatnie stadium gruźlicy 9 sierpnia
przyjeżdża do Paryża siostra Ludwika z mężem i coacuterką 15 października Delfina Potocka
śpiewa dla Chopina Prosi by jego serce po śmierci wyjęto z ciała i przewieziono do Polski
17 października o godzinie drugiej w nocy Chopin umiera 18 października po sekcji zwłok
zabalsamowane ciało zostaje złożone w krypcie kościoła św Magdaleny 30 października
odbywają się uroczystości pogrzebowe w kościele św Magdaleny Ciało Chopina zostaje
złożone na cmentarzu Pere Lachaise Siostra Ludwika zabiera serce kompozytora do Polski
Umieszczono je w filarze kościoła św Krzyża na Krakowskim Przedmieściu W 1880 roku
odsłonięto tam epitafium wyrzeźbione przez Leandro Marconiego
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810 w Żelazowej Woli ok godz 18 rodzi się Fryderyk Franciszek Chopin
23 kwietnia 1810 Chrzest Fryderyka w Kościele pw św św Rocha i Jana Chrzciciela w Brochowie
wrzesień 1810 Przeprowadzka rodziny Chopinoacutew do pałacu Saskiego w Warszawie
1816 Pierwsze lekcje gry na fortepianie
1817 Pierwszy wydany drukiem utwoacuter ndash Polonez g-moll
24 lutego 1818 Pierwszy publiczny występ na koncercie dobroczynnym
1822 Pierwsze lekcje kompozycji
1823 Rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim
1825 Fryderyk gra przed Aleksandrem I Romanowem
1826 Zakończenie nauki w Liceum Warszawskim oraz początek nauki w Szkole Głoacutewnej
Muzyki
10 kwietnia 1827 Umiera najmłodsza siostra Fryderyka ndash Emilia
1827 Przeprowadzka Chopinoacutew do pałacu Czapskich w Warszawie
1828 Pierwsza podroacuteż zagraniczna ndash wyjazd do Berlina
lipiec 1829 Zakończenie nauki w Szkole Głoacutewnej Muzyki
17 marca 1830 Pierwszy biletowany koncert (Teatr Wielki w Warszawie)
11 października 1830 Koncert pożegnalny (Teatr Wielki w Warszawie)
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
7
MOZARTA gra w Lipsku Clara Wieck słynna woacutewczas pianistka żona Roberta Schumanna
ktoacutery komentując ten utwoacuter powiedział o Chopinie Panowie czapki z głoacutew oto geniusz
1833 (Fryderyk ma 23 lat)
W styczniu Chopin zostaje przyjęty do emigracyjnego Towarzystwa Literackiego Polskiego
kierowanego przez księcia Adama Czartoryskiego 15 grudnia wraz z Ferencem Lisztem i
Ferdinandem Hillerem gra w Konserwatorium Paryskim KONCERT NA TRZY
FORTEPIANY Bacha Hector Berlioz pisze entuzjastycznie o jego grze
1834 (Fryderyk ma 24 lat)
Chopin odmawia złożenia podania do ambasady rosyjskiej w Paryżu o wydanie paszportu i
wybiera status emigranta politycznego Oznacza to że nie ujrzy już kraju
1835 (Fryderyk ma 25 lat)
26 kwietnia w sali Konserwatorium gra z orkiestrą INTRODUKCJĘ i WIELKIEGO
POLONEZA ES-DUR OP 22 odnosząc wielki sukces W sierpniu Fryderyk spotyka się w
Karlsbadzie z rodzicami ktoacuterzy przyjechali tutaj na kurację uzdrowiskową
1836 (Fryderyk ma 26 lat)
We wrześniu w Dreźnie oświadcza się siedemnastoletniej Marii Wodzińskiej Jego
oświadczyny zostają przyjęte warunkowo przez rok ma obowiązywać okres proacutebny w
ktoacuterym Chopin ma zadbać o swoje wątłe zdrowie zmieniając tryb życia W październiku w
Paryżu w salonie hrabiny Marii dacuteAgoult kochanki Liszta spotyka po raz pierwszy
trzydziestodwuletnią woacutewczas George Sand Komentuje Coacuteż za antypatyczna kobieta
1837 (Fryderyk ma 27 lat)
Rodzina Wodzińskich wycofuje się z projektu małżeństwa Chopina z Marią Na pakiecie
listoacutew od Marii Wodzińskiej Chopin pisze Moja bieda
1838 (Fryderyk ma 28 lat)
W maju zbliża się z George Sand w lipcu Eugene Delacroix szkicuje ich wspoacutelny portret w
październiku wyjeżdżają razem na Majorkę gdzie ma się dopełnić ich romans Pozostaną tam
do lutego przyszłego roku mieszkając między innymi w opustoszałym klasztorze kartuzoacutew w
Valldemosie Chopin ze względu na wilgotny klimat i zimową porę podupada na zdrowiu
Na Majorce ukończone zostaje jedno z największych osiągnięć twoacuterczych Chopina cykl 24
PRELUDIOacuteW
1839 (Fryderyk ma 29 lat)
8
Po opuszczeniu Majorki kolejne trzy miesiące Chopin i George Sand spędzają w Marsylii
Stąd robią wycieczkę do Genui po czym jadą do posiadłości George Sand w Nohant w
środkowej Francji Tutaj powstaje SONATA B-MOLL z MARSZEM ŻAŁOBNYM Chopin
studiuje DAS WOHLTEMPERIERTE KLAVIER Jana Sebastiana Bacha W październiku
wraca do Paryża związek z George Sand utrzymuje w tajemnicy
1840 (Fryderyk ma 30 lat)
Razem z George Sand uczęszcza na wykłady Adama Mickiewicza w College de France
1841 (Fryderyk ma 31 lat)
Lato w Nohant Chopin będzie tu spędzał kolejne lata do 1846 roku
1842 (Fryderyk ma 32 lat)
Po występie w Salle Pleyel ukazują się entuzjastyczne recenzje Chopin osiągnął swoacutej
szczyt
1844 (Fryderyk ma 34 lat)
Spotkanie z siostrą Ludwiką i jej mężem w Paryżu wspoacutelny pobyt w Nohant
1845 (Fryderyk ma 35 lat)
Podczas pobytu w Nohant dochodzi do pierwszych poważniejszych nieporozumień z George
Sand i jej synem Maurycym
1846 (Fryderyk ma 36 lat)
W lutym wraz z George Sand bierze udział w balu u książąt Czartoryskich na rzecz
emigrantoacutew polskich Po raz ostatni spędza lato w Nohant gdzie dochodzi do gwałtownych
konfliktoacutew Powstają woacutewczas NOKTURNY OP 62 i MAZURKI OP 63
1847 (Fryderyk ma 37 lat)
W gwałtownym sporze George Sand z coacuterką Solange Chopin bierze stronę coacuterki
1848 (Fryderyk ma 38 lat)
16 lutego daje w Salle Pleyel ostatni koncert w Paryżu Recenzje są entuzjastyczne4 lutego
dochodzi do przypadkowego ostatniego spotkania Chopina z George Sand Od kwietnia do
listopada przebywa w Anglii i Szkocji gdzie koncertuje i udziela lekcji 16 listopada w
9
Londynie gra po raz ostatni publicznie Pisze ostatnie ukończone utwory WALCA A-MOLL
i MAZURKA G-MOLL
1849 (Fryderyk ma 39 lat)
Powstają szkice ostatniego niedokończonego utworu MAZURKA F-MOLL Po dwoacutech
krwotokach 22 czerwca lekarz stwierdza u Chopina ostatnie stadium gruźlicy 9 sierpnia
przyjeżdża do Paryża siostra Ludwika z mężem i coacuterką 15 października Delfina Potocka
śpiewa dla Chopina Prosi by jego serce po śmierci wyjęto z ciała i przewieziono do Polski
17 października o godzinie drugiej w nocy Chopin umiera 18 października po sekcji zwłok
zabalsamowane ciało zostaje złożone w krypcie kościoła św Magdaleny 30 października
odbywają się uroczystości pogrzebowe w kościele św Magdaleny Ciało Chopina zostaje
złożone na cmentarzu Pere Lachaise Siostra Ludwika zabiera serce kompozytora do Polski
Umieszczono je w filarze kościoła św Krzyża na Krakowskim Przedmieściu W 1880 roku
odsłonięto tam epitafium wyrzeźbione przez Leandro Marconiego
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810 w Żelazowej Woli ok godz 18 rodzi się Fryderyk Franciszek Chopin
23 kwietnia 1810 Chrzest Fryderyka w Kościele pw św św Rocha i Jana Chrzciciela w Brochowie
wrzesień 1810 Przeprowadzka rodziny Chopinoacutew do pałacu Saskiego w Warszawie
1816 Pierwsze lekcje gry na fortepianie
1817 Pierwszy wydany drukiem utwoacuter ndash Polonez g-moll
24 lutego 1818 Pierwszy publiczny występ na koncercie dobroczynnym
1822 Pierwsze lekcje kompozycji
1823 Rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim
1825 Fryderyk gra przed Aleksandrem I Romanowem
1826 Zakończenie nauki w Liceum Warszawskim oraz początek nauki w Szkole Głoacutewnej
Muzyki
10 kwietnia 1827 Umiera najmłodsza siostra Fryderyka ndash Emilia
1827 Przeprowadzka Chopinoacutew do pałacu Czapskich w Warszawie
1828 Pierwsza podroacuteż zagraniczna ndash wyjazd do Berlina
lipiec 1829 Zakończenie nauki w Szkole Głoacutewnej Muzyki
17 marca 1830 Pierwszy biletowany koncert (Teatr Wielki w Warszawie)
11 października 1830 Koncert pożegnalny (Teatr Wielki w Warszawie)
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
8
Po opuszczeniu Majorki kolejne trzy miesiące Chopin i George Sand spędzają w Marsylii
Stąd robią wycieczkę do Genui po czym jadą do posiadłości George Sand w Nohant w
środkowej Francji Tutaj powstaje SONATA B-MOLL z MARSZEM ŻAŁOBNYM Chopin
studiuje DAS WOHLTEMPERIERTE KLAVIER Jana Sebastiana Bacha W październiku
wraca do Paryża związek z George Sand utrzymuje w tajemnicy
1840 (Fryderyk ma 30 lat)
Razem z George Sand uczęszcza na wykłady Adama Mickiewicza w College de France
1841 (Fryderyk ma 31 lat)
Lato w Nohant Chopin będzie tu spędzał kolejne lata do 1846 roku
1842 (Fryderyk ma 32 lat)
Po występie w Salle Pleyel ukazują się entuzjastyczne recenzje Chopin osiągnął swoacutej
szczyt
1844 (Fryderyk ma 34 lat)
Spotkanie z siostrą Ludwiką i jej mężem w Paryżu wspoacutelny pobyt w Nohant
1845 (Fryderyk ma 35 lat)
Podczas pobytu w Nohant dochodzi do pierwszych poważniejszych nieporozumień z George
Sand i jej synem Maurycym
1846 (Fryderyk ma 36 lat)
W lutym wraz z George Sand bierze udział w balu u książąt Czartoryskich na rzecz
emigrantoacutew polskich Po raz ostatni spędza lato w Nohant gdzie dochodzi do gwałtownych
konfliktoacutew Powstają woacutewczas NOKTURNY OP 62 i MAZURKI OP 63
1847 (Fryderyk ma 37 lat)
W gwałtownym sporze George Sand z coacuterką Solange Chopin bierze stronę coacuterki
1848 (Fryderyk ma 38 lat)
16 lutego daje w Salle Pleyel ostatni koncert w Paryżu Recenzje są entuzjastyczne4 lutego
dochodzi do przypadkowego ostatniego spotkania Chopina z George Sand Od kwietnia do
listopada przebywa w Anglii i Szkocji gdzie koncertuje i udziela lekcji 16 listopada w
9
Londynie gra po raz ostatni publicznie Pisze ostatnie ukończone utwory WALCA A-MOLL
i MAZURKA G-MOLL
1849 (Fryderyk ma 39 lat)
Powstają szkice ostatniego niedokończonego utworu MAZURKA F-MOLL Po dwoacutech
krwotokach 22 czerwca lekarz stwierdza u Chopina ostatnie stadium gruźlicy 9 sierpnia
przyjeżdża do Paryża siostra Ludwika z mężem i coacuterką 15 października Delfina Potocka
śpiewa dla Chopina Prosi by jego serce po śmierci wyjęto z ciała i przewieziono do Polski
17 października o godzinie drugiej w nocy Chopin umiera 18 października po sekcji zwłok
zabalsamowane ciało zostaje złożone w krypcie kościoła św Magdaleny 30 października
odbywają się uroczystości pogrzebowe w kościele św Magdaleny Ciało Chopina zostaje
złożone na cmentarzu Pere Lachaise Siostra Ludwika zabiera serce kompozytora do Polski
Umieszczono je w filarze kościoła św Krzyża na Krakowskim Przedmieściu W 1880 roku
odsłonięto tam epitafium wyrzeźbione przez Leandro Marconiego
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810 w Żelazowej Woli ok godz 18 rodzi się Fryderyk Franciszek Chopin
23 kwietnia 1810 Chrzest Fryderyka w Kościele pw św św Rocha i Jana Chrzciciela w Brochowie
wrzesień 1810 Przeprowadzka rodziny Chopinoacutew do pałacu Saskiego w Warszawie
1816 Pierwsze lekcje gry na fortepianie
1817 Pierwszy wydany drukiem utwoacuter ndash Polonez g-moll
24 lutego 1818 Pierwszy publiczny występ na koncercie dobroczynnym
1822 Pierwsze lekcje kompozycji
1823 Rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim
1825 Fryderyk gra przed Aleksandrem I Romanowem
1826 Zakończenie nauki w Liceum Warszawskim oraz początek nauki w Szkole Głoacutewnej
Muzyki
10 kwietnia 1827 Umiera najmłodsza siostra Fryderyka ndash Emilia
1827 Przeprowadzka Chopinoacutew do pałacu Czapskich w Warszawie
1828 Pierwsza podroacuteż zagraniczna ndash wyjazd do Berlina
lipiec 1829 Zakończenie nauki w Szkole Głoacutewnej Muzyki
17 marca 1830 Pierwszy biletowany koncert (Teatr Wielki w Warszawie)
11 października 1830 Koncert pożegnalny (Teatr Wielki w Warszawie)
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
9
Londynie gra po raz ostatni publicznie Pisze ostatnie ukończone utwory WALCA A-MOLL
i MAZURKA G-MOLL
1849 (Fryderyk ma 39 lat)
Powstają szkice ostatniego niedokończonego utworu MAZURKA F-MOLL Po dwoacutech
krwotokach 22 czerwca lekarz stwierdza u Chopina ostatnie stadium gruźlicy 9 sierpnia
przyjeżdża do Paryża siostra Ludwika z mężem i coacuterką 15 października Delfina Potocka
śpiewa dla Chopina Prosi by jego serce po śmierci wyjęto z ciała i przewieziono do Polski
17 października o godzinie drugiej w nocy Chopin umiera 18 października po sekcji zwłok
zabalsamowane ciało zostaje złożone w krypcie kościoła św Magdaleny 30 października
odbywają się uroczystości pogrzebowe w kościele św Magdaleny Ciało Chopina zostaje
złożone na cmentarzu Pere Lachaise Siostra Ludwika zabiera serce kompozytora do Polski
Umieszczono je w filarze kościoła św Krzyża na Krakowskim Przedmieściu W 1880 roku
odsłonięto tam epitafium wyrzeźbione przez Leandro Marconiego
Kalendarium
22 lutego lub 1 marca 1810 w Żelazowej Woli ok godz 18 rodzi się Fryderyk Franciszek Chopin
23 kwietnia 1810 Chrzest Fryderyka w Kościele pw św św Rocha i Jana Chrzciciela w Brochowie
wrzesień 1810 Przeprowadzka rodziny Chopinoacutew do pałacu Saskiego w Warszawie
1816 Pierwsze lekcje gry na fortepianie
1817 Pierwszy wydany drukiem utwoacuter ndash Polonez g-moll
24 lutego 1818 Pierwszy publiczny występ na koncercie dobroczynnym
1822 Pierwsze lekcje kompozycji
1823 Rozpoczęcie nauki w Liceum Warszawskim
1825 Fryderyk gra przed Aleksandrem I Romanowem
1826 Zakończenie nauki w Liceum Warszawskim oraz początek nauki w Szkole Głoacutewnej
Muzyki
10 kwietnia 1827 Umiera najmłodsza siostra Fryderyka ndash Emilia
1827 Przeprowadzka Chopinoacutew do pałacu Czapskich w Warszawie
1828 Pierwsza podroacuteż zagraniczna ndash wyjazd do Berlina
lipiec 1829 Zakończenie nauki w Szkole Głoacutewnej Muzyki
17 marca 1830 Pierwszy biletowany koncert (Teatr Wielki w Warszawie)
11 października 1830 Koncert pożegnalny (Teatr Wielki w Warszawie)
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
10
2 listopada 1830 Wyjazd z Warszawy
5 listopada 1830 Wyjazd z Kalisza opuszczenie Polski
10 września 1831 Przyjazd do Paryża
7 grudnia 1831 Robert Schumann publikuje w Allgemeine Musikzeitung artykuł Ein Werk II ndash
recenzję Wariacji op 2 (Panowie czapki z głoacutew oto geniusz)
26 lutego 1832 Pierwszy koncert w Paryżu (w Salle Pleyel)
styczeń 1833 Fryderyk zostaje członkiem Towarzystwa Literackiego w Paryżu
1836 Zaręczyny z Marią Wodzińską W lecie pierwsze spotkanie z George Sand
1837 Fryderyk odrzuca tytuł Pierwszego pianisty Jego Cesarskiej Wysokości Cara Rosji
Powoduje to utracenie możliwości powrotu do Kroacutelestwa Polskiego Zerwanie
zaręczyn z Wodzińską
koniec 1838 Wyjazd z Sand i jej dziećmi na Majorkę
kwiecień 1839 Powroacutet z Majorki
3 maja 1844 Umiera ojciec Fryderyka ndash Mikołaj
lipiec 1847 Koniec znajomości z Sand
16 lutego 1848 Ostatni koncert Fryderyka w Paryżu (w Salle Pleyel)
19 kwietnia 1848 Wyjazd z Jane Stirling do Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii
listopad 1848 Powroacutet do Paryża
17 października 1849 Około godziny 2 w nocy w Paryżu umiera Fryderyk Franciszek Chopin
30 października 1849 Nabożeństwo żałobne w Kościele de la Madeleine w Paryżu i pogrzeb na Cmentarzu
Pegravere-Lachaise w Paryżu
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
11
Epoka Chopina - jej wpływ na losy kompozytora
i postawę twoacuterczą
Aby w pełni dostrzec związki osobistej i artystycznej biografii Chopina z jego epoką trzeba
uwzględnić dwie głoacutewne perspektywy Pierwsza z nich - to wymiar historycznych zdarzeń hic
et nunc w kręgu ktoacuterych żył Chopin i ktoacuterych konsekwencje zaważyły - niekiedy w sposoacuteb
nieodwracalny - na jego losach Perspektywa druga - to krąg zastanych zjawisk artystycznych
