Copyright © 2013 by Wydawnictwo Szkolne OMEGA
Projekt ok³adki: Artur M³ynarz
Korekta: Joanna Cybula
Sk³ad i ³amanie, opracowanie graficzne: Rafa³ Kulig
ISBN: 978-83-7267-409-8
Wydawnictwo Szkolne OMEGA, 30—552 Kraków, ul. Wielicka 44 C
tel. (12) 292 48 67, 292 48 68, 425 62 56; tel./fax (12) 292 48 67
www.ws-omega.com.pl e-mail: [email protected]
Druk: Zak³ad Graficzny COLONEL s.c., Kraków, ul. D¹browskiego 16
SPIS TREŒCI
WSTÊP 9
ORGANIZM I JEGO ŒRODOWISKO 11
Œrodowisko ¿ycia organizmów 12
Czynniki œrodowiska warunkuj¹ce wystêpowanie organizmów 12
Zasoby a warunki œrodowiska 14
Tolerancja organizmów na czynniki œrodowiska 14
POPULACJA 23
Nisza ekologiczna populacji 23
Cechy populacji 24
Struktura populacji 26
Struktura p³ciowa 26
Struktura wiekowa 27
Struktura przestrzenna 28
ZALE¯NOŒCI MIÊDZYGATUNKOWE 36
Interakcje antagonistyczne 36
Konkurencja 36
Amensalizm 37
Drapie¿nictwo 37
Paso¿ytnictwo 38
Interakcje protekcyjne 39
Komensalizm 39
Symbioza 39
STRUKTURA I FUNKCJONOWANIE EKOSYSTEMÓW 52
Struktura troficzna ekosystemu 52
Poziomy troficzne 52
£añcuchy i sieci troficzne 53
Straty energii w ³añcuchach troficznych 55
Produktywnoœæ ekosystemów 55
Piramidy ekologiczne 58
Materia i energia w ekosystemie 59
5
Kr¹¿enie pierwiastków w ekosystemie 60
Obieg wêgla 61
Obieg azotu 62
Obieg fosforu i siarki 63
Sukcesja ekosystemów 63
PRZEGL¥D WYBRANYCH EKOSYSTEMÓW 77
Ekosystemy l¹dowe 77
Las 77
Torfowisko 79
Ekosystemy wodne 79
Warunki ¿ycia w wodzie 79
Jeziora 80
Cykl roczny kr¹¿enia wód jeziora 81
¯yznoœæ jezior 82
Eutrofizacja jezior 83
Metody kontroli i zapobiegania eutrofizacji 84
Morza i oceany 84
Warunki ¿ycia w morzu 84
Strefy ¿ycia w morzu 85
Ekosystemy pogranicza wody i l¹du 86
Oazy hydrotermalne 87
BIOGEOGRAFIA 95
Czynniki wp³ywaj¹ce na rozmieszczenie organizmów na Ziemi 95
Czynniki ekologiczne 95
Czynniki antropogeniczne 97
Przesz³oœæ geologiczna Ziemi 98
Dynamika rozprzestrzeniania siê gatunków 99
Rodzaje zasiêgów 99
Endemity i relikty 100
Biomy 101
Tundra 101
Tajga — borealny las iglasty 103
Step — traworoœla strefy umiarkowanej 103
Lasy i zaroœla twardolistne 104
6
Sawanna i suche lasy podzwrotnikowe 105
Puszcza tropikalna 107
Pustynie i pó³pustynie 108
Roœlinnoœæ wysokogórska 109
Pañstwa roœlinne 110
Krainy zoogeograficzne 112
ZAGRO¯ENIA I OCHRONA ŒRODOWISKA PRZYRODNICZEGO 124
Zanieczyszczenia i ochrona powietrza atmosferycznego 124
Charakterystyka g³ównych zanieczyszczeñ powietrza
atmosferycznego 124
Niekorzystne zjawiska zwi¹zane z zanieczyszczeniami powietrza
atmosferycznego 125
Kwaœne deszcze 125
Smogi 126
Efekt cieplarniany 126
Dziura ozonowa 128
Ochrona powietrza przed zanieczyszczeniami 129
Zanieczyszczenia wód i ich ochrona 129
Ochrona wód przed zanieczyszczeniami 131
Metody oczyszczania œcieków 131
Degradacja gleb oraz ich ochrona 132
Sposoby ochrony gleb 132
