พระวนยกบการอนรกษสงแวดลอม :โดย ดร.ประพนธ ศภษร

………………………….คำ�ชแจง บทคว�มนไดรบก�รพมพในว�รส�ร พสล.ประม�ณป พ.ศ.

๒๕๔๒ ขณะทผเขยนกำ�ลงศกษ�ปรญญ�โท ทคณะศลปศ�สตร มห�วทย�ลยธรรมศ�สตร โดยมอ�จ�รยทปรกษ�ในก�รเขยนและบรรณ�ธก�รของว�รส�ร คอ รศ.ดร.ภทรพร สรก�ญจน เนองจ�กมนสตสนใจง�นเขยนด�นสงแวดลอม และว�รส�รฉบบดงกล�วกห�ย�กแลว ในทนผเขยนจงขออนญ�ตท�นอ�จ�รยผเปนบรรณ�ธก�รนำ�ม�ลงไวในเวบไซดของบณฑตวทย�ลยเพอเปนขอมลในก�รศกษ�เบองตนของนสตและผสนใจทวไป

๑. ปญหาและสภาพทวไปของทรพยากรธรรมชาตและส งแวดลอม

คำ�ว� สงแวดลอม“ ” ต�มคว�มหม�ยของพระร�ชบญญตสงเสรมและรกษ�คณภ�พสงแวดลอมแหงช�ต พ.ศ. ๒๕๓๕ นย�มว� หม�ยถงสงต�งๆ ทมลกษณะท�งก�ยภ�พและชวภ�พทอยรอบตวมนษยซงเกดขนโดยธรรมช�ตและสงทมนษยไดทำ�ขน1

สวนคว�มหม�ยของนกอนรกษ สงแวดลอม“ ” คอ สงทมอยรอบ ๆ ตวเร� ทงสวนทเกดขนเองต�มธรรมช�ต เชน ป�ไม ภเข� ดน นำ� อ�ก�ศ ทรพย�กรต �ง ๆ ฯลฯ และสวนท มน ษยสร �งข น เชน ศ ลปกรรมขนบธรรมเนยมประเพณ สวนส�ธ�รณะ เปนตน มนษยเร�กเปนสวนหนงของสงแวดลอมดวย และมคว�มสมพนธกบสงแวดลอมอน ๆ อย�งใกลชด จนไมส�ม�รถจะแยกออกจ�กกนได ทงนเนองจ�กมนษยมกำ�เนดอยภ�ยใตสงแวดลอม และสงแวดลอมทกชนดกมผลโดยตรงและโดยออมในก�รทจะ

1 พระร�ชบญญตสงเสรมและรกษ�คณภ�พสงแวดลอมแหงช�ต พ.ศ. ๒๕๓๕. ธระพล อรณะกสกรและคณะรวบรวม (กรงเทพฯ : สำ�นกพมพวญญชน, ๒๕๔๒), หน� ๘.

กำ�หนดใหมนษยส�ม�รถดำ�รงชวตอยได2 ปจจบนทรพย�กรธรรมช�ตและสภ�พแวดลอมไดถกทำ�ล�ยไปทกวน ๆ อย�งน�เปนหวง จนกล�ยเปนปญห�สำ�คญระดบโลก เพร�ะมผลกระทบตอระบบนเวศวทย� ตอคว�มอยรอดของมนษยและสรรพสตวโดยตรง ทงท�งด�นร�งก�ยและจตใจ นอกจ�กนยงสงผลกระทบตอระบบเศรษฐกจ สงคม และก�รเมองดวย

๑.๑ ปญหาเกยวกบดนเสอมโทรม

ประเทศไทยมพนททงหมด ๓๒๑ ล�นไร พนททำ�ก�รเกษตร ๑๕๐ ล�นไร ในจำ�นวนนมพนททมปญห�เร องก�รใชดนไมเหม�ะสมต�มสมรรถนะประม�ณ ๓๐ ล�นไร มก�รพงทล�ยของดนในพนทเกษตรกรรม ๑๓๔ ล�นไร ปญห�ดนเคมในภ�คตะวนออกเฉยงเหนอ ๑๗.๘ ล�นไร ปญห�ก�รสญเสยและคว�มเสอมโทรมของพนทชมนำ�(Wetland) อนเปนพนทมลกษณะเดนท�งนเวศวทย�ของประเทศ ก�รแพรกระจ�ยของส�รพษตกค�งในดน ก�รทรดตวของดนจ�กก�รสบนำ�บ�ด�ล ปญห�เหล�นสบเนองม�จ�กก�รใชทดนผดประเภท เชน ก�รบกรกแผวถ�งป� เพอทำ�ไรเลอนลอย ก�รใชส�รเคมทำ�ใหมพษตกค�งและข�ดคว�มรและก�รว�งแผนทด และทสำ�คญคอคว�มเหนแกตวของมนษยนนเอง

๑.๒ ปญหาเกยวกบนำ+า

เนองจ�กประเทศไทยเปนประเทศทกำ�ลงมก�รขย�ยตวท�งเศรษฐกจ คว�มตองก�รนำ�เพอก�รอปโภคและก�รผลตท�งเศรษฐกจส�ข�ต�งๆ จงแนวโนมเพมขนม�ก ในขณะทจำ�นวนแหลงมปรม�ณจำ�กด เร�มพนททำ�ก�รเกษตรซงไดรบประโยชนจ�กก�รชลประท�นประม�ณ ๒๙ ล�นไร หรอรอยละ ๒๒ ของพนททำ�ก�รเกษตร มอ�งเกบนำ�ทงขน�ดใหญและขน�ดกล�ง ๓๙๒ อ�ง กกเกบนำ�ได ๗๐,๐๐๐ ล�นลกบ�ศกเมตร แตมหมบ�นในชนบทข�ดแคลนนำ�ใชประม�ณ ๒๘,๗๕๐ หมบ�น

2 ? จฬ�ลงกรณร�ชวทย�ลย สโมสร, ชมรมอนรกษสภ�พแวดลอม, สภาพแวดลอมไทย (กรงเทพมห�นคร : บรษทประช�ช�ง, ๒๕๑๘), หน� ๑.

2

ปญห�เหล�นสบเนองม�จ�กก�รพฒน�และพฤตกรรมของมนษยทมตอแหลงนำ� เชน ก�รชลประท�น ก�รสร�งเขอน อ�งเกบนำ� ลวนเปนก�รทำ�ล�ยป�ไม สตวนำ�และสภ�พภมอ�ก�ศ ก�รขดเจ�ะนำ�บ�ด�ลกอใหเกดปญห�ของปรม�ณนำ�ใตดนลดลง เมอระดบนำ�ใตดนลดลง ทำ�ใหนำ�ทะเลไหลเข�ม�แทนท พนทก�รเกษตรเสยห�ย และยงทำ�ใหเกดก�รทรดตวของดน ก�รระบ�ยสงโสโครกลงสแมน ำ�จ�กโรงง�นอตส�หกรรม โดยเฉพ�ะอตส�หกรรมก�รบรโภค (พ.ศ. ๒๕๓๙) ไดแก โรงง�นนำ�ต�ล โรงง�นแปงมน โรงฆ�สตว โรงง�นเครองดม อตส�หกรรมเหล�นปลอยของเสยรอยละ ๘๐ หรอ ๑,๖๐๐,๐๐๐ ตน ลงสแมนำ�ประม�ณ ๕๐๐,๐๐๐ ตนตอป คว�มส�ม�รถในก�รกำ�จดของเสยเพยง ๖๗๕,๐๐๐ ตนหรอรอยละ ๔๒ เท�นน แตของเสยทเกดจ�กชมชนยงไมไดรบก�รประเมน เมอแหลงนำ�เสยยอมสงผลกระทบตอสขภ�พอน�มย ก�รอปโภคบรโภค ก�รส�ธ�รณสข ก�รประมง ก�รกสกรรม ก�รเลยงสตว และก�รทองเทยว

๑.๓ ปญหาเกยวกบมลพษทางอากาศ

มลพษท�งอ�ก�ศ ไดแก ฝนละออง ส�รตะกว ก�ชค�รบอนมอนนอกไซด ก�ชซลเฟอรไดออกไซด ก�ชไนโตรเจนไดออกไซด คว�มรอนท�งอ�ก�ศ เสยงและคว�มสนสะเท อนทเก ดจ�กก�รกอสร�งและกจก�รอตส�หกรรม มส�เหตใหญ ๒ ประก�ร คอ

๑) เกดจ�กธรรมช�ต เชน ภเข�ไฟระเบด พ�ย ลมไตฝน๒) เกดจ�กสงทมนษยสร�งขนม�เอง เชน ก�รเผ�ไหมเชอเพลงจ�ก

โรงง�นอตส�หกรรม โรงกลนนำ�มน โรงไฟฟ� โรงถลงเหลก ก�รเผ�ไหมเชอเพลงของย�นยนต ก�รหงตม ก�รเผ�ขยะมลฝอย ฝนละอองจ�กก�รกอสร�ง ส�รกมมนตรงสจ�กโรงง�นปรม�ณ เมออ�ก�ศเปนพษยอมสงผลกระทบตอสงแวดลอมและชวตอน ๆ เชน ทำ�ใหอ�ก�ศมดมว คว�มรอนบนผวโลกเพมขน กอคว�มสกปรกตอเสอผ� บ�นเรอน ทำ�ใหโลหะผเรว ทำ�อนตร�ยตอชวตสตวและพช ทำ�ใหก�รเจรญเตบโตหยดชะงก ตลอดทงทำ�ใหสญเสยตอระบบเศรษฐกจของประเทศ

3

๑.๔ ปญหาเกยวกบปาไม ป�ไมเปนแหลงกำ�เนดของแมนำ�ลำ�ธ�ร ทอยอ�ศยของสตวป� และ

คว�มหล�กหล�ยท�งชวภ�พต�ง ๆ ชวยดดซบสร�งคว�มชมชน ลดก�ชค�รบอนไดออกไซด ชวยปองกนก�รชะล�งพงทล�ยของดน และรกษ�คว�มสมดลท�งธรรมช�ตและระบบนเวศอนมคณค�และคว�มสำ�คญตอก�รดำ�เนนชวตของมนษย ในชวง ๓๕ ปทผ�นม� ป�ในประเทศไทยถกทำ�ล�ยไปม�กม�ย ในป ๒๕๓๙ ป�ไมในประเทศไทยเหลออยเพยง ๘๐ ล�นไร คดเปนรอยละ ๒๕ ของพนทประเทศและนบวนลดลงทกปซงเปนสงทน�เปนหวงอย�งยง

ส�เหตหลกกม�จ�กก�รบกรกเข�ทำ�ไรเลอนลอย ไฟป� ก�รทำ�เขอน อ�งเกบนำ� ก�รลกลอบตดไม ปจจบนป�ไมในประเทศไทยถกทำ�ล�ยปละ ๕% ถ�ไมรบแกไข อกประม�ณ ๒๐ ปข�งหน� ป�ไมในเมองไทยจะหมดไป เมอป�ถกทำ�ล�ย สตวป�ทเปนทรพย�กรธรรมช�ตอนห�ค�มไดยอมเดอดรอน สตวป�บ�งชนดกำ�ลงสญพนธ บ�งชนดกสญพนธไปแลวและไมส�ม�รถห�ม�ทดแทนได ห�กไมมป�ใหมนหลบภยและอ�ศยเลยงชวตแลว ในทสดสตวป�กจะหมดไป

