DOM OSIEDLE MIESZKANIE

SPIS R Z E C Z Y ZA ROK 1932

Spis rzeczy za roK 1932

/. SPRAWA MIESZKANIOWA. )

. f 1. Oglne. 2. Finansowanie budowy. 3. Spdzielczo. 4. Polityka mieszkaniowa i gruntowa w kraju i zagranic . 5. Budownictwo wiejskie. 6. Z Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej.

II. URBANISTYKA.

1. Oglne.

2. Z Towarzystwa Urbanistw Polskich.

///. BUDOWNICTWO.

1. Oglne.

2. Plany:

a) domy jednorodzinne i bliniacze, b) domy zbiorowe, c) domy hotelowe i schroniska turystyczne, d) gmachy przemysowe i uyteczn. publ . , e) domy przyziemne.

3. Technika budowy i mater ja y budowlane:

a) budownictwo drewniane, b) budownictwo beton, i szkieletowe.

4. Zaopatrzenie mieszka i instalacje.

5. W n t r z a i sprzty.

IV. OGRODNICTWO.

V. RONE.

1. Osobiste. 2. Z zebra, kongresw, odc7ytw i wystaw. 3. Z ksiek i wydawnictw.

I. SPRAWA MIESZKANIOWA.

1. Oglne.

Poradnia Architektoniczna, str. 3, N r . 6.

2. Finansowanie budowy.

Akcja budowlana Zakadw Ubezpiecze Spoecznych. T . T . , str. i , N r . 3. Budownictwo mieszkaniowe zakadw ubezpiecze spoecznych. M . 1'onikiewski, str. 15, N r . 3.

3. Spdzielczo.

Biuletyn N r . 2 Zwizku rewizyjnego Spdzielni Mieszkaniowych i Budowano-Mieszkaniowych w Polsce, str. 23, N r . 2.

Biuletyn N r . 6 Zwizku rewizyjnego Spdzielni Mieszkaniowych i Budowano-Mieszkaniowych w Polsce, str. 25, N r . 6.

Warszawska Spdzielnia Mieszkaniowa, str. 3, N r . 11 12. Osiedle W . S. M . na oliborzu, str. 5, N r . u 12. Mieszkania w Osiedlu W . S. M . na oliborzu (katalog), s ir . 9, N . . u 12.

4. Polityka gruntowa i mieszkaniowa w kraju i zagranic .

N a posterunku. T . T . , str. 1, N r . 1. Dzielenie mieszka. T . T . , str. 17, N r . 2. Biuletyn N r . 2 Zwizku Rewizyjnego Spdzielni Mieszkaniowych w Polsce str : 23 N r . 2. Tani D o m Wasny" . T . T . , str. 1, N r . 5. Wystawa Tani D o m Wasny" O celu i przedmiocie wystawy, str. 27, N r . 5. Osiedle dla bezrobotnych w Niemczech. In. E u g . Zaczyski, str. 6, N r . 6. Biuletyn 3 Zwizku Rewizyjnego Spdzielni Mieszkaniowych w Polsce, str. 25, N r . 6. Tani dom wasny zagranic". P . M . Lubiski, str. 69, N r . 7/8. Dom tani, czy wasny?". St. S., str. 41, N r . 9/10. Wystawa mieszka w Hels ink i . A r t . wstpny, str. 3, N r . 7/8 oraz str. 82, N r . 7/8. Dowiadczenia wystawy Tani D o m Wasny" , str. 1, N r . 9/10. Przedmiecie". T . Cielewskiego, str. 21, N r . 9/10. D o m tani, czy wasny? St. S., str. 41, N r . 9/10. O przetrwaniu kryzysu. T . T . art. wstpny, str. 1, N r . n/12.

5. Budownictwo wiejskie.

Tradycja w budownictwie ludowem. M . Talko-Porzecki , str. 3, N r . 1.

6. Z Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej.

Z Polskiego Towarzystwa Reformy Mieszkaniowej (termin Walnego Zgromadzenia, muzeum i t. d.) str. 20, N r . 2.

Z Polskiego T - w a Reformy Mieszkaniowej, str. 26, N r . 3. Sprawozdanie z dziaalnoci Polskiego T - w a Reformy Mieszkaniowej, str. 25, N r . 4 (Bilans). Z Polskiego T - w a Ref. Mieszka Memorja w sprawie obnienia oprocentowania poyczek bu

dowlanych, str. 21, N r . 6. Z Polskiego T - w a Ref. Mieszka, str. 39, N r . 9/10. O zamkniciu wystawy.

II. URBANISTYKA. f

2. Z T-wa Urbanistw Polskich. Konkurs na zabudowanie dzielnicy d Fabryczna, za F ;rednictwem T - w a Urbanistw polskich,

str. 21, N r . 2.

2 to

1. Oglne.

Kradzie soca. T . T . , str. i , N r . 2. W a r u n k i owietleniowe domw z powodu wiey na p l . Napoleona i domu na rogu Poznaskiej

i rawiej, arch. Tadeusz Nowakowski , str. 3, N r . 2. D u c h jurydyk. Wacaw Krlikowski, str. 9, N r . 2. Skrzyowanie ulic . T . T . , str. 8, N r . 3. Ile i jakich sklepw powinno by w miecie, T . T . , str. 9, N r . 5. Rozplanowanie drg w miecie niewymagajce regulacji ruchu. In. P . Drzewiecki , str. 11, N r . 5. D o m y uomne, czyli skandal przy wiadukcie, str. 17, N r . 6. O niedostatecznoci stosowanych dzi rodkw regulowania wysokoci zabudowa. A r c h . W . Weker ,

str. 31, N r . 9/10.

III. BUDOWNICTWO.

Poradnia Architektoniczna, str. 3, N r . 6. Architektura" L e Corbusier, str. 7, N r . 5. Osiedle dla bezrobotnych w Niemczech, in. E u g . Zaczyski, str. 6, N r . 6.

2. Plany.

a) d o m y j e d n o r o d z i n n e .

D w a jednorodzinne domy drewniane, arch. M . okcikowski, str. 10, N r . 2. D o m mieszkalny ks. prof. L . Zalewskiego, w/g proj. arch. Tadeusza Witkowskiego (Lubl in) , str.

13. N r . 3. Projekty tanich domkw drewnianych, in. M . okcikowski, str. 13, N r . 5. Projekty architektoniczne z Wystawy Tani D o m Wasny", od str. 5 do str. 17 N r . 9/10 (patrz V . 2.). Weekendh-oise na Wystawie T . D . W . , str. 17, N r . 9/10.

b) d o m y z b i o r o w e . D o m y mieszkalne, arch. W . Weker , str. I I , N r . 6. Osiedle W . S. M . na oliborzu str. s N r . u 1 2 . Mieszkania w Osiedlu M . S. W . na oliborzu (katalog) str. 9. N r . n - 1 2 .

3. Technika budowy i m a t e r j a y budowlane.

Wilgo gruntowa w budynkach, arch. M . Talko-Porzecki , str. 80, N r . 7/8. Wartoci izolacyjne cian zewntrznych, arch. L . Tomaszewski, str. 26, N r . 9/10. Kryc ie tarasw blach cynkow, in. T . Michejda, str. 36, N r . 9/10. Wykady o racjonalnej kalkulacji kosztw robt budowlanych, str. 42, N r . 9/10.

a) b u d o w n i c t w o d r e w n i a n e . Domy drewniane syst. Wygoda", arch. A l . Zacharewicz, str. 13, N r . 2.

; ,Seryjny D o m drewniany", arch. arch. R. G u t t i J . Jankowski, str. 4, N r . 5. Projekty tanich domkw drewnianych, in. M . okcikowski, str. 13, N r . 5.

b) b u d o w n i c t w o s z k i e l e t o w e i b e t o n o w e .

Nowe osiedle robotnicze w Siemianowicach, arch. L . Dietz d A r m a , str. 47, N r . u/12.

4. Zaopatrzenie mieszka i instalacje.

Podstawy projektowania nowoczesnych oczyszczalni ciekw kanalnych, in. prof. S. Szniolis, str. 20, N r . 2.

5. W n t r z a i sprzty.

O otworach wietlnych w mieszkaniu. Wacaw Weker , str. 7, N r . 1 Instalacje Radjo. J . W . Dropiowski , str. 10, N r . 1. . " Dziecinne meble i dziecinna architektura, P . M . Lubiski, str. 12, N r . 1.

3

O urzdzeniu mieszka Poradnia Budowlana. Meble , str. 15, N r . 1. O urzdzeniu mieszka Poradnia Budowlana. Kwiaty w mieszkaniu, str. 21, N r . 1. Poradnia zawiadomienie o powstaniu , ,Poradni dla Racjonalnych Urzdze Mieszkaniowych" ,

str. 32, N r . 1. Elektryczno w mieszkaniu, in J . Sawicki, str. 31, N r . 3. M e b e l dla czowieka, nie czowiek dla mebla..., T . T . str. 1, N r . 4. Mae mieszkanie, Andrzej Pronaszko, str. 4, N r . 4. Konkurs , ,Wntrze" (prace nagrodzone na konkursie urzdzonym przez Instyiut Propagandy Sztuki

Prace: arch. Brukalskich ; N . Jankowskiej, M . Bielskiej, Kocowskiego, D u m n i c k i e f o , J u -raszyskiego.i Schmidta, Mi le ja , Maszyskiego, Sienickiego), str. 7 22, N r . 4.

Jeszcze z W y s t a w y Wntrze" (Mieszkanie robotnicze, B . Brukalska i A . Hryniewiecka), str. 19, N r , 5. Czem jest gaz w gospodarstwie domowem, str. 84, N r . 7/8. Elektrownia Kupro" , str. 83, N r . 7/8. O sposobach ogrzewania domw maych, arch. W . Weker , str. 38, N r . 9/10.

IV. OGRODNICTWO.

Bucz. Alfons Zielonko, str. 14, N r . 3. mietnik. J . T . , str. 34, N r . 9/10.

V. RONE.

1. Osobiste.

Ankieta w sprawie poytecznoci D . O . M . 2 odpowiedzi; pp. M . Talko-Porzecki i Ign. Hirszel , str. 29, N r . 1.

. p. A d o l f Suligowski, wspomnienia pomiertne, str. 22 N r . 4. Henryk Petrus Berlage, str. 19, N r . 5. Henr i Sauvage, str. 21, N r . 5. Wspomnienie pomiertne o D r . Hans Kampffmeyerze, T . T . , ser. 5, N r . 6. Wykady prof. R . Ncutry , str. 18, N r . 6. Odpowiedzi redakcji, str. 30, N r . 5

2. Zebrania, kongresy, wystawy.

Katalog wystawy , , T a n i D o m Wasny" , 17.IX 20.X 1932, str. 3 47 oglny str. 48 68 wntrza i stoiska w hali , N r . 7/8; dodatek do katalogu przed str. i-sz, N r . 7/8.

Projekty architektoniczne z wystawy: , , T a n i dom Wasny" : Irena L ipska , str. 5, N r . 9/10. St. Rotberg i J . Wawelberg str. 6, N r . 9/10.

str. 7, N r . 9/10. T . T . Miazek, str. 8, N r . 9/10. Leonard Tomaszewski, str. 9, N r . 9/10. A n t o n i Dygat, str. 10, N r . 9/10. G . Margulicswna i S. Szrajerwna, str. 11, N r . 9/10. G . Margulieswna i S. Szrajerwna, str. 12, N r . 9/10. J . Poznaska (Poradnia budowlana), str. 13, N r . 9/10. Goldberg i Rutkowski (Poradnia budowlana), str. 14, N r . 9/10. Godberg i Rutkowski (Poradnia budowlana), str. 15, N r . 9/10. A . Hryniewiecka-Piotrowska i Roman Piotrowski, str. 16, N r . 9/10. Goldberg i Rutkowski , str. 17, N r . 9/10. (Poradnia budowlana).

Weekendhouse na wystawie , , T . D . W . " , str. 17, N r . 9/10.

A

Z Wystawy Tani D o m Wasny" fotografje wystawionych domkw (21), str. 19, N r . 9/10. Z polskiego T - w a Reformy Mieszkaniowej (o zamkniciu Wystawy), str. 39, N r . 9/10. D o m tani, czy wasny? St. S., str. 41, N r . 9/10. Zjazd lewicowych architektw w Pradze Czeskiej, S. S y r k u s J . akowski, str. 43, N r . n/12.

3. Z ksiek i wydawnictw.

Architekci u siebie (Br. Taut , A . Schneck, W . Gropius , M . Elssser; projekty w i l l jedno-rodzinnych T : T . , str. 24, N r . 1 (Neue Wohnbauten. Monachium F . Bruckman.