styloacutew i towarzyszących im idei estetycznych ktoacutere nieustannie wywierały wpływ na jego
twoacutercze wybory począwszy od lat nauki aż po lata dojrzałe Oacutew drugi krąg obejmuje nie
tylko dzieła i ideologie lecz roacutewnież galerię wybitnych osobowości z ktoacuterymi stykał się
Chopin na przestrzeni swego życia i ktoacutere miały pozostawić znaczące ślady nie tylko w jego
osobistej biografii lecz także w twoacuterczości i postawie estetycznej
Uwarunkowania historyczne w obydwu wspomnianych wyżej znaczeniach dały o sobie znać
wyraźnie już w młodzieńczych latach Chopina spędzonych w Warszawie Lata dwudzieste
XIX wieku to okres szczegoacutelny dla stolicy Kroacutelestwa Polskiego zachowującego już tylko
pozory systemu konstytucyjnego i swoboacuted obywatelskich pod rządami wielkiego księcia
Konstantego namiestnika cara Mikołaja I Chopin - jako świadek oacutewczesnej historii - nie
moacutegł nie dostrzec czy nie odczuć narastającej w Warszawie fali sprzeciwu wobec rosyjskiego
zaborcy wyrażającej się w działalności tajnych stowarzyszeń takich jak Towarzystwo
Patriotyczne kierowane przez Seweryna Krzyżanowskiego i ks Antoniego Jabłonowskiego
Jeszcze bliższe mogły być Chopinowi ideały i dążenia kręgu młodzieży ze Szkoły
Podchorążych Piechoty pod wodzą ppor Piotra Wysockiego wiadomo skądinąd iż w
zawiązanym przezeń tajnym ruchu spiskowym angażowała się roacutewnież cywilna młodzież
akademicka Nie dysponujemy wprawdzie świadectwami bliższych związkoacutew Chopina z
patriotycnym fermentem w kręgu warszawskiej młodzieży ale trudno wprost założyć iżby
nie docierały doń żadne przejawy owych działań O tym jak bliskie były Chopinowi ideały
tego ruchu świadczą najlepiej jego reakcje na wydarzenia Powstania Listopadowego w
bezsilnym poczuciu niemożności czynnego w nim udziału czego dowodzą listy do Jana
Matuszyńskiego pisane z Wiednia na przełomie 1830 i 1831 roku a zwłaszcza zapiski w tzw
dzienniku stuttgarckim (1)
Niezależnie od wzmagających się nastrojoacutew niepodległościowych lata warszawskie
stanowiły niezwykle ważny dla Chopina okres zdobywania doświadczeń artystycznych i
pierwszych proacuteb zajęcia wobec nich własnej postawy określenia estetycznych i stylowych
preferencji Bujne i szeroko otwarte na Europę życie muzyczne stolicy Kroacutelestwa Polskiego
pozwoliło Chopinowi uchwycić oacutew szczegoacutelny splot pierwiastkoacutew dawnych i nowych jakim
była twoacuterczość preromantyczna - z jednej strony zakorzeniona w dziedzictwie wiedeńskich
klasykoacutew poacuteźnej twoacuterczości Beethovena z drugiej zaś przejawiająca się poprzez styl brillant
kompozycji Louisa Spohra i Johanna Nepomuka Hummla opery Rossiniego i lirykę
instrumentalną w postaci jaką nadali jej John Field czy jego uczennica - Maria
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
12
Szymanowska
Pod koniec swych lat warszawskich zetknął się roacutewnież Chopin ze wschodzącą operą
romantyczną Carla Marii Webera zaś wkroacutetce potem - już na obczyźnie - z arcydziełami
koryfeusza włoskiego bel canta - Vincenza Belliniego ktoacuterego wielbicielem pozostał przez
całe życie Dzięki temu iż warszawskie środowisko muzyczne zapewniło młodemu
Chopinowi kontakt z najważniejszymi nurtami w muzyce lat dwudziestych XIX wieku
opuścił on ojczyznę jako twoacuterca o ukształtowanej osobowości artystycznej w pełni świadom
otaczających go zjawisk stylistycznych i zdolny do dokonywania własnych kreacyjnych
wyboroacutew
Spośroacuted wydarzeń historycznych ktoacutere najsilniej dotknęły Chopina wymienić trzeba upadek
Powstania Listopadowego w 1831 roku To bolesne dla Polakoacutew doświadczenie kładące kres
marzeniom o suwerennej ojczyźnie nie tylko wstrząsnęło nim do głębi (dowodzą tego
wspomniane już karty tzw dziennika stuttgarckiego z września tegoż roku) lecz roacutewnież
przesądziło o jego decyzji opuszczenia rodzinnego kraju jak się okazało - na zawsze W
Stutgardzie [sic] - pisał z Paryża w liście z 12 grudnia 1831 roku do Tytusa
Wojciechowskiego - gdzie mnie doszła wiadomość o wzięciu Warszawy tam dopiero zupełnie
zdecydowałem się udać w ten inny świat (2)Chopin dołączył tym samym do fali uchodźcoacutew
z Polski ktoacuterzy utraciwszy nadzieję na wybicie się na niepodległość w obawie przed
zniewoleniem i represjami władz carskich podążyli do Francji aby skupić się tam ponownie
w szeregach Wielkiej Emigracji wokoacuteł księcia Adama Czartoryskiego i Hocirctel Lambert
Z tymże kręgiem polskich patriotoacutew i artystoacutew nawiąże Chopin kontakty po przybyciu do
Paryża w 1831 wkroacutetce też w 1833 roku zostanie członkiem paryskiego Towarzystwa
Literackiego skupiającego najwybitniejszych polskich emigrantoacutew Nurtujące go do głębi
poczucie oddalenia od ojczyzny rodziny i przyjacioacuteł połączone z brakiem nadziei na rychłą
poprawę tej sytuacji stało się w twoacuterczości Chopina motywem constans inspirującym jego
jedyną w swoim rodzaju uduchowioną wizję polskości przeniesioną zarazem w wymiar
uniwersalny Jak bowiem trafnie zauważa Mieczysław Tomaszewski Od Wiednia następuje
u Chopina intensyfikacja patriotyzmu mimo wrodzonej dyskrecji - wyrazista niemal
rzucająca się w oczy Zaangażowanie w sprawy narodowe słyszalne jest wprost w jego
muzyce lecz i widoczne w działaniach choćby w dobrowolnym przyjęciu statusu emigranta
[] Ale przy słuszności tego co powiedziano na temat patriotyzmu Chopina i tonu
narodowego jego muzyki [] pozostaje fakt drugi komplementarny czuł się i stał się
kompozytorem uniwersalnym Ani w jego strukturze osobowej ani w strukturze jego dzieła te
dwie kategorie nie miały prawa stanąć w opozycji do siebie (3)
Po raz drugi wypadki historyczne wywarły bezpośredni wpływ na życie Chopina na początku
1848 roku kiedy był on świadkiem wybuchu rewolucji lutowej w Paryżu Docierały doń
także wiadomości o echach Wiosny Ludoacutew w Polsce o wielkopolskim powstaniu pod wodzą
Ludwika Mierosławskiego a także o chłopskich rozruchach w zaborze austriackim - w
Galicji na Wołyniu i Podolu O tym jak wielkie nadzieje wiązał on z tymi wydarzeniami
świadczy list do Fontany z 4 kwietnia 1848 roku w ktoacuterym czytamy [] Zbierają się nasi
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
13
w Poznaniu Czartoryski pierwszy tam pojechał ale Boacuteg wie jaką to drogą wszystko poacutejdzie
żeby znoacutew Polska była Co dzienniki tutejsze piszą łgarstwo Ani Rzeczypospolitej w
Krakowie ani cesarz austriacki kroacutelem się polskim nazwał [] Kroacutel pruski także nie bardzo
o odczepieniu Poznańskiego myśli [] To wszystko widzisz że wojną pachnie a gdzie się
zacznie to nie wiedzieć Ale jak się zacznie to całe Niemcy się zajmą Włochy już zaczęły
Mediolan wypędził Austriakoacutew ale siedzą jeszcze po prowincjach i będą się tłuc Zapewne
Francja pomoże bo musi stąd pewien motłoch wypchnąć żeby dobrze zrobić Moskal
zapewne u siebie będzie miał biedę jak się trochę wyruszy na Prusaka Chłopy galicyjskie
dały przykład wołyńskim i podolskim nie obejdzie się to bez strasznych rzeczy ale na końcu
tego wszystkiego jest Polska świetna duża słowem Polska Więc mimo niecierpliwości
naszej czekajmy aż się dobrze karty pomieszają żeby na proacuteżno nie tracić siły tak potrzebnej
we właściwej chwili Ta chwila blisko ale nie dziś Może za miesiąc może za rok (4)
Burzliwe wydarzenia paryskie znacznie pogorszyły sytuację materialną Chopina przede
wszystkim - z powodu zmniejszenia się liczby jego ucznioacutew w opustoszałej stolicy Francji
Ten fakt musiał przypieczętować jego decyzję wyjazdu do Anglii i wpłynąć pośrednio na
pogorszenie się stanu zdrowia kompozytora w niesprzyjającym klimacie i w natłoku
wyczerpujących zajęć towarzyskich i koncertowych podczas siedmiu miesięcy - od 20
kwietnia do 23 listopada 1848 roku
Roacutewnolegle do wydarzeń historycznych oddziaływały na osobowość Chopina idee estetyczne
jego epoki Trzeba jednak podkreślić iż trudno ująć światopogląd artystyczny Chopina jako
bezpośrednie odzwierciedlenie prądoacutew kształtujących się na jego oczach w szczegoacutelności zaś
- ideologii romantyzmu Przynależąc by tak rzec historycznie do tej epoki Chopin
pozostawał otwarty na wiele jej postulatoacutew niemniej zachowywał głębokie poczucie
fundamentalnych pierwiastkoacutew klasycznych takich np jak proporcja i harmonia składnikoacutew
dzieła muzycznego czy też wewnętrzne przekonanie o estetycznej samowystarczalności
muzyki a więc - jak powiedzielibyśmy dzisiaj - postawę autonomisty Wydaje się iż ten
zespoacuteł jakości estetycznych ktoacutery można kojarzyć z klasycyzmem utrwalił się w postawie
twoacuterczej Chopina w okresie warszawskiej edukacji muzycznej przede wszystkim za sprawą
jego profesora kompozycji - Joacutezefa Elsnera zapatrzonego wszak na wzory wiedeńskiego
klasycyzmu Nie dziwi więc że pierwsze opusy młodego adepta Szkoły Głoacutewnej Muzyki to
formy par excellence klasyczne ktoacutere stają się dlań zaroacutewno podstawą sprawności warsztatu
jak też odskocznią dla przyszłych w pełni indywidualnych rozwiązań Pierwsze innowacje
Chopina-romantyka wyrastają na gruncie doświadczeń Chopina-klasyka i bynajmniej z nimi
nie zrywają co więcej dychotomia ta będzie - w mniej lub bardziej wyraźnych kształtach -
obecna w całej jego dalszej twoacuterczości Siła i napięcie tej dialektyki ujawnia się zwłaszcza w
Sonatach op 35 i op 58 w ktoacuterych dziedziczona z tradycji klasyczna forma staje się nie tylko
impulsem do kreatywnego przetworzenia ale roacutewnież polem dramatycznego ścierania się
konwencji i odkrywczych innowacji przy czym te ostatnie o czym świadczy najlepiej finał
Sonaty op 35 stają się niekiedy w wysokim stopniu radykalne (5)
W swym studium poświęconym literaturze polskiego romantyzmu Alina Witkowska
następująco ujmuje głoacutewne cechy postawy romantycznej Na credo romantyczne składały
się natchnienie swoboda twoacutercza oryginalność spontaniczność szczerość prawo do
dysharmonii i gry przeciwieństw oraz kategoria geniuszu odnosząca się do wytworoacutew
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
14
sztuki i osoby twoacutercy W tradycji literackiej odwoływano się przede wszystkim do patronatu
literatury angielskiej i niemieckiej w filozofii - do spirytualizmu (6)
Niektoacutere z tych elementoacutew wyłaniają się w dziełach Chopina zwłaszcza ze środkowego i
poacuteźnego okresu jednak w swej warstwie głębokiej zwłaszcza w ogoacutelnych założeniach
architektoniki i składni jego muzyka zdaje się niezmiennie kierować zasadami klasycznego
ładu
Gdzie zatem należałoby poszukiwać przyczyn tego stanu rzeczy ktoacutery nie pozwala patrzeć na
Chopina jednostronnie jako na artystę oddanego bez reszty żywiołowi idei i postulatoacutew
romantycznych Wydaje się iż źroacutedeł jego specyficznej - selektywnej a zarazem krytycznej i
wysoce świadomej - postawy wobec głoacutewnego nurtu sztuki romantyzmu można by upatrywać
w doświadczeniach młodzieńczych łączących się nie tylko z jego edukacją muzyczną lecz
roacutewnież humanistyczną w oacutewczesnym Kroacutelewskim Uniwersytecie Warszawskim Właśnie w
tym okresie staje się on świadkiem narodzin polskiego romantyzmu literackiego a także
towarzyszącej mu ożywionej debaty estetycznej Owa wymiana poglądoacutew toczyła się
głoacutewnie w środowisku warszawskim pomiędzy zwolennikami romantyzmu spontanicznego
reprezentowanego przez Mickiewiczowskie Ballady i romanse (1822) i idee Maurycego
Mochnackiego jak też romantyzmu sielankowego za ktoacuterym opowiedział się Kazimierz
Brodziński oraz - z drugiej strony - obrońcami reguł klasycznych by wspomnieć Franciszka
Salezego Dmochowskiego czy Kajetana Koźmiana (7)
I choć nie sposoacuteb - rzecz oczywista - zakładać iż konserwatywny krąg warszawskich
literatoacutew moacutegł w ten czy inny sposoacuteb wzbudzić dystans młodego Chopina do wyłaniającej się
rodzimej literatury romantycznej to jednak nie jest wykluczone że właśnie ich krytyczny a
niekiedy ironiczny stosunek do wybujałych przejawoacutew romantycznej wyobraźni moacutegł
wpłynąć pośrednio na jego niechęć do pisania utworoacutew programowych w rodzaju
literackich kompozycji Roberta Schumanna
Kwestią zaskakującą z punktu widzenia związkoacutew Chopina z dojrzałą estetyką romantyczną
pozostaje niemal zupełny brak śladoacutew jego opinii na ten temat - zaroacutewno sądoacutew własnych jak
też komentarzy czy opinii o poglądach zastanych Odblaskiem idei romantyzmu pozostała
wyłącznie jego estetyka immanentna ucieleśniona i zamknięta na zawsze w rozwiązaniach
dźwiękowych Źroacutedła tych oddziaływań były roacuteżnorodne Można wśroacuted nich wskazać
zaroacutewno tendencje muzyczne malarskie jak i literackie Chopin stykał się z nimi jako
odbiorca poszczegoacutelnych dzieł a także poprzez bezpośredni kontakt z ich twoacutercami W
obliczu otaczających zjawisk muzycznych dokonywał wyraźnie ukierunkowanych wyboroacutew
zgodnie z właściwą sobie pragmatyką estetyczną ktoacutera wyłączyła wprawdzie z jego
zainteresowań operę formy orkiestrowe czy programowe miniatury instrumentalne jednak -
z drugiej strony - nie przeszkodziła mu zaadaptować do własnej koncepcji pianistyki
elementoacutew włoskiej opery romantycznej i jej wyrazowej kwintesencji jakim było bel canto w
niedościgłym ujęciu Belliniego i Donizettiego
W relacji Chopina do nowości i trendoacutew romantycznego nurtu muzycznego dają o sobie znać
nieustannie wybory ktoacutere dyktuje mu twoacutercza wyobraźnia i jasno wytyczony indywidualny
cel Na tej zasadzie czyni on z bel canta ekwiwalent pianistyczny nie tylko w sferze melodyki
lecz roacutewnież w technice gry jedynej w swoim rodzaju koncepcji legata i wszechobecnych
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
15
niemal improwizowanych ornamentoacutew Z drugiej zaś strony będąc wprawdzie świadkiem
epoki wirtuozoacutew takich jak Herz Kalkbrenner Thalberg czy Liszt nigdy nie uznaje
sprawności technicznej za sztukę per se mającą epatować słuchacza błyskotliwym
zewnętrznym efektem czy samą potęgą brzmienia
Epoka Chopina otwiera roacutewnież nowe perspektywy odbioru muzyki a co za tym idzie -
kreuje nowe wzorce jej estetycznego przeżywania Biografia artystyczna twoacutercy Ballad
zwłaszcza jego działalność pianistyczna świadczy o tym iż nie były mu właściwie obce
żadne formy oacutewczesnego uprawiania muzyki fortepianowej zaroacutewno w formie solowej jak i
kameralnej Począwszy od młodzieńczych lat warszawskich Chopin prezentował się na
koncertach publicznych nie tylko jako klasyczny solista i improwizator lecz roacutewnież jako
wykonawca o zacięciu eksperymentalnym prezentujący instrumenty nowo wynalezione
eolipantalion eolimelodykon choralion Zarazem jednak potrafił odnaleźć się doskonale w
skromnym składzie kameralnym o czym świadczy choćby jego muzykowanie w Antoninie w
październiku 1829 roku z księciem Antonim Radziwiłłem adresatem dedykacji Poloneza C-
dur na fortepian i wiolonczelę op 3
Poacuteźniej w środowisku paryskim Chopin daje się wprawdzie poznać jako wirtuoz
koncertujący przed szerokim kręgiem słuchaczy w ramach kształtującej się woacutewczas formuły
recitalu ale znacznie bliższa jest mu gra w intymnej atmosferze salonu skupiającego
wybraną elitarną grupę osoacuteb bliskich i zaprzyjaźnionych Wszystkie dostępne relacje