นคอสภ�พปญห�ของทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมทเกดขนในประเทศไทย ยงถ�มองไปในระดบโลกกยงน�เปนหวง เพร�ะปร�กฏร�ยง�นจ�กสโมสรแหงโรม ชอ เกนขดจำ�กด(Meadows, D. และคณะ ๒๕๓๕) ตพมพเมอ ๒๐ ปทผ�นม�แจงว� สภ�พโดยรวมของโลกไมดขน หล�ยอย�งกลบเลวร�ยลงและมหล�ยด�นเปนเร องทน�ตกใจ และ เดวด ออร(Orr, D.)๒๕๓๗) นกศกษ�ผเนนนเวศวทย�ไดร�ยง�นว� สรปไดดงน

๑) มก�รวจยพบว� สเปรมผช�ยทวโลกลดลง ๕๐ % ตงแตป ๒๔๘๑ เปนตนม� นกวทย�ศ�สตรยงไมทร�บส�เหต

๒) นมแมในหล�ยประเทศมส�รพษม�กกว�ทอนญ�ตไวสำ�หรบนมววทใชสำ�หรบเลยงท�รก

๓) ศพมนษยมของเสยทเปนพษและโลหะหนกจนตองจดว�เปนขยะพษ

4

๔) ศพปล�ว�ฬและปล�โลม�ทพบต�ยต�มช�ยฝงทะเลกเชนเดยวกน๕) พชประเภทเหดร�และสตวคร งบกคร งนำ�ลดลงทวโลก โดยไมร

ส�เหต แมในททไมมฝนกรด๖) ระบบอตส�หกรรมปจจบนผลตของเสยทงลงในสงแวดลอม ปละ

๑๑.๔ หมนล�นตน๗) ป�ในยโรปกว� ๘๐ % โดนฝนกรดทกปและกำ�ลงต�ยเรอย ๆ3

ไมว�สถ�นก�รณของประเทศไทยและของโลกจะเปนอย�งไร อยไกลหรออยใกล เร�ไมส�ม�รถปฏเสธไดเลยไมมสวนเกยวของหรอรบรอะไรเลย ตรงข�มตองรวมกนรบผดชอบตอก�รกระทำ�ของมนษย ปลกจตสำ�นกสร�งคว�มรบผดชอบทดรวมกน ไมแบงฝ�ยแบงพวก ชวยกนตอลมห�ยใจใหกบโลกใบนใหยนย�วตอไป

๑.๕ แนวคดในการอนรกษทำ�ไมจงตองมก�รอนรกษ คำ�ตอบอย�งมเหตผลคอมนษยไมส�ม�รถ

ดำ�รงอยโดยลำ�พงได ตรงข�มชวตทกชวต ทงคนและสตวต�งกอ�ศยสงแวดลอมเหล�น เพอก�รดำ�รงอย ฉะนนจงตองอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมเหล�นไว เพร�ะทรพย�กรธรรมช�ตเหล�นมประโยชนม�กม�ย จนไมส�ม�รถประเมนค�ได ประเทศต�ง ๆ ทวโลกไดตระหนกถงคว�มส ำ�ค ญของส งแวดลอม มก�รก อตงองค ก�ร องคกร สม�คม สำ�นกง�นทเกยวของกบสงแวดลอมม�กม�ย เชน องคก�รยเนสโก องคก�รเอฟ เอ โอ เปนตน องคก�รสหประช�ช�ตไดสนบสนนคว�มพย�มในเรองนเมอ ป ๒๕๓๔ โดยจดขนทเมองอโร ซ งเปนก�รพย�ย�มแกปญห�สงแวดลอมโลก4

แมในประเทศไทยกเร มมก�รตนตวเร องนตงแตป ๒๕๓๕ โดยมพระร�ชบญญตสงเสรมและรกษ�คณภ�พสงแวดลอมแหงช�ตขน จดใหมแผนจดก�รคณภ�พสงแวดลอม พ.ศ. ๒๕๔๒ ๒๕๔๙– มพระร�ชบญญตคมครอง

3 ประช� หต�นวตร, การเมองสเขยว (กรงเทพมห�นคร : มลนธเดก, ๒๕๒๒), หน� ๘-๙.

4 เรองเดยวกน, หน� ๑๐๖.

5

พนธพช พ.ศ. ๒๕๔๒ และมหนวยง�นเกยวกบเรองน เชน สำ�นกง�นกำ�จดสงแวดลอมเปนพษ คณะกรรมก�รสงแวดลอม คณะกรรมก�รคมครองสตวป� นอกจ�กนแลวยงมชมรมและกลมอนรกษอกม�กม�ย หนวยง�นและองคก�รเหล�นลวนมวตถประสงคในก�รอนรกษสงแวดลอม รฐบ�ลแตละประเทศไดออกกฎหม�ยเพอควบคมดแลสงแวดลอม คมครองสตวป�

มหนตภยจ�กสงแวดลอมเปนพษไดกอคว�มเสยห�ยใหแกชวตของมนษยและสตว รวมทงระบบของธรรมช�ต สงผลกระทบตอระบบเศรษฐกจ เปนภยร�ยทอยใกลตวททกคนไมควรมองข�ม จะตองรบชวยกนแกไขตงแตวนนกอนทจะส�ยเกนแก เพอชวตอนสดใสของอนชนในอน�คต

๒. ความสำาคญของพระวนยตอสงแวดลอมจ�กก�รศกษ�ประวตศ�สตรพทธศ�สน�ไดพบว� พระพทธเจ�และพระ

ส�วกมคว�มสมพนธกบธรรมช�ตม�โดยตลอดเหนไดจ�กพระองคประสต ตรสร ปรนพพ�น สถ�นทแสดงธรรมลวนอยในป� สถ�นทพ ำ�นกของพระพทธเจ�และพระส�วกคอ ป� ภเข� โคนไม ถำ� ซอกเข� ป�ช� ลอมฟ�ง และยงมขอปฏบตสำ�หรบอยป�ใหเหม�ะสมอกหล�ยขอ เชน ธดงคทถอก�รอยป�เปนวตร ถออยโคนตนไมเปนวตร เปนตน ป�สวนทพระพทธเจ�ประทบอยกบพระส�วก กมคำ�ว�ป� เชน ป�อสปตนมฤคท�ยวน เมองพ�ร�ณส ป�อนธวน เมองส�วตถ ป�สงค�ลส�ลวน หมบ�นน�ทกะ ป�มห�วน กรงกบลพสด เชตวน เมองส�วตถ ป�รกขตวน เมองโกสมพ นอกจ�กนแลวยงประทบอยถำ� เชน ถำ�อนทส�ละ ถำ�สตตบรรณคห� คชฌกฏ ถำ�สกรข�ต� เปนตน

เมอก�รดำ�เนนชวตมก�รเกยวของกบธรรมช�ตและสงแวดลอมอย�งแยกจ�กกนไมได พระพทธเจ�ผตรสรกฎของธรรมช�ตอนสงสด พระองคทรงมองเหนประโยชนและคว�มสำ�คญของธรรมช�ตและสงแวดลอม จงไดทรงว�งหลกพระธรรมวนยใหพระส�วกศกษ�และปฏบตต�มโดยใชอปกรณทห�ไดง�ยจ�กธรรมช�ตและสงแวดลอมม�เปนเคร องมอในก�รเผยแผศ�สน� จนทำ�ใหพทธศ�สน�เปนทยอมรบของสงคม ก�รทพระสงฆปฏบตต�มพระวนยทพระพทธเจ�ทรงบญญตไวแลวนน นอกจ�กจะเปนก�รปฏบต

6

ต�มหน�ทของพระส�วกแลว ยงชวยรกษ�สภ�พแวดลอมอกดวย ดงท ภทรพร สรกาญจน ไดกล�วไวในง�นวจย เร อง หนาทของพระสงฆตามพทธ“บญญต” ตอนหนงว�

ผมศ ลและวน ยอย�งเครงครดยอมไมท ำ�ล�ยชวต ไม ทำ�ล�ยธรรมช�ตและสงแวดลอม ทงนเพร�ะศลและวนยโดยเฉพ�ะอย�งยงต�มหลกพทธศ�สน� ทำ�ใหช�วพทธตระหนกถงคณค�ของชวต ไมทำ�ล�ยมนษย สตว และพช อนเปนสงมชวต นอกจ�กนนผมศลและวนยยงทะนบำ�รงสงมชวตใหเจรญงอกง�มและเปนประโยชนเก อกลโลก จงเปนผม บทบ�ทสำ�คญในก�รอนรกษธรรมช�ตและสงแวดลอม”5

ก�รทพระสงฆจะใชชวตอยในป�ไดนน พระสงฆจะตองปฏบตต�มพระวน ย โดยเร มตงแตอปสมบทใหม ๆ ภกษผบวชใหมจะตองอยก บพระอปชฌ�ยเปนเวล� ๕ ป จ�กนนจงจะส�ม�รถไปอยป�ต�มลำ�พงได ในขณะทอยกบพระอปชฌ�ย ภกษตองศกษ�พระวนยใหเข�ใจ และส�ม�รถนำ�ไปสอนคนอนได อ�ร�มหรอวดทภกษอยประจำ� หรออยจ ำ�พรรษ�จะตองทำ�ใหถกหลกพระวนย เชน อยห�งจ�กเขตชมชน กฎสำ�หรบพกอ�ศยกจะตองใหคณะสงฆกำ�หนดใหเพอปองกนไมใหสร�งใหญโตเกนคว�มจำ�เปน เพร�ะก�รสร�งกฏใหญเกนไปอ�จทำ�ใหเกดอนตร�ย ดงในสกข�บทท ๙ แหงภตค�มวรรค พระฉนนะ (สหช�ตผเกดพรอมกบพระพทธเจ� ภ�ยหลงออกบวชในสำ�นกของพระพทธเจ�) ใหสร�งกฎใหญเกนไป กฏไดพงลงม�จนเกดคว�มเสยห�ยเกยวกบปจจย ๔ พระสงฆกตองปฏบตต�มพระวนยอย�งเครงครด เชน ก�รใชจวร (ผ�นงหม) ใหมขน�ดพอด และก�รใชนำ�ยอมตองใชวสดจ�กธรรมช�ตม�ทำ�ก�รยอม มแกนไมขนน เปนตน บ�ตรสำ�หรบใชเลยงชพตองทำ�ใหถกตองต�มพระวนยเหมอนกน คอ ไดขน�ดพอบรรจข�วฉนอม และยงเนนเร องก�รเกบรกษ�ไมใหแตกง�ย พรอมกบใหรกษ�คว�มสะอ�ด สวน

5 ภทรพร สรก�ญจน, หนาทของพระสงฆตามพทธบญญต. แนวคดและบทบาทของพระคำาเขยน สวณโณ ในการพฒนาชมชน . ง�นวจยเสนอตอสถ�บนไทยคดศกษ� มห�วทย�ลยธรรมศ�สตร, กมภ�พนธ ๒๕๓๘, หน� ๙๗.