Wp³yw chemizacji œrodowiska na zdrowie cz³owieka 133
Metale ciê¿kie 134
Pestycydy 134
Dioksyny 134
Nitrozoaminy i mykotoksyny 135
Gospodarowanie zasobami przyrody i ich znaczenie 136
Rodzaje zasobów przyrody 136
Alternatywne Ÿród³a energii 136
Rolnictwo zrównowa¿one 138
Sposoby zagospodarowania odpadów 139
OCHRONA PRZYRODY 151
Ró¿norodnoœæ biologiczna 151
7
Formy ochrony przyrody 152
Ochrona gatunkowa 152
Ochrona indywidualna 155
Ochrona biocenotyczna 155
Ochrona bierna i czynna 157
Miêdzynarodowy charakter ochrony przyrody 158
TEST 163
ODPOWIEDZI Z KOMENTARZEM 169
Organizm i jego œrodowisko 169
Populacja 171
Zale¿noœci miêdzygatunkowe 175
Struktura i funkcjonowanie ekosystemu 179
Przegl¹d wybranych ekosystemów 186
Biogeografia 191
Zagro¿enia i ochrona œrodowiska przyrodniczego 196
Ochrona przyrody 204
Test 206
S£OWNIK 207
INDEKS 211
8
WSTÊP
Ekologia jest nauk¹ o strukturze i funkcjonowaniu przyrody. Pod-
stawowym poziomem organizacji przyrody jest populacja. Osobniki
stanowi¹ce populacjê s¹ powi¹zane sieci¹ zale¿noœci wewnêtrznych,
oddzia³uj¹ te¿ na pozosta³e elementy œrodowiska, w którym ¿yj¹.
Poszczególne populacje tworz¹ uk³ad wy¿szego rzêdu — biocenozê.
G³ówne zale¿noœci, którymi s¹ powi¹zane ze sob¹ poszczególne popu-
lacje, to zale¿noœci pokarmowe. Biocenoza wraz z nieo¿ywion¹ czêœci¹
œrodowiska tworz¹ ekosystem — podstawowy uk³ad funkcjonalny ³¹-
cz¹cy organizmy ¿ywe i œrodowisko. Uk³ad ten kszta³tuje siê w toku
sukcesji ekologicznej pierwotnej lub wtórnej. Energia przep³ywaj¹ca
przez ekosystem stanowi si³ê napêdow¹ warunkuj¹c¹ kr¹¿enie materii
w ekosystemie.
Szczególnie wa¿ne zwi¹zki ³¹cz¹ ekologiê z biogeografi¹, nauk¹
zajmuj¹c¹ siê rozmieszczeniem gatunków, populacji i ekosystemów na
Ziemi. Do podstawowych pojêæ funkcjonuj¹cych w tej dziedzinie wie-
dzy nale¿y biom, czyli zbiór ekosystemów rozwijaj¹cych siê w podob-
nych warunkach œrodowiskowych.
Nieracjonalne korzystanie przez cz³owieka z zasobów przyrody
coraz czêœciej powoduje naruszanie równowagi w œrodowisku przy-
rodniczym. Postêpuj¹ca dewastacja wymusi³a szybki rozwój nowej
dziedziny nauki, jak¹ jest ochrona œrodowiska. Zajmuje siê ona prze-
ciwdzia³aniem zagro¿eniom ju¿ istniej¹cym, jak i zapobiega powsta-
waniu zagro¿eñ zwi¹zanych z zastosowaniem ró¿nych substancji syn-
tetycznych oraz z wdra¿aniem nowych technologii.
Niniejsza ksi¹¿ka jest prób¹ syntetycznego ujêcia zagadnieñ z za-
kresu ekologii, biogeografii i ochrony œrodowiska. Materia³ zosta³ ujêty
w taki sposób, aby maksymalnie u³atwiæ uczenie siê. Zwiêz³y i logiczny
sposób przedstawiania treœci pozwala na stosunkowo ³atwe zrozumienie
i przyswajanie wiadomoœci. Po ka¿dym rozdziale zamieszczono zadania,
których celem jest æwiczenie umiejêtnoœci samodzielnego rozwi¹zy-
wania problemów. Odpowiedzi z komentarzem koryguj¹ ewentualne
niedoci¹gniêcia w interpretacji okreœlonych zagadnieñ.