wskazują iż właśnie w takim środowisku ujawniał się najpełniej geniusz Chopina jako
wykonawcy i - przede wszystkim - znakomitego improwizatora Jego stonowana gra pełna
subtelnych odcieni dynamicznych na granicy pianissima znajdowała woacutewczas pełny
rezonans zestrojona z nieuchwytną i elektryzującą słuchaczy aurą estetycznej kontemplacji
Jedyną w swoim rodzaju atmosferę salonu Chopina (w jego mieszkaniu przy Chausseacutee
dacuteAntin) utrwalił na kartach swej monografii Franz Liszt przedstawiając zarazem krąg
wtajemniczonych w jego sztukę bliskich mu osoacuteb
Kąty pokoju pogrążone w głębokim mroku traciły swe realne zarysy Ściany zdawały się
rozpływać i wtapiać w czerń przestrzeni [] Wokoacuteł fortepianu w kręgu światła skupiło się
kilka głoacutew o wielkiej sławie Heine ten najsmutniejszy z dowcipnisioacutew z zainteresowaniem
duchowego wspoacutełziomka słuchał opowieści Chopina o tajemniczej krainie ktoacuterą jego lotna
fantazja roacutewnież nawiedzała błądząc po najbardziej uroczych jej zakątkach Chopin i Heine
rozumieli się z poacutełsłowa i poacutełdźwięku []
Obok Heinego siedział Meyerbeer w stosunku do ktoacuterego od dawna już wyczerpano wszelkie
wyrazy najwyższego podziwu Ten harmonista na miarę cyklopoacutew spędzał długie chwile
pławiąc się w rozkoszy śledzenia każdego szczegoacutełu subtelnych arabesek otulających myśli
Chopina jak gdyby cudowną koronką []
Siedział tam roacutewnież Hiller talent tego artysty wykazywał pewne podobieństwo z talentem
Chopina ktoacuterego Hiller był jednym z najwierniejszych przyjacioacuteł []
Eugene Delacroix trwał w niewzruszonym milczeniu pogrążony w kontemplacji zjaw
wypełniających cały pokoacutej tak sugestywnie że niemal słyszeliśmy szmer ich ruchoacutew [] Ten
ktoacutery spośroacuted nas zdawał się być najbliższy grobu stary Niemcewicz słuchał acuteŚpiewoacutew
historycznychacute jakie Chopin przekładał dla tego człowieka znającego czasy należące do
bezpowrotnie minionej przeszłości na dramatyczne utwory muzyczne gdzie obok tak
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
16
popularnych tekstoacutew polskiego barda rozbrzmiewał pod palcami wielkiego pianisty szczęk
broni śpiew zwycięzcoacutew uroczyste hymny skargi znamienitych więźnioacutew ballady o zmarłych
bohaterach []
Na uboczu z dala od wszystkich innych rysowała się nieruchoma sylwetka smutnego i
milczącego Mickiewicza []
Wtulona w fotel i wsparta o konsolę siedziała pani Sand z żywym zainteresowaniem śledząca
grę i wdzięcznie zasłuchana [] (8)
Wysoka pozycja towarzyska Chopina w Paryżu pozwoliła mu poznać całą galerię wybitnych
postaci kształtujących tam w pierwszej połowie XIX wieku nie tylko sztukę muzyczną a więc
kompozytoroacutew tej miary co Rossini Berlioz Liszt czy Meyerbeer lecz roacutewnież nie mniej
słynnych literatoacutew i malarzy Planując początkowo wizytę en passant w tej stolicy światowej
sztuki Chopin pozostał tam na stałe po upadku Powstania Listopadowego jako jeden z wielu
członkoacutew polskiej elity artystycznej na uchodźstwie - wraz z Mickiewiczem Słowackim i
Norwidem Fakt ten niezależnie od swych bolesnych skutkoacutew osobistych płynących przede
wszystkim z oddalenia od najbliższej rodziny w Warszawie włączył Chopina w niezwykle
żywy nurt zjawisk artystycznych rozwijających się na jego oczach w Paryżu czyniąc go nie
tylko ich świadkiem lecz - stopniowo - aktywnym uczestnikiem Chopin - nieznany
początkowo nikomu przybysz z Warszawy - zaistniał w Paryżu nie tylko jako jeszcze jeden z
wielu wybitnych wirtuozoacutew-kompozytoroacutew lecz także jako ceniony członek haute socieacuteteacute o
ktoacuterego zabiegały najlepsze salony francuskiej stolicy Był on doskonale świadom tego jak
ważna jest towarzyska (społeczna) pozycja artysty i z wrodzonym sobie darem łącząc urok
osobisty i talent dyplomatyczny o pozycję tę nieustannie zabiegał O skuteczności tych
działań świadczy fakt iż przybywając jesienią 1831 roku do Paryża Chopin przywoził ze sobą
kilka listoacutew polecających (min od Johanna Malfattiego i Joacutezefa Elsnera) zaś pod koniec lat
trzydziestych miał niezachwianą pozycję wśroacuted luminarzy paryskiej sztuki i arystokracji
łącznie z dworem Ludwika Filipa
Znaczną rolę we wprowadzeniu Chopina w krąg twoacuterczej elity Paryża odegrała George Sand
z ktoacuterą pozostawał związany w latach 1838-1847 a więc w najbardziej kreatywnym okresie
swego życia Dzięki George Sand Chopin moacutegł żyć i tworzyć w środowisku francuskim nie
tylko jako polski emigrant przeżywający dramat ciemiężonej ojczyzny lecz także jako jeden z
wielkich artystoacutew epoki romantyzmu Związek ten ktoacuterego najpiękniejsze miesiące upływały
w okresach letnio-jesiennych spędzanych w posiadłości pisarki w Nohant pozwolił
Chopinowi poznać nie tylko związany z nią krąg literacki lecz także podzielane przez nią i jej
przyjacioacuteł idee utopijnego socjalizmu o zabarwieniu chrześcijańskim
Wśroacuted relacji osobistych jakie kształtowały się w tej ożywionej grupie osoacuteb z pogranicza
literatury sztuk pięknych i ideologii społecznej zaznaczył się jeszcze jeden związek będący
znamiennym przejawem epoki romantycznej Chodzi tu o związek Chopina i koryfeusza
romantycznego malarstwa - Eugeneacutea Delacroix Na tle biografii Chopina relacja ta przybiera
znaczenie wyjątkowe zważywszy na to jak rzadko nawiązywał Chopin bliższy -
emocjonalny i intelektualny - kontakt z innymi twoacutercami wychodzący poza towarzyskie
(salonowe) konwenanse Typowym tego przykładem jest dystans dzielący go od Roberta
Schumanna pomimo otwartości tego ostatniego do wymiany myśli i poglądoacutew na muzykę
Na znaczenie takich głębokich związkoacutew pomiędzy romantycznymi twoacutercami wskazywał
min Juliusz Starzyński pisząc
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
17
Rytm przemian wyznaczony wielkimi rewolucjami XIX stulecia określił [] nie tylko
wewnętrzną pulsację świadomości artystycznej lecz wpłynął także na związki osobiste tak
ważne dla romantyzmu przyjaźnie i nieprzyjaźnie pomiędzy twoacutercami [] Bez znajomości
nurtu osobistego bez analizy nikłych lecz jedynych niekiedy świadectw i kontaktoacutew jakie
nawiązywały się pomiędzy poszczegoacutelnymi twoacutercami - ideologia i estetyka romantyzmu
pozostałaby pustym lub efektownym tylko dźwiękiem W romantyzmie najbardziej intymne
porozumienie między artystami dokonywało się właśnie na drogach correspondence des arts
Odnajdując te drogi docieramy do samych korzeni romantycznej syntezy sztuk [] (9)
Wszystko wskazuje na to iż Delacroix i Chopin znaleźli wspoacutelny język ową intymną
płaszczyznę porozumienia ktoacutera pozwoliła im na wymianę myśli o własnej sztuce
Świadectwa jakie pozostawili - z jednej strony - na kartach swych Dziennikoacutew sam
Delacroix (10) z drugiej zaś - na kartach swej autobiografii George Sand (11) wskazują na
to że obydwaj artyści prowadzili pogłębioną wymianę poglądoacutew na swą sztukę dialog
wspomagający każdego z nich na drogach własnych poszukiwań twoacuterczych Niezwykle
trafnie określił tę relację cytowany już J Starzyński [Chopin] nie wiedział [] że w Paryżu
czekała go przyjaźń artysty podobnie jak on samotnego lecz bardziej doświadczonego Jak
niegdyś Wergili Dantemu tak Delacroix Chopinowi w romantycznym zbrataniu barwy i
dźwięku pomoacutegł odważnie kroczyć wśroacuted piekielnej nocy (12)I choć ślady tej wymiany
myśli pomiędzy obydwoma artystami dotarły do nas w postaci fragmentarycznej - jedynie
dzięki zapiskom Delacroix i George Sand przy braku jakichkolwiek wzmianek samego
Chopina - to jednak można przypuszczać iż oacutew związek dusz pozostawił ślady w
odkrywczej wizji koloru Delacroix i w roacutewnie oryginalnej szacie dźwiękowej utworoacutew
Chopina skrzących się wszelkimi odcieniami barw fortepianu i zapowiadających nadejście
muzycznego impresjonizmu
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
18
Rodzina Fryderyka Chopina
Przyszedł na świat w rodzinie w ktoacuterej muzyka była na porządku dziennym
Ojciec Mikołaj urodzony we Francji osiadł w Polsce na stałe już w wieku
16 lat i spędził tu resztę swojego życia Początkowo był guwernerem
a po przenosinach z Żelazowej Woli do Warszawy wykładowcą języka
i literatury francuskiej w kilku warszawskich szkołach prowadząc
w końcu elitarny internat dla synoacutew z najwybitniejszych polskich rodoacutew
arystokratycznych
Matka Justyna z Krzyżanowskich uwielbiała grać na fortepianie
Fryderyk miał trzy siostry (Ludwika Izabella i Emilia)
Ludwika Izabella Emilia
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
19
Hołdy Chopinowi
[Paryż] Z Wtorku na Środę 17 [października] druga w nocy [1849] Podwal No 526 O moacutej
najdroższy już go nie ma - zdrowa jestem i Ludka - i ściskam was w duszy Pamiętaj o matce
i Izabeli Adieu
[Ludwika Jędrzejewiczowa do męża]
Biedny nasz przyjaciel skończył życie - dużo on cierpiał nim doszedł do tej ostatniej chwili
ale cierpiał z cierpliwością i angielską rezygnacją - Żona Pańska pielęgnowała go
przykładnym sposobem - Boacuteg daje Jej ogromne siły fizyczne i moralne - Kazała Panu
powiedzieć że za parę dni napisze ze wszelkimi szczegoacutełami - Prosi ona aby się Pan nie
troszczył o niej przyjaciele Chopina będą jej pomagać do ułatwienia interesoacutew - a co do drogi
moacutewi ona że będzie mogła podroacuteżować sama Nie mam siły abym dalej Panu pisała tylko
serce mi każe powiedzieć że wypełnię sumiennie obietnicę czynioną Panu i umierającemu
przyjacielowi i że zajmę się żoną Pańską jęk że by była moja własna siostra
Proszę przyjąć wyraz rzetelnego szacunku
Marcelina z Radziwiłłoacutew Czartoryska
[Wspoacutelny list Ludwiki Jędrzejewiczowej i Marceliny Czartoryskiej z 17 października 1849
roku do Joacutezefa Kalasantego Jędrzejowicza]
Niezmordowany do ostatnich chwil życia nie ustawał w pracach a słabość jego ktoacutera go
strawiła poczęła się z uczuć jakimi go wielkość muzykalnej poezji przejęła Szopen bez
zaprzeczenia konał od lat kilku i w tym konaniu rozdzierał serca i łzy wyciskał tak
wspoacutełrodakom jak też i obcym Smutna wiadomość o śmierci Szopena w ślad za sławą
wkroacutetce po całym obiegnie świecie i pewno nie jedno nawet z pozamarza prześle mu
westchnienie Zmarły oproacutecz matki zamieszkałej w Warszawie i dotąd żyjącej oraz Sioacutestr
rodzonych Ludwiki małżonki Joacutezefa Kal Jędrzejowicza Doktora filozofii i Profesora
Instytutu Agronomicznego w Marymoncie i Izabeli małżonki Antoniego Barcińskiego
Magistra filozofii b Naczelnika w Wydz Goacuternictwa pozostawia jeszcze chrzestnego Ojca w
Osobie Radcy Tajnego Hr Fryderyka Skarbka niemniej prawie wszystkich Znajomych w
Warszawie ktoacuterzy wspoacutelnie z Rodziną długo płakać nad usypaną na obcej ziemi mogiłą
rodaka
[25 października 1849 Kurier Warszawski nr 282]
Ze wszystkich tego czesnych artystoacutew Chopin najmocniej zajął duszę i umysł kobiet
Uczennice jego a ma godne sobie kochały go jakąś niby macierzyńską miłością otaczały go
uwielbieniem zapały lecz i poszanowania wspoacutelne tak dalece muzyka jego uczciwą i czystą
przenikała je mową Niestety utraciły go i płaczą po nim Patrzyły jak gasnął oczy mu
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
20
zamknęły Mniemano że skonał on ocknął się i prosił jeszcze o Requiem Jedna z
najmłodszych jego uczennic siadła tedy do fortepianu i odegrała Requiem Mozarta jak je grał
sam Chopin przed siedmiu czy ośmiu laty Na bledniejącej jeszcze twarzy jego widać było
że słucha żałosnej nuty Za ostatnią nutą oddał ducha Piękna to i rzadka rzecz być
opłakiwanym przez tyle pięknych oczu ktoacutere nie kryją się ze łzami - Uczennice jego złożyły
się na wybicie złotego medalu ku jego pamięci Ksiądz Deguerry kazał złożyć ciało wielkiego
artysty w sklepach swojego kościoła - W tej chwili powtarzają marsz pogrzebowy ktoacutery
Chopin napisał umyślnie na swoacutej własny pogrzeb - Arcybiskup Paryża zdziwiony i
wzruszony tylu łzami pozwolił co uważano za rzecz niepodobną żeby Requiem Mozarta
odśpiewane było w sam dzień egzekwii i kobiecymi głosami - przez panią Viardot
[30 października Nr 288 Gazety Warszawskiej przedruk z Journal des Deacutebats z 22
października żałobny artykuł pioacutera Jules Janin fragment - zakończenie]
Twarz jego pociągła nos orli usta małe oczy melancholiczne niebieskie czoło wysokie i
powierzchowność tak delikatnego człowieka jak jego serce jak uczucia jak utwory
przemawiające do duszy pozostaną na długo dla każdego pamiętne W Niemczech i Francji
wiele bardzo wyszło jego litografii tak na nutach jako też i w osobnych odbiciach
Najznakomitsze pod względem trafności wyszły w Dreźnie wyobrażające go z rękami
założonymi z fac-similem i podpisem pinx et lith Maria następnie w Paryżu Album des
pianistes na rok 7 tj 1834 gdzie się znajdują owe piękne trzy jego Nokturna Dwa
medaliony 1szy razem z fortepianistą Hillerem z fac similem obu 2gi sam dzieło Bovy
1837 r najznakomiciej wykończony i trafiony z napisem z boku Frederic Chopin i
podpisem Autora Tego ostatniego mnoacutestwo jest odciskoacutew gipsowych w Anglii Francji i
Niemczech W Berlinie przerysował ten artystyczny medalion F Schaner z podpisem
naszego ziomka Rysunek ten jest tak z talentem zrobiony jak sam medalion i tak
powierzchownie ludzcy że się zdaje być prawdziwą płaskorzeźbą Medalion o ktoacuterym mowa
był jeszcze zrobiony na ostatniej wystawie paryskiej en cameacutee przez P Remy do broszy o
nim to dzienniki tak chlubnie wspominały a Anglicy z powodu bytności Szopena w Anglii
wiele exemplarzy tegoż zamoacutewili Był on umieszczony między Szatobriandem a
Kawanjakiemu spodu zaś panna Rachel Tegoż Bovy jest biust Szopena w małym formacie
trafiony ale już widać słabość i tęsknotę na jego twarzy Najznakomitsi Artyści francuscy
malarstwa jak Żak i Scheafer 1szy wiele miniatur 2gi obrazoacutew zrobił zostawiając
oryginalne roboty u siebie na znak uwielbienia talentu Znana Autorka Sand wyrysowała go
kilka razy doskonałej trafności U Francuzoacutew gdzie nic nie ginie zrobiono rękę lewą
Szopena jako nieporoacutewnaną w biegłości muzycznej i wiele Dam paryskich przyciskało tą
ręką tajniki serc swoich Te są pamiątki ktoacutere oproacutecz nieporoacutewnanych dzieł pozostały po
Szopenie
[Kurier Warszawski nr 288 31 październik]
A teraz kiedy ostatnia nić wiążąca go do życia pękła a struny jego arfy zamilkły na zawsze
czyliż znikąd dla nas pozostałych nie zejdzie pociecha Czyliż by ten cudowny zdroacutej muzyki
miał wyschnąć bezpowrotnie - Nie bo ulatując ku krainie do ktoacuterej za życia wzdychał jako
promienny ślad po sobie rzucił z wieńca swego garść kwiatoacutew na tę ziemię sobie ku chwale
a nam ku osłodzie Do nich więc do nieśmiertelnych dzieł jego niech się zwroacuteci kto teraz
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
21
ulgi w smutku pragnie niechaj zasiędzie do fortepianu niech otworzy księgę jego zadumań a
za dźwiękiem instrumentu każda nuta odpowie mu Zaprawdę przyjacielu porzuć tę żałobę -
Szopen nie umarł
[nekrolog żałobny Oskara Kolberga]
Po coacuteż nam moacutewić że Chopin zostawił dwa wielkie koncerty 42 mazury mnoacutestwo etiud on
moacutegł zostawić tylko jedno dzieło a to wystarczyłoby do zrobienia go nieśmiertelnym byle
