Download - DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
1/128
¿££SXÉ3¿
U n i v e r s i d a d
J Inca Qarcilaso de la VegaNuevos Tiempos. Nuevas Ideas
r
DERECHOCONSTITUCION!
V
Si. i
Armando Calmet Luna
.
#
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
2/128
Diferenciar La estructuraconstitucional del
Derecho constitucional.Comprender Las características
propias del Derechoconstitucional
UNIDAD 1
El Derecho constitucional:objeto y
Los griegos en los tiempos antiguos solían preguntar al sabio Solón: ¿Cuál es la mejor
Constitución? El solía contestar: ‘Decidme primero para qu pueblo ! para qu poca
Charles DE GAULLE, 1946
$Qu% es el Derec&o cons'i'ucional(
$En )u% se di*erencia el Derec&o cons'i'ucional de una es'ruc'ura
cons'i'ucional(
$Cu+l es el origen del Derec&o cons'i'ucional(
apa conceptual
,-
Competencias a lo!rar
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
3/128
Conceptos cla"esConstituci#n$ Constitucionalismo$ Estructura constitucional$ %rdenamiento &urídico
LECCIÓN 1
¿QUÉ ES EL DERECHO CONSTITUCIONAL?
1.1. DEFINICIÓN DE DERECHO CONSTITUCIONAL
El Derec&o cons'i'ucional es una rama del Derec&o p/lico cu#o campode es'udio inclu#eel an+lisis de las le#es *undamen'ales )ue de0nen un Es'ado.
Den'ro de es'as le#es *undamen'ales se regulan varios 'emas # condi*eren'es prop1si'os2eso s34 'odos de impor'ancia vi'al.
El Derec&o cons'i'ucional 5)ue per'enece al Derec&o p/liso64 sesus'en'a en laCons'i'uci1n4 un 'e7'o 8ur3dico9pol3'ico )ue *undamen'a el ordenamien'odel poderpol3'ico. !a Cons'i'uci1n es la norma suprema de un pa3s4 por lo )ueprevalece so/recual)uier o'ra norma'iva o le#. Sin em/argo4 el Derec&o cons'i'ucional nose ago'a en eles'udio de la Cons'i'uci1n. El es'udio e7eg%'ico de la misma es solo unapar'e de nues'ra
disciplina.
1.. DIFE!ENCIA EN"!E DE!EC#$ C$N%"I"UCI$NA& 'E%"!UC"U!AC$N%"I"UCI$NA&
De/emos di*erenciar derec&o cons'i'ucional de es'ruc'ura cons'i'ucional.!a es'ruc'uracons'i'ucional es cual)uier *orma de organi:ar el e8ercicio del poder. Ha#muc&os
e8emplos &is'1ricos de es'as es'ruc'uras; las ciudades9es'ado griegas4 lacivitas romana4 el Ta&uan'insu#o incaico. En cam/io4 el Derec&o cons'i'ucional es una*orma de limi'ar elpoder4 con carac'er3s'icas propias )ue aparecieron a 0nales del siglo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
4/128
d6 En una cuar'a acepci1n4 en 0n4 Constitución deno'a unpar'icular 'e7'onorma'ivo do'ado de cier'as carac'er3s'icas >*ormales>4 es decir4de un peculiarr%gimen 8ur3dico.
El car+c'er pol3'ico de la Cons'i'uci1n en'ra?a a'ender a larealidad de lasociedad pol3'ica # su con'e7'o &is'1rico concre'o4 den'ro de lacual opera lacar'a *undamen'al. El an+lisis del enunciado norma'ivocons'i'ucional no puedeser a'emporal4 de/e encuadrarse en las circuns'ancias de'iempo # lugar4 no
puede apar'arse de la realidad &is'1rica # social. [email protected] la 0loso*3a pol3'ica4 el '%rmino Constitución es comnmen'eu'ili:ado en susen'ido originario para deno'ar cual)uier ordenamien'o es'a'alde 'ipo li/eral5o4 si se )uiere4 li/eral9garan'is'a64 un ordenamien'o en el )ue lali/er'ad de losciudadanos en sus relaciones con el Es'ado es'% pro'egidamedian'e opor'unas
'%cnicas de divisi1n del poder pol3'ico. B1.*. ENF$+UE% DE& DE!EC#$ C$N%"I"UCI$NA&
En,o-ue tradicional del Derecho constitucional
En el cons'i'ucionalismo cl+sico de los siglos
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
5/128
fn de toda asociación política es la conservación de los derechos naturales eimprescriptibles del hombre. De es'a manera4 duran'e el siglo principio de legalidad> o el>Es'ado deDerec&o> con*orme al cual4 el poder p/lico nicamen'e 'iene asignado lospoderes4 lasa'ri/uciones o las compe'encias )ue e7presamen'e derivan del 'e7'o*undamen'al. Conello4 se pre'ende limi'ar la ar/i'rariedad generada por la personali:aci1ndel poder.compa?ando a es'e principio se encuen'ra la a0rmaci1n de los derec&osdel individuo4*undamen'almen'e en cua'ro ver'ien'es; la li/er'ad4 la igualdad an'e lale#4 la seguridadpersonal # la propiedad privada. En 'orno a es'os cua'ro derec&osindividuales van a girarlas declaraciones europeas # americanas4 # principalmen'e las con'enidasen lascons'i'uciones de los nacien'es es'ados en m%rica !a'ina.
!os principios *undamen'ales del cons'i'ucionalismo moderno )ue se
con*ormaron comoresul'ado de la Revoluci1n rancesa de ,F4 *ueron; la dea de laCons'i'uci1n para laorgani:aci1n del Es'ado # como emanaci1n de la volun'ad popular2 ladeclaraci1n en ellade los derec&os del &om/re2 la asunci1n de la so/eran3a por el pue/lo2 elprincipio de larepresen'aci1n para su e8ercicio4 el principio de la separaci1n de poderespara laorgani:aci1n del Es'ado4 la supremac3a de la le# # el principio de legalidad
# la dis'ri/uci1n'erri'orial del poder # del municipalismo. Es'os principios inu#eronenormemen'e en lacon*ormaci1n de los nuevos es'ados &ispanoamericanos a comien:os delsiglo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
6/128
En es'e sen'ido el Derec&o cons'i'ucional es el pun'o de in'ersecci1nen're la pol3'ica # elDerec&o4 'al como lo se?ala Javier A%re: Ro#o 5cons'i'ucionalis'a espa?ol6
en su curso deDerec&o Cons'i'ucional.
El orden cons'i'ucional4 con 'odo m%ri'o4 &a sido una de las m+s elevadascon)uis'as delser &umano en el espacio de sus relaciones sociales. Desde la aparici1nmisma del Es'ado4se &i:o necesario do'ar a la sociedad de cier'as normas para suorgani:aci1n # )uepos'eriormen'e4 servir3an como *reno # con'enci1n an'e las posi/ilidadesdel monopolionorma'ivo por par'e del en'e )ue go:a/a de a)uel poder pol3'ico p/lico4de una manera)ue superara el necesario respe'o de de'erminadas li/er'ades de losindividuos.
s34 con el advenimien'o del Es'ado cons'i'ucional4 despu%s de un largo #comple8o'r+nsi'o4 a la par )ue los movimien'os li/erales irrump3an en la escenapol3'ica con susrevolucionarias ideas4 se ges'a/a una disciplina capa:4 con su
independencia # au'onom3ade es'udiar # valorar muc&os de los *en1menos )ue a*ec'a/an la vidasociopol3'ica de losEs'ados4 o*reciendo normas do'adas de supremac3a 'an'o pol3'ica como
8ur3dica4 capacesde es'a/lecer un orden # e)uili/rio so/re la /ase de la su/ordinaci1n # elrespe'o a susprecep'os.
Es'a disciplina Kcon car+c'er ordenadorK4 ser3a el Derec&o
cons'i'ucional. Aropondr3a'am/i%n )ue 'oda 'rans*ormaci1n operada en el plano de la sociedad nosolo llevar3aconsigo un agudo es'udio pol3'ico4 sino )ue a su ve:4 de/3a some'erse aun rigurosoe7amen desde la 1p'ica cons'i'ucional. De es'a manera4 los *en1menosm+s *recuen'es en
,L
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
7/128
1./. E& %I0NIFICAD$ DE& DE!EC#$ C$N%"I"UCI$NA&
El cons'i'ucionalismo *orma par'e de dos grandes procesos; la *ormaci1n
del ac'ualsis'ema de es'ados9naci1n # el desarrollo del capi'alismo.
!os pa3ses europeos )ue ac'ualmen'e conocemos 'ienen su origen en elsiglo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
8/128
!a aparici1n de cada ve: m+s cons'i'uciones &i:o necesario el an+lisisde suscon'enidos. Dic&os es'udios se compilan4 ordenan # se some'en a
cr3'ica4 con lo cual4se aumen'a su comprensi1n.
1..1. &as rimeras c2tedras de Derechoconstitucional
Segn inves'igaci1n de Edgar Carpi1 (http://es.scríbd.com/doc/144944362/Edgar-Carpio-[!arcos-!-a-
primera-catedra-per"a#a-de-derecho-co#stit"cio#a!$. Id primera cátedra deerecho !"blico #
Constitucional$ se dio en octubre de %&'($ nombrándose como primer pro)esor adon *ntonio *m+,a-a hacia la uincena del mes de noviembre deauel a/o$ ela/o lectivo # con +l$ el dictado de nuestra asi-natura solo lle-ó ainau-urarse el 'de enero de %&'0$ no empec+ la recomendación )ormulada en la1Contestación ala 2ota del ector del Convictorio 4olívar1$ frmada por *ndr+s deSpn Cru, # losministros 5arrea # !ando$ %( de noviembre de %&'($ para ue los
pro)esoresrecientemente nombrados 1inmediatamente comen,arán susrespectivos cursos1.
Tal da'o no 'endr3a4 en o'ro con'e7'o4 m+s )ue un valor anecd1'ico si es)ue no *uerapor)ue en ,= aparece en !ima lo )ue &as'a a&ora parece ser el primerli/ro de Derec&ocons'i'ucional impreso en el Aer. En e*ec'o4 con el sello de la Impren'aRepu/licana de
Jos% ar3a Conc&a se reimprimir3an en !ima los = 'omos4 de las 5eccionesde erecho p"blico constitucional para las escuelas de Espa?a 5'. I4
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
9/128
El Derec&o cons'i'ucional par'icular 'iene )ue ver con el Derec&ocons'i'ucional de unpa3s de'erminado4 e7clu#endo a los dem+s.
El Derec&o cons'i'ucional comparado es'udia las seme8an:as #di*erencias de un grupode cons'i'uciones.
1.3. &A% FUEN"E% DE& DE!EC#$ C$N%"I"UCI$NA&
El Derec&o 'iene como ac'ividad principal regular la vida social. Aor 'an'o4las normas
8ur3dicas son la regulaci1n de los dis'in'os aspec'os de la vida social.Un sec'or de la vida social es la pol3'ica4 )ue la podemos en'ender como
la relaci1n en'rego/ernan'es # go/ernados al in'erior de un Es'ado.í
cep'ando 'odo es'o4 'enemos )ue las normas 8ur3dicas son la regulaci1n4'an'o de lasconduc'as de los go/ernan'es como de los go/ernados. su ve:4 seregulan lasins'i'uciones pol3'icas )ue &acen posi/le esas relaciones #4 por l'imo4 seregulan lasmismas normas mencionadas an'eriormen'e 5sis'ema de *uen'es6.
Tenemos as3 )ue cuando la *uen'e de una norma cons'i'ucional es o'ranorma4 son)uentes )ormales.
Aero cuando la *uen'e son &ec&os o conduc'as se les denominar+ )uentes
reales.
Aor lo general4 los con'enidos de la Cons'i'uci1n 'ienen de las dos
*uen'es.
1.4. C$N"ENID$ DE& DE!EC#$ C$N%"I"UCI$NA&El con'enido norma'ivo /+sico del derec&o cons'i'ucional se puede dividiren dos grandesgrupos; derec&os &umanos # sus garan'3as4 # las )ue organi:an lospoderes del Es'ado.
Una revisi1n r+ ida de la Cons'i'uci1n eruana ermi'e ver ue es'os son
,
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
10/128
Aor lo general4 son las ciencias sociales las )ue me8or e7plican el Derec&ocons'i'ucional #sus *uen'es reales.
s3 'enemos;
a6 5a historia. !a evoluci1n del Derec&o cons'i'ucional no se puedeen'ender sin la&is'oria. Es'a no se puede deducir de la norma'ividadcons'i'ucional vigen'e4 por lo)ue se de/er+ acudir a los es'udios especiali:ados en &is'oriacons'i'ucional.
/6 5a -eo-ra)ía. Diversos aspec'os de la Cons'i'uci1n 'ienen relaci1ndirec'a con el
'erri'orio4 el clima # los movimien'os migra'orios. El conocimien'ogeogr+0co nospermi'e conocer las carac'er3s'icas *3sicas de un pa3s4 de unaregi1n o del plane'aen'ero. Es'e conocimien'o resul'a mu# 'il para comprender los
,F
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
11/128
&ECCIÓN
2uestra visión ni puede ser 1norma vacía de realidad1$ ni 1realidadvacía de normatividad1.
5onrad #esse
.1. E& 67"$D$ EN E& DE!EC#$ C$N%"I"UCI$NA&
El m%'odo es el camino para lograr un o/8e'ivo.
!a me'odolog3a es la &erramien'a para o/'ener da'os # procesarlos en elcon'e7'o de unainves'igaci1n cien'30ca.
