Download - ABC voor succesvolle communicatie
Water in de stadHet ABC voor succesvolle communicatie
ColofonDit ABC van communicatiemiddelen is in opdracht
van de Zeeuwse Milieufederatie ontwikkeld door het
IVN Consulentschap Zeeland.
Het ABC van communicatiemiddelen vormt een
onderdeel van het project ‘Waterlokaal’. Dit project
werd financieel mogelijk gemaakt door de provincie
Zeeland (programma Leren voor Duurzame Ontwik-
keling en ‘Blauwe Impuls’).
Tekst:
IVN Consulentschap Zeeland,
Rita de Ligt-van der Zee
Redactie:
Zeeuwse Milieufederatie, Ilse Pama
Vormgeving en productie:
Nilsson Creatieve Communicatie
Maart 2008
© Zeeuwse Milieufederatie en IVN Consulentschap
Zeeland
Vouw open voor de stappen bij het kiezen van
een communicatiemiddel
Creatief betrekken van burgers werkt beter!
1. Het doel: Wat wil je bereiken?
2. De doelgroep:Wie wil je bereiken?
3. Begeleider:Heeft hij/zij de benodigde vaardigheden?
4. Fase van het communicatieprocesBelangstelling wekken, informeren, overtuigen /gedrag
veranderen, of ondersteunde informatie?
5. Moment van inzetSluit het moment aan bij de behoefte van de doelgroep?
6. Tijd en ruimte:Heb ik voldoende tijd en ruimte voor de inzet van dit
communicatiemiddel?
7. Een mix van communicatiemiddelenTip: Maak een doelgroep-communicatiemiddelenmatrix
8. Financiële middelenHeb /of krijg ik voldoende middelen?
9. Bondgenoten en intermediairenHeb ik /waar vind ik de juiste bondgenoten?
Stappen bij hetkiezen van een
communicatiemiddel:
Zie toelichting op pagina 6 en bijlage 1
3
Voorwoord In 2007 zijn de Zeeuwse Milieufederatie (ZMF) en het IVN Consulentschap Zeeland samen met de Zeeuwse ge-
meenten en de beide Zeeuwse waterschappen begonnen aan het project Waterlokaal. Duurzaam waterbeheer in
stad en dorp en de communicatie daarover met burgers stond hierbij centraal.
Ik ben als dagvoorzitter bij de startbijeenkomst en de slotbijeenkomst betrokken geweest.
Ik vond het heel inspirerend om mee te maken en om te horen dat alle deelnemers overtuigd zijn van het belang
van goede en uitnodigende communicatie. Er werden veel concrete voorbeelden gegeven hoe je op een leuke ma-
nier met burgers over het waterbeleid in de stad kunt communiceren. Heel belangrijk was daarbij ook om elkaar
te stimuleren en van elkaar te leren.
Op de laatste bijeenkomst, op 13 december 2007 bij de provincie in Middelburg, is door alle partijen duidelijk
aangegeven dat er behoefte was aan een naslagwerk met daarin alle communicatiemiddelen, die in het project
aan de orde zijn gekomen.
Deze opdracht is enthousiast en voortvarend opgepakt door het IVN Consulentschap en de ZMF en het resultaat
ligt nu voor u, het “ABC voor succesvolle communicatie”.
Het succes van het project Waterlokaal blijkt ook uit het feit dat de provincie Zeeland heeft besloten om in 2008
verder te gaan en, heel belangrijk, daar een budget voor beschikbaar heeft gesteld. Hiervoor dank.
Initiatieven die in 2008 verder uitgewerkt worden zijn een gezamenlijk waterwebsite, een blauwe watercontainer
en de prijsvraag voor het ontwerpen van een duurzame watertuin.
De waterpartners Zeeuws-Vlaanderen (gemeenten Hulst, Sluis en Terneuzen en het waterschap Zeeuws-Vlaande-
ren) gaan de waterwebsite verder uitwerken. De gemeente Schouwen-Duiveland is trekker voor de blauwe water-
container (mobiele tentoonstelling rond het thema afkoppelen). De gemeenteraad in Goes heeft positief besloten
over het uitzetten van de prijsvraag.
Ik dank alle deelnemers voor hun enthousiasme en inbreng in het project en wens u veel succes bij het gebruik van
dit ABC voor succesvolle communicatie.
Jan van Seters
Voorzitter Zeeuwse Milieufederatie
Lid Raad van Advies van IVN Consulentschap-Zeeland
Lid Dagelijks Bestuur van het waterschap Zeeuws-Vlaanderen
5
Inhoudsopgave
Voorwoord . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .3
Inhoudsopgave . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .5
Kies een communicatiemiddel stap voor stap . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .6
Overzicht communicatiemiddelen, alfabetisch. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .8
Beschrijving communicatiemiddelen, alfabetisch . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .9
Adreslijst . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 62
Bijlage 1: toelichting op ‘Kies een communicatiemiddel stap voor stap’ . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 64
Bijlage 2: toelichting op de digitale instrumentenplanner van SME Adviseurs . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 66
6
Kies communicatiemiddel stap voor stapDoorloop deze stappen voordat u een keuze maakt.
1. Het doel Houd altijd voor ogen wat je met een groep wilt bereiken. Formuleer de doelstellingen SMART (Specifiek, Meet-
baar, Acceptabel, Realistisch en Tijdgebonden).
Zijn de doelen gericht op een verandering van kennis, houding of gedrag?
Zie ook bij stap 4.
2. De doelgroepWat is het kennisniveau, de houding, het gedrag, de motivatie? Kennen de mensen elkaar, hoe groot is de groep
die je wilt bereiken?
3. BegeleiderBij communicatiemiddelen waarbij een begeleider nodig is, is het goed te bedenken of er een geschikte begelei-
der is. De één moet niet denken aan het begeleiden van een (rollen)spel, een ander heeft weinig met het geven
van een lezing.
4. Fase van het communicatieprocesWil je belangstelling wekken, informeren, overtuigen /gedrag veranderen of ondersteunende informatie geven en
past het communicatiemiddel daarbij? Dit houdt ook verband met het doel. Zie de toelichting in bijlage 1.
5. Moment van inzetSluit dit moment aan bij de behoefte van de doelgroep? Zie de toelichting in bijlage 1.
6. Tijd en ruimteSommige communicatiemiddelen vergen nogal wat (doorloop)tijd, andere hebben veel ruimte nodig (bijvoor-
beeld tentoonstellingen). Is die tijd of ruimte beschikbaar?
7
7. Een mix van communicatiemiddelenMet één communicatiemiddel bereik je maar een deel van de groep die je wilt bereiken.
Zorg voor variatie door verschillende communicatiemiddelen naast elkaar in te zetten. Welke andere communi-
catiemiddelen zet je naast dit communicatiemiddel in?
Tip: Maak een doelgroep-communicatiemiddelenmatrix (zie voorbeeld).
Doelgroep Communicatiemiddel
Folder/brochure Cursus natuurvriendelijk tuinieren Waterwandeling in de wijk
Bewoners van de wijk x x
Volkstuinbezitters x x
8. Financiële middelenZijn de benodigde financiële middelen beschikbaar? Zo niet, welke wegen kunnen bewandeld worden om die
financiële middelen vrij te maken?
9. Bondgenoten en intermediairsWelke bondgenoten /intermediairs kun je bij de voorbereiding en uitvoering van dit communicatiemiddel betrek-
ken. Wat verwacht je van hen? Welke middelen zijn daarvoor beschikbaar?
8
Overzicht communicatiemiddelen, alfabetischAActie of campagne
Affiche / poster
Ansichtkaart
Audiovisuele media
BBarometer duurzaam terrein beheer
Blauw verhuispakket
Blauwe waterkeet
Brochure
CCreatieve sessie
Cursus
DDemonstraties en modellen
Digitale media
EEducatieve grondwatermeter (Water in de peiling)
Enquête
Excursie met (water)gids
FFietsroute
Folder /Flyer
KKleurplaat
Kluskeet duurzaam bouwen
Krant & magazines
LLespakketten rond waterthema’s
MMasterclass duurzaam wonen
Mondelinge media
NNatuurpad rond water
Nieuwsbrief
OOntdekton water
PProjecten
QQuiz
RRollenspel
SSpelvormen
Strip, stripverhalen
Symposium
TTelevisiespots
Tentoonstelling
Theater
VVeldbezoek ‘Kijk op Water’
Veldsymposium
WWaterambassadeur
Waterbus
Waterkaarten (waterbelevingskaart)
Waterlaboratorium
Waterloket (bemand)
Watermarkt
Watermuseum
Waterschouw (Wijkschouw en Wenswijk)
Watervlo (educatieschip van Reinwater)
Waterwandeling
Waterwebsite /waterloket
9
Beschrijving communicatiemiddelen, alfabetisch
Elke beschrijving gaat volgens een vast stramien:
Wat is het? Korte beschrijving van het communicatiemiddel.
Geschikt voor? Hier wordt beschreven voor welke groep(en) burgers het geschikt zou zijn en in welke fase van het
communicatieproces het communicatiemiddel het best past: de belangstelling wekken, informeren, overtuigen of
ondersteunende informatie.
Wat voorbeelden:
Belangstelling wekken Informeren Overtuigen Ondersteunende informatie
Folder +/- + +/- +
Kranten en tijdschriften ++ +/- +/- -
Persoonlijk gesprek + ++ ++ +
website - + - ++
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Bij communicatiemiddelen die al bestaan uit een mix van communicatiemiddelen (bijvoorbeeld het blauwe
verhuispakket, de blauwe waterkeet, cursussen e.d.) wordt per fase in het communicatieproces een suggestie
gedaan.
VoorbeeldenIn de eerste plaats wordt gekeken naar voorbeelden in Zeeland, dan naar landelijke of zelfs grensoverschrijdende
voorbeelden.
Meer weten? Hier staan verwijzingen naar de organisaties en contactpersonen van de voorbeelden en verwijzingen naar meer
informatie over het communicatiemiddel of de voorbeelden.
Zie ook adreslijst op pagina 62.
10
Wandelen voor water in Zeeland (COS Zeeland)
A
Actie of campagne
Wat is het? Volgens Van Dale is een actie ‘een gezamenlijk opgezet en tot uiting gebracht streven’.
Acties worden vaak gekoppeld aan een voornemen om iets te veranderen dat op weerstand stuit bij bepaalde
groepen, en is dan te zien als een vorm van protest. Als communicatiemiddel moet men bij acties niet aan
protesten denken, maar aan het bereiken van een gezamenlijk doel, bijvoorbeeld de leefbaarheid in de wijk te
verbeteren of geld in te zamelen voor een gemeenschappelijk doel. Een campagne is een planmatig opgezette
publieksactie.
Acties en campagnes zijn meestal kort en kernachtig.
Geschikt voor: Als de actie of campagne raakt aan wat er leeft is dit middel geschikt voor een brede groep burgers. Heel geschikt
voor algemeen publiek, scholen, verenigingen e.d.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++ Zeker met de nodige publiciteit
Informeren +/-
Overtuigen +
Ondersteunende informatie - Aanvullend of voorafgaand aan de actie ondersteunende
informatie meegeven.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Wandelen voor Water:
Sponsorwandeling van 6 kilometer met 6 liter water op de rug voor leerlingen van de basisschool. Zo beleven
kinderen de werkelijkheid van een kind in Afrika, die dagelijks kilometers moet lopen voor schoon drinkwater. Er
hoort ook een lespakket bij en een gastles. Opbrengst voor waterprojecten in Afrika. Ook geschikt voor gezinnen.
Big Jump:
Europese dag van de BIG JUMP om te genieten van vijvers en rivieren.
Een populaire manier om de Europese kaderrichtlijn Water van de EU
bekend te maken en het belang van een goede waterkwaliteit aan de
lijve te ondervinden.
11
Watertonnen worden
uitgereikt in Sint Maartensdijk
Ton voor Water:
COS Zeeland organiseerde in samenwerking met de Zeeuwse Milieufederatie, het IVN Consulentschap Zeeland en
de Zeeuwse gemeenten 5 x het project “Een Ton voor Water”.
In de afgelopen jaren zijn meer dan 4500 tonnen verkocht. Van elke ton ging een bedrag naar een waterproject in
een ontwikkelingsland. Burgers in de deelnemende gemeenten zijn voorgelicht over water (brochure ‘Een Ton voor
Water’) en de waterprojecten van de betreffende Novib partners in het Zuiden en scholen. Voor de basisscholen is
een lesbrief ‘Ton voor water’ ontwikkeld. De NME-centra willen weer verder met een Ton voor Water, omdat het
ook relatie heeft met het afkoppelen van regenwater, wat erg belangrijk is in het stedelijk gebied.
Meer weten? Wandelen voor Water: Voor meer informatie kunt u terecht op de website www.wandelenvoorwater.nl of kunt u
contact opnemen met COS Zeeland via 0113-250051, of [email protected]. Big Jump: www.bigjump.org
Voor meer informatie over een Ton voor Water kunt u eveneens bij het COS, bij de ZMF of bij het IVN Consulentschap
terecht.
Affiche /poster
Wat is het?Een aanplakbiljet of aangeplakte bekendmaking van een activiteit, voorstelling of evenement.
Een poster is vaak wat groter dan een affiche.
Geschikt voor: Afhankelijk van vormgeving en tekst geschikt voor een brede doelgroep.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + Hangt sterk af van de vormgeving
Informeren +/- Niet voor het geven van veel informatie, wel voor de hoofdzaken
Overtuigen -
Ondersteunende informatie +/- Affiche of poster kan goed zaken visualiseren. Bv. Watersysteem
in wijk
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
12
Voorbeelden
Affiche van de gemeente Dordrecht ‘Dordrecht werkt aan water’ en de Affiche van de 12 ambachten over de
Nonolet (waterloos toilet).
De advertenties van Nederland Leeft met Water zijn eigenlijk ook affiches:
- Het scheiden van afval- en regenwater
- Beken herstellen naar oorspronkelijke vorm
- Drijvend wonen
- Wadi’s in de nieuwbouwwijk
- Waterdoorlatende bestrating
Meer weten? De affiches van Nederland leeft met water zijn te zien op: http://www.nederlandleeftmetwater.nl/?Campagne
Ansichtkaart
Wat is het? Heeft geen toelichting nodig.
Geschikt voor: Een simpel maar heel doeltreffend communicatiemiddel. Afhankelijk van de vormgeving geschikt voor alle
doelgroepen.
Vooral geschikt om de belangstelling de wekken, de nieuwsgierigheid te prikkelen en te laten zien hoe bijvoorbeeld
een mooie natuurvriendelijke oever er uit kan zien.
Ook geschikt als uitnodiging voor een watermarkt, informatiebijeenkomst o.i.d.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++ Verwijs op de achterkant van de kaart naar mogelijkheden
om meer informatie te krijgen (website bijvoorbeeld)
Informeren -
Overtuigen -
Ondersteunende informatie -
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Serie ansichtkaarten van de gemeente Schouwen-Duiveland
rond het Waterplan.
Meer weten?
Gemeente Schouwen-Duiveland.
Dhr. P van Santen.
Ansichtkaart gemeente Schouwen-Duiveland
13
Audiovisuele media (film, DVD, teletekst)
Wat is het? Heeft geen toelichting nodig.
Geschikt voor: Afhankelijk van de soort film of DVD geschikt om de belangstelling te wekken, te informeren, of te overtuigen.
Het moet dan wel een aansprekende film zijn. Vaak zijn daar hoge kosten mee gemoeid. De film van Al Gore is
vooral gericht op overtuigen van en belangstelling wekken voor de klimaatverandering bij grote groepen mensen.
Een DVD heeft het voordeel dat die zonder veel moeite op veel plaatsen getoond kan worden en makkelijk kan
worden opgenomen in bijvoorbeeld een lespakket.