wyraziło całą jego potęgę Dla nas jednak największy udział w jego dziełach To co ludzkie w
nich to inni zrozumieją ale to co nasze to my uczujemy tylko my zrozumiem Francuz
najpoważniejszy Niemiec najtęskniejszy przełoży etiudę nad mazury my tylko jedni
pojmiemy głos ostatnich
[Gazeta Warszawska nr 293 i 294 5 i 6 listopada 1849]
Tydzień temu jak w Kościele Św MAGDALENY w Paryżu odbyło się żałobne
Nabożeństwo za duszę ziomka naszego Szopena Mnoacutestwo artystoacutew i znajomych zmarłego
napełniło Kościoacuteł do ktoacuterego wchodzono tylko za biletami Największa prostota
przewodniczyła temu obrzędowi odznaczającemu się także i wykonaniem Rekwiem przez P
Viardot Najdroższą jednak ze wszystkich pamiątek po zmarłym Szopenie otrzymała jego
rodzina albowiem w ostatnich chwilach życia swego objawiając konającym już głosem
ostatnią wolę przekazał jej serce swoje Drogi ten szczątek wkroacutetce już jak nam wiadomo ma
być do Warszawy sprowadzony
[Kurier Warszawski nr 296 9 października 1849]
Sznury całunu nieśli Meyerbeer Eugenii Delacroix Franchomme i Pleyel cały sztab głoacutewny
paryskich wirtuozoacutew szedł za karawanem a śmiertelne szczątki Fryderyka Chopina złożone
zostały w pobliżu groboacutew Cherubiniego Habeaecka Marii Milanollo Podobno Clesinger
zrobił pyszną płaskorzeźbę do jego grobowca Spoczywaj w pokoju piękna duszo szlachetny
artysto nieśmiertelność zaczęła się dla ciebie a lepiej wiesz od nas gdzie po smutnym życiu
na tym padole znaleźć wielkie myśli i wzniosłe natchnienia
[Teofil Gautier Paryż La presse Warszawa
Gazeta Warszawska nr 301 13 listopada 1849]
I stało się - pisał pan Joacutezef w swym obszernym artykule - znikł Szopen a łzy po nim
gorzkie są i potroacutejne bo łzy rodziny łzy muzykalnego świata i łzy każdego artysty Znajdzie
się niebawem jeden z tych ostatnich tam gdzieś Szopenie kości swoje złożył co obliczy
potęgę geniuszu twego co skreśli mistrzowskim pioacuterem dziwy natchnień twoich Lecz
pozwoacutel szanowny Cieniu i na nieudolne słowo jednego z tych ktoacuterzy w rodzinnym kraju
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
22
gdyś jeszcze w nim gościł podzielali wiek twoacutej młodości jednego z tych co cię poszli
szukać na Galijskiej ziemi dla odnowienia sobie uroku talentu twego a po rozstaniu się z
tobą żywili duszę karmem wspomnień przywiezionych od ciebie a sterczących do kresu
życia na koniec jednego z tych co ich łzy nigdy nie zatoną w głębi Letejskiej nie wsiąkną w
groacuteb zapomnienia() Samodzielnym będąc Szopen do końca nim pozostał ani go
pedantyzm niemiecki nie zesztywniał ani słodycz włoskiej melodii nie zniewieściała ni go
lekkość francuskiej muzyki do czczości nie zniżyła Ten sam typ talentu ktoacutery kiedyś w
pożegnalnych jego koncertach Warszawian czarował poacuteźniej Paryż zachwycał stał
nieprzenikniony jak bazaltu skała roacuteżne szkoły i typy rozbijały się o niego i nie odstąpił
mistrza aż do grobu Typ ten niezachwiany talentu Szopena ile wzniosły cudowny na głębią
uczuć działający tyle nie wątły nie przechodni nie zużyty a nieśmiertelny bo w jego
utworach myśl mieszka a myśl nie przestanie być myślą Skoro z pianistoacutew on jeden myślą
nas darzył on jeden tylko z nich był poetą
[Joacutezef Brzowsi Gazeta Warszawska nr 299 11 listopada 1849]
Jeden z dziennikoacutew francuskich moacutewiąc o grze zmarłego Szopena tak się między innymi
wyraża Nie był to ani zapał Liszta ani wzniosłość Thalberga ani klasyczna powaga
Cramera ani trzymane na wodzy uniesienia Kalkbrenera ani wreszcie wdzięk i lekkość Marii
Pleye Gra Szopena odznaczała się jakąś poetyczną swobodą ktoacuterej cały urok czerpał pod
wpływem genialnego natchnienia jeden i tenże sam ustęp wykonany przez Szopena w
dwoacutech odrębnych chwilach zdawał się być za każdym wykonaniem zupełnie nowym
utworem Szopena można było tylko ocenić w salonie w wobec szczupłego grona znawcoacutew
wśroacuted największej ciszy i z natężoną ciągle uwagą Wtenczas to ten Artysta zlewał swą duszę
z duszą słuchacza porywał ją i na wzoacuter Mistrza magnetyzmu przejmował obecnych tym
płynem poetycznym jaki wydobywając się z jego palcoacutew natchnionych usposabiał nawet
najmniej poetyczne natury do pojęcia idealnej muzyki
[Kurier Warszawski nr 300 13 listopada 1849]
Przyjaciele uczniowie znajomi oraz wszyscy wielbiący talent zmarłego Szopena
ustanowili między sobą zbieranie składek na wzniesienie w Paryżu pomnika dla
uwiecznienia pamięci tego Mistrza XIX stulecia Wykonanie tego dzieła poruczono
znakomitemu Rzeźbiarzowi Clesinger Zięciowi Pani Sand
[Kurier Warszawski nr 304 17 listopada 1849]
P Clesinger znakomity tego wczesny rzeźbiarz Paryski będąc obecny w ostatniej chwili
śmierci Szopena zamknął się po powrocie do domu w swojej pracowni i nieopuścił tejże
pierwej dopoacuteki nie wykonał figury trzymającej połamaną lirę Figura ta alegoryczna
przedstawia duszę Szopena ktoacutera opuszczając świat ziemski przenosi się do wieczności Ci
ktoacuterzy mieli sposobność oglądania tej osobliwości okrzyknęli ją arcydziełem
[Kurier Warszawski nr 326 10 grudnia 1849]
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
23
Cywilizacja czyli to co tak zwiemy wszystko stopniowo podnosi a raczej przemienia Jej to
sprawą niesłychane już rzeczy ludzie porobili zbadali ziemię i w niebo zajrzeli związali
powietrze i ogniem władają splądrowali woacuted głębiny a nawet promienie słońca ważyć
umieją A coacuteż na tym zyskali dla serca dla bytu nawet Mędrzec moacutewi znać samego siebie
to największa mądrość a więc ludzkość niezmiernie w mądrości postąpiła Już coraz jaśniej
nędzę swoje widzi coraz jej okropniejsza przepaść To jest rzeczywistość a jej ideał w
Szopena dziełach ktoacuterymi podobno więcej uczynił przysługi ludzkości (byle je tylko
nauczyła się rozumieć) niż kruszące chwiejące się za każdemu uderzeniem młotka praktyki
teorie filantropoacutew Gdybyśmy kochali bliźniego jak siebie nie byłoby tak źle na świecie więc
ludzie bez serca idźcie do dzieł wielkiego artysty po jednej kroplę miłości on wam pokaże co
to cierpienie co to rozpacz własnym nauczy jej was przykładem Idźcie i patrzcie na to
czego nie znacie poznawszy cudzą rozbolejecie rozpaczą i pokochacie geniusz ktoacutery wasze
serca uszlachetni Wszyscy cierpiący już go kochają jak brata To jest tajemnica tego
uboacutestwiania niemal artysty przez tych ktoacuterzy go pojęli choć nie znali bo to dowoacuted tej
dobroci serca i wylania o ktoacuterych się nie mogą rozpowiadać ci co go z bliska widzieli
Zaiste człowiek tworzy na obraz i podobieństwo swoje Tu także najistotniejsza zdobycz
muzyki za Szopena sprawą
[Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena s 538-539 1849]
Lecz jeżeli tego rodzaju wspomnienie jest niejako oddaniem należnego hołdu zmarłemu
ktoacuteż więcej do tego moacutegł nabyć prawa jak nieodżałowanej pamięci wspoacutełziomek ktoacutery
zabłysnąwszy sławą po całej Europie i po za jej obrębem rozstał się z nami na zawsze Te
więc słoacutew kilka poświęcamy pamięci Fryderyka Szopena ktoacuterego nam rok 1849 wydarł w
kwiecie wieku i całej potędze nieporoacutewnanego talentu
[Kurier Warszawski 31 grudnia 1849]
Niejednokrotnie życie dowiodło że nikt nie jest prorokiem we własnym kraju czy
doświadczenie nie wykazuje roacutewnież że prorocy czyli ludzie przyszłości ci ktoacuterzy ją
przeczuwają i przybliżają swoimi dziełami nie są uznawani za prorokoacutew przez swych
wspoacutełczesnych () zamykając się wyłącznie w ramach fortepianu Chopin - w naszym
mniemaniu - dowioacutedł jednej z najistotniejszych zalet artysty umiejętność właściwego wyboru
formy w jakiej dane mu jest osiągnąć najwyższą doskonałość () Ktoś inny obdarzony
roacutewnie wielkimi zdolnościami w dziedzinie melodyki i harmonii nie oparłby się może
kuszącemu śpiewowi smyczka tęsknemu zawodzeniu fletu ogłuszającym dźwiękom trąbki
całemu bogactwu orkiestry w ktoacuterej wciąż uporczywie dopatruje się jedynie zwiastunki
upragnionego uśmiechu starej bogini-Fortuny Jakiejże głębokiej rozwagi wymagała decyzja
by ograniczyć się do pozornie tak jałowej gleby i mocą własnego geniuszu sprawić że wbrew
wszelkim oczekiwaniom rozwinęły się na niej tak wspaniałe kwiaty Jakąż intuicyjną
wnikliwość zdradza oacutew ekskluzywny wyboacuter ktoacutery - wyrywając rozmaite efekty dźwiękowe
poszczegoacutelnych instrumentoacutew z ich zwykłej domeny gdzie cała fala tonoacutew rozbija się u stoacutep
kompozytora - przenosił je w sferę bardziej ograniczoną lecz ileż bardziej wysublimowaną
() O rozpowszechnianiu i populacji wszystkich dzieł (Chopina) zadecydowało uczucie
przepełniające je po brzegi Uczucie w najwyższym stopniu romantyczne indywidualne
właściwe ich twoacutercy a tym niemniej miłe nie tylko krajowi ktoacutery zawdzięcza mu jeszcze
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
24
jeden liść wawrzynu do wieńca swej chwały lecz i tym wszystkim co może nigdy nie zaznali
udręki wygnania i tkliwych uczuć miłosnych () Do najpotężniejszych kompozycji Chopina
należy wyliczyć Wielki Polonez fis-moll Artysta włączył w jego ramy mazurek innowację tę
można by traktować jako kunsztowny kaprys karnawałowy () wplatając go w fantastyczną
ewokację Jest to jak gdyby opowiadanie snu w pierwszych promieniach szarego i mglistego
świtu zimowego snu po długiej bezsennej nocy snu-poematu w ktoacuterym mieszają się
wrażenia i fakty całkowicie ze sobą nie powiązane a dziwnie przechodzące jedne w drugie
() Mazurki Chopina - jeśli chodzi o ekspresję - roacuteżnią się znacznie od polonezoacutew Posiadają
całkowicie odrębny charakter Reprezentują zupełnie inny świat w ktoacuterym zamiast bogatych i
soczystych barw pojawiają się odcienie subtelne przymglone i zmienne () Chopin wydobył
na jaw całą głębię ukrytej poezji jedynie lekko zabarwiającej oryginalne wątki mazurkoacutew
ludowych Zachował ich rytm lecz uszlachetnił metodę powiększył rozmiary i wprowadził
do nich harmoniczne światłocienie () znalazł w tych melodiach niewyczerpalne źroacutedło
natchnienia a jego twoacuterczy trud i wielki talent wydobywały z nich cały ukryty blask
Szlifował te diamenty w tysiączne załamania skrzące się wspaniałymi ogniami i nie zatracając
nawet najdrobniejszego pyłku tworzył z nich prawdziwe klejnoty () Chopin wykonując swe
utwory wspaniale odtwarzał owe rozedrganie tonoacutew dzięki ktoacuteremu spod palcoacutew jego
płynęła melodia rozkołysana jak czoacutełno tańczące na spiętrzonej fali W rękopisach swych oacutew
sposoacuteb interpretacji nadający tak jedyny w swym rodzaju charakter jego grze określał
terminem tempo rubato - czas podkradany przerywany miara zmienna gwałtowna i
melancholijna jednocześnie chwiejna jak rozchybotany na wietrze płomień () ()
Pochylmy głowy przed wszystkimi () uczcijmy z głęboką czułością tych ktoacuterzy jak
Chopin użyli owej wyższości jedynie na to by dać życie i wyraz najpiękniejszym uczuciom
[Franciszek Liszt o Chopinie]
Chopin jest talentem całkiem innej natury niż Liszt Sądzę iż aby moacutec ocenić go w pełni
trzeba go słuchać z bliska raczej w salonie niż w teatrze i oderwać się od wszelkich
przyjętych wyobrażeń nie można ich odnosić ani no niego ani do jego muzyki Chopin jako
wykonawca i jako kompozytor jest artystą wyjątkowym Nie przypomina w niczym żadnego
ze znanych mi muzykoacutew Jego melodie wszystkie przepełnione polskimi formami mają coś z
naiwnej surowości co urzeka i zniewala samą swą dziwnością W jego etiudach znajdujemy
kombinacje harmoniczne o zdumiewającej głębi Wymyślił on rodzaj chromatycznej
ornamentacji odtwarzanej w licznych jego kompozycjach ktoacuterej efektu nie da się opisać - tak
jest ona niezwykła i oryginalna Niestety tylko Chopin potrafi grać swą muzykę i nadać jej
ten oryginalny kształt tę nieprzewidywalność będącą jednym z jej głoacutewnych urokoacutew Jego
wykonanie utkane jest z tysiąca odcieni tempa ktoacuterego sekret on tylko posiada i ktoacuterego
wskazać nie sposoacuteb Jego mazurki pełne są niewiarygodnych szczegoacutełoacutew Uczynił je w
dwoacutejnasoacuteb interesującym poprzez nadzwyczaj delikatne wykonanie na granicy piana
muskające struny młoteczkami tak iż chciałoby się zbliżyć do instrumentu i nastawić uszu
niczym ku koncertowi sylfoacutew lub skrzatoacutew()[]Muzyk jest człowiekiem rozdwojonym Zna
bowiem co najmniej dwa sposoby zapisu swojej myśli Dwa sposoby ktoacutere nie mają ze sobą
nic wspoacutelnego do tego stopnia że jakiekolwiek objaśnianie muzyki słowami nawet fachowy
opis muzykologa nie jest w stanie dosięgnąć jej istoty Moja proacuteba dotyczy tylko ocalałych
słoacutew Chopina Wiem że w listach słychać zaledwie szum jego codziennej egzystencji Wiem
że to co najważniejsze zamknął w swej muzyce i przekazał nam za pomocą pisma nutowego
ale mnie właśnie interesuje myśl Chopina umęczonego przez młyn życia zanotowana między
pracą nad partyturą a kolacją przed wyjazdem na proszony wieczoacuter po kakao wypitym w
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
25
samotny świąteczny poranek Wiem że jego listy są świadectwem nad wyraz skąpym ale
przecież wypełnione są po brzegi słowami samego Chopina () Cień jaskoacutełki wabiący nas jak
wybuch światła w ciemnicy wszechświata
[Fragment książki Ryszarda Przybylskiego Cień Jaskoacutełki]
O tradycji Chopinowskiej
Chopinowska tradycja Słowa - klucze otwierające przed nami niezmierzone bogactwo
wydarzeń i zjawisk ktoacuterych nie może już objąć proste wyliczenie To zdumiewające jak
wielki urok bije nie tylko z muzyki Fryderyka Chopina ale i z całej postaci i osobowości tego
nieporoacutewnanego geniusza ktoacuterego niebo pozazdrościło ziemi (według słoacutew Eugeniusza
Delacroix) Mało mająca sobie roacutewnych sława Chopina w świecie ktoacutera nadeszła już za życia
artysty popularność recitali Chopinowskich festiwale i konkursy jego imienia tysiące prac o
nim i nagrań z jego muzyką miliony egzemplarzy nut - to wszystko nie wyczerpuje jeszcze
wcale zagadnienia Urokowi Chopina poddawało się i wciąż poddaje wielu ludzi - wybitni
twoacutercy wirtuozi historycy muzyki i wreszcie rzesze melomanoacutew dla ktoacuterych nierzadko
Chopin pozostaje ulubionym kompozytorem Znamienną wypowiedź pozostawił niemiecki
filozof Fryderyk Nietzsche Ja sam zawsze jeszcze nazbyt jestem Polakiem by za Chopina
nie oddać całej reszty muzyki A w Polsce kraju rodzinnym twoacutercy mazurkoacutew Polski poeta
Julian Tuwim tak pisał Chopin był największym wstrząsem artystycznym jakiego doznałem
Uwielbienie dla Chopina wciąż rosło i nadal rośnie uważam go za najcudowniejsze zjawisko
nie tylko w dziejach polskiej poezji ale w ogoacutele sztuki wszechświatowej () Oddałbym
natychmiast Mickiewicza - z rozpaczą Słowackiego - z żalem a tuzin Krasińskich za jednego
Chopina - wymieniał po kolei czołowych poetoacutew polskiego romantyzmu i dodawał Sam
nie grając żywię dla Chopina uczucie ktoacutere tylko religią nazwać można I przez tę miłość dla
niego zrozumiałem że żarliwość wiary doprowadzić może do wojen religijnych i inkwizycji
Swoisty kult Chopina - oto prawdziwe tło prawdziwe ramy tradycji Chopinowskiej
obejmującej dziś cały glob ziemski
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
26
Kształtowanie się tradycji Chopinowskiej
