การตีกลองเส็งประกอบลีลาทาทางตามแบบฉบับทานอาจารยสุขสันต สุวรรณเจริญ ๑.๑ ประวัติของทานอาจารยสุขสันต สุวรรณเจริญ

ช่ือ นายสุขสันต สุวรรณเจริญ เกิด วันศุกรที่ 11 กมุภาพันธ พ.ศ. 2492 ฉลู ที่อยู บานเลขที่ 1625/1 ซอย 16 ถนนเจริญเมือง ตําบลธาตุชิงชุม อําเภอเมือง จังหวดั

สกลนคร บิดา นายถวัลย สุวรรณเจริญ ปจจุบันอายุ 86 ปเปนผูสอนลายกลองเส็งใหทานอาจารย มารดา นางหวน สุวรรณเจริญ ปจจบุันอายุ 79 ป ระดับการศึกษาสูงสุด ค.อ.ม. ครุศาสตรอุตสาหกรรมมหาบัณฑิต จากสถาบันเทคโนโลยีพระจอมเกลาเจาอยูหวั ลาดกระบัง

ประวัตใินการตีกลองเส็ง เร่ิมเรียนลายกลองเส็งกับบิดาตั้งแตอายุ 12 ป เร่ิมออกแสดงครั้งแรกเมื่อป พ.ศ. 2508

ปตอมาติดตามบิดาไปแสดงงานตอนรับ ทานประธานาธิบดี ปก จุง ฮี แหงเกาหลีใต ป พ.ศ.2510 ติดตามบิดาไปถายทอดดนตรีพื้นบานใหกรมศิลปากร ป 2512-2515 (ซ่ึงขณะนั้นไดบรรจุเปนครเูทศบาล) ไดเปนตัวแทนแสดงลายกลองในนามเทศบาลเมืองสกลนคร ณ สถานฑูตเดนมารค (ดร.เพ็ญศกัดิ์ เปนภรรยาฑูต) ตามเทศบาลตางๆ เชน เชียงใหม, โคราช, กรุงเทพฯ, ฯลฯ (เทศบาลสัญจร) ป 2538 ไดเปนนักแสดงโฆษณาเบยีรสิงห (ชุดกลอง 4 ภาค) แสดงลายกลองบันทึกเทปโทรทัศน ชอง 7, 9, 11 แสดงหนาประที่นั่ง ตําหนักภูพานราชนเิวศน ป 2536-2538 เปนวิทยากรสอนพิเศษหลายสถาบัน เชน ราชภัฏสกลนคร, ราชมงคลสกลนคร และโรงเรียน มัธยมอีกหลายโรงเรียน แสดงตามงานเทศกาลตาง เชน ออกพรรษา, เขาพรรษา, สงกรานต ไดรับคัดเลือกเปนศิลปนดีเดนสาขาศิลปวัฒนธรรม (กลองเส็ง) ป พ.ศ. 2544 ประวัติการทํางาน

2 พฤษภาคม 2511 ครูจัตวา ร.ร.บานหนองพอกนอย อ.คําตากลา จ.สกลนคร 2 กรกฎาคม 2512 ครูจัตวา ร.ร.เทศบาล 1 “เชิงชุมอนุศรวิทยา” สกลนคร 2 พฤษภาคม 2515 ครูตรี ร.ร.พรรณาวุฒาจารย อ.พรรณนานคิม จ.สกลนคร 16 พฤษภาคม 2518 ครูโท ร.ร.รมเกลา จ.สกลนคร 22 มีนาคม 2524 ผูชวยอาจารยใหญ ร.ร.รมเกลา จ.สกลนคร 26 เมษายน 2526 ผูชวยผูอํานวยการ ร.ร.รมเกลา จ.สกลนคร 8 ธันวาคม 2541 ผูชวยผูอํานวยการ ร.ร.มัธยมวาริชภูม ิ1 เมษายน 2547 เขาโครงการเกษียนอายูราชการ ปจจุบัน เปนขาราชการบํานาญทําอาชีพสวนตัว

