الله بسمالرحیم الرحمن

اجتماعیسازمان ساختار

: دهندگان ارائهپور معدنی فاطمه

: راهنما استادپاریزی نژاد ایران مهدی دکتر

اجتماعیسازمان ساختار

” یک اجزاء میان روابط به ساماندهی ساختار مجموعه.شده دارد“ اشاره

توجه مورد را ساختار نوع دو عمدتا سازمان پردازان نظریه : دهند می اجتماعی قرار ساختار و فیزیکی ساختار

.I فیزیکی سازمان ساختار یک فیزیکی عناصر بین روابط بهکه دارد اشاره جغرافیایی های ومکان ها ساختمان نظیر

. ) شوند) می انجام ها آن درون کارها و کسب کارها.II ،سازمان نظریه اجتماعی در عناصر ساختار میان روابط به

متعلق که سازمانی واحدهای و ها افراد،پست نظیر اجتماعی. ) ( دارد اشاره ها،بخشها دپارتمان نظیر هستند ها آن به

مورد اجتماعی های ساختار عنوان به ها سازمان فصل این در. میگیرند قرار بررسی

و تفکیک عنوان به اجتماعی ساختاریکپارچگی

حول ها سازمان که اند مدعی سازمان پردازان نظریهتک تک توان از فراتر ها آن انجام که میگیرند شکل وظایفی

. مزیت ها آن اعتقاد به است انفرادی صورت به افرادتوانایی و ها مهارت آوردن هم افراد،گرد به نسبت سازمان

. اگر است نهفته مجموعه یک یا مکان یک در مختلف هایو بگیرد عهده به را کاری از بخش یک مسئولیت فردی

میسLر دهند،آنچه انجام را آن دیگر بخشهای نیز دیگران. شود محقLق تواند می نیست

به کارگران و تفکیک سازمان وظایف که درصورتی Lه البت ) ( مزیت نشوند یکپارچه نشوند هماهنگ هم با مناسب نحو

. رفت خواهد دست از سازمان های

و تفکیک عنوان به اجتماعی ساختاریکپارچگی

کار تفکیک مفهوم به سازمان مدرنیست پردازان نظریه که. است شناسان زیست استفاده مورد مفهوم برند،شبیه می

آن براساس که است فرآیندی شناسی،تفکیک زیست در ) ( یا گیاه یک های سلول میان مثال برای مختلف های کارویژه . فعالیت در قیاس،تفکیک مقام در شود می تقسیم جنین یک

. ببینید توانید می نیز را سازمان های کارهای توأمان سازمان،انجام در تفکیک تداوم موازات به

می انجام ها آن که کارهایی هماهنگی و کارکنان توسط اصلی. شود می تر سخت و سخت سازمان کارکنان دیگر با دهند

می کمک سازمان اهداف تحقLق به یا شده تفکیک های فعالیت . توانایی شوند می آشوب به منجر یا باعث یکپارچگی،کنند

. شود می سازمان از آشوب زدودن

و تفکیک عنوان به اجتماعی ساختاریکپارچگی

پردازان نظریه از کلگ،یکی استوارت Y اخیرادر تفکیک که است کرده سازمان،ادعا استرالیایی

ای گونه به دارد فزاینده مدرن،حالتی های سازمانآن در حد از بیش تفکیک نوعی رسد می نظر به که

. سازمان چنین وی زعم به است گرفته صورت هاباید “هایی زدایی” شوند.تفکیک

“ زدایی” “با تفکیک زیرا یکپارچگی” است متفاوتکه دارد موضوع این به اشاره یکپارچگی

پیوند هم به را شده تفکیک های هماهنگی،فعالیتکه. معناست بدان زدایی تفکیک میدهد

امر ابتدای در که تفکیک شرایط از سازمان،بسیاری. بردارد میان از کرده ایجاد را یکپارچگی به نیاز

و تفکیک عنوان به اجتماعی ساختاریکپارچگی

این ولی ، شوند می تر یکپارچه ها سازمان ، زدایی تفکیک در ) ( هدف به تر سنجیده ساختاری ساختاری تأمل ی نتیجه یکپارچگی . نوعی خلق حاصل یکپارچگی این بلکه نیست ، افزایشهماهنگی

( تفکیک میزان زیرا دارد نیاز کمتری هماهنگی به که است سازمان). شود می کمتر آن

دستان در را یکپارچگی نقش ، Lتی سن رویکردهای که جایی آن ازاین کردن خارج به زدایی تفکیک دهند،دیدگاه می قرار مدیریت