9
ORGANIZM I JEGO ŒRODOWISKO
Ekologia jest szerok¹ i kompleksow¹ dziedzin¹ nauk przyrodniczych
zajmuj¹c¹ siê badaniem zale¿noœci pomiêdzy organizmami oraz zale¿-
noœci miêdzy organizmami a œrodowiskiem ich ¿ycia. W obrêbie ekologii
wyró¿nia siê:
� autekologiê — ekologiê organizmów,
� synekologiê — ekologiê ekosystemów1.
Zakres badañ ekologii obejmuje znaczn¹ czêœæ hierarchicznej orga-
nizacji uk³adów ¿ywych (rys. 1.).
Prz
edm
iot
bad
añeko
logi
i
Biosfera — uk³ad biologiczny obejmuj¹cy wszystkie istniej¹ce na Ziemi biomy
�
Biom — zespó³ ekosystemów tworz¹cy okreœlony region biologiczny na Ziemi,w którym dominuje swoista formacja roœlinna i charakterystyczna fauna
�
Ekosystem — uk³ad przyrodniczy z³o¿ony z biocenozy i jej nieo¿ywionegoœrodowiska (biotopu)
�
Biocenoza — wielogatunkowy zespó³ organizmów wzajemnie powi¹zanych zesob¹ ró¿nymi relacjami, ¿yj¹cy w danym œrodowisku
�
Populacja — osobniki tego samego gatunku zasiedlaj¹ce ten sam obszar
�
Osobnik (organizm) — podstawowy i najsilniej zintegrowany poziomorganizacji ¿ycia
�
Tkanki i organy — elementy strukturalno-funkcjonalne organizmów
�
Komórka — podstawowy element strukturalno-funkcjonalny organizmów
Rys. 1. Zakres badañ ekologii
11
1 Obecnie w nastêpstwie rozszerzenia zakresu badañ i rozwoju koncepcji ekosystemów podanypodzia³ traci dawne znaczenie.
Biosfera — przestrzeñ, w której istniej¹ warunki umo¿liwiaj¹ce
¿ycie — obejmuje:
� troposferê — doln¹ czêœæ atmosfery,
� hydrosferê — sferê wodn¹,
� litosferê — 50—200 metrów skorupy ziemskiej.
Œrodowisko ¿ycia organizmów
Na Ziemi wyró¿nia siê dwa g³ówne œrodowiska ¿ycia organizmów:
l¹dowe i wodne. Ró¿ni¹ siê one miêdzy sob¹ temperatur¹, zawartoœci¹
gazów, dostêpnoœci¹ œwiat³a.
Funkcjonowanie organizmów jest uzale¿nione od warunków tworzonych
przez œrodowisko zewnêtrzne okreœlane jako œrodowisko przyrodnicze
organizmów.
Czynniki tego œrodowiska w zale¿noœci od ich natury mo¿na podzieliæ na
czynniki biotyczne i abiotyczne (tab. 1.).
ŒRODOWISKO PRZYRODNICZE — ogó³ fizyczno-chemicznych i biologicznych warunków ¿yciaokreœlonego organizmu /populacji
czynniki biotyczne czynniki abiotyczne
� ¿ywe sk³adniki otoczenia, np. bakterie,grzyby, roœliny i zwierzêta
� funkcje ¿yciowe tych organizmów maj¹cewp³yw na ¿ycie innych organizmów
� czynniki klimatyczne:� temperatura, ciœnienie, œwiat³o, woda
� czynniki edaficzne:� gleba, jej sk³ad chemiczny, struktura,
topografia (ukszta³towanie terenu)
Tab. 1.
Do czynników œrodowiska decyduj¹cych o mo¿liwoœciach bytowania
organizmów nale¿¹:
� Temperatura — czynnik wyznaczaj¹cy granice wystêpowa-
nia organizmów. Wprawdzie przejawy ¿ycia s¹ mo¿liwe w za-
kresie wynosz¹cym ok. 350°C, tj. od ok. —200°C do ok. 150°C,
12
Czynniki œrodowiska warunkuj¹ce wystêpowanie organizmów
to jednak wystêpowanie wiêkszoœci organizmów ogranicza
siê do mniejszego zakresu temperatur. Tylko nieliczne ga-
tunki, np. bakterie, sinice, porosty mog¹ ¿yæ w skrajnie
niskich temperaturach dochodz¹cych do —70°C. Odpornoœæ
na dzia³anie niskiej temperatury jest zale¿na od stopnia
uwodnienia organizmu — im mniejsza zawartoœæ wody w or-
ganizmie, tym odpornoœæ jest wy¿sza. Zdolnoœæ do ¿ycia
w wysokich temperaturach charakteryzuje wiele organiz-
mów pustynnych, które mog¹ bytowaæ w temperaturze do-
chodz¹cej do 80°C.