Teletekst is vooral geschikt om te informeren (+/-) en is in onderstaande tabel buiten beschouwing gelaten.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +/- De film van Al Gore is een voorbeeld waarbij dat wel goed
gelukt is, maar in de regel is de effectiviteit niet zo groot.
Informeren +/-
Overtuigen +/-
Ondersteunende informatie -
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden DVD ‘Haal meer uit schoon water’
Stichting Natuur en Milieu en De Provinciale Milieufederaties hebben vijf korte documentaires van
5 minuten laten maken over schoon water. De filmpjes zijn opgenomen in de Vinkeveense plassen,
de Zevenhuizerplas in een Rotterdamse Vinex-wijk, de Hoge Dwarsvaart bij Zeewolde, de Regge
bij De Velderberg in Twente en De Leijen, onderdeel van de Friese boezem. De documentaires gaan
over projecten die in het perspectief van de Europese Kaderrichtlijn Water (KRW) geen slecht
figuur slaan. In de filmpjes, die zijn gemaakt door stichting Natuurmedia, staat de waterkwaliteit
voor natuur en recreant centraal. De filmpjes laten voorbeelden zien van hoe het zou kunnen.
De aanpak: geen ruimte voor water zonder aandacht voor de waterkwaliteit.
DVD vloeiweiden van het Lankheet en het waterpark
De Vloeiweiden DVD is te bestellen via de mail: [email protected]. De DVD over het waterpark is binnenkort
on-line te bekijken op www.waterparkhetlankheet.nl. Doel van het Waterpark-project is rietlanden te ontwikkelen die
beekwater zuiveren en tegelijkertijd biomassa produceren voor groene stroom of brandstof. Met het gezuiverde water
wordt het grondwater weer op niveau gebracht en wordt natte natuur hersteld. Deze pilot moet economisch rendabel zijn
en meer opbrengen dan de huidige opbrengsten uit maïs, gras of granen. Meer informatie: www.waterparkhetlankheet.nl
Meer weten?
DVD ‘Haal meer uit schoon water’: ZMF.
Waterpark Landgoed het Lankheet: Eric Brinckmann, waterbeheer Landgoed het Lankheet, 06 537 177 24.
Over zuiverende rietvelden: Wageningen UR/Plant Research International Dr. Adrie van der Werf (projectleider)
0317-475862, [email protected]
14
B
Barometer duurzaam terrein beheer
Wat is het?Er bestaat een barometer voor duurzaam terreinbeheer voor gemeenten en andere beheerders van groene en
verharde terreinen. De barometer heeft drie niveaus: Brons, Zilver en Goud. Deelnemers die het Gouden niveau
halen mogen het keurmerk Milieukeur gebruiken.
De DOB methode correspondeert met het Bronzen Niveau.
Voor burgers bestaat een dergelijke barometer nog niet, maar voor particulieren zou een soortgelijke barometer
ontwikkeld kunnen worden.
Geschikt voor?Een populaire versie van de barometer zou een geschikt communicatiemiddel zijn voor bewonersparticipatie in
het beheer van de groene ruimte. Twee vliegen in een klap: begrip voor het beheer van de gemeente en een
meer duurzaam beheer van particuliere (volks)tuinen. Het competitie-element en de mogelijkheden om gedrag
te belonen spelen mee om succesvol aan de slag te gaan met de barometer. Dit communicatiemiddel vergt de
nodige coördinatie en tijd en een gemeente verbindt er zich voor meerdere jaren aan. Samenwerken met het NME-
centrum zou aan te bevelen zijn. De barometer bestaat uit een mix van communicatie¬middelen, waarbij de keuze
bepalend is voor het succes. De totale barometer is geschikt om mensen te overtuigen (++).
Fase communicatieproces Geschikte keuzes bij barometer
Belangstelling wekken Bijvoorbeeld via de regionale TV en huis-aan-huis-bladen aandacht vragen
voor de barometer
Informeren Bijvoorbeeld via een informatie/demonstratiebijeenkomst op een
gemeentelijke kwekerij /voorbeeldtuin en een publieksvriendelijke folder of
brochure over de criteria
Overtuigen Uitreiken van de bronzen, zilveren, gouden barometers en belonen
(persaandacht/bloemetje)
Ondersteunende informatie Terugkerende aandacht in het gemeenteblad, aanvullende thematische
folders e.d.
Voorbeelden De barometer duurzaam terreinbeheer is ontwikkeld door SMK (Stichting
Milieukeur) en PRI (Plant Research International). Op de website van de Stichting
Milieukeur (www.milieukeur.nl) staan praktijkvoorbeelden. De gemeente
Wageningen heeft het Milieukeur bijvoorbeeld al verdiend.
Meer weten? Voor het ontwikkelen van een populaire versie voor burgers zou SMK het best ingeschakeld kunnen worden.
Zij ontwikkelen, beheren en toetsen duurzaamheidscriteria. De criteria komen tot stand met medewerking en
15
inbreng van consumenten- en producentenorganisaties, detailhandel, overheid en milieudeskundigen. Deze wijze
van werken verzekert een breed maatschappelijk draagvlak. Het handboek barometer duurzaam terreinbeheer is
te downloaden via: http://www.milieukeur.nl/Upload/handboek%20bdt_1%20def.pdf
Gemeente Wageningen: Johan Saleming, senior beleidsmedewerker Beheer Openbare Ruimte en projectleider voor
de barometer.
Blauw verhuispakket
Wat is het? Een pakket dat nieuwe bewoners in een wijk of gemeente ontvangen. Er kan van alles in een verhuispakket zitten.
Bij de gemeente Breda heeft men ervaring met het groene verhuispakket (i.s.m. het MEC Breda). Hierin zaten
bijvoorbeeld kortingsbonnen voor een duurzame (groene) inrichting van huis- en tuin en diverse milieuvriendelijke
attenties van Bredase winkeliers en bedrijven, Brabant Water en gemeente Breda, zoals een onkruidkrabber,
tegoedbonnen op biologische producten bij AH Bavel, een cd-rom en een gratis ontwerpschets voor de tuin.
Geschikt voor:Nieuwe bewoners in de gemeente of wijk. Vooral in nieuwbouwwijken waar de bewoners nog kennis met elkaar
moeten maken liggen er goede kansen. Het sluit aan bij het benutten van ‘verandermomenten’. Op het moment dat
mensen verhuizen hebben ze behoefte aan informatie over deze verandering. Het succes hangt af van de inhoud
en de manier waarop het aangeboden wordt. Aanbieden door opsturen heeft minder impact dan aanbieden tijdens
een welkomstbijeenkomst in de wijk of op het gemeentehuis.
Fase communicatieproces Geschikte keuzes bij verhuispakket
Belangstelling wekken Leuke uitnodiging voor welkomstbijeenkomst, bijvoorbeeld in de vorm van
een ansichtkaart.
Informeren Tijdens de welkomst bijeenkomst bedoeling en inhoud van het pakket
toelichten
Overtuigen -
Ondersteunende informatie Informatieve folders/brochures in het verhuispakket rond waterbeheer inde
wijk /de stad, fietsroutes, wandelroutes e.d.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden (in Zeeland en daarbuiten) Mec Breda: www.mecbreda.nl (bij ‘aanbod’ en dan bij ‘producten’). Uit
een enquête onder de eerste 120 ontvangers bleek dat zij het groene
verhuispakket als ‘leuk’ en ‘attent’ met het cijfer 8 beoordeelden.
Meer weten? Het NME –centrum in de regio, of het IVN Consulentschap en de
Zeeuwse Milieufederatie kunnen adviseren m.b.t. de samenstelling en
het aanbieden van een blauw verhuispakket.
Groen verhuispakket van MEC Breda
16
Blauwe waterkeet
Wat is het? Een mobiele tentoonstelling over het afkoppelen van water en het waterbeheer in de wijk. De buitenkant van de
keet (of zeecontainer) wordt daarbij ook als informatiedrager benut en moet uitnodigen om ook binnen een kijkje
te nemen of om informatie te vragen.
Er wordt zoveel mogelijk gevisualiseerd en de informatie wordt zo interactief mogelijk aangereikt.
Geschikt voor: Heel geschikt om in wijken waar de riolering aangepast wordt neer te zetten voorafgaand aan en gedurende
de werkzaamheden. Vooral gericht op volwassen inwoners van de wijk, maar het kan door een aantrekkelijke
vormgeving, visualisaties en interactieve elementen ook aansprekend zijn voor kinderen.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + tot ++ Een blikvanger in de wijk! Persaandacht kan dit nog verhogen.
Informeren + tot ++ In de keet komen informatieve folders, brochures rond diverse
waterthema’s, gericht persoonlijk advies kan de geschiktheid
nog verhogen.
Overtuigen + tot ++ Kan vergroot worden als er een bemand waterloket ingericht
wordt.
Ondersteunende informatie + Waterwebsite en informatiefolders waarin ook naar de
waterwebsite verwezen wordt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Nog niet gerealiseerd. Binnen het project waterlokaal is een ontwerp gemaakt voor de blauwe waterkeet. Er is ook
een ontwerp uitgewerkt voor een blauwe zeecontainer. In 2008 wordt gewerkt aan de verdere ontwikkeling van
de blauwe waterkeet
Meer weten? IVN Consulentschap Zeeland, Zeeuwse Milieufederatie en gemeente Schouwen-Duiveland (Dhr. P. van Santen) zijn
de initiatiefnemers voor de realisatie van de blauwe waterkeet.
Eerste ideeën rond de blauwe waterkeet van
Confettireclame
17
Brochure
Wat is het?Heeft weinig toelichting nodig. Het verschil tussen een folder en een brochure heeft vooral betrekking op
de omvang en hoeveelheid informatie die gegeven wordt. Meer dan 2 A4 zou een richtlijn kunnen zijn, maar in de
praktijk lopen folders en brochures vaak in elkaar over.
Geschikt voor? Afhankelijk van de leesbaarheid, de verhouding tussen tekst, plaatjes en vormgeving is een brochure geschikt
om burgers te informeren en als ondersteunende informatie in te zetten. Het is raadzaam om hier de afdeling
communicatie bij te betrekken en vakjargon of teveel tekst te vermijden. Een goede vormgeving is het geld waard.
De brochure moet mensen uitdagen om hem mee te pakken, te bekijken en te lezen!
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken -
Informeren ++ Zie opmerkingen hierboven
Overtuigen +/-
Ondersteunende informatie ++ Brochure biedt de mogelijkheid iets dieper in te gaan op een
bepaald thema, waardoor het als naslagwerkje kan dienen.
Wordt niet zo snel weggegooid als een folder.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden
Veel van deze voorbeelden zijn meer gericht op overheden, maar kunnen wel het uitgangspunt vormen voor een
meer publieksvriendelijke uitvoering.
Een Ton voor Water (2001)
Een brochure die gericht is op burgers met informatie over het belang van een regenton,
waterverbruik en waterbesparingstips, de waterkringloop, waterzuivering en water
wereldwijd. Maakte deel uit van de campagne ‘Een Ton voor Water’, een initiatief van het
COS Zeeland, de Zeeuwse Milieufederatie en het IVN Consulentschap Zeeland i.s.m. de
Zeeuwse gemeenten.
‘Duurzaam bouwen in Zeeland’ en ‘Toiletwater. Don’t dump it, pump it’
Deze brochures zijn beide uitgegeven door het Regioteam Zuiver Zeeuws Water.
De brochure over Duurzaam Bouwen is gericht op gemeenten en geeft informatie
over bouwmaterialen en beleid rondom duurzaam bouwen en de ondersteuning die zij
daarbij kunnen krijgen van het Regionaal Dubo Consulentschap. De brochure over toiletwater geeft watersporters
informatie over het lozingsverbod dat in 2009 van kracht wordt, wat dit voor hen betekent en waar ze met hun
toiletwater terecht kunnen.
18
Leven met schoon water
In 2003 uitgegeven door de 12 provinciale Milieufederatie en de Stichting Natuur en Milieu. Gericht op algemeen
publiek en de waterproblematiek in Nederland. Burgers worden uitgedaagd om mee te werken aan schoon water
onder het motto ‘Niet wachten, maar liften’. Er hoort ook nog een fototentoonstelling bij.
Brochures van Nederland leeft met water o.a.:
• Water in de stad, sprekende voorbeelden
• Gemeentelijke waterplannen
• Ruimte maken voor water, vier voorbeelden
• De boer als waterbeheerder
Brochure ‘Hemelwater in de tuin’ geeft informatie, tips en voorbeelden hoe men buitenshuis het regenwater dat
op het dak valt, af kan koppelen van het riool en in de tuin kan infiltreren.
Meer weten? De brochures van het Regioteam Zuiver Zeeuws Water zijn te downloaden op hun website: www.zuiverzeeuwswater.
nl (bij ‘projecten’).
De brochures van Nederland leeft met water zijn te downloaden van hun website: www.nederlandleeftmetwater.
nl/ (ga naar ‘overige informatie’ en van daar naar ‘documentatie’.
Bij het waterservicepunt Nijmegen: www.waterbewust.nl is de brochure ‘Hemelwater in de tuin’ te downloaden
(kijk in het menu ‘afkoppelen doe ’t zelf’ bij ‘regenwaterinfiltratie’).
19
C
Creatieve sessie
Wat is het?Een bijeenkomst waarbij de deelnemers gestimuleerd worden hun creativiteit aan te boren. Bijvoorbeeld door
mensen te betrekken bij de toekomstige inrichting van het dorp, de wijk of een bepaalde waterpartij. Dit vereist
de nodige vaardigheden van de begeleider van dit creatieve proces. Er zijn verschillende technieken beschikbaar.
Een veilige sfeer waarin mensen hun “rare” ideeën durven uit te spreken of uit te beelden is een voorwaarde.
Geschikt voor: Een creatieve sessie is geschikt om burgers te betrekken bij het meedenken over het beheer van water en groen
in de stad, om de recreatieve mogelijkheden in een gebied te verkennen, of om mee te denken over de inrichting
van de wijk of het dorp. Er is dan sprake van burgerparticipatie, dus er moet wel iets gedaan worden met de
uitkomsten. Als de plannen voor het beheer en de inrichting al vast liggen heeft een creatieve sessie geen zin.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +/- Bij de werving voor de creatieve sessie kiezen voor een
aansprekende vorm. Bv. een leuke advertentie in krant, een
affiche en persoonlijke benadering van sleutelfiguren.
Informeren -
Overtuigen +
Ondersteunende informatie - Na de creatieve sessie is de belangstelling in de regel wel
gewekt en is er behoefte aan ondersteunende informatie zoals
een brochure, fiets- of wandeltocht.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Binnen de masterclass duurzaam Schouwen-Duiveland is met creatieve methodes gewerkt. Bijvoorbeeld die van het
‘backcasten’. Eerst wordt m.b.v. (zelfgemaakte) foto’s en tekst een toekomstbeeld gecreëerd rond een bepaald thema.
Vervolgens worden er stappen van de toekomst naar het heden geformuleerd om daar te komen (= backcasting).
Meer weten? Het IVN Consulentschap Zeeland (Rita de Ligt- van der Zee) heeft ervaring met de masterclass en de bijbehorende
creatieve methodes. Andere Zeeuwse organisaties met expertise op dit punt:
Scoop, Zeeuws instituut voor sociale & culturele ontwikkeling: www.scoopzld.nl
Middelburgs Instituut Voor Kunstzinnige Vorming, Kuiperspoort 18, 4331 GS Middelburg, Tel:0118-634711
Water4ruimte consultancy is een landelijke organisatie die groepen begeleidt bij dergelijke processen:
www.watervoorruimte.nl.
20
Cursus (natuurvriendelijk tuinieren, water in de buurt, watergids e.d.)