ایجاد و مدیر دست از “نقش - مدیریتی“ شرط خود عنوان به. کند می اشاره سازماندهی اساسی

محصوالت ساخت امور در تیم زدایی،مفهوم تفکیک از نمونه یکمسئولیت ، کارگران مستقل نیمه های گروه به آن در که است

و کنند می تنظیم را خود کاری زمان ها شود؛آن می واگذار هایی. دارند نظارت کارشان کیفیت و عملکرد بر

چیست؟ اجتماعیسازمان ساختار

بار نخستین که کسی ، آلمانی شناس جامعه مشهورترین وبر، ماکسی دهه اوایل در را بوروکراسی را 1900نظریه ها سازمان ، کرد مطرح

) ( نوعی از متشکل ها بوروکراسی اجتماعی ساختار عنوان سلسله بهاختیار کار ، مراتب رسمی و تقسیم های رویه و .قواعد کرد تصور

اختیار 1( مراتب سلسلهوبر زعم ، به مراتب های سلسله پست بین اختیار توزیع به اشاره

. حق جمله از خاصی حقوق ، پست متصدی فرد به اختیار دارد سازمان . ، حقوق این کند می اعطا پاداش و تنبیه حق دیگران،و به دستور صدور

آنکه جای به شوند؛زیرا می نامیده سازمانی پست از منبعث قدرت. هستند سازمانی پست به متعلLق ، باشند پست متصدی به متعلLق

( زمان در کنند می ترک را خود پست افراد که زمانی ) تا ماند می ای پست در ها آن ،اختیار ترفیع یا بازنشستگی،جایگزینی

. کند تصاحب را آن دیگری شخص

چیست؟ اجتماعیسازمان ساختار

آن مسئولیت که کسانی بر تا سازد می قادر را ها پست متصدیان ، اختیار . به رو ارتباطات طریق از نفوذ این کنند نفوذ اعمال دارند برعهده را ها . که گزارشدهی، رسمی روابط ، مراتب سلسله شود می اعمال پایین

طریق از دارد انتظار مدیریت و است باال به رو ارتباطی های کانال بیانگر. کند می تعریف نیز را یابد جریان اطالعات ها آن

تنها باید سازمان عضو هر که بودند معتقد مدیران از بسیاری ، گذشته درمشخصدر مسیر یک فقط نفر هر که طوری به ؛ گزارشدهد فرد یک به

به گزارشدهی ی رابطه آن طریق از تا باشد داشته را مراتب سلسلهمدیر به سازمان باالی تا ترتیب همین به و باالتر رئیس به رئیس از رئیس

. را مسیر این فایول باشد مشخص سازمان وحدت” عالی اصل.نامیدفرماندهی“

ارتباطات و است تر پذیرفته دوگانه گزارشدهی روابط ، امروزه ) فعالیت) هماهنگی در که نقشمهمی علت ،به مراتبی سلسله غیر جانبی. است شده برخوردار ای فزاینده Lت اهمی از دارد، سازمان یک متنوع های

چیست؟ اجتماعیسازمان ساختار

کار 2( تقسیمسازمان در قدرت توزیع ی دهنده نشان ، مراتب سلسله اگر

کار است، .تقسیم کند می تعریف را ها مسئولیت توزیع هم،هواپیما ،رایانه اتومبیل سازنده های کارخانه نمونه، برای

را بیمه و ،آموزش بانکداری نظیر خدمات ی عرضه یا سازی، . میان سازمان کار موارد، این ی همه در بگیرید نظر در

کل از بخشی فقط ها آن از هریک و شده تقسیم کارمندان. دهند می انجام را کار

چنین زیرا است، کننده گمراه ای واژه کار تقسیم اصطالحقرار مدیریت سطح زیر که کارکنانی فقط که دهد می نشان

سازمان بیشتر در که درحالی اند؛ تقسیم نوع این محور دارند. شود می تقسیم نیز مدیران کار ها،

چیست؟ اجتماعیسازمان ساختار

هماهنگی کارهای و ساز نقشی سازمان دهی شکل در اختیار مراتب سلسله اگرچه

از بسیاری کردن یکپارچه برای امLا ، کند می ایفا بنیادیشده تعریف کار تقسیم طریق از که هایی فعLالیت