� Œwiat³o — czynnik niezbêdny do ¿ycia organizmów. �ród³em
energii œwietlnej jest promieniowanie s³oneczne nieodzowne
w procesie fotosyntezy. U zwierz¹t œwiat³o reguluje czyn-
noœæ rozrodcz¹, tempo metabolizmu i orientacjê w oto-
czeniu. Dla zwierz¹t i roœlin ¿yj¹cych w wodzie na ró¿nych
g³êbokoœciach œwiat³o stanowi czynnik ograniczaj¹cy, po-
niewa¿ woda absorbuje œwiat³o — najszybciej poch³aniane
jest œwiat³o czerwone (rys. 2.).
Rys. 2. Przenikanie fal œwietlnych o ró¿nej d³ugoœci
13
0
10
20
30
40
50
60
70
0 10
przenikanie fal œwietlnych ró¿nej d³ugoœci [%]
g³ê
bo
ko
Ͼ
[m]
pomarañczowe
¿ó³te
zielo
ne
nie
bie
skie
60 100
� Woda — najwa¿niejszy zwi¹zek chemiczny spoœród wszyst-
kich substancji niezbêdnych dla organizmów. Woda jest sub-
stratem fotosyntezy i produktem oddychania — podstawo-
wych procesów ¿yciowych. Jako najbardziej powszechny
rozpuszczalnik woda stanowi œrodowisko wielu przemian bio-
chemicznych oraz jest g³ównym sk³adnikiem strukturalnym
organizmów. Od dostêpnoœci wody w glebie i powietrzu
uzale¿nione jest ¿ycie organizmów l¹dowych2.
� Gazy atmosferyczne, do których nale¿¹ tlen, dwutlenek
wêgla i azot. Niedobór czy brak tlenu w œrodowisku ogranicza
mo¿liwoœci bytowania organizmów oddychaj¹cych tlenowo.
Dwutlenek wêgla jest niezbêdny w ¿yciu autotrofów. U nie-
których organizmów du¿¹ rolê odgrywa azot, np. u roœlin
motylkowatych, które ¿yj¹ w symbiozie z bakteriami asy-
miluj¹cymi azot atmosferyczny.
� Sk³adniki œrodowiska, które s¹ pozyskiwane i zu¿ywane przez
organizmy w celu zaspokojenia ich potrzeb ¿yciowych, okreœla
siê mianem zasobów œrodowiska. Przyk³adami zasobów œro-
dowiska s¹ np. œwiat³o dla roœlin, pokarm dla zwierz¹t.
� Warunkami œrodowiska okreœlamy te czynniki œrodowiska,
które wp³ywaj¹ na przebieg procesów ¿yciowych organizmów.
Czêsto ten sam czynnik œrodowiska mo¿e stanowiæ jednoczeœnie zasób,
jak i te¿ warunek œrodowiska, np. woda jest zasobem, ale i te¿ wa-
runkiem œrodowiska koniecznym dla prawid³owego przebiegu procesu,
np. kie³kowania nasion.
Organizmy wykazuj¹ ograniczon¹ tolerancjê na dzia³anie czynników
abiotycznych.
14
Zasoby a warunki œrodowiska
Tolerancja organizmów na czynniki œrodowiska
2 Wp³yw dostêpnoœci wody na wystêpowanie i funkcje ¿yciowe roœlin przedstawiono w pozycjiTrening przed matur¹. Fizjologia roœlin.
� Zakresem tolerancji okreœla siê przedzia³ wartoœci danego
czynnika, w obrêbie którego organizm jest zdolny utrzymaæ
swoje funkcje ¿yciowe (rys. 3.).