Kocioy w Europie. Moderne kerken an Europa and Amer ika . Amsterdam. Kosmos, str. 27, N r . 1. Rationnelle bebaungsweisen. W y d . Internationale Kongresse fur Neues Bauen. (Brussel, N o w e m -

ber 1930), str. 27, N r . 1. Rosncy dom. Baugilde B . A . A . N r . 24 r. 1931 (Zeitschrift des Bundes Deutschen Architekten)

Berl in. S. W . 19, str. 30, N r . 1. Rosncy dom. Baugilde N r 1, 1932, T . T . , str. 17, N r . 2. F r . Mczeski. , ,Po drodze" ze szkicownikw architektonicznych. , str. 18, N r . 2. A r c h . E d m u n d Pitack. ,,Jak uruchomi budownictwo mieszkaniowe"., str. 19, N r . 2. Stadt u . Landesplanung Bremen 1926 30 H . M . Hauschi ld , str. 34, N r . 3. Die lebendige Stadt. Zweimonatschrift der Stadt Mannheim (3 Jahr), str.35, N r . 3. Biuletyn S. A . P. Organ Stowarzyszenia Architektw Polskich. L u t y 1932. N r . 1, Rok. 1, str. 35, N r . 3. Modern Bauformen". Rocznik X X X I zeszyt 3. Marzec 1932. D o m starych kobiet w Kassel,

arch. Otto Haesler i K a r l Vlker Celle, str. 23, N r . 4. Gustave L y o n . L A c o u s t i q u e Architecturale. 1932, str. 8, N r . 5. Osiedla L u d z k i e " Szczsnego Rutkowskiego, str. 22, N r . 5. Kopenhaski Kalendarz Budowlany r. 1931 tablice znormalizowanych sprztw, str. 22, N r . 5. Pokaz Gospodarstwa Domowego N r . majowy Pani D o m u " , str. 24, N r . 5. Jerzy Kulczyck i . Upadek jakoci w produkcji kapitalistycznej. Zjawisko masowej tandety, jego przy

czyny oraz skutki. Warszawa Lww, str. 25, N r . 5. Baugilde N r . 20, r. 1931. Budownictwo o konstrukcji elaznej, str. 26, N r . 5. Valentien, Zeitgemsse Wohngarten. W y d . A . Bruckmann. Monachjum, cena 5,50 mk., str. 19, N r . 6. Die neu Stadt. Frankfurt a/M. Gross-gerau Phi l iph . L . F ink N r . 1 i 2 r. 1932, str. 20, N r . 6. Das wachsende H a u s " (rosncy dom), dr. M a r t i n Wagner. Ber l in . M k . 4, str. 42, N r . 9/10. 42 Wohnhauser von 8.000 bis 30 000 M k . (42 domy mieszkalne od 8.000 do 30.000 M k ) . Juljusz

Hoffmann Verlag. Stuttgart. Cena 4.20 M k . , str. 45, N r . 9/10. Die Umstellung i m Siedlungswesen. Julius Hoffmann. Stuttgart. Cena M k . 8.40, str. 46, N r . 9/10.

V

o s i e d l

T R E N r . 1 D O M , O S I E D L E , M I E S Z K A N I E "

Na posterunku . . . .

Tradycja w budownictwie ludowem

O otworach wietlnych w mieszkaniu

Dziecinne meble

Instalacja radjo . . . .

O urzdzeniu mieszka

K R O N I K A

M . Talko-Porzecki

Wacaw Weker

P. M . Lubiski

J. W. Dropiowski

P r e n u m e r a t a M i e s i c z n i K a D o m , O s i e d l e , M i e s z K a n i e " w kraju: 15 Z . r o c z n i e , 8 zl. p r o c z n i e . z a g r a n i c 20

C e n a p o j e d y n c z e g o n u m e r u z . 1 . 5 0

C E N Y O G O S Z E :

C a l a s t r o n a 300 z . P . s t r . 150 z . w i a r t k a s t r . 80 z . s e m k a s t r . 45 z .

zi okrelenie miejsca dopaca s ' 20'o.

Adresy : rocznie z l . 69; procznie zl. 33; ijcznie z prenumeratq.

Place i parcele: rocznie z. 69, procznie z. 39 za og. wielkoci 4 wierszy; za kady

wiersz dodatkowy 10 z. rocznie, 5 z. procznie.

ADRES REDAKCJI I ADMINISTRACJI: WARSZAWA, KRAKOWSKIE-PRZEDMIECIE 5 m. 5.

TEL. 202-05. KONTO CZEKOWE P. K. O. 2 3 . 9 8 8

Zagadnienia Urbanistyki w Polsce S p r a w o z d a n i e z I-ej k o n f e r e n c j i T o w a r z y s t w a U r b a n i s t w P o l s k i c h K r a k w - K a t o w i c e 2. 3. 4 padz . 1931 r.

C e n a z . 6.09 D o n a b y c i a w e w s z y s t k i c h k s i g a r n i a c h

Skad Gwny: Dom Osiedle Mieszkanie. Warszawa Krak. Przedni. 5 m. 5, t8l.2Q2-05

P O W S Z E C H N Y Z A K A D WZAJEMNYCH UBEZPIECZE

P o n a d 150 m i l j . z . w y n o s z w P o l s c e s z k o d y o g n i o w e ,

u b e z p i e c z o n e w z a k a d a c h i t o w a r z y s t w a c h u b e z p i e c z e !

R w n i e t y l e w y n o s z z a p e w n e s z k o d y o g n i o w e n i e u b e z p i e c z o n e !

C o n a j m n i e j p o o w y t y c h szkd d a o b y si u n i k n p r z e z

r a c j o n a l n e b u d o w n i c t w o

i c i s e p r z e s t r z e g a n i e

p r z e p i s w p r z e c i w o g n io wy c h

P o m c i e z w a l c z a k l s k o g n i a i z a p o

b i e g a n i s z c z e n i u m a j t k u n a r o d o w e g o !

W Y D Z I A P R E W E N C Y J N Y

T A B L E D E S MATIRES E T I L L U S T R A T I O N S

Tradition dans la construction populaire M . Talko-Porzecki 656 Fentre dans une maison de campagne 657 Esquisse d'un plan d'une ferme 658661 M ais on de campagne deux chambres 662663 Btiment d'exploitation 664667 Structure des soubassements et du plancher

Les fentres dans l'habitationsW. Weker 669- a, b, c, d, e, f. g, Evemples de fentres

Instalations Radiotechniques 670 67] Antennes

Meubles pour enfants. P. M . Lubiski 672 Meubles Montessori 673 Commode systme Montessori 674 Intrieur d'une cole Philadelphie 675678 Ecole pour enfants de deux quatre ans Philadelphie

Amnagement de logements 67992 Divers meubles proj. arch. B. Brukalska, N . Jankowska.

Fleurs dans le logement 6946 Fentres pour les fleurs 697 Maisonnettes pour les fleurs

C h r o n i q u e des livres journaut Neue Wohnbauten F. Bruckman

668715 Maisons aune famille construites par les architectes eux mmes. Moderne Kyrken an Europa and Ameryka

716 L'glise prof. arch. P. Tournon Paris Baugilde B, D. A. Nr. 24

71720 Une maison croissante proj. A : Klein

D o m O s i e d l e M i e s z k a n i e Mies icznik p o d r e d a k c j : J z e f a J a n k o w s k i e g o i T e o d o r a I o e p l i t z a

R o k I V S t y c z e 1932 N r . 1

N A P O S T E R U N K U M i l j o n y rk l u d z k i c h przes ta y p r a c o w a , sk ada j s i i w z n o s z b a g a l n i e

z a c i s k a j w p i i g r o , rozkada j s i b e z r a d n i e p r a c o w a im nie d a n o .

T r o s k a o p r a c , t r o s k a o c h l e b p o w s z e d n i s ta a s i tak m c z c , e

w s z y s t k i e inne t r o s k i z a g u s z a .

N i e p o t r z e b a ju m i e s z k a . C o r a z w i c e j o s b s z u k a s u b l o k a t o r w , c o r a z c z c i e j r o d z i n y p r z e p r o w a d z a j s i z mieszka w i k s z y c h d o m n i e j s z y c h , dziel s i z b y t s z e r o k o z a k r o j o n e m i m i e s z k a n i a m i .

P o o k r e s i e w ktrym nie b u d o w a n o , b o n i e m a z a c o , zbl ia si o k r e s w ktrym nie b d z i e s i b u d o w a , b o n i e m a d l a k o g o .

L e n i w i e n a d c i g a j c e m r o z y , p o z w a l a j na w y k o c z e n i e n i e w i e l u z a c z t y c h w r. 1931 b u d o w l i o r o z p o c z c i u n o w y c h , myl t y l k o n i e l i c z n i , n i e p o c z y t a l n i optymic i , lub c i , t a k e n i e l i c z n i , ktrzy w k a d y c h o k o l i c z n o c i a c h i w a r u n k a c h znajd p ienidze lub k r e d y t y .

C z y nie jest t e d y z b d n donkiszoter j k o n t y n u o w a n i e w t y m c z w a r t y m r o k u i s tn ienia p i s m a p o w i c o n e g o s p r a w i e m i e s z k a n i o w e j , s p o s o b o w i z a m i e s z k a n i a i b u d o w y , z a g a d n i e n i u r o z m i e s z c z e n i a i p l a n o w a n i a o s i e d l i . W y d a w a t a k i e p i s m o w c z a s i e , g d y s p r a w m i e s z k a n i o w ani s f e r y m i a r o d a j n e , ani z g n b i o n a b e z r o b o c i e m ludno z a j si nie c h c e , g d y l u d z i e t e m b a r d z i e j s r a d z i , im g o r z e j m i e s z ka j , b o to m i e s z k a n i e g o r s z e mniej i c h k o s z t u j e , g d y o b u d o w i e nikt i s totnie nie myli, g d y mias ta , ktrym b r a k na n a j n i e z b d n i e j s z e c o d z i e n n e w y d a t k i c h l e b w s z p i t a l a c h , w y p a t p r a c o w n i k o m mie j sk im, o p l a n a c h r e g u l a c y j n y c h n i t y l k o m o g .

P y t a n i e , k tre kady s o b i e z a d a m o e , musiaa s o b i e z a d a i r e d a k c j i D . O . M . , j e d n a k e g d y je s o b i e z a d a a , z d e c y d o w a a nie s z u k a na nie o d p o w i e d z i , a l e t r w a n a p o s t e r u n k u .

R o z p o c z l i m y w r. 1929 p r a c n a s z w p r z e k o n a n i u , e w P o l s c e jest p o t r z e b n e p i s m o p r z e z n a c z o n e d l a w s z y s t k i c h , k tre b y budzio z r o z u m i e n i e d l a c a e g o z e s p o u z a g a d n i e z w i z a n y c h z e s p r a w m i e s z k a n i o w ; o ist nieniu w i e l u z n i c h n i e r a z nie w i e d z i a n o , inne z a t r a k t o w a n o p r z e w a n i e jako z a g a d n i e n i a c i l e f a c h o w e , nie m o g c e i n t e r e s o w a n i k o g o p o z a s p e c j a l i s t a m i .

O d z e w jaki p i s m o n a s z e z n a l a z o , o d p o w i e d z i na a n k i e t , l i s ty t y c h p r z y jac i n a s z e g o p i s m a , ktrzy n a m pisz: z a lem rozs ta j s i z tern [wymienitem p i s m e m , j e d y n i e c i k i e w a r u n k i y c i o w e zmusza j mni d o t e g o " ( o d m o w a p r e n u m e r a t y na r, 1932) , umocni y nas w p r z e k o n a n i u , e j e s t e m y p o t r z e b n i : w c igu k i l k u lat rzucil imy w i a t o na w i e l e z a g a d n i e , d o t y c h c z a s w pras ie ani f a c h o w e j ani c o d z i e n n e j nie p o r u s z a n y c h . J e d n a k e to c o m y dotd wrd w i e l u trudnoc i r e b i m o g l i , jest l e d w i e s a b y m p o c z t k i e m p r a c y , w y m a g a j c y m p o g b i e n i a i r o z s z e r z e n i a .

w i a d o m i b r a k w tej p r a c y , p o c z u w a m y si d o o b o w i z k u i c h uzupenienia. N i e w o l n o n a m t e g o z a n i e c h a pki istnieje na jmnie j sza c h o b y m o l i w o . N i e w o l no c h o b y d l a t e g o , e z m i e n i o n e i z m i e n i a j c e s i w a r u n k i g o s p o d a r c z e m o g na p l a n p i e r w s z y w y s u n n o w e z a g a d n i e n i a , d o t y c z c e z a r w n o s p o s o b u p l a n o w a n i a

i b u d o w a n i a m i e s z k a jak i o s i e d l i , z a g a d n i e n i a , k trych o w i e t l e n i e u w a a m y z a k o n i e c z n e .