El m%'odo en el Derec&o cons'i'ucional &a evolucionado de un en*o)ueposi'ivis'a5cen'rado solo en las normas escri'as6 a un en*o)ue 'rialis'a o'ridimensional4 )ue con8ugalas normas con la realidad social # con los valores vigen'es en unasociedad.
Una de las primeras sorpresas de una disciplina como el Derec&o
cons'i'ucional es suampli'ud.
O'ra sorpresa es la poca impor'ancia )ue 'ienen los pla:os #procedimien'os a los )uees'amos 'an acos'um/rados los a/ogados con el Derec&o procesal.
Comprender el Derec&o cons'i'ucional en su 'o'alidad implica unconocimien'o amplio delas normas 8ur3dicas # de la realidad a la )ue se re0eren dic&as normas.dem+s de lacul'ura # los valores de la sociedad )ue rige.
8Es el Derecho constitucional una ciencia9
No &a# discusi1n alguna en )ue la ciencia se divide en dos grandesgrupos; cienciasna'urales # ciencias sociales.
!as ciencias na'urales es'udian los aspec'os *3sicos # /iol1gicos de
==
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
12/128
/6 !a es'ruc'ura /+sica del Es'ado; 'ipo de Es'ado4 *orma dego/ierno4 divisi1n depoderes4 en're o'ros.
.(. 8+U7 E% E& 67"$D$ U!;DIC$9
Una de0nici1n opera'iva de Derec&o es la siguien'e; es la regulaci1n dela vida social.
Aor re-ulación de/emos en'ender 'an'o la legislaci1n4 los ac'os 8ur3dicos4los *allos
8udiciales # el derec&o consue'udinario.
Aor vida social en'enderemos la 'o'alidad de &ec&os # conduc'as de
)uienes vivimos ensociedad4 'an'o a nivel individual como grupal.B
El Derec&o cons'i'ucional es la disciplina )ue a/arca casi 'odo el espec'rosocial4 # por ello4su es'udio e inves'igaci1n es 'an in'eresan'e como comple8o.
El mundo 8ur3dico es un mundo norma'ivo. Un mundo de permisiones #pro&i/iciones4 deasignaciones # repar'os de compe'encias con dos grandes o/8e'ivos;limi'ar el poder
pol3'ico # garan'i:ar la li/er'ad. Un 'ercer o/8e'ivo no menos impor'an'ees ar'icularordenamien'os 8ur3dicos 5sis'ema de principios # normas6 )ue &aganposi/le los dosan'eriores.
El o/8e'ivo de es'e Derec&o es el de asegurar la li/er'ad *ren'e a laau'oridad )ue suele sermu# poderosa *ren'e a los individuos.
Ello implica no solo 'ra/a8ar con normas4 sino 'am/i%n con principios.Es'a ac'ividad ladi*erencia de las dem+s ramas del Derec&o. O'ra no'a a 'ener en cuen'a;es lasuperioridad 8er+r)uica de las normas cons'i'ucionales. Todas las dem+s
=G
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
13/128
El tr2nsito del ositi
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
14/128
En cam/io4 el posi'ivismo como doc'rina niega la e7is'encia de eseDerec&o na'ural. Tal*uen'e de deas no e7is'e. !o nico )ue e7is'e es la ac'ividad &umana
con su &is'oria # susconsecuencias. Es'udiando esa realidad social4 a 'rav%s del m%'odocien'30co4 'endremosun adecuado conocimien'o de es'a4 #4 por 'an'o4 de ese conocimien'ode/e salir la ideadel Derec&o correc'o4 e0ca: # 8us'o.
En'onces4 para el Derec&o na'ural 'enemos dos planos; el plano ideal dedonde salen lasideas del Derec&o 8us'o supers'ici1n animis'a>o4 sino4 unana'urale:a creada por Dios # en la cual se mani0es'a4 por lo 'an'o4 la/uena volun'ad deDios. !a volun'ad de la na'urale:a es la volun'ad de Dios en lana'urale:a.Es'a concepci1n 'eol1gico9religiosa se encuen'ra en el *undamen'o de ladoc'rina delDerec&o na'ural4 en 'an'o )ue ella sos'iene la inmanencia del valor en larealidad4 de las
=L
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
15/128
El ositin
principios del siglo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
16/128
El nivel 'e1rico /usca e7plicar los sis'emas cons'i'ucionales. Con'rol delpoder4'ransparencia4 go/erna/ilidad4 e'c.
!a u'ilidad del Derec&o comparado radica en la /s)ueda de nuevasideas para me8orar lapropia Cons'i'uci1n.
./. &A IN?E%"I0ACIÓN U!;DICA
Se llama inves'igaci1n 8ur3dica a 'oda a)uella )ue se reali:a en el +m/i'odel Derec&o.Inves'igar es ir de lo conocido a lo desconocido con a#uda del m%'odocien'30co 5DelMus'o Du'&ur/uru4 Juan; =--4 p.,=6. De modo 'al )ue4 lo )ueinicialmen'e eradesconocido 'ermine convir'i%ndose en conocido2 por eso4 uno sepregun'a so/re cosas)ue no &an 'enido respues'a an'eriormen'e o )ue sus respues'as seanconsideradasincorrec'as. Inves'igar en el Derec&o signi0ca e7ac'amen'e lo mismo4pero>es per'inen'eaclarar )ue no se 'ra'a de las inves'igaciones )ue reali:a el inis'erioA/lico o losa/ogados de*ensores en su la/or pro*esional. !a inves'igaci1n 8ur3dica la
reali:an losllamados cien'30cos del Derec&o4 8uris'as o dogm+'icos 5S+nc&e:4 =-,-4 p=FL6.
./.1. "ios de inn jur=dica
!a inves'igaci1n 8ur3dica es amplia. Aor ello puede ser &ec&a de diversas*ormas. Aara noen'rar en discusiones so/re lo )ue es el Derec&o ni la na'urale:a de es'e4simplemen'e
diremos )ue podemos dividir a la inves'igaci1n 8ur3dica en 'res *ormas.!a primera *orma es la inves'igaci1n ne'amen'e 8ur3dica # se divide endos niveles. Elprimer nivel es el &ermen%u'ico o dogm+'ico de in'erpre'aci1n2 elsegundo nivel es eldogm+'ico 'e1rico.
!a segunda *orma de inves'igaci1n se presen'a en el aspec'o social4 porlo cual sonllamadas socio ur3dicas.
'0
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
17/128
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
18/128
&EC"U!A N D$C"!INA C$N%"I"UCI$NA& )E!UANA EN E& %I0&$
!E%U6EN%omi#go &arcía 'e!a#de (1$
E! comie#)o de !a i#depe#de#cia de! *er+ ,"e se prod"o e# 121+ dio !"gar a !a
aprobaci# 0 p"esta e#
marcha de diersas co#stit"cio#es+ pero si# ma0ores desarro!!os tericos. Esto !timo
ms bie# oc"rre e# e!
sig!o + merced a ciertos i#te!ect"a!es+ !iderados por a#"e! ice#te i!!ar#. s
tarde s"rge# otros
a"tores+ m"chos de e!!os i#c"!ados a !a doce#cia "#iersitaria+ sobre todo a 5i#es de
!a dcada de !os
sete#ta de! pasado sig!o+ coi#cidie#do co# !os procesos democrticos ,"e se s"cede# e#
e! m"#do 0 e#
especia! e# tierras america#as. Este 5e#me#o se i#icia co# !a Co#stit"ci# de 197 0
se re5!ea e# !a
pro!i5eraci# de ctedras+ e# !a aparici# de pro5esores especia!i)ados e# !a materia+
%e hecho+ e! *er d"ra#te s" e8iste#cia como país po!íticame#te i#depe#die#te desde
121 ha recibido
!a i#5!"e#cia+ sobre todo de! co#stit"cio#a!ismo #orteamerica#o 0 5ra#cs+ #o so!ame#te
a partir de !a
seg"#da posg"erra+ de! co#stit"cio#a!ismo e"ropeo. sobre estas bases+ ha i#te#tado
artic"!ar es,"emas
ap!icab!es a s" propia rea!idad+ si bie# #o siempre co# 8ito.
%e ig"a! ma#era debe se;a!arse ,"e d"ra#te m"cho tiempo+ ha primado !a te#de#cia a
escribir 0 p"b!icar
B B B B B
=a 5ig"ra ms importa#te e# !a primera mitad de! sig!o + es si# !"gar a d"das a#"e!
ice#te i!!ar#
(173-19>$ ,"e oc"pa "# !"gar destacado e# !a doce#cia "#iersitaria desde 19" !abor es
sobre todo de
sistemati)aci#+ a#!isis 0 di"!gaci# de !os gra#des prob!emas co#stit"cio#a!es ,"e
se prese#ta# e# s"
poca+ e# especia!+ de! %erecho comparado+ co# c!ara i#c!i#aci# a! sistema a#g!osa#.
Arad"ce diersos
a"tores+ sobre todo i#g!eses 0 5ra#ceses+ e# especia! pgi#as de! co#ocido te8to de B.Esmei#.
Co#"#tame#te co# e!!o+ p"b!ica i##"merab!es trabaos de di"!gaci# sobre e!
co#stit"cio#a!ismo ta#to
#orteamerica#o como e"ropeo. Lecciones de Derecho constitucional ,"e recoge s"sc!ases impartidas e# e!
periodo 191>-1916+ ,"e se co#ociero# 0 circ"!aro# amp!iame#te e# 5orma meca#ogra5iada+
si bie# so!o
!ograro# ser p"b!icados como !ibro e# 5orma post"ma (e# 199+ 0 a cargo de! o#do
Editoria! de !a *o#ti5icia
?#iersidad Cat!ica de! *er$. Bhí da c"e#ta de! desarro!!o histrico de! %erecho
co#stit"cio#a! per"a#o+ así
=F
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
19/128
!a debi!idad de esta 5ig"ra e# "# rgime# preside#cia! como e! per"a#o (a! ,"e reco#oce+
e# todo caso+
como "#a adaptaci# a! medio 0 #o como "#a copia seri! de! mode!o #orteamerica#o$. E#
para!e!o+ dedic
#"merosos te8tos a a#a!i)ar diersos aspectos de! co#stit"cio#a!ismo per"a#o co#sagacidad 0 co# atisbos
origi#a!es (casi todos recogidos e# e! !ibro a#to!gico Páginas escogidas, =ima 1962$.
%iscíp"!o de i!!ar#+ pero co# ideas propias+ es íctor B#drs 'e!a"#de (13-1966$
h"ma#ista de amp!io
espectro+ a"tor de "#a obra m"0 amp!ia ,"e c"bre arios campos+ pero c"0as ideas
co#stit"cio#a!es se
e#c"e#tra# e# s"s disc"rsos e# e! Co#greso Co#stit"0e#te de 1931 (c5. El deate
constitucional, =ima 1933$
e# do#de a!e#dose de! c!ima demo!ibera! e#to#ces e8iste#te+ aboga por !a i#trod"cci#
de "# cierto
corporatiismo de c";o cristia#o e# !a estr"ct"ra de! *ar!ame#to+ ,"e reitera e# e#sa0os
posteriores. (=a
#"ea co#cepci# de! Estado+ 1947$.
Co# posterioridad a estos dos a"tores+ de obra dispersa pero combatia+ origi#a! 0 de
asta i#5!"e#cia+ se
s"ceder# arias p"b!icacio#es ge#era!me#te de ma#"a!es de "so "#iersitario de gra#
predicame#to e# !a
poca. Bsí+ podemos citar a Aoribio B!a0)a 0 *a)-So!d# (1>-1941$ dedicado a! a#!isis
de !a Co#stit"ci##acio#a! (primero !a de 192< 0 !"ego !a de 1933$ 0 a temas ge#era!es (c5. Derecho
constitucional general " co#$arado, =ima 193>$ e# do#de da c"e#ta de !a doctri#a de !a poca+ 0 de e8perie#cias
e"ropeas+
i#c!"0e#do re5ere#cias a !a e#to#ces #oísima Co#stit"ci# rep"b!ica#a espa;o!a de 1931.
*osteriorme#te+ 0 co# simi!ar recepci# e# e! medio "#iersitario+ so# !os te8tos de
=i)ardo B!)amora Si!a
(19
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
20/128
De la %urisdicci&n constitucional al Derecho $rocesal constitucional, =ima 2
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
21/128
LECCIÓN 3
EL CONSTITUCIONALISO
6l constitucionalismo es la re@e8ión más Importante para lanaturale,a humana.
Dames adiso#
5a libertad tiene sus ries-os # uienes creen en ella deben estar dispuestosa correrlos en todos los
dominios4 no solo en el cultural$ el reli-ioso # el político.
ario argas =!osat
(.1. C$NCE)"$ DE C$N%"I"UCI$NA&I%6$
El llamado cons'i'ucionalismo o movimien'o cons'i'ucionalis'a4 es unproceso pol3'ico9
8ur3dico )ue4 en su versi1n inicial a par'ir del siglo n americana
!a &is'oria del cons'i'ucionalismo es'+ ligada a la &is'oria de laconsolidaci1n de losmodernos es'ados9naci1n a par'ir del siglo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
22/128
l= l ?o / d.C. ÉMfljtMIB I''SlX
Jos Tartañosu t c a i f ulru*"‘4 mrn!rZU. '().
ma'e HLYR * M.r lurím '¿¡¡¡¡fe. fctaHrt*. UMJI
C t a i a % f i c o * i*pp+t ofada ,.-fr6/
0C2L33 ,15fniii5 1 . 7 88888888888888 ACitL!
K@bp!! Lr+!
L+
LM.#
DMMDM.