Wat is het? Een aantal theoretische en praktische ‘lessen’ voor een bepaalde doelgroep. Meestal wordt daarbij een cursusmap
gebruikt.
Geschikt voor:Burgers die geïnteresseerd zijn in het thema dat binnen de cursus aangeboden wordt.
Door de cursus in combinatie met iets anders aan te bieden kunnen meer mensen geïnteresseerd raken. Bijvoorbeeld
een cursus aanleggen van een watertuin in combinatie met het aanbieden van een voorbeeldbrochure rond
‘watertuinen’. Of door deelnemers als ‘beloning’ het boekje watertuinen aan te bieden. Maak de cursus niet te
lang; twee of drie theorielessen en twee praktijklessen is lang genoeg voor de meeste mensen. Wilt u begeleide
waterwandelingen gaan organiseren dan is de watergidsencursus een aanrader.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - Bij de werving voor de cursus kiezen voor een aansprekende
vorm. Bv. een leuke advertentie in krant, een affiche en
persoonlijke benadering van sleutelfiguren/ intermediaire
organisaties.
Beloning voor deelnemers.
Informeren ++
Overtuigen ++
Ondersteunende informatie ++
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De NME-centra in Zeeland bieden regelmatig cursussen natuurvriendelijk tuinieren aan. In opdracht
van de gemeente kunnen ze dergelijke cursussen op maat aanbieden. Voor toekomstige bewoners van
een nieuwbouwwijk bijvoorbeeld, of toegespitst op water in de tuin. Ze maken daarbij o.a. gebruik
van de door Velt ontwikkelde cursussen voor ecologisch tuinieren.
De watergidsencursus wordt aangeboden door het IVN en i.s.m. de waterschappen, de NME-centra
en andere belanghebbenden uitgevoerd. In Zeeland heeft er tot nu toe 1 watergidsencursus plaats
gevonden. De watergidsen zijn o.a. actief bij rondleidingen op de rioolwaterzuivering, maar kunnen
ook ingeschakeld worden bij waterwandelingen en de waterschouw.
Meer weten? IVN Consulentschap Zeeland: www.ivn.nl , kijk bij ‘agenda’ en dan bij ‘cursussen’.
Zeeuwse NME-centra: MEC De Bevelanden: [email protected] , tel: 0113-252628 / MICMEC Walcheren:
[email protected] , tel: 0118-417039 / Natuur&Zo, NME Zeeuws –Vlaanderen: [email protected],
tel: 0115-649520 / NME Centrum Sch-D: [email protected] , tel: 0111-416093.
Velt Nederland, Postbus 153, 5570 AD Bergeijk, Nederland, (0031)(0)475-484580
www.velt-nederland.nl / [email protected] / Velt België: www.velt.be / [email protected]
watergidsencursus
watergidsencursus
wa
terg
idse
ncu
rsus
watergidsencursus
Watergidsencursus
Het samen actief en creatief bezig zijn met water loopt als
een rode draad door de cursus Watergids. Naast verwon-
dering, bewondering en respect voor het water en het
leven daarin, is het van belang dat de aankomend
Watergids leert nadenken over het belang van water voor
de mens.
Zo groeit het draagvlak voor en betrokkenheid bij schoon
en natuurlijk water.
De cursus, die op provinciaal niveau wordt
georganiseerd, leidt kaderleden van het IVN en andere
NME-werkers op tot actieve watergidsen.
De cursus biedt voldoende handvatten om na afloop
samen aan de slag te gaan met de tijdens
de opleiding ontwikkelde waterprojecten.
WatergidsencursusHet samen actief en creatief bezig zijn met water loopt als een rode draad door de cursus Watergids. Naast verwon-dering, bewondering en respect voor het water en het leven daarin, is het van belang dat de aankomend Watergids leert nadenken over het belang van water voor de mens. Zo groeit het draagvlak voor en betrokkenheid bij schoon en natuurlijk water.
De cursus, die op provinciaal niveau wordt georganiseerd, leidt kaderleden van het IVN en andere NME-werkers op tot actieve watergidsen. De cursus biedt voldoende handvatten om na afloop samen aan de slag te gaan met de tijdens de opleiding ontwikkelde waterprojecten.
IVN Vereniging voor natuur- en milieueducatie
21
D
Demonstraties
Wat is het?We refereren hierbij aan het demonstreren van de werking van iets en niet aan een protestdemonstratie.
Vaak worden hierbij modellen gebruikt. Een modeltuin zou ook onder deze noemer kunnen vallen. In dat geval
hoeft er niet eens iemand aanwezig te zijn, maar kan door bordjes uitleg en informatie gegeven worden.
Geschikt voor:Heel geschikt om mensen te laten zien hoe iets werkt of eruitziet. Ter plekke kunnen ze vragen stellen, als ze iets
niet begrijpen en vragen hoe ze dat evt. zelf aan kunnen leggen.
Een modeltuin is bijvoorbeeld heel geschikt om aan te leggen in een nieuwbouwwijk, waar iedereen nog zijn tuin
aan moet leggen. Bij een tuincentrum of het NME-centrum is ook een goede plek
Fase communicatieproces geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +/- tot ++ Afhankelijk van de aantrekkingskracht van de demonstratie of
het model en de plaats waar de demonstratie plaatsvindt.
Informeren + tot ++ Heel geschikt om een moeilijk technisch verhaal te illustreren
en uit te leggen. Afhankelijk van de vaardigheden van degene
die de demonstratie verzorgt.
Overtuigen + tot ++ Laten zien hoe iets werkt, werkt om mensen te overtuigen.
Zeker als ze vragen kunnen stellen en ermee kunnen oefenen.
Ondersteunende informatie - tot + Afhankelijk van de informatie die meegegeven wordt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Model in perspex van de rioolwaterzuivering (Waterschap Zeeuws Vlaanderen).
Model van een waterfilter (lamellenfilter) (na te vragen bij gemeente Hulst), een infiltratieriool,
regentonnen, raintainer, vulautomaten e.d. In de modelwatertuin bij het NME-centrum in
Dordrecht (Weizigt) kunnen burgers ideeën opdoen voor het watervriendelijk inrichten van
hun tuin. De gemeente Dordrecht heeft ook een boekje met voorbeeldtuinen uitgegeven.
Meer weten? Waterschap Zeeuws –Vlaanderen en Waterschap Zeeuwse Eilanden
Gemeente Hulst
Modelwatertuin bij het NME-centrum in Dordrecht (Weizigt) http://cms.dordrecht.nl/weizigt
Het boekje ‘watertuinen in Dordrecht’ kan gedownload worden op: http://cms.dordrecht.nl/
dordt?waxtrapp=msocoDsHaKnPvBJwEzDLK
Watermarkt Hulst 2007
22
Digitale media (website, E-mail, digitale nieuwsbrief, Cd-rom/Dvd)
Wat is het? Heeft geen toelichting nodig.
Geschikt voor? Een website is geschikt om mensen te informeren en vooral om ondersteunende informatie te geven.
Bij ondersteunende informatie moet je vooral denken aan gerichte informatie rond de waterthema’s. Wat kunnen
mensen zelf doen rond afkoppelen, natuurvriendelijk tuinieren e.d.
Bij wie kunnen ze e.e.a. kopen. Waar kunnen ze terecht voor ondersteuning en informatie.
Een goede website is in deze tijd, naast andere communicatiemiddelen, een onmisbaar naslagwerk voor veel
mensen. Daar kan een gemeente haar voordeel mee doen!
Het beheer van de site is daarbij een aandachtspunt, dat moet in orde zijn.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - tot + E-mails en sms berichten zijn het meest geschikt.
Informeren +/- tot + Websites en digitale nieuwsbrieven zijn het meest geschikt.
Overtuigen - Digitale media lenen zich hier minder voor.
Ondersteunende informatie +/- tot ++ Websites zijn hier erg geschikt voor, Cd-roms en Dvd’s zijn ook
geschikt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden
In het kader van het project
Waterlokaal is een opzet
gemaakt voor een gezamenlijke
waterwebsite voor de
waterpartners in Zeeuws–
Vlaanderen, die opgeschaald kan
worden voor heel Zeeland.
De waterwebsites van de
gemeentes Nijmegen en Arnhem
dienen daarbij als goede
voorbeelden.
Meer weten? Zeeuwse Milieu Federatie,
IVN Consulentschap Zeeland,
de gemeenten Hulst, Sluis en
Terneuzen en Waterschap Zeeuws–
Vlaanderen. Waterwebsites van de
gemeente Nijmegen en Arnhem:
www.waterbewust.nl en
www.waterservicepuntarnhem.nl
23
E
Educatieve grondwatermeter (Water in de peiling)
Wat is het?Op de educatieve grondwatermeter kunnen bezoekers zien hoe hoog het grondwater staat. Wijst de meter een waarde
aan in het groene vlak, dan is de grondwaterstand gunstig voor de functie van het gebied. Wijst de meter een waarde
aan in het rode vlak, dan is de grondwaterstand in het gebied te laag. De grondwatermeters staan niet op zichzelf,
ze vormen het startpunt voor diverse educatieve activiteiten. Er is een lespakket voor de basisschool bij ontwikkeld, een
cursus voor grondwatergidsen (nascholingsmodule bij watergidsencursus) en een handleiding met educatieve tips.
Geschikt voor? Door de educatieve grondwatermeter kunt u aandacht vragen voor grondwater en mensen bewust maken van het
grondwater onder hun voeten en welk effect dat heeft op natuur en mensen. In stad of dorp mag het grondwater geen
overlast bezorgen. De landbouw en de natuur hebben weer andere wensen t.a.v. het grondwater. Door er educatieve en
recreatieve activiteiten aan te koppelen kan de effectiviteit van dit communicatiemiddel nog vergroot worden.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++ Opvallend en mooi vormgegeven waardoor het de aandacht
trekt.
Informeren + tot ++ Thematische fiets en wandelroutes kunnen de geschiktheid
sterk vergroten + lespakket BO.
Overtuigen - tot ++ Geschiktheid kan door activiteiten begeleid door watergidsen
sterk vergroot worden, ook door veldwerk BO.
Ondersteunende informatie - tot ++ Bijvoorbeeld via de website en door informatieve folder/
brochure.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De watermeter, waarvan er steeds meer in Nederland komen te staan,
is een initiatief van onder meer de provinciale milieufederaties, het IVN,
waterschappen en provincies. In Zeeland staat de eerste educatieve
grondwatermeter in de gemeente Sluis bij het Zwin. De thematische
fietsroute ‘Beleef het water vanaf de fiets’ is in aansluiting op de
educatieve grondwatermeter ontwikkeld door het IVN Consulentschap
Zeeland en Natuur&Zo, NME Zeeuws-Vlaanderen.
Meer weten? IVN Consulentschap Zeeland (Rita de Ligt-van der Zee) en ZMF (Ilse Pama) Gemeente
Sluis (Manon Klein Hesseling). Zie de website www.waterindepeiling.nl.
Educatieve grondwater-
meter gemeente Sluis
24
Enquête
Wat is het? Een enquête is een manier van onderzoek doen, waarbij gebruik wordt gemaakt van een vragenlijst, die aan
meerdere personen wordt voorgelegd. Deze groep personen kan de hele doelgroep vormen, of zijn gehaald uit
een representatieve steekproef. Het onderzoek kan gaan om zowel feiten als meningen (zoals bijvoorbeeld bij een
opiniepeiling). De uitslag van een enquête kan op zichzelf staan, maar dient meestal ter ondersteuning van andere
gegevens. Een enquête is meestal anoniem en het resultaat is een gemiddelde van meningen. Het resultaat is
afhankelijk van de mate van representativiteit van de steekproef, en van de antwoorden op de enquêtevragen.
Geschikt voor? Een enquête kan gebruikt worden wanneer u inzicht wilt hebben in de mening van de burger over een aantal
specifieke onderwerpen. In de enquête kunnen zowel open als gesloten vragen gesteld worden, zodat niet alleen
vooraf gedefinieerde antwoorden gegeven kunnen worden, maar ook nieuwe inzichten en antwoorden kunnen
worden ingestuurd.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - tot + Het aanbieden van de enquête moet op aansprekende wijze
met pers en via verschillende kanalen: direct mail /e-mail /via
website e.d.
Informeren - tot + Niet om burgers te informeren, maar om informatie van
burgers te ontvangen!
Overtuigen - tot + De uitkomsten van de enquête kunnen helpen om burgers te
overtuigen.
Ondersteunende informatie - N.a.v. uitkomsten enquête kan ondersteunende informatie
gegeven worden.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Op de website van de gemeente Borsele kunt u een enquête over wateroverlast downloaden:
http://www.borsele.nl/topics/e_loket/formulieren/wateroverlast_formulier/vragenlijst_wateroverlast.pdf
Verder zijn er talloze voorbeelden op internet te vinden.
Meer weten? Om zelf een online enquête samen te stellen zijn er via internet verschillende mogelijkheden. Bijvoorbeeld:
www.CheckMarket.nl en www.enqueteviainternet.nl . Hier zijn wel kosten aan verbonden.
25
Excursie met (water)gids
Wat is het? Een excursie is een uitstapje, of leer- of werkbezoek onder leiding van een gids of deskundige. Er zijn allerlei
soorten gidsen: Cultuurgidsen, VVV-gidsen en natuurgidsen zijn het meest bekend. Het IVN leidt natuurgidsen en
zelfs watergidsen op.
Geschikt voor? Een excursie is een hele geschikte manier om op een aanschouwelijke manier iets te vertellen, te laten zien en
mensen zelf dingen te laten beleven, ervaren en onderzoeken. Worden er veel onderzoeksopdrachten gegeven dan
spreken we van veldwerk. De vaardigheden van een gids zijn zeker bij de meer interactieve excursies van groot
belang. Een excursie moet niet uitlopen in een hoorcollege op locatie.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - tot + Hangt erg af van de manier waarop de excursie onder
aandacht gebracht wordt.
Informeren ++ Leren door zelf te doen en te beleven (ervaringsleren) is een
van de beste manieren om informatie op te nemen en te
verwerken.
Overtuigen + Hangt af van de gids.
Ondersteunende informatie - tot ++ Kan erg vergroot worden door de deelnemers informatie mee
te geven na de excursie.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De IVN afdelingen en terreinbeheerders organiseren tal van excursies. Vaak gericht op een bepaald thema. Het IVN
heeft een speciale watergidsencursus ontwikkeld om waterexcursies te begeleiden. Via het IVN Consulentschap
kunnen deze watergidsen waterexcursies op maat verzorgen. Ook de waterschappen verzorgen door gidsen (vaak
watergidsen) geleide excursies naar de Rioolwaterzuivering.
Meer weten? IVN Consulentschap Zeeland www.ivn.nl
Waterschap Zeeuwse Eilanden en waterschap
Zeeuws-Vlaanderen.
Excursie rond de educatieve grondwatermeter
26
F
Fietsroute
Wat is het?In dit geval wordt niet de infrastructuur bedoeld, maar een beschreven fietsroute met een routekaart. Deze is wel vaak
gekoppeld aan de infrastructuur, bijvoorbeeld bewegwijzerde routes of het fietsknooppuntensysteem. Zo’n beschreven
route kan veel informatie geven over de streek in het algemeen, of toegespitst zijn op een bepaald thema.