S t a n d e p r e s j i w ktrym si z n a j d u j e m y , m o e b y dugotrwaym, w i e m y o tern. P e n a s p r z e c z n o c i s y t u a c j a m o e jednak nie c h c e m y p r z e s d z a w jaki s p o s b i w jakim k i e r u n k u n i e s p o d z i e w a n i e s z y b k i e z n a l e rozwizanie i w t e d y p r z e d b u d o w n i c t w e m m i e s z k a n i o w e m s tan na n o w o jego o g r o m n e z a d a n i a , k t r e d z i s i e j s z a c z a r n a n o c zas oni a .

D n i a w y g l d a j c , nje z e j d z i e m y n o c z p o s t e r u n k u ,

okno 6-szybowe w chacie, lufcik i okiennice,

(do art. Tradycja w budownictwie ludowem")

m . i a i K o - r o r z e c K i

Tradycja w budownictwie ludowem Bardzo ciekawy materja daj nam

przyczynki do racjonalizacji budownictwa miejskiego, zebrane przez Redakcj D.O.M." w specjalnie temu zagadnieniu powiconym numerze 4-tym z ub. r., z rnych stron owietlajce to zagadnienie.

Jedno staje si faktem, e polskie budownictwo wiejskie najbliszego ju-jutra bdzie si zasadniczo i gruntownie rnio od budownictwa tradycyjnego, opiewanego rzewnemi superlsty-wami przez romantykw architektury polskiej, ktrzy zapatrzeni w przeszo nie licz si z warunkami ycia splczesnego. Sentymentalne, budowane na zrb polski chlewiki mieszkalne, niziutkie, z malemi szparkami okien, tradycyjnie wilgotne i brudne, pod niebotycznym 4-spadkowym dachem somianym, tak uroczo harmoni-zzujce ze zawo-wierzbowym krajobrazem wsi polskiej, staj si dzik i Bogu biaemi krukami. Do plenienia tych malarskich motyww ndzy i niechlujstwa przyczynia si sa

mo ycie, a przytem przepisy polieyj-no-budowlane, oraz nieskordynowana wprawdzie dotychczas, lecz poyteczna akcja wadz, samorzdw i organiza-cyj spoecznych.

Warunki materjalne zmuszaj chopa, eby budowa oszczdnie, stosuje on wic (i susznie) konstrukcje jak-najprostsze i jaknajekonomiczniejsze. Ju to samo przekrela skuteczno krtkowzrocznej propagandy niesychanie wysokich dachw brogowych i naczkowych, podcieni, rysiw, daszkw przybowych, gzymsw i t. p. kosztownych tradycyj budowlanych.

Prawo budowlane wymaga m. in., aeby wysoko pomieszcze mieszkalnych nie bya mniejsza, ni 2,50 m., aeby powierzchnia okien bya rwna conajmniej powierzchni podogi w danem pomieszczeniu etc. Tradycyjne proporcje chaupki ulegaj zatem dalszemu przeksztaceniu.

Rosnce uwiadomienie kulturalne rolnika skania go pod wpywem celowej propagandy do polepszenia

SCHEAkT PLkHY Z AC RODY

! 5 ! !

z A C H 6 ISlliSMl

U l

i ! t : ] 1.

m I -

- O

SE

A >

-i

fk ir

w

i

' !

X

\

.i i..p. |MMliri*ze

.kil ',|( T' M

- O

O |

ni) run {

7!f!| 4 -....... i

1 \ i pika iijiiH: f 1 I

. jr<

i i O O O ; " w 1 S < H o 0

l / M O

rys. 657

rys. 658

W I D O K q t O W N Y

rys. 660 warunkw bytowania tak mieszkacw, jak i ywego inwentarza, a przc-dewszystkiem stanu zdrowotnoci i wygd yciowych. W chacie wocianin zaczyna zrywa z klasyczn ciemn i zimn sieni naprzestrzal, nic-przewietrzan ciep spiarni-komor, gdzie obok mki i soniny trzyma dawniej kouchy, brudn bielizn i . . . drb. W budynku inwentarskim zaczyna dawa okna, i to spore, daje wywietrzniki kominkowe, brukuje przejcia i rowkami odplywowemi odprowadza gnojwk do studzienki z krgw betonowych, o szczelnem dnie. Stodo buduje na trwaym fundamencie, lekk,pakown i mocn nie z kosztownych bali na wieniec, lecz jako szkielet ryglowo-sochowy, opie-

P R Z E K R J fOH Z E C Z N Y

rys. 659

WIDOK S Z C Z Y T O W Y T

|

rys. 661

Chata 2-izbowa. (Fundament kamie. ciany cega palona. Dach dachwka

palona lub czerwona cementowa).

ony deskami; jej plaski dach za kryje wojokiem bitumicznym, lub czarn pap.

Wogle kwest ja stosowania niespotykanych dawniej na wsi materjaw budowlanych, jak beton lub cega palona na fundamenty, cega lub pustaki betonowe Alfa" na ciany, oraz dachwka (palona albo czerwona cementowa), siwa papa bitumiczna, eternit i tektura smolowcowa (kryba stod) - na dachy, decyduje rozstrzygajco w sumie z poprzednio wska-zanemi czynnikami o cakowitej, rewolucyjnej przemianie oblicza wsi polskiej.

Z tradycyj nie pozostaj nawet szcztki.

4

i j u u y u e k n n r a v tarski ( F u n d . Kamie. c iany c e g a p a l . D a c h dachwka pal . lub czerwona cementowa) : C h l e w n i a (2 k la t k i na t u c z n i k i ) . O b o r a (8 s tanowisk dla byda rogatego) . Stajnia (3 konie) Spich lerzy k, p i w nica i l o d o w n i a pod pichlerzy-kiem).

rus. ooJ

t> O K C Z O O W Y

L A N P R Z Y Z I E M I A

/

cMewnia* o t o r d na 8 k r itajma na 5 Icmetpl wn., lodownia^picrJ

WIDOK S Z C Z Y T O W Y

rys. 664

Stodoa 2-sasiekowa z 1-em klepiskiem. Fundament Kamie. Jednolita konstrukcja cian i dachu. Przs a wewntrzne Konstrukcja ryglowo-sochowa. ciany szczytowe konstrukcja ryglowo-supowa. O-pierzenie cian poziome, deskami na zakady. Spoiny pionowe, zabite listwami. Pokrycie dachu wojok bitumiczny, lub tektura smolowco-wa .

WIDOK C Z O O W Y

rys. 665

y*o,f o.*iy i ft ^ 9t y i ?Y * *^ " iffl f9t >f' if*V

3\-Vui^-nr^ .i-ji.. ., : . v\ - i . i

P R Z E K R J P O D U N Y

tyi. 666

Wacaw Weker

O otworach wietlnych w mieszkaniu Bardzo wyrane w budownictwie

mieszkaniowem naszych czasw jest denie, aby da dostp do wntrza mieszkania moliwie najwikszej iloci wiata, powietrza i soca. Denie to znalazo wyraz nawet w przepisach budowlanych: do niedawna obowizywa stosunek pow. okna do pow. pokoju 1:10, obecnie 1:5, lub 1:6.

Styl" dzisiejszej architektury, e zapoyczymy tego okrelenia, ktrego architekt zna nie powinien, od historykw sztuki, tworzy si pod hasem: wicej wiata, soca, powietrza".

Otwory okienne, due i szerokie to jego cecha zasadnicza.

Jeeli signiemy w dalsz przeszo, to przekonamy si, e w duych odstpach czasu to samo zjawisko miao miejsce: przejcie od mieszka bez otworw wietlnych, jaski, do mieszka owietlonych; od okien najmniejszych z bonami, lub mik, do okien szklonych o wymiarach coraz to wikszych. W miar postpw w fabrykacji szka i obniania jego ceny, budujemy domy o coraz to bo-gatszem owietleniu.

Dzi konstrukcje szkieletowe, elazo, elazobeton, daj nam rodki do nieograniczonego niemal powikszania otworw wietlnych: przy slupie cofnitym i konsolowem wysuniciu ciany zewntrznej nie stoi nic na przeszkodzie, aby caa ta ciana (zewntrzna) od stropu do stropu bya ze szka. Od stosowania takich cian okien w budownictwie mieszkaniowem wstrzymuje nas ju tylko niedostatecz ne rozwizanie zagadnienia konstrukcji okien, wzgldnie cian szklanych, duy ich koszt, a wreszcie take wikszy wci jeszcze koszt konstrukcji szkieletowych, przynajmniej w wypadkach domw redniej wysokoci. Wyda-< je mi si jednak rzecz niemal pewn, e dalszy rozwj budownictwa w tym kierunku pjdzie. Bo jeeli zrozumiaem jest, e w naszym klimacie chowa si musimy od zimna, jeeli nawet w zbyt rzadkie u nas soneczne poudnia letnie szuka musimy ochody w cieniu, to cakowicie niezrozumiae i niesuszne jest zaciemnianie mieszka przez nieprzepuszczaj-ce wiato ciany.

Jest to zasadniczo nielogiczne: no to

niej wyci otwory dla przepuszczenia wiata.

Z Ameryki , Parya i Berlina sygnalizuj nam powstawanie domw o cianach ze szka (rys. a. dom lekarza w Paryu, proj. arch. P. Chareau).

W domach przepuszczajcych wiato i promienie soneczne, bylibymy chronieni od zimna, poniewa szko jest doskonaym izolatorem; od nadmiernego nagrzewania przez promienie poudniowego soca broni nas bd firanki, lub aluzje, lub moe inne nieznane nam dzi sposoby.

Monaby zrobi zarzut, e nocne owietlenie mieszkania o cianach szklanych bdzie nazbyt kosztowne, poniewa ciany przepuszczayby padajce na nie wiato, zamiast je odbija, i dom taki byby jak wielka lampa o kloszu ze szka matowego. Dlaczego jednak nie mielibymy znale na to rady choby tak prostej jak kotary; a kto wie, czy przezroczysty materja cian nie bdzie posiada zdolnoci odbijania promieni padajcych od wewntrz. Zreszt zanim rozpowszechni si domy o cianach przepuszczajcych wiato, zerwiemy zapewne i z dotychczasowym tak niedoskonaym sposobem nadawania ener-gji wietlnej za pomoc kabli. Wierz e w przyszoci energja wietlna (z ener-gj ciepln byy ju robione prby) bdzie nadawana drog fal i przyjmowana przez powierzchnie odbiorniki sufitu i cian pokoju; mieszkanie zalane bdzie wielk iloci agodnego wiata bijcego od sufitu, cian, lub przedmiotw. Rozbicie cian na pola sabiej lub intensywniej reagujce na dziaanie fal wietlnych umoliw i racjonalne stosowanie jego siy; nadawanie wiatu rnych kolorw przyczyni si do osignicia efektw dzi nam nieznanych. Czy wiato t drog otrzymane bdzie rwnie drogie, jak prd z elektrowni warszawskiej? miejmy nadziej, eni. Przypuszczam, e kosztown raczej bdzie instalacja jak w radjote-chnicc; od iloci odbiornikw zainstalowanych zalee bdzie ilo wiata w mieszkaniu.

Wrmy jednak do zagadnie bardziej realnych i aktualnych, mianowicie do kwestii aoiaaaaaaiam^

-Kam UzlsJUzyWI. MclilemyocT stwierdzenia, e nawietlenie pokoju gdy okno jest szerokie, a niskie, jest waciwsze ni, gdy okno jest wysokie i wskie; podkrelam, e mowa tu o zwykym mieszkalnym pokoju; do wielkich sal, lub pomieszcze nie mieszkalnych, twierdzenie to moe si nie stosowa (rys. b).

Dzi przy tendencji zmniejszania wysokoci mieszka, a powikszania okien w stosunku do powierzchni pokoju jest rzecz oczywist, e ograniczenie wysokoci okna zmusza do jego poszerzania (rys. c). Wymiary, proporcje i umieszczenie okien w cianie pokoju uzalenione by powinno: l-o od wielkoci, 2-o od przeznaczenia pokoju, a wic i ustawienia w nim mebli, ktrych to przeznaczenie wymaga; 3-o od sytuacji w stosunku do stron wiata.