Rys. 3. Zale¿noœæ liczby organizmów od ró¿nychwartoœci czynnika ekologicznego
Zdolnoœæ adaptacji organizmu do zmian okreœlonego czynnika okreœla
siê mianem tolerancji ekologicznej. Tolerancjê organizmu na dany
czynnik œrodowiska opisuj¹ dwa prawa:
� prawo minimum Liebiga, wed³ug którego bytowanie orga-
nizmu w œrodowisku jest ograniczone przez ten czynnik œro-
dowiska, którego wartoœæ jest bliska minimum;
� prawo tolerancji Shelforda, które mówi, ¿e nie tylko niedo-
bór, ale i nadmiar danego czynnika ogranicza wystêpowanie
organizmu. Innymi s³owy wystêpowanie organizmu okreœlaj¹
skrajne wartoœci danego czynnika: minimum i maksimum.
Na tej podstawie wyró¿nia siê gatunki o szerokiej skali tolerancji —
eurybionty oraz gatunki o w¹skiej skali specjalizacji — stenobionty
(rys. 4.). Przedrostki eury- i steno- w po³¹czeniu z czêœci¹ nazwy danego
czynnika œrodowiska okreœlaj¹ zakres tolerancji danego gatunku na ten
czynnik.
Organizmy o szerokim zakresie tolerancji wzglêdem wszystkich czyn-
ników œrodowiska okreœla siê mianem organizmów kosmopolitycznych.
15
sp
ad
ek
liczb
y
bra
ko
so
bn
ikó
w
ce
ntr
um
rozm
ieszcze
nia
wartoϾczynnika
dolna granicatolerancji
górna granicatolerancji
zakres tolerancji
licze
bn
oϾ
sp
ad
ek
liczb
y
minimum optimum maksimum
bra
ko
so
bn
ikó
w
Rys. 4. Zakres tolerancji i nazewnictwo ekologiczne gatunków
Aby obiektywnie okreœliæ tolerancjê ekologiczn¹, nale¿y pamiêtaæ, ¿e:
a) granice tolerancji mog¹ zmieniaæ siê w miarê rozwoju organizmu;
b) wystêpuj¹ ró¿nice tolerancji wzglêdem tego samego czynnika
u osobników odmiennej p³ci;
c) tolerancja wzglêdem okreœlonego czynnika mo¿e ulec zmianie
w wyniku zmiany natê¿enia pozosta³ych czynników ekologicznych
dzia³aj¹cych w tym samym czasie.
Zasada wspó³zale¿noœci dzia³ania czynników (patrz punkt c) okreœla
zjawisko zwane synergizmem — efekt jednoczesnego dzia³ania kilku
czynników mo¿e byæ silniejszy, ni¿ wynika³oby to z zsumowania efektów
tych czynników w oddzia³ywaniu pojedynczym (rys. 5.).
Rys. 5. Zakres tolerancji danego gatunku na dzia³anie temperatury i zasolenia:A — oddzielnie, B — razem
16
stenobionty
optimum optimum
eurybionty
optimum
min max min max
rea
kcje
org
an
izm
ów
oligostenobionty polistenobionty
natê¿enie czynnika ekologicznego
50
40
30
20
10
A – zakres tolerancji nazasolenie i temperaturê
B – zakres tolerancji nazasolenie i temperaturê
t °C
‰
50
20
50
10
10 20 30 40 50
‰ °C
Zadanie 1.
Zamieszczony poni¿ej tekst zawiera wyjaœnienia trzech pojêæ: œrodowiska
przyrodniczego, siedliska, biotopu.
W ujêciu naukowym œrodowisko przyrodnicze odnosi siê do obiektów,
zjawisk i procesów przyrodniczych, które tworz¹ warunki ¿ycia konkretnego
organizmu lub okreœlonych zespo³ów organizmów i wp³ywaj¹ na funkcjo-
nowanie ca³ej przyrody lub jej sk³adników.
Siedlisko obejmuje ogó³ warunków fizykochemicznych œrodowiska przy-
rodniczego, wzglêdnie trwa³ych i niezale¿nych od organizmów.
Na biotop sk³adaj¹ siê tylko te warunki wystêpowania organizmu lub
grupy organizmów, które wyraŸnie zmieniaj¹ siê pod ich wp³ywem.
� Podaj, na którym z trzech schematów (A, B, C) prawid³owo uwzglêd-
niono relacje miêdzy wymienionymi pojêciami.
Rys. 6.
1 — œrodowisko przyrodnicze, 2 — siedlisko, 3 — biotop
Zadanie 2.
� Przyporz¹dkuj podane poni¿ej opisy/okreœlenia do nastêpuj¹cych po-
ziomów organizacji uk³adów ¿ywych: A — populacja, B — biocenoza,
C — ekosystem, D — biom.