W muzyce Chopina słuchacze znajdowali zawsze coś frapującego nawet niechętni jej nie
pozostawali zupełnie obojętni i nierzadko sięgali po pioacutero by napisać dlaczego jakiś utwoacuter
im się nie podoba Już kilkuletni kompozytor stał się modnym w Warszawie cudownym
dzieckiem mającym - jak niektoacuterzy sądzili - zastąpić Mozarta Świadczy to jak około
1820 r oacutewcześni mieszkańcy stolicy Kroacutelestwa Polskiego zareagowali na pojawienie się
małego wirtuoza i jak wiele się spodziewali po jego niezwykłym talencie Już w tym fakcie
szukać trzeba źroacutedeł tradycji Chopinowskiej ktoacutera kształtowała się na żywo wokoacuteł osoby i
muzyki artysty Warszawa ze swoim stabilnym wtedy życiem muzycznym i wysoką kulturą
jakby na przekoacuter politycznej niewoli Polski okazała się w pełni przygotowana na przyjęcie - i
na edukowanie - tak wielkiego talentu Prawdziwy geniusz muzyczny - można było
przeczytać o 7-letnim Chopinku w jednym z czasopism warszawskich Kilka lat poacuteźniej
także w prasie nie bez dumy poroacutewnano Fryderyka z młodziutkim Ferencem Lisztem W
1826 r Kurier Warszawski odnotował występ polskiego artysty w zagranicznym
uzdrowisku Reinerz (dzisiaj Duszniki Zdroacutej) Rosła sława młodego pianisty i kompozytora w
Warszawie Fryderyk był lubiany podziwiany jego publiczne koncerty w rodzinnym mieście
stawały się wydarzeniami A kiedy w listopadzie 1830 r wyjeżdżał z kraju przyjaciele
pożegnali go wykonując kantatę skomponowaną na tę okazję przez Joacutezefa Elsnera
Poza Polską zainteresowanie osobą i muzyką Chopina rosło od pierwszych zagranicznych
koncertoacutew zwłaszcza w Wiedniu i w Paryżu Kompozytor zafascynował znaczną część
europejskiej elity Zawarł znajomość z wieloma oacutewczesnymi znakomitościami min z
Rossinim Berliozem Mendelssohnem Schumannem Lisztem Delacroix był popularny i
ceniony niemal od zawsze O Chopinie moacutewiono i pisano wiele w Europie Po zapoznaniu się
z Wariacjami op 2 Chopina Schumann zamieścił recenzję w ktoacuterej zawarł słynne zdanie
Panowie czapki z głowy oto geniusz Zdarzały się też opinie nieprzychylne a nawet bardzo
uszczypliwe Celował w nich niemiecki krytyk Ludwig Rellstab ktoacutery pisał o
rozdzierających uszy dysonansach czy też okropnie powykręcanych melodiach i rytmach
Wszyscy ci ludzie tworzyli środowisko w jakim rodził się żywy obieg muzyki Chopina w
kulturalnym świecie
Przedwczesna śmierć kompozytora 17 października 1849 r w Paryżu otworzyła nowy
rozdział w historii jego artystycznej i duchowej obecności w świecie Zasmucony Delacroix
zapisał w swoim dzienniku Coacuteż za strata Niegodni łajdacy rozpierają się na swoich
miejscach podczas gdy ta piękna dusza oddala się od nas Czy jednak rzeczywiście się
oddalała Imię Chopina znaczenie jego muzyki z biegiem dziesięcioleci - jak w przypadku
każdego wielkiego twoacutercy - zaczęły ogromnieć nabierać nowych sensoacutew przemawiać do
kolejnych pokoleń Powstawała stopniowo wielka tradycja Chopinowska Szczegoacutełowe
rozważanie tej tradycji opis sposoboacutew czerpania z bogactwa muzyki Chopina będą
przedmiotem następnych rozdziałoacutew Tutaj tylko nakreślimy kilka charakterystycznych
aspektoacutew
Przede wszystkim bogactwo Dziedzictwo Chopinowskie od drugiej połowy XIX w
odczytywano bardzo roacuteżnie Chopin pozostawał żywy i ważny w roacutewnym stopniu dla wielu
wybitnych kompozytoroacutew pianistoacutew pisarzy jak i dla muzykoacutew amatoroacutew czy wreszcie
szerokiej publiczności Dostrzegano w nim jednak roacuteżne wartości W ojczyźnie artysty ze
względu na polityczną sytuację kraju wielokrotnie podkreślano narodowy nurt twoacuterczości
Chopina znajdując w muzyce kompozytora najdoskonalszy bodaj wyraz dążenia Polski do
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
27
niepodległości Chopin udręczony niedolą kraju Chopin - Wieszcz narodowy - to jeden z
długo utrzymujących się wzorcoacutew polskiej kultury
Po śmierci artysty pojawiły się pierwsze książki o Chopinie wypowiedzi o charakterze
monografii ze szkicem Liszta na czele Zaczęły ukazywać się też wydania zbiorowe dzieł
opracowywane przez wybitnych muzykoacutew Stanowią one świadectwo zmieniającego się
stosunku do tekstu kompozytora Chopin ze swoją absolutną oryginalnością nie pozostawił
w zasadzie żadnej szkoły kompozytorskiej żadnych następcoacutew Mimo to jego
zainteresowanie muzyką ludową i gatunkami narodowymi (polonezy mazurki) miało wpływ
na powstanie europejskich szkoacuteł narodowych (Rosja Czechy Skandynawia inne) Chopin
jednak inspirował przykładem raczej i postawą niż swoją nie dającą się naśladować techniką
kompozytorska i oryginalnym stylem - oto paradoks w Chopinowskiej tradycji Podziwem
obdarzali Chopina liczni kompozytorzy min Juliusz Zarębski Aleksander Skriabin Karol
Szymanowski Claude Debussy Manuel de Falla Witold Lutosławski
Na progu XX w muzyka Chopina odnalazła się w zupełnie innej perspektywie W stuleciu
nowej muzyki śmiałych eksperymentoacutew w zakresie techniki dźwiękowej w epoce burzycieli
tradycji utwory autora Preludioacutew zaskakująco dobrze opierają się proacutebie czasu Nie tylko
nawet opierają się ale z dystansu nowej epoki odsłaniają wartość szczegoacutelnego nowatorstwa
wyprzedzającego swą epokę o kilkadziesiąt lat i dającego się należycie rozpoznać dopiero
teraz Chopin - uosobienie romantyzmu nie wyklucza w XX w obrazu Chopina - wielkiego
nowatora i mistrza warsztatu kompozytorskiego Na początku stulecia zmieniała się więc
perspektywa widzenia Chopina z polskiej na światową bardziej z emocjonalno-ideowej na
obiektywną techniczną Ogromne znaczenie miało tu utworzenie w latach dwudziestych w
Warszawie Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego imienia Fryderyka Chopina
odbywającego się do dzisiaj Konkurs przyczynił się do spopularyzowania muzyki polskiego
kompozytora Do Warszawy z przygotowanym programem chopinowskim jakże trudnym
przybywali i przybywają młodzi pianiści z całego świata Muzyka Chopina pozostawała też
żywa w repertuarze najwybitniejszych mistrzoacutew fortepianu zwłaszcza polskich i rosyjskich
takich jak Joacutezef Hofmann Sergiusz Rachmaninow Artur Rubinstein Niektoacuterzy z nich
włączyli się aktywnie w inicjatywy edytorskie nierzadko zbiorowe wydania dzieł np Ignacy
Friedman czy też Ignacy Jan Paderewski
Dziś tradycja Chopinowska to nie tylko szereg szacownych instytucji i autorytetoacutew
artystycznych i naukowych to także stale żywe pole inspiracji nowych pomysłoacutew i dokonań i
wielki krąg ludzi dla ktoacuterych postać kompozytora jest szczegoacutelnie droga i bliska Starają się
oni poznać i pielęgnować całe to wielkie dziedzictwo roacuteżnorodne tradycje interpretacji
muzyki Chopina autentyczny tekst kompozycji wiedzę na temat życia i twoacuterczości artysty
manuskrypty i pamiątki po kompozytorze wreszcie twoacuterczą myśl krytyczną o znaczeniu
Fryderyka Chopina w historii Perspektywy na przyszłość wydają się otwarte i szerokie tym
bardziej że muzyka Chopina będzie nas jeszcze nie raz zachwycać i zdumiewać
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
28
Organizacje chopinowskie na Świecie
Associacioacuten Festivals Chopin de Valldemossa Hiszpania
Association des Amis de Nicolas Chopin Francja
Association Lyonnaise Freacutedeacuteric Chopin Francja
Association Marocaine des Amis de Frederic Chopin Maroko
Association Musique au Pays de George Sand Francja
Associazione Culturale Fryderyk Chopin Włochy
Associazione Internazionale F Chopin Włochy
Australian Chopin Society Australia
Bangkok Chopin Society Tajlandia
Bernische Chopin Gesellschaft Szwajcaria
Centre de Recherche Culturel Chopin Francja
Chopin Association USA
Chopin Association Inc USA
Chopin Foundation of the United States USA
Chopin Gesellschaft Hannover Niemcy
Chopin Gesellschaft in der BRD eV Niemcy
Chopin Gesellschaft in Vorarlberg Austria
Chopin Society in Israel Izrael
Chopin Society in London Wielka Brytania
Chopin Society of Atlanta USA
Chopin Society of Finland Finlandia
Chopin Society of Hong Kong Hong Kong
Chopin Society of Houston USA
Chopin Society of Korea Korea
Chopin Society of Mid-America USA
Chopin Society of the Thousand Islands USA
Chopin Society of Uruguay Urugwaj
Chopin-Associatie Vlaanderen vzw Belgia
Chopin-Gesellschaft Taunus eV Niemcy
Det Danske Chopinselskab Dania
Deutsche Chopin-Gesellschaft eV Niemcy
Drustvo Fr Sopen Jugosławia
Florida Chopin Council USA
Frederic Chopin Foundation of Taipei Tajwan
Frederic Chopin Society of Canada Kanada
Frederic Chopin Society of Japan Japonia
Frederic Chopin Society Inc USA
Fryderyk Chopin Music and Education Society Rosja
Fryderyk Chopin Society in Moscow Rosja
Fryderyk Chopin Society of Connecticut USA
Fryderyk Chopin Society of Texas USA
Fryderyk Chopinstichting vzw Belgia
Fundacion Chopiniana Argentyna
Fundacja Międzynarodowych Festiwali Chopinowskich w Dusznikach Zdroju Polska
Fundacja Wydania Narodowego Dzieł Fryderyka Chopina Polska
Internationale Chopin-Gesellschaft in Wien Austria
Międzynarodowa Federacja Towarzystw Chopinowskich - IFCS Polska
Międzynarodowa Fundacja im Fryderyka Chopina Polska
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
29
Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Polska
New York Chopin Council USA
Northwest Chopin Council USA
Organizacioacuten para Las Artes Francisco Marroquin Grupo Chopin Gwatemala
Ośrodek Chopinowski w Szafarni Polska
Philippine Chopin Society Filipiny
Polska Akademia Chopinowska Polska
San Francisco Chopin Council USA
Schweizerische Chopin-Gesellschaft in Basel Szwajcaria
Shogata Frederic Shopen Albania
Sociedad Cultural Frederico Chopin de Mexico Meksyk
Sociedad Federico Chopin de la Habana Kuba
Sociedad Frederico Chopin de Chile Chile
Sociedade Chopin do Brasil Brazylia
Socieacuteteacute Freacutedeacuteric Chopin Geneve Szwajcaria
Socieacuteteacute Chopin a Nohant Francja
Socieacuteteacute Chopin a Paris Francja
Spolecnost Fryderyka Chopina KaSS Czechy
Towarzystwo im FChopina na Ukrainie Ukraina
Towarzystwo im Fryderyka Chopina Polska
Vancouver Chopin Society Kanada
Western Chopin Society USA
Wielkopolskie Centrum Chopinowskie - Antonin Polska
Miejsca upamiętniające Chopina
Muzea
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Galeria Porczyńskich Polska Warszawa
Luwr Francja Paryż
Muzeum Muzyki Francja Paryż
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Kroacutelewski Polska Warszawa
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Zamek w Łańcucie Polska Łańcut
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca pamięci
Brochoacutew Polska Brochoacutew
Cmentarz Pegravere-Lachaise Francja Paryż
Dom Chopina Czechy Mariańskie Łaźnie
Duszniki Zdroacutej Polska Duszniki Zdroacutej
Klasztor Kartuzoacutew w Valldemossie Hiszpania Valldemossa
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
30
Kościoacuteł Panien Wizytek Polska Warszawa
Kościoacuteł St Madelaine Francja Paryż
Kościoacuteł Św Krzyża Polska Warszawa
Łazienki Kroacutelewskie Polska Warszawa
Marianskie Łaźnie Czechy Mariańskie Łaźnie
Ogroacuted Luksemburski Francja Paryż
Pałac Myśliwski Książąt Radziwiłłoacutew w Antoninie Polska Antonin
Parc Monceau Francja Paryż
Place Chopin Francja Paryż
Salonik Chopinoacutew Polska Warszawa
Sanniki Polska Sanniki
Szafarnia Polska Szafarnia
Zamek Ostrogskich Polska Warszawa
Żelazowa Wola Polska Żelazowa Wola
Miejsca gdzie mieszkał
Pałac Saski Polska
Pałac Kazimierzowski Polska
Pałac CzapskichKrasińskich Polska
Miejsca gdzie się uczył
Liceum Warszawskie
Konserwatorium Kroacutelewski
Uniwersytet Warszawski
Biblioteki
Lekcje językoacutew obcych
Miejsca gdzie występował
Pałac Radziwiłłowski
Warszawskie Towarzystwo Dobroczynności
Belweder
Kościoacuteł ewangelicko-augsburski Świętej Troacutejcy
Kościoacuteł Opieki św Joacutezefa Oblubieńca Niepokalanej Bogurodzicy Maryi zwany
kościołem pp Wizytek
Pałac Morsztynoacutew
Pałac Bruumlhlowski
Pałac Błękitny
Teatr Narodowy
Pałac Potockich
Warszawskie salony
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
31
Metoda CHOPINA amp NEUHAUSA
Istnieje wprawdzie niemało notatek i zapiskoacutew dotyczących chopinowskiego doprawdy
niezwykłego sposobu nauczania gry na fortepianie - są one jednak rozsiane w setkach
artykułoacutew i książek A w dodatku zaroacutewno publikacje starsze ktoacuterych autorami byli
uczniowie Chopina jak nowsze - pisane w przeważającej większości przez historykoacutew lub
teoretykoacutew muzyki niemal w ogoacutele nie poruszają problemoacutew ktoacutere po gruntownej analizie
Szkicoacutew do Metody Chopina dokonanej z punktu widzenia potrzeb wspoacutełczesnej pianistyki
trzeba uznać za najważniejsze
Przełom w rozumieniu Metody Chopina dokonał się dopiero dzięki niezwykłej intuicji
pedagogicznej Prof Harry Neuhausa bodaj największego nauczyciela fortepianu XX wieku
ktoacutery nie tylko w pełni zastosował chopinowskie zalecenia w praktyce ale opisując własne
doświadczenia pedagogiczne (Sztuka pianistyczna PWM 1970) przedstawił chopinowską
ideę w zupełnie nowym świetle Wprowadzenie w życie zasad pracy nad techniką
pianistyczną sformułowanych przez Prof Neuhausa na podstawie Metody Chopina sprawia
że fortepian staje się instrumentem zdecydowanie łatwiejszym do opanowania i mającym
daleko większe możliwości wyrazowe niż się powszechnie sądzi System ktoacutery po
rozważeniu wyżej opisanych okoliczności określam mianem Metody Chopina-Neuhausa
chcę gorąco polecić zaroacutewno muzykom zajmującym się tzw muzyką klasyczną jak
wszystkim ktoacuterzy pragną grać na fortepianie na wysokim profesjonalnym poziomie
Zrozumienie zasad Metody z pewnością wyzwoli pianistoacutew ktoacuterzy pragną i szukają takiego
wyzwolenia z wielu hamujących ich rozwoacutej wyobrażeń i nawykoacutew Być może nie dla
wszystkich będzie to łatwe od razu ponieważ jednak zastosowanie praktycznych i prostych
wskazoacutewek Metody natychmiastowo powoduje wyraźnie odczuwalne i trwale pozytywne
skutki - serdecznie zachęcam do podjęcia doprawdy niewielkiego wysiłku związanego z jej
poznawaniem
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
32
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina w Warszawie
Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im Fryderyka Chopina jest jednym z najstarszych
konkursoacutew muzycznych na świecie o wielkim prestiżu i światowym rozgłosie Inicjatorem
Konkursoacutew Pianistycznych imienia Fryderyka Chopina był prof Jerzy Żurawlew (1887-
1980) wybitny polski pianista pedagog i kompozytor Po II wojnie światowej w latach
1949-2005 konkurs był organizowany przez Towarzystwo im Fryderyka Chopina w
Warszawie Obecnie jego organizatorem jest Narodowy Instytut Fryderyka Chopina
Od 1975 roku do stałych imprez towarzyszących Międzynarodowym Konkursom
Chopinowskim należą obchody rocznicy śmierci wielkiego kompozytora Dzień 17
października jest włączony do kalendarza Konkursu i jest dniem hołdu składanego
Chopinowi Z tej okazji w kościele św Krzyża przy ul Krakowskie Przedmieście w
Warszawie - gdzie wmurowane jest serce kompozytora- wykonywane jest Requiem Mozarta
Tym właśnie dziełem żegnano podczas uroczystości pogrzebowych w paryskim kościele św
Magdaleny w październiku 1849 r Fryderyka Chopina
Regulamin Konkursoacutew Chopinowskich przewiduje określoną liczbę nagroacuted głoacutewnych oraz