O wymiarach minimalnych okien wspominalimy ju wyej; w przepisach budowlanych waciwsze byoby uzalenienie ich od kubatury pomieszcze, nie za od kwadratury. Natomiast wysoko parapetu, wysoko okna, jego szeroko, to wszystko cile zaley od wysokoci, szerokoci, gbokoci i przeznaczenia pokoju, i od sposobu ustawienia w nim mebli.

Gdy wic uprzytomnimy sobie przeznaczenie danego pokoju i ustawimy w nim (na papierze) meble, bdziemy miel i prawie wszystkie potrzebne nam dane, aby ustali jakie powinno by okno i jak ma by umieszczone.

Inne wic bdzie, jeeli nie okno, to jego umieszczenie w gabinecie, stoowym, czy kuchni.

W pokoju wskim a gbokim, okno miecimy raczej wysoko, aby wiato sigao jaknajgbiej. W pokoju rwnobocznym miecimy normalnie okno szerokie, ewentualne drzwi balkonowe zrobimy wskie i z boku; W pokoju szerokim a pytkim zrobimy okno moliwie szerokie, za to nisze, do wysoko umieszczone, aby zyska na ustaw-noci; cwent. drzwi balkonowe umiecimy dowolnie zalenie od figury i przeznaczenia pokoju.

Pozostaje jeszcze jeden punkt: sytuacja pokoju w stosunku do stron wiata. Musimy tak okno umieszcza, aeby jaknajwicej promieni sonecznych do pokoju wpuci i przez moliwie najduszy czas. Dlatego w pokoju zwrconym ku wschodowi przesuwamy okno ku prawej cianie bocz-nei Dokoin (Yvs. i.\ : w noknin zwrcn-

nymku zachodowi przesuwamy je ku lewej cianie. W pokoju poudniowym okno wysoko pod stropem umieszczone wpuci promienie soneczne najgbiej do jego wntrza (rys. g).

Oczywicie musimy uwzgldni wszystkie okolicznoci razem wzite, nie zapominajc i o tern, e okno suy take do wygldania na wiat zewntrzny, czemu przeszkadzaby zbyt wysok i parapet.

Na ostatku postaramy si da odpowied na nastpujce pytanie: dlaczego w dzisiejszych czasach dymy do okien, o moliwie maej iloci podziaw?

Poniewa: l-o dzielenie okna zapo-moc szczeblin (szprosw) lub poprzeczek (kimfrw) zmniejsza warto ich jako rda wiata, bo zmniejsza powierzchni otworu przepuszczajcego wiato, co dla uzyskania tej samej iloci wiata pociga za sob konieczno robienia wikszego otworu; a wiemy, e otwr okienny jest drogi droszy, ni mur; zarazem niepotrzebnie powiksza si powierzchni ochadzania.

2- o przewiewy, lub zacieki nastpuj nie przez szyb, ktra jest nie przepuszczalna, lecz w miejscach stykw ramy okiennej z futryn, lub ram okiennych z sob, wobec tego im mniej jest stykw, tem szczelniejsze i mniej przewiewne okno.

3- o. kada szczeblina a tem bardziej poprzeczka kosztuje: bo kosztuje wiksza ilo stolarszczyzny i oku, poza-tem malowanie, tak samo szklenie jest drosze (szyba wzrasta w cenie dopiero poczynajc od 2 m 2 . ) .

Systemw konstrukcji okien nie opisuj; wykraczaoby to poza ramy, ktre sobie zakreliem. Okna otwierane nazewntrz, lub do wewntrz, okna szwedzkie, okna przesuwane poziomo, lub pionowo wszystkie znacz etapy na drodze poszukiwa okna najlepszego. W kadym wypadku pamita musimy, e okno nie jest celem, lecz rodkiem; celem za jest owietlenie, nasonecznienie pokoju, wygldanie nazewntrz a take przewietrzanie, tych zalet musimy wymaga od okna; w tym kierunku winny i wymagania klijentw w stosunku do architektw. Okno nie wtedy bdzie pikne, gdy bdzie miao taki, czy inny z gry okrelony rysunek, lecz wtedy, gdy w danych warunkach i w danej sytuacji nailpniei odnowie relnwi

J. W. Dropiowski

Instalacje Rad jo Najmilszy z wynalazkw wspcze

snej doby, radjo, przestao ju by wasnoci wtajemniczonych radjo-tw" i z wyyn naukowych pracowni zeszo w szare codzienne ycie, aby stan przy nas jako dobry przyjaciel. Zniky ju aparaty-potworki najeone mnstwem krkw", kontaktw i wtyczek, oplecione mas drutw, piskliwe i kapryne, ktremi wada umieli jedynie fachowcy. Rezultaty o-sigane na niedrogich nawet odbiornikach s teraz tak zachcajce, e liczba amatorw stale wzrasta. Radjo niesie nam wiedz, zaznajamia z bie-cemi zdarzeniami, czaruje piknem i dostarcza rozrywki, czasem jedynej na jak mona sobie pozwoli. Nic zatem dziwnego, e wszdzie si spotyka odbiorniki radjowe. W stolicy, w miasteczku, czy na guchej wsi gonik skupia wkoo siebie rodziny, jest nieodcznym towarzyszem samotnych i chorych. Popularno i szybki rozwj radjofonji skania, aby przy budowie domw uwzgldni rwnie naleyte, celowe i estetyczne wykonanie instalacji radjowej. W zamiarze moim ley wskaza sposoby prawidowego umieszczenia anten, uziemienia oraz prze-dw dla wikszej iloci gonikw czy suchawek.

Jako anteny i uziemienia odgrywa przy odbiorze audycji ogromn rol. Od tych elementw zaley sia, zasig i selektywno aparatu, niewaciwe za wykonanie jest przyczyn wielu usterek czsto niesusznie przypisywanych odbiornikom.

Dobra antena posiada trzy zalety: skuteczno, bezpieczestwo i trwao. Skuteczno anteny zaley od jej ksztatu, wysokoci, rozmiarw, kierunku, izolacji elektrycznej i otoczenia, w ktrem si znajduje.

Ksztaty anten s powszechnie znane. Na wyrnienie zasuguje antena zewntrzna jednopromieniowa, antena

Antena po ico^owafuktjkw i^wj.J

ri/j. 670 cylindryczna, oraz wewntrzna krzyowa i tamowa.

Wzorow anten jest w naszych warunkach nastpujca: jednopromieniowa, 15 do 30 metrw dugoci, skierowana ku pnocnemu-zachodowi u-mocowana na 8 izolatorach midzy dwoma masztami na wysokoci 3 do 5 metrw ponad dachem rwnolegle do ziemi. Wykonana jest z najgrubszej l inki fosforo - brzowej doskonale napitej, nieprzebiega rwnolegle lub w pobliu innych przewodw elektrycznych lub telefonicznych. Doprowadzenie od anteny do aparatu przylutowa-ne przy jednym z kocw, z drutu grubego dobrze izolowanego biegnie kryto w murze do jednego, dwu lub wicej pokoi danego mieszkania i jest w kadym zakoczona specjalnym kontaktem radjowym. Naley si stara, aby byo moliwie krtkie, oraz by unika ostrych ktw i zbliania si do przewodw innych instalacji, (wiato, telefon, dzwonki). Jeeli zachodzi potrzeba k i lku anten na jednym budynku mona umieci na 4-ch masztach szereg podobnych anten rwnolegych przestrzegajc, aby odlego midzy ssiedniemi wynosia najmniej 150 cm., oraz aby dugoci l inki (midzy izolatorami) cokolwiek si rniy midzy sob. Izolacja powinna by przeprowadzona bardzo starannie. Gdy potrzebne s tylko dwie anteny, a warunki pozwalaj, naley je umieci do siebie pod ktem prostym, jadna nad drug w dwumetrowym oddaleniu.

10

Bezpieczestwo anteny polega na zaopatrzeniu jej w samoczynny odgromnik gazowy (Philips) celem uchronienia instalacji przed wyadowaniami atmosfery cznemi. Jeli na budynku znajduje si piorunochron czymy kocwk jedn odgromnika z lin uziemiajc piorunochron, za drug z odgazieniem doprowadzenia anteny. Kada antena winna mie oddzielny odgromnik, za ich uziemienie moe by wsp ne lecz prowadzone link miedzian najmniej 16 mm . Wszystkie powysze uwagi stosuj si take do innych rodzajw anten zewntrznych.

Jeeli zachodzi wypadek, e ustawienie anteny zewntrznej napotyka na trudnoci, mona si posuy antenami zastpczemi, ktre rni si nieco od dotychczas uywanych anten pokojowych, tern, i nie szpec wntrza i daj lepsze rezultaty. Z wielu odmian najwysz skuteczno wykazuje antena krzyowa i tamowa.

Anten krzyow atwo wykona przy budowie domu. Umieszcza si j ukryt w suficie nad danem mieszka niem. Jako przewodnik suy wtedy gruby kabel (25 mm ) miedziany w gumowej izolacji. Dwa odcinki tego kabla okoo 10 m. dugoci ukada si po przektni, pod ktem prostym do siebie w suficie, lub te lepiej pod posadzk wyszego pitra. Koce kabla naley zaizolowa gum, za w miejscu krzyowania zlutowa z sob i link doprowadzajc, poczem zaizolowa. Doprowadzenie wykonane izolowanym drutem czy si z kontaktem radjo-wym. Odgromnik zbyteczny.

Anten krzyow umieszcza si w czci domu o najmniejszej iloci przewodw innych instalacyj (gaz, wodocig, wiato), nad kadem mieszkaniem pitrowem. Dla mieszka parterowych skuteczniejsza jest antena tamowa.

Z tego samego kabla w gumowej izolacji umieszcza si dookoa domu po zewntrznej stronie muru, pod wypraw moliwie wysoko tyle odcinkw po 15 metrw, ile chcemy mie anten.

Dobrze izolowan link czymy koniec odcinka (lutowa) z kontaktem radjowym. Odgromnik zbyteczny.

Pozostaj nam wskazwki co do wykonania uziemienia. Zasad jest, aby dla kadej anteny mie osobne uziemienie dla audycji, niezalenie dla odgromnika, ktre moe by wsplny dla k i lku anten. Uziemienie musi czy odbiornik z ziemi moliwie maym o-porem. Uywa si tu grubego drutu miedzianego bez izolacji, ktry z wspomnianego kontaktu radjowego prowadzi drog krtk i bez zaama ostro-ktnych do ziemi na gboko 2 do 3 metrw, gdzie znajduje si przylu-towana pewna powierzchnia metalowa. Jest to zazwyczaj blacha miedziana lub cynkowa, ewentualnie zwoje drutu lub siatka rozpostarta na przestrzeni k i lku metrw kwadratowych.

W ten sposb w kontakcie radjowym w danym pokoju mamy anten w grnym gniazdku, w dolnym za u-ziemienie. Przewody anteny i uziemienia powinny by prowadzone zdaa od siebie. W pobliu kontaktu radjowego moe znajdowa si kontakt wyjciowy do rozganika przewodw (czonych rwnolegle) za pomoc ktrych mona przesia audycje z odbiornika do gonikw lub suchawek w innych pokojach ub na zewntrz domu (balkon). Przewody te winny by krtkie z maym oporem, dobrze izolowane midzy sob i wzgldem ziemi.

W odlegoci okoo 2 m. od kontaktu radjowego moe by kontakt elektryczny dla zasilenia odbiornika nowoczesnego sieciowego bez baterji.

Przy tego rodzaju instalacji uzyskamy doskonao audycji przy wkadzie minimum kosztw i stara) i uwolnimy si od troski ustawicznej czy radjo znowu si nie popsuo?"

rys. 671

11

P. M. Lubiski

Dziecinne meble i < O tak zwanym pokoju dziecinnym

przecitnego mieszkania lepiej nie mwi wcale. Jest to temat bardziej, lub w najlepszym wypadku, rwnie smutny i beznadziejny jak oglne zagadnienie mieszkaniowe.

Cierpimy wiele w zych, ponurych i niewygodnych lokalach kamienic)' miejskiej, lecz znacznie wiksza krzywda dzieje si dzieciom.

ijw. 672 M e b l e M o n t e s s o r i . A r c h . S c h w a r z i S c h n i p p e r t

ecinna architektura W rozwoju dziecka, jego otoczenie

jest rwnie wane jak wiey pokarm. Poywny pokarm dostaje od matki

zawsze, co si tyczy za jego pokoju i sprztw, te otrzymuj niestety tylko mae lordy".

Dziecko biedniejszych rodzicw, w najlepszym razie notabene, yje ochapami, szcztkami starych, na wyrzucenie przeznaczonych gratw, ktre gromadzi si w najmniej reprezentacyjnym" pokoju, przewanie le owietlonym i ciasnym, ktry otrzymuje wdziczny tytu pokoiku dziecice-go".