K NL
B ) . B0t r Ni
ZB[ Z
98N'dliamaru
"n mundo sin #oma" #$%&? n'()#) $n%&suaí los $rinci$ales ranos s encla'es euro$eos - de
la cuenca
\\i
GL
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
23/128
ESCOCIA\\\]91DiIR!ND \
ZYCII TRY^
Y_EICVEB > T " > S
: -%m u *!
| feáT/ CÍ!ÍÍÍ«aiáf . pMwmii
Ifcélti
n
I E I . Oii.En9V9>
_ ESTDOSRUSOS . ARINCIADODi OSC
REINO9 DC ZNCIB
i ;.CUCD
DE %t
SCRO
IAE!IO
CENO! X
CUN DUCDO
REINC !6EDEB Ei HORD
III J i 5(&$I* $!$
G HJ%5%iB KLKMDE #UNC!lA G?A;%;O
P AUI"A5A 0EN$?A Q R.RSTR;A P\ N>YR I J fENl in'iv4> > Z] ARINCIAES 9B\
i ZZ#B [XSg(_gCs
O P c1 m . iN.P QQ EJBAFS %E
::: i : :; 8.CHND>
G
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
24/128
NORU*" .
>BF 1) >dd DINRC
.Norte P
O C t A N O
A t L N I
!*S£SS* Í w*NOMu"t' j
( f 9 __!NDR 6
B fZ SCROIAERIOAUSTRIA
-• >m
!r*
AO!ONI
IMPIDIO
OTOMANO
RUSI
* SY9
[Zh
(.. C$NCE)"$ DE& E%"AD$BNACIÓN
El Es'ado9naci1n es una en'idad pol3'ica de0nida Ksegn algunasescuelas de las cienciaspol3'icasK por 'ener un 'erri'orio claramen'e delimi'ado4 una po/laci1ncons'an'e4 si /ienno 08a4 # un go/ierno.
El Es'ado9naci1n se crea &is'1ricamen'e4 median'e el Tra'ado dees'*alia4 al 0nal de la"uerra de los Trein'a ?os 5,@6. edian'e es'e 'ra'ado se aca/a con elan'iguo orden*eudal # se da paso a organi:aciones 'erri'oriales # po/lacionalesde0nidas en 'orno a ungo/ierno )ue reconoce sus l3mi'es espaciales4 # por lo 'an'o4 de poder.
6l 6stado nacional es :en la 6uropa Gccidental de la 4a7a 6dad >edia # de latemprana 6dad >oderna: productor # producto del proceso deemer-encia de
una realidad nueva$ de un c"mulo de )enómenos$ en parteG
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
25/128
5 a partir de sus di)erentes precedentes históricos se institu#e cada ve, máscomoI poder político relativamente autónomo # en e8pansión. 6l nuevo
6stado multiplical sus intervenciones$ produce # unifca la sociedad nacional$ la traba7a #modela$ le
impone su supremacía # tiende a absorberla. Sus ámbitos # )uncionesse desplie-ana la ve, en lo económico$ lo político$ lo social$ lo cultural$ lo espacial$ lo
7urídico9institucional.H. 5aplan4 ,FF,4 sfp6.
/p'an4 arcos 5,FF,6 REVO!UCIN RNCES4 ESTDO NCION! EINTE!ECTU!ES
E/IUDI$%. 0loso*3a9&is'oria9le'rasArimavera
]p;ff//lio'eca.i'am.m7fes'udiosfes'udofle'ras=f'e7'oGfsec l.&'ml
H Es'ado9naci1n *ue la /ase para el desarrollo # consolidaci1n de lademocracia li/eral enbs naciones occiden'ales. n'es de es'a e'apa4 a la naci1n se laiden'i0ca/a con unadmas'3a4 un go/ernan'e o una eli'e pol3'ica. par'ir del siglo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
26/128
E%"AD$ ' NACIÓN
=a iea a5irmaci# de ,"e e! desarro!!o de! Estado #acio#a! procede de !a co#cie#cia
#acio#a! crecie#te de
!os p"eb!os+ #o es ms ,"e "#a 5a#tasía ,"e prest b"e#os sericios a !osreprese#ta#tes de !a idea de!
Estado #acio#a!+ pero #o por eso es me#os 5a!sa. =a #aci# #o es !a ca"sa+ si#o e!
e5ecto de! Estado. Es e!
Estado e! ,"e crea a !a #aci#+ #o !a #aci# a! Estado. %esde este p"#to de ista+
e#tre p"eb!o 0 #aci#
e8iste !a misma di5ere#cia ,"e-e#tre sociedad 0 Estado.
Aoda i#c"!aci# socia! es "#a creaci# #at"ra! ,"e se 5orma arm#icame#te de abao
arriba e# base a !as
#ecesidades com"#es 0 a! m"t"o ac"erdo para proteger 0 te#er prese#te !a co#e#ie#cia
ge#era!. Hasta
c"a#do !as i#stit"cio#es socia!es se petri5ica# pa"!ati#ame#te o c"a#do se "e!e#
r"dime#tarias+ se p"ede
reco#ocer c!arame#te !a 5i#a!idad de s" orige# e# !a ma0oría de !os casos. *ero toda
orga#i)aci# estata! es
"# meca#ismo arti5icioso ,"e se impo#e a !os hombres de arriba abao por a!g"#os
pote#tados 0 #o
persig"e #"#ca otro obetio ,"e e! de de5e#der 0 aseg"rar !os i#tereses partic"!ares
de mi#orías socia!es
prii!egiadas. R
?# p"eb!o es e! res"!tado #at"ra! de !as a!ia#)as socia!es+ "#a co#5!"e#cia de seres
h"ma#os ,"e se prod"ce
por "#a cierta e,"ia!e#cia de !as co#dicio#es e8teriores de ida+ por !a com"#idad
de! idioma 0 por
predisposicio#es especia!es debidas a !os ambie#tes c!imticos 0 geogr5icos e# ,"e se
desarro!!a. %e esta
ma#era #ace# ciertos rasgos com"#es ,"e ie# e# todo miembro de !a asociaci# t#ica
0 co#stit"0e# "#
e!eme#to importa#te de s" e8iste#cia socia!. Ese pare#tesco i#ter#o #o p"ede ser
e!aborado arti5icia!me#te+
como tampoco se !e p"ede destr"ir de "# modo arbitrario+ sa!o ,"e se a#i,"i!e
io!e#tame#te 0 barra de !atierra a todos !os miembros de "# gr"po t#ico. *ero "#a #aci# #o es #"#ca ms ,"e !a
co#sec"e#cia
arti5iciosa de !as aspiracio#es po!íticas de domi#io+ como e! #acio#a!ismo #o ha sido
#"#ca otra cosa ,"e !a
re!igi# po!ítica de! Estado moder#o. =a perte#e#cia a "#a #aci# #o es determi#ada
#"#ca por pro5"#das
ca"sas #at"ra!es+ como !o es !a perte#e#cia a! p"eb!oN eso depe#de siempre de
co#sideracio#es de carcter
po!ítico 0 de motios de ra)# de Estado+ tras !os c"a!es est# siempre !os i#tereses
partic"!ares de !as
*
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
27/128
'oma el Es'ado como unidad a/solu'a para medir # comparar 'odos los*en1menos
pol3'icos4 &is'1ricos # sociales 5C&ernilo =--@6.(.*. &$% INICI$% DE& C$N%"I"UCI$NA&I%6$
En el siglo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
28/128
Nurv.i H.irni9>liuvSdc&un_Nueemmm$el SinV6Jr" JX+mm
TT B/ *
t t>
niZ\l
!as par'es &a/i'adas de las 'rece colonias cu/r3an una super0cie de unos@L- ---il1me'ros cuadrados4 casi 'res veces la super0cie de la isla de "ranMre'a?a. En ,@G4
&a/3a un mill1n # cuar'o de colonos de origen europeo en esas colonias4a los )ue sea?ad3a la mano de o/ra no pagada de m+s de un cuar'o de mill1n deesclavos negros. !apo/laci1n de "ran Mre'a?a4 a la sa:1n4 no era superior a los sie'emillones4 de modo )ue lapo/laci1n colonial4 'am/i%n a es'e respec'o4 era una par'e respe'a/le delos /ri'+nicos.5simov6.
IN0&A"E!!A
En el a?o ,=,L4 los /arones o/'ienen del re# Juan la Car'a agna )uees'a/lececons'i'ucionalmen'e los privilegios de los no/les # cier'as garan'3as
8ur3dicas4 ende'rimen'o del poder desp1'ico del re#.
Es'e documen'o es recordado como el rimer an'eceden'e del &+/eas
*(
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
29/128
parlamen'ario de &o#4 de 'an'o en 'an'o al re# lo asesora/a4apo#a/a o dirig3a unconse8o de no'a/les a )uienes %l pod3a solici'ar o e7igir )ue
acudieran en su a#uda.No era a)u%l un 1rgano legisla'ivo 5 S&u'erland ,F=4 p =6.
Ma8o Enri)ue III4 sucesor de Juan4 los /arones capi'aneados por Sim1n deon'*or'4 e7igenla con0rmaci1n de la Car'a agna4 #4 por la violencia4 o/ligan al re# aaca'arla. on'*or'
!ECTUR
Notas sobre la en del ré@imen arlamentario brit2nico
aime Escantilla #ern2ndeW X144Y ZNotas sobre la en delré@imen arlamentariobrit2nicoZ. Re'ista /0nculo 1ur0dico2
&''p;ff.ua:.edu.m7fvinculofe/rv8frevl9.&'m
1. =a eo!"ci# histrica de! *ar!ame#to e# !a &ra# 'reta;a represe#ta !a historia
hecha i#stit"ci#.
Correspo#de a !as #ecesidades de adaptaci#+ co# "# a!to se#tido co#serador 0
de compromiso+ de !as
pote#cias socia!es e# "#a !"cha i#termi#ab!e por e! predomi#io de s"s
respectios i#tereses eco#mico-
po!íticos de c!ase. E# s"s oríge#es+ rga#o de asa!!ae+ desp"s asamb!ea
estame#ta! 0 5i#a!me#te
i#stit"ci# po!ítica de c!ases socia!es+ e! *ar!ame#to ha sabido impo#er
U#stit"cio#a!me#te e! co#tro! po!ítico
s"eto a reg!as obetias de %erecho+ co# !o c"a! s" base de !egitimaci# es
amp!iame#te histrica. Co# !a
progresia democrati)aci# de! s"5ragio+ s" s"erte ha corrido para!e!a+ primero+
a !os i#tereses c!asistas
aristomo#r,"icos+ 0 0a e# este sig!o a! sistema de partidos 0 a! rgime#
e!ectora!.
2. E# s"s oríge#es+ e! &abi#ete sig#i5ic e! i#str"me#to g"ber#atio pri#cipa! de!
mo#arca+ ,"ie# te#ía e!
poder discrecio#a! de #ombrar 0 remoer a s"s mi#istros. *a"!ati#ame#te+ ta#to
e! &abi#ete como s"
primer mi#istro tie#de# a depe#der de !a co#5ia#)a de! *ar!ame#to+ co# esto+ e!
pri#cipio de respo#sabi!idad
co!ectia 5re#te a! mo#arca se tras5iri de5i#itiame#te a#te !a Cmara de !os
**
http://www.uaz.edu.mx/vinculo/webrvj/revl-4.htmhttp://www.uaz.edu.mx/vinculo/webrvj/revl-4.htm
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
30/128
a !a !"cha te#a) por !a co#,"ista de! s"5ragio "#iersa!. %"ra#te arios sig!os+ e!
domi#io po!ítico-eco#mico
de !a mo#ar,"ía 0 !a #ob!e)a terrate#ie#te se ma#i5iesta e# e! campo e!ectora!. Si#
embargo+ !as presio#es
socia!es de !a c!ase media 0 e! s"rgimie#to de !a c!ase trabaadora 0 s"s !"chas
reii#dicadoras de! sig!o
imp"siero#+ a tras de "# !argo proceso+ !as re5ormas e!ectora!es ,"e 5"ero# amp!ia#do
e! derecho a!
s"5ragio hasta !ograr s" comp!eta c"!mi#aci# e# e! sig!o + co# !a aceptaci# de !os
pri#cipios: oto
secretoN "# distrito e!ectora!+ "# represe#ta#teN "# ci"dada#o+ "# otoN "# oto+ ig"a!
a!or. Como e5ecto de
estos pri#cipios+ e! ce#tro de! poder se desp!a) de !a Cmara de !os =ores a !a Cmara
de !os Com"#es
e!egida pop"!arme#te. 'ao !a i#teracci# de! rgime# e!ectora! ma0oritario+
"#i#omi#a!+ a "#a so!a "e!ta+ 0
e! sistema de partidos+ se estab!ece de5i#itiame#te e# !os Com"#es !a co!aboraci# por
i#tegraci# co# e!
e5e de gobier#o 0 s" &abi#ete+ tambi# de orige# e!ectora!+ permitie#do
5"#cio#a!me#te+ adaptado a !a
poca act"a!+ "# e5ica) 0 rea! desp!a)amie#to de! ce#tro de !as decisio#es po!íticas de
!os Com"#es hacia s"
irt"a! e5e: e! !íder de! partido ma0oritario como e5e de gobier#o.
4. @o obsta#te ,"e !os partidos po!íticos act"a!es tie#e# cierto grado de
pare#tesco co# !os partidos de !os
sig!os 0 + si# embargo so# rga#os tota!me#te di5ere#tes. =a e8te#si#
de! s"5ragio "#iersa!+ !a
amp!iaci# de !as prerrogatias par!ame#tarias+ "#ida a !a acci# po!ítica de
!os si#dicatos !abora!es de !a
!tima mitad de! sig!o + !es da# s" imp"!so 0 estr"ct"ra de5i#itia.