و اندازه حیث از سازمان رشد موازات به اند،خصوصا. نیست کافی مراتب سلسله ، پیچیدگی

به شده ایجاد هماهنگی بین های شکاف کردن پر برایتقسیم دراثر نیاز مورد هماهنگی و مراتب سلسله ی وسیله . رویه و قواعد اند ضروری دیگری متعدد کارهای و ساز ، کارترین رایج موازی و افقی ارتباطات و بندی زمان جداول ، ها

. هستند کارها و ساز این

چیست؟ اجتماعیسازمان ساختار

ها( 3 رویه و قواعد ، ها رویه و مورد قواعد های فعالیت انجام تضمین با

نقش هماهنگی ایجاد در قبول قابل طریقی به نظر. کنند می ایفا

در هایی فرم صورت به ، ها رویه و قواعد مثال برایبرای توانند می کارکنان و کارگران که آیند می

ها آن از ها پست تصدی یا منابع دریافت درخواست . که دهند می اطمینان هایی فرم چنین کنند استفادهLخاذ ات اطالعات از خاصی انواع براساس ها تصمیم

شرکت اسناد در اطالعاتی چنین طور همین و شده. شود می داری نگه

چیست؟ اجتماعیسازمان ساختار

،بندی زمان مشخص جداول را ها فعالیت انجام زمانی ی دوره . صورت به باید مختلف افراد های فعالیت که زمانی کنند می

یا ساختمان یک ساخت نظیر ، شود انجام متوالی و ترتیبیبندی زمان جداول ، شود می انجام مونتاژ خط در که کارهایی

. است هماهنگی در کلیدی عنصری

) ( ، افقی ارتباطات واحدها و ها پست بین از ارتباطات ناشی کههای فعالیت هماهنگی عنصراساسی ، است کار تقسیم

. است سازمانیبه و است خورده پیوند مراتب سلسله با عمودی ارتباطات

اما است، شده توصیف نیز اجتماعی ساختار از بخشی عنوان. ) ( دهید قرار مدنظر نیز را افقی جانبی ارتباطات باید

اجتماعیسازمان ساختار ابعاد

) ها ) کالسیک دیدگاه اجتماعیسازمان ساختار ابعاد

معمول عملیاتی ی سنجه ابعاد

سازمان کارکنان تعداد اندازه

دارند اداری های مسئولیت که کارکنانی کل تعداد درصد اداری عناصر

می اختیار اعمال ها آن بر مدیر یک که زیردستانی کل تعدادکند

های حیطهکنترل

سازمان یک درن کار به مشغول متخصصان تعداد شدن تخصصی

مرتب طور به که رویدادهایی یا ها فعالیت برای ها رویه وجوددهند می رخ

استانداردسازی

کار - انجام برای مکتوب ارتباطات و ها قواعد،رویه که حدیدارد - وجود مختلف سطوح در

رسمیت

ها تصمیم Lخاذ ات برای اختیار مرکزیت تمرکز

- - افقی تفکیک ؛ مراتب سلسله سطوح تعداد عمودی تفکیک) : ها ) ها،بخش دپارتمان مثال برای سازمان درون واحدها تعداد

پیچیدگی

اجتماعیسازمان ساختار ابعاد

،ها کالسیک نظر مورد ابعاد نظریه 3سوای در که ساختاری بعدآشکارند، سازمان مورد در ها مدرنیست امروزین های پردازی

هستند. رسمیت و تمرکز ،پیچیدگی ، عمودی پیچیدگیساختاری تفکیک یعنی تفکیک، نوع دو هر به

. دارد اشاره افقی و ) ( در ها دپارتمان مختلف واحدهای تعداد شمارش با افقی تفکیک

. شود می سنجیده سازمانسازمانی پست باالترین سطوح،از تعداد براساس عمودی تفکیک

. شود می گیری سطح،اندازه ترین پایین تا سازمان دربه است؛ سازمان پیچیدگی در اصلی عامل سازمان ی اندازه البته

. بود خواهد تر پیچیده ، باشد بزرگتر سازمان هرچه کلی طوریکسان پیچیدگی دارای لزوما ، اندازه هم سازمان دو ، حال درعین

نیستند.