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

25

๑.๒ การตีกลองเส็งประกอบลีลาทาทางตามแบบฉบับทานอาจารยสุขสันต สุวรรณเจริญ ๑.๒.๑ ลีลาทาทางในการตกีลองเส็ง มีทั้งหมด 11 กระบวนทา ซ่ึงลีลาในการตกีลองเส็งจะขึ้นอยู

กับผูตีเองวาจะเริ่มจากทาไหนกอนแลวซ่ึงผูตีแตละคนจะเริ่มไมเหมอืนกัน ซ่ึงทานอาจารยสุขสันต สุวรรณเจริญ ไดแตงกลอนแปดเกีย่วกับกลองเส็งหรือกลองกิ่งไวดังนี ้

ลายกลองจิ่ง

กลองสองหนาหนาหนึ่งเล็กหนาหนึ่งใหญ มีสองใบตีดวยไมเรียกกลองจิ่ง ตีทุกครั้งมีเสียงดังดังจริงจริง บางหมูบานเรยีกกลองจิ่งใชเส็งกัน จึงมีช่ืออีกชื่อหนึ่งวากลองเส็ง ใชบรรเลงบอกสัญญาณหรอืแขงขัน ตีเปนหมูเรียกวาเส็ง มีกรรมการ ผูเชี่ยวชาญมาตัดสินแขงกลองดัง ตึ่ง ติ๊ก ตาง ใหสาวสวยเยื่องยางกราย ฟอนภูไทยเสียงกลองนี้มีมนตขลัง หนุมภไูทยวาดลวดลายอวดพลัง ตีเตนพลางมีลีลาใหสาวมอง เปนรูปแบบหลากหลายสิบเอ็ดทา หนึ่งพญาแหลวไลไกมือทั้งสอง กางแขนสุดตเีกาครั้งลงหนากลอง สายตามองเหมือนเหยี่ยวออกหากนิ สองสาวภูไทลงเขาเยาะเยื้องยาง เสือลากหางลายสามหรือเสือคืนถ่ิน ส่ีนกเขากระพือปกถลาบิน หาบาวภไูทเลาะตูบสาวไดยนิออกมาด ูลายที่หกไกแมเลียบครกจิกกนิขาว เจ็ดไกโอกเลียบเลาทาสวยหรู นั่งคอชาง, กวางเหลียวเหลายิ่งนาด ู เคาะหลังงูสิงลายสิบเลาขานไป ลายสิบเอ็ดลิงนอนหางดูนารัก ความคึกคักทะมัดทะแมงหนุมนอยใหญ สืบทอดมาลายกลองเส็งของภูไท ลูกหลานไดเรียนศึกษาตอมาเอย ลีลาทาทางทั้งสิบเอ็ดทาจากทานอาจารยสุขสันต สุวรรณเจริญ มีดังตอไปนี ้กระบวนทาที่ 1 พญาแหลวไลไก ทานี้เปนทาเริม่แรกในการตกีลองเส็งถือวาเปนการเปดตวัผูตีเลยก็ได เร่ิมจากการใชมือทั้งสองขางตีไปที่หนากลองทั้งสองฝง 9 คร้ัง ซ่ึงทานี้ผูตีสามารถจะนั่งตีหรือยืนตีก็ได

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

26

ทาพญาแหลวไลไก (นั่ง)

ทาพญาแหลวไลไก (ยืน)

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

27

ทาพญาแหลวไลไก (ยืน) กระบวนทาที่ 2 สาวภูไทลงเขา ทานี้เปนทาพืน้ฐานสําหรับที่ผูจะเรียนลีลาทาทางในการตีกลองเส็งเพราะวาทานีเ้ปนการตีใหจังหวะในการฟอนภูไทสกลนครได ซ่ึงเริ่มจากจังหวะแรกตีไปหนากลองทั้งสองดาน หลังจากนัน้ใชมือขวาตีกนกลองดานขวามอื แลวใชมือซายตีกนกลองดานซายมือ แลวก็กลับมาตีทีห่นากลองทั้ง 2 ดานอีกครั้งหนึ่งซึ่งทานี้สามารถนั่งตีหรือยืนตีกไ็ด

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

28ทาสาวภูไทลงเขา (นั่ง)