Bct"a!me#te se p"ede a5irmar ,"e e!
sistema de partidos ad,"iere s" caracteri)aci# bipartidista+ e# gra# medida+
por e! i#5!"o de! sistema de
escr"ti#io ma0oritario+ "#i#omi#a! 0 a "#a so!a "e!ta. Esta caracteri)aci# es
"#a de !as ca"sas
5"#dame#ta!es ,"e mode!a# e! 5"#cio#amie#to de !a act"a! ersi# de! rgime#
par!ame#tario: se
co#stit"0e e# "# tipo de gobier#o de &abi#ete ,"e permite gobier#os
"#ipartidistas ,"e se t"r#a# e# e!
*/
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
31/128
C$N%"I"UCI$NA&I%6$ 6$DE!N$
In'roducci1n a una His'oria )ue Necesi'a ser Escri'aB
*or Horst %ippo!
Hace ms de 6< a;os+ Char!es HoVard c!!Vai# abri s" c!sico tratado
Constitucionalis#o antiguo "
#oderno co# esta 5rase: W*arece ser e! mome#to para e8ami#ar e! pri#cipio ge#era! de!
co#stit"cio#a!ismo
[...X "# e8ame# ,"e debería i#c!"ir a!g"#a co#sideraci# de !as etapas s"cesias de s"
desarro!!o.W[!X
Ho0+ a pri#cipios de! sig!o + 0 desp"s de ms de doscie#tos a;os de
co#stit"cio#a!ismo moder#o+
te#emos ,"e admitir ,"e #"estro co#ocimie#to de s" historia es casi i#e8iste#te. B,"e!
moder#o
co#stit"cio#a!ismo ,"e apareci a! 5i#a! de! sig!o parece estar ms a!! de
c"a!,"ier disp"ta. =as
reo!"cio#es Bmerica#a 0 ra#cesa co#stit"0ero#+ de ac"erdo co# a"ri)io ioraa#ti+ W"#
mome#to
decisio e# !a historia de! co#stit"cio#a!ismoW+ i#a"g"ra#do W"# #"eo co#,epto 0 "#a
#"ea prcticaW.[2X
%oscie#tos a;os ms tarde+ se da por s"p"esto ,"e cada país e# e! m"#do+ co# !a
e8cepci# de! Jei#o
?#ido+ @"ea Ye!a#da e srae!+ posee# "#a Co#stit"ci# escrita basada e# e! moder#o
co#stit"cio#a!ismo.
*ero mie#tras #osotros reco#ocemos !a aceptaci# g!oba! de "# pri#cipio po!ítico+ por
si#g"!ar ,"e sea+ 0
mie#tras ,"e er"ditos como 'r"ce BcIerma# ha# ac";ado e! trmi#o Wco#stit"cio#a!ismo
m"#dia!W+[3X
debemos admitir+ 0 #o si# di5ic"!tad+ ,"e a pesar de c!!Vai#+ ioraa#ti+ 0 #"merosos
otros acadmicos+
de5i#itiame#te #o sabemos cmo !!eg a s"ceder todo esto.
Se ha# rea!i)ado #"merosos est"dios e# %erecho co#stit"cio#a! [4X 0 e# historia
co#stit"cio#a! [>Z. B"#,"e
ge#era!me#te ha# e#ri,"ecido #"estro co#ocimie#to+ #os ha# dicho m"0 poco acerca de!
co#stit"cio#a!ismo moder#o 0 s" historia. B! partir desde e! Estado-#aci#+ te#diero# a
carecer de "#a
perspectia abarcadora 0 "s"a!me#te se restri#giero# e!!os mismos a ac"m"!ar i#5ormaci#
Estado por
Estado. E# co#traste+ !os ms 5eroces opo#e#tes de! co#stit"cio#a!ismo moder#o
desp!egaro# s"
co#ocimie#to comp!eto de! co#cepto i#mediatame#te desp"s de !a co#c!"si# de ese ee#to
decisio+ !a
reo!"ci# de 14. E!!os de#"#ciaro# !o ,"e !!amaro# !a Wese#cia 0 5astidio de! moder#o
co#stit"cio#a!ismoW+ como dio e! tít"!o de "# !ibro+ 0 co# !+ s" historia 0 s"s
*
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
32/128
tradicio#a! de !imitar e! poder había deriado e# !a co#cesi# de derechos positiados
a !os i#diid"os+ !a
protecci# de !os c"a!es podría rec!amarse e# !a corte co#tra !as prete#sio#es de!
gobier#o.[11X %e ac"erdo
co# !a !e0 #at"ra!+ #o 5"e e! orde# dii#o de !os tiempos a#tig"os e! ,"e otorgaba!egitimidad a !a
Co#stit"ci#+ si#o #icame#te e! p"eb!o.[12X Aa! 0 como había i#sistido Ahomas *ai#e+
"#a Co#stit"ci# así+
por !o ta#to+ #o podría ser ams e! acto de "# gobier#o+ si#o ,"e precedería por
#ecesidad a c"a!,"ier
gobier#o.[13X Este 5"#dame#to co#cept"a! de! co#stit"cio#a!ismo moder#o[14X res"!t e#
!os pri#cipios de
!a sobera#ía pop"!ar+ e! a#c!ae de !a Co#stit"ci# e# pri#cipios "#iersa!es+[1>X "#a
dec!araci# de
derechos+[16X gobier#o !imitado+[17X 0 !a co#sideraci# de !a Co#stit"ci# como !a !e0
s"prema.[1X
Estos ci#co 5"#dame#tos co#dicio#aro# otros ci#co pri#cipios co# e! obeto de hacer a
!a Co#stit"ci#
5"#cio#ar de ac"erdo a !as metas de! co#stit"cio#a!ismo moder#o: gobier#o
represe#tatio para amp!iar s"
!egitimidad 0 para pree#ir e! gobier#o aristocrtico 0 !a corr"pci#N[19X !a
separaci# de !os poderes de
ac"erdo a o#tes,"ie"+ para e8c!"ir toda co#ce#traci# tir#ica de! poderN[2
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
33/128
co#5ería a !a ge#te Wciertos derechos i#here#tes+ de !os c"a!es+ c"a#do e#tra# e#
estado de sociedad+ e!!os
#o p"ede#+ por #i#g# pacto+ priar o despoar a s" posteridadW. Aambi# prob ,"e
Wtodo poder es
co#5erido+ 0 co#sec"e#teme#te deriado+ de! p"eb!o 1
P.[29X
Si# pa!abra a!g"#a re5erida a !a Co#stit"ci# i#g!esa o a !a #ecesidad de resta"rar
a#tig"os derechos ,"e
había# sido io!e#tados+ !a %ec!araci# de %erechos de irgi#ia prego# a! m"#do !a
sobera#ía de! p"eb!o+
!os pri#cipios "#iersa!es+ 0 !a i#here#cia de !os derechos h"ma#os+ dec!arados e# "#a
Co#stit"ci# escrita
como W!a base 0 5"#dame#to de gobier#oW. "e e! erdadero #acimie#to de !o ,"e
e#te#demos ho0 como
co#stit"cio#a!ismo moder#o.[3 de e#ero
de 1776+ 0 por
!a Co#stit"ci# de Caro!i#a de! S"r de 26 de mar)o de 1776.[31X *ero e! !e#g"ae de
estos dos doc"me#tos
se parece m"cho ms a! 'i!! o5 Jights i#g!s+ e! !e#g"ae de !os derechos a#tig"os 0 de
!as !ibertades
io!e#tadas+ pero rescatadas para ser resta"radas. B pesar de ,"e ha0 "#a re5ere#cia
cas"a! a! derecho
#at"ra! e# !a Co#stit"ci# de @eV Hampshire+ 0 de ,"e e! doc"me#to de Caro!i#a de! S"rpor primera e) se
a"tode#omi# WCo#stit"ci#W+ #i#g"#a de e!!as ape! a !a sobera#ía de! p"eb!o+
pri#cipios "#iersa!es+
derechos h"ma#os i#here#tes+ o a "#a Co#stit"ci# escrita como W!a base 0 5"#dame#to de
gobier#oW.
Como !as primeras co#stit"cio#es escritas+ 5"ero# #"eas e# s" 5orma+ pero s" co#te#ido
#o había todaía
aba#do#ado s"s co##otacio#es tradicio#a!es.
Aodo esto cambi co# !a %ec!araci# de %erechos de irgi#ia de "#io de 1776. @o
so!ame#te e#"merarios de estos derechos. Aambi# proc!am criterios adicio#a!es+ ,"e desde e#to#ces
so# co#siderados
5"#dacio#a!es de! co#stit"cio#a!ismo moder#o. Estos so# !a respo#sabi!idad 0 !a
ob!igaci# de! gobier#o de
re#dir c"e#tas por s"s actos+ e! derecho Wa re5ormar+ a!terar+ o abo!irW e! gobier#o+
!a separaci# de !os
poderes+ e! W"icio por "# "rado imparcia!W+ 0 !a idea de ,"e e! gobier#o
co#stit"cio#a! es por s" propia
*3
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
34/128
Si# embargo+ !a historia de! co#stit"cio#a!ismo moder#o est !!e#a de i#te#tos de eadir
"#o o arios
e!eme#tos e# este cat!ogo+ o de recha)ar ms o me#os !a tota!idad de! mismoN e# otras
pa!abras+ de
estab!ecer "#a Co#stit"ci# escrita #ega#do ma#i5iestame#te !os pri#cipios de!co#stit"cio#a!ismo
moder#o. Esta oposici# 5"#dame#ta! a! moder#o co#stit"cio#a!ismo #"#ca 5"e "#a opci#
po!ítica iab!e
e# #i#g"#o de !os estados de Estados ?#idos hasta !a mitad de! sig!o . Si# embargo+
se re,"iri de tiempo
0 e8perie#cia para tra#s5ormar estos e!eme#tos bsicos e# pri#cipios ge#era!me#te
aceptados.
*****
=a Co#stit"ci# de ar0!a#d de 1776 i#corpor !os die) e!eme#tos ese#cia!es de !a
%ec!araci# de %erechos
de irgi#ia+ pero !a sig"ie#te Co#stit"ci# e# hacer!o 5"e ta# so!o !a de assach"ssets+
e# 17
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
35/128
res"!ta#te de !o ,"e se había esti!ado e# !a Jeo!"ci# de Ae8as+ [37X casi #o de
5"era a #i#g"#o. E# !a
mitad de! sig!o + !as co#stit"cio#es de cerca de !a mitad de !os estados america#os
co#te#ía# todos !os
die) e!eme#tos ese#cia!es e#"merados e# !a %ec!araci# de %erechos de irgi#ia.
Este dec!ogo co#stit"cio#a!+ i#trod"cido primero e# irgi#ia e# 1776+ 0 hasta
e#to#ces #ada ms ,"e "#a
pec"!iaridad america#a+ pro#to prob estar comp!etame#te e#tre!a)ado co# e!
co#stit"cio#a!ismo moder#o
e# "#a esca!a g!oba!. E! 26 de agosto de 179 se proc!am e# ra#cia !a %ec!araci# de
!os %erechos de!
Hombre 0 e! Ci"dada#o+ e! corre!ato e"ropeo de !as dec!aracio#es america#as de
derechos+ 0 a,"í de #"eo+
como trece a;os a#tes+ e#co#tramos !os e!eme#tos bsicos de! co#stit"cio#a!ismo
moder#o. =as di5ere#cias+
si# embargo+ so# #otorias. E! te8to comie#)a co# re5ere#cias a ios represe#ta#tes de!
p"eb!o+ derechos
h"ma#os+ pri#cipios "#iersa!es+ 0 !o ,"e p"ede i#terpretarse como !a sobera#ía de!
p"eb!o+ 0 c"!mi#a e# e!
5amoso Brtíc"!o 16: WAoda sociedad e# !a c"a! #o est estab!ecida !a gara#tía de !os
derechos+ #i
determi#ada !a separaci# de !os poderes+ carece de Co#stit"ci#.W isto e# co#"#to
co# !a Co#stit"ci# de
1791+ !os dos doc"me#tos represe#ta#do !a ,"i#taese#cia de! !ogro co#stit"cio#a! de !a
5ase i#icia! de !a
Jeo!"ci# ra#cesa+ te#emos ,"e admitir ,"e #i#g"#o hab!a [S?*J%F: acercaX de !a
i#depe#de#cia
"dicia!+ !a respo#sabi!idad g"ber#ame#ta!+ e! gobier#o !imitado+ #i de !a Co#stit"ci#
como atri#cherada !e0
s"prema. *ero+ 0 por primera e) e# "# doc"me#to co#stit"cio#a!+ 5"e estab!ecida !a
teoría+ como se re5!ea
e# e! Brtíc"!o 16 de !a %ec!araci# ra#cesa+ de ,"e so!ame#te #os permitimos hab!ar de
"#a Co#stit"ci#
e# trmi#os de! co#stit"cio#a!ismo moder#o si e! te8to c"mp!e ciertos re,"erimie#tos
de5i#idos. E#
co#sec"e#cia+ e# co#traste co# !o ,"e había sido !!amado WCo#stit"ci#W e# !os tiemposprecede#tes+ e!
co#stit"cio#a!ismo moder#o ,"ed 5iado e# "# #mero de e!eme#tos ese#cia!es. =o ,"e
había come#)ado
e# Bmrica e# 1776 como "# #"eo !e#g"ae po!ítico+ #acido e# "# moimie#to de
!ea#tamie#to
reo!"cio#ario 0 5i#a!me#te sa#cio#ado a tras de !a prctica po!ítica 0 de !a
e8perie#cia po!ítica+ e! Brtíc"!o
16 de !a %ec!araci# ra#cesa de !os %erechos de 179 !o e!e a! #ie! de "# a8ioma e#
teoría
co#stit"cio#a!+ proe0e#do e! 5"#dame#to terico de! moder#o co#stit"cio#a!ismo+
/
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
36/128
1793 0 de! a;o (179>$ se basaro# a 5o#do e# !a ma0oría de !os pri#cipios de!
co#stit"cio#a!ismo moder#o+
cambios abr"ptos i#iero# co# !a Co#stit"ci# de! a;o (1799$. @o co#te#ía #i#g"#o
de !os e!eme#tos
ese#cia!es de! co#stit"cio#a!ismo moder#o+ p"es co#ce#tr e! poder e# !as ma#os de!