7

เร องเกยวกบเสน�สนะและย�รกษ�โรค กมพระวนยกำ�หนดก�รสร�ง ก�รใชไวครบถวน ทงนเพอใหพระสงฆไดเปนผเลยงง�ย ไมทำ�คว�มเดอดรอนแกช�วบ�นไมทำ�ล�ยธรรมช�ตและสงแวดลอมนนเอง

คว�มสำ�คญของพระวนยตอทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม เมอกล�วโดยสรปแลว ส�ม�รถแบงเปนประเดนไดดงน

๒.๑พระวนยในฐานะเปนกฏระเบยบสำาหรบฝกกายและวาจา เมอพระสงฆปฏบตต�มพระวนยโดยเครงครดยอมเปนผมศลบรสทธ

ดำ�เนนชวตไมเปนไปเพอเบยดเบยน ไมทำ�ล�ยชวตใคร ๆ ห�กมงดำ�เนนชวตเพอคว�มหลดพนจ�กทกขเปนทตง พระวนยยอมฝกคนทมจตแขงกระด�งใหมจตใจประกอบดวยเมตต� เชน พระอท�ยในสมยทยงไมไดบวชเคยเปนนกยงธนและไมชอบอก� ครนม�บวชในพระพทธศ�สน�ไดฆ�อก�ต�ยเปนจำ�นวนม�ก จงเปนเหตใหพระพทธเจ�บญญตสกข�บทห�มไมใหภกษจงใจปลงชวตสตว จะเหนไดว� พระวนยไดชวยกำ�ร�บบคคลทมจตใจโหดร�ยใหเปนผมจตใจประกอบดวยเมตต�ได และเปนก�รชวยอนรกษสตวไมใหถกเบยดเบยน หรอถกฆ�

๒.๒ พระวนยในฐานะเปนการจดสรรโอกาส พระพทธศ�สน�เปดโอก�สใหทกคนไดพฒน�ศกยภ�พของตวเอง ไม

แบงชนวรรณะ เมอฝกตนเองไปต�มขนตอนต�มพระวนยแลวยอมเปนผทสมควรแกก�รกร�บไหวบช� น�เลอมใส ดงทพระส�รบตรเถระไดเหนก�รสำ�รวมอนทรย เหนกรย�ม�รย�ททน�เลอมใสของพระอสสช กเกดศรทธ�เลอมใสจงเข�ไปสนทน�ธรรมและไดฟงธรรมจ�กพระอสสช จนท�นไดบรรลธรรมเบองตน (เปนพระโสด�บน) จ�กนนท�นไดต�มไปเข�เฝ�พระพทธเจ�และขออปสมบทกบพระพทธเจ� ตอม�ท�นไดรบก�รยกยองว�เปนผม ปญญ�ม�กเกอบเท�พระพทธเจ�และเปนกำ�ลงสำ�คญในก�รเผยแผพระพทธศ�สน� จงนบไดว�พระสงฆผปฏบตต�มพระวนยอมเปนผน�เลอมใสนำ�ม�ซงศรทธ� เปนกลย�ณมตรทดตอคนทวไป เมอไดกลย�ณมตรทดยอมเปน

8

ปจจยสำ�คญทจะนำ�ไปสก�รพฒน�ตนเองใหเปนทยอมรบของสงคม พระส�รบตรท�นกไดรบโอก�สน

๒.๓พระวนยในฐานะเปนระบบทสอดคลองกบธรรมชาตและสงแวดลอม

สกข�บททพระพทธเจ�ทรงบญญตไวแตละขอ ลวนมคว�มเกยวของสมพนธกบธรรมช�ตและสงแวดลอม ดงทพระองคทรงบญญตสกข�บทห�มไมใหภกษขดดน ตดตนไม ถ�ยอจจ�ระ ปสส�วะลงบนของเขยวและลงในแมนำ�ลำ�ธ�ร สกข�บทเหล�นไดสร�งจตสำ�นกใหแกภกษส�มเณรและเปนเแบบอย�งใหกบช�วบ�นเปนอย�งด

ก�รทภกษไมตดตนไมยอมชวยรกษ�คว�มสมดลท�งธรรมช�ตไดม�กม�ย เพร�ะสงมชวตทอ�ศยตนไมตงแตร�กถงยอดมอยอย�งชกชม เชน สตวจำ�พวกแมลง หนอน ผเสอ เปนตน ต�งกอ�ศยตนไมเปนเสมอนบ�นของพวกมน เปนทหลบภย เปนทพกผอน ยงตนไมใหญเท�ไรกยงมสตวอ�ศยม�กเท�นน

ตนไมเปนหวงโซอ�ห�รทหมนเวยนหลอเลยงชวตทงของคนและสตว พระธดงคกตองอ�ศยผกและผลไมต�มป�เปนอ�ห�รยงชพ ภ�พทคนและสตวอ�ศยป�ไม และตนไมมใหเหนในช�ดกม�กม�ย บ�งคร งกเกบม�ทำ�อ�ห�ร เชนฤ�ษเกบใบหม�กเม�ม�นงเปนอ�ห�ร ดงนนพระวนยทเกยวของกบธรรมช�ตและสงแวดลอมจงนบว�มประโยชนม�กทงแกคนและสตว

๒.๔ พระวนยในฐานะเปนกฎระเบยบเพอใหมนษยปฏบตเขากบกฎของธรรมชาต

พระพทธเจ�ทรงรคว�มจรงของกฎธรรมช�ต เมอพระองคทรงบญญตพระวนยแตละขอ จะทรงพจ�รณ�ถงคว�มสมพนธระหว�งพระวนยกบธรรม (หม�ยคว�มถงธรรมช�ตและส งแวดลอมดวย) ใหมคว�มสอดคลองเกอกลตอกนตลอดส�ย ดงทพระองคทรงบญญตสกข�บทท ๗ แหงโภชนวรรค ห�มไมใหภกษฉนอ�ห�รในเวล�วก�ล (หม�ยเอ�เวล�ตงแตเทยงไปจนถงรงอรณวนใหม) สกข�บทนทรงมงใหภกษเปนผเลยงง�ย ไมทำ�คว�มลำ�บ�กใหแกช�วบ�น นอกจ�กนแลวกเพอปองกนไมใหภกษฉน

9

อ�ห�รทค�งคนเพร�ะอ�ห�รนนอ�จเสย เมอภกษฉนเข�ไปกอ�จเปนอนตร�ยแกชวต อกอย�งถ�ภกษฉนม�กเกนไปกเปนอปสรรคในก�รปฏบตธรรม

๓. สกขาบทวาดวยการอนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

๓.๑ คณคาและประโยชนของพระวนยพระวนยเปนพทธบญญตทพระพทธเจ�ทรงบญญตไวแกพระสงฆ

เพอใหพระสงฆไดยดเปนหลกปฏบตสำ�หรบฝกก�ยและว�จ�ของตน อนจะเปนพนฐ�นในก�รบรรลคณธรรมชนสงสดตอไป และเพอประโยชนเกอกลแกสงคมมนษย ธรรมช�ตและสงแวดลอม ดงทพระพทธเจ�ตรสไวว� ภกษทงหล�ย โดยอ�ศยอำ�น�จประโยชน ๑๐ ประก�ร คอ

๑) เพอคว�มยอมรบว�ดแหงสงฆ๒) เพอคว�มผ�สกแหงสงฆ๓) เพอคว�มขมบคคลผเกอย�ก๔) เพอคว�มอยผ�สกแหงเหล�ภกษผมศลดง�ม๕) เพอปดกนอ�สวะทงหล�ยทจะบงเกดในปจจบน๖) เพอปดกำ�จดอ�สวะทงหล�ยทจะบงเกดในอน�คต๗) เพอคว�มเลอมใสของชมชนทยงไมเลอมใส๘) เพอคว�มเลอมใสยงขนของชมชนทเลอมใสแลว๙) เพอคว�มตงมนแหงสทธรรม๑๐) เพอเออเฟ อพระวนย6 พระพทธเจ�ทรงบญญตพระวนยใหเกอกลตอธรรมช�ต เพอก�ร

อนรกษธรรมช�ตและสงแวดลอม ไมเบยดเบยนสรรพสตว ดงปร�กฏในพระไตรปฎกตอนหนง คว�มว� สมยหนงพระพทธเจ�เสดจลงจ�กภเข�คชฌกฏพรอมกบหมภกษสงฆ ทอดพระเนตรเหนกฎอนงดง�มทพระธนยะกมภก�รบตรกอสร�งขนเพออยจำ�พรรษ�สำ�หรบตน พระองคตรสถ�มว� นนอะไร“ น�ดน�ชม สเหมอนแมลงคอมทอง” ภกษทงหล�ยกร�บทลเรองนนใหทรงทร�บ พระพทธเจ�ทรงตำ�หนว� ภกษทงหล�ย“ ก�รกระทำ�ของโมฆบรษนน

6 ว.มห�. (บ�ล) ๑/๓๙/๒๖.

10

ไมสมควร ไมคลอยต�ม ไมเหม�ะสม ไมใชกจของสมณะ ใชไมได ไมควรทำ� ไฉนโมฆบรษจงขยำ�โคลนกอกฎดนลวนเล� โมฆบรษนนชอว�ไมมคว�มเอนด คว�มอนเคร�ะห คว�มไมเบยดเบยนสตวทงหล�ย พวกเธอจงไปทำ�ล�ยกฎนนเสย อย�ใหเพอนพรหมจ�รในภ�ยหลงเบยดเบยนหมสตวเลย ภกษไมพงทำ�กฎดนลวน ภกษใดทำ�ตองอ�บตทกกฏ”7 จะเหนไดว�พระวนยขอนมคว�มมงหม�ยทจะอนรกษดน และปองกนไมใหภกษฆ�สตว นอกจ�กนแลวยงชวยปองกนมลพษท�งอ�ก�ศดวย เพร�ะก�รทำ�กฎจะตองทำ�ก�รเผ�ดนใหแขงตว ดนนนจงจะคงทน ไมแตกง�ย นบว�พระพทธเจ�ทรงมองเหนก�รณไกลจรง ๆ

๓.๒ การประยกตพระวนยเพออนรกษทรพยากรธรรมชาตและสงแวดลอม

พระวนยทพระพทธเจ�ทรงบญญตไวน น นอกจ�กจะชวยอนรกษธรรมช�ตและสงแวดลอมแลว ยงส�ม�รถปรบปรงใหเหม�ะสมกบก�ลสมย ภมประเทศ และสงคมแตละทองถนได โดยอ�ศยหลกมห�ปเทส ๔ (ขออ�งใหญ หรอหลกสำ�หรบปรบปรงประยกตใชพระวนย) ๔ ประก�ร คอ

๑) สงใดไมไดทรงห�มไวว�ไมควรแตเข�กบสงทไมควร ขดกบสงทควร สงนนไมควร

๒) สงใดไมไดทรงห�มไวว�ไมควรแตเข�กบสงทควร ขดกบสงทไมควร สงนนควร

๓) สงใดไมไดทรงอนญ�ตว�ควรแตเข�กบสงทไมควร ขดกบสงทควร สงนนไมควร

๔) สงใดไมไดทรงอนญ�ตไวว�ควรแตเข�กบสงทควร ขดกบสงทไมควร สงนนควร8

หลกมห�ปเทสสน บงชใหเหนถงเจตน�รมณของพระพทธเจ�ทมพระประสงคใหพระสงฆส�วกปรบปรงพระวนยใหเข�กบก�ลสมยได เพอใหพระ

7 ว.มห�. (บ�ล) ๑/๘๕/๕๖.8 ว.ม. (บ�ล) ๕/๓๐๕/๙๐.