กระบวนทา 3 เสือลากหาง ทานี้เร่ิมจากใชมือขวาตีกนกลองดานขวา แลวใชมือซายออมหลังมาตทีี่หนากลองดานขวา แลวใชมือซายตีกนกลองและหนากลองดานขวา หลังจากนั้นเปลีย่นมาโดยใชมือซายตีที่หนากลอง แลวมือขวาออมไปดานหลังมาตีกนกลองทางดานซายหลังจากนั้นก็ใชมือซายตีที่หนากลองดานซาย และมือขวาก็กลับไปตีที่หนากลองดานขวา เปนอันวาครบหนึ่งรอบของทานี้

ทาเสือลากหางดานขวา

ทาเสือลากหางดานซาย

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

29

กระบวนทาที่ 4 นกเขากระพอืปก ทานี้ผูวิจยัคิดวาเปนทาที่สวยงามมากเพราะมีการสะบัดมอืไปมาเหมือนเปนการรําดาบคู เร่ิมจากใชมือซายตีกานกลองดานซาย แลวใชมือขวามาตีหนากลองดานซายแลวสะบัดมาดานขวาซึ่งในขณะที่มือขวากําลังสะบัดนัน้มือซายก็ตีทีก่นกลอง แลวสะบัดมาดานขวา ซ่ึงมือขวาก็ตีที่หนากลองดานขวาพอดีและก็ตีที่กนกลองอีกครั้งหนึ่ง แลวมือซายกต็ีที่หนากลองดานขวาแลวสะบดักลับไปดานซาย ในจังหวะนั้นมือขวาก็ตีที่หนากลองดานขวาอกีครั้งหนึ่งเปนอนัวาครบหนึง่รอบ

ทานกเขากระพือปก

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

30

ทานกเขากระพือปก

ทานกเขากระพือปก

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

31

กระบวนทาที่ 5 บาวภูไทเลาะตูบ ทานี้เปนทาทีต่อเนื่องจากทาสาวภูไทลงเขาซึ่งทาทุกอยางจะเหมือนกนัเพียงแตเพิ่มจังหวะในการตีกนกลอง คือหลังจากทีผู่ตีตีทาสาวภูไทลงเขาแลวกใ็ชมือทั้งสองขางตีที่หนากลองทั้งสองดานอีกคร้ังหนึ่งแลวกใ็ชมือขวาตีที่กนกลองดานขวา มือซายตีกนกลองดานซาย และมือซายก็ตีที่กนกลองดานซาย แลวก็ตีที่หนากลองทั้งสองดานอีกครั้งหนึ่งเปนวาครบหนึ่งรอบของทานี้

บาวภไูทเลาะตูบ (ยืน) กระบวนทาที่ 6 ไกแมเลียบครก ลักษณะทานี้จะเปนการวนตกีลอง เร่ิมจากหันหนาไปดานซายแลวตีทีก่นกลองดานซาย 3 คร้ัง ซ่ึงในขณะนั้นเอาขาขวาขามกลองมาอยูระหวางกนกลองกับหนากลองดานซายแลวก็ตีทีห่นากลองดานซายอีก 1 คร้ัง ซ่ึงในขณะนั้นก็ยกขาซายมาอีกฝงหนึ่งซึ่งจะหนัหลังใหคนดแูลวเราก็ทําเหมือนกับตอนแรกซึ่งจะกลบัมาที่เดิมได

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

32ทาไกแมเลียบครก

กระบวนทาที่ 7 ไกโอกเลียบเลา การตีในทานีจ้ะเหมือนกับไกแมเลียบครกแตการกาวขาจะเปลี่ยนจากขาขวามาเปนขาซายขามมาอยูทางดานขวาของกลองแลวกก็าวขาไปครบรอบก็จบทานี้