Geschikt voor?Voor burgers die graag in de eigen omgeving fietsen. Door een fietstocht langs het watersysteem te laten lopen is het
mogelijk om zichtbaar te maken hoe dit werkt. Door specifiek aandacht te besteden aan de beleving van het water en
door er een fotospeurtocht aan te koppelen kan de aandacht beter gericht worden en wordt de fietstocht aantrekkelijker
voor gezinnen. Zeker als er ook nog waterspelletjes en –proefjes toegevoegd zijn.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - tot + Hangt af van presentatie en beschikbaarheid van de fietsroute
Informeren +
Overtuigen +/-
Ondersteunende informatie + Kan versterkt worden door in de fietsroute naar een website
te verwijzen of er een puzzeltje of spelletje voor thuis in op te
nemen.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Kustfietsroute West Zeeuws-Vlaanderen ‘Beleef het water vanaf de fiets’. Deze fietsroute werd door het IVN
Consulentschap en Natuur&Zo Zeeuws-Vlaanderen in opdracht van de gemeente Sluis ontwikkeld en bevat ook
een fotopuzzeltocht en waterspelletjes en –proefjes voor kinderen. Hierdoor is de kans groter dat de fietsroute ook
thuis nog nageslagen wordt. Steeds meer fietsroutes zijn via internet te downloaden. Een paar voorbeelden:
Fietsroute ‘het water van Zaanstad’: www.ontdekdezaanstreek.nu/cms_files/File/Fietskaart%20Waterplan%20
low.pdf
Fietsroutes van het waterservicepunt:
www.waterbewust.nl/index2.html . Zoek bij ‘Ook voor u’.
Vooral Watertrappen, een verhelderende fietstocht over het afkoppelen van regenwater is de moeite van het
bekijken waard.
Meer weten? Beleef het water vanaf de fiets: Gemeente Sluis, IVN Consulentschap of Natuur&Zo, NME Zeeuws Vlaanderen.
Voor de andere fietstochten verwijzen we naar de desbetreffende website.
27
Folder/Flyer
Wat is het? Heeft weinig toelichting nodig. Het verschil tussen een folder, een brochure en een flyer heeft vooral betrekking op de
omvang en hoeveelheid informatie die gegeven wordt. Meer dan twee A4-tjes tekst gaat richting brochure. Minder dan
één A4 richting flyer, maar in de praktijk lopen flyers, folders en brochures vaak in elkaar over.
Geschikt voor? Afhankelijk van de leesbaarheid, de verhouding tussen tekst, plaatjes en vormgeving is een folder geschikt om burgers
te informeren en als ondersteunende informatie in te zetten. Het is raadzaam om hier de afdeling communicatie bij te
betrekken en vakjargon of teveel tekst te vermijden. Een goede vormgeving is het geld waard. De folder moet mensen
uitdagen om hem mee te pakken, te bekijken en te lezen!
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - tot + Een flyer is hiervoor beter geschikt dan een folder.
Informeren + Een brochure is geschikter.
Overtuigen +/-
Ondersteunende informatie + Een aantrekkelijke folder die bewaard wordt kan hiervoor geschikt
zijn. Brochure is geschikter.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De gemeente Tholen heeft de volgende folders rond water:
• Gescheiden rioolstelsels…ons werk, uw voordeel.
• Drainage leg je niet zo maar aan!
• Grondwateroverlast in de gemeente Tholen.
De gemeente Goes heeft:
• Problemen met grondwater?
• Houd het regenwater schoon!
Bij het Waterschap Zeeuwse Eilanden zijn diverse folders te bestellen via hun website
o.a. water in stad en dorp en baggeren in stad en dorp.
Stichting Rioned heeft een duidelijke folder over ‘het riool’; op hun website kunnen
ook folders van anderen gedownload worden bijvoorbeeld ‘Wat spoelt u door en wat niet’.
De Unie van waterschappen heeft een folder over schadelijke stoffen in het riool ‘Speel geen verstoppertje’.
Het Hoogheemraadschap Amstel, Gooi en Vecht heeft een aantrekkelijke folder over wat er wel en niet
door het toilet gespoeld mag worden: ‘Wij willen alleen uw boodschap’. Deze is ook via de website van
Rioned te downloaden.
Meer weten? Bekijk de website van Rioned: www.riool.net (bij ‘communicatie’, dan bij ‘voorbeeldmateriaal publieksvoorlichting’).
Website Waterschap Zeeuwse Eilanden bij ‘informatie & producten’ : www.wze.nl . Of informeer bij de genoemde
gemeenten.
28
K
Kleurplaat
Wat is het?Spreekt voor zich.
Geschikt voor? Kinderen / scholen. Heel geschikt om (een deel van) het watersysteem, de waterkringloop, een natuurvriendelijke
oever of een waterecosysteem in beeld te brengen.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + Geschikt om uit te delen bij publieksactiviteiten.
Informeren + Afhankelijk van de kleurplaat.
Overtuigen -
Ondersteunende informatie -
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Kleurplaat van de gemeente Breda t.g.v. de Open Water Dag.
Op de website van de waterleidingmaatschappij Drenthe zijn kleurplaten te vinden: www.wmd.nl . Ga naar ‘water
in de klas’ en dan naar ‘leuk’.
Illustratie
Danker Jan Oreel
29
Kluskeet duurzaam bouwen
Wat is het? Een Kluskeet is een op ludieke wijze als tentoonstelling ingerichte bouwkeet, waar doe-het-zelvers antwoord
kunnen krijgen op vragen over duurzaam klussen, zoals: ‘Welke verf is het minst schadelijk voor mens en milieu’,
‘welke houtsoorten kan ik het beste gebruiken’ en ‘wat kan ik doen om energie en water te besparen’. Een Kluskeet
wordt geplaatst op de parkeerplaats van een bouwmarkt. De Kluskeet wordt bemand door vrijwilligers, die een
gerichte training hebben ontvangen over duurzaam klussen.
Geschikt voor? De bezoekers van de bouwmarkt. Een prima middel om die groep te bereiken en bewust te maken van duurzaam
klussen en de mogelijkheden om dat daadwerkelijk te doen.
Fase communicatieproces geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + tot ++ Afhankelijk van het uiterlijk kan het een blikvanger bij de
bouwmarkt zijn! Persaandacht kan dit nog verhogen.
Informeren + tot ++ In de keet komen informatieve folders en brochures, en tips
voor duurzaam klussen. Gericht persoonlijk advies kan de
geschiktheid nog verhogen.
Overtuigen + tot ++ Afhankelijk van de vaardigheden van de bemensing.
Ondersteunende informatie + In informatiefolders en -brochures ook naar relevante (water)
websites verwijzen.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De Zeeuwse Milieufederatie heeft in het verleden met bouwmarkten en gemeenten de campagne ‘Kluskeet’
uitgevoerd. Hierbij werden vrijwilligers ingezet om de Kluskeet te bemensen.
De vrijwilligers ontvingen een gratis cursus van één dag met zowel theorielessen als lessen door praktijkmensen.
Voor het bemensen van de Kluskeet ontvingen zij een vergoeding.
Deze campagne vond ook plaats bij de andere milieufederaties.
Meer weten?Zeeuwse Milieufederatie.
30
Krant & magazines
Wat is het? Heeft weinig toelichting nodig. Er kan onderscheid gemaakt worden in redactionele stukken, waarvoor persberichten
aangeleverd moeten worden of een interview moet plaatsvinden en advertenties, waar in de regel voor betaald
moet worden. Verder zijn er huis-aan-huis-bladen en kranten die alleen bij abonnementhouders bezorgd worden.
De meeste kranten hebben ook een digitale uitgave.
Geschikt voor? De krant of tijdschrift (afhankelijk van de oplage) blijft een sterk medium om bij grote groepen de belangstelling
voor een bepaald thema te wekken. Een goed persbericht en een goede relatie met de pers is daarbij van belang.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + tot ++ Voor een advertentie geldt dat minder dan voor een
redactioneel stuk
Informeren +/-
Overtuigen - tot +/- Voor een advertentie geldt dat minder dan voor een
redactioneel stuk
Ondersteunende informatie - Goed om in het persbericht te vermelden waar meer
informatie gevonden kan worden.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Meer dan genoeg.
Meer weten? De afdeling communicatie binnen de gemeente heeft veel deskundigheid bij het opstellen van persberichten en
het benaderen van de pers.
Op internet is veel informatie te vinden over het opstellen van persberichten. Op Communicatiecoach.com/
checklist persbericht is een checklist te vinden voor persberichten.
31
L
Lespakketten rond thema water
Wat is het?Een serie uitgewerkte lessen voor leerkrachten, compleet met (veldwerk)materialen die nodig zijn bij het uitvoeren
van de lessen. Lespakketten over natuur en landschap gaan vaak vergezeld van buitenlessen, want waar kun je
beter over de natuur en het landschap leren dan er middenin? Dat geldt voor water ook.
Geschikt voor? Geschikt om de volwassenen van de toekomst te bereiken! Alle kinderen volgen het basisonderwijs. Via het
basisonderwijs kunnen ook de ouders bereikt worden. Hoe geschikt een lespakket is, hangt af van de aantrekkelijkheid
en kwaliteit van het lespakket, de vaardigheden van de leerkracht en de plaats die watereducatie binnen de school
heeft (ad hoc of structureel). Om kinderen werkelijk te betrekken bij water in hun leefomgeving is veldwerk
en buitenwerk het meest effectief. Onderzoek naar de lange termijn effecten van NME heeft uitgewezen dat
goede NME op de basisschool leidt tot significant duurzamer gedrag op latere leeftijd! Ook voor het voortgezet
onderwijs zijn veel lespakketten rond water ontwikkeld.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - tot ++ Veldwerk /buitenwerk rond water is erg geschikt.
Informeren +/- tot ++ Afhankelijk van de manier waarop de lesstof aangeboden
wordt.
Overtuigen +/- tot ++ O.a. afhankelijk van de vaardigheden van de leerkracht.
Ondersteunende informatie - tot ++ Bijvoorbeeld een zoekkaart voor de leerlingen, die thuis nog
gebruikt kan worden.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden
In Zeeland heeft het IVN Consulentschap i.s.m. de Zeeuwse NME –centra
en de andere waterpartners in Zeeland een watermenukaart ontwikkeld
voor het basisonderwijs. Door voorgerechten, hoofdgerechten en toetjes op
watergebied te kiezen kan een leerkracht of een basisschool een doorgaande
leerlijn op gebied van water samenstellen. De watermenukaart komt begin
2008 ook in digitale vorm beschikbaar. Voor het veldwerk/buitenwerk hebben
veel scholen natuurouders. De natuurouders worden opgeleid door de NME-
centra en ondersteunen de leerkracht bij het veldwerk. Een paar voorbeelden:
Watch brak water (waterkwaliteit), Wees wijs met water (o.a.waterbeheer),
peuterontdekdoos water, Water leeft (waterdieren).
Watch doe- boek, onderdeel van lespakket
32
Meer weten?
IVN Consulentschap Zeeland
Zeeuwse NME-centra:
• Natuur&Zo Zeeuws-Vlaanderen
• MICMEC Walcheren
• MEC De Bevelanden
• NME Centrum Schouwen-Duiveland
Watermenukaart: www.watermenukaart.nl (vanaf april 2008)
Overige websites:
Onderzoek naar de lange termijn effecten van NME ‘Hoe duurzaam is NME?’ Een uitgebreide samenvatting is te
vinden op de website van het NME vakblad van het IVN: Podium online www.podiumonline.nl/index.php?item=9
613&resultSearch=8494&sItem=8467
Meer informatie over het Watch project: www.watchweb.nl
‘Droppie water’, de website van de Waterschappen: www.wze.nl/educatie/droppie_water
Lesmateriaal voor 10-18 jaar over waterbeheer in Nederland en het waterbeleid voor de 21ste eeuw
www.nederlandleeftmetwater.nl/Educatie
Zout meten tijdens Watch veldwerk
33
M
Masterclass rond een bepaald thema
Wat is het?Een masterclass bestaat uit een groep burgers, die zich betrokken voelen bij hun woonomgeving en die samen
willen leren over de duurzame inrichting daarvan.
Binnen de masterclass komen theorie en praktijk dichter bij elkaar. Masters ondersteunen de deelnemers aan
de masterclass bij het toepassen van de theorie op de door de deelnemers aangedragen praktijkvoorbeelden.
In maximaal zes bijeenkomsten wordt toegewerkt naar mogelijke oplossingen. Het leerproces wordt begeleid door
een procesbegeleider en door het toepassen van verschillende methodieken bijvoorbeeld backcasting: werken
aan een toekomstbeeld om vervolgens stappen terug zetten naar projecten en activiteiten die nu kunnen starten.
De resultaten worden vastgelegd in bijvoorbeeld een schetsboek. Het uitwerken van die projecten en activiteiten
kan vervolgens plaats vinden in bijvoorbeeld werkateliers.
Geschikt voor? De masterclass is vooral geschikt als de gemeente echt handen en voeten wil geven aan burgerparticipatie en
betrokken burgers echt invloed wil laten krijgen op de planvorming en de verdere uitvoering daarvan.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +/- Deelnemers aan de masterclass zijn betrokken burgers.
Informeren ++ Leren binnen de methodiek van de masterclass beklijft, o.a.
doordat theorie aan praktijk gekoppeld wordt.
Overtuigen +/- Accent ligt op samen leren, niet op overtuigen.
Ondersteunende informatie ++ De resultaten worden altijd vastgelegd, bijvoorbeeld in de
vorm van een schetsboek.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Masterclass Duurzaam Schouwen-Duiveland (2002). IVN Consulentschap
Zeeland, gemeente Schouwen-Duiveland en NovioConsult. Masterclass water
en cultuurhistorie georganiseerd door projectbureau Belvedère
Meer weten? Resultaten en werkwijze van de Masterclass op Schouwen-Duiveland zijn te
vinden in ‘Kunt u mij zeggen of dit de goede weg is?’. Op te vragen bij:
IVN Consulentschap Zeeland, Rita de Ligt-van der Zee
Gemeente Schouwen-Duiveland, de heer E. Caspers.
Projectbureau Belvedère informatie over de masterclass water en cultuurhistorie
www.belvedere.nu (zoek bij ‘Nieuwsbrief’ in het archief nr. 23-2005 pag. 9).
34
Mondelinge media
Wat is het? In alle gevallen is er hier sprake van persoonlijk contact met de burgers. Dat kan één op één (gesprek of
telefoongesprek), in gezinsverband (keukentafelgesprekken) of op grotere schaal. Bij de ene vorm ligt de nadruk
op informeren en voorlichten (informatiebijeenkomst, lezing, gastles, stand of kraam). Bij andere vormen om
de mening te peilen of om burgers in de gelegenheid te stellen invloed uit te oefenen op het beleid (discussie,
inspraakavonden, klankbordgroepen, cafégesprekken, rondetafelgesprekken e.d.). Afhankelijk van het doel is de
setting formeel of informeler (cafégesprekken).
Voorbeeld van een vrij formeel opgezet rondetafelgesprek:
Aan de ene kant van de ronde tafel zitten zes raadsleden, van elke partij één. Aan de andere kant zitten de
inwoners die het woord willen doen. Naast de portefeuillehouder, de burgemeester of wethouder die over het
onderwerp gaat, schuift ook de behandelend ambtenaar aan. De raadsleden laten de burgers aan het woord en
vervolgens stellen de raadsleden alle vragen die ze nodig vinden om een goed beeld van de situatie te krijgen. Ook
bevragen de raadsleden de portefeuillehouder. De gemeenteraadsleden discussiëren nu dus nog niet met elkáár en
ze geven geen mening. Ze verzamelen aan de ronde tafel zoveel mogelijk informatie om in de raadsvergadering
goed beslagen ten ijs te komen. De burgers fungeren dus eigenlijk als klankbord voor de gemeenteraadsleden.
Geschikt voor? Als voldaan wordt aan de wederzijdse verwachtingen kunnen deze mondelinge media erg geschikt zijn om
te informeren en te overtuigen. In alle gevallen vergt dit de nodige vaardigheden van de spreker, gastdocent,
discussieleider of procesbegeleider. Burgers willen graag vooraf weten wat er van hen verwacht wordt, mogen ze
alleen mee praten, meedenken, of mogen ze ook meedoen?