11

สงฆมหลกในก�รตดสนใจว� อะไรควร อะไรไมควร สงไหนควร สงไหนควรทำ� สงไหนไมควรทำ� และพระปจฉมว�จ�ทตรสแกพระสงฆมพระอ�นนทเถระ เปนตนว� อ�นนท โดยก�ลลวงไปแหงเร� สงฆจ ำ�นงอย จงถอน“…สกข�บทเลกนอยเสยบ�งกได…”9 หลกมห�ปเทสนพระองคทรงอนญ�ตไวทเมองส�วตถ เพร�ะว�ภกษช�วเมองส�วตถไมกล�ฉนผลไม โดยสงสยว�พระพทธเจ�ทรงอนญ�ตหรอไม เมอพระพทธองคทรงทร�บจงใหหลกมห�ปเทสนไว

พระวนยกบก�รอนรกษสตวป� ภกษช�วเมองกบลพสดขอกลองเขมททำ�ดวยกระดก ทำ�ดวยง� ทำ�ดวยเข� ประช�ชนตเตยน ประณ�มว�ไมรจกพอ ทำ�ใหน�ยช�งผทำ�กลองเขมลำ�บ�ก ก�รค�ข�ยลมเหลว เมอพระพทธเจ�ทร�บเรองนนแลว จงรบสงใหประชมสงฆบญญตพระวนยห�มไมใหภกษทำ�อย�งนนอก ถ�ฝ�ฝนตองอ�บตป�จตตย นอกจ�กนแลวพระวนยยงชวยอนรกษดน ดงทพระพทธเจ�ทรงบญญตพระวนยห�มไมใหภกษขดดน เพร�ะก�รขดดนเปนก�รเบยดเบยนสตว ทงประช�ชนกตเตยน

พระวนยกบก�รอนรกษแหลงนำ� พระพทธเจ�ทรงบญญตพระวนยไวหล�ยม�ตร� เชน ห�มไมใหภกษผไมเปนไข ถ�ยอจจ�ระปสส�วะ บวนนำ�ล�ยลงบนของเขยวและในนำ� ทรงบญญตไวใหระลกอยเสมอ ถ�ฝ�ฝนตองอ�บตทกกฏ

พระวนยกบก�รอนรกษอ�ก�ศ ภกษช�วเมองสงสม�รคระ แควนภคคะ พ�กนกอไฟทขอนใหญขอนหนง ซงมโพรงแลวผง ภ�ยในโพรงนนมงเห�ตวหนงอ�ศยอย พอมนถกคว�มรอนของไฟกไดเลอยออกม�ไลพวกภกษ ภกษทงหล�ยต�งกวงหนไปในทต�ง ๆ เปนเหตใหภกษผมกนอยตเตยนประณ�ม พระพทธเจ�รบสงใหประชมสงฆสอบถ�มห�ส�เหตแลว ทรงบญญตพระวนยห�มไมใหภกษทำ�เชนนนอก ถ�รปใดฝ�ฝนตองอ�บตป�จตตย

พระวนยกบก�รอนรกษป� พระพทธเจ�และพระสงฆส�วกดำ�เนนชวตอยกบป� มคว�มสมพนธกบธรรมช�ตและสงแวดลอมม�โดยตลอด ตงแตพระองคไดประสต ตรสร ปรนพพ�น แสดงธรรม ทประทบลวนอยท�มกล�ง

9 ท.ม.(บ�ล) ๑๐/๒๑๖/๑๓๕.

12

ป� ธรรมวนยททรงสงสอนและบญญตไวกเปนไปเพอรกษ�และเกอกลตอป� ถ�ภกษรปใดกระทำ�สงทเปนก�รทำ�ล�ยป� พระองคกทรงบญญตพระวนยห�ม ดงทพระองคทรงบญญตแกภกษช�วเมองอ�ฬวซ งพ�กนทำ�ก�รกอสร�ง และไดตดตนไม จนประช�ชนตเตยนก�รกระทำ�เชนนน เพร�ะเปนก�รเบยดเบยนเทวด�และสงมชวต เมอพระพทธเจ�ทรงทร�บเรองนนแลว จงรบสงใหประชมสงฆสอบถ�มห�ส�เหต แลวทรงบญญตพระวนยห�มไมใหกระทำ�อย�งนนอก ถ�ฝ�ฝนตองอ�บตป�จตตย

๓.๓ ลกษณะการบญญตสกขาบทก�รบญญตสกข�บทแตละขอนน ไมไดบญญตไวเปนบทต�ยตว บ�ง

คร งพระองคทรงคลอยต�มฝ�ยบ�นเมองและเมอเหนว� สงนนไมขดตอธรรม บ�งครงกยดหยนไมปรบโทษเพร�ะทรงเหนว�ไมเหม�ะสมกบทองถน จงอนโลมใหพระส�วกทำ�ได เรยกว� เปนอนญ�ตพเศษ เชน ในคร�วเกดทพภกขภย เปนตน บ�งคร งทรงเหนว�ยงมขอบกพรอง พระองคกทรงบญญตเพมเตมอก เรยกว� อนบญญต ในก�รบญญตสกข�บทแตละครง พระองคจะรบสงใหมก�รประชมสงฆ สอบถ�มห�ส�เหตเมอภกษรบว�ไดทำ�จรง ทงพระองคกพจ�รณ�เหนว�ไมขดตอสงคมและธรรมะ พระพทธองคจงไดบญญตไว พระพทธเจ�ประกอบดวยพระปญญ�และเจตน�ดเปนทตง ทรงมองเหนคว�มสมพนธระหว�งพระวนยกบธรรมว�ตองสอดคลองเกยวเนองกนตลอดส�ย ดงอำ�น�จประโยชน ๑๐ ประก�รทกล�วแลว ทงนเพอวตถประสงคคอเพออนเคร�ะหช�วโลก และเพอประโยชนเกอกลและคว�มสขแกทวยเทพและหมมนษย 10

๔. สกขาบททเกยวกบการอนรกษสงแวดลอม

พระวนยของภกษม ๒๒๗ ขอ บ�งขอกไมไดเกยวของกบก�รอนรกษ บ�งขอเกยวของโดยตรง บ�งขอเกยวของโดยออม ในทนจะนำ�ขอทเกยวของกบก�รอนรกษม�ศกษ�เปนลำ�ดบดงน

๔.๑ โกสยสกขาบทท ๒,๓,๔ 10 ว.ม.(บ�ล) ๔/๓๒/๒๗.

13

สกข�บททเกยวกบก�รทำ�ผ�รองนงผสมใยไหม มเรองเล�ว� ภกษช�วเมองอ�ฬวพวกหนง ไปบอกช�งทอไหมพ�กนตำ�หนประณ�มภกษพวกนนว� สมณะเชอส�ยศ�กยบตร ทำ�ไมจงใชพวกเร�ใหฆ�สตวเลกสตวนอย ภกษทงหล�ยจงนำ�เร องนนกร�บทลใหพระพทธเจ�ทรงทร�บ พระพทธเจ�รบสงใหประชมสงฆสอบสวนห�ส�เหต เพอภกษเหล�นนยอมรบว�ไดกระทำ�จรง พระองคกทรงบญญตสกข�บทห�มว� ภกษใดใชใหผารองนงผสมใยไหม“ ตองอาบตนสสคคปาจตตย”11 ก�รตองอ�บตในสกข�บทน ภกษผละเมดจะตองเสยสละผ�รองนงของตนแกสงฆหรอแกคณะ จ�กนนกใหแสดงอ�บตคอยอมรบส�รภ�พในก�รกระทำ�ของตน และตงใจจะไมทำ�อกตอไป ภกษจงจะบรสทธจ�กอ�บตน พระพทธเจ�ทรงบญญตสกข�บทนดวยทรงมงรกษ�ชวตของสตวและเพอคว�มเลอมใสของประช�ชน เมอทรงพจ�รณ�เหนว�ไมเหม�ะสม ประช�ชนตเตยนก�รกระทำ�เชนน ประกอบกบพระองคทรงมพระมห�กรณ�ในหมสตวเปนทตงอยแลว จงทรงบญญตสกข�บทนไว

๔.๒ ปฐวขณนสกขาบท สกข�บทเกยวกบก�รขดดน สกข�บทนมส�เหตม�จ�กภกษช�วเมอ

งอ�ฬว พวกหนงทำ�ก�รกอสร�ง จงพ�กนขดดน พวกช�วบ�นพ�กนตำ�หน ประฌ�มว� พระสมณะเชอส�ยศ�กยบตรเบยดเบยนชวะซงมอนทรย เหล�ภกษผมกนอยนำ�คว�มกร�บทลพระพทธเจ�พระองคจงรบสงใหประชมสงฆสอบสวนห�ส�เหต เมอภกษช�วเมองอ�ฬวรบส�รภ�พว�ไดทำ�อย�งนนจรง พระองคจงทรงบญญตสกข�บทห�มว� ภกษใดขดดนเอง“ หรอใชใหคนอนขดดน ตองอาบตปาจตตย” ก�รตองอ�บตในสกข�บทน ภกษผตองจะตองแสดงคว�มผดของตนตอหน�ภกษดวยกน โดยสญญ�ว�จะไมทำ�อก ภกษนนจงจะบรสทธ พระพทธเจ�ทรงบญญตสกข�บทน เพอมงรกษ�ชวตสตวและรกษ�สภ�พดน ทงรกษ�ศรทธ�ของประช�ชน เพร�ะประช�ชนสมยนนเชอว�ดนมชวต ห�กภกษกระทำ�เชนนนกเปนก�รทำ�ล�ยชวตของดน ไมสมกบเปนสมณะ เมอพจ�รณ�สภ�พคว�มเปนจรงแลว พนดนทอดมสมบรณมกมพวกสตวเลก ๆ อ�ศยอย เมอภกษขดดนจงเปนก�รทำ�ล�ย

11 ว.มห�.(บ�ล) ๒/๕๔๓/๔๒.

14

ชวตสตวและทำ�ใหสภ�พดนเสอม นบไดว�สกข�บทนเปนก�รอนรกษดนและรกษ�ชวตสตวโดยออม

๔.๓. ภตคามสกขาบท สกข�บทเกยวกบก�รตดตนไม สกข�บทนมส�เหตม�จ�กพวกภกษช�วเมองอ�ฬวทำ�ก�รกอสร�งจงไดตดตนไมม�ทำ�ก�รกอสร�ง และไดทำ�คว�มเดอดรอนแกเทวด�ผสถตอยบนตนไม เมอเทวด�ไดรบคว�มเดอดรอนจงเข�เฝ�พระพทธเจ�กร�บทลคว�มทกขของตน พระพทธเจ�รบสงใหประชมสงฆสอบถ�มห�ส�เหต เมอภกษเหล�นนยอมรบว�ไดทำ�เชนนนจรง พระองคทรงตเตยนก�รกระทำ�เชนนนแลวทรงบญญตสกข�บทห�มว�

“ภกษตองอาบตปาจตตย เพราะพรากภตคาม”ภตค�ม ไดแก พชพนธ ๕ ชนด คอ ๑) พชพนธเกดจ�กเหง� ไดแก ขมน ขง ว�นนำ� แฝก แหวหม ฯลฯ๒) พชพนธเกดจ�กลำ�ตน ไดแก ตนโพธ ตนไทร ตนดปล ฯลฯ๓) พชพนธเกดจ�กต� ไดแก ออย ไมไผ ไมออ ฯลฯ๔) พชพนธเกดจ�กยอด ไดแก ผกบงลอม แมงลก เถ�หญ�น�ง ฯลฯ๕) พชพนธเกดจ�กเมลด ไดแก ถว ง� ข�ว ฯลฯ

จะเหนไดว� ภตค�มในทน มคว�มหม�ยครอบคลมพชพนธในป�ทงหมด สกข�บทขอนนบว�ไดชวยอนรกษป�ไมไดอย�งกว�งขว�ง ห�กมก�รปฏบตต�มอย�งเครงครด พระสงฆจะมคณค�ตอพระศ�สน�และสงคมไมนอยเลย

๔.๔ สปปานกสกขาบท สกข�บทเกยวกบสงมชวต สกข�บทนมส�เหตม�จ�กภกษช�วเมอ

งอ�ฬวเชนเดม โดยภกษเหล�นนกำ�ลงชวยกนกอสร�ง รอยว�นำ�มสงมชวตอ�ศยอย กเอ�รดหญ� รดดน เหล�ภกษผมกนอยตเตยน ประฌ�มก�รกระทำ�ดงกล�ว และนำ�เร องนกร�บทลพระพทธเจ�ใหทรงทร�บ พระองคจงรบสงใหประชมสงฆสอบถ�มส�เหต เมอภกษเหล�นนยอมรบว� ไดกระทำ�เชนนนจรง ทรงตเตยนก�รกระทำ�เชนนน แลวทรงบญญตสกข�บทว�

15

“ภกษใดรอยวานำ+ามสตวมชวต รดหรอใชใหรดหญาหรอดน ตองอาบตปาจตตย”

สกข�บทน นอกจ�กจะทรงบญญตเพอประโยชน ๑๐ ประก�รดงกล�วแลว ยงมงรกษ�ชวตของสตวทอยในนำ�ไมใหถกฆ�และยงชวยรกษ�คว�มสมดลท�งธรรมช�ตดวยเพร�ะสตวนำ�บ�งจำ�พวกเปนหวงโซอ�ห�รของกนและกน ชวยรกษ�สภ�พของนำ�ใหอยในภ�วะเหม�ะสม

๔.๕ สญจจจสกขาบท สกข�บทเกยวกบคว�มจงใจฆ�ชวตสตว สกข�บทนมส�เหตม�จ�กพระอ

ท�ยซงในอดตเคยเปนนกยงธน และท�นไมชอบอก� จงยงอก�แลวตวหวม�เสยบหล�วเรยงกน ภกษทงหล�ยเหนก�รกระทำ�ของพระอท�ยไมเหม�ะสมกตเตยน ประณ�ม และนำ�เร องนกร�บทลพระพทธเจ�ใหทรงทร�บ ลำ�ดบนน พระองครบสงใหประชมสงฆสอบถ�มเหต เมอพระอท�ยรบว�ไดทำ�เชนนนจรง พระองคทรงตเตยนโดยประก�รต�ง ๆ แลวทรงบญญตสกข�บทว�

“ภกษใดจงใจฆาสตวมชวต ตองอาบตปาจตตย”ก�รฆ�สตวโดยเจตน� นบว�เปนคว�มเหยมโหดม�ก ไมเหม�ะสมกบ

สภ�วะของภกษ แมฆร�ว�สบ�งคนกไมทำ� ไฉนภกษทเปนพทธส�วกจงไดกระทำ�เชนน สกข�บทนมประโยชนม�ก โดยเฉพ�ะในสมยปจจบนยงมคว�มจำ�เปนทจะตองชวยกนอนรกษสตวป� เพร�ะสตวป�มจำ�นวนลดลงทกวนจนน�เปนหวง รฐบ�ลตองออกกฎหม�ยคมครองสตวป�และดำ�เนนม�ตรก�รกบผทชอบล�สตวอย�งเดดข�ด เพออนรกษสตวป�ไมใหสญพนธ นอกจ�กจะห�มไมใหภกษฆ�สตวแลว พระองคทรงบญญตสจฆรสกข�บท สกข�บทเกยวกบก�รห�มภกษไมใหทำ�กลองเขมดวยกระดกสตว ดวยง� หรอดวยเข�ของสตว ภกษใดละเมดไมปฏบตต�มตองอ�บตป�จตตย

๔.๖สกขาบทท ๖ แหงเสขยวตร เปนสกข�บททภกษพงสำ�นกอยเสมอ หรอใหภกษสำ�เหนยกอยเปนนจ

สกข�บทนเกยวกบก�รเทนำ�ล�งบ�ตรในละแวกบ�น ส�เหตม�จ�กภกษช�วเมองสงสม�รคระเทนำ�ล�งบ�ตรทมเมลดข�วในละแวกบ�น พวกช�วบ�นพ�

16

กนตำ�หน ประณ�มก�รกระทำ�เชนนน พระพทธเจ�จงรบสงใหประชมสงฆบญญตสกข�บทห�มว�

“ภกษพงทำาความสำาเหนยก (ระลกอยเสมอ) วา เราจกไมเทนำ+าลางบาตรทมเมลดขาวลงในละแวกบาน”

สกข�บทน ถ�ภกษรปใดไมเออเฟ อหรอปฏบตต�ม ตองอ�บตทกกฏ อ�บตขอนมโทษนอยกว�อ�บตป�จตตย ภกษผละเมดจะตองแสดงคว�มผดของตนตอหน�ภกษด วยกน จงจะบรสทธ สกข�บทขอนได ชวยสร�งจตสำ�นกใหภกษมคว�มรบผดชอบ ไมเปนคนมกง�ย มงใหรจกสถ�นทควรหรอไมควร ก�รเทนำ�ล�งบ�ตรไมเปนทนบว�ไดทำ�ล�ยสภ�พแวดลอมใหเสอมโทรม เปนบอเกดแหงโรค และปญห�น�นปก�รยอมต�มม�

๔.๗ สกขาบทท ๑๔, ๑๕, ๑๖ แหง เสขยวตร เกยวกบก�รอนรกษนำ� สกข�บทนมส�เหตม�จ�กภกษพวกหนงไดถ�ย

อจจ�ระ ปสส�วะ บวนนำ�ล�ยลงในนำ�และพช พวกช�วบ�นพ�กนตเตยนก�รกระทำ�ดงกล�ว และภกษผมกนอยไดนำ�เร องนกร�บทลพระพทธเจ�ใหทรงทร�บ พระองครบสงใหประชมสงฆสอบถ�มส�เหต เมอภกษเหล�นนรบส�รภ�พว�ไดกระทำ�อย�งนนจรง จงทรงบญญตสกข�บทห�มไมใหทำ�อก ถ�ฝ�ฝนตองอ�บตทกกฏ

จะเหนได ว � สกข�บททน ำ�ม�เสนอในทน ล วนมคว�มส ำ�ค ญตอทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมอย�งเหนไดชด พระพทธเจ�ทรงมงหวงใหพระสงฆเปนบคคลตวอย�งทดแกสงคม มก�รดำ�รงชวตอย�งเรยบง�ยเกอกลตอธรรมช�ตอนเปนเหมอนเวทสำ�หรบฝกก�ยและว�จ�ใหเรยบรอยดง�ม พระองคจงทรงบญญตสกข�บทใหมคว�มสอดคลองสมพนธกบธรรมช�ตและสงแวดลอม เพร�ะถ�ทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมด ยอมสงผลตอจตใจใหดไปดวยอนจะชวยใหก�รปฏบตบรรเป�หม�ยเรวยงขน ฉะนน พระวนยแตละสกข�บทดงทไดยกม�กล�วในทน จงมคว�มเกยวของกบทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมทงโดยตรงและโดยออม ถงแมว�พระวนยน พระพทธเจ�ไดบญญตขนเพอใชปกครองคณะสงฆสมยพทธก�ลกต�ม แตกส�ม�รถนำ�ม�ใชกบสมยปจจบนไดเปนอย�งด

17

๕. วเคราะหสาระสำาคญของสงแวดลอมกบพระวนย ดงได กล�วแลวข�งตนว� ส งแวดลอมมคว�มหม�ยกว�งขว�ง

ครอบคลมทกอย�งทงสงทอยรอบ ๆ ตวเร�ซงเกดขนเองต�มธรรมช�ตและสงทมนษยเสรมสร�งขน มนษยมคว�มสมพนธกบสงแวดลอมอย�งใกลชด เพร�ะมนษยมกำ�เนดอยภ�ยใตสงแวดลอม ฉะนนสงแวดลอมจงมคว�มสำ�คญและคว�มจำ�เปนในก�รดำ�รงชวตของมนษยและสงมชวตทกชนด ถ�สงแวดลอมดกสงผลใหมนษยมคว�มเปนอยสบ�ยไมเดอดรอน จตใจแจมใส ห�กสงแวดลอมเปนพษยอมสงผลกระทบตอมนษยและสงมชวตทกชนด ทงท�งตรงและท�งออม ดงท พระเมธธรรมาภรณ (ประยร ธมมจตโต) กล�วไวว� ก�รอยในสงแวดลอมทเหม�ะสมจะชวยพฒน�ชวตใหมธรรม“ เมอมนษยมธรรม สงแวดลอมกจะพฒน�ต�ม แตถ�มนษยอยอย�งไมมธรรมกจะรกษ�สงแวดลอมนนไมไดและจะทำ�ล�ยสงแวดลอม ถ�เร�จดก�รกบสงแวดลอมไมถกตองสตวโลกรวมทงมนษยจะอยไมได”12

ส�ระสำ�คญของสงแวดลอมพอประมวลไดดงน๕.๑ ดน ดน เปนทรพย�กรธรรมช�ตทสำ�คญอย�งหนง เปนทอยอ�ศยของ

สรรพสงทอยบนโลกน แมทะเลกอ�ศยแผนดนรองรบเอ�ไว มนษยและสตวอ�ศยแผนดนเปนทอยอ�ศย สร�งบ�นเรอน ทำ�ก�รเกษตร ทำ�เขอนอ�งเกบนำ� เคร องใชในครวเรอน เคร องป นดนเผ� ภ�ชนะต�ง ๆ ลวนทำ�จ�กดน สถ�ปตยกรรมต�ง ๆ เชน ธ�ตเจดยกทำ�จ�กดน แมร�งก�ยของมนษยและสตวรวมทงพชกมธ�ตดนเปนสวนประกอบ ดนนบว�เปนทรพย�กรทมคณค�และมประโยชนตอมนษยและสงมชวตในโลกนเกดกว�จะพรรณน�ได แตถงอย�งไรกต�ม ถ�ห�กมนษยรจกใชประโยชนของดนอย�งถกวธ ดนกจะมประโยชนตอมนษยและสงมชวตตอไปอกน�น

การปองกนการเสอมโทรมของดน กระทำ�ไดโดยก�รทำ�ดงน๑) ไมทำ�ล�ยป�ไม

12 ? พระเมธธรรม�ภรณ (ประยร ธมมจตโต), ธรรมะกบการอนรกษสงแวดลอม (กรงเทพมห�นคร : โรงพมพ บรษทสหธรรมก จำ�กด, ๒๕๓๘) หน� ๒๐.

18

๒) ไมทำ�ไรเลอนลอย๓) ปลกพชใหถกวธ เชน ปลกพชคลมดน ปลกพชหมนเวยน ๔) ปรบปรงดนโดยยงใชปยทผลตจ�กธรรมช�ตเพอเพมคว�มอดม

สมบรณ ก�รตดไมทำ�ล�ยป� ก�รจดไฟเผ�ป� ก�รทำ�ไรเลอนลอย เปนก�รทำ�ใหดนเสอมคณภ�พ จะสงผลใหก�รเกษตรเสยห�ย และทำ�ใหดนข�ดคว�มอดมสมบรณ

๕.๒ นำ+า นำ+า เปนทรพย�กรธรรมช�ตทมคว�มสำ�คญตอก�รดำ�รงชวตทงมนษย

สตวและพช ลวนตองอ�ศยนำ� นำ�มอยม�กม�ยทกคนทกแหง ทงบนดน ใตดน ในอ�ก�ศ หรอแมในร�งก�ยของสงมชวต กมนำ�เปนสวนประกอบ มนษยใชประโยชนจ�กนำ�ม�ตงแตสมยดกดำ�บรรพจนถงปจจบน เชน ใชในก�รอปโภค บรโภค ส�ธ�รณปโภค มก�รใชอ�บ ดม ปรงอ�ห�ร ซกล�ง ทำ�คว�มสะอ�ด ใชในก�รเกษตรกรรม กสกรรม เลยงสตว เพ�ะพนธและก�รประมง ใชในก�รคมน�คมขนสงท�งน ำ� เพ อท ำ�ก�รค �ข�ย ใชในก�รอตส�หกรรม และก�รผลตไฟฟ� ใชในก�รพกผอนหยอนใจ และใชเปนแหลงทองเทยวเพอทำ�ร�ยไดใหกบประเทศ เพออนรกษนำ�ไวใชทำ�ประโยชนตอก�รดำ�เนนชวต มนษยตองรจกใชอย�งช�ญฉล�ด และถกวธ

การปองกนนำ+าเนาเสย กระทำ�ไดดงน๑) จดใหมหนวยง�นอสระม�รบผดชอบตอปญห�๒) มม�ตรฐ�นในก�รควบคมเกยวกบคณภ�พของนำ�และม�ตรฐ�น