W sierocicach, szkkach i szpitalach przewanie nie jest lepiej. A obk i i ochronki?

Duo si mwi o rozwoju dziecka, jego zdrowiu, psychice i t. d., lecz nigdy i nic o architekturze dla dzieci, o dziecinnem wntrzu. To kwestja najmniej wana lub wogle nieistotna.

Troch inaczej na Zachodzie. W Akwizgranie np. istnieje synna

szkoa prowadzona wedug metod pedagogicznych Montessori.

System wychowawczy M . Montessor i polega na samoksztaceniu si dzieci przez oswajanie z caym dotykalnym wiatem rzeczywistoci. Czyny dziecka s traktowane rwnie powanie jak ludzi dorosych. ! Metoda jest doskonal i realna, a ma-tcrja do studjw dostarcza ycie samo.

Dzieci pracuj, gotuj i myj za pomoc przedmiotw codziennego uytku. Ucz si przytem wiele: zrozumia staje si dla nich istota tworzywa, dwik, sowo i liczba. Jednym z o-wych materjalw do nauki w szkce Montessori s rwnie specjalne mebelki, projektowane przez arch. arch. Schwartz'a i Schwippert'a. Meble skonstruowano w imi zasad Montessori. Dziecko poznaje na swoim stoiku drzewo i wszelkie jego moliwoci jako tworzywa oraz jasn konstrukcj mebla. Potem przychodzi pojcie powstawania sprztw, ich formy, aby

12

wreszcie malec sam umia sobie stworzy przestrze, w ktrej si obraca.

Drzewo pozostawiono w stanie surowym, eby dzieci mogy je szorowa, rwnie pokrycia daj si zdejmowa i pra. Przytem mona uczy dzieci cerowania. Drewniane elementy mebli czone s w sposb niesychanie prosty i atwy do rozebrania, a nastpnie ponownego zoenia.

Lekko sprztw pozwala na ich przesuwanie przez jedno lub dwoje dzieci.

Wie lka komoda na zabawki skada si z poszczeglnych szuflad-pudeek. Kade dziecko wyjmuje swoj szuflad i zabiera ze sob na miejsce zabawy lub pracy.

Inne ciekawe rozwizanie mebli dziecinnych polega na tak zwanych rosncych sprztach".

rys. 674 W n t r z e s z k k i w F i l a d e l f j i

Konstrukcja tych mebli pozwala na ich rozszerzenie i powikszenie rozmiarw w zalenoci od wieku dziecka.

Stoy, krzesa i eczka wszystkie meble pokoju dziecinnego rosn razem z ich wacicielem.

Jeden komplet wystarcza na dugie lata pozostajc zawsze odpowiednich rozmiarw.

Malec nie gramoli si na wysoki fotel, ktry jest dla niego jakby na wyrost" ani starsze ju dziecko nie gniecie si i nie wbija sobie kolan w brod na niziutkim stoeczku.

W poszukiwaniu dalszych, idealnych wprost przykadw ju nietylko wntrza, ale caego domu zbudowanego dla dzieci warto si zatrzyma nad dzieem arch. arch. Howe & Lescaze.

fil . y : t

{T~vJ j . i i i ' .

TT 7 2 J . ^ ]

s 67J S c h w a r z i S c u n i p p e r t k o m i . d a s y s t e m u M o n t e s s o r i

Szkoa czy ochronka w Filadelfji przeznaczona jest wycznie dla dzieci od lat dwch do czterech.

Wszystkie wymiary budynku, jeli tylko byo moliwem, zostay przystosowane do wielkoci i potrzeb dziecka.

Wysoko drzwi w pokojach oraz stopnie i wzniesienia schodw cakowicie dopasowano do wielkoci ludzikw.

W ten sposb dzieci mog si oswaja ze wiatem i z otoczeniem, ktre dotychczas byo im zupenie obce, gdy skrajane dla ludzi o wikszych wymiarach.

Szkka w Filadelfji to jakby dom dla lalek z t tylko rnic, e zbudowany na serjo", w terenie.

Cay budynek skada si z dwch klas poczonych ze sob hallem.

Z hallu prowadz wejcia do pokoju nauczyciela, kuchni i umywalni. Miejsce przed domem suy jako plac do zabawy w czasie niepogody. Jest on osonity od gry przez taras na ktry z dolnej czci prowadz schody.

Na tarasie odbywaj si zabawy i kpiel soneczna w jasne, ciepe dni wiosenne, kiedy trawa na gazonach jest jeszcze tak moda, e nie mona si na niej bawi, ugania i wypoczywa.

Miejsce kpieli sonecznych jest o-

13

rys. 617

toczone z dwch stron murami samego budynku, a z dwch pozostaych dostatecznie wysok balustrad, by dzieci czuy si zupenie bezpieczne.

Kt cakowicie osonity tworzy si pod dachem schodw od poudnio-za-chodu.

Hal l i klasy s wykadane pytami korkowemi w barwne desenie. W kcie kadej klasy jest specjalne podwyszenie z wejciem po k i lku minja-turowych schodkach suce do niektrych gier ruchowych.

Cay ten dom dla liliputw" jest betonowy, zewntrz i wewntrz tynkowany.

n/s. 678

ciany poudniowo-wschodnia i pnocna s biae, ciana wschodnia natomiast utrzymana jest w kolorze niebieskim.

Przed domem trawniki i ywopot z paroma kpami drzew i krzeww, z tyu wolny teren na wasne ogrdki dla dzieci.

Tak przystosowanej do potrzeb dziecka architektury i wntrz nie posiada nawet synne sanatorjum dziecice House of Health w Kalifornji , proj. arch. R. Neutra.

Jest to jakby pewien idea w dziedzinie rozwiza wntrz i architektury dziecinnej" do ktrego powinni dy rodzice, spoeczestwo i architekci.

14

O urzdzeniu mieszka

Meble Szczupe mieszkania, ograniczone

rodki materjalne, konieczno racjonalnego zorganizowania gospodarstwa domowego, a rwnoczenie due wymagania w kierunku higjeny i komfortu, sprawiy, e kwestja urzdzenia mieszka, majca doniedawna tak mae znaczenie, obecnie urosa do rozmiarw zagadnienia spoecznego. Chcemy, eby mieszkania przy maych rozmiarach byy widne i przestronne, dobrze przewietrzane, praca domowa u-proszczona: std meble musz by

rys. 679 Poradnia Dom i Ogrd" prof. N. Jankowska

gadkie i dobrze pomylane, pojemne, chocia niedue, sprawnie funkcjonujce i trwae. Chcemy, eby byy niedrogie.

Obnienie kosztw pojedynczego mebla w pewnych wypadkach mona o-sign przez masow produkcj. Przewanie jednak wpyw na cen urzdzenia mieszkania bdzie miao nie potanienie poszczeglnego mebla, co atwo prowadzi do tandety, ale racjonalizacja urzdzenia, a wic dobr mebli. Niewielka ilo dobrze zaprojektowanych mebli zastpi z powodzeniem te niezliczone dawne sprzty, bezmylnie i konwencjonalnie stoczone w mieszkaniu.

Zadania architekta s rnorodne. Bywaj umeblowania mieszka wybudowanych z okrelonym programem, bywaj czciej jeszcze pojedyncze meble, dajce si pomieci w kadem mieszkaniu.

Najwicej miejsca w mieszkaniu zabiera

szafa. Mona j wbudowa . Szafa cienna

w odrnieniu od przewanej iloci szaf, wy

konywanych na budowie, jest starannie wy

koczona, ma cile sprecyzowane prze

znaczenie. Cz rodkowa suy do za

wieszania ubra, szuflada na szale, rkawicz

ki, t rykotae , dolna plka na obuwie, grna

cz na przedmioty rzadziej uywane. Ze

wntrz i w e w n t r z fornierowana jesionein,

posiada podwjne drzwi o wskich skrzy

dach, ktre nie przeszkadzaj do otwarcia.

Zamknita, stanowi jedn gadk paszczyzn

s igajc od podogi do sufitu.

15

Szafa na ubrania zwykego typu o wysokoci i gbokoci cile przystosowanych do rozmiaru ubra, w sta-rannem i eleganc-kiem wykonaniu. Wntrze forniero-wane mahoniem, zewntrz zebrano, oparcie i chwyty z ciemnego orzecha. rys. 681

Poradnia'Dom^i Ogrd" proj.' B Brukalska

Uniwersalna szafa dla jednej osoby, mieci ubrania, bielizn, drobiazgi i ksiki. Wykonana z jesionu, blat i sztorce pek bejcowane na kolor ciemno-zielony.

rys. 680 Poradnia Dom i Ogrd" proj. B. Brukalska

P r z y projektowaniu krzese dy si do uzyskania wygodnego mebla, mocnego i Iekiego jednoczenie

rys. 682 proj. N. Jankowska. Poradnia Dom i Ogrd"

Krzeso jesionowe, siedzenie z dy-chty, poduszka nakadana. Moe by wyplatane, albo z poduszk wkadan na ramie drewnianej lub z materacykiem na siatce sprynowej .

rys. 683 Poradnia Dom r Ogrd" proj. B. Brukalska

Krzeso jesionowe, siedzenie i o-parcie z gitej klejonki, pokrytej linoleum.

Biurko jesionowe blat pokryty na caej

powierzchni zamszem zielonym. Forma blatu

wraz z wysuwan z lewej strony deseczki}

otacza pracujcego z trzech stron, co jest

korzystne do rozoenia papierw. Cargi cof

nite wgb nie przeszkadzaj swobodzie ru

chw i s niewidoczne.

rys. 684 Poradnia Dom i Ogrd" proj. B. Brukalska

rys. 685 Poradnia Dom i Ogrd" proj. B. Brukalska

Mebel kuchenny w pokoju stanowicym

ca kowite mieszkanie. Szalki , pki i szufla

dki mieszcz naczynia i zapasy, blat wy

szy suy do pracy w pozycji s to jce j . Przy

czci niszej siedzi si, na kadym poziomie

stawia si maszynk g a z o w lub spirytusow.

Szyba chroni od pryskania przy gotowaniu

i zmywaniu. Cao lakierowana na biao,

uchwyty czarne, blaty pokryte linoleum, co

okazao si niezbyt praktycznem gdy linoleum

plami si od k w a s w i ugw.

Fotel do pracy, lekki, z gitego drzewa,

siedzenie i oparcie z jednej sztuki, podpiera

ciao ludzkie w siedzcej pozycji. Poduszka

materacowa, naoona. Moe by z buku, je

sionu, lakierowany lub politurowany.

rys. 686 Proradnia Dom i Ogrd" 1 J proj. N. Jankowska

Dzisiaj architekt usiuje stworzy typ rnebla, ktry przez mono speniania rnych funkcyj uatwia jako tako ycie w szczupem mieszkaniu. Jest to zo konieczne.

Niewielkich wymiarw kanapka (cakowita dugo 1.50 m.) jest meblem ktry w adnym mieszkaniu nie bdzie zawadza. Poradnia Dom i Ogrd" proj. B. Bru-

kalska.

rys. 688 foto , ,/so"

Po rozoeniu staje si wygodnem kiem o normalnych wymiarach. Skrzy niadolna przeznaczona na pociel fornierowana drzewem zebrano; pokrycie zamszem popielatym, mikkie waki z srebrno zielonej lamy, czci metalowe niklowane. Chwasty z zie

lonej weny

Dziecko w mieszkaniu Przestronno, czysto, powietrze i

wiato nabieraj szczeglnego znaczenia, jeeli w mieszkaniu jest dziecko . M u s i mie ono swobod ruchu, mus i mc przebywa w calem mieszkaniu , nie przeszkadzajc dorosym. W t y m w y p a d k u urzdzenie mieszkania w r y maga specjalnej pieczoowitoci. Sprzty nie mog zabiera za duo miejsca, tumi wiata, tamowa dopywu wieego powietrza .

N i e mog by zb iorn ikami k u r z u . Sprzty dziecinne musz by przystosowane do w z r o s t u , a wic rosnce lub wypoyczane (odpowiednio do w r o s t u i w i e k u dziecka zmieniane).