*rimer C#s"!+ 0 se
co#irti e# "# mode!o para otros regíme#es a"toritarios+ de cmo esco#der !a
co#so!idaci# de! poder
po!ítico e# !as ma#os de "# dictador tras "#a 5achada co#stit"cio#a!.[41X
Fbiame#te+ !as 5achadas co#stit"cio#a!es para gober#ar a"toritariame#te est# e#
abierta co#tradicci#
co# e! co#stit"cio#a!ismo moder#o. S" #ica co#trib"ci# a !a historia de! moder#o
co#stit"cio#a!ismo
desca#sa e# doc"me#tar "#a 5"#dame#ta! 0 e8itosa po!ítica de oposici# a !. Esto podr
decir#os a!go
respecto a si !a propagaci# de !os pri#cipios de! co#stit"cio#a!ismo moder#o 0 de!
gobier#b racio#a!-de
ac"erdo a reg!as 5ias ha echado raíces e# "# país+ e# "# mome#to especí5ico+ pero e!
desarro!!o
co#stit"cio#a! desp"s de! i#eitab!e co!apso 5i#a! de "#a dictad"ra po!ítica
"s"a!me#te ser m"cho ms
ree!ador.
Ares te8tos co#stit"cio#a!es desde e! res,"ebraamie#to de! mperio @apo!e#ico merece#
partic"!ar
i#ters. Estos so# e! pro0ecto co#stit"cio#a! de! Se#ado+ de 6 de abri! de 114+ de !a
Cmara de
Jeprese#ta#tes+ de 29 de "#io de 11>+ 0 !a %ec!araci# de %erechos de !os ra#ceses
de! > de "!io de
11>.[42X %i5ere#tes como so#+ todos e!!os doc"me#ta# e! i#te#to de rei#trod"cir e!
co#stit"cio#a!ismo
moder#o 0 s"s pri#cipa!es e!eme#tos bsicos e# ra#cia. "ero# prop"estos !a sobera#ía
de! p"eb!o+ !os
pri#cipios "#iersa!es+ !os derechos h"ma#os+ e! gobier#o represe#tatio+ !a separaci#
de !os poderes+ e
i#c!"so !a i#depe#de#cia "dicia!+ pero #i#g"#a de estas ideas se materia!i) e# esos
a;os. E# cambio+ !a
resta"raci# borb#ica !ogr s" !egitimaci# co# ia Carta de 114.
=a Carta de 114 rpidame#te se co#irti e# e! mode!o de Co#stit"ci# para !a
resta"raci# de E"ropa a
pri#cipios de! sig!o + por dos ra)o#es. *rimerame#te+ acept !a reo!"cio#aria idea
de "#a Co#stit"ci#/
si# #ombrar!a abiertame#te+ mie#tras era decretada por e! mo#arca. Seg"#do+ recha)aba
/1
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
37/128
ie#tras ,"e !a Carta ra#cesa de 114 perso#i5ic !a estirpe de! co#stit"cio#a!ismo
a#timoder#o e# !a
resta"raci# de E"ropa+ !a Co#stit"ci# Espa;o!a de Cdi) de 112 prop"so "# compromiso
!ibera!. =o ms
importa#te: había proc!amado !a sobera#ía de! p"eb!oN a"#,"e irt"a!me#te g"ardaba
si!e#cio acerca de !os
pri#cipios "#iersa!es 0 !os derechos h"ma#os. Estab!eci "# gobier#o represe#tatio+
!a separaci# de
poderes+ 0 !a i#depe#de#cia "dicia!. Jeco#oci !a Co#stit"ci# como !e0 s"prema 0
co#te#ía preisio#es
co#cer#ie#tes a! poder de reisi# co#stit"cio#a!+ a"#,"e #o abord !as ideas de!
gobier#o !imitado 0 de !a
respo#sabi!idad de! gobier#o. B pesar de !a oposici# 5"#dame#ta! de etter#ich 0 !a
Sa#ta B!ia#)a+ !a
Co#stit"ci# 5"e readoptada dos eces e# Espa;a 0 adicio#a!me#te i#trod"cida a
pri#cipios de 12< e# !as
%os Sici!ias+ *iamo#te+ 0 *ort"ga!. =o ,"e !a Co#stit"ci# acobi#a 5ra#cesa de 1793
i#o a represe#tar para
!a i),"ierda democrtica e"ropea e# !a seg"#da mitad de! sig!o + !a Co#stit"ci# de
Cdi) simbo!i) !os
idea!es !ibera!es e# !a primera mitad.[>1X
E! sig#i5icado ge#era! de !a Co#stit"ci# de Cdi) reposa e# e! hecho de co#stit"ir e!
ms importa#te i#te#to
e# E"ropa+ e# !a primera mitad de! sig!o + de combi#ar !a ese#cia de!
co#stit"cio#a!ismo moder#o co# e!
orde# mo#r,"ico e8iste#te.[>2X *or esta ra)# 5"e eheme#teme#te recha)ada+ 0 #o so!o
por !os
co#seradores a todo !o !argo de E"ropa+[>3X si#o tambi# por !os !ibera!es moderados+
,"ie#es se #egaba#
a aceptar ma0ores !imitacio#es a! poder mo#r,"ico ,"e a,"e!!as proistas por !a
Co#stit"ci# brit#ica
a#tes de 132.[>4X
=a Co#stit"ci# brit#ica co#ti#" te#i#dose e# a!ta estima por todos a,"e!!os ,"e
había# aceptado e#
E"ropa !a Udea de "#a Co#stit"ci#+ pero ,"e recha)aba# e! co#stit"cio#a!ismo moder#o.
%esde !a dcada
de 179>X
'sicame#te+ !as ideas
brit#icas desca#saba# e# !a s"posici# de ,"e !a !ibertad i#diid"a! podía ser
/
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
38/128
Ahí #o había dec!araci# de derechos 0 de pri#cipios "#iersa!es+ pero e# s"sta#cia+e! Aít"!o WSobre !os
Belgas 0 s"s derechosW+ sería a! mismo propsito. @o 5"e proc!amada !arespo#sabi!idad de! gobier#o+ pero
el Brtíc"!o 24 se;a! cmo podía hacrse!es respo#sab!es por actos admi#istratios a!os 5"#cio#arios
pb!icos.[6
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
39/128
e# adoptar adicio#a!me#te e! pri#cipio de WAodo e! poder se deria de! p"eb!o.PP[69D B
pesar de ,"e !os
pri#cipios "#iersa!es 0 e! gobier#o !imitado #o 5"ero# dec!arados e8presame#te e#
#i#g"#a parte+ e!
co#stit"cio#a!ismo moder#o había a!ca#)ado e# e! sig!o s" c#it e# B!ema#ia+ "#a
c"!mi#aci# ,"e
perma#ecería i#s"perab!e por !os pr8imos sete#ta a;os.
=a sit"aci# a!ema#a+ ge#era!me#te hab!a#do+ #o 5"e #ica e# E"ropa occide#ta!. =a
Co#stit"ci# %a#esa
de 149+ a"#,"e !ibera! e# s" te#or 0 doc"me#ta#do s" adhere#cia a !os pri#cipios de!
gobier#o !imitado 0 a
!a separaci# de !os poderes desde s" i#icio+[7
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
40/128
derechos+ 0 co# a!g"#as i#5!"e#cias e"ropeas recie#tes. Este esce#ario partic"!ar ca"s
0 co#ti#a ca"sa#do
ma#i5iestas di5ere#cias e# !a 5orma de e#te#der !a Co#stit"ci#+ res"!ta#do e# "# cisma
e#tre !a
Co#stit"ci# 5orma! 0 !a materia!+ e! c"a! #icame#te parece estar cerr#dose e# a;os
recie#tes.[79X =as
co#stit"cio#es de !a primera mitad de! sig!o reco#ociero# de b"e#a ga#a e! gobier#o
represe#tatio 0 !a
separaci# de poderes. B!g"#os e!earo# !a Co#stit"ci# a !e0 s"prema 0 t"iero#
e!aboradas proisio#es
para !os procesos de e#mie#da. &obier#o !imitado+ respo#sabi!idad+ e i#depe#de#cia
"dicia!+ si# embargo+
#o 5"ero# ge#era!me#te tpicos 5aoritos #i as"miero# s" sig#i5icado rea!. =os derechos
h"ma#os 5"ero#
dec!arados co# basta#te 5rec"e#cia+ a pesar de ,"e m"chas co#stit"cio#es !os había#
reserado so!o para
!os Wci"dada#osW+ ,"e parece ser otra pa!abra para de#omi#ar a !a e!ite gober#a#te+
do#de !os WdeberesW+
!os ,"e "#a Co#stit"ci# di5íci!me#te podía o!idar !istar+ aparecía# pr!mordia!me#te
ap!icados a! resto de !a
pob!aci#. Esto tambi# e8p!ica por ," !os pri#cipios "#iersa!es 5"ero# ta# raros e#
estas co#stit"cio#es+ 0
m"chas de e!!as pre5iriero# re5erirse a !a sobera#ía de !a #aci#+ e# e) de a "#a
sobera#ía ms radica!+ de!
p"eb!o.
B pesar de estas impresio#es rpidas+ di5ere#cias s"bsta#cia!es e#tre !as
co#stit"cio#eside+ por eemp!o+
Ec"ador 0 &"atema!a+ e8istiero#+ 0 sit"acio#es po!íticas di5ere#tes o co#te8tos
socia!es p"ede# haber
res"!tado e# abrir ms !os países a !os e!eme#tos ese#cia!es de! co#stit"cio#a!ismo
moder#o. Bdems+ se
#ecesitaría "# ms deta!!ado a#!isis de !os cie#tos de co#stit"cio#es america#as desde
8ico a Brge#ti#a+
de s"s oríge#es po!íticos+ 0 de! disc"rso #te!ect"a! e# e! c"a! estaba# i#mersas+ por
!o c"a! me hace 5a!ta
//
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
41/128
&EC"U!A
Conte[to hist>rico de la actual Constituci>n )ol=tica del )er\
Domingo "arc3a Melaunde
(...$ todos !os gobier#os democrticame#te e!egidos desde 193< hasta 196+ #o !ograro#
comp!etar s"
período 0 5"ero# derrocados por "# go!pe mi!itar. =a co#sta#te 5"e ,"e c"a#do "#
gobier#o carecía de
ma0oría par!ame#taria propia+ !os e#5re#tamie#tos e#tre e! *oder Eec"tio 0 e!
Co#greso !!earo# a !a crisis
po!ítica 0 a !a i#gober#abi!idad+ sirie#do como W5"#dame#toW para !a r"pt"ra de! orde#
co#stit"cio#a! 0 !a
i#sta"raci# de "# rgime# de 5acto e#cabe)ado por a!g# mi!itar.
?#a sit"aci# simi!ar e8istía c"a#do e! 3 de oct"bre de 196 se prod"o e! go!pe de
Estado+ e#cabe)ado pore! ge#era! D"a# e!asco B!arado+ co#tra e! gobier#o de er#a#do 'e!a"#de+ ,"e debía
c"!mi#ar s" ma#dato
e# "!io de 1969. "chas de !as prop"estas re5ormistas de! gobier#o de 'e!a"#de
(B!ia#)a Bcci# *op"!ar-
%emocracia Cristia#a$ 5"ero# b!o,"eadas e# e! Co#greso domi#ado por !a coa!ici#
co#sera- dora 5ormada
por e! partido de! ge#era! Fdría (e8 *reside#te 194->< de 5acto+ 0 19>6 e# d"dosas
e!eccio#es$ 0 e!
B*JB. E! *ar!ame#to i#terpe! 0 ce#s"r reiteradame#te a !os mi#istros+ crea#do "#
c!ima de i#estabi!idad
po!ítica ,"e deterior seerame#te a! rgime#. E!!o 5aoreci e! go!pe mi!itar de!
ge#era! e!asco.
E! *er 5"e gober#ado por e! rgime# mi!itar e#tre 196-
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
42/128
19
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
43/128
erbo e# i#5i#itio
,"e imp!i,"e
medici#
G" res"!tado se prete#de edia#te ," accio#es se
!ograr e! res"!tado
Se compre#der C"! ha sido !a eo!"ci# B tras de !a historia
histrica de!co#stit"cio#a! de
co#stit"cio#a!ismo moder#o ra#cia 0 Estados ?#idos
Unidad
II T"eor=a
Constituci\C"!es so# !as re!acio#es 5"#dame#ta!es para !a co#ie#cia 0 s"perie#cia de "#
d. Compete#cias a !ograr
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
44/128
e. Concep'os clave
Co#stit"ci#/co#stit"cio#a!ismo/*ar!ame#to/ mo#ar,"ía/teoría de !a
Co#stit"ci#/derecho
(
&ECCI$N N *
TEOR*A DE LA CONSTITUCIÓN
*.1. C$NCE)"$ DE "E$!;A DE &A C$N%"I"UCIÓN
Conce/imos a la teoría de la Constitución como el +m/i'o de conocimien'oa/s'rac'o dea)uellos concep'os del sis'ema cons'i'ucional considerados*undamen'ales. Es'e +m/i'ose corresponde con el del pensamien'o especula'ivo.