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - tot + Met name een persoonlijk gesprek, een lezing, café gesprekken
e.d.
Informeren + tot ++ Met name een lezing, persoonlijk gesprek, informatiebijeenkomst,
kraam e.d.
Overtuigen +/- tot ++ Met name persoonlijk gesprek en een discussie.
Ondersteunende informatie +/- tot +
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Het IVN Consulentschap, de Zeeuwse Milieufederatie en de Zeeuwse NME-centra kunnen op maat rond het thema
water lezingen, informatiebijeenkomsten en een informatiekraam verzorgen (bijvoorbeeld bij de watermarkt van
de gemeente Hulst (2007) en de waterkaravaan in de gemeente Goes (2004). De ZMF heeft veel ervaring met het
organiseren van discussies, rondetafelgesprekken, cafégesprekken e.d. Daarnaast zijn er tal van adviesbureaus die
op dit terrein hun diensten aanbieden.
Meer weten? IVN Consulentschap Zeeland, de Zeeuwse Milieufederatie en de Zeeuwse NME-centra.
35
N
Natuurpad rond water
Wat is het?Een natuurpad is een uitgezette route met informatie en (natuurbelevings)opdrachten over de omgeving. Er zijn
vele vormen: van bordjes met informatie en (natuurbelevings)opdrachten langs de route, tot een folder waarop
de route, de informatie en (natuurbelevings)opdrachten beschreven worden. Een natuurpad kan algemeen of
thematisch zijn, bijvoorbeeld gericht op water.
In alle gevallen kan de route op eigen gelegenheid, dus zonder begeleiding, gelopen worden.
Geschikt voor? Bijvoorbeeld om burgers te betrekken bij water in de wijk en in het landelijk gebied. Vooral geschikt om aan te
leggen op bestaande wandelroutes, dorpsommetjes e.d.; plaatsen waar toch al veel gewandeld wordt. Ook langs
natuurvriendelijke oevers bijvoorbeeld.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + Te zien als een folder of mini tentoonstelling op locatie. Dat
maakt het natuurpad geschikter dan bijvoorbeeld een folder of
brochure over een gebied.
Informeren ++ idem
Overtuigen +/- tot + Afhankelijk van manier waarop mensen uitgedaagd worden
zelf te beleven, of te ontdekken; de(natuurbelevings)
opdrachten.
Ondersteunende informatie + tot++ Bij meerdere wandelingen ontdek, beleef en onthoud je steeds
meer.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Het IVN Consulentschap, de NME-centra en de lokale IVN afdelingen hebben veel expertise in het ontwikkelen
van natuurpaden. Daar zijn ook allerlei voorbeelden in te zien. Ook het Nationaal Park Oosterschelde heeft i.s.m.
de Stichting Veldstudie een hele serie natuurpaden rond de Oosterschelde ontwikkeld.
Meer weten? IVN Consulentschap Zeeland (ook voor de IVN afdelingen), de Zeeuwse NME-centra,en het Nationaal Park
Oosterschelde.
Een overzicht van de natuurpaden is te zien op de website van het nationaal Park Oosterschelde:
www.npoosterschelde.nl
36
Nieuwsbrief
Wat is het? Het aantal nieuwsbrieven is te groot om op te noemen. Rond elk thema is er wel een nieuwsbrief, digitaal of
gedrukt. Hier gaat het vooral om gedrukte nieuwsbrieven. De digitale nieuwsbrief komt ook bij de websites aan
de orde. Nieuwsbrieven bevatten, naast nieuws en activiteitenoverzichten, in de regel ook achtergrondinformatie
rond het thema en informatie over de organisatie die de nieuwsbrief uitgeeft.
Geschikt voor? Afhankelijk van de leesbaarheid, de verhouding tussen tekst, plaatjes en vormgeving en de nieuwswaarde is een
nieuwsbrief meer of minder geschikt om burgers te informeren en als ondersteunende informatie in te zetten.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++ Een gemeentelijke nieuwsbrief is een goed kanaal om alle
burgers te bereiken. Voor digitale nieuwsbrieven geldt dat
minder.
Informeren +/- tot + Afhankelijk van de leesbaarheid.
Overtuigen +/-
Ondersteunende informatie +/- tot + Afhankelijk van de aantrekkelijkheid en het informatieve
gehalte zullen mensen de nieuwsbrief enige tijd bewaren, of de
digitale nieuwsbrief er nog eens op na slaan.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Elke gemeente heeft een eigen (digitale) nieuwsbrief, waarin informatie over het waterbeheer aan de orde komt.
Water vormt echter geen vast onderdeel van de gemeentelijke nieuwsbrieven.
Op watergebied zijn er in Zeeland nieuwsbrieven van de Waterschappen (Waternieuws en Waterwerker), Het
ScheldeInformatiecentrum (Scheldenieuwsbrief) en het Nationaal Park Oosterschelde (Informatiebulletin). Deze
nieuwsbrieven zijn vooral gericht op geïnteresseerde burgers. De Watchkrant (IVN Consulentschap Zeeland) is
vooral gericht op leerlingen en leerkrachten en wordt aan alle Zeeuwse basisscholen gestuurd. Landelijk is de Toolkit
Waterbesparing ontwikkeld met kant en klare artikelen en illustraties om
over te nemen voor bijvoorbeeld de gemeentelijke nieuwsbrief.
Meer weten? Informeer bij bovengenoemde uitgevers van de nieuwsbrieven.
De adressen staan achterin deze reader. Zie voor meer informatie over
de ‘Toolkit Milieucommunicatie, waterbesparing’ de website van de
Stichting Milieunet: www.stichtingmilieunet.nl
37
O
Ontdekton water
Wat is het?Een waterdichte ton waarin opdrachten en materialen zitten om het water vanuit de boot of kano te beleven en
te onderzoeken.
Geschikt voor? Gezinnen en recreanten die met de roeiboot, kano of zeilboot de Zeeuwse wateren willen verkennen.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + tot ++ De presentatie van zoiets nieuws wekt met de juist aandacht
in de pers veel belangstelling.
Daarna kan het bij havens en botenverhuurbedrijven
gepromoot worden.
Informeren ++ Leren door zelf te ervaren, beleven en onderzoeken is de beste
manier om informatie te verwerken.
Overtuigen +/- Afhankelijk van de opdrachten en het doel daarvan.
Ondersteunende informatie - tot + Bijvoorbeeld als de zoekkaart uit de ontdekton meegenomen
mag worden, of er een informatief foldertje inzit dat
meegenomen mag worden
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De milieudienst Noord-West Utrecht heeft een ontdekton ontwikkeld voor gezinnen die per boot het water willen
verkennen.
Meer weten? IVN Consulentschap Zeeland en de Zeeuwse NME-
centra kunnen i.s.m. u een ontdekton op maat
ontwikkelen.
De milieudienst Noord-West Utrecht heeft een
ontdekton ontwikkeld voor gezinnen:
www.milieudienstnwu.nl/Default.aspx?Cat=47
Ontdekton water van de Milieudienst N-W Nederland
38
P
Projecten
Wat is het?Een reeks vooraf ontworpen activiteiten en middelen rond een bepaald thema voor een bepaalde doelgroep of
doelgroepen.
Geschikt voor? Heel geschikt om planmatig en op maat rond een specifiek thema en met een specifieke doelgroep aan de slag te
gaan. Door de juiste mix van communicatiemiddelen en activiteiten én een goede projectleiding zijn binnen een
project goede resultaten te halen.
Fase communicatieproces geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + Kan met de juiste publiciteit verhoogd worden.
Informeren +/- tot ++ Afhankelijk van de gekozen communicatiemiddelen.
Overtuigen +/- tot ++ Afhankelijk van de gekozen communicatiemiddelen en
begeleiders van het project.
Ondersteunende informatie +/- tot ++ Afhankelijk van de duur en nazorg bij het project.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Tal van voorbeelden in Zeeland en daarbuiten. Een paar Zeeuwse voorbeelden: Waterkaravaan, Waterlokaal,
Watervlo; sprong naar samenwerking in Zeeland, afkoppelproject in Tholen.
SME adviseurs voerden voor de gemeente Arnhem het project ‘Water in de wijk’ uit. Bewoners uit de wijk werden
met een gerichte benadering en verrassende activiteiten aangesproken op de noodzaak tot het juiste gebruik van
de riolering en het schoonhouden van het oppervlaktewater.
Meer weten? Meer informatie over het project Water in de Wijk :
SME Adviseurs, Judith Harrewijn, 030-6358906.
De Zeeuwse Milieufederatie, het IVN Consulentschap
Zeeland en de Zeeuwse NME-centra kunnen i.s.m. u
een waterproject op maat ontwikkelen.
Watermarkt in Hulst, onderdeel van het project Watervlo
39
Q
Quiz
Wat is het?Een vraag en antwoordspel op een leuke manier verpakt en gepresenteerd. Bijvoorbeeld met de petje-op-petje-af-
manier. Op tal van websites zijn digitale Quizzen te vinden. Hier gaat het om een Quiz die met een grotere groep
gespeeld wordt.
Geschikt voor? Heel geschikt om informatie op een leuke manier over te dragen en te peilen wat de kennis over een bepaald
thema is. Jong en oud zijn altijd wel te porren voor een quiz, mits leuk gepresenteerd, bijvoorbeeld door een
bekende Nederlander.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + tot ++ Vooral een televisie- of radio quiz is hier geschikt voor.
Informeren + tot ++ Vooral een quiz die persoonlijk gespeeld wordt leent zich
hiervoor.
Overtuigen + tot ++ Vooral een quiz die persoonlijk gespeeld wordt.
Ondersteunende informatie +/- tot ++ Vooral een quiz op de website, die meerdere keren gespeeld
kan worden.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden
De grote ‘wat weet jij van water quiz’ op de website van de waterschappen www.droppiewater.nl is een leuk
voorbeeld van een kinderquiz, waar ook de ouders veel van kunnen leren! Ook op de Watchwebsite staat een
kinderquiz www.watchweb.nl
De Brusselse intercommunale voor waterdistributie heeft een quiz voor volwassenen.
Meer weten? Als je ‘waterquiz’ intypt bij Google vind je genoeg quizzen waaruit je vragen kunt halen om zelf een quiz op te
stellen.
De waterquiz van de Brusselse intercommunale voor waterdistributie is te vinden op:
www.ibde.be/print.cfm?Content_ID=482320534
Het IVN Consulentschap en de Zeeuwse NME-centra kunnen hierbij ondersteunen, adviseren of de quiz
presenteren.
40
R
Rollenspel
Wat is het?Bij een rollenspel leven de spelers zich in in een bepaalde rol en gaan vanuit die rol meespelen.
Bij het rollenspel staat een probleem of conflict centraal. Vooraf moet bepaald worden wat het doel en de uitkomst
van het rollenspel moeten zijn. De deelnemers proberen hier, vanuit hun rol, een oplossing of oplossingen voor te
vinden. De deelnemers krijgen vooraf informatie over de rol die ze moeten spelen. Bijvoorbeeld bij het inrichten
van een waterwijk, waarbij genoeg ruimte voor water, het realiseren van een goede waterkwaliteit en veiligheid de
voornaamste problemen zijn. Het doel is dan hier oplossingen voor te vinden die op het meeste draagvlak kunnen
rekenen. Mogelijke rollen hierbij zijn die van burgers, jongeren, bestuurders, beheerders, woningbouwverenging,
projectontwikkelaar e.d.
Geschikt voor? In alle situaties waarin je mensen inzicht wil geven in andere standpunten en belangen dan die van henzelf.
Het rollenspel is minder geschikt om te spelen in een situatie waarbij er al sprake is van een conflict of een
probleem. De bereidheid om een andere rol te spelen dan die van jezelf zal dan nauwelijks aanwezig zijn. In de
planfase is een rollenspel wel geschikt.
Erg geschikt om burgers meer in algemene zin mee te laten denken over het waterbeheer in de stad en de
problemen die daarbij spelen. Ook een zeer geschikte werkvorm voor het voortgezet onderwijs.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +
Informeren ++ Op deze manier leren beklijft veel beter.
Overtuigen - Het gaat juist om leren luisteren naar de belangen en
standpunten van anderen.
Ondersteunende informatie - tot ++ Zeker als het rollenspel onderdeel vormt van een
lesprogramma.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
41
Voorbeelden Binnen het voortgezet onderwijs zijn tal van voorbeelden van rollenspelen. Binnen educatieve organisaties zoals
het IVN en de NME-centra is ruime ervaring met rollenspelen.
De Stichting Reinwater heeft het Kaderrichtlijn Water Spel ontwikkeld ter ondersteuning en begeleiding van
het KRW-proces. Dit spel is ook gericht op burgers. Het rollenspel wordt ook veel gebruikt. Het Nirov heeft
diverse instrumenten ontwikkeld om waterbeheerders en planologen samen een gebied in te laten richten, o.a. een
rollenspel, maar dit is niet gericht op burgers. Het projectbureau Belvedère geeft cursussen waarin o.a. aandacht
is voor rollenspelen als middel om gebieden in te richten.
Meer weten? IVN Consulentschap Zeeland
Het Nederlands Instituut voor Ruimtelijke Ordening en Volkshuisvesting (Nirov)
http://www.nirov.nl/programmas/water/artikelen/821
Projectbureau Belvedere www.belvedere.nu
Stichting Reinwater: een folder over het Kaderrichtlijn Water Spel is te downloaden op:
http://www.reinwater.nl/docs/folder%20KRW-spellen%20&%20workshops.pdf
42
S
Spelvormen
Wat is het?Dat kan variëren van een ouderwets bordspel, zoals ganzenbord, tot een eigentijds computerspel. Spellen zijn er
voor alle leeftijden. Het rollenspel is ook te zien als een spelvorm en is bij de R al besproken.
Geschikt voor? Spelen is leren en leren is spelen. Dat geldt voor kinderen, maar ook voor volwassenen is het spel een goede vorm
om informatie te verwerven.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +
Informeren + tot ++ Afhankelijk van de hoeveelheid en diepgang van de informatie
die gegeven wordt.
Overtuigen - tot + Afhankelijk van het soort spel.
Ondersteunende informatie - tot ++ Zeker als het spel onderdeel is van een groter educatief /
communicatief programma, heel geschikt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Het Deltaspel (computerspel) is de Zeeuwse variant van het water4ruimte spel en is inzetbaar als hulpmiddel voor
nationale en regionale overheden, leer- en trainingsinstituten (scholen, HBO, universiteiten en musea), NGO’s,
industrieën en beleidsmakers. Het start, stimuleert en stuurt discussies over complexe problemen die met het
inrichten en gebruiken van ruimte te maken hebben.
Op ‘Droppie Water’, de kinderwebsite van de
Waterschappen, is het spel “Drop ’t water” te spelen.
Als dijkgraaf moet je er voor zorgen dat de waterstand
goed blijft. Niet alleen leuk voor kinderen.
Op de website van de waterleidingmaatschappij
Drenthe is ‘Speel het waterleidingsspel’ te vinden, voor
kinderen, maar ook interessant voor volwassenen.
In Utrecht zijn rond het Watch programma een
Watch waterspel voor de gemeente Houten en een
Waterdruppelspel voor de gemeente Zeist ontwikkeld.
Spel water4 ruimte
43
De waterstromen binnen de gemeenten staan hierbij centraal.
AquaQuest is een bordspel van 8 – 88 over wereldwijd waterbeheer.
‘Tot de laatste druppel’ is een bordspel dat vanaf de website van 11.11.11 gedownload kan worden. 11.11.11 is
de politieke koepel van de Vlaamse Noord-Zuidbeweging. Het spel gaat over de beschikbaarheid van drinkwater
wereldwijd en is voor 14 jaar en ouder.