Niektre t y l k o z a b a w k i (w dobrym stanie) powinny si mieci w poko ju . N a rupiecie, w ktre szybko przeistaczaj si z a b a w k i , powinna by s k r z y n k a lub k o s z y k na kkach, ktre dziecko p r z e w o z i sobie na czas zabawy.

foto ,,Iso" rys. 690 Poradnia Dom i Ogrd" proj. B. Brukalska

P y t k a w a n i e n k a dla d z i e c k a w w i e k u do 6 , m i e s i c y w f o r m i e n i e c k i . 1215 1. w o d y wystarczy na k p i e l w tej w a n i e n c e , g d y t y m c z a s e m w n a j m i e j s z y c h w a n n a c h w y s o k i c h t rzeba c o n a j m t e j 25 1. w o d y . D z i k i p o z o m , s t a n o w i c y m j e d n o c z e n i e n k i w a n n y , m o n a j u s t a w i w p o z y c j i p i o n o w e j U s t a w i o n a tak p o d c i a n w a n i e n k a nie p r z e s k a d z a i m n i e j s i k u r z y . W a n n a t a jest p r z e z n a c z o n a do w y p o y c z a l n i m e b l i d l a dziec i R . T . P. D . ( R o -b o ' n i c z e T o w . P r z y j a c i Dziec i ) .

Siedzenie na klockach, ktre su jednoczenie do zabawy, lub na drabinie, ktra dla dzieci jest doskonaym przyrzdem gimnastycznym, a moe si przyda w gospodarstwie.

20 Z pisma Berliner IUusriertc Zeitung" rys, 691

Poradnia Dorn Ogrd"

proj. N. Jankowska

rys. 692

Komdka dziecica na wysokich nkach,

ktre uatwiaj sprztanie, zachowujc rw

noczenie przestronno pokoju. Lakierowa

ne na kolor czerwony i ty. Szuflady na

ubranie, bielizn, otwarta pka na zabawki

wzgl. ksiki

rys. Dziecinne toeczKu w duskiej Spdzielni Mieszkaniowej Soolgarden" w Kopenhadze. (Z rocznika 1931

Duskiego Zwizku dla spraw mieszkaniowych).

Kwiaty w mieszkaniu Kwiaty w mieszkaniu s czem wi

cej ni uzupenieniem mebli. To wsp-lokatorzy", z ktrymi si yje, to wyraz naszych tsknot do natury i jej pikna. Jak radoci napenia nas rozkwity kwiat albo rozwijajcy si nowy li. Odpoczynkiem po pracy jest soczysta ziele szparagw, barwno kwiatw azalji czy ulanki.

Nie zawsze jednak bywa dobrze z kwiatami w maem mieszkaniu, u ludzi, ktrzy s pochonici prac dnia codziennego. Martwi usche badyle, knca palma, przeszkadza olbrzymi fikus cho adny i od maego chowany, gniewa woda, ktra ze spodcczka kaktusa cieka na rozoone na biurku ksiki. Jednem sowem, trudno jest z temi zielonemi przyjacimi wspy na ciasnym terenie wymaga to pewnych przystosowa, wzajemnych u-stpstw i powice, drobnych kompromisw, nieuniknionych wobec kadej ywej istoty. Poniewa chcemy

t'

m

rys. 694

mie kwiaty w mieszkaniu, musimy warunki uoy tak, eby speni ich wymagania i nie straci nic ze swej wygody i swobody.

Roliny, jak ludzie potrzebuj powietrza, wiata ale nie wolno

21

rys. 696

krzywdzi czowieka gospodarza mieszkania, zastawiajc okna tak, e w mieszkaniu jest ciemno. Tylko tyle kwiatw na ile starczy swobodnie miejsca, oto pierwsza zasada. W naszych zajciach i rozrywkach kwiaty nie powinny nam przeszkadza, trzeba im wydzieli w mieszkaniu miejsce, rozgraniczy wiat ludzi i kwiatw. Nie jednemu czytelnikowi wyda si to przesad, niejeden powie, e chce mie swoje kaktusy czy palmy wszdzie po trochu, eby si niemi zawsze cieszy i mie je moliwie na oku. Nie ley to jednak w interesie stron obu: kwiat na biurku czy stole nie ma takich warunkw jakie mu s konieczne, czowiek jest nim zawsze troch skrpowany. Czy nie lepiej od czasu do czasu, kiedy kaktus zakwitnie, albo jest wyjtkowo adny w szacie nowych kolcw, postawi go na honorowem miejscu na czas jaki, urzdzi mae domowe wito, po ktrcm i jubilat" i czowiek wracaj do swoich spraw i na swoje miejsca.

Ideaem takiego miejsca dla kwiatw jest maa szklarenka przy mieszkaniu pokj kwiatw, gdzie maj zepew-nione: dostateczn ilo wiata, odpowiedni temperatur i wilgo powietrza. Jest to jednak dla wikszoci ludzi dzisiaj idea nieosigalny. W niewielkie, ale spelniajcem wszelkie wymagania kulturalne mieszkaniu, szkla-renk tak powinno zastpi specjalne okno na kwiaty, jasne, z duym parapetem, nie otwierane, bo roliny nie lubi nagych zmian temperatury i przecigw. Omal obojtne jest, czy bdzie to okno poudniowe, zachodnie, czy wschodnie byle nie pomocne i nie ciemne. Naturalnie atwiej sobie poradzi jeeli wiata i soca jest za duo ni jak za mao, ale zawsze mona sobie dobra odpowiednie roliny. Przesad jest rozpowszechnione pojcie, e grzejnik pod oknem jest szkodliwy dla kwiatw, przeciwnie ciepo, z dou jest korzystne, o ile ogrzewanie nie wysusza zbytnio mieszkania, co i dla ludzi jest przykre. Okno dla kwiatw nie powinno by oklejane na z i -

22

m, bo przez szpary dostaje si wiee powietrze i nieco wilgoci, nieszkodliwej dla nas, a bardzo podanej dla rolin. Im szerszy parapet okna tym wicej miejsca dla kwiatw, mionicy zapaleni mog je ustawia dwoma rzdami (mniejsze na przodzie), albo stawia paeczki na oknie. Hardzo dobry jest parapet obity blach lub przykryty szkem, pozwala to na pryskanie kwiatw nie ruszajc ich z miejsca.

O ile w mieszkaniu niema okna, ktre nie jest otwierane dla wietrzenia, albo parapet jest zbyt wski, w ostatecznoci stawiamy ardinierk i w niej umieszczamy kwiaty. Mwi w ostatecznoci", gdy jest to zawsze kopotliwe dla czowieka, zabiera miejsce, ktrego niema zbyt wiele, nie mwic ju o tem, e mebel taki rzadko bywa adny. Lepiej jeeli mona postawi dwie, trzy doniczki na oknie i zdejmowa je na czas wietrzenia. Istniej te mae szklane domki na kwiaty, ktre si stawia na oknie lub na stole w jasnem miejscu. To jest ju miejsce dla kwiatw sprowadzone do minimum, ale te z nich, ktre si w niewielkiej przestrzeni dadz hodowa, ^ d a miay warunki prawie tak idealne jak w szklarence przy mieszkaniu.

Mwiam dotd cigle o wymaganiach kwiatw wobec nas, jakie s wymagania czowieka wobec kwiatw, a raczej jakie powinny by, bo stawiamy je bardzo rzadko, co jest przyczyn rnych niepowodze. Mamy takie mnstwo rolin pokojowych do rozporzdzenia, e powinnimy du uwag zwrci wybierajc, aby znale wanie najodpowiedniejsze do danych warunkw. Pierwsz zasadnicz rzecz jest wielko nie powinnimy hodowa rolin zbyt duych, zbyt szybko rosncych, ktre po pewnym czasie s za trudne do umieszczenia. Nawet najpikniejsza rolina, nie sprawi radoci swym widokiem stoczona w ciasnym kcie, gdzie szybko zmarnieje. Nie mona by niewolnikiem swych ulubiecw i znosi w mieszkaniu za due, cho bardzo lubiane roliny. Drugim

rys. 682

wymaganiem, jakie stawiamy rolinom pokojowym jest, eby byy zawsze adne, speniajc swoje dekoracyjne zadanie.

To te, kto ma tylko jedno zawsze widoczne okno, a nie rozporzdza widn chodn spiarni czy sionk, nie moe hodowa kwiatw wymagajcych okresu spoczynku. Pelr.rgcnje bardzo adnie kwitn w leci2, w zimie jednak wygldaj smutnie, hortensje cyklameny, amarylisy, wy.uagaj zupenego zasuszenia, nie mona wic w tym czasie traktowa ich jako ozdoby. Im wicej miejsca tem wiksza rozmaito w doborze rolin, ktre z kolei musz si stosowa do warunkw owietlenia, temperatury mieszkania, no i do upodoba oraz iloci czasu czowieka.

Trudno jest wymienia wszystkie moliwe przykady, jeelibymy chcieli jednak ustawi w szereg kwiaty od najmniej do najbardziej wymagajcych, na pierwszym miejscu stanyby kaktusy i tustosze, na ostatnim paprocie i palmy.

23

K R O N I K A Z ksiek i pism A r c h i t e k c i d l a s i e b i e

rys. 698

rys. 700

rys. 702 Noue Wohnbauton, Monachium F. Bruckman

A . G. Cena Mk 5 50 P r z e k r j przez wspczesn architektur Niemiec. Dobrze wydana ksika, zawiera 180 widokw i 80 planw domw jednorodzinnych wybranych przez Hansa Ecksteina.

S to przewanie domy przeznaczone dla zamoniejszej inteligencji i zapoznanie si z ksik przedstawia niewtpliw w a r t o ,

s. 703

rys. 706

zarwno dla tych, ktrych interesuje przek r j " wspczesnego budownictwa mieszkaniowego Niemiec jak i dla tych, ktrzy szuka w nim zechc pomysw i wzorw dla wasnego domu.

Ksika zawiera prace architektw, rnych kierunkw. Dla naszych czytelnikw cytujemy z ksiek prace Br. Tauta, A . Schnecka, Waltera Grcpiusa, M . Elsassera, T . Effenbergera i B. Maya, ktre czy jedna wsplna cecha: s to wszystkie domy wybudowane przez architektw dla siebie. Nie skrpowani yczeniami klijenta mogli ci architekci

Walter Gropius

Berlin

rys. 705.

II " 'ZJ , ! ~

lOiKf UJ ' 1 Ir

rys. 707.

M. Elsasser

Frankfurta alM.

rys. 708.

rys. 109. O borg* schoft

25

26

Rys. 716

Koci proj. arch. P. i Montmagny) Tournon'a (koci w Elisabethrille).

Chocia zewntrzne ksztaty tych wity s nowe, powstae ze stosowania konstrukcji elazobetonowej i elaznej , jednake sam ukad zachowuje cechy wybitnie tradycjonalne : halowy system naw, rozdzielanych szeregami strzelistych supw, wspierajcych sabiej lub mocniej ukszta towane sklepienie cao zamknita otoka szklan witraem. Jest to jakgdyby na wspczesn modl wyksztacony gotyk.

j| Fakt powstania tych wi-Ity wiadczy e nowoczes-

Tournon. Pary.

no" w budownictwie kociel-nem nie jest ju nowink" , ,mod" nikogo nie odstrasza, nie zadziwia.

Polska nie jest reprezentowana w pracy Wattjesa.

Szkoda, e oprcz fotogra-fj i i planw w wydawnictwie nie zamieszczono ani jednego planu sytuacyjnego kocioa byoby to ciekawe z punktu widzenia urbanistyki.

*) W n t r z e kocioa w Bazylei byo reprodukowane w N-rze 4, str. 16. 1930 r .Domu Osiedla Mieszkania."

Moderne Kerken an Europa and Amerika. W y d . Kosmos. 1931

Amsterdam Cena. FI. 17.50 Nadesano nam najnowsz

holendersk publikacj o budownictwie kocielnem p. t. ,,Moderne Kerken in Europa and Amerika" wyd. Kosmos. 1931. Amsterdam.

Jest to typowy album architektoniczny" przedstawiajcy caokszta t ostatnich prac w tej gazi budownictwa. A l bum" zawiera przeszo 300 fotograf ji i planw. Fotograf je te zebra , uoy, wydawnictwo wstpem poprzedzi prof. Ir. J . G . Wattjes z Amsterdamu.

Oprcz fotografji wity chrzecijaskich zamieszczono te fotografj paru nowych synagog.

Najwiksz ilo plansz powicono okazom wity protestanckich (przeszo 200 fotografji), katolickie witynie s reprezentowane znacznie skromniej.