*.. DIFE!ENCIA EN"!E "E$!;A DE &A C$N%"I"UCIÓN 'DE!EC#$ C$N%"I"UCI$NA&
El Derec&o cons'i'ucional es'+ encargado de es'udiar normas del Es'ado# su aplicaci1nco'idiana. Auede ser considerado como una disci lina.
&ectura
!aWones or las cuales e[iste la "eor=a Constitucional X1Y
!a aparici1n # consolidaci1n de es'e acervo comn de concep'os deDerec&o cons'i'ucional4
recogidos en las normas de di*eren'es pa3ses se e7plica por muc&ascausas. En primer lugar por lasimili'ud de si'uaciones # pro/lemas con )ue &an de/ido en*ren'arsepa3ses de la misma +reacul'ural. En segundo lugar4 por el *en1meno de di*usi1n cul'ural2 de/idoa la in'ercomunicaci1nen're los diversos pa3ses; en realidad4 es raro )ue las normascons'i'ucionales creen o inven'en'%cnicas o ins'i'uciones nuevas. !a peculiaridad de cada ordenamien'ocons'i'ucional reside4 m+s/ien4 en la *orma en )ue com/ina elemen'os diversos4 'omados de la
propia &is'oria # e7periencia4o de la &is'oria # e7periencia de o'ros pa3ses.
Aor l'imo4 el lengua8e comn del Derec&o cons'i'ucional surge 'am/i%nde la la/or deins'i'uciones supranacionales e in'ernacionales4 cu#as decisiones &ande ser aca'adas por muc&ospa3ses4 # )ue &an de emplear una 'erminolog3a aplica/le #comprensi/le en 'odas ellas. Se &a dadolugar4 por es'a v3a4 a )ue se pueda disponer de una serie de concep'os'%cnicos de Derec&o
*
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
45/128
*.(. &$% "Ó)IC$% DE& C$N%"I"UCI$NA&I%6$ C&]%IC$ X1B
14*/Y
Desde el nido del cons'i'ucionalismo siempre se /usc1 'ener clara su
*undamen'aci1n.
aY %oberan=a del ueblo
Es'e es uno de los concep'os claves para en'ender al Es'adomoderno.
!a so/eran3a es el poder m+7imo. No 'iene ningn o'ro poder porencima.Cuando se dice )ue un Es'ado es so/erano4 )uiere decir )ueningn o'ro pa3s uorganismo in'ernacional puede darle 1rdenes para )ue &aga o sea/s'enga de&acer algo.
Has'a 0nales de la Edad edia4 ningn monarca pod3a 8ac'arse deser so/erano. Es
a par'ir del siglo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
46/128
Desde la segunda perspec'iva Kla 'e1ricaK4 la pregun'a por laso/eran3a se dirigea aclarar el *undamen'o )ue 'iene el orden es'a'al )ue es'+
enca/e:ado por laCons'i'uci1n. !a so/eran3a es una respues'a pol3'ica Kno moralK ala pregun'aacerca de por )u% de/emos o/edecer el Derec&o. Una pregun'a ala )ue elDerec&o solo puede con'es'ar con una respues'a circular. !anecesidad deencon'rar un *undamen'o me'a98ur3dico a la valide: del Derec&o4'iende un puen'e
en're el *undamen'o 0los10co de la legi'imidad del Es'ado4cons'ruido en '%rminospuramen'e especula'ivos4 la realidad pol3'ica so/re la cual se erigeel *en1meno deldominio es'a'al so/re los individuos4 # en l'imo '%rmino4 laa0rmaci1n de lavalide: del Derec&o.!a respues'a de la so/eran3a popular a es'a pregun'a se ar'iculacomo una
impu'aci1n al pue/lo de un poder pre8ur3dico para *undar median'eun ac'o devolun'ad el orden es'a'al )ue desea.
inalmen'e4 desde la perspec'iva de la dogm+'ica cons'i'ucional4 lacues'i1ndecisiva es a/ordar la in'errogan'e acerca del signi0cado # alcance)ue 'iene laconsagraci1n del principio de la so/eran3a popular en el 'e7'o de laCons'i'uci1n.
El pro/lema de es'as 'res perspec'ivas es )ue no es'+n claramen'eseparadas. Esomarca el primer # m+s demandan'e o/8e'ivo de es'e 'ra/a8o. Aorsupues'o )ue su'ra'amien'o aislado no puede ser *ruc'3*ero. En la medida )uee7is'e inuencia
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
47/128
Con es'a separaci1n se crea un modelo 'o'almen'e dis'in'o al dela/solu'ismo4 endonde las 'res *unciones es'a/an concen'radas en el re#. Era el
monarca el )ueda/a las le#es4 go/erna/a # 8u:ga/a.
!a divisi1n de poderes *orma par'e ine7cusa/le de la ar)ui'ec'uradel Es'ado li/eralde Derec&o )ue4 con 'rans*ormaciones sucesivas4 &a llegado &as'anues'ros d3as4 #)ue 'odav3a &o# Ksuperando pro/lemas con'ingen'esK4 permi'easegurar a losciudadanos su li/er'ad pol3'ica.
Es'e principio 'iende un puen'e en're los concep'os de Es'ado deDerec&o #democracia4 impidiendo cier'os e7cesos en su disociaci1n #con'ri/u#endo asuperar una des*asada pol%mica. !leva a rec&a:ar unen'endimien'o *ormalis'a delEs'ado de Derec&o4 desprovis'o de con'enidos ma'eriales4 un*alseac*o Es'ado de
Derec&o sin democracia 5v%ase !ucas Verd64 'an'o como o/liga adesec&ar unacomprensi1n de la democracia cons'i'ucional *undadae7clusivamen'e en laconsagraci1n de la regla de la ma#or3a sin ul'eriores limi'aciones.*or'unadamen'e para las minor3as # para la dignidad de lapersona de la )ueemanan los derec&os *undamen'ales4 las cosas son m+sma'i:adas # comple8as en
el Es'ado cons'i'ucional. Sin el 8uego de las diversas reglas de ladivisi1n de poderesno e7is'e ni Es'ado de Derec&o ni democracia.
Es4 pues4 no solo un principio ins'i'ucional en la organi:aci1n delos poderescons'i'uidos4 el m+s esencial4 sino algo con ma#or calado4 unpos'uladodogm+'ico 5!ucas Verd64 un dogma del cons'i'ucionalismo )ue
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
48/128
6l derecho es puesto sobre el poder. !os *en1menos pol3'icos )uedanencuadradospor la Cons'i'uci1n # las le#es )ue crean mecanismos de garan'3a #
con'rol so/re laac'uaci1n pol3'ica de go/ernan'e # go/ernados.
dY )oder limitado y resonsabilidad ol=tica de los@obernantes
En %pocas an'eriores al cons'i'ucionalismo4 el re# era 'o'almen'eirresponsa/le delas decisiones )ue 'oma/a. Es decir4 no e7is'3a ninguna coacci1n
8ur3dica niau'oridad )ue le reclamase por ellas.
En la ac'ualidad4 las au'oridades s3 son responsa/les por laac'ividad )ue reali:anen el e8ercicio del cargo. E8emplo; si el Aresiden'e no conv1ca aelecciones den'rodel pla:o es'a/lecido por la Cons'i'uci1n4 esa conduc'a seconvier'e en causal devacancia.
*.*. AU"$!E% I6)$!"AN"E% DE& DE!EC#$ C$N%"I"UCI$NA&C&]%IC$
Con el cons'i'ucionalismo nace el Derec&o cons'i'ucional # con ello losgrandes au'ores4)ue 'odo es'udian'e de derec&o es'+ o/ligado a conocer.
En la &is'oria cons'i'ucional se suele recordar el *amoso periodo deeimar o la llamada
Rep/lica de eimar 5,F,F9,FGG64 en cu#o espacio se desarroll1 lo me8ordel mundo de lacul'ura duran'e la primera cen'uria. ll3 oreci14 en're o'ras
3
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
49/128
a. LOS APORTES DE HANS KELSEN
Aor m+s de medio siglo la ciencia del Derec&o K# par'icularmen'e la0loso*3a 8ur3dicaK4
conocieron con Hans elsen los momen'os m+s impor'an'es #espec'aculares del siglo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
50/128
ca'egor3a de la garan'3a ins'i'ucional4 la s1lida *ormaci1n sociol1gica # lae7'ensa cul'ura&is'1rica des'acan en las p+ginas de es'e innovador 'e7'o.
c. &$% A)$!"E% DE #E!6AN #E&&E!
5Tesc&en4 ,F,9adrid4 ,FGG6 Juris'a alem+n. Despu%s de e8ercer comopro*esor en iel4!iep:ig # Merl3n4 # 'ras la vic'oria del na:ismo4 se re*ugi1 en Espa?a4donde se dedic1 a ladocencia en adrid. Arecursor de las corrien'es sociol1gicas en elDerec&o cons'i'ucional4sus o/ras m+s des'acadas son 5a soberanía 5,F=F62 5as ideas políticas
contemporáneas5,FG-6 # ?eoría del 6stado 5,FG6.
d. &$% A)$!"E% DE !UD$&F %6END3
Aara en'ender las pos'uras de Rudol* Smend4 5Arusia ,L,9,F,G6 creonecesario precisarpreviamen'e )ue %l se encuen'ra den'ro de una perspec'iva &eredera dela escuela&egeliana4 # )ue inclu#e a la dial%c'ica como sis'ema l1gico de
e7plicaci1n de la realidad.De es'e modo4 Smend considera al Es'ado como un 'ro:o de la vidaespiri'ual # es s3n'esisen're individuo # sociedad4 vida individual # vida supranacional4 ser #sen'ido individual #a'emporal4 se vinculan # condicionan rec3procamen'e4 #4 por 'an'o4 es'+nunidas en unarelaci1n dial%c'ica )ue se e7presa en una To'alidad.
Smend resal'a el car+c'er din+mico de es'e proceso dial%c'ico4
redundancia )ue en es'ecaso es v+lido recalcar. a )ue segn %l4 el Es'ado no se *orma a 'rav%sde la reali:aci1npor una sola ve: de es'e proceso4 sino )ue en cada momen'o en )ue %l5el Es'ado6 ac'a4vive # vuelve a revivir. Es decir4 solo # nicamen'e a 'rav%s de sus ac'oses )ue el Es'adoe7is'e4 #4 por lo 'an'o4 se renueva con'inuamen'e. es'e proceso es a lo
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
51/128
de valores es'a'ales o encarnados en el Es'ado4 como por e8emplo4/anderas4 &imnos4pa'ria # o'ros.
s34 Smend en'iende a la Cons'i'uci1n como el orden 8ur3dico de eseproceso deIn'egraci1n2 la Cons'i'uci1n es4 en'onces4 la regulaci1n *undamen'al de laIn'egraci1n.Aero4 no es solo una realidad norma'iva4 sino )ue es una realidadin'egradora. Aor lo'an'o4 la Cons'i'uci1n no es nicamen'e volun'ad racional sino )ueespecialmen'e es>espiri'ualidad viva>4 # so/re 'odo con vida propia4 es'o )uiere decir )uead)uiere cier'aindependencia de la volun'ad norma'iva de un de'erminadocons'i'u#en'e de car+c'er*ormal4 ad)uiriendo ma#or preponderancia un cons'i'u#en'e del 'ipoin*ormal4 )ue enes'e caso ser3a la consciencia pol3'ica en 'orno a la vida propia delEs'ado.
Recordemos )ue la Cons'i'uci1n no consis'ir3a en un momen'o es'+'ico4
sino )ue serenovar3a a 'rav%s de cada ac'o del Es'ado2 Aor lo 'an'o4 el c'oCons'i'u#en'e ormal noago'ar3a la creaci1n *ormal de su ar'iculado4 sino )ue 'rascender3a a %l.
Smend se coloca4 as3 en una do/le 'rinc&era; por una par'e reconoce a laCons'i'uci1ncomo un sis'ema norma'ivo de car+c'er *undamen'al 5acep'ando dealguna manera4 laconcepci1n cl+sica de la dogm+'ica del posi'ivismo 8ur3dico64 # por o'rolado4 es'a/lece )ueel o/8e'o esencial de ese sis'ema 8ur3dico es la pol3'ica4 en'endi%ndolacomo el proceso dein'egraci1n4 lo cual lo acerca as3 a pos'uras de carac'er3s'icas m+ssociales oan'ropol1gicas4 propias de la 'radici1n 0los10ca alemana.
e. &$% A)$!"E% DE 5A!& &$^EN%"EIN
1
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
52/128
Es'os de/en es'ar do'ados de garan'3as *ren'e a la vulneraci1n porpar'e del Es'adoo de cual)uier persona.
/6 In'ernacionali:aci1n de 1rganos # procedimien'os4 regulados en los'ra'ados4regionales o universales. Es'a/lecidos para in*undir e0cacia a lasdeclaraciones delos a'ri/u'os p/licos inaliena/les de la persona 5inclusi1n de es'os'emas en lascons'i'uciones nacionales6.