Meer weten? Het Deltaspel is te vinden op: pzflash.ibuildings.nl/game/intro.html
‘Tot de laatste druppel’ is te downloaden op: http://www.11.be/11/index2.php?option=com_content&task=view&
id=298&pop=1&page=0&Itemid=100
Over AquaQuest is meer informatie en een bestelformulier te vinden op: www.aquaquest.org/
Droppie water: www.droppiewater.nl (ga naar ‘groep 7/8’ en klik op ‘speel Drop ’t water’).
Speel het waterleidingsspel van de waterleidingmaatschappij Drenthe: www.wmd.nl (ga naar ‘water in de klas’
en dan naar ‘leuk ‘).
Watch Utrecht / Hoogheemraadschap de Stichtse Rijnlanden / Marjan Blom
Postbus 550
3990 GJ Houten
T 030-6345960 /F 030-6345999 / [email protected]
44
Strip, stripverhalen
Wat is het? Een getekend beeldverhaal. Vooral veel toegepast voor kinderen.
Geschikt voor? Strips zijn heel geschikt om moeilijke materie uit te legen aan diverse doelgroepen en onzichtbare dingen zichtbaar
te maken. De kracht van het beeld in een samenleving die steeds minder leest is niet te onderschatten.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + Hangt af van de aantrekkelijkheid.
Informeren ++
Overtuigen -
Ondersteunende informatie + tot ++ Zeker als het stripboek bewaard wordt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De stripboekjes van Droppie Water rond de thema’s afvalwater, regenwater water in de natuur en op de dijk,
worden al veel jaren gebruikt in het basisonderwijs en zijn ook voor volwassen heel lezenswaardig. De strips van
Timofeeff, de weerman zijn een goed voorbeeld van een strip in digitale vorm. In lesmaterialen wordt heel veel
gebruik gemaakt van strips.
Het grensoverschrijdende Nationaal Park ‘Kalmthoutse Heide’ liet een Suske en Wiske maken rond het thema
verdroging in hun park. De gemeente Goes heeft rond het 600 jarig bestaan een stripverhaal laten maken.
Meer weten?
De stripboekjes van Droppie Water zijn te bestellen bij de Zeeuwse Waterschappen.
Nationaal Park Kalmthoutse Heide: [email protected]
Gemeente Goes
45
Symposium
Wat is het? Een symposium is een bijeenkomst van wetenschappelijk onderzoekers of deskundigen voor de presentatie van
hun werk, verdere beeldvorming op een bepaald onderwerp en verdere uitwisseling van ideeën. In het algemeen
wordt tijdens een symposium door meerdere wetenschappers of deskundigen elk afzonderlijk een korte presentatie
gegeven van hun werk, in tijd variërend van gemiddeld 10 tot 30 minuten, inclusief discussie. Een symposium
bestaat daarnaast vaak ook uit een paneldiscussie, rondetafelgesprekken of workshops.
Geschikt voor? Geschikt om mensen te informeren rond een bepaald waterthema, om technische zaken uit te leggen en om
de deelnemers zich een beeld te laten vormen rond het thema. Daarbij is het wel van belang deskundigen uit
te nodigen die een duidelijk en begrijpelijk verhaal kunnen houden voor niet deskundigen. Geschikt om burgers
dusdanig te informeren dat ze in staat zijn een zinnige bijdrage te leveren aan de discussie en mee kunnen denken
over mogelijke oplossingen rond het waterbeheer in hun omgeving.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + Kan verhoogd worden door de nodige publiciteit in kranten en
op tv.
Informeren ++ Afhankelijk van de presentaties.
Overtuigen + Een symposium is meer bedoeld om te informeren en minder
om te overtuigen.
Ondersteunende informatie - tot ++ Afhankelijk van de informatie die meegegeven wordt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Er zijn veel voorbeelden van symposia te vinden vooral gericht op bestuurders, beleidmedewerkers van de (lokale)
overheid, maatschappelijke organisaties en onderzoekers. Op deskundigen dus. Het symposium ‘Leven met water
in de stad’ (24 oktober 2007) was bijvoorbeeld gericht op overheden, aannemers, ontwikkelaars en ontwerpers
en niet op burgers. Het symposium ‘Schoon water’ in Brabant was ook gericht op burgers. Hierbij stonden de
successen op watergebied in de afgelopen 2 jaar centraal. Naast lezingen was er ook een quiz en werden er buiten
innovatieve machines en installaties tentoongesteld. Bij de ZMF, het COS en het IVN is ervaring met symposia die
gericht zijn op niet deskundigen.
Meer weten? De Zeeuwse Milieufederatie heeft ervaring met het organiseren van symposia (o.a Symposium ‘CO2 de Zeeuwse
Ambitie’).
Informatie over het schoon water symposium in Brabant is te vinden bij www.schoon-water.nl onder het kopje
‘project’ en dan bij ‘het berichtenarchief’ (1-2-2007), of bij de provincie Brabant 073-6812812.
Informatie over het programma van het symposium ‘Leven met water in de stad’ is te vinden op : http://www.
levenmetwaterindestad.nl/?mn=2&paginatype=3.
46
T
Televisiespots
Wat is het?Reclameboodschap op de televisie in de vorm van een kort filmpje.
Geschikt voor? Een spotje wordt gebruikt om snel grote groepen mensen te bereiken en de belangstelling te wekken voor iets, om
de aandacht te vragen voor iets of om iets te verkopen.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++
Informeren -/+
Overtuigen -
Ondersteunende informatie -
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De televisiespotjes met Peter Timofeeff rond ‘Nederland leeft met water’ was heel succesvol om dit thema onder
de aandacht van een groot publiek te brengen.
Meer weten? Nederland leeft met water: www.nederlandleeftmetwater.nl
Tentoonstelling
Wat is het? Een tentoonstelling (ook expo, expositie of exhibitie) is een (tijdelijke of permanente) gelegenheid waarbij één
of meer personen of organisaties objecten / panelen tonen aan een breed publiek, die voor dit doel naar deze
gelegenheid komt. Afhankelijk van de aard kunnen tentoonstellingen openbaar of alleen op uitnodiging toegankelijk
zijn. Tentoonstellingen vinden meestal plaats in tijdelijk of permanent ingerichte ruimtes of gebouwen. Tijdelijke
tentoonstellingen worden ook vaak in openbare ruimten geplaatst, waardoor ook algemeen publiek dat niet
speciaal voor de tentoonstelling komt er kennis van kan nemen.
47
Geschikt voor? Een tentoonstelling is geschikt om mensen op aansprekende wijze te informeren over een bepaald thema.
Hoe interactiever een tentoonstelling is, hoe meer mensen er door aangesproken worden. In de praktijk wil dit
zeggen: veel doe-dingen, een zo aansprekend mogelijke vormgeving en een goede verhouding tussen tekst en
beeld (zo min mogelijk tekst en niet te moeilijk). Vooral als de tentoonstelling in een openbare ruimte staat is dit
middel geschikt om algemeen publiek te bereiken.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - tot + Zoek een openbare ruimte die door veel mensen, jong en oud,
bezocht wordt.
Informeren ++
Overtuigen +/-
Ondersteunende informatie
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Rioned heeft een mobiele tentoonstelling over de riolering ‘Het riool leeft’. De tentoonstelling kan gehuurd worden
voor een paar dagen tot maximaal 2 weken en wordt voor u vervoerd, opgebouwd en gedemonteerd. Vrijwel iedere
ruimte is geschikt.
NME Centrum Weizigt heeft de interactieve mobiele tentoonstelling ‘Zicht op water’ ontwikkeld. Scholieren, maar
ook volwassenen kunnen kennis opdoen over onderwerpen als leven in en rond water, schoon en vuil water en de
invloed op de omgeving, de invloed op drinkwater en de invloed op je eigen watergebruik. Ook ruimte voor water
en het afkoppelen van regenwater komen aan bod. Elke keer wanneer de tentoonstelling verhuist wordt deze
aangepast aan de regio.
‘Waterwerkers’ is een interactieve tentoonstelling voor kinderen van 8 en 9 jaar. Ook
geschikt voor het hele gezin. Aan de hand van een verhaal over een waterfabriek
komt de hele waterkringloop aan de orde. ‘ Waterwerkers’ vertelt het verhaal van
een waterfabriek. De directeur, meneer Wildwater werkt altijd hard om te zorgen
dat er voldoende schoon drinkwater is. Assistent Drup helpt hem daarbij en samen
hebben ze de fabriek onder controle. Totdat Wildwater tijdens het schoonmaken van
de waterbuizen van een ladder valt en in het ziekenhuis belandt. De fabriek verandert
dan al snel in een chaos. Assistent Drup zit met zijn handen in het haar. Wie kan
hem helpen? Om een echte waterwerker te zijn moet je veel van water weten en de
geheimen van de fabriek kennen. Tijdens de tentoonstelling leren de kinderen dat het
water dat ze gebruiken uit de natuur komt en niet alleen voor de mens belangrijk is,
maar ook voor flora en fauna. Ook ontdekken ze van alles over het watergebruik in
huis en krijgen zo antwoord op vragen als ‘Waar gaat het afvalwater naar toe?’en
‘Hoe ga je zuinig met water om?’ In het waterlaboratorium onderzoeken ze aan de
hand van proefjes de eigenschappen van water.
Meer weten? Wilt u meer weten over de tentoonstelling ‘Het riool leeft’ ? Neem dan contact op met www.riool.net en kijk bij
communicatie. Wilt u weten waar de tentoonstelling ‘Water in zicht’ staat? Neem dan contact op met Weizigt:
www.weizigtnmc.nl
Wilt u meer weten over de tentoonstelling ‘waterwerkers’ neem dan contact op met www.oeroe-boeroe.nl
U kunt ook contact opnemen met het IVN Consulentschap Zeeland, of een van de Zeeuwse NME-centra.
48
Theater
Wat is het? Spreekt voor zich.
Geschikt voor? Heel geschikt om een brede groep mensen te bereiken. Vormend zonder belerend te zijn!
Echt eens een andere manier om mensen aan te spreken.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++ Zeker bij goede publiciteit en aandacht van de pers.
Informeren + tot ++
Overtuigen +
Ondersteunende informatie +/- tot + Kan verhoogd worden door informatie mee te geven.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden In Zeeland kan Theodoor Braaksma van Natuuravontuur allerlei typetjes
neerzetten. Bijvoorbeeld als waterprofessor.
Theaterbureau Spot bemiddelt bij milieu- en natuurtheatervoorstellingen.
Vrijwel alle cabaretiers die via SPOT te boeken zijn, werken vanuit de
inhoud die u hen aandraagt. Hierdoor sluiten ze altijd naadloos aan bij
het thema van uw dag. Watervoorbeelden:
Drums and Barrels - Wervelend Water
Er zit muziek in water. Letterlijk. En meer dan menigeen in eerste instantie
denkt.
Martien Groeneveld - Watergeluidsoverlastorkest
Beeldend musicus Martien Groeneveld bespeelt met hulp van het publiek
een uitstalling van tot de verbeelding sprekende instrumenten die
allemaal met water te maken hebben.
Reinier Sijpkens - Waterconcert
Vanuit een klein bootje met kerkorgel en trompetten speelt hij uw
gezelschap toe op boot of brug.
V.Z.W. Kotterie Flamand - Watergekletter
Omdat het water altijd naar beneden loopt moeten De bergbochels hard werken om toch maar een beetje voedsel
op die berg te kunnen verbouwen. In de vallei wonen de vallei-slungels, ze leven als God in Frankrijk, water hebben
ze in overvloed en daardoor een vruchtbare bodem of toch net niet?
In Vlaanderen zorgen ‘De vieze gasten’ voor een stevig brok muziektheater, vormend zonder belerend te zijn.
Niet echt toegespitst op water, maar meer in het algemeen over duurzaamheid.
Meer weten? Theodoor Braaksma van Natuuravontuur : www.natuuravontuur.com
Theaterbureau SPOT, Chiel van Dam www.gielvandam.nl / [email protected] / www.theaterbureauspot.nl
De vieze gasten, Mong Rosseel : www.deviezegasten.org ga naar reisvoorstellingen
De waterprofessor in actie op de watervlo
49
Veldbezoek Yerseke Moer
V
Veldbezoek ‘Kijk op water’
Wat is het?Het veldbezoek ‘Kijk op water’ is ontwikkeld door het IVN en bestaat uit een bezoek van een groep mensen (burgers,
overheden) aan een bepaalde locatie onder begeleiding van één of meer gespreksleiders. Tijdens het bezoek wordt
het waterland door vier verschillende brillen bekeken (methodiek leesbaar water). Om de blik van de toeschouwers
te sturen werkt het IVN met waterleeskaarten. Op die manier ontstaat er vanuit verschillende perspectieven een
dialoog over het waterlandschap en worden kennis, meningen, argumenten en vragen uitgewisseld tussen burgers
en deskundigen.
Geschikt voor? Heel geschikt als er gewerkt wordt met focusgroepen of klankbordgroepen om de beeldkwaliteit van water en
waterkwaliteit in de stedelijke omgeving te bepalen of daarover van gedachte te wisselen.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + Vooral met de nodige publiciteit rond het veldbezoek
Informeren ++ Mensen verwerken informatie vooral door zien, doen,ervaren
en beleven. Daarvoor is het veldbezoek heel geschikt.
Overtuigen + Is niet het doel, maar kan wel het resultaat zijn.
Ondersteunende informatie +/- tot + Zeker als er informatie meegegeven wordt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden
Veldbezoek aan de IJssel en de Berkel bij Zutphen,
georganiseerd door het IVN.
Meer weten? Zie artikel in Nieuwsbrief Water en Land nr. 29, januari
2008 : www.natuurenmilieunederland.nl/images/
upload/2008/Water%20en%20Land-29-def.pdf
Ga naar pagina 6
IVN Nederland, Janneke Werneke www.ivn.nl /
50
Veldsymposium
Wat is het? Een veldsymposium is een symposium op locatie (zie ook bij symposium): een praktische studiedag in het veld.
De deskundigen staan op een bepaalde plek (post) in het veld, waar een bepaald waterthema toegelicht wordt.
De deelnemers wandelen (onder begeleiding) langs de route van de ene post naar de andere. De deskundigen laten
op hun post zoveel mogelijk dingen zien, of onderzoeken en maken zo de theorie aanschouwelijk. De deelnemers
kunnen vragen stellen en hun kennis rond dit thema delen.
Geschikt voor? Heel geschikt om mensen op een aansprekende en aanschouwelijke manier nader kennis te laten maken met de
diverse waterthema’s. De deelnemers kunnen op hun beurt hun (ervarings)kennis over het gebied of rond het
thema delen met de deskundigen.
Voorwaarde is wel dat de deskundigen in staat zijn hun verhaal op aansprekende en aanschouwelijke wijze voor
een breed publiek te brengen. Het is niet de bedoeling dat er op iedere post een hoorcollege gegeven wordt, want
dan voegt de locatie niets toe.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + tot ++ De hoeveelheid publiciteit is hierbij van belang.
Informeren ++ Mensen verwerken informatie vooral door zien, doen,ervaren
en beleven. Daarvoor is het veldbezoek heel geschikt.
Overtuigen - tot + Is niet het doel, maar kan wel het resultaat zijn.
Ondersteunende informatie +/- tot ++ Afhankelijk van de informatie die meegegeven wordt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Natuur en Milieu Overijssel heeft veel ervaring met het organiseren van veldsymposia en organiseert al 15 jaar
veldsymposia rond een bepaald thema.
De milieufederaties (Utrecht, Gelderland, Groningen) hebben ook diverse veldsymposia georganiseerd, o.a. over de
kaderrichtlijn water en natte natuur.
De Stichting Leven met Water organiseerde in 2006 een veldsymposium ‘Leven met water’.