I lo nie idzie w parze z jakoci ; nowowzniesione witynie protestanckie to bd interpretacje rzeczy minionych (uproszczony barok w Szwecji, suche naladownictwo form renesansowych w Anglji) , bd rzeczy zupenie chybione (niesamowita modernizac ja" szkoy amsterdamskiej w Holandji) Architektura za kocielna katolicka, znajduje si w sta-djum miaych prb i poszukiwa. wiadcz o tem prace Mosera*) (koci w Bazyleji), Pet re tw (kocioy w Raincy

Rationnelle bebaungsweisen W y d . t Internationale Kongresse fiir Neues Bauen. (Brussel, No-v e m b c r 1 9 3 0 ) c e n a R M . 9 . 5 0

Ji"tt (o drugie -r, r?,rlu wy-dawnictwo Midzynarodowych Kongresw Architektury Nowoczesnej, zawierajce 56 planw zabudowy wraz z liczne-mi fotografiami, przekrojami i planami mieszka oraz referaty Bdhm'a Knufmann'a (Frankfurt); S. Giedion'a (Zurich) ; W . Gropiusa (Berlin) ; Le Corbusier'a ( P a r y ) ; R. E . Neutry (Los Angelos) i Kare-la Teige (Praga).

O ile pierwsze wydawnic

two, zawierajce rezultaty Kongresu we Frankfurcie nad Menem 1929, byo pod znakiem , . a i r - son-cha leur l u m i r e " powietrzn, dwiku. ciepn. wiat a w stosunku do J E D N O S T K I mieszkaniowej, to wydawnictwo, stanowice sprawozdanie z 111 Midzynarodowego Kongresu Architektury Nowoczesnej, ktry zajmowa si R A C J O N A L N E M I S P O S O B A M I Z A B U D O W Y , jest wyranie pod znakiem air-lumi-re" powietrza i wiat a dla U G R U P O W A mieszka, przykady istniejcej jeszcze w miastach zabudowy obrzenej ,

dozwolonej niestety niemal wszdzie przez przepisy budowlane, s tu potraktowane ja-k o przykady u jemne j o ^ e l i i< .1 p r z t s j r s y i u y n o \ v s

projekty i realizacje przedstawicieli nowoczesnej architektury 18 nalecych do Kongresw kra jw, to wszdzie uderza nas przedewszystkiem troska o dostp wiat a i powietrza do mieszka. W i c : zerwanie z zabudow obrzen i albo zabudowa linjowa po linji NS, albo wzdu linji , odchylonej od N S pod ktem dajcym optimum usonecz-nienia albo luno s tojce

27

domy-wiee albo inne usytuowanie w zalenoci od planu mieszkania. W kadym razie wykluczenie P R Z Y P A D K U w orjentacji mieszka.

Nie odstpujc od zasady racjonalnego dostpu soca i powietrza do mieszka, a raczej B R O N I C tej zasady wystpuj poszczeglni przedstawiciele kongresu za zabudow nisk, redni i wysok. Referaty zawarte w I-ej cz ; ksiki, s wyrazem ustosun

kowania si Kongresu do tej wanie kwestji streszczenie jej znajd czytelnicy D . O . M . w N-rze 2 D . O . M . z roku 1931 str. 23, 24. 25, 26, 27 i 28. Plany za w przewaaj cej swej czci s G R A F I C Z N odpowiedzi na ankiet, dotyczc sposobw R A C J O N A L N E J raDudowy, zaoatrzo-n w J E D N O L I C I E zestawione dane cyfrowe. T u midzy narodowa ankieta ma znaczenie pierwszorzdne dla archi

tektw, z ktrych kady obecnie musi by jednoczenie urbanist i dlatego ksika na-tionelle bebaungsweisen" zna-le si winna w rkach kadego architekta. Wtedy speni ona swoje zadanie, ktrem jest nietylko midzynarodowa wymiana rezultatw pracy w poszczeglnych krajach, ale stworzenie tych rezultatw przez kolektywn wspprac opart na midzynarodowych podstawach.

S. S.

Spandau. Haselhorst rys. 718. Z ksiki Raiionelle Bebaungsweisen"

rys. 719. Rotterdam. Kiefhoek rys. / 20 Z ksiki Rationelle Bebaungsweisen"

28

A N K I E T A Z pord licznych odpowiedzi

na ankiet drukujemy w caoci dwie najcilej sformuowane, ktrych autorzy reprezentuj przeciwne kierunki.

I. 1. Istnienie i dalszy rozwj

D O M " sa konieczne, jako doskonaego popularyzatora wiadomoci o potrzebach, czynnikach i rozwizaniach, dotyczcych domu, osiedla i mieszkania.

2. Ze wzgldu na cele , , D O M " i konieczno takiego wyboru rodkw, aby te cele byy w jakna jszerszym stopniu osigane, wydaje mi si niezbdne wprowadzenie nastpujcych zmian:

a) W ukadzie : wyraniejszy podzia tekstu na dziay: I. redakcyjny, II. artykuw nadesanych i III. ogosze.

b) W charakterze : Artykuy zwilejsze, t reciwsze. Zachowanie proporcyj midzy artykuami w sprawach wakich i blachszych (gniazdka dla ptakw, hodowla kwiatkw i t. p.). Artykuy programowe wyranie scharakteryzowane jako takie. Artykuy, sprzeczne z intencjami Redakcji, krytyczne i polemiczne wyranie o-krelone jako przyczynki dyskusyjne. Ilustracje tylko charakteryst\ czne, na jniezbd-niejsze.

c) T r e redakcyjna powinna rozwija (przy maksymalnej oszczdnoci rodkw) u-stalone tezy Redakcji, zawarte w dokadnie opracowanym programie rocznym. Nie powinno by artykuw przypadkowych. Selekcja materjau redakcyjnego posunita jaknaj-dalej, a same ar tykuyczerwone od owka redaktorskiego. Haso zwizoci i wyrazistoci ; pomi ja sprawy bah-sze, podkrela zasadnicze, ' .walczc rzeczy sabe i ze zawsze i wycznie drog fachowej, silnej oceny. Unika mdych pochwal retorycznych i zaenowanej krytyki.

d) W zakresie wygldu zewntrznego jest jeszcze w s z y s t k o do obmylenia i realizacji. Nadewszystko, mniej dawa macych si odbitek siatkowych i nie szarpa tek

stu niespokojnem rozmieszczeniem rycin.

e) Czy bd nadal prenumerowa D O M " ? Ale tak. oczywicie.

4. W roku 1932-im na reklam nie reflektuj. Warszawa, d. 29 list. 1931 r. Maciej Talko-Porzecki, in. arch

I 1. 1) Z jakich wzgldw wydawnictwo D.O.M. uwaa pan za poyteczne?

Czasopismo tego rodzaju szerzy wrd spoeczestwa, w pierwszej za linji wrd biednej, pozbawionej dachu wasnego, inteligencji polskiej, zamiowanie do kultury mieszkania, pd do stworzenia sobie wasnego mieszkania, uczy w jaki sposb tanio, wygodnie i estetycznie to osign.

2) Czy co 'naleaoby w niem zmieni?

Naley w pierwszym rzdzie zarzuci (rozwijany w ostatnim roku) charakter pisma zawodowego. W ten sposb bowiem t r a c c swe dawne przeznaczenie (dla laika inteligenta robi si ono obce i nieaktualne) jest za pytkie i za skromne na pismo zawodowe. Ostatnio zerwano prawie zupenie z wntrzem, powicajc coraz wicej miejsca urbanistyce. Zapomniano o waciwym celu pisma.

Ogromna (stosunkowo) ilo ogosze, rwnie podnosi charakter zawodowo-reklamowy pisma. Poradnia dla czytelnikw (podawanie adresw, fabryk, komunikowanie wiadomoci przy sporzdzaniu planw, budowie i tp.) doskonale mogaby przyj form skrzynki korespondencyjnej czy t. p.

W y g l d zewntrzny, od roku zmodernizowany, straci bardzo na stronie estetycznej : od okadki, a do wntrza numeru (rzdy obrazkw, wybiegajcych czsto poza grzbiet maszeruj jak onierze, jak domy na planach dzielnic miast zabijajc indywidualno) wprowadzono styl nowy, ods t rasza jc laika, ktry, w wolnych od zaj chwilach chce przenie si chocia myl (jeli go na to w rzeczywistoci nie s ta ) do wasnego ogrd

ka, domku, mieszkania pokoju, kta wreszcie. -,

Wreszcie naley te powic a nadal (jak to byo dawniej) miejsce kulturze ogrodowej przy domu, kwiatom w mieszkaniu, ceramice i tkaninom ludowym, jednym sowem temu, co pozwoli w tytule mwi o mieszkaniu. Obecnie bowiem pismo powinno nosi tytu : budownictwo miejskie nowoczesne oraz jak rozplano-w y w a i budowa dzisiaj. ^

3) Czy ma W pan zamiar prenumerowa miesicznik w r. 1932?

W roku 1930, czasopismo stanowio dla mnie wielk rozrywk, pojawienia si numeru oczekiwaem z niecierpli woci, s tara em si pozyska przyjaci i nowych prenumeratorw. Obecnie pismo tak zmienio swj charakter, e, o ile ono ma nadal by prowadzone w tym kierunku, przestanie mnie ono zupenie inter e s o w a i bd musia prenumeraty zaprzesta .

4) Jako Adwokata z reklamy wogle korzys ta nie mog.

Prosz mnie wybaczy tych kilka sw gorzkich, pyn jednake one z prawdziwej szczeroci do pisma i pragnienia, by spoeczestwo polskie odzyskao w miesiczniku Dom, Osiedle, Mieszkanie, to czym byo ono dawniej.

Gos mj moe jest tym charakterystyczniejszy, e pochodzi od czowieka nie majcego wiele wsplnego z technik.

Rwne, dnia 28 listopada 1931 roku.

]gncy Hirszel adwokat

T e same rozbieneci daj si zauway i w pozostaych odpowiedziach. Jedni daj wicej rysunkw konstrukcyjnych" ze szczegami, wicej zastosowania betonu i ma-ter jalw nowych, nawet obliczania kosztw robocizny i ma-ter jalw, inni natomiast radz unika cikich artykuw ktre mog zainteresowa tylko specjalistw i prosz o wicej kwiatw.. .

Redakcja zdaje sobie cakowicie s p r a w z niejednolitego charakteru pisma niestety

29

jednak nie moe pj po drodze specjalizacji.

Gdyby spoeczestwo nasze byo bogatsze i chwila dzisiejsza nie bya czasem koniecznej oszczdnoci, zamiast naszego pisma mogoby istnie i z czasem napewno bd istnie, kilka lub kilkadziesit pism, z ktrych kade miaoby swoich wiernych czytelnikw.

Niewtpliwie znaleli by si i tacy, (i nie byoby ich mao)

ktrzy by czytali wszystkie wychodzce w danej dziedzinie pisma. M y musimy w miar monoci jako jedyne w Polsce pismo powicone sprawie mieszkaniowej, owietla j ze wszystkich stron. W adnym razie nie moemy zrzec si, jak tego pragnie p. mec. Hirszel poruszania zagadnie urbanistycznych, ktrych znaczenie dla sprawy mieszkaniowej stanowczo jest niedoceniane,

Dzikujemy wszystkim, ktrzy si na ankiet odezwali, dzikujemy nie tylko za sowa uznania dla naszej pracy, ale przedewszystkim za sowa krytyki, ktre pozwol nam, w miar ograniczonych w chwili obecnej moliwoci, doskonali pismo, kt3-re chce suy sprawie dobrego, zdrowego mieszkania, dostpnego dla wszys'kich.

Rosncy dom

Rus. 721

Bagilde B. D. A . N. 24 (Zeit schrift des Blindes Detscher Architekten) Berlin SW. 19.

Aleksander Klein, znany z bada nad najlepszym rzutem maego mieszkania opracowa zasugujcy na uwag projekt jednorodzinnego domu, ktry budowa mona czciowo etapami w miar wzrostu potrzeb rodziny i zdoby. wanie rodkw przez waci ciela.

Niewtpliwie jest to zagadnienie pierwszorzdnej wagi, oszczdno na pocztkowym

kapitale niezbdnym dla stworzenia wasnego ogniska domowego moe niejednego do budowy zachci i omieli.

Pla .nowo budowy wykluczy konieczno pniejszych dobudwek i przerbek, niszczcych cz woonego kapitau i niejednego uchroni przed rozwizaniami poredniemi, ktre traktowane obecnie na wyrost w przyszoci daj mieszkania niedostateczne...

Rysunki (fig. 721-24) najlepiej wyjaniaj myl autora, ktry opracowujc tylko rzuty

nie wie ich z adn specyficzn technik wykonania.

Proponowany rzut uskokowy autor uwaa za najlepszy take ze wzgldu na nawietlenie. W a r t o c i tego rzutu, rzucaj si szczeglniej w oczy. przy optimum nawietlania u-zyskanego dziki ustawieniu domu pod ktem 45 do kierunku NS.