นำ�ทง๓) ทำ�ก�รศกษ�วจย๔) ก�รเผยแผตอประช�ชน ประช�สมพนธใหรจกวธก�รใชนำ�อย�ง

เหม�ะสม๕) ออกกฎหม�ยควบคมก�รปลอยนำ�เสยลงสแมนำ�ลำ�คลอง โดย

เฉพ�ะโรงง�นอตส�หกรรมนอกจ�กนแลวทกคนตองมจตสำ�นกในก�รใชนำ�อย�งประหยด มวนย

ในก�รรกษ�คว�มสะอ�ด ไมทงขยะมลฝอยลงในแมนำ� ไมทำ�ล�ยตนกำ�เนด

19

ของนำ� ไมตดไมทำ�ล�ยป� ไมใชส�รเคมเกนอตร�ทกำ�หนดไว ฝกนสยใหลกหล�นเปนคนเหนแกประโยชนสวนรวมไมมกง�ย ห�กทกคนชวยกนอย�งจรงจงแลว นำ�กจะไมเปนพษ จะมคณค�และมประโยชนตอชวตมนษย สตว พช ตลอดไป

๕.๓ ปาไม ปาไม นบเปนทรพย�กรธรรมช�ตทมประโยชนตอมนษยและสตว รวม

ทงสงมชวตอน ๆ มนษยไดอ�ศยป�ไมทำ�เปนทอยอ�ศย สตวกอ�ศยป�ไมเปนทอยอ�ศยและเปนทหลบภย ป�ไมชวยสร�งคว�มอดมสมบรณใหแกสรรพสตว ทำ�ใหฝนตกต�มฤดก�ล ชวยอมนำ�ไมใหนำ�ป�ทวมอย�งฉบพลน ปองกนก�รไหลเซ�ะของนำ� เปนแหลงอ�ห�รของมนษยและสตว มนษยไดรบประโยชนจ�กป�ไมเปนจำ�นวนมห�ศ�ล เชน ใชเปนเชอเพลงในก�รหงตม ชวยปรบอณหภมในฤดก�ล ใชในก�รอตส�หรรม ใชเปนอ�ห�รของคนและสตว โดยก�รนำ�เอ�ดอกผล ใบ เมลด หนอ หวของพช และนำ�ผง ม�ทำ�เปนอ�ห�ร ใชเปนย�รกษ�โรค เปนสมนไพรทปลอดภย ใชทำ�เครองนงหม โดยใชเสนใยจ�กเปลอกเถ�วลย ใชย�ง นำ�มนม�ทำ�ประโยชนในก�รทำ�เคร องเขน เคร องหอม ทำ�กระด�ษ สบ ย�ขดรองเท� ฯลฯ นอกจ�กนแลวยงไดรบประโยชนท�งออมจ�กป�ไม เชน ชวยบรรเท�คว�มร�ยแรงของพ�ย ปองกนและบรรเท�อทกภย เปนทอยอ�ศยของสตวป�น�น�ชนด เปนทพกผอนหยอนใจ และเปนเสมอนปอดของประเทศ

การอนรกษปาไม๑) ว�งม�ตรก�รอย�งเขมงวดตอก�รรกษ�ป�แบบถ�วรไมทำ�แบบไฟ

ไหมฟ�ง๒) ประก�ศพระร�ชกฤษฎก�จดตงอทย�นแหงช�ตและเขตรกษ�

พนธสตวป�๓) ปรบปรงแกไขพระร�ชบญญตป�ไมใหทนสมย๔) กำ�หนดบรเวณททำ�กนใหแกช�วเข�อย�งถกตอง๕) รบเรงสร�งสวนป� ปลกป�

20

๖) ทะนบำ�รงป�ทดอยแลวใหคงสภ�พคว�มเปนป�ทสมบรณยงขน๗) ปฏรปทดนอย�งมประสทธภ�พ โดยคำ�นงถงฐ�นะ อ�ชพ กจก�ร

ขน�ดของครอบครว๘) สงเสรมชวยเหลอเอกชนและชมรมต�ง ๆ ในก�รปลกป�๙) กำ�หนดวช�อนรกษธรรมช�ตไวในหลกสตรของก�รศกษ�ทก

ระดบชน๑๐) ประช�สมพนธท�งสอส�รมวลชน๑๑) ปองกนไฟป�ป�ไมเปนทรพย�กรทมคณค�และประโยชนม�กม�ย ตองใชเวล�น�น

เปนหล�ยรอยปพนทป�จงจะสมบรณได สมควรททกฝ�ยตองตระหนกถงคว�มสำ�คญของป�และชวยอนรกษไวเพอใหมนษยและสรรพสงทอ�ศยป� ไมสญห�ยไปจ�กโลกน

ดงพระร�ชดำ�รส สมเดจพระน�งเจ�สรกต พระบรมร�ชนน�ถ คนไทยทกคนตระหนกในคว�มสำ�คญของป�ไมว�มประโยชน

น�น�ประก�ร นอกเหนอจ�กจะชวยขจดอ�ก�ศทเปนพษเปนทอยอ�ศยของสรรพสตวและเปนคลงแหงย�รกษ�โรคหล�ยพนหล�ยหมนชนด ทเร�ไดใชกนอย ตลอดจนทกำ�ลงรอก�รคนคว�วจย อกเปนจำ�นวนม�กแลวเร�ยงทร�บดว� ป�ไมทรงคณค�มห�ศ�ลในก�รผลตนำ�ใหแกเร� นำ�ซงเปนคว�มจำ�เปนตอก�รดำ�รงชวตของมนษย รวมไปถงก�รเกษตรกรรมอตส�หกรรมและก�รพฒน�ต�งๆ ของช�ต เร�จงมก�รณรงคใหปลกป�และปลกตนไมต�มสถ�นททวไปอย�งขนแขง เพอทนบำ�รง สภ�พแวดลอม อนจะสงผลดไปถงช�วโลกทงมวลตอไปดวย13

๕.๔ อากาศ

13 พระร�ชดำ�รส สมเดจพระน�งเจ�สรกต พระบรมร�ชนน�ถในโอก�สเสดจฯ ทรงเปดก�รประชมครงท ๒๖ ของสภ�สตรระหว�งประเทศ ณ ศนยวฒนธรรมแหงประเทศไทย กรงเทพมห�นคร วนท ๒๔ กนย�ยน พ.ศ. ๒๕๓๔.

21

อากาศ เปนทรพย�กรธรรมช�ตอย�งหนงทมคว�มจำ�เปนตอก�รดำ�รงชวตของมนษย สตวและพช อ�ก�ศทมนษยห�ยใจเข�ไปเปนอ�ก�ศทบร ส ทธ ปร ะกอบด วยออ กซ เจน ๒๐ .๙๔% ไน โตร เจน ๗๘ .๐๙% ค�รบอนไดออกไซด ๐.๐๓% และก�ซอน ๆ อก ๐.๐๑% มนษยและสตวส�ม�รถอดอ�ห�รและนำ�ไดหล�ยชวโมง แตไมส�ม�รถข�ดอ�ก�ศไดเลย อ�ก�ศมอยทวไป ทงบนบก ในนำ� และในร�งก�ยของสงมชวต เปนสวนประกอบของร�งก�ยอย�งหนง เรยกว� อ�ก�ศธ�ต หรอว�โยธ�ต (ธ�ตลม) นอกจ�กมนษยใชอ�ก�ศในก�รห�ยใจแลว มนษยยงใชประโยชนจ�กอ�ก�ศอกหล�ยอย�ง เชน ก�รหงตม ก�รอตส�หกรรมนำ�อดลม ก�รพกผอนหยอนใจ ก�รเลนกฬ� ก�รทองเทยว เปนตน ถ�อ�ก�ศบรสทธ ยอมสงผลให ร�งก�ยของมนษยแขงแรง สขภ�พจตด ห�กอ�ก�ศเปนพษยอมมผลกระทบตอสภ�พแวดลอมทงหมดและนำ�อนตร�ยม�สมนษยและสตว

การควบคมปองกนและแกไขอากาศเปนพษ

๑) ควบคมแหลงอนเปนตนตอของอ�ก�ศเปนพษ เชน ก�รใชเชอเพลง ก�รเผ�ไหม ควบคมปรม�ณของส�รพษทออกม�จ�กปลองควน หรอทอไอเสย ควบคมสถ�นทตงโรงง�น และตรวจสอบสภ�พอ�ก�ศอยเสมอ

๒) ควบคมโดยก�รใชกฎหม�ย๓) ก�รศกษ�วจย๔) ก�รเผยแผคว�มรแกประช�ชน นอกจ�กนแลวหนวยง�นต�ง ๆ ทงภ�ครฐและเอกชนตองเอ�ใจใส

โดยถอเปนหน�ททจะตองชวยกนปองกนมลพษท�งอ�ก�ศ สร�งจตสำ�นกใหกบผประกอบก�รทตองใชเช อเพลงในก�รทำ�ธรกจ ประชมสมมน� ห�แนวท�งปองกนและแกไข มม�ตรก�รทเขมงวดกบผฝ�ฝน ถ�ห�กทกคนรวมมอรวมใจแลว เร�กจะมอ�ก�ศบรสทธห�ยใจ

เมอพจ�รณ�ส�ระสำ�คญของทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม จะเหนไดว�ทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมมคว�มสำ�คญตอชวตของมวลมนษย สตวและพช ก�รดำ�เนนชวตของมนษยตองสอดคลองสมพนธกบ

22

ธรรมช�ตและสงแวดลอมอยเสมอ จะแยกจ�กกนไมได ฉะนน มนษยจำ�ตองรกษ�และอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม โดยก�รไมทำ�ล�ยใหเสยคว�มสมดลยท�งระบบนเวศวทย� พระสงฆเปนสวนหนงของสงคมมนษย และมพระวนยเปนกฎระเบยบในก�รดำ�เนนชวต พระวนยทพระสงฆรกษ�นสอดคลองกบก�รอนรกษธรรมช�ตและสงแวดลอมม�กนอยเพยงใด ส�ม�รถประยกตใชไดม�กนอยแคไหน ก�รทพระสงฆจะเปนนกอนรกษธรรมช�ตและสงแวดลอมผดพระวนยหรอไม คำ�ตอบนอ�จห�ไดโดยก�รเปรยบเทยบส�ระสำ�คญของทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมกบพระวนย

๖. หลกอำานาจประโยชน ๑๐ ประการหลกอำ�น�จประโยชน ๑๐ ประก�ร ดงทไดกล�วแลวข�งตน ส�ม�รถ

ประมวลไดดงน ขอ ๑,๒ เปนก�รบญญตพระวนยเพอประโยชนแกสงฆหรอสวนรวม เพอคว�มเปนระเบยบแหงหมคณะ เมอภกษประพฤตปฏบตไมขดตอพระธรรมวนย หมคณะกไมเดอดรอน เพร�ะทกรปไมมคว�มหว�ดระแวงซงกนและกน ขอ ๓,๔ เปนก�รบญญตพระวนยเพอประโยชนแกบคคล หรอภกษผรกษ�พระวนย เมอภกษรกษ�พระวนยอย�งเครงครดกเปนก�รปดท�งแหงคว�มเสอม เปนผมศลบรสทธ น�เค�รพบช�แกประช�ชน ขอ ๕,๖ เปนก�รบญญตพระวนยเพอประโยชนแกคว�มบรสทธ หรอแกชวต ทงท�งก�ยและท�งใจ เพอปดกนคว�มเสอมเสย คว�มทกขคว�มเดอดรอนทจะมในปจจบนและอน�คต ขอ ๗,๘ เปนก�รบญญตพระวนยเพอประโยชนแกประช�ชนเพอใหเข�ไดเกดศรทธ�ในก�รประพฤตปฏบต ก�รดำ�เนนชวตทเรยบง�ย น�บช�กร�บไหว ใหสมกบไดรบก�รยกยองว�เปนเนอน�บญจรง ๆ ขอ ๙,๑๐ เปนก�รบญญตพระวนยเพอประโยชนแกพระศ�สน�คอคว�มตงมนอยน�นแหงพระธรรมวนย เมอพระสงฆประพฤตปฏบตต�มหลกก�รทว�งไวแลวกยงทำ�ใหพระวนยมนคงยงขน