Meer weten? De Zeeuwse Milieufederatie en het IVN Consulentschap Zeeland kunnen i.s.m. u een veldsymposium rond water
organiseren.
Natuur en Milieu Overijssel: http://www.natuurmilieu.nl/NatuurEnLandschap/Veldsymposium.aspx
51
W
Waterambassadeur
Wat is het?Onze bekendste waterambassadeur is ongetwijfeld prins Willem Alexander!
Sinds 2006 zijn er in elk deelstroomgebied waterambassadeurs aangesteld, die gedurende drie jaar (2006-2008)
de gemeenten in het deelstroomgebied informeren over de ontwikkelingen rond KRW en WB21.
Wat we hier bedoelen zijn echter belangstellende bewoners, die actief betrokken willen zijn bij het waterbeleid in
hun gemeente. De gemeente houdt hen op de hoogte van het waterbeleid en de waterprojecten. Per onderwerp
of project kunnen de waterambassadeurs kijken of ze actief deelnemen aan bijvoorbeeld een bijeenkomst of
activiteit. Zo heeft een waterambassadeur van de gemeente Dordrecht samen met de organisatie waar hij deel van
uit maakte een kanowedstrijd georganiseerd tijdens een van de watercampagneweken.
Geschikt voor? Geschikt om via de waterambassadeurs de achterliggende organisaties te bereiken, of indien iemand op persoonlijke
titel waterambassadeur is, diens netwerk.
Het hangt uiteraard van de vaardigheden van de waterambassadeur af hoe geschikt hij is in iedere fase van het
communicatieproces. Een korte training van potentiële waterambassadeurs is wenselijk, evenals een intakegesprek.
De waterambassadeur moet het gemeentelijk waterbeleid wel in grote lijnen kunnen ondersteunen.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +
Informeren ++ Vooral als de waterambassadeur ook als vraagbaak voor een
wijk beschikbaar is.
Overtuigen ++ Vooral in een persoonlijk gesprek het geval.
Ondersteunende informatie +
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De gemeente Dordrecht werkt met waterambassadeurs.
Meer weten? Gemeente Dordrecht, mevrouw E. Kelder, Postbus 8, 3300 AA Dordrecht. info
http://cms.dordrecht.nl/dordt?waxtrapp=npucoDsHaKnPvBJwEzDLQ
52
Waterbus
Wat is het? De waterbus is uitgerust als informatie- en activiteitencentrum met video, internet en een tentoonstelling. In de
bus worden onder meer kleine waterdebatten gehouden met een afvaardiging van kinderen, een waterdeskundige
en een vertegenwoordiger uit het Zuiden (ontwikkelingsland). Het gaat daarbij over grote dilemma’s rond
waterthema’s wereldwijd.
Geschikt voor? Kinderen van de basisschool en hun ouders. Vooral als onderdeel van een grotere campagne rond water wereldwijd
heel geschikt. Heel geschikt om dit provinciebreed op te pakken, waarbij de bus van gemeente naar gemeente
rijdt.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++ Een bus op locatie trekt zeker de aandacht. Goed om ook de
ouders een kijkje te laten nemen in de bus
Informeren ++ Door de verschillende werkvormen (debat, tentoonstelling,
internet) kan veel informatie opgenomen worden.
Overtuigen + tot ++ Vooral het debat is geschikt
Ondersteunende informatie +/- tot ++ Afhankelijk van het vervolg op school, of wat bezoekers aan
informatie mee krijgen.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden We hebben hier de waterbus van de Olaa (Organisatie Latijns Amerikaanse Activiteiten) beschreven. Het COS
(Centrum voor internationale samenwerking) heeft de waterbus in 2007 door de provincie laten rijden in combinatie
met wandelen voor water (zie bij ‘actie’).
Meer weten? COS Zeeland, Ravelijn de Groene Jager 5, Postbus 2125, 4460 MC Goes
Tel: (0113) 25 00 51 / E-mail: [email protected] / www.coszeeland.nl
Scheldebus in Zeeland (2005)
53
Waterkaarten (waterbelevingskaart)
Wat is het? Kaart van de waterwegen in een bepaald gebied met betonning, sluizen, bruggen, ondieptes e.d. Bij een
waterbelevingskaart staan er veel meer water gerelateerde objecten op de kaart en wordt er vanuit verschillende
perspectieven naar water gekeken, dus niet alleen als middel om je te kunnen oriënteren, maar vooral om het
waterlandschap te kunnen lezen en beleven.
Geschikt voor? Kaarten zijn naast een middel om je te kunnen oriënteren ook een goed middel om informatie over te dragen.
Vooral thematische kaarten, die aantrekkelijk vormgegeven zijn, zullen een grote groep mensen aanspreken. Zeker
als er ook nog op het thema gerichte compacte informatie bij gegeven wordt. Bij een waterbelevingskaart ligt de
nadruk niet op het overdragen van informatie, maar op het stimuleren van de waarneming en de beleving.
Naast kant en klare waterkaarten kun je kinderen (of volwassen) een waterkaart van hun eigen omgeving
laten maken; zo krijgen ze een goed beeld van water in hun eigen omgeving. Zeker in combinatie met een
wateronderzoekje is dit een hele geschikte werkvorm.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +/- tot + Zeker als de presentatie van de kaart met veel publiciteit en
activiteiten gepaard gaat.
Informeren + tot ++ Beter dan een folder, omdat een kaart bewaard en vaker
gebruikt wordt.
Overtuigen +/- Niet het doel van een kaart.
Ondersteunende informatie +/- tot ++ Afhankelijk van de informatie die op de kaart gegeven wordt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden In het Watch brak water project voor basisscholen staat een activiteit beschreven om een waterkaart van de
omgeving te maken.
De gemeente Den Haag heeft een waterkaart ‘Laat je verfrissen!’ uitgegeven, waarop de mooiste waterplekjes
met een kleine beschrijving aangegeven zijn. Bewoners en bezoekers kunnen zo hun eigen waterwandeling
uitstippelen.
Ter gelegenheid van Wereldwaterdag op 22 maart 2007 zocht de Wereldomroep met behulp partnerstations,
luisteraars en lezers van de websites naar succesverhalen op het gebied van drinkwatervoorziening.
Hun inzendingen zijn weergegeven in de Wereldwaterkaart. Een bezoekje aan de wereldwaterkaart geeft veel
inzicht in de wereldwijde waterproblematiek en vooral ook in de oplossingen die daarvoor bedacht zijn.
Meer weten? Voor het maken van waterkaarten kunt u informatie opvragen bij het IVN Consulentschap.
De waterkaart van de gemeente Den Haag kunt u zien op: http://www.denhaag.nl/smartsite.html?id=59601
De Wereldwaterkaart is te vinden op: http://www.wereldomroep.nl/actua/dossier/waterdossier/waterkaart070314
54
Waterlaboratorium
Wat is het? Er zijn tal van waterlaboratoria in Nederland waar hoogwaardige wateronderzoeken gedaan worden. Hier bedoelen
we een meer educatief waterlaboratorium waar allerlei waterproeven gedaan kunnen worden. Bijvoorbeeld
proeven om water te zuiveren, zuurgraad te meten, zout water te veranderen in zoet water, de helderheid van
water te meten enz.
Dat kan ook op locatie. We spreken dan van een veldlaboratorium.
Geschikt voor? Leren door doen is een hele geschikte manier om informatie te verwerken en echte kennis op te doen. De ervaring
leert dat bijvoorbeeld op watermarkten het doen van proefjes bij jong en oud heel goed werkt.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + tot ++ Afhankelijk van de locatie en de publiciteit er om heen.
Informeren ++ Leren door iets zelf te onderzoeken is heel geschikt om
informatie ook echt te verwerken.
Overtuigen + tot ++ Zelf zien hoe iets werkt is de beste manier om iemand te
overtuigen.
Ondersteunende informatie +/- tot + Afhankelijk van evt. informatie die meegegeven wordt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De watervlo (zie bij watervlo) en de milieuboot
(Vlaanderen) hebben een waterlaboratorium aan
boord. Het watermuseum (zie bij watermuseum) heeft
een uitnodigend waterlaboratorium voor jong en oud.
NME-centra richten vaak tijdelijke waterlaboratoria in
rond waterprojecten. Het IVN Consulentschap heeft
ervaring met het inrichten van een waterlaboratorium
op locatie en tijdens watermarkten.
Meer weten? Voor de Watervlo en haar waterlaboratorium: www.
reinwater.nl/watervlo
Voor de milieuboot: www.milieuboot.be
Voor het inrichten van tijdelijke waterlaboratoria op
locatie kunt u terecht bij de Zeeuwse NME-centra en/
of het IVN Consulentschap Zeeland.
Kinderen doen wateronderzoek in laboratorium
55
Waterloket (bemand)
Wat is het? Hier bedoelen we met een waterloket een bemande plek waar burgers terecht kunnen met hun vragen op
watergebied. Daar worden hun vragen persoonlijk beantwoord, of men wordt doorverwezen naar iemand
die het antwoord wel kan geven, zonder daarbij verzeild te raken in een oerwoud van instanties en mensen!
Ook kan degene die het loket bemand zelf actief achter het antwoord aan gaan en dan antwoord geven. Bij het
loket kunnen gericht en naar behoefte informatiefolders meegegeven worden.
Geschikt voor? Veel mensen geven de voorkeur aan persoonlijk advies, vooral mensen die niet bekend zijn met de nieuwe media.
Ze krijgen dan een advies op maat en hoeven niet zelf eindeloos te zoeken.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +/- Kan verhoogd worden door het waterloket een opvallende plek
te geven op een plaats waar veel mensen komen.
Informeren ++ Persoonlijk advies en informatie op maat.
Overtuigen ++ Een persoonlijk gesprek is zeer geschikt om mensen te
overtuigen.
Ondersteunende informatie + tot ++ Mensen kunnen nog eens terug komen of krijgen informatie
mee.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Geen voorbeelden kunnen vinden. Het Schoon Water Loket in Brabant (digitaal) kan ook gebeld worden.
Meer weten? Schoon water loket Brabant: www.schoon-water.nl
56
Watermarkt
Wat is het? Kraampjes waarin informatie gegeven wordt over water, waterbeheer, waterzuivering, allerlei voorzieningen op
gebied van water e.d.
Geschikt voor? Allerlei markten trekken heel veel bezoekers. Vooral als het op een plaats is waar normaal al markt is, of waar
veel mensen komen. De bezoekers krijgen advies en informatie en kunnen vaak ook gelijk de gewenste artikelen
aanschaffen of bestellen.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++ Zeker met de benodigde publiciteit, een leuke trekker (theateract
o.i.d.).
Informeren ++ Persoonlijk advies op maat.
Overtuigen ++ Een persoonlijk gesprek of een demonstratie zijn zeer geschikt
om mensen te overtuigen.
Ondersteunende informatie ++ Afhankelijk van de informatie die meegegeven wordt.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden
Watermarkt van de gemeente Hulst, gekoppeld aan het bezoek van de watervlo. Ondanks de afgelegen plek trok
deze watermarkt meer dan 600 bezoekers.
De ZMF organiseerde i.s.m. de gemeente Goes en het IVN een aantal jaren geleden een watermarkt, ook gekoppeld
aan een bezoek van de boot van de Stichting Reinwater.
Meer weten?
Gemeente Hulst.
ZMF en IVN Consulentschap Zeeland
Watermarkt gemeente Hulst (2007)
57
Watermuseum
Wat is het? Letterlijk is een museum een plaats waar allerlei cultuurhistorisch waardevolle dingen bewaard en tentoongesteld
worden. Vaak wordt er ook achtergrondinformatie verstrekt. Bij een thematisch museum zoals het watermuseum
gaat het dus om objecten en informatie m.b.t. water. Tegenwoordig zijn de meeste musea heel interactief ingericht
en is er van alles te beleven en te doen.
Geschikt voor? Heel geschikt voor een dagje uit met het gezin en voor school- of bedrijfsuitstapjes.
Juist vanwege het feit dat men een dagje uit is, wordt er op deze informele manier veel geleerd, zonder dat men
nu het idee heeft onderwezen te worden.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++ Zeker een aansprekend interactief museum trekt massa’s
mensen.
Informeren +/- tot ++ Hoe interactiever hoe beter de informatie opgenomen wordt.
Overtuigen +/- Is minder het doel van een museum.
Ondersteunende informatie + tot ++ Afhankelijk van de informatie die meegegeven of gekocht
wordt en van herhalingsbezoek.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden Het Nederlands Watermuseum is een eigentijds en interactief museum over alle aspecten van zoet water. Een écht
doemuseum waar je bijvoorbeeld een tochtje kunt maken door het riool en een prachtige film over water kunt
bekijken, maar waar je ook van alles te weten kunt komen over dijkbeheer, drinkwater, grondwater en watergebruik
in Nederland en de rest van de wereld.
Deltapark Neeltje Jans is niet echt een museum. Het houdt het midden tussen een museum en een attractiepark,
maar op watergebied is er zeker veel te zien en beleven. In de waterspeelplaats kan spelend geleerd worden hoe
water omhoog gepompt kan worden, waterkracht benut kan worden e.d.
Meer weten? De website geeft je alle benodigde informatie
om goed voorbereid het museum te bezoeken:
www.watermuseum.nl
Bij educatie kan een folder over de educatieve
mogelijkheden gedownload worden.
Voor meer informatie over het Deltapark
Neeltje Jans: www.neeltjejans.nl/index.php/
nl/home
Watermuseum (foto: Ton van Vliet)
58
Waterschouw (Wijkschouw en Wenswijk)
Wat is het? Een schouw is een interactieve methode om burgers, wethouders, raadsleden, agrariërs, bedrijven en
maatschappelijke organisaties te betrekken bij het verbeteren van hun leefomgeving.
Al wandelend langs een aantal vooraf geselecteerde schouwpunten wordt m.b.v. schouwformulieren en onder
begeleiding van een gids de visie van de deelnemers over het gebied geïnventariseerd. Met aanvullende vragen
wordt de prioriteit van de afzonderlijke elementen vastgelegd. Ook wordt er bepaald welke onderdelen in het
gebied men wil behouden en welke juist niet. Daarnaast kunnen de deelnemers aangeven wat zij in de toekomst
van belang achten voor de verdere ontwikkeling in het gebied. Binnen de vooraf gegeven kaders worden de
punten uit de inventarisatie en de wensen meegenomen in de planvorming. De wenswijk is een vertaling van deze
methodiek naar kinderen.
De waterschouw is een thematische invulling van de schouwmethodiek.
Geschikt voor? Erg geschikt om burgers, wethouders, raadsleden, agrariërs, bedrijven, maatschappelijke organisaties en
kinderen (wenswijk) te betrekken bij het verbeteren van hun leefomgeving en het beheren van water in de eigen
leefomgeving.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken + Kan verhoogd worden met de nodige publiciteit rond de
schouw.
Informeren + tot ++ Afhankelijk van de uitwerking van de schouwpunten en de
gidsen.
Overtuigen + tot ++
Ondersteunende informatie + tot ++ Afhankelijk van de ondersteunende informatie en de nazorg.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden
Binnen het project Duurzaam Middelburg is gewerkt met de wijkschouw en ook de gemeente Goes heeft ervaring
met wijkschouwen.
De gemeenten Sluis en Middelburg en de Zeeuwse NME-centra hebben ervaring met de wenswijk.
De gemeente Tholen heeft i.s.m. het IVN Consulentschap een waterschouw georganiseerd in een wijk die
afgekoppeld moest worden.
Meer weten? De desbetreffende gemeenten en het IVN Consulentschap Zeeland kunnen u meer informatie verschaffen.
Het IVN Consulentschap en de Zeeuwse NME-centra kunnen voor u een wenswijk, wijkschouw of waterschouw
organiseren.