اجتماعیسازمان ساختار ابعاد

،سؤال تمرکز به سازمان” پاسخ در سطحی چه درشود؟ ” می گیری . تصمیم دهد می نشان را

تقریبا تصمیم نهایی های گزینه متمرکز، سازمان یک درهای تصمیم و اتخاذ سازمان باالی سطوح در منحصرامی پذیرفته چرا و چون بدون عالی سطوح در متخذه

شوند. اعضای از بسیاری مشارکت بر متمرکز غیر های سازمان

. اند Lکی مت گیری تصمیم فرآیندهای در سازمان های تصمیم انواع از سنجشتمرکز های دشواری از یکی

می Lخاذ ات ها سازمان در که شود می منبعث مختلفیشوند.

اجتماعیسازمان ساختار ابعاد

که دهند می نشان تمرکز درخصوص گرفته صورت مطالعات ) در ) رضایتمندی و کار در مشارکت ارتباطات،درگیری میزان

در کنترل و هماهنگی ولی بیشتر، غیرمتمرکز های شرکت. است تر مشکل غیرمتمرکز های سازمان

، رویه رسمیت و ها مشی خط ، مقررات ، قواعد که حدی بهاشاره ، هستند حکمفرما سازمانی های برفعالیت روشن های

دارد. به معموال رسمیت “ فقدان رسمی” غیر ، وضعیتی دارد اشاره

. است خودانگیختگی و پذیری انعطاف معنای به که ای واژه انجام در کارکنان عمل آزادی کاهشمیزان موجب رسمیت

. این شود می ها آن بر مدیریت کنترل افزایش و خود کارهایدر غالبا که گردیده شخصیتی احساسبی ایجاد به منجر شرایط

. دارد وجود رسمی های سازمان

و ماشینی،ارگانیکی های سازمانبوروکراتیک

( پیچیدگی،رسمیت ساختاری ابعاد جالب کاربردهای از یکی ) های شکل مقایسه با تمرکز و ارگانیک،ماشینیو

.بوروکراتیک شود مشخLصمی سازمان ویژگی تمرکز و پیچیدگی،رسمیت باالی های سطوح شکل

.ماشینی هستند سازمانهای زیرمجموعه به کار ماشینی،نیروی های سازمان در

شود می تقسیم تخصصی (بسیار ؛) باال کارگران پیچیدگیو قوانین و بوده محدود عمل آزادی دارای کار انجام در

شوند می تعریف دقت به ها (رویه ؛) باال و رسمیتباالی سطوح در گیری تصمیم در محدودی مشارکت

گیرد می صورت .(سازمان دارد) وجود باال گرایی تمرکز

و ماشینی،ارگانیکی های سازمانبوروکراتیک

ارگانیک های ماشینی شکل های شکل مقابل ی نقطهو. رسمی پیچیده، ماشینی، های سازمان هستند

نسبتا ارگانیک های سازمان که درحالی بوده متمرکز. اند متمرکز غیر و غیررسمی ساده،

این کارکنان ماشینی، های سازمان با مقایسه در ( کلی گراتر جامع خود های گیری جهت در ها سازمان

هستند( (نگرتر ؛) کمتر ساختاری انجام پیچیدگی در ودارند بیشتری عمل آزادی ( وظایف ؛) کمتر و رسمیت

سوق سازمان پایین سطوح سمت به گیری تصمیمشود می (.داده تمرکزگرایی) عدم

و ماشینی،ارگانیکی های سازمانبوروکراتیک

باثبات در های ماشینی ، محیط های سازمان سازمان از بهتردر که حالی در کرد خواهند عمل ارگانیک های های محیط

متغیر ارگانیک ،بسیار های خواهند سازمان تر موفقیا. ) ماشینی سازمان از خاصی شکل موفقیت یعنی بود

فعالیت( آن در که دارد بستگی محیطی ماهیت به ارگانیک. کند می

های ویژگی از ها یکی های بوروکراسی سازمان از را ها آن : نامتمرکز بوروکراسی، اینکه آن و کند می متمایز ماشینی

. است متمرکز ماشینی سازمان که درحالی است “. است” نامتمرکز و رسمی بسیار همزمان ، بوروکراسی یک

و ماشینی،ارگانیکی های سازمانبوروکراتیک

پایین سطوح به ها تصمیم بوروکراسی، یک درهای رویه و قواعد اما شود، می داده سوق سازماناتخاذ در بیشتر عمل آزادی از که دارد وجود محکمی