สกข�บททเกยวกบก�รอนรกษสงแวดลอม พอสรปไดดงน ๑) สกข�บททเกยวกบก�รขดดน๒) สกข�บททเกยวกบก�รอนรกษนำ�

23

๓) สกข�บททเกยวกบก�รอนรกษตนไม๔) สกข�บททเกยวกบก�รรกษ�คว�มสะอ�ดหรอรกษ�สงแวดลอม

๖.๑ สกขาบททเกยวกบการขดดนในสมยพทธก�ล ก�รขดดนถอว�เปนก�รทำ�ล�ยชวตสตว เพร�ะ

ประช�ชนในสมยนนมคว�มเชอว�ดนมชวต มอนทรย จงไมควรทำ�ล�ย โดยเฉพ�ะอย�งยงพวกนกบวชจะตองงดเวนไมทำ�ล�ยเปนอนข�ด เมอพระสงฆพ�กนทำ�ก�รกอสร�ง ไดขดดนเพอนำ�ไปกอสร�งโบกฉ�บกฏและทำ�ศ�ล�โรงฉน เปนตน ประช�ชนจงพ�กนตเตยน ประณ�มก�รกระทำ�นน พระพทธเจ�ทรงทร�บเรองร�ว จงประชมสงฆบญญตสกข�บทเพอห�มไมใหภกษทำ�เชนนนอก เพร�ะนอกจ�กประช�ชนจะตเตยนแลวยงเปนก�รทำ�ล�ยชวตสตวทอ�ศยอยในดนอกดวย พระองคทรงมองเหนประโยชนนแลว จงไดทรงบญญตห�มไวดงกล�ว

เมอพจ�รณ�ถงประโยชนอนสงสดแลว ห�กพระสงฆมวพะวงอยกบก�รกอสร�งกจะไมมเวล�บำ�เพญสมณธรรมใหถงทสดทกขได ก�รทพระสงฆรกษ�พระธรรมวนยขอนเปนก�รชวยอนรกษดนไมใหเสอมคณภ�พโดยทพระสงฆไมไดลวงละเมดพทธบญญตแตอย�งใด

๖.๒ สกขาบทเกยวกบการอนรกษนำ+าพระพทธเจ�ทรงบญญตสกข�บทห�มไมใหภกษถ�ยอจจ�ระ ปสส�วะ

และบวนนำ�ล�ยลงบนของเขยว (พช) และในนำ� โดยใหพระสงฆมจตสำ�นกอยเสมอ เนองจ�กนำ�เปนสงทประช�ชนตองใชอปโภคบรโภคประจำ�วน ห�กไมรกษ�คว�มสะอ�ด นำ�กสกปรก ประช�ชนกตเตยน ประณ�ม พระพทธเจ�ทรงบญญตสกข�บทขอนนบว�ทรงมองเหนประโยชนในอน�คตดวย ก�รทพระสงฆรกษ�พระวน ยขอนน บว�ได ชวยรกษ�คว�มสะอ�ดของแมน ำ�ลำ�คลองไมใหเน�เสย ทงไมเปนก�รลวงละเมดพทธบญญต เปนผลดตอธรรมช�ตและสงแวดลอมม�ก ฉะนน พระสงฆควรนำ�สกข�บทขอนม�ใชใหเปนประโยชนใหม�กกว�น ใหเปนรปธรรมม�กกว�น จะไดเปนประโยชนแกมวลมนษยโลกตอไป

24

ปจจบนคนสวนม�กจะข�ดจตสำ�นกในเร องคว�มรบผดชอบตอนำ� ม นสยมกง�ยชอบทงขยะต�มใจฉน โดยไมสนใจว�อน�คตข�งหน�จะเปนอย�งไร เมอคนไมมระเบยบวนย รฐตองจ�ยงบประม�ณในก�รจ�งคนเกบขยะ คนทำ�คว�มสะอ�ด เม อขยะทบถมกนม�กกกล�ยเปนบอเกดโรค ภยนตร�ยต�ง ๆ ยอมต�มม� ถ�พระสงฆนำ�หลกพระวนยขอนม�ประยกตกบก�รเทศน�สร�งจตสำ�นกแกประช�ชน กจะเปนประโยชนมใชนอย

๖.๓ สกขาบทเกยวกบการอนรกษตนไม พระพทธเจ�ทรงบญญตสกข�บทนเพอห�มภกษไมใหตดตนไม เพร�ะ

ว� ประช�ชนสมยนนเชอว�ตนไมมชวต (วญญ�ณ) และมเทวด�สงสถตอย เมอภกษตดตนไมม�ทำ�ก�รกอสร�งยอมทำ�คว�มเดอดรอนใหแกเทวด�และเปนก�รเบยดเบยนชวตสตว ประช�ชนตเตยน ประณ�มว�ไมเหม�ะกบคว�มเปนสมณศ�กยบตร เพอรกษ�คว�มศรทธ�ของประช�ชน พระพทธเจ�จงทรงบญญตสกข�บทน อนง ตนไมททรงห�มตดนมคว�มหม�ยครอบคลมถงพชพนธทกชนดในป� เนองจ�กพระพทธเจ�และพระส�วกอ�ศยป�ไมเปนทพ ำ�นก บำ�เพญสมณธรรมเทศน�สงสอน และทำ�กจกรรมต�ง ๆ อกม�กม�ย อกทงพระพทธเจ�เอง พระองคตรสรกฎสงสดของธรรมช�ตยอมเข�ใจกฎแหงคว�มองอ�ศยกนทเรยกว� ปฏจจสมปบาท ชวตมนษยกบธรรมช�ตจะแยกกนอยอย�งโดดเดยวไมได เมอพระองคทรงบญญตสกข�บทขอนขน กนบว�ไดรบประโยชนอย�งคมค�ทงท�งด�นธรรมช�ตและก�รปฏบตของพระสงฆและเปนประโยชนแกสงคมสวนรวม

นอกจ�กสกข�บททเกยวกบก�รห�มตดตนไมแลว พระพทธเจ�ทรงบญญตสกข�บทห�มไมใหภกษกอไฟผง ก�รกอไฟนบว�เปนส�เหตอย�งหนงททำ�ใหเกดไฟไหมป�ซงเปนปญห�ทแกไขไมตกในปจจบน ไฟป�ไดสร�งคว�มเสยห�ยอย�งร�ยแรงม�ก เพร�ะได ท ำ�ล�ยทกอย�งของระบบนเวศวทย�สกข�บทขอนชวยอนรกษป�ไมและชวยปองกนก�รเกดมลพษท�งอ�ก�ศอกดวย จะเหนไดว�พระวนย ๒ ขอนมประโยชนตอก�รอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมโดยตรง ถ�ภกษปฏบตต�มและนำ�ม�

25

แนะนำ�ใหประช�ชนไดเข�ใจถงโทษภยของก�รตดไม ทำ�ล�ยป� และก�รเกดไฟป� กจะเปนประโยชนแกสงคมโลกโดยแท

๖.๔ สกขาบทเกยวกบการรกษาความสะอาด หรอสภาพแวดลอมสกข�บททห�มภกษทงเศษอ�ห�รลงในละแวกบ�น พระพทธเจ�ทรง

บญญตไวในเรองเสขยวตร (ขอปฏบตทภกษจะตองระลกอยเสมอ) ภกษจะตองฝกเปนนสยใหเปนผรกคว�มสะอ�ด ก�รทงขยะหรอเศษอ�ห�รไมเปนท ยอมทำ�ใหเกดปญห�หล�ยอย�งต�มม� เชน เปนแหลงเพ�ะเชอโรคและสอถงนสยของคนผทง ประช�ชนในสมยนนต�งกประณ�มก�รกระทำ�ของภกษ พระพทธเจ�ทรงมองเหนประโยชนทงท�งด�นศ�สน�และสภ�พแวดลอม จงทรงบญญตสกข�บทนใหแกภกษทงหล�ยปฏบตต�มเพอคว�มดง�มแหงคณะสงฆและเพอคว�มสะอ�ดของบ�นเมอง

ปจจบน ปญห�สภ�พแวดลอมเสอมโทรม ปญห�ขยะลนเมอง นบเปนปญห�ทสำ�คญของประเทศ ยงในเขตเมองหลวงทมประช�ชนอยกนหน�แนนยงมปญห�ม�ก สถ�นททองเทยวกเตมไปดวยเศษขยะ ประช�ชนข�ดระเบยบวนย ข�ดจตสำ�นกทด ไมมคว�มรบผดชอบรวมกน ถ�พระสงฆนำ�สกข�บทเหล�นม�ใชอบรมสงสอนประช�ชนใหมองเหนโทษภยของก�รข�ดระเบยบวนยว�ไดสงผลกระทบตอชวตของมนษยและสงผลเสยห�ยตอสงคมโลกแลว กจะเปนก�รชวยใหก�รรกษ�พระวนยของพระสงฆมประโยชนแกสงคมโดยแท และไมขดตอก�รรกษ�พระวนยดวย

ก�รศกษ�เปรยบเทยบส�ระสำ�คญของทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมกบพระวนย ทำ�ใหทร�บว� ก�รรกษ�พระวนยของพระสงฆนนไดทำ�ไปต�มพทธบญญตและสกข�บททไดยกม� เปรยบเทยบกมวตถประสงคโดยตรงทจะใหพระสงฆนนไดทำ�ไปต�มพระพทธบญญต และสกข�บททไดยกม�เปรยบเท ยบกมวตถประสงคโดยตรงทจะใหพระสงฆปฏบต ให สอดคลองสมพนธกบธรรมช�ตและสงแวดลอม พรอมนพระสงฆกไดประพฤตปฏบต เพ อขดเกล�กเลสของตนใหหมดสนไปดวยก�รอ�ศยธรรมช�ตทมอย ต�งฝ�ยต�งอ�ศยกนเกอกลตอกนยอมสงผลใหสงคมสงบสขตลอดไป

26

๗. ประโยชนของพระวนยทมตอการอนรกษสงแวดลอมพระวนยเปนกฎระเบยบทพระพทธเจ�ทรงบญญตขนเพอใชปกครอง

คณะสงฆใหเปนสงคมตวอย�งทดแกประช�ชนในด�นก�รดำ�เนนชวตทเรยบง�ย ไมฟมเฟอย ฉนนอย นอนนอย แตทำ�ง�นเพอสงคมม�กและในขณะเดยวกนกเปนก�รจดระเบยบสงคมสงฆใหสอดคลองสมพนธกบกฎของธรรมช�ตและสภ�พแวดลอม ดงนน ก�รทพระสงฆปฏบตต�มพระวนยจงเปนก�รอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมไปดวย ทงปฏบตตนใหบรรลคณธรรมดวย จงไดประโยชนทงสองท�ง

ประโยชนของพระวนยตอทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมมดงน๑) ชวยปองกนไมใหภกษตดไมทำ�ล�ยป� รวมทงพชพนธทกชนด๒) ชวยปองกนไมใหภกษฆ�สตว๓) ชวยปองกนไมใหภกษทำ�ล�ยดน๔) ชวยสร�งจตสำ�นกในก�รรกษ�สภ�พแวดลอมใหคงคว�มสมดล