I. Drzewa, krzewy i roœliny zielne tworz¹ce przydro¿ny zagajnik oraz
zwierzêta w nim wystêpuj¹ce.
II. Step.
III. Wszystkie wiewiórki zamieszkuj¹ce okreœlony las.
IV. Jezioro.
17
1
2
3
1 1
2 32
3
A B C
Zadanie 3.
W tabeli przedstawiono porównanie czynników fizykochemicznych œrodo-
wiska l¹dowego i wodnego.
Czynniki œrodowiskaŒrodowisko
wodne l¹dowe
gêstoœæ du¿a ma³a
iloϾ tlenu 3,50% 21,00%
iloœæ dwutlenku wêgla 1,70% 0,03%
iloϾ azotu 63,00% 78,00%
wahania temperatury ma³e du¿e
oœwietlenie zewnêtrzne rozproszone pe³ne
Tab. 2.
� Na podstawie analizy danych zamieszczonych w tabeli okreœl, które
czynniki ograniczaj¹ bytowanie w œrodowisku wodnym, a które w l¹do-
wym. Podaj wyjaœnienie wyboru wskazanych czynników.
Zadanie 4.
W wodzie amplituda wahañ temperatury jest mniejsza ni¿ na l¹dzie,
poniewa¿ woda ma du¿¹ pojemnoœæ ciepln¹ wynikaj¹c¹ z wysokiego ciep³a
w³aœciwego wody.
� Okreœl i wyjaœnij, w którym œrodowisku: wodnym czy l¹dowym orga-
nizmy maj¹ wê¿szy zakres tolerancji w stosunku do temperatury.
Zadanie 5.
Wiêkszoœæ roœlin l¹dowych okres dzia³ania niskich temperatur przechodzi
w postaci nasion lub k³¹czy i bulw, w których gromadzone s¹ substancje
od¿ywcze. Organy te charakteryzuj¹ siê du¿ym stopniem odwodnienia tkanek.
� Wyjaœnij, dlaczego odwodnienie komórek jest konieczne, aby roœliny
mog³y przetrwaæ okres dzia³ania niskich temperatur.
Zadanie 6.
W organizmach zwierzêcych jest du¿o sodu, a tylko niewiele potasu, w orga-
nizmach roœlinnych na odwrót: du¿o potasu, ma³o sodu.
� Okreœl, który z pierwiastków: sód czy potas jest czynnikiem ograniczaj¹cym
bytowanie roœlino¿erców. Podaj wyjaœnienie udzielonej odpowiedzi.
18
Zadanie 7.
Rozró¿nienie miêdzy warunkami a zasobami œrodowiska najczêœciej do-
konuje siê ze wzglêdu na rozpatrywany organizm.
� Okreœl, dla którego z ni¿ej podanych organizmów œwiat³o bêdzie za-
sobem œrodowiska, a dla którego jest jednym z warunków œrodowiska:
a) bielinek kapustnik,
b) konwalia majowa.
� Podaj uzasadnienie wyboru.
Zadanie 8.
� Wyjaœnij, dlaczego krasnorosty mog¹ wystêpowaæ w wodzie na du¿ych
g³êbokoœciach, natomiast zielenice wystêpuj¹ wy³¹cznie w górnych par-
tiach wód.
Zadanie 9.
Na wykresie przedstawiono wp³yw temperatury otoczenia na tempo meta-
bolizmu zwierz¹t.
Rys. 7.
� Wyjaœnij, dlaczego przedstawiona na wykresie zale¿noœæ dotyczy wy³¹cz-
nie zwierz¹t zmiennocieplnych.
19
tem
po
me
tab
oliz
mu
temperatura (°C)10 20 30 40 50
Zadanie 10.
Czynniki œrodowiska mog¹ byæ traktowane jako warunki (A), ale tak¿e mog¹
stanowiæ zasoby œrodowiska (B).
� Przyporz¹dkuj ni¿ej podane przyk³ady czynników œrodowiska do w³aœciwej
kategorii: A lub B.
I. Œwiat³o s³oneczne niezbêdne w procesie fotosyntezy.
II. Wysoka temperatura stymuluj¹ca intensywnoœæ oddychania.
III. Tlen warunkuj¹cy oddychanie organizmów tlenowych (aerobów).
IV. Œwiat³o stymuluj¹ce intensywnoœæ fotooddychania u roœlin C3.
V. Woda, która jest konieczna do prawid³owego przebiegu fotosyntezy.
Zadanie 11.