nagrodę specjalną Polskiego Radia za najlepsze wykonanie mazurkoacutew W 1960 roku
ustanowiono i wprowadzono na stałe do Regulaminu Konkursu nagrodę specjalną
Towarzystwa im Fryderyka Chopina w Warszawie za najlepsze wykonanie poloneza a w
1980 nagrodę specjalną Filharmonii Narodowej w Warszawie za najlepsze wykonanie
koncertu Wykonania utworoacutew za ktoacutere przyznawano nagrody specjalne były kwalifikowane
oddzielnie poza ogoacutelną punktacją
Zwycięzcy Międzynarodowego Konkursu Pianistycznego
im Fryderyka Chopina
Dotychczas czterokrotnie zwycięzcami konkursu zostali Polacy Halina Czerny-Stefańska
(1949 ex aequo) Adam Harasiewicz (1955) Krystian Zimerman (1975) oraz Rafał Blechacz
(2005) Uczelnią ktoacutera wykształciła najwięcej zwycięzcoacutew jest moskiewskie
Konserwatorium w Polsce jest to Akademia Muzyczna w Krakowie ktoacuterej absolwentami
byli Halina Czerny-Stefańska oraz Adam Harasiewicz Krystian Zimerman rozpoczął studia
na Akademii Muzycznej w Katowicach dopiero po sukcesie na konkursie Rafał Blechacz
zdobył nagrodę w trakcie studioacutew na Akademii Muzycznej w Bydgoszczy
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
33
Edycja Rok Zwycięzcy
I 1927 Lew Oborin
II 1932 Aleksander Uniński[1]
III 1937 Jakow Zak
IV 1949 ex aequo Bella Dawidowicz i Halina Czerny-Stefańska
V 1955 Adam Harasiewicz
VI 1960 Maurizio Pollini
VII 1965 Martha Argerich
VIII 1970 Garrick Ohlsson
IX 1975 Krystian Zimerman
X 1980 Dang Thai Son
XI 1985 Stanisław Bunin
XII 1990 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobył Kevin Kenner
XIII 1995 I nagrody nie przyznano
II nagrodę zdobyli ex aequo Philippe Giusiano i Aleksiej Sułtanow
XIV 2000 Li Yundi
XV 2005 Rafał Blechacz
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
34
XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny
im Fryderyka Chopina
odbywa się w Warszawie w dniach 2-23 października 2010 po wcześniejszych eliminacjach
przeprowadzonych w dniach 12-24 kwietnia 2010 roku
2 października godz 2000 Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Recital fortepianowy inaugurujący XVI Międzynarodowy Konkurs Pianistyczny im
Fryderyka Chopina
Martha Argerich ndash fortepian
Nelson Freire ndash fortepian
Stanisław Skoczyński ndash perkusja
Pavel Giunter - perkusja
PRZESŁUCHANIA I ETAPU 3ndash7 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA II ETAPU 9ndash13 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
PRZESŁUCHANIA III ETAPU 14ndash16 października od godz 1000 i 1700
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
Uroczystości związane z obchodami 161 rocznicy śmierci Fryderyka Chopina
17 października godz 2000 Kościoacuteł Św Krzyża w Warszawie
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
18 października godz 1930 Studio Koncertowe Polskiego Radia im Witolda Lutosławskiego
Orchestre des Champs-Eacutelyseacutees
Philippe Herreweghe ndash dyrygent
WA Mozart ndash Requiem
PRZESŁUCHANIA FINAŁU 18ndash20 października godz 1800
Sala Koncertowa Filharmonii Narodowej
20 października ok godz 2300 ndash ogłoszenie wynikoacutew konkursu konferencja prasowa
Koncert laureatoacutew 21 października godz 2000
Sala Moniuszki Teatr Wielkiego ndash Opery Narodowej
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
35
Uroczystość wręczenia nagroacuted pozaregulaminowych 22 października godz 1200
Sala Kameralna Filharmonii Narodowej
Sześciorgu najwyżej ocenionym uczestnikom finału zostaną przyznane następujące
nagrody
I nagroda 30 000 euro i złoty medal wieniec laurowy
II nagroda 25 000 euro i srebrny medal
III nagroda 20 000 euro i brązowy medal
IV nagroda 15 000 euro
V nagroda 10 000 euro
VI nagroda 7 000 euro
Zdobywcom nagroacuted przysługuje tytuł laureata XVI Międzynarodowego Konkursu
Pianistycznego im Fryderyka Chopina
Ciekawostki z życia
Chopin urodził się (wedle legendy przy grze jego ojca Mikołaja na skrzypcach) w jednej z
dworskich oficyn hrabiego Fryderyka Skarbka w ktoacuterej mieszkała rodzina Mikołaja i
Justyny Na chrzcie nadano mu imiona Fryderyk Franciszek (na cześć ojca chrzestnego i
zapewne dziadka ndash Franccedilois) W księdze metrykalnej z kościoła w Brochowie jako chrzestni
widnieją Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny wraz z panną Anną Skarbkoacutewną hrabianką z
Żelazowej Woli Sami Chopinowie jako chrzestnego zwyczajowo traktowali młodego
hrabiego Fryderyka Skarbka oraz jego rok młodszą siostrę Annę Emilię Około połowy 1810
Mikołaj i Justyna wraz z dziećmi przenieśli się do Warszawy do pałacu Saskiego w ktoacuterym
mieściło się Liceum Warszawskie gdzie Mikołaj miał uczyć języka francuskiego
Przeprowadzka wynikała prawdopodobnie z pogarszającej się sytuacji finansowej Skarbkoacutew
Hrabia prowadził hulaszczy tryb życia i popadał w długi a po rozwodzie z Ludwiką (1807)
uciekł z Księstwa Warszawskiego w poznańskie Roacutewnież dorastające dzieci Skarbkoacutew nie
wymagały już opieki guwernera Prawdopodobnie Mikołaj myślał o przeprowadzce do stolicy
jeszcze przed urodzeniem się syna Po wyjeździe na stałe do Warszawy Chopinowie
utrzymywali bliskie kontakty z rodziną Skarbkoacutew Fryderyk jeździł tam na wakacje a młody
Fryderyk Skarbek wydał pierwsze polonezy Chopina
Na przełomie czwartego i piątego roku życia Chopin rozpoczął naukę gry na fortepianie
początkowo u swej matki W 1816 zaczął brać lekcje u Wojciecha Żywnego Bardzo szybko
się uczył 27 listopada 1831 Mikołaj pisał do Fryderyka
Technika gry zabrała Ci bardzo niewiele czasu [] Twoje palce mniej się natrudziły niż umysł
[] inni trawili całe dni przebierając palcami po klawiaturze Ty [] rzadko spędzałeś przy niej
godzinę[1]
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
36
Żywny sam nie był wybitnym muzykiem a zdolnego i pojętnego ucznia uczył techniki
palcowania i tradycyjnego ułożenia ręki Podczas lekcji koncentrował się głoacutewnie na
zaznajamianiu ucznia z dziełami muzyki barokowej i klasycznej oraz objaśnianiu budowy
utworoacutew fortepianowych Johanna Sebastiana Bacha Josepha Haydna Wolfganga Amadeusza
Mozarta oraz (w mniejszym stopniu) Johanna Nepomuka Hummla Pozostałością po tej
niekonwencjonalnej edukacji było zamiłowanie Fryderyka do dawnych kompozytoroacutew
Następnym nauczycielem Fryderyka był pochodzący ndash tak samo jak Żywny ndash z Czech
Wilhelm Wacław Wuumlrfel
Przed ukończeniem 7 roku życia był już autorem kilku drobnych kompozycji (były to
polonezy ndash owa forma muzyczna była w polskiej muzyce fortepianowej tą ktoacutera wraz z
wychowaniem muzycznym Żywnego oraz modną w owym czasie operą w stylu włoskim
składała się na atmosferę muzyczną w jakiej dorastał Fryderyk) ktoacutere pomagali zapisywać
mu Żywny oraz ojciec
Miejsce zamieszkania Chopina w latach 1817-1827
W tym okresie Liceum przeniesiono z dotychczasowej siedziby w Pałacu Saskim do Pałacu
Kazimierzowskiego przy Krakowskim Przedmieściu a Chopinowie zamieszkali w prawej
oficynie pałacu na drugim piętrze za sąsiadoacutew mając min Lindego Brodzińskiego i
Kolberga z synami[2] Hrabia Skarbek w okresie swojego pobytu w Polsce stał się jednym z
najaktywniejszych protektoroacutew Chopina Ale to za przyczyną Żywnego ktoacutery spisał według
wskazoacutewek Fryderyka kilka arkuszy z kompozycjami wariacji i tańcoacutew i pokazywał je w
innych domach Chopin stał się znany w Warszawie Fryderyk wystąpił w Pałacu Bruhla
przed księciem Konstantym i zaprezentował mu nieznany marsz ktoacutery książę kazał sobie
zagrać po raz drugi[3]
W 1817 w parafialnym zakładzie typograficznym Kościoła Nawiedzenia Najświętszej Marii
Panny na Nowym Mieście w Warszawie ukazał się pierwszy wydany drukiem utwoacuter
Fryderyka ndash polonez w tonacji g-moll wydany pod nazwą Polonoise pour le pianoforte deacutedieacutee
agrave Son Excellence Mademoiselle le Comtesse Victoire Skarbek faite par Freacutedeacuteric Chopin
musicien acircgeacute de huit ans Z tego samego roku pochodzi wydany pośmiertnie polonez B-dur
oraz Marsz wojskowy ktoacuterego pierwodruk zaginął O dedykacji pierwszego wydanego
utworu Fryderyka siostrze młodego hrabiego Skarbka może świadczyć to iż sam Skarbek
prawdopodobnie pokrył koszty druku kompozycji (niewiele wcześniej powroacutecił on ze studioacutew
za granicą oraz objął stanowisko profesora ekonomii politycznej na Uniwersytecie
Warszawskim) W styczniu 1818 w tomie X Pamiętnika Warszawskiego ukazała się
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
37
pierwsza dłuższa wzmianka na temat Fryderyka opisująca go min jako prawdziwego
geniusza muzycznego
Nie tylko bowiem z łatwością największą i smakiem nadzwyczajnym wygrywa sztuki
najtrudniejsze na fortepianie ale nadto jest już kompozytorem kilku tańcoacutew i wariacji nad
ktoacuterymi znawcy muzyki dziwić się nie przestają a nade wszystko zważając na wiek dziecinny
autora Gdyby młodzieniec ten urodził się w Niemczech lub we Francji ściągnąłby już zapewne
uwagę na siebie wszystkich społeczeństw niechże wzmianka niniejsza służy za wskazoacutewkę że i
na naszej ziemi powstają geniusze tylko że brak głośnych wiadomości ukrywa je przed
publicznością[3]
Do 1818 mały Chopin znany był tylko w kręgach akademickich w ktoacuterych obracała się jego
rodzina Pierwsza recenzja ktoacutera ukazała się drukiem wzbudziła duże zainteresowanie jego
osobą Marsz wojskowy ktoacutery tak spodobał się księciu Konstantemu ukazał się drukiem
choć bezimiennie Marsz grywany był w czasie ulubionych przez księcia parad wojskowych i
kompozycja wykonywana była przez orkiestry wojskowe[3]
24 lutego 1818 roku odbył się pierwszy koncert publiczny Chopina w Pałacu Kaznowskich
zorganizowany na rzecz Towarzystwa Dobroczynności przygotowany przez ordynatową
Zamoyską Julian Ursyn Niemcewicz fakt wykorzystania talentu 8-letniego dziecka dla
potrzeb filantropii skomentował w komedii gdzie wyśmiał pogoń za sensacją i gorliwość
filantropek ktoacutere na fikcyjnym zebraniu licytują się w odejmowaniu lat Szopenkowi a w
końcu sztuki zapada uchwała że cudowne dziecko na scenę wniesie niańka[3]
Sam koncert zgromadził licznych słuchaczy Chopin zagrał koncert fortepianowy
wiedeńskiego kompozytora Adalberta Gyrowetza przy czym wykazał się dużą wprawą
techniczną W pamiętniku Aleksandry Tarczewskiej siostry Klementyny z Tańskich
Hoffmanowej widnieje wzmianka na temat jednego z pierwszych występoacutew Chopina poza
domem ktoacutery miał miejsce podczas wieczoru w salonie Olimpii Grabowskiej w pałacu
Radziwiłłowskim
Było dosyć osoacuteb [] W przeciągu wieczora grał na fortepianie młody Chopin dziecię w oacutesmym
roku życia obiecujące jak twierdzą znawcy zastąpić Mozarta[4]
Pierwsze sukcesy
20 września 1818 odwiedziła Warszawę carowa Maria Fiodorowna ktoacuterej Chopin ofiarował
dwa swoje tańce polskie Woacutejcicki wspomina że gdy mały Chopin grywał u księcia
Konstantego namiestnika warszawskiego podczas gry Marsza wojskowego wznosił oczy w
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
38
goacuterę że książę go pytał Co tam patrzysz w goacuterę mały Czytasz nuty na suficie Poacuteźniej
Chopin otrzymał od cara pierścień z brylantem a w Paryżu nawet propozycję zostania
nadwornym kompozytorem carskim Chopin jednak pierścień sprzedał a propozycję odrzucił
W latach 1823-1826 Chopin uczył się w Liceum Warszawskim gdzie pracował jego ojciec
W tych latach zwiedził sporą część Polski Spędzał wakacje na dworze ks Antoniego
Radziwiłła w Antoninie i bywał u przyjacioacuteł mieszkających w odległych miejscach kraju Z
pobytoacutew w Szafarni (lata 1824-25) wysłał swoje słynne listy ndash Kuriery Szafarskie do
rodzicoacutew będące parodią Kuriera Warszawskiego ktoacutere rozsławiły sielankowe wakacje w
majątku Juliusza Dziewanowskiego Słynna jest roacutewnież anegdota moacutewiąca że został niegdyś
w szkole przyłapany na rysowaniu nauczyciela w czasie lekcji Obrazek tak zadziwił
rysowanego że ten go pochwalił Maurycy Karasowski wspomina roacutewnież anegdotę z
tradycji rodzinnej w ktoacuterej Chopin pomoacutegł guwernerowi uspokoić hałaśliwych
wychowankoacutew Zaimprowizował im opowieść a potem uśpił wszystkich łącznie z
guwernerem kołysanką Gdy pokazał uroczy widok siostrom i matce obudził wszystkich
przeraźliwym akordem Wraz z siostrą Emilią Fryderyk pisał także dla zabawy wiersze i
komedie Balzac wspominał że Chopin miał zastraszająco prawdziwy dar naśladowania
każdego kogo tylko zechciał
Wielu biografoacutew (np Jeżewska Iwaszkiewicz Willemetz) przekonuje że Chopin był
geniuszem uniwersalnym ponieważ posiadał roacutewnież niezwykły talent literacki czego
dowodem są jego słynne listy a także talent malarski i aktorski
W latach 1826-1829 był studentem warszawskiej Szkoły Głoacutewnej Muzyki będącej częścią
Konserwatorium ktoacutera związana była z Uniwersytetem Warszawskim gdzie podjął naukę
harmonii i kontrapunktu u Joacutezefa Elsnera Został zwolniony z przedmiotu instrumentu
ponieważ zauważono nieprzeciętny sposoacuteb i charakter gry Chopina Ten okres w jego
twoacuterczości charakteryzuje fascynacja muzyką ludową Powstały woacutewczas Sonata c-moll op
4 Wariacje B-dur na temat Lagrave ci darem la mano z Don Juana W A Mozarta op 2 na
fortepian i orkiestrę Trio g-moll op 8 i pierwsze Mazurki (op 6 7) oraz oparte na motywach
ludowych Rondo c-moll op 1 i Rondo agrave la Krakowiak F-dur op 14 W raporcie po trzecim
roku nauki Joacutezef Elsner zapisał Trzecioletni Szopen Fryderyk ndash szczegoacutelna zdatność
geniusz muzycznyW 1826 Chopin odbywał swoją pierwszą zagraniczną podroacuteż do Berlina
W 1826 spędził wakacje także w Bad Reinertz (dzisiejsze Duszniki-Zdroacutej) w Kotlinie
Kłodzkiej
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
39
Rozpoczęcie niezależnej kariery kompozytorskiej
Pianino Chopina
Rękopis Fortepian Szopena Cyprian Kamil Norwid
Lata 1829-1831 były dla Chopina okresem pierwszej miłości (do śpiewaczki Konstancji
Gładkowskiej) i pierwszych ogromnych sukcesoacutew kompozytorskich W liście do swojego
przyjaciela Tytusa Woyciechowskiego Chopin nazywał Konstancję ideałem Powstały
woacutewczas Koncerty fortepianowe f-moll op 21 i e-moll op 11
W lipcu 1829 niezwłocznie po ukończeniu studioacutew Fryderyk Chopin wraz z przyjacioacutełmi
wyjechał na wycieczkę do Wiednia Dzięki Wuumlrflowi wszedł w środowisko muzykoacutew W
Kaumlrntnerthortheater wystąpił dwukrotnie grał Wariacje B-dur za pierwszym a oproacutecz
Wariacji także Rondo agrave la Krakowiak za drugim razem Odniosły one fenomenalny sukces
wśroacuted publiczności Nawet krytyka mimo zastrzeżeń dotyczących jego gry (zbyt mała siła
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
40
dźwięku) uznała kompozycje za nowatorskie Dobre przyjęcie kompozycji na koncertach
ułatwiło kontakt z wydawcami w kwietniu 1830 po raz pierwszy za granicą wydano
drukiem w Austrii w oficynie Tobiasa Haslingera grane tu już Wariacje op 2
2 listopada 1830 Chopin wyjechał spod pałacu Czapskich w Warszawie do Kalisza
odprowadzany do Żoacutełtej Karczmy za rogatkami wolskimi przez licznych przyjacioacuteł w tym
przez Elsnera ktoacutery przy tej okazji wykonał specjalnie skomponowaną kantatę na cześć
swojego najzdolniejszego ucznia[5] Przed wyjazdem pożegnał się z Konstancją Gładkowską i