. کند می جلوگیری غیرمتمرکز های تصمیمماشینی های سازمان مانند بوروکراسی ترتیب بدین

غیرمتمرکز که هرچند شود؛ می کنترل شدت بهو است. ماشینی،ارگانیک های سازمان مقایسه

بوروکراتیک

تمرکز رسمیت پیچیدگی

کم کم کم ارگانیک

زیاد زیاد ماشینی زیاد

کم زیاد زیاد بوروکراتیک

بوروکراسی

رواج و کرد مطرح را بوروکراسی مفهوم وبر ماکس. داشت عرضه ما به سنجیده تعریفی و داد

،وبر دیدگاه و از پرزحمت ابزاری بوروکراسی ( افراد از برخی چنانکه نبود خدمات ارائه در دردسرزا ) جایگزینی ،بلکه دهند می نسبت آن به را صفات این

پارتی معمول های شیوه برای اخالقی و منطقی ) در) قدرت از سوءاستفاده و محوری خویشاوند بازی

( مدرن سازمان که صنعتی عصر از وقبل فئودال جهان. ) بود کرد ظهور آن از

بوروکراسی

وبر بوروکراسی محوری های ویژگی

1. دارد( وجود ثابتی کار تقسیم

دارای( 2 کدام هر و دارد وجود ها پست از مراتبمشخصی سلسله. هستند خاصخود شایستگی فضای

انتخابمیشوند( 3 فنی های شایستگی برمبنای ها پست داوطلبین. انتصابیهستند باشند، انتخابی آنکه جای به و

4. پرداختمیشود( ثابتی حقوق ، امور ن متصدیا به

ی( 5 کارراهه و است امور متصدی اصلی ی حرفه پستسازمانی،. دهد می شکل را وی

قضاوت( 6 به بستگی و است موفقیت یا براساسارشدیت ارتقاء. دارد ها مافوق

7. شود( جدا امور ی اداره ابزار مالکیت از باید رسمی کار

است( 8 حاکم سازمانی های پست عملکرد بر قواعد از ای مجموعهپستسازمانی هدایت در شدید کنترل و انضباط نوعی وجود

. رود می انتظار تنبیهی و کنترلی کارهای و ساز از ای مجموعه

بوروکراسی

ارتقاء و گیری،گزینش تصمیم در پایایی نوعی نویدبخش بوروکراسی، شکل. ) ( بود قواعد منصفانه وبنابراین غیرشخصی اعمال و شایستگی برمبنای

. بوروکراسی گرایش شد بحث بوروکراسی منفی ی جنبه وبر،درمورد از بعدماشین به گیران تصمیم وتبدیل گیری تصمیم حد از بیش کردن عقالیی به

. است منفی های ویژگی این فکر،ازجمله بدون و احساس بی های واره “ گوشزد ” را آهنین قفس نوعی به بوروکراسی تبدیل احتمال نیز وبر خود

کرد. به ها آن در بوروکراسی از استفاده که دارد وجود مشخصی های موقعیت

. نیست مناسب یقین و قطع طورها آن کوچک اندازه چراکه ندارند نیاز بوروکراسی به کوچک های سازمان

. سازد می طبیعی و آسان را متمرکز گیری تصمیم و مستقیم نظارتدر بوروکراسی باشد، توجه کانون در پذیری انعطاف که هرکجا کلی طور به

. است بازدارنده عامل نوعی آنجا

بوروکراسی

از بیش اگر گیرند، کارمی به را زیادی ای حرفه افراد که هایی سازمان. داشت نخواهند خوبی عملکرد شوند، بوروکراتیک حد

پذیرفته ها سازمان تخصصدر دانشو بودن دارا علت به ای حرفه افرادعمل آزادی از دانشخود تخصصو از استفاده برای باید و شوند می

ضایع ارزششان از بخشاعظمی صورت این باشند؛درغیر برخوردار. شد خواهد

“ کارمند، ” نگاه از و ناکارآمدی سازمان، دیدگاه از شدن ضایع نوع این. میشود تصور سرخوردگی و ناکامی

بخش در هم و بخشدولتی در هم مدیریت، در اخیر گرایی ای حرفه ( سازمان ها بوروکراسی بزرگترین از برخی در جالبی تنشهای خصوصی، . ) ارزش جدید، ای حرفه کارکنان چون است کرده ایجاد بوروکراتیکی های

های ویژگی کنند، می منتقل سازمان درون به را خود تخصصی هایدر و میگیرد قرار تعارض در گرایی ای حرفه های ویژگی با بوروکراتیک

. بدهد تر منعطف روشهای به را خود جای تا شود می سعی موارد برخی

باتشکر