Zakres tolerancji organizmu wzglêdem warunków œrodowiska jest zró¿ni-
cowany w zale¿noœci od rodzaju funkcji ¿yciowych. Mo¿na wyró¿niæ ró¿ne
zakresy w zale¿noœci czy dane zwierzê:
I. porusza siê i ¿eruje,
II. rozmna¿a siê,
III. porusza siê, ale zahamowany zostaje wzrost organizmu.
� Przyporz¹dkuj wymienione funkcje ¿yciowe do podanych na rysunku
zakresów tolerancji (A—C) pewnego organizmu wzglêdem warunków
œrodowiska.
Rys. 8.
20
A
B
C
warunki œrodowiska
sp
e³n
ian
ieczyn
no
œci¿ycio
wych
ODPOWIEDZI Z KOMENTARZEM
Organizm i jego œrodowisko
Zadanie 1.
A.
Zadanie 2.
I — B, II — D, III — A, IV — C.
Zadanie 3.
� Czynnikami ograniczaj¹cymi bytowanie organizmów w œro-
dowisku wodnym s¹:
� niska iloœæ tlenu,
� rozproszone oœwietlenie zewnêtrzne.
� Zbyt niska zawartoœæ tlenu ogranicza wystêpowanie w wodzie
organizmów oddychaj¹cych tlenowo, które s¹ wra¿liwe na
niedobór tlenu.
� Œwiat³o, które w wodzie ulega rozproszeniu wyznacza mo¿li-
woœæ bytowania roœlin i zwierz¹t na okreœlonych g³êbokoœ-
ciach.
� Czynnikiem ograniczaj¹cym wystêpowanie organizmów w œro-
dowisku l¹dowym s¹ wahania temperatury. Wiêkszoœæ orga-
nizmów jest zwykle bardzo wra¿liwa na jej zbyt du¿e wa-
hania.
Zadanie 4.
Organizmy wodne, które ¿yj¹ w œrodowisku charakteryzuj¹cym siê
w miarê stabiln¹ temperatur¹, maj¹ odpowiednio wê¿szy zakres to-
lerancji w stosunku do zmian temperatury ni¿ organizmy l¹dowe.
Zadanie 5.
Odwodnienie komórek ogranicza procesy ¿yciowe, co zmniejsza zu¿ycie
substancji zapasowych.
169
Zadanie 6.
Czynnikiem ograniczaj¹cym w przypadku roœlino¿erców jest sód, poniewa¿
ich pokarmem s¹ roœliny, w których zawartoœæ sodu jest niemal œladowa.
Zadanie 7.
a) Dla bielinka kapustnika œwiat³o jest warunkiem œrodowiska, który
wp³ywa m.in. na aktywnoœæ ¿yciow¹ motyla i pozwala na orientacjê
w otoczeniu.
b) Dla konwalii majowej œwiat³o stanowi zasób œrodowiska, poniewa¿
jest Ÿród³em energii potrzebnej do przeprowadzenia procesu foto-
syntezy.
Zadanie 8.
Krasnorosty wykorzystuj¹ niebieskozielon¹ czêœæ promieniowania, które
jest najmniej absorbowane przez wodê. Zielenice najlepiej przepro-
wadzaj¹ fotosyntezê w œwietle pe³nym w górnych partiach wód, gdzie
œwiat³o jest jeszcze najmniej zmienione.
Zadanie 9.
Tempo metabolizmu zwierz¹t zmiennocieplnych wzrasta wraz ze wzrostem
temperatury. Zwierzêta sta³ocieplne utrzymuj¹ sta³¹ temperaturê wew-
nêtrzn¹ i wraz ze wzrostem temperatury zmniejszaj¹ tempo meta-
bolizmu, chroni¹c w ten sposób organizm przed nadmiernym prze-
grzaniem.
Zadanie 10.
� II, IV — A.
� I, III, V — B.
Zadanie 11.
I — B, II — C, III — A.
Zadanie 12.
� Gatunkiem bakterii, który cechuje siê najwê¿szym zakresem
tolerancji wzglêdem pH pod³o¿a jest dwoinka zapalenia p³uc.
� Optymalne pH dla bakterii chorobotwórczych wynosi 7, po-
niewa¿ taka wysokoœæ pH jest utrzymywana w organizmie
ludzkim.
170