wręczył jej pierścień przechowywany przez nią aż do śmierci W Kaliszu dokąd dotarł 3
listopada i gdzie dołączył do niego Tytus Woyciechowski Chopin spędził ostatnie trzy dni w
ojczyźnie[6]
5 listopada 1830 Chopin na zawsze opuścił Polskę ndash wyjechał z Kalisza i przez Wrocław udał
się do Drezna W Wiedniu usłyszał śpiewaną niegdyś przez Konstancję cavatinę Rossiniego i
rozpłakał się Pojechał do Monachium i w końcu udał się do Paryża W czasie drogi Chopin
napisał dziennik (zwany Dziennikiem stuttgarckim) przedstawiający stan jego ducha
podczas pobytu w Stuttgarcie gdzie ogarnęła go rozpacz z powodu upadku powstania
listopadowego Wedle tradycji powstały wtedy pierwsze szkice do Etiudy Rewolucyjnej
Utwory tego okresu wypełnione są dramatyzmem ktoacutery z wolna zaczyna dominować w
twoacuterczości kompozytora
Lata dojrzałości
W Paryżu Chopin zamieszkiwał małe mieszkanie przy Boulevard Poissonniere 26 lutego
1832 w salonie Pleyel przy 9 rue Cadet dał pierwszy z dziewiętnastu publicznych koncertoacutew
w Paryżu (podczas 18 lat pobytu w tym mieście) Organizował go Friedrich Wilhelm
Kalkbrenner pianista Chopin zagrał Koncert e-moll i Wariacje B-dur op 2 Koncert
oszołomił publiczność w tym obecnego na nim Franciszka Liszta Krytyk Franccedilois Feacutetis
zapowiadał że Chopin odrodzi muzykę fortepianową[7] Następnego dnia wydawcy przysyłali
Chopinowi propozycje kupna utworoacutew Chopin zaczął prowadzić żywot wirtuoza
komponując utwory ktoacutere szybko stawały się modne na salonach Przyjaźnił się z wieloma
wybitnymi muzykami (Liszt Vincenzo Bellini Hector Berlioz) był zapraszany na prywatne
występy nie jako muzyk ale jako gość nawet na sam dwoacuter Szybko więc przeprowadził się
do Chausseacutee dAntin modnej dzielnicy Paryża Przyjaciele nazywali jego mieszkanie
Olimpem ze względu na dającą się stamtąd słyszeć boską muzykę Jednak z powodu trudnej
sytuacji finansowej Chopin zaczął dawać coraz więcej lekcji gry na fortepianie Oszałamiała
go ogromna liczba propozycji Chopin uczył między innymi księżniczkę de Noailles księżne
de Chimay i de Beauvau baronową Rothschild hrabinę Peruzzi i Potocką Wśroacuted ucznioacutew
także wielkie talenty ndash Karolina Hartmann Karol Filtsch a także wierny przyjaciel Chopina
Adolf Gutmann Chopin jako nauczyciel znany był z niezwykłych wymagań i nerwowości
W latach 1835-1846 porzucił karierę wirtuoza na rzecz komponowania Zaczął żyć życiem
polskiej emigracji utrzymując ścisłe kontakty z głoacutewnymi intelektualistami polskimi (Adam
Mickiewicz Julian Ursyn Niemcewicz Cyprian Kamil Norwid) Joacutezef Bem poprosił go o
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
41
zaliczkę dla powstającego Towarzystwa Politechnicznego Chopin gościł też u siebie
najbliższego przyjaciela z lat dziecinnych Jana Matuszyńskiego ktoacutery zamieszkując u
Fryderyka studiował medycynę w Paryżu W 1842 Jan umarł na gruźlicę U Chopina bywał
też jego słynny przyjaciel wielki pianista i kompozytor ndash Julian Fontana
George Sand
W 1836 zaręczył się z Marią Wodzińską Była ona uzdolniona muzycznie i malarsko Hrabina
Teresa Wodzińska matka Marii zaczęła nazywać wtedy Chopina swym dzieckiem W
podzięce za darowane Chopinowi kompozycje Marii przysyła on Walca As-dur i niektoacutere ze
słynnych Pieśni Ostatecznie jednak rodzina sprzeciwiła się związkowi uważając że Chopin
jest zbyt chorowitym kandydatem na męża W 1836 roku zaczął poważnie chorować na
gruźlicę (niedawno pojawił się pogląd że przyczyną chorowitości i śmierci kompozytora
była nie gruźlica a choroba genetyczna o zewnętrznych objawach bardzo podobnych do
gruźlicy ndash mukowiscydoza) W 1837 poznał starszą od siebie o 6 lat i dominującą nad nim
George Sand i rzucił się w ramiona spełnionej miłości (słowa George Sand) ktoacutera jednak
wkroacutetce zamieniła się w nerwowy i chaotyczny związek Para istniała jednak jako związek
jedynie w plotkach W dziennikach Sand opowiada że przez 9 lat przyjaźni z Chopinem żyła
jak w klasztornym celibacie W liście do Justyny Chopinowej Sand nazwała się drugą matką
Chopina Uciekając przed zazdrością byłego kochanka George udali się na Majorkę do
Valldemossa ktoacutera powitała ich okropną pogodą Jednocześnie w Hiszpanii trwała wojna a
choroba Chopina wzmagała się Sand zabrała swoje dzieci ktoacutere miały się tam leczyć (syn
Maurycy chorował na reumatyzm) i uczyć Mieszkali tam w byłym klasztorze Chopin
skomponował wtedy Preludia op 28 Preludium Des-dur ktoacutere Sand uznała za straszne
Wspominała ona pamiętny wieczoacuter gdy podczas spaceru rozszalała się burza a po powrocie
do domu Chopin zaczął pluć krwią Gdy stan zdrowia Chopina poprawił się kochankowie
wroacutecili do Francji Sprowadzono wtedy ciało samoboacutejcy z Neapolu wielkiego śpiewaka
Adolfa Nourrita Chopin zagrał w Marsylii podczas pogrzebu na organach Pomimo iż
instrument był rozstrojony Chopin oszołomił publiczność graną na organach pieśnią
Schuberta
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
42
W 1839 wroacutecili do Francji Fryderyk był woacutewczas bardzo chory kaszląc wypluwał ogromne
ilości krwi Mieszkał w Nohant w posiadłości George Sand Chwilowa poprawa zdrowia
wniosła okres spokoju do życia przyjacioacuteł wkroacutetce jednak nastąpiło ponowne pogorszenie
George Sand napisała kontrowersyjną książkę Lukrecja Floriani w ktoacuterej według Liszta
ośmieszyła Fryderyka Chopin przemilczał tę obrazę jednak jego rodzina w Polsce była
oburzona Sand tłumaczyła że nie opisała w niej Fryderyka jednak biografowie Chopina
podważają te tłumaczenia Pojawił się wtedy znany rzeźbiarz Auguste Cleacutesinger ktoacutery
poślubia coacuterkę Sand (Solange) wbrew jej woli Gdy w wynikłym konflikcie Fryderyk stanął
po stronie Solange pisarka wpadła w szał i zerwała z kompozytorem Okres przed rozstaniem
z George Sand a także po rozpadzie związku oraz pogłębiająca się choroba odcisnęły
głębokie piętno na twoacuterczości i życiu towarzyskim Chopina Powstały woacutewczas
najpiękniejsze z jego nokturnoacutew i mazurkoacutew
Ostatni okres życia
Louise Antoine Bisson Fryderyk Chopin dagerotyp wykonany w paryskim atelier fotografa
przy 65 rue Saint-Germain-lAuxerrois najpoacuteźniej w 1847 oryginał zaginiony Reprint w
zbiorach Bibliothegraveque Polonaise agrave Paris fotografia dagerotypu wykonana w 1937
Po rozstaniu z George Sand Chopin popadł w głębokie przygnębienie ktoacutere z pewnością
przyspieszyło jego śmierć Po opuszczeniu Nohant nie skomponował już żadnego znaczącego
utworu jedynie kilka miniatur Ostatnią kobietą z ktoacuterą Chopin był związany była jego
uczennica ndash Szkotka Jane Stirling zwana wdową po Chopinie z ktoacuterą wyjechał po
wybuchu rewolucji w Paryżu w 1848 do Anglii i Szkocji na bardzo wyczerpującą jego siły
podroacuteż
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
43
Śmierć i pogrzeb
Groacuteb Chopina na paryskim cmentarzu Pegravere Lachaise
Epitafium z sercem Chopina w kościele św Krzyża w Warszawie
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
44
Maska pośmiertna Chopina Muzeum Polskie w Rapperswilu
Po powrocie ze Zjednoczonego Kroacutelestwa Wielkiej Brytanii i Irlandii do Paryża stan zdrowia
Fryderyka nie polepszył się 3 września 1848 zmarł homeopata Jean-Jacques Molin (1797-
1848)[8] jeden z niewielu lekarzy ktoacuterzy potrafili pomoacutec artyście (Molin posiadał sekret
stawiania mnie na nogi[9]) Doktorzy ktoacuterzy pojawili się po Molinie byli zgodni co do
dobrego klimatu spokoju odpoczynku[9] jednak Fryderyk stwierdził iż odpoczynek
znajdzie pewnego dnia i bez ich pomocy[9] Zalecona dieta ktoacutera zabraniała min pić kawę
zamieniając ją na kakao denerwowała Fryderyka ktoacutery czuł się przez to śpiący oraz coraz
bardziej tępy[9] Sam Chopin wierzył w poprawę swojego zdrowia pisząc do Solange
Cleacutesinger
[] mam nadzieję że słońce wiosenne będzie moim najlepszym lekarzem Trzeba dodać
wiosenne bo w operze przygotowują słońce do Proroka[10] ktoacutere jak się zdaje będzie piękniejsze
niż wszystkie słońca tropikalne Słońce to tylko wschodzi i świeci kroacutetko ale jest tak silne że
pogrąża w cieniu wszystko z wyjątkiem muzyki Składają się na nie snopy światła elektrycznego
Byłem zbyt chory aby udać się na proacutebę przedwczoraj lecz liczę na premierę ktoacutera ma się odbyć
w przyszły poniedziałek[11]
Sytuacja w Paryżu była woacutewczas niespokojna Kroacutetki czas po wyjeździe Fryderyka na Wyspy
Brytyjskie miało miejsce powstanie robotnikoacutew paryskich będące częścią rewolucji lutowej
Artysta wroacutecił do stolicy Francji kroacutetko przed wyborem Napoleona III Bonaparte na
prezydenta II Republiki Francuskiej Chopin napisał
Spokoacutej Paryża nie został w tych dniach ani na chwilę zakłoacutecony mimo że spodziewano się
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
45
pewnych rozruchoacutew z powodu gwardii ruchomej ktoacuterą reglamentowano lub z powodu projektu
ministerstwa o rozwiązaniu kluboacutew Wczoraj w poniedziałek pełno było wszędzie żołnierzy i
armat i ta mocna postawa zaimponowała tym ktoacuterzy byliby chcieli wywołać nieporządki[9]
Fryderyk rzadko udzielał lekcji Niektoacuterzy z jego ucznioacutew wyjechali a on sam postanowił
ograniczyć lekcje tylko do ucznioacutew bardziej zaawansowanych Wśroacuted nich byli min
Catherine Soutzo Maria Kalergis Delfina Potocka Charlotte de Rothschild oraz (od marca)
Marcelina Czartoryska Pierwszą połowę 1849 Chopin spędził w mieszkaniu na Square
dOrleans Odwiedzali go Franchomme Ernest Legouveacute Natalia Obrieskow Nathaniel
Stockhausen Thomas Albrecht Charles Gavard i Marie de Rozieres a przede wszystkim
Delacroix Mieszkanie Chopina było wtedy miejscem wieczornych spotkań na ktoacuterych
Delfina Potocka śpiewała a Chopin i Kalerigs grali na fortepianie Z początkiem wiosny
Chopin wybierał się na przejażdżki kabrioletem w ktoacuterych towarzyszył mu Delacroix
Rozmawiali wtedy głoacutewnie o muzyce Chopin przedstawił malarzowi własną koncepcję logiki
w dziele muzycznym wyjaśniając roacutewnież dlaczego jego zdaniem Mozart goacuteruje technicznie
nad Beethovenem Za namową Delacroixa Fryderyk zaczął spisywać swoje uwagi teoretyczne
na temat metody gry fortepianowej ktoacutere z powodu nietypowego wykształcenia muzycznego
pianisty przedstawiają niewielką wartość Z tego okresu pochodzą mazurki nr 2 z op 67 i nr
4 z op 68 Stan zdrowia artysty pogarszał się Viardot zauważyła iż podlegał on ogromnym
wahaniom
[] bywają dni znośne gdy może wyjeżdżać powozem oraz inne kiedy pluje krwią i ma napady
kaszlu ktoacutery go dusi[12]
Lekarze ktoacuterzy zajmowali się Chopinem stwierdzili że powinien on opuścić Paryż na okres
lata w ktoacuterym upał i kurz utrudniałyby mu oddychanie Innymi argumentami za wyjazdem ze
stolicy Francji była szerząca się epidemia cholery oraz zbliżające się wybory ktoacutere mogły
wywołać zamieszki Przyjaciele znaleźli dla artysty mieszkanie w Chaillot gdzie wprowadził
się na początku czerwca (obecnie znajduje tam się położony nad Sekwaną na wzgoacuterzu
Trocadero naprzeciwko Wieży Eiffla pałac Chaillot) Mieszkanie było drogie dlatego w
tajemnicy przed Chopinem połowę czynszu opłacała Obrieskow Pięć okien jakie znajdowały
się w apartamencie dawało widok obejmujący Tuileries Izbę Deputowanych wieżę kościoła
St-Germain lAuxerrios Notre Dame Pantenon St-Supice oraz kopułę kościoła Inwalidoacutew
Chopin czuł się tak dobrze że przestał nawet brać lekarstwa Ofiarami panującej epidemii
padli min Friedrich Kalkbrenner oraz Angelika Catalani Strach przed chorobą spowodował
iż większość znajomych Chopina opuściła Paryż Przy artyście pozostała min Stirling Jej
częste odwiedziny denerwowały Chopina (One mnie zaduszą nudami[13]) W obawie przed
pozostawieniem Chopina samego w nocy rodzina Czartoryskich przysłała muzykowi jedną
ze swoich nianiek W połowie czerwca Fryderyka odwiedziła Lind ktoacutera zatrzymała się w
Paryżu na kilka dni Podczas wieczoru w mieszkaniu Chopina śpiewała ona wraz z Delfiną
Potocką W ostatnim tygodniu czerwca Chopinowi zaczęły puchnąć nogi miał on roacutewnież
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
46
kilka poważnych krwotokoacutew Zaniepokojona niańka poinformowała o tym księżną Sapieżynę
ktoacutera postanowiła wezwać Jeana Cruveilhiera Lekarz rozpoznał ostatnie stadium choroby Z
lekoacutew jakie przepisał Chopinowi artysta zrozumiał że umiera Spowodowało to starania o
przyjazd do Paryża jego siostry Ludwiki
Moje Życie Jeżeli możecie to przyjedźcie Słaby jestem i żadne doktory mi tak jak Wy nie
pomogą[14]
Świadek ostatnich tygodni życia i męki Chopina ndash Cyprian Kamil Norwid zamieścił nekrolog
w bdquoDzienniku Polskimrdquo
Rodem Warszawianin sercem Polak a talentem świata obywatel Fryderyk Chopin zszedł z tego
świata[]
Hipoteza mukowiscydozy
Zdaniem niektoacuterych lekarzy kompozytor moacutegł cierpieć przez całe życie na mukowiscydozę i
to właśnie ona była przyczyną jego śmierci[15] Inne teorie moacutewią o niedoborze alfa1-
antytrypsyny[16]
Data urodzenia
Kościoacuteł parafialny w Brochowie ndash miejsce chrztu Chopina
Tablica w kościele brochnowskim z datą 22 lutego jako datą urodzin kompozytora
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
47
Data urodzenia Chopina budzi kontrowersje W księdze chrztoacutew w kościele parafialnym w
Brochowie podawany jest dzień 22 lutego
Roku 1810 23 miesiąca kwietnia o godzinie trzeciej po południu przed nami proboszczem
brochowskim sprawującym obowiązki urzędnika stanu cywilnego parafii brochowskiej powiatu
sochaczewskiego w departamencie warszawskim stawili się Mikołaj Chopin ojciec lat mający
40 w wsi Żelazowa Wola zamieszkały i okazał nam dziecię płci męskiej ktoacutere urodziło się w
domu jego w dniu 22 miesiąca lutego o godzinie szoacutestej wieczorem roku bieżącego
oświadczając że jest ono spłodzone z niego i Justyny z Krzyżanowskich liczącej lat 28 jego
małżonki i że życzeniem jego jest nadać mu dwa imiona Fryderyk Franciszek Po uczynieniu
powyższego oświadczenia i okazaniu dziecięcia w przytomności Joacutezefa Wyrzykowskiego
ekonoma liczącego lat 38 tudzież Fryderyka Geszta ktoacutery rok 40 skończył obydwoacutech w wsi
Żelazowa Wola zamieszkałych ojciec i świadkowie po przeczytaniu niniejszego aktu urodzenia
stawiającym wyznali iż pisać umieją My akt niniejszy podpisaliśmy Ksiądz Jan Duchnowski
proboszcz brochnowski sprawujący obowiązki urzędnika stanu cywilnego Mikołaj Chopin
ojciec Nr 223IV 1810 Ja jak wyżej spełniłem obrzędy nad niemowlęciem ochrzczonym z
wody dwojga imion Fryderykiem Franciszkiem urodzonym 22 lutego z Wielmożnych Mikołaja
Choppen Francuza oraz Justyny Krzyżanowskiej ślubnych małżonkoacutew Rodzice chrzestni ndash
Wielmożny Franciszek Grembecki ze wsi Ciepliny z Wielmożną panną Anną Skarbkoacutewną
hrabianką z Żelazowej Woli[17]
[18] Data ta jest jednak kwestionowana Fryderyk jak i jego rodzina za poprawny dzień
zawsze podawali 1 marca[19] ndash taką datę podał Fryderyk gdy w styczniu 1833 został
członkiem Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu Kontrowersje nie dotyczą
jednak daty rocznej ktoacutera jest pewna pomimo że miały miejsce sytuacje przy ktoacuterych
rodzina dodawała mu jeden rok życia (dotyczyło to pojawienia się informacji w prasie lub
występoacutew publicznych Fryderyka) jest 1810