59
Watervlo (educatieschip van Reinwater)
Wat is het?
De MS Watervlo is het educatieschip van Stichting Reinwater dat door heel Nederland vaart. Overal waar het
aanlegt, kan jong en oud spelenderwijs leren over water. Vroeger vervoerde het schip zand, maar nu is het ruim
volledig omgebouwd tot tentoonstellingsruimte en waterlaboratorium, compleet met duikboot!
De milieuboot vaart in Vlaanderen, ook over de Schelde. Tijdens de educatieve milieuboottochten maak je op
aanschouwelijke wijze kennis met alle aspecten van de waterweg waarop je vaart, het landschap in de omgeving
en het leven op, om en in het water.
Al varend wordt aan dek een monster van de waterloop genomen. In het labo aan boord van het schip wordt de
waterkwaliteit van de waterloop bepaald en worden de gevolgen besproken van vervuiling op het leven in het
water. Tijdens het 3 uur durend programma komen tevens de thema’s watervervuiling en waterzuivering aan
bod.
Geschikt voor? Ontwikkeld voor het onderwijs, maar ook voor algemeen publiek zeer de moeite waard.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken ++
Informeren ++
Overtuigen ++
Ondersteunende informatie + tot ++ Afhankelijk van de informatie die meegegeven wordt, of de
voorbereiding en verwerking in school
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
VoorbeeldenZie bij ‘wat is het?’.
Meer weten? Stichting Reinwater (Watervlo) :
www.reinwater.nl/watervlo
De milieuboot: www.milieuboot.be
Bij de educatieve boottochten kan ook
een folder gedownload worden.
De watervlo in Veere (2007)
60
Waterwandeling
Wat is het? Beschreven wandeling met of zonder kaartje, of een wandeling onder begeleiding van een (water)gids waarbij het
thema water centraal staat (zie ook bij E: Excursie).
Geschikt voor? Iedereen die graag wandelt, alleen of in groepsverband. Tijdens een wandeling, vooral als die meerdere keren
gelopen wordt, ontdek je steeds andere dingen. Zeker als je daarbij ondersteund wordt door informatieve stukjes,
of informatie door een gids, kan dat de betrokkenheid bij de eigen leefomgeving erg vergroten.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken +/- Zeker bij voldoende publiciteit en in combinatie met andere
publieksactiviteiten.
Informeren + tot ++ Vooral bij door een (Water)gids begeleide wandelingen.
Overtuigen +/- tot ++ Hangt af van de vaardigheden van de gids.
Ondersteunende informatie + Afhankelijk van de informatie bij de wandeling, of de
informatie die de gids meegeeft.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De gemeente Arnhem heeft verschillende waterwandelingen door en om de stad ontwikkeld.
In Zeeland is bijvoorbeeld de wandeling langs de Veersche watergang en het Kiekendievenpad (langs de Schenge) te
betitelen als waterwandelingen. De wandelroutes rond het Nationaal Park Oosterschelde zijn al bij de natuurpaden
genoemd.
Meer weten? De IVN afdelingen organiseren tal van thematische wandelingen met gids en kunnen een waterwandeling op
maat organiseren. Het IVN Consulentschap heeft ervaring met het ontwikkelen van beschreven thematische
wandelingen.
De wandeling rond de Veerse Watergang is te bestellen via de website van het Waterschap de Zeeuwse Eilanden:
’informatie en producten’, dan bij ‘folders bestellen’ : www.wze.nl
Op de waterwebsite van de gemeente Arnhem: www.waterservicepuntarnhem.nl is een waterwandeling te
downloaden.
61
Waterwebsite en Waterloket digitaal
Wat is het? Een website is een verzameling samenhangende webpagina’s met informatie en afbeeldingen, filmpjes e.d. die op
het wereldwijde web (www) op het internet (een groot openbaar netwerk van computernetwerken), te bereiken
zijn.
Geschikt voor? Een website is vooral geschikt voor het geven van ondersteunende informatie. Iedereen kan op elk gewenst
moment beschikken over de informatie die op de website te vinden is.
Het gebruik van internet neemt nog steeds sterk toe, dus ook met het oog op de toekomst is een goede waterwebsite
onmisbaar.
Fase communicatieproces Geschiktheid Opmerkingen
Belangstelling wekken - Met voldoende publiciteit hooguit bij de lancering van de
website.
Informeren +
Overtuigen -
Ondersteunende informatie ++ Vooral als de website goed bijgehouden wordt en steeds iets
nieuws te bieden heeft.
++ = geschikt | + = redelijk geschikt | +/- = matig geschikt | - = minder geschikt
Voorbeelden De websites van de Waterschappen zijn voorbeelden, maar die zijn vooral gericht op de eigen watertaken en
minder op algemeen publiek.
Binnen het waterlokaal hebben de Zeeuws Vlaamse gemeenten en het waterschap Zeeuws-Vlaanderen besloten
gezamenlijk een watersite te gaan ontwikkelen, die uitsluitend op de burgers gericht zal zijn. De andere Zeeuwse
gemeenten hebben belangstelling hierbij aan te sluiten. In 2008 moet de website in de licht gaan.
De waterwebsites van de gemeente Arnhem en Nijmegen dienen hierbij als goede voorbeelden. In Brabant hebben
de provincie Noord-Brabant en Brabant Water samen een website rond schoon water, die ook gericht is op
burgers. In Vlaanderen is het waterloket een voorbeeld van een website die ook op burgers gericht is.
Meer weten? De website van het waterservicepunt Nijmegen heet ‘Waterbewust’
en is te bekijken op: www.waterbewust.nl/
De website van de gemeente Arnhem heet ‘Schoon water hou je
helder’ en is te bekijken op:
www.arnhem.nl/sites/internet_nieuw/sites/schoonwaterhoujehelder
De waterwebsite van de provincie Brabant en Brabant Water heet
‘Schoon Water’ en is te bekijken op: www.schoon-water.nl/
De Vlaamse Watersite heet waterloket en is te bezoeken via: www.
waterloketvlaanderen.be/
62
Adreslijst
Zeeuwse Milieufederatie
Ravelijn de Groene Jager 5
Postbus 334
4460 AS GOES
0113-230075
IVN Consulentschap Zeeland
Ravelijn de Groene Jager 5
Postbus 334
4460 AS GOES
0113-211675
Zeeuwse gemeenten
Gemeente Goes
Postbus 2118
4460 MC GOES
0113-249600
Gemeente Borsele
Postbus 1
4450 AA HEINKENSZAND
0113-238383
Gemeente Hulst
Postbus 49
4560 AA HULST
0114-389000
Gemeente Kapelle
Postbus 79
4420 AC KAPELLE
0113-333110
Gemeente Middelburg
Postbus 6000
4330 LA MIDDELBURG
0118-675000
Gemeente Noord-Beveland
Postbus 3
4490 AA WISSENKERKE
0113-377377
Gemeente Reimerswaal
Postbus 70
4416 AH KRUININGEN
0113-395000
Gemeente Schouwen-Duiveland
Postbus 5555
4300 JA ZIERIKZEE
0111-452000
Gemeente Sluis
Postbus 27
4500 AA OOSTBURG
0117-457000
Gemeente Terneuzen
Postbus 35
4530 AA TERNEUZEN
0115-455000
Gemeente Tholen
Markt 1-5
4695 CE SINT MAARTENSDIJK
0166-668200
Gemeente Veere
Postbus 1000
4357 ZV DOMBURG
0118-555444
Gemeente Vlissingen
Postbus 3000
4380 GV VLISSINGEN
0118-487000
Zeeuwse NME-centra:
MEC De Bevelanden
Kattendijksedijk 23
4463 AL GOES
0113-252628
Natuur & Zo Zeeuws Vlaanderen
Oostkant 1
4531 HA TERNEUZEN
0115-649520
MICMEC Walcheren
Korenbloemlaan 5
4382 PD VLISSINGEN
0118-417039
NME centrum Schouwen-
Duiveland
Ecoscope, Wilhelminaweg 2a
4325 BE Renesse
0111-416093
63
Regioteam Zuiver Zeeuws Water
Het Groene Woud 1
Postbus 165
4330 AD MIDDELBURG
0118-631830
Waterschap Zeeuws –Vlaanderen
Postbus 88
4530 AB Terneuzen
Telefoon: (0115) 641000
Waterschap Zeeuwse Eilanden
Postbus 1000
4330 ZW MIDDELBURG
0118-621000
COS Zeeland
Ravelijn de Groene Jager 5
Postbus 334
4460 AS GOES
0113-250051
Nationaal Park Oosterschelde
Topshuis, Dijkgraaf A.M. Gelukweg 1
Eiland Neeltje Jans
p/a IVN Consulentschap
Postbus 334
4460 AS GOES
0113-211675
e-mail via link op website www.
npoosterschelde.nl
Landelijke adressen
Stichting Rioned
Postbus 133
6710 BC EDE
0318-631111
Nederland leeft met water
Ministerie van Verkeer en
Waterstaat
Directie Communicatie
t.a.v. Campagneteam ‘Nederland
leeft met Water’ (kamer B 02.11)
Postbus 20901
2500 EX Den Haag
0800-8051
nederlandleeftmetwater@
postbus51.nl
Stichting Natuur en Milieu
Postbus 1578
3500 BN UTRECHT
030-2331328
e-mail via link op website
www.snm.nl
IVN Nederland,
programmaleider water
of via www.ivn.nl
SME Advies
Postbus 43016
3540 AA UTRECHT
030-6358900
Milieu Centraal
Herculesplein 357
3584 AA UTRECHT
030-2305070
Milieu centraal informatielijn
0900-1719 (€ 0,15 per minuut)
Stichting Reinwater
Vossiusstraat 20-2hg
1071 AD AMSTERDAM
020-5707808
Nederlands Watermuseum
Zijpendaalseweg 26-28
6814 CL ARNHEM
026-4452548
Waterservicepunt Arnhem
Van Oldenbarneveldtstraat 90 te
Arnhem (alleen op afspraak)
Postbus 9200
6800 HA Arnhem
026-4456959
Waterservicepunt Nijmegen
Postbus 1575
6501 BN Nijmegen
024-3791801
64
Bijlage 1
Toelichting op ‘Kies communicatiemiddel stap voor stap’
Het ABC van mogelijke communicatiemiddelen biedt tal van mogelijkheden. Maar wat te kiezen?
Binnen de waterlokalen in Zierikzee, Goes en Terneuzen werd geconstateerd dat een mix van communicatiemiddelen
de voorkeur heeft.
Doorloop voordat u de communicatiemiddelen gaat kiezen de stappen die beschreven zijn op pagina 4 ‘Kies een
communicatiemiddel stap voor stap’
De recent door SME Advies (www.sme.nl) ontwikkelde digitale instrumentenplanner kan ook helpen bij het kiezen
van een geschikte instrumentenmix. Zie bijlage 2 ‘De digitale instrumentenplanner’.
Het ene communicatiemiddel is vooral geschikt om de belangstelling voor water in de stad te wekken, een ander
communicatiemiddel werkt beter als er echt een gedragsverandering gewenst is. Dat sluit aan bij de fasen die een
communicatieproces onderscheiden worden:
• In de belangstelling brengen
• Informeren
• Overtuigen
• Ondersteunende informatie
Bij de beschrijving van de communicatiemiddelen wordt aangegeven voor welke fase het communicatiemiddel
het meest geschikt is.
Het moment van de inzet van de communicatiemiddelen
is eveneens belangrijk.
De praktijk wijst uit dat de communicatie inzet bij
overheden het hoogst is in de initiatief- en definitiefase
van een project. De behoefte aan communicatie bij
burgers is juist het grootst in de realisatie- en de
nazorgfase. Dan gaan burgers zien wat er daadwerkelijk
moet gebeuren en wat dat voor hen betekent.
Wat verder naar voren kwam binnen de waterlokalen was dat communicatie een vak is en dat het heel verstandig,
zelfs noodzakelijk is hier de afdeling communicatie bij te betrekken.
Als dat niet mogelijk is kan er gezocht worden naar een alternatief, bijvoorbeeld het NME-centrum, het IVN
Consulentschap of andere organisaties die expertise hebben op het gebied van communicatie en educatie, het
thema en de doelgroep.
Bij de voorbereiding en uitvoering van de communicatie zijn bondgenoten of intermediairs van belang. Zoek
hiervoor organisaties die regelmatig contact hebben met de doelgroep waar de gemeente mee wil communiceren,
en betrek hen bij het hele proces. Zij kunnen de noodzakelijke bruggen slaan.
65
Bijlage 2
De Digitale instrumentplanner
Informatie over de instrumentplanner www.sme.nl/instrumentenwijzer
Naast sociale instrumenten, waar de communicatiemiddelen deel van uitmaken, worden hier ook instrumenten als
wet- en regelgeving, handhaving en subsidies genoemd.
De basis van de instrumentplanner ligt in de theorie van Green en Kreuter (Green en Kreuter 1999) over
gedragsverandering. In hun ‘precede-proceed’ model hebben zij een aantal factoren vastgesteld die bepalen of
mensen hun gedrag veranderen of niet. Deze factoren zijn bijvoorbeeld: ‘hebben mensen een positieve houding ten
aanzien van het nieuwe, gewenste gedrag?’, ‘beschikken ze over de juiste vaardigheden om het gewenste gedrag
te vertonen?’ ‘beïnvloedt hun omgeving hun gedrag?’. Als je weet met welke instrumenten je deze factoren kunt
beïnvloeden, kan je indirect ook invloed uitoefenen op het gedrag.
Start van de instrumentplannerEerst moet duidelijk zijn welk gedrag u wilt veranderen en bij wie. Benoem hieronder uw doelgroep en het gewenste
gedrag zo specifiek mogelijk. Als u meerdere gedragingen wilt beïnvloeden of als u verschillende subdoelgroepen
voor ogen heeft, benoem dan deze afzonderlijk en vul de instrumentplanner meerdere keren in.
Formuleer het gewenste gedrag positief! Dus: “fietsen naar het werk” in plaats van “niet met de auto...”
Dan worden er 12 vragen gesteld rond: besef, kennis, sociale norm, houding, zelfredzaamheid, financiën, technisch,
organisatorisch, vaardigheden, anderen, experts en autoriteiten.
66
Daarna volgt het advies:
Hier zijn dus participatie, kennisoverdracht, persoonlijk advies en demonstraties de beste instrumenten om in te
zetten. Uit het overzicht van communicatiemiddelen op pagina 7 zijn de wenswijk en de wijkschouw voorbeelden
van dergelijke projecten.
ABC communicatiemiddelenAActie of campagneAffiche / posterAnsichtkaartAudiovisuele media
BBarometer duurzaam terrein beheer Blauw verhuispakketBlauwe waterkeetBrochure
CCreatieve sessieCursus
DDemonstraties en modellenDigitale media
EEducatieve grondwa-termeter (Water in de peiling)EnquêteExcursie met (water)gids
FFietsroute Folder /Flyer
KKleurplaatKluskeet duurzaam bouwenKrant & magazines
LLespakketten rond wa-terhema’s
MMasterclass duurzaam wonenMondelinge media
NNatuurpad rond waterNieuwsbrief
OOntdekton water
PProjecten
QQuiz
RRollenspel
SSpelvormen Strip, stripverhalenSymposium
TTelevisiespotsTentoonstellingTheater
VVeldbezoek ‘Kijk op
WWater’VeldsymposiumWaterambassadeurWaterbusWaterkaarten (waterbe-levingskaart)WaterlaboratoriumWaterloket (bemand)WatermarktWatermuseumWaterschouw (Wijk-schouw en Wenswijk)Watervlo (educatieschip van Reinwater)WaterwandelingWaterwebsite / waterloket
Zie alfabetische beschrijving vanaf pagina 8
Vouw open voor overzicht
ABC communicatiemiddelen