Se &a llegado a o'orgar4 median'e 'ra'ados in'ernacionales4
pro'ecci1n 8urisdiccional in'ernacional como es el caso de la Cor'e AenalIn'ernacional o laCor'e in'eramericana de Derec&os Humanos.
3
c6 Cons'i'ucionali:aci1n de la 'o'alidad del ordenamien'o 8ur3dico.En la ac'ualidad 'odas las ins'i'uciones 8ur3dicas 'ienen*undamen'o cons'i'ucional.Hace - a?os es'o no era 'an eviden'e.
d6 !a inclusi1n en la par'e dogm+'ica de una serie de derec&os #de/eres.!a lis'a de derec&os 'iende a aumen'ar cada ve: m+s en la medida
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
53/128
!E%U6EN DE &A &ECCIÓN
!a 'eor3a cons'i'ucional es el con8un'o de conocimien'os so/re el Derec&o
cons'i'ucionalen 'an'o encuadramien'o de los *en1menos pol3'icos.
Es'a 'eor3a cons'i'ucional &a sido ela/orada so/re 'odo por 8uris'asalemanes # *ranceses#4 en menor medida por ingleses # nor'eamericanos.
!a 'eor3a cons'i'ucional en !a'inoam%rica &a sido desarrollada enrgen'ina por 8uris'ascomo "erm+n Midar' Campos # N%s'or Aedro Sages. En el Aer el au'or
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
54/128
&ECCIÓN /
&A C$N%"I"UCIÓN
Ilus'raci1n; legor3a a la Cons'i'uci1n me7icana
/.1. C$NCE)"$ DE C$N%"I"UCIÓN5&''p;ff.8uridicas.unam.m7fpu/licafrevfccons'fcon'flfar'far'@.&'m6
Ricardo "uas'ini4 5,FFF4 p. ,@,64 8uris'a argen'ino4 nos recuerda )ueConstitución es unconcep'o 8ur3dico # pol3'ico a la ve:.
Teniendo es'o en cuen'a4 el au'or le encuen'ra al voca/lo >Cons'i'uci1n>cua'ro sen'idos;
a6 Cons'i'uci1n como un ordenamien'o pol3'ico de 'ipo li/eral.En'i%ndase a)u3 por cual)uier es'ado )ue pro'ege la li/er'ad de losciudadanos pormedio del reconocimien'o de derec&os # la divisi1n de poderes.El originario concep'o li/eral de Cons'i'uci1n *ue pues'o en claroor el r'3culo ,@
http://www.juridicas.unam.mx/publica/rev/cconst/cont/l/art/art6.htmhttp://www.juridicas.unam.mx/publica/rev/cconst/cont/l/art/art6.htmhttp://www.juridicas.unam.mx/publica/rev/cconst/cont/l/art/art6.htm
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
55/128
De es'a *orma no 'odo Es'ado es'+ provis'o de Cons'i'uci1n; losEs'ados li/eralesson Es'ados cons'i'ucionales4 es decir 'ienen Cons'i'uci1n2
mien'ras )ue losEs'ados desp1'icos no son Es'ados >cons'i'ucionales>4 vale decir;carecen deCons'i'uci1n.
/6 Como el con8un'o de normas *undamen'ales
!a cues'i1n de cu+les normas de/en ser consideradas*undamen'ales4 es una cosao/viamen'e de/a'i/le4 desde el momen'o )ue )undamental no deno'auna propiedademp3rica 5cali0car alguna cosa como )undamental es4 en l'ima ins'ancia4un 8uicio devalor6. Normas *undamen'ales de un de'erminado ordenamien'o 8ur3dicopueden serconsideradas segn los diversos pun'os de vis'a4 por lo menos lassiguien'es;4
,. !as normas )ue disciplinan la organi:aci1n del Es'ado # el e8ercicio del
poder es'a'al 5almenos en sus aspec'os *undamen'ales; la *unci1n legisla'iva4 la *unci1ne8ecu'iva # la*unci1n 8udicial64 as3 como la con*ormaci1n de los 1rganos )ue e8ercenesos poderes 5pore8emplo4 las normas )ue disciplinan la *ormaci1n del 1rgano legisla'ivo62o /ien;
=9 !as normas )ue disciplinan las relaciones en're el Es'ado # losciudadanos 5por e8emplo4las even'uales normas )ue reconocen a los ciudadanos derec&os deli/er'ad62 o 'odav3a4
G. !as normas )ue disciplinan la >legislaci1n> 5en'endida en sen'ido>ma'erial> 4 como la
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
56/128
&a cuesti>n de la
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
57/128
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
58/128
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
59/128
sociales se aseguran a los individuos # c1mo se aplican en la realidad(4 #$cu+l es laes'ruc'ura del sis'ema pol3'ico(4 la )ue se cons'a'a en la norma # en la
realidad4 por lae0cacia de la separaci1n de poderes # el r%gimen pluralis'a de lospar'idos pol3'icos.5Colomer4 p.4 ,F6.
/.. &A% DI6EN%I$NE% DE UNA C$N%"I"UCIÓN
En una Cons'i'uci1n se pueden reconocer 'res dimensiones;
a6 !a dimensi1n norma'iva o normol1gica
/6 !a dimensi1n sociol1gica o '+c'icac6 !a dimensi1n de los valores
*
El orden sociol>@ico
!as normas cons'i'ucionales regulan &ec&os # conduc'as reales o )uede/en reali:arse.Aor lo general un sis'ema 8ur3dico es un sis'ema de repar'os de po'enciao impo'encia.
En'endemos por po'encia la capacidad de &acer algo e impo'encia lapro&i/ici1n de &aceralgo.
Es'e sis'ema de repar'os 8ur3dicos es m+s pe)ue?o )ue el sis'ema derepar'os social. En lavida social convive lo legal # lo ilegal4 lo cons'i'ucional # loincons'i'ucional e incluso&ec&os # conduc'as )ue son 'o'almen'e ignorados por el Derec&o.
Un ordenamien'o 8ur3dico par'e o de/e par'ir de un conocimien'o ca/alde la realidad a 0nde no crear normas a/surdas o ine0caces.
Una ve: creada la norma en el supues'o de &ec&o encon'raremos lasconduc'as o los&ec&os de la realidad # en la consecuencia 8ur3dica encon'remos elrepar'o 5manda'o
31
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
60/128
En una pala/ra4 'iene la cer'e:a de )ue el 'e7'o de laCons'i'uci1n solo learrimar+ normas escri'as4 pero sin darle el da'o acerca de su
vigenciasociol1gica4 de su aplicaci1n. Es'o 'endr+ )ue /uscarlo en ladimensi1nsociol1gica 5SagWes4 ,FF4 p.4 6.
E& $!DEN DE N$!6A% $ DI6EN%IÓN N$!6A"I?A $
N$!6$&Ó0ICA
El orden norma'ivo se compone de normas.
!a norma es la cap'aci1n l1gica de un repar'o por par'e de un 'erceroneu'ral.
!a norma descri/e conduc'as4 # es un en'e l1gico.
!as normas pueden es'ar *ormuladas e7presamen'e4 o noes'arlo. !a*ormulaci1n e7presa m+s di*undida es la escri'ura 5normasescri'as64pudiendo no o/s'an'e e7is'ir normas *ormuladas
e7presamen'e sin es'arescri'as Kpor e8.; las )ue se gra/ar+n en un discomagne'o*1nicoK. Aor serla escri'ura la manera &a/i'ual de *ormulaci1n e7presa4&a/lamosnormalmen'e de normas escri'as4 o de Derec&o escri'o>.
Ha# 'am/i%n normas no escri'as o no *ormuladase7presamen'e.
Tradicionalmen'e se las &a llamado consuetudinariasK.5SagWes4 ,FF4 p. 6.
El orden normatin
Ha# )uienes sos'ienen )ue el nico valor 8ur3dico es la 8us'icia2 o'ros alcon'rario4 pos'ulan)ue e7is'e un ple7o o con8un'o de valores 8ur3dicos4 a los )ue enca/e:a #preside la
8us'icia. En're esos o'ros valores podemos ci'ar la li/er'ad4 la
3
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
61/128
IP
valor >personalidad> propio de 'odo ser &umano o de la persona &umana4
a cu#o
desarrollo # crecimien'o en pleni'ud se endere:an el derec&o # la pol3'ica
5SagWes4 ,FF4 p/_
/.. FUNDA6EN"$ DE ?A&IDE` DE N$!6A%
ormal. Se crea a par'ir de una norma superior. El e8emplo m+s comn es
el proceso
I
3(
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
62/128
LECCIÓN N+ ,
TEOR*A DEL -ODER CONSTITU.ENTE
El poder cons'i'u#en'e es una e7plicaci1n 'e1rica )ue se u'ili:a parae7plicar el nacimien'ode una Cons'i'uci1n.
Una Cons'i'uci1n4 por lo general4 es ela/orada por los asam/le3s'as enuna asam/lea
&EC"U!A*
C$N%IDE!ACI$NE% %$R!E )$DE! C$N%"I"U'EN"E ' !EF$!6ADE &A C$N%"I"UCIÓNEN &A "E$!;A ' &A )!]C"ICA C$N%"I"UCI$NA&
No@ueira Alcal2 #umberto
@og"eira B!ca!+ H"mberto. (2n del )oder Constituyente
#icia!me#te+ podría se;a!arse a Jo"ssea" como padre de! co#cepto de Wpoder
co#stit"0e#teW+ e# base a s"
teoría de !a o!"#tad ge#era!+ pero dicha teoría ,"e 5orm"!a !a sobera#ía pop"!ar como
i#a!ie#ab!e e
i#e#ae#ab!e !a co#ierte e# "#a co#cepci# imposib!e de practicarse+ 0a ,"e e!!a so!o
5"#dame#ta "#a
democracia directa eercida #icame#te por e! sobera#o: e! p"eb!o o c"erpo po!ítico de
!a sociedad. Bsí+ e#
!a co#cepci# ro"ssea"#ia#a #o es posib!e #i !egítimo disti#g"ir e#tre Wpoder
co#stit"0e#teW 0 Wpoderes
co#stit"idos].
=a doctri#a de! poder co#stit"0e#te 5"e desarro!!ada por Emma#"e! Sie0s+ a 5i#es de!
sig!o + e# 179+
e# s" obra 67u8 es el Estado Llano9,* e8p!icada e# 5orma sistemtica como e8presi#
de s" teoría de !a
represe#taci# 0 !a sobera#ía #acio#a!. %e este modo+ Sie0s+ media#te e! co#cepto 0 !a
i#stit"ci# de!
34
http://www.scielo.cl/scielo._php?script=sci_arttext&pid=S0718-00122009000100007http://www.scielo.cl/scielo._php?script=sci_arttext&pid=S0718-00122009000100007http://www.scielo.cl/scielo._php?script=sci_arttext&pid=S0718-00122009000100007http://www.scielo.cl/scielo._php?script=sci_arttext&pid=S0718-00122009000100007
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
63/128
Esta co#cepci# tie#e como e5ectos 5"#dame#ta!es !a disti#ci# e#tre Wpoder
co#stit"0e#teW 0 Wpoderes
i#stit"idosW o Wco#stit"idosW. Bsí+ !as potestades i#stit"idas por !a Co#stit"ci#
po!ítica obtie#e# s" a!ide) 0
!egitimidad de! poder co#stit"0e#te ,"e crea !a Carta "#dame#ta!+ 0 debe# act"arde#tro de! marco
"rídico po!ítico ,"e 5ia !a Co#stit"ci# po!ítica+ !a ,"e determi#a s"s 5"#cio#es 0
atrib"cio#es+ !as c"a!es #o
p"ede# ser "!#eradas por !os rga#os co#stit"idos. Esta perspectia 5"#dame#ta !a
s"premacía
co#stit"cio#a! 0 !a de5e#sa de !a Co#stit"ci# a tras de! co#tro! de
co#stit"cio#a!idad de !os actos de !os
poderes co#stit"idos o i#stit"idos por !a Carta "#dame#ta!.
Bsimismo+ esta co#cepci# sostie#e desde e! i#icio+ e# Sie0s+ ,"e !a !imita#te ,"e
tie#e e! poder
co#stit"0e#te es e! respeto de !os derechos i#diid"a!es+ !os ,"e se impo#e# a! propio
poder co#stit"0e#te.
*"ede soste#erse ,"e !a doctri#a de! poder co#stit"0e#te es "#a sí#tesis de !a doctri#a
ro"sso#ia#a de !a
sobera#ía de! p"eb!o 0 de !a co#cepci# de o#tes,"ie" de !a separaci# de poderes+
como !o sostie#e
De!!i#eI 0 YVeig 2. Bsí+ !a Bsamb!ea Co#stit"0e#te es ,"ie# e8presa !a sobera#ía
#acio#a! 0 estab!ece !a
Co#stit"ci#. =a doctri#a de! poder co#stit"0e#te posibi!ita a !a Bsamb!ea eercer "#
poder ta! como !e
p!a)ca a !a #aci# drse!o+ co#5ia#do a !os represe#ta#tes e8traordi#arios !os poderes
#ecesarios e# ta!es
ocasio#es+ !os c"a!es+ p"estos e# !"gar de !a #aci#+ eerce# !a potestad de estab!ecer
!a Co#stit"ci#N !a
o!"#tad com# de !os represe#ta#tes e8traordi#arios a!e por !a o!"#tad de !a #aci#
misma. ?#a e)
termi#ada dicha obra c"0o prod"cto es !a Co#stit"ci#+ e! poder co#stit"0e#te cesa 0
s"rge# !os poderes
co#stit"idos ,"e s"ste#ta# s" act"aci# e# s" preisi# co#stit"cio#a!. S"rge+ así+ !a
separaci# #ítida e#tre
poder co#stit"0e#te 0 poderes co#stit"idos o i#stit"idos por !a Co#stit"ci# 0
s"bordi#ados a !a misma.