Anegdoty
Joacutezef Sikorski muzyk i roacutewieśnik Chopina wspominał w swoim Wspomnieniu Szopena że
Chopin jako dziecko płakał gdy matka grała na fortepianie[25] co do dziś należy do znanych
anegdot o Chopinie
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
48
Twoacuterczość Chopina
Okresy twoacuterczości
do 1830 (wczesne utwory-okres młodzieńczy)
Pierwszy młodzieńczy okres twoacuterczości Chopina ukształtował się pod wpływem polskiej
tradycji dworskiej i wiejskiej (np Michał Kleofas Ogiński Karol Kurpiński) z drugiej strony
na europejskim stylu brillant wczesnych romantykoacutew (Johann Nepomuk Hummel John
Field Carl Maria von Weber) Takimi popisowymi a zarazem błyskotliwymi wirtuozowsko
utworami są oba koncerty fortepianowe W młodzieńczym dorobku Chopina obecne są formy
klasyczne takie jak rondo wariacje sonata koncert trio Formy poloneza i mazurka
nawiązują do tradycji narodowej i ludowej Z łączenia form klasycznych i tradycji narodowej
powstawały takie utwory jak Rondo agrave la Mazur Rondo agrave la Krakowiak
do 1839 (okres krystalizacji stylu)
Drugi dojrzały okres twoacuterczości tak charakteryzuje Joacutezef M Chomiński
W drugim okresie twoacuterczości (począwszy od op 6) skrystalizował się w pełni styl Chopina jako
kompozytora narodowego i romantycznego Wyrastająca z ducha okresu Romantyzmu stylizacja
muzyki tanecznej otrzymała w walcach pogłębiony artystycznie wyraz Nowe podejście do techniki
pianistycznej manifestujące się w obu cyklach etiud zaczęło decydować o obliczu wszystkich
podstawowych gatunkoacutew Kontrast wyrazowy o silnych znamionach dramatycznych stał się
charakterystycznym rysem takich form jak scherzo ballada nokturn[20]
1840 ndash 1849 ( okres mistrzowski)[21]
Ostatni trzeci etap pracy kompozytorskiej Chopina cechują rozbudowane utwory cykliczne
(Sonaty b-moll h-moll g-moll) Powiększeniu uległy rozmiary utworoacutew jednoczęściowych
(Ballada f-moll Fantazja f-moll Polonezy fis-moll i As-dur Polonez-Fantazja Barkarola)
Utwory te często budziły protest pierwszych słuchaczy uważane za trudne a zwłaszcza ndash
zanadto dysonujące
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
49
Gatunki
Wczesne polonezy nawiązujące do popularnych woacutewczas w Warszawie utworoacutew
Ogińskiego wydane zostały dopiero po śmierci kompozytora (9 utworoacutew dziecięcych i
młodzieńczych bdquoop posthrdquo = wydane pośmiertnie) W latach dojrzałych Chopin opublikował
siedem polonezoacutew ktoacutere są już zupełnie inne bardzo dramatyczne i rozbudowane
Polonezy cis-moll i es-moll op 26 skomponowane wkroacutetce po klęsce powstania listopadowego
oddają tragiczną atmosferę w jakiej powstawały Polonez A-dur op 40 z racji uroczystego
charakteru nazwano bdquowojskowymrdquo stosunkowo często opracowywano go na orkiestrę gdyż jest
to jeden z nielicznych utworoacutew Chopina poddających się transkrypcji Nastroacutej nieomal triumfalny
stwarza najpopularniejszy wirtuozowski Polonez As-dur op 53 Od stylizowanego tańca
najbardziej oddala się Polonez-Fantazja As-dur op 61 Niektoacutere tematy w Polonezie-Fantazji w
ogoacutele nie mają związku z tanecznym rytmem Przypominając swobodną fantazję o złożonej
bdquofabule uczuciowejrdquo utwoacuter ten zasługiwałby na miano bdquopoematu symfonicznegordquo na fortepian
charakteryzuje te niezwykle ważne utwory w dorobku Chopina D Gwizdalanka[22]
Mazurki
Chopin skomponował 57 mazurkoacutew w nieznany wcześniej sposoacuteb nawiązując w nich do
muzyki ludowej z Mazowsza
Pierwowzorem Chopinowskiej stylizacji były trzy rodzaje tańcoacutew zamaszysty mazur szybki
wirujący oberek i powolny melancholijny kujawiak Tę ostatnią bdquodworkowąrdquo wersję kompozytor
lubił najbardziej Zazwyczaj przekształcał ją w taki sposoacuteb że stawała się liryczną bardzo
osobistą refleksyjną miniaturą odległą od jakichkolwiek związkoacutew z popularną bdquopiosnkąrdquo[23]
Nokturny
Chopin napisał 21 nokturnoacutew Są to liryczne melodyjne miniatury Najwcześniejsze są
jeszcze dość sentymentalne poacuteźniejsze są wyrazowo coraz bardziej urozmaicone Na ich
melodię szczegoacutelnie wpłynęło bel canto gdyż Chopin był wielbicielem włoskiej opery
zwłaszcza Belliniego Kantylenę oplata w nich kunsztowna ornamentacja
Scherza
Chopin napisał w poacuteźniejszych latach 4 Scherza Wbrew tytułowi są one raczej poważne a
nawet dramatyczne Najpoważniejsze jest Scherzo h-moll op 20 napisane podobno w okresie
powstania listopadowego z cytatem kolędy Lulajże Jezuniu w części środkowej
Ballady
Moacutewi się że 4 ballady Chopina (g-moll op 23 F-dur op 38 As-dur op 47 (jedyna z
bdquooptymistycznymrdquo zakończeniem) i f-moll op 52 powstały pod wrażeniem lektury ballad
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
50
Adama Mickiewicza lecz nie znaleziono na to dowodoacutew Ewentualne pokrewieństwo z
poezją
co najwyżej zdradza narracyjny rodzaj dramaturgii Dwa tematy przekształcane są na wzoacuter
perypetii w opowieściach poetyckich po czym efektowna koda przynosi bdquorozwiązanierdquo odległe
jednak od jakiejkolwiek apoteozy[24]
Etiudy
Ukończone zostały dwa cykle etiud op 10 i
op 25 Zgodnie z nazwą (fr eacutetude = studium ćwiczenie) są one utworami pedagogicznymi i
mają służyć doskonaleniu techniki pianistycznej Ale po raz pierwszy w historii tego gatunku
nie są to nudne ćwiczenia ktoacuterymi zamęczano pokolenia początkujących pianistoacutew Każda
etiuda Chopinowska jest arcydziełem jak najbardziej znana wśroacuted nich Etiuda c-moll
zamykająca opus 10 zwana bdquorewolucyjnąrdquo
Preludia
24 Preludia op 28 powstały jako symboliczny hołd złożony Janowi Sebastianowi Bachowi
ktoacuterego muzykę Chopin cenił Są wyraźnym nawiązaniem do Das Wohltemperierte Klavier
napisanym roacutewnież we wszystkich 24 tonacjach dur i moll
Sonaty
Spośroacuted 3 sonat fortepianowych najpopularniejsza jest Sonata b-moll zawierająca Marsz
żałobny grywany dzisiaj w rozmaitych transkrypcjach podczas pogrzeboacutew
Koncerty
Powstały dwa koncerty na fortepian i orkiestrę e-moll op 11 z 1830 r i f-moll op z 1829 r ndash
oba z pierwszego okresu twoacuterczości pisane jeszcze w Polsce osadzone w formie klasycznej
Inne
Chopin skomponował cykl pieśni na głos z fortepianem Trio fortepianowe oraz Sonatę
wiolonczelową
Problem z odtwarzaniem pliku Zobacz Pomoc
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
51
Znaczenie Chopina
W kulturze polskiej
Chopin do dziś uważany jest za największego kompozytora polskiego ale rola jego muzyki ndash
acz nawiązywali do niej prawie wszyscy polscy kompozytorzy przez wiele następnych
pokoleń ndash zdecydowanie wykraczała poza samą muzykę Patriotyczną wymowę jego dzieł
odczytywali nie tylko Polacy Robert Schumann w 1836 roku na łamach bdquoNeue Zeitschrift fuumlr
Musikrdquo napisał
Gdyby potężny samowładny monarcha z poacutełnocy wiedział jak niebezpieczny wroacuteg grozi mu w
dziełach Chopina w prostych melodiach jego mazurkoacutew zabroniłby tej muzyki Dzieła Chopina
to armaty ukryte w kwiatach[26]
Jego utwory zwłaszcza Polonezy i Mazurki traktowane były jak synonim polskości
odwoływano się do niej w momentach o specjalnej wymowie patriotycznej Ignacy Jan
Paderewski powiedział w setną rocznicę urodzin Chopina
Zabraniano nam Słowackiego Krasińskiego Mickiewicza Nie zabroniono nam Chopina A
jednak w Chopinie tkwi wszystko czego nam wzbraniano barwne kontusze pasy złotem lite
posępne czamarki krakowskie rogatywki szlacheckich brzęk szabel naszych kos chłopskich
połyski jęk piersi zranionej bunt spętanego ducha krzyże cmentarne przydrożne wiejskie
kościoacutełki modlitwy serc stroskanych niewoli boacutel wolności żal tyranoacutew przekleństwo i
zwycięstwa radosna pieśń []
Do dzisiaj pozostaje jednym z Polakoacutew rozpoznawanych przez cudzoziemcoacutew
W muzyce europejskiej
Oryginalna harmonia Chopina wywarła pewien wpływ na Richarda Wagnera a jego
miniatury dodatkowo inspirowały Roberta Schumanna i Franciszka Liszta Przede wszystkim
jednak był on właściwie pierwszym wybitnym twoacutercą tzw szkoacuteł narodowych w muzyce
romantycznej Przykład Chopina zachęcił Edvarda Griega do podobnego wykorzystywania
norweskiego folkloru Z entuzjazmem wypowiadali na temat muzyki Chopina w Rosji
kompozytorzy bdquoPotężnej Gromadkirdquo we Francji był on wzorem dla takich kompozytoroacutew jak
Gabriel Faureacute Claude Debussy i Maurice Ravel a nawet młody Olivier Messiaen a w Rosji ndash
Aleksander Skriabin i Sergiusz Rachmaninow
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
52
Fryderyk Chopin w kulturze masowej
Chopin na banknocie 5000 zł z 1982
Pomnik Fryderyka Chopina w Warszawie autorstwa Wacława Szymanowskiego
Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki
Nawiązujące do imienia Chopina Nagrody Akademii Fonograficznej ndash Fryderyki ktoacutere
zaczęto przyznawać w 1995 miały być polskim odpowiednikiem nagrody Grammy Zamiar
ten jednak się nie powioacutedł bo w związku z zapaścią w polskiej branży fonograficznej stacje
telewizyjne wycofały się z transmitowania gali na ktoacuterej je wręczano W 2006 po raz
pierwszy nie odbyła się ceremonia wręczenia tych nagroacuted Listę ich zdobywcoacutew ogłoszono
jedynie w internecie
Piosenka Gazebo
W 1983 roku na listy przebojoacutew w całej Europie wspięła się piosenka I like Chopin włoskiego
piosenkarza Paula Mazzoliniego (Gazebo) Chociaż Mazzolini śpiewał o muzyce Chopina
fortepianowy motyw ktoacutery przewija się w piosence nie jest kompozycją Polaka Przeboacutej
Gazebo nadal jest nadawany przez komercyjne rozgłośnie choć najczęściej jako cover
Eternal Sonata
Japońską fascynację muzyką Chopina oraz sztuką anime łączy gra Eternal Sonata na konsolę
Xbox 360 wydana w Japonii w czerwcu 2007 Bohaterem gry jest Fryderyk Chopin ktoacutery na
trzy godziny przed śmiercią trafia do bajkowej krainy tam wraz z przyjacioacutełmi szuka leku na
swoją chorobę Fabularnej grze towarzyszy muzyka Chopina w wykonaniu rosyjskiego
pianisty Stanisława Bunina
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
53
Filmy o życiu kompozytora
Pomnik Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli (proj J Gosławski)
Powstało wiele filmoacutew o życiu Chopina w wielu z nich wiodącym wątkiem jest związek
kompozytora z George Sand Niektoacutere z filmoacutew o Chopinie to
Pamiętna pieśn (A Song to Remember) z 1945 roku w reżyserii Charlesa Vidora Rolę
Chopina zagrał Cornel Wilde a Sand ndash Merle Oberon Film był nominowany do
Oscara w 6 kategoriach[28]
Młodość Chopina (1951) w reżyserii Aleksandra Forda traktował o okresie
młodzieńczym życia artysty zaś w rolę Chopina wcielił się Czesław Wołłejko
Błękitna nuta (1991) w reżyserii Andrzeja Żuławskiego ukazał 36 godzin z życia
Chopina ktoacuterego rolę zagrał Janusz Olejniczak
Improwizacja (Impromptu 1991)) komedia romantyczna z Hugh Grantem jako
Chopinem i Judy Davis jako Sand[29]
Ostatnia podroacuteż (1999) fabularyzowany dokument o podroacuteży Chopina do Londynu i
Szkocji Kompozytora zagrał Andrzej Niemirski[30]
Chopin Pragnienie miłości (2002) w reżyserii Jerzego Antczaka ukazał historię życia
artysty przez pryzmat relacji i związku z George Sand W postać Chopina wcielił się
w tym filmie Piotr Adamczyk
Sztuka Jarosława Iwaszkiewicza Lato w Nohant została sfilmowana cztery razy
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
54
Przypisy
1 uarr Korespondencja Fryderyka Chopina z rodziną Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1972 s
76
2 uarr Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s 32 ISBN
83-03-03117-1
3 uarr 30
31
32
33
Kazimierz Wierzyński Życie Chopina Białystok Krajowa Agencja Wydawnicza 1990 s
33 ISBN 83-03-03117-1
4 uarr Aleksandra Tarczewska Izabela Kaniowska-Lewańska Historia mego życia wspomnienia
warszawianki Wrocław Ossolineum 1967 s 243
5 uarr Jerzy S Majewski Warszawa nieodbudowana Kroacutelestwo Polskie w latach 1815-1840 Warszawa
Veda 2009 ss 70-71 ISBN 978-83-61932-00-0
6 uarr Polska Chopina Kalisz Narodowy Instytut Fryderyka Chopina Internetowe Centrum Informacji
Chopinowskiej [dostęp 28 stycznia 2010]
7 uarr Nicolas Dufetel Un concert de Chopin dans les salons Pleyel en 1842 W Alain Planegraves Chopin chez
Pleyel [on-line] Harmoniamundicom [dostęp 2010-02-26]
8 uarr Thomas Lindsey Bradford Robert Seacuteror Pegravere Jean-Jacques Molin ndash Pioneers of homeopathy by T L
Bradford (ang) 2002 [dostęp 2010-01-30]
9 uarr 90
91
92
93
94
List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 30 stycznia 1849
10 uarr Chodzi tutaj o operę Giacoma Meyerbeera (1791-1864) ptProrok (fr tytuł oryg Le Prophegravete) do
libretta Eugegravenea Scribea (1791-1861) ktoacuterej premiera miała miejsce 16 kwietnia 1849 w Theacuteacirctre de
lAcadeacutemie Royale de Musique w Paryżu
11 uarr List F Chopina do S Cleacutesinger nadany z Paryża do Guillery 13 kwietnia 1849
12 uarr List P Viardot do G Sand nadany z Paryża do Nohant wiosną 1849
13 uarr List F Chopina do W Grzymały nadany z Chailot do Paryża 18 czerwca 1849
14 uarr List P Viardot do L Jędrzejewiczowej nadany z Chailot do Warszawy 25 czerwca 1849
15 uarr Mariusz Szczepanik Marian Krawczyński Wojciech Cichy Natalia Kobelska-Dubiel Czy Fryderyk
Chopin chorował na mukowiscydozę Fragmenty biografii kompozytora naznaczone piętnem choroby
Część II ndash wiek dojrzały (pol) [dostęp 30 stycznia 2009]
16 uarr S Eriksson Led Chopin av antitrypsinbrist Foumlrsvunnet obduktionsprotokoll har gaumlckat sentida
laumlkares foumlrsoumlk att faststaumllla diagnosen bdquoLakartidningenrdquo 30-31100 ss 2449-54 (Jul 2003) PMID
12914142
17 uarr Brochoacutew ndash Kościoacuteł warowny ndash Historia (pol) [dostęp 2010-01-30]
18 uarr Kopia metryki urodzenia Fryderyka Chopina w języku polskim
19 uarr Fryderyk Chopin ndash Centrum Informacji ndash Kalendarium życia Chopina (pol) [dostęp 2010-01-30]
20 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
21 uarr Andrzej Chodkowski (pod red) Chopin w Encyklopedia muzyczna PWN Warszawa 1995 s 153
22 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 275-276
23 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 276
24 uarr Danuta Gwizdalanka Historia muzyki cz 2 Krakoacutew 2006 s 273
25 uarr Joacutezef Sikorski Wspomnienie Szopena bdquoBiblioteka Warszawskardquo Ss 510-559
26 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 231
27 uarr Alfred Einstein Muzyka w epoce romantyzmu Krakoacutew 1983 s 232
28 uarr A Song to Remember w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
29 uarr Impromptu w bazie Internet Movie Database (IMDb) (ang)
30 uarr Ostatnia podroacuteż w bazie filmpolskipl
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348
55
Bibliografia
Fryderyk Chopin Korespondencja Fryderyka Chopina T 1 1816-1831 Warszawa Wydawnictwa
Uniwersytetu Warszawskiego 2009 ISBN 9788323504818
Maria Gordon-Smith Chopin Warszawa Czytelnik 1990 ISBN 8307015588
Karol Stromenger Almanach Chopinowski 1949 kronika życia dzieło bibliografia literatura
ikonografia varia Warszawa Czytelnik 1949
Mieczysław Tomaszewski Chopin człowiek dzieło rezonans Poznań Podsiedlik-Raniowski i
Spoacutełka 1998 ISBN 83-7212-034-X
Adam Zamoyski Chopin Warszawa Państwowy Instytut Wydawniczy 1985 seria Biografie
Sławnych Ludzi ISBN 8306012348