ท�งธรรมช�ต๕) ชวยปองกนมลพษท�งอ�ก�ศ๖) เปนตวอย�งในก�รดำ�เนนชวตแบบเรยบง�ย ไมทำ�ล�ยธรรมช�ต

ประโยชนตอสงคมเมอพระสงฆปฏบตดปฏบตชอบต�มพระธรรมวนยแลวยอมทำ�ให

สงคมนน ๆ อยอย�งสงบ ไมเดอนรอน จงพอประมวลประโยชนของพระวนยทมตอสงคมดงน

(๑) ชวยสร�งคว�มมระเบยบวนยใหแกสงคม โดยพระสงฆปฏบตเปนตวอย�ง

(๒) เมอภกษไมตดไมทำ�ล�ยป�กสงผลใหสงคมอยอย�งสงบสข(๓) ทำ�ใหประช�ชนเกดศรทธ�เลอมใสในก�รประพฤตปฏบตของพระ

สงฆและปฏบตต�ม

๘. บทสรปและขอเสนอแนะ

27

พระวนยกบก�รอนรกษสงแวดลอม เปนก�รเนนยำ�ใหพระสงฆมองเหนส�ระสำ�คญของพระวนยแตละขอทมตอก�รอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม ใหพระสงฆตระหนกถงคว�มจำ�เปนทจะตองประยกตพระวนยม�ใชใหเปนประโยชนตอก�รอนรกษใหม�กทสดเท�ทจะทำ�ได โดยเนนใหศกษ�ปรบทของสงคมสมยพทธก�ลแลวนำ�ม�เปรยบเทยบกบสมยปจจบน จะเหนไดว�พระพทธเจ�และพระส�วกลวนใชชวตอยกบธรรมช�ต ไมทำ�ล�ยระบบนเวศวทย� ทงยงบญญตพระวนยใหเกอกลตอธรรมช�ตและสงแ ว ด ล อ ม แ ม ป ร ะ ช � ช น เ อ ง ต � ง ก ม อ ง เ ห น ค ว � ม ส ำ� ค ญ ข อ งทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม ถงกบเชอว�แผนดนและตนไมมชวต ใครทำ�ล�ยจะตองถกครห�หรอถกลงโทษ ปจจบนทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมถกทำ�ล�ยอย�งยอยยบจนเกดวกฤตก�รณสภ�วะแวดลอมเปนพษทวโลก ทำ�ใหกลมนกอนรกษธรรมช�ตตองรบออกม�รณรงคเร องนเปนก�รใหญ

จ�กก�รวจยครงนไดพบคว�มจรงอย�งหนง คอชวตทกชวตของสตวโลกตองดำ�เนนไปอย�งเกอกลและสอดคลองกบธรรมช�ต และไดพบปญห�และอปสรรค พอสรปเปนขอสงเกต ขอเสนอแนะไดดงตอไปน

๑) พระสงฆควรศกษ�พระวนยใหเข�ใจถงพทธประสงคอย�งแทจรง แลวนำ�ม�ประยกตใชกบก�รอนรกษใหเปนรปธรรมใหม�กกว�น เพร�ะเท�ทผ�นม�พระสงฆไมไดเอ�ใจใสพระวนยเท�ทควร สกแตว�รกษ�พระวนยต�มประเพณเท�นน เมอเปนเชนน พระวนยยอมหมดคณค�ตอสงคม

๒) พระสงฆควรจดท ำ�แผนอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและส งแวดลอม โดยประส�นง�นกบภ�ครฐและเอกชน เพอใหโครงก�รบรรลวตถประสงคทตงไว เพร�ะทผ�นม� พระสงฆกบภ�ครฐต�งฝ�ยต�งทำ�ไมประส�นก�รทำ�ง�น จนบ�งครงภ�ครฐไมเข�ใจก�รทำ�ง�นของพระสงฆ ทำ�ใหเกดปญห�ขน และพระสงฆกข�ดคว�มรด�นก�รอนรกษทถกวธ จงทำ�ใหก�รทำ�ง�นไมบรรลเป�หม�ย

28

๓) พระสงฆควรจดใหมก�รประชมสมมน� ชแจงปญห�และอปสรรคในก�รดำ�เนนง�น และประช�สมพนธใหประช�ชนเข�ใจ เพอจะไดชวยกนทงสองฝ�ย

๔) พระสงฆควรประยกตหลกพระวนยเพอก�รอนรกษใหสอดคลองกบธรรมะเปนไปในแนวเดยวกบธรรมะ เพร�ะในอดตก�ล พระพทธเจ�ทรงบญญตพระวนยแกพระสงฆกเพอใหเปนระเบยบสำ�หรบฝกก�ยว�จ�ใหมคว�มประพฤตเรยบรอยดง�ม เพอนำ�ใหเข�ถงธรรม เปนก�รจดระเบยบชวตใหพฒน�ยงขนโดยอ�ศยพระวนยดงกล�ว

๕) รฐบ�ลควรเอ�ใจใสดแลอำ�นวยคว�มสะดวกในก�รอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอมของพระสงฆ อ�จจดเจ�หน�ทใหไปอบรมพระสงฆใหมคว�มรคว�มเข�ใจในก�รอนรกษและพฒน�ใหทนสมย

๖) รฐบ�ลควรสงเสรมสนบสนนพระสงฆนกพฒน� นกอนรกษ โดยก�รประก�ศเกยรตคณเพอใหเปนแบบอย�งแกสงคม

ห�กพระสงฆไดทำ�หน�ทของตนอย�งสมบรณ ศกษ�และเข�ใจพระวนยอย�งถองแท ประยกตพระวนยใหเปนประโยชนตอก�รอนรกษไดอย�งสอดคลองกลมกลนกบธรรมะ และภ�ครฐกใหคว�มรวมมอประส�นง�น อำ�นวยคว�มสะดวกดำ�เนนกจกรรมทกอย�งดวยดแลว กเชอไดว� พระวนยทพระพทธเจ�ทรงบญญตไวเปนเวล� ๒๕๔๐ ป กยงมคณค�และประโยชนตอสงคมไทยและสงคมโลกสบไป

บรรณานกรม

กรรณก�ร พรมเส�ร . พระพทธศาสนากบการเยยวยาธรรมชาต. กรงเทพฯ : ๒๕๓๖.เครอข�ยองคกรสงแวดลอม ๓๘. รวมใจกนทำาวนน+. กรงเทพฯ : แพลน พรนตง, ๒๕๓๘.จฬ�ลงกรณร�ชวทย�ลย สโมสร, ชมรมอนรกษสภ�พแวดลอม. สภาพ

แวดลอมไทย. กรงเทพฯ : บรษทประช�ช�ง, ๒๕๓๘.

29

ฉตรสม�ลย กบลสงห และคณะ. พระพทธศาสนาเพอการอนรกษธรรมชาต. กทม : ธรรมศ�สตร, ๒๕๓๔.

ชยอนนต สมทวณช และคณะ, ธรรมาภบาล การมสวนรวมของประชาชน และกระบวนการทางดานสงแวดลอม. กรงเทพฯ : ส�ยธ�ร, ๒๕๔๔.

ธรรมช�ตศกษ�. สงแวดลอมโลก. กรงเทพฯ : สำ�นกธรรมช�ตศกษ�, ๒๕๒๒.

ประช� หต�นวตร, การเมองสเขยว. กรงเทพมห�นคร : มลนธเดก, ๒๕๒๒.

ปรช� เป ยมพงศส�นต, นเวศเศรษฐศาสตร และนเวศวทยาการเมอง. กรงเทพฯ ; จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย, ๒๕๔๑.

ปรช� เป ยมพงศส�นต, เศรษฐศาสตรสเขยว เพอชวตและธรรมชาต. พมพครงท ๓, กรงเทพฯ : จฬ�ลงกรณมห�วทย�ลย, ๒๕๔๑.

พระธรรมปฎก (ป.อ. ปยตโต). การพฒนาทยงยน. กรงเทพฯ : มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๙.

________ . วนยเร องใหญกวาทค ด. กรงเทพฯ : มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๘.

พระเมธธรรม�ภรณ (ประยร ธมมจตโต). ธรรมะและการอนรกษส งแวดลอม. กรงเทพฯ : มลนธพทธธรรม, ๒๕๓๘.

พระมห�จรรย� สทธญ�โณ. พทธศาสนากบสงแวดลอม. กรงเทพมหนคร : ธรรมสภ�, ๒๕๓๖.

พระราชบญญตสงเสรมและรกษาคณภาพสงแวดลอมแหงชาต พ.ศ. ๒๕๓๕. ธระพล อรณะกสกรและคณะรวบรวม กรงเทพฯ : สำ�นกพมพวญญชน, ๒๕๔๒.

มห�จฬ�ลงกรณร�ชวทย�ลย. พระไตรปฎกภาษาไทย. เลมท๑-๘. กรงเทพมห�นคร :

โรงพมพมห�จฬ�ลงกรณร�ชวทย�ลย, ๒๕๓๙.

30

มห�มกฏร�ชวทย�ลย. พระไตรปฎกและอรรถกถา ภาษาไทย. เลมท ๑ ๑๐– . ก ร ง เ ท พ ม ห � น ค ร : โรงพมพมห�มกฏร�ชวทย�ลย, ๒๕๓๔.

มลนธค มครองสตวป �และพนธพชแหงประเทศไทย . พระสงฆกบการอนรกษทรพยากรธรรมชาต. กรงเทพฯ : บรษท อมรนทร แอนด พบลชชง, ๒๕๓๖.

วนด� จตตหมน. ชวตกบสภาพแวดลอม. กรงเทพฯ : มห�วทย�ลยธรรมศ�สตร, ๒๕๒๗.

วทย� วองกล(บรรณ�ธก�ร). วกฤตโลก แผน World Bank ยดประเทศไทย. กรงเทพฯ : อมรนทร, ๒๕๔๒.

ศรพต ผลสนธ. ชวตกบสงแวดลอม. กรงเทพฯ : ด ด บคสโตร, ๒๕๓๑.สมจตร พงศพงน. ภาวะแวดลอมและนเวศวทยา. กรงเทพฯ : ครสภ�, ๒๕๑๘.

สารบญ เรอง หนา

๑. ปญห�และสภ�พท ว ไปของทรพย�กรธรรมช�ตและส งแวดล อม ……………….. ๘๘๒ . ค ว � ม ส ำ� ค ญ ข อ ง พ ร ะ ว น ย ต อ ส ง แ ว ด ล อ ม ………………………………………. ๙๑๓. สกข�บทว�ดวยก�รอนรกษทรพย�กรธรรมช�ตและสงแวดลอม ……………… ๙๔๔ . ส ก ข � บ ท ท เ ก ย ว ก บ ก � ร อ น ร ก ษ ส ง แ ว ด ล อ ม …………………………………….. ๙๖๕ . ว เ ค ร � ะ ห ส � ร ะ ส ำ� ค ญ ข อ ง ส ง แ ว ด ล อ ม ก บ พ ร ะ ว น ย …………………………….. ๙๙๖ . ห ล ก อ ำ� น � จ ป ร ะ โ ย ช น ๑ ๐ ป ร ะ ก � ร ………………………………………….. ๑๐๓

31

๗ . ป ร ะ โ ย ช น ข อ ง พ ร ะ ว น ย ท ม ต อ ก � ร อ น ร ก ษ ส ง แ ว ด ล อ ม …………………………. ๑๐๖๘ . บ ท ส ร ป แ ล ะ ข อ เ ส น อ แ น ะ ………………………………………………………. ๑๐๖บ ร ร ณ � น ก ร ม ……………………………………………………………………….

๑๐๘ภ � ค ผ น ว ก …………………………………………………………………………..

๑๑๐

32