=a doctri#a #orteamerica#a de! co#stit"cio#a!ismo+ e# "#a perspectia di5ere#te 0 ms
pragmtica+ aporta
!a co#cepci# de !a radicaci# de !a sobera#ía 0 e! poder co#stit"0e#te e# e! p"eb!o+ a
di5ere#cia de !os
i#g!eses+ ,"e !o radicaba# e# e! *ar!ame#to 0 co# 5ac"!tades om#ipote#tes. =os
i#migra#tes+ a! estab!ecer
!as co!o#ias de @"ea #g!aterra por medio de !os co#e#a#ts (pactos po!íticos
5"#da#tes de !a orga#i)aci#
po!ítica de !as co!o#ias e# @orteamrica como #"eas sociedades$+ !o hacía# e# base a
"# pacto+ e# e! c"a! e!
poder era directame#te eercido por e! p"eb!o.
s tarde+ c"a#do !as co!o#ias se i#depe#di)aro# de #g!aterra+ ge#eraro# "#a
5ederaci# ,"e
4
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
64/128
go!pe de Estado+ o de "#a decisi# pací5ica de! c"erpo po!ítico de !a sociedad+
co#stit"0e#do "#a er"pci#
de !a !ibertad po!ítica de! p"eb!o para dotarse de "# #"eo orde# "rídico 5"#dame#ta!.
E! poder co#stit"0e#te origi#ario perma#ece siempre como "# poder p!e#ame#te a"t#omo 0
!ibre para
orde#ar 0 reorde#ar !a co#ie#cia bsica de "#a sociedad po!ítica a tras de !a
Co#stit"ci# *o!ítica+
c"a#do así !o decida a"t#omame#te e! c"erpo po!ítico de !a sociedad+ te#ie#do !ibertad
para co#5ig"rar
dicho orde#amie#to "rídicoN !a #ica !imitaci# est dada por !a sa!ag"arda de !os
derechos 5"#dame#ta!es
de !as perso#as. E! poder co#stit"0e#te origi#ario es !a 5"e#te de todo %erecho
positio. E! poder
co#stit"0e#te ser siempre "#a potestad ,"e opera a! marge# de! Estado aparatoN tie#e
"# carcter e8tra
"rídico i#stit"cio#a!.
E! poder co#stit"0e#te es e8traordi#ario 0a ,"e #o opera reg"!arme#te como "#a potestad
estata!+ si#o
so!ame#te e# !os mome#tos e# ,"e e! orde#amie#to co#stit"cio#a! e#tra e# crisis 0 debe
ser cambiado o
s"stit"ido. E! poder co#stit"0e#te como poder s"premo se e#c"e#tra siempre !ate#te
mie#tras opera !a
Co#stit"ci# 0 !os poderes co#stit"idos deriados de e!!a+ como prod"cto de! eercicio
de! poder
co#stit"0e#te. E! eercicio de! poder co#stit"0e#te reaparecer cada e) ,"e s"
tit"!ar+ e! ) "erpo po!ítico de!a sociedad+ !o dema#de para ge#erar "# #"eo orde# co#stit"cio#a!. E! eercicio de!
poder co#stit"0e#te
por "#a asamb!ea co#stit"0e#te tie#e como 5"#ci# debatir+ co#se#s"ar 0 estr"ct"rar "#
te8to
co#stit"cio#a!+ e! c"a! e# p"ridad debe ser aprobado de5i#itiame#te por e! #ico
tit"!ar de! poder
co#stit"0e#te ,"e es e! p"eb!o. Bsimismo+ e! eercicio de! poder co#stit"0e#te por "#a
Bsamb!ea
Co#stit"0e#te #o debe rea!i)ar otras 5"#cio#es de poder !egis!atio+ 0a ,"e #o posee
a"toridad #i
!egitimidad para e!!o e# !a medida ,"e e! te8to co#stit"cio#a! #o ha0a sido aprobada
por e! tit"!ar de! poder
co#stit"0e#te ,"e es e! p"eb!o+ !"ego de !o c"a! !a asamb!ea co#stit"0e#te desaparece+
,"eda#do ige#te !a
Co#stit"ci# 0 !os rga#os co#stit"idos estab!ecidos e# e!!a. Bsí+ #i !a asamb!eaco#stit"0e#te est i#estida
de compete#cia de poderes co#stit"idos+ #i !os poderes co#stit"idos tie#e# compete#cia
para dispo#er de !a
Co#stit"ci#. Bsí !o e#tie#de tambi# *edro de ega+ e! c"a! precisa ,"e Wsi e! p"eb!o+
e# c"a#to sobera#o+
decide estab!ecer !a Co#stit"ci#+ es por,"e re#"#cia por e!!o a eercer !as
atrib"cio#es ,"e se co#5iere# a
!os poderes co#stit"idosW.>
E! poder co#stit"0e#te es p!e#ame#te a"t#omo+ 0a ,"e p"ede 5"#dar !a Co#stit"ci# e#
!a idea de %erecho
41
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
65/128
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
66/128
!a 5"#ci# co#stit"0e#te se co#creta e# "# proceso e# ,"e e# "#a primera etapa imp!ica
e! desarro!!o de
Q#a i#iciatia co#stit"0e#te ,"e se e8presa 0 ,"e b"sca ser as"mida por 5"er)as
socia!es 0 po!íticas. E# "#a
seg"#da etapa+ !os diersos gr"pos 0 s"s prop"estas co#stit"0e#tes se re#e# e# "#marco 5orma!
Qtit"cio#a! e# 5orma represe#tatia 0 democrtica. E# "#a tercera etapa+ dicho c"erpo
co!egiado debatir+
#egociar 0 aprobar e# "#a Bsamb!ea Co#stit"0e#te "# te8to ,"e recoa e! co#se#so 0
ac"erdo #ecesario.
tn "#a c"arta etapa+ dicho te8to ser obeto de rati5icaci# o recha)o por !a
ci"dada#ía+ a tras de "#
re5er#d"m democrtico.
E8presio#es de procesos co#stit"0e#tes origi#arios re!atiame#te recie#tes ha# sido !a
Co#stit"ci# de
1991+ de Co!ombiaN !a Co#stit"ci# de 1999+ de e#e)"e!aN 0 !os procesos co#stit"0e#tes
bo!iia#o 0
ec"atoria#o+ ,"e se i#iciaro# e# 2
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
67/128
3. E! poder co#stit"0e#te deriado+ s"s !ímites 0 e! co#tro! de co#stit"cio#a!idad
E# esta materia+ debemos partir de !a disti#ci# e#tre co#stit"cio#es 5!e8ib!es 0
co#stit"cio#es rígidas.12
?#a Co#stit"ci# rígida es a,"e!!a ,"e impide s" modi5icaci# por e! !egis!ador+
re,"irie#do de "#
procedimie#to disti#to 0 ms comp!eo ,"e e! procedimie#to !egis!atio. Ho0+ sa!o
escasas e8cepcio#es
de#tro de !as c"a!es se c"e#ta# #g!aterra e srae!+ !a ge#era!idad de !as
co#stit"cio#es estab!ece "#
procedimie#to agraado de re5orma de !a Co#stit"ci#.
=as co#stit"cio#es escritas+ como obras h"ma#as imper5ectas 0 ,"e respo#de# a "#a
rea!idad histrica 0 "#a
c"!t"ra co#creta+ debe# co#te#er !os meca#ismos 0 procedimie#tos #ecesarios para
procesar !os cambios 0
adec"acio#es de s" te8to a #"eas rea!idades 0 desa5íos "rídicos 0 po!íticos+ así como
para ir !!e#a#do !osacíos o !ag"#as ,"e co#te#ga+ sea# estas !timas co#scie#tes+ c"a#do por ra)o#es
po!íticas se dearo#
temas abiertos (!ag"#as de! co#stit"0e#te$N o i#co#scie#tes (!ag"#as de !a
Co#stit"ci#$.
=a re5orma co#stit"cio#a! debe operar e#tre !a te#si# de !a estabi!idad co#stit"cio#a!
0 !a #ecesidad de
cambio. E! cambio co#ti#"o de !a Co#stit"ci# debi!ita !a 5"er)a #ormatia de !a Carta
"#dame#ta! ta#to
como e! se#timie#to co#stit"cio#a!+ !a !ea!tad 0 5ide!idad a !a Co#stit"ci#+ co# !a
co#sig"ie#te
des!egitimaci# de! Ae8to Co#stit"cio#a!.
=a re5orma de !a Co#stit"ci# debe "ti!i)arse s!o c"a#do ha0a bie#es "rídicos
co#se#s"ados ,"e debe#
,"edar 5"era de! a!ca#ce de !a potestad 0 !a 5"#ci# !egis!atia co#ti#ge#te.
3.1. Caracteri)aci# de! poder co#stit"0e#te i#stit"ido o deriado
"era de !os periodosPde pro5"#dos cambios po!íticos 0 socia!es o de crisis po!íticas e
i#stit"cio#a!es e# ,"e
se desarro!!a !a 5"#ci# co#stit"0e#te+ acta !a Co#stit"ci# ige#te+ e8presi# de !a
o!"#tad de! c"erpo
po!ítico de !a sociedad+ ,"e opera e# base a poderes co#stit"idos de ac"erdo a !as
reg!as co#stit"cio#a!es+
de#tro de !os c"a!es se e#c"e#tra e! poder co#stit"0e#te i#stit"ido o poder de re5orma+
,"e posibi!ita
adec"acio#es de !a Co#stit"ci# ma#te#ie#do !a co#ti#"idad e ide#tidad de !a misma 0 de
s"s pri#cipios
5"#dame#ta!es+ poder de re5orma co#stit"cio#a! ,"e radica e# rga#os co#stit"idos
represe#tatios de !a
o!"#tad pop"!ar+ de re5er#d"m o p!ebiscito o procedimie#tos combi#ados de democracia
represe#tatia 0
democracia directa.
=a re5orma co#stit"cio#a! de#tro de! Estado co#stit"cio#a! so!o ser !egítima c"a#do
s"s 5i#es 0 medios sea#
4*
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
68/128
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
69/128
co#stit"cio#a! o 5orm"!a po!ítica estab!ecida por e! co#stit"0e#te origi#ario+ si#
poder s"stit"ir!a o
abrogar!a.19
E# de5i#itia+ =a potestad co#stit"0e#te deriada es "#a potestad de rga#osi#stit"idos por !a Co#stit"ci#
0 sometidos a e!!a+ así como a !os !ímites "rídicos 5orma!es 0 materia!es ,"e e!!a
determi#a+ c"0o
c"mp!imie#to p"ede co#tro!ar !a "risdicci# co#stit"cio#a!+ c"0o pri#cipa! cometido es
!a de5e#sa "rídica
de !a Co#stit"ci# i#stit"ida por e! poder co#stit"0e#te origi#ario.
a$ Sistema de decisi# par!ame#taria #ica. E# este sistema+ !a re5orma se
prod"cir co# !a #ica
i#tere#ci# de! *ar!ame#to ("#i o bicamera!$ ,"e adopta !a decisi# de !a
modi5icaci# de! te8to de !a Carta
"#dame#ta! por "#a ma0oría ge#era!me#te ca!i5icada de tres ,"i#tos o dos
tercios de s"s miembros e#
eercicio. Este mode!o tie#e como riesgo ma0or ,"e e! rga#o par!ame#tario #o
e8prese a"t#ticame#te !a
o!"#tad pop"!ar+ tergiersa#do !a o!"#tad de! c"erpo po!ítico de !a sociedad.
Eemp!os: Co#stit"ci#
chi!e#a+ de 19$N
Co#stit"ci# de ta!ia+ de 1947+ ,"e e8ige dos de!iberacio#es s"cesias
separadas por "# !apso de tres meses
(Brt. 13$N Co#stit"ci# de @icarag"a+ de 197 (arts. 191+ 192 0 194$N
4
-
8/16/2019 DERECHO CONSTITUCIONAL GENERAL.docx
70/128
gn'dadce j
e$ Sistema de debate 0 aprobaci# de !a re5orma co#stit"cio#a! por parte de "#a
Co#e#ci# o Bsamb!ea
Co#stit"0e#te. E# este caso+ #o es e! *ar!ame#to o Co#greso ordi#ario e! ,"e a#a!i)a+
debate 0 apr"eba !a
modi5icaci# o re5orma de !a Co#stit"ci#+ si#o ,"e e!!o se co#creta a tras de "#aBsamb!ea o Co#e#ci#
especia!me#te e!egida por e! c"erpo po!ítico de !a sociedad e# 5orma democrtica
te#ie#do como #ica
tarea imp"!sar 0 aprobar !a re5orma co#stit"cio#a!+ e8c!"0e#do a! Co#greso ordi#ario de
!a reisi#
co#stit"cio#a!. Eemp!os de e!!o so# !a Co#stit"ci# de ?r"g"a0+ de 1966+ ,"e e8ige+
!"ego de acordar e!
*ar!ame#to !a re5orma+ ,"e esta sea a#a!i)ada por !a Co#e#ci#+ para ,"e e! te8to
aprobado por e!!a+ !"ego+
sea sometido a re5er#d"m+ todo e!!o de ac"erdo co# !os arts. 29< 0 331.C. =a
Co#stit"ci# de *arag"a0+ de
1992+ pre !a aprobaci# de !a idea de re5orma por e! *ar!ame#to 0 s" debate 0aprobaci#