ทาไกโอกเลียบเลา

ทาไกโอกเลียบเลา

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

33

ทาไกโอกเลียบเลา

กระบวนทาที่ 8 นั่งคอชาง ทานี้ถือเปนการพักเหนื่อยในการแสดงลีลาเปนเวลานานๆ ไดดีทีเดียว เพราะเปนการนัง่บนตัวกลอง การตีจะเริ่มจากในขณะทีต่ีทาสาวภูไทลงเขาอยูนั้น ใหเอาเทาแยกกลองใหตัวกลองหางกนัประมาณ 1 ฟุต หลังจากนัน้ก็เอาเทาใดก็ไดขามไปอยูตรงกลางเปนลักษณะครอมกลอง หลังจากนัน้ผูตีก็นั่งบนตวักลอง ซ่ึงในขณะที่นั่งนัน้ผูสามารถตีแบบไกแมเลียบครก ถาตองการกลับมาที่ทาสาวภไูทลงเขาผูตีก็ยืนขึ้นแลวยกขากลับคืนมาที่เดมิแลวใชเทาดนัใหตวักลองชิดกันเหมือนเดิม

ทานั่งคอชาง

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

34กระบวนทาที่ 9 กวางเหลียวเหลา การตีในทานี้ลักษณะจังหวะจะคลายกับทาไกแมเลียบครกแตเปลี่ยนจากการหมุนวนกลองเปนการเอาไมทั้งสองขางอยูติด และขนานกัน แลวฟาดลงไปที่หนากลองดานซาย แลวก็มาตีดานขวาลักษณะเดยีวกนักับดานซาย

ทากวางเหลียวเหลา

ทากวางเหลียวเหลา

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

35

ทากวางเหลียวเหลา

ทากวางเหลียวเหลา

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

36กระบวนทาที่ 10 เคาะหลังงสิูง ทานี้เปนเหมือนสาวภไูทลงเขาเพียงแตเปลี่ยนจากการตีกนกลองมาเคาะหลังกลอง ซ่ึงทานี้นอกจากจะเคาะหลังกลองแลว ผูตีสามารถตีที่พื้นก็ไดเหมือนกับการเคาะหลังง ู

ทาเคาะหลังงสิูง

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

37

ทาเคาะหลังงสิูง

กระบวนทาที่ 11 ลิงนอนหาง ทานี้ผูตีจะนั่งตีในทาสาวภูไทลงเขา แลวนัง่ขัดสมาธิคอยๆ เอนตัวไปขางหลังจนนอนขัดสมาธิซ่ึงทานี้เปนทาที่นารัก ชวนตลกขบขัน

ทาลิงนอนหาง

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

38

ทาลิงนอนหาง

๑.๒.๒ เคร่ืองแตงกาย เครื่องแตงกายของผูตีกลองเส็งนั้น จากที่ไดสัมภาษณมา ทานอาจารยไดบอกวา มีอยู 2 แบบ ซ่ึงสามารถแยกยอยเส้ือผาไดดังนี ้ แบบรัดกุม

- ผาแถบสําหรับโพกหวั - เสื้อมอฮอมและกางเกงมอฮอม - ผาแถบสําหรับมัดเอว

แบบนุงผาเตี่ยว - ผาแถบสําหรับโพกหวั - ผาเตี่ยวสีสดๆ เชน สีแดง สีน้าํเงิน - ผาฝายสําหรับเปนเข็มขัดเพือ่ไมใหผาเตีย่วหลุด - ผาแถบสําหรับมัดเอว

แบบแรกคือ แตงใหรัดกุมใสเสื้อมอฮอมภูไทลักษณะจะเปนสีดําติดแถบสีแดง กางเกงก็เปนกางเกงขากวยสีเดียวกันกับเสื้อมีแถบสีแดง มีผาโพกหัว และผารัดเอว แบบที่สองก็คือนุงผาเตี่ยวสีสดๆ เชน สีแดง สีน้ําเงิน ตามตัว และขาสักยันต ตางๆ ตามแบบคนโบราณ แตตอนที่ตัวผูวิจยัไดไป

แหลงขอมูล : สํานักงานวัฒนธรรมจังหวัดสกลนคร

39สัมภาษณทานไดเอาชุดผาเตีย่วไปใหลูกศษิยยมืไปแสดงงานจึงมีแคชุดเดียว ดังนั้นเครื่องแตงกายแบบผาเตี่ยวจงึขอยกตัวอยางภาพประกอบเปนบรรดาลูกศิษยของทานอาจารยสุขสันต สุวรรณเจริญ ขณะไปทําการแสดงที่ กรุงเทพฯ

เครื่องแตงกาย

เครื่องแตงกาย