Dobre nawietlenie gbiej noloonych izb, uzyskane zostaje dziki stosowania szerokich, rozsuwanych, lub odkadanych szklanych drzwi.

Rys. 722. Etap I. Dom zasadniczy: Izba mieszkalna, sypialnia, kuchnia, przedpokj i ustp. (W 1-ym okresie ustp torfo

wy, z wejciem zewntrz)

Rys. 723. (Etap II. Powikszenie czci mitszkalnej, dobudowano sypialni rodzicw i pomieszcze

nia dodatkouc.

Rys. 724. Etap III. Dalsza rozbudowa cz ci mieszkalnej; dochodz 2 pokoje dziecinne Pokj zurcony na P-W mci* by traktowa

ny jako gocinny lub wynajty.

R N E

Cleveland Willa Park

Projekt nowego osiedla podmiejskiego zosta opracowany dla miasta Cleveland (Ohio) przez arch. Causai Dauba. Osiedle zozrnia wyraenie uli

ce komunikacyjne od mieszkalnych. Wszystkie id w kierunku pnoc-poudnie. Domy jednorodzinne maj by zbudowane p/g czterech typw zawie

rajcych kady pokj wsplny z ktem stoowym, kuchni, instalacje sanitarne, 3 pokoje sypialne. Budowa szkielet elazny i materjay wypeniajce.

Poradnia

Przy oddziale R . T . P . D . (Robotnicze Tow. Przyjaci Dzieci) na oliborzu, powstaa Poradnia d' Racjona'nych Urzdze Mieszkaniowych pod naz w Moje Mieszkanie". Kierownictwo architektoniczne i ogrodnicze objy pp. B. Bru-kalska, N . Jankowska i Jadwiga Toeplitzwna. Kierownictwo higieniczne obj p. dr. A . Landy.

Zadaniem poradni jest uprzy

stpnienie fachowych porad we wszystkich sprawach dotyczcych urzdzenia mieszka i o-grdkw. Specjaln uwag powica si sprawie miejsca dla dziecka i jego sprztw w ma-em mieszkaniu. Prcz udzielania wskazwek, dotyczcych u-rzdze mieszka, jak ustawienie mebli, urzdzenia gospodarcze, racjonalny dobr mebli i innych przedmiotw domowego uytku, poradnia bdzie dya do stworzenia

typu mebli naprawd niezbdnych w skromnem i szczupem mieszkaniu i sprztw dajcych si wypoyczy . W najbliszym czasie otwarta bdzie wzorownia mebli dla ma ych mieszka i wypoyczalnia sprztw dla niemowlt ( eczko, zagroda, wanienka).

Informacyj udziela si w poniedziaki, rody i pitki od 57 pp. w kancelarji szkoy R . T . P . D . ul . Krasiskiego 10.

P. Wodzimierz Padlewski prosi nas o zaznaczenie, e autorzy artykuw o meblarstwie kilkakrotnie podawali go bez jego wiedzy jako wsp

Sprostowanie

autora mebli stalowych w Zameczku W i l a s k i m (ostatnio p. P. M . Lubiski w nr. 12 D . O . M . " ) .

Meble te projektowa p. A n

drzej Pronaszko, k o r z y s t a j c jedynie ze wsppracy technicznej p. W . Padlewskiego.

Od Administracji

Przypominamy naszym czytelnikom, e czas odnowi prenumerat za rok 1932. W razie nieuregulownia prenumeraty (rocznie lub procznie) do dn. 10 II. 32. r. wysyka miesicznika zostanie wstrzymana.

31

Architekci P R Z E W O D N I K I N F O R M A C Y J N Y

I M I i N A Z W I S K O A D R E S Telefon

Brukalska Barbara Warszawa , ul. Niegolewskiego 8 11-15-88 Brukalski Stanisaw n Buckiewiczwna Marja Kaszyska 50 8-55-95 Bujnowski Zygmunt .. ., Duga 11 763-91 Celarski Zdzisaw Szczsny Krzemieniec, Zarzd Liceum, architekt rejonowy Czerwiski Jzef Napoleon Warszawa , ul. Wsplna 5 m. 5 770-22 Dobrzyska Jadwiga Warszawa Krakowskie Przedmiecie 79 653-51 Filipkowski Stanisaw ul. Mokotowska 51/53 m. 20 8-11-20 Gdzikiewicz Stanisaw H Kozietulskiego 6 346-20 Goldberg Maksymiljan Nowogrodzka 18 233-07 Grochowicz Stanisaw Mokotowska 45 8-30-04 Gutt Romuald Wroskiego 5 705-75 Gunath Wadysaw Ursynowska 44 8-22-44 Jankowska Nina oliborz, ul, Kochowskiego 2 11-67-48 Jankowski Jzef M M . , Jasieski Henryk Krakw, u 1.'Studencka 19 160-80 Jawornicki Antoni Warszawa ul. Myliwiecka 16 218-03 Kos Konrad Sewerynw 5 294-42

Kopkowicz Franciszek Zakopane, willa Boryna" Kranz Waldemar Zamo , u 1. Nowa 4 Kurkiewiczwna Helena Warszawa Marszakowska 36 m. 3 8-20-91 Lachert Bohdan Katowicka 9 10-25-33 Leszczyski Stanisaw Wilcza 43 8-87-11 Lilpop Franciszek Aleja R o i 10 8-19-66 oboda Zygmunt Krakowskie Przedmiecie 79 653-51 Maciejewski Eugenjusz Gdynia, Szosa Gdaska, Gdyska Spdz. Mieszk Manasterski Stefan oliborz, ul. Krasiskiego 21 m. 12 228-48 Michejda Tadeusz Katowice, ul. Poniatowskiego 19 991 Mischel Z . Warszawa, ul. Leszczyska 8 623-46 Nowakowski Tadeusz Polna 52 8-50-58 Neufeld Mieczysaw Szopena 4 m 5 8-85-74 Oderfeld Henryk Bagatela 15 8-42-42 Paprocki Adam u Sucha 18 8-46-44 Pillar Jan Starogard Pitak Edmund Bydgoszcz Zduny 18 353 Pachecki Bolesaw Warszawa ul. Wilcza 9 8-82-40 Poznaska Janina Sdziowska 7 8-15-08 Poznaski Jerzy n .. ,. Raski Stanisaw Warszawa, ul. Filtrowa 83 m. 1. 9-16-83 Rudzki Tadeusz Sosnowiec ul. Kaliska 3 a Rutkowski Hipolit Warszawa, ul. Polna 52 m. 3 Seydenbeutel Edward Marszakowska 63 8-24-53 Syrkus Helena Senatorska 38 754-76 Syrkus Szymon n Stefanowicz Jan n Akademicka 1 8-59-34 Szabuniewicz Mirosaw Polna 64 m. 33 8-30-64 Szanajca Jzef Glogiera 5 8-28-68 Szczygliski Bronisaw Warszawa, ul. Suewska 3 m. 3 8-40-82 Szperling Jan Pankiewicza 4 305-98 Swierczyski Rudolf prof, Pol , Myliwiecka 12 762-62

I M I I N A Z W I S K O A D R E S Telefon

Tooczko Kazimierz Warszawa, ul. Myliwiecka 14 268-26 Towiski Tadeusz prof. Polit. Warzawa, ul. Suewska 3 8-28-65 Tokar Ludwik Warszawa, ul. Nowogrodzka 3 433-90 Tomaszewski Leonard .. .. Korzeniowskiego 6 8-26-05 Tomaszewski Wacaw Gdynia, ul. Abrahama 11-51 Ulatowski Kazimierz Toru, ul. Legionw 2 889 Weker Wacaw Warszawa, ul. Soneczna 50, rg Spacerowej 8-88-00 Wondrausch Bronisaw Wocawek, ul. fcgska 24 Witkowski Tadeusz Lublin, ul. Zielna 4 m. 9 Woyciechowski S. Warszawa, ul. Filtrowa 67 m. 49 8-43-64 Zborowski Bruno Korzeniowskiego 6 8-18-36

Asfa l ty

F I R M A A D R E S Telefon U w a g i

Jan Andrzej Wrablik

Arcbi teKtoniczne biura

Warszawa, Karolkowa 86 534-57 s p e c j a l n o : asfalty w s z e l k i e g o r o d z a j u o r a z k r y c i e d t i c h w

Micha Szachowskibudowniczy

B 1 a c H a

Wanzawa, ul. Kopernika 33 334-30 Szkice, projekty, plany, kosztorysy, dozr tech

niczny.

D./H. A . Gepner

BlacHa cynkowa

Warszawa, Grzybowska 27 655-25 690-27

B l a c h a c y n k o w a i p o -c y n k o w a n a , mosidz,

m i e d , a l u m i n j u m , o w i t. p . w s u r o w

cach i p f a b r y k a t a c h .

D/H Herman Meyer Warszawa, Traugutta 2 602-84

BlacharsKie Z a k a d y

Zakady Blacharskie Gryff" w. A . Jurewicz

Betonowe "Wyroby

Warszawa, ul. Pikna 30 8-35-56

o r n a m e n t a c j e , k r y c i e d a c h w , w s z e l k i e ro boty wchodza.ee w zakres b u d o w l a n e g o b l a -

c h a r s t w a , r e m o n t , k o n s e r w a c j a

Wytwrnia Wyrb. Betonowych Henryk Googowski Warszawa, A l . Jerozolimskie 21

219-74 432-83

K r g i s t u d z i e n n e , r u r y 15120 r e d n i c y , p y t y , s u p y , k r a w n i k i , ce

g a , p u s t a k i , tarasy , balkony, p e r g o l e , i t, d .

Edmund Szmidt Wytw. Wyrb. Beton, i Ksylolitowych

Budowlane Mater ja y

Warszawa, ul. Grjecka 56 328-39 stopnie , p a r a p e t y , p o sadzka 1 r n e w y r o b y

s z t u c z n y k a m i e " .

Tow. dla Handlu Mat. Bud. DOSTAWA"

Warszawa, biuro ul. Krucza 38 skadul . Targowa 12

8-92-28 10-12-28

Budowlane M a t e r j a y Z a s t p c z e

Zagajski Mieczysaw sp. akc. Warszawa, ul. rawia 3 550-20 Heraklit

Zakady Przem. CELOLIT sp. akc. Warszawa, ul. Ordynacka 5 420-05 celolit.materjal budowlany, izolacje termiczna i dwikowe.

IZOBET" in. Dyonizy Popawski

Warszawa, ul. Karowa 5 m. 12 539-80 Nowy sposb budowy

cian i stropw z betonu izolowanego.

Budowlane p r z e d s i b i o r s t w a

Banasiak J. i Kasperski T. Biuro Teciniczno-Budowlane

Warszawa, ul. Emilji Plater 35 448-27

Przeds. In.-Budowlane arch. Jzef Drecki Warszawa,ul. Marszakowska 15a 8-85-77

Spoeczne Przedsibiorstwo Budowlane pWzielnia z ogr. odp. Krak. Przedm. 5 m. 5.

318-12 780-36

Przeds. In.-Bud. Zjednoczeni Inynierowie" sp. z o. o. Warszawa ul. Uniwersytecka 4

8.99-26 8.94-71

Przeds. Rob. Bud. Edward Klein A l . Jerozolmsike 19 260-60 Kalinowski N . i Syn

sp. z o. o. Gdynia, Skwer Kociuszki 18-29

Kleiber A . i Jeewski W. Przeds. Robt Budowlanych

688-11 Kleiber A . i Jeewski W. Przeds. Robt Budowlanych

Warszawa, ul. Ordynacka 8 542-70

Saski Jerzy Kielce, ul. Sienkiewicza 57 490 Przeds. Robt Budowl. i Kanalizac.

I. Tyller d, ul. Trbacka 18 162-09 171-38

Przeds. Robt Budowl. i Kanalizac. I. Tyller

162-09 171-38

W. Markusfeld W. Markusfeld d, ul. Ceglana 114 213-15

T. R. B. Tow. Rob. Bud. in. Bogusaw Lencki i S-ka sp. z ogr odp.

Warszawa, Miodowa 21 Oddzia w Brzeciu n' Bugiem,

ul. Zygmuntowska 36 664-11

Terrabona Sp. z O. O. * Warszawa, Korzeniowskiego 6 918-12 Roboty budowlane

Szlachelne wyprawy fasadowe Terrabona"

Roboty lastrikowe.

C e r a m i k a

In. cer. Cieszewski Jzef Warszawa, ul. Kopernika 30 607-49 cega stropowa

In. Albert Karp biuro techniczne

Warszawa, ul. Wilcza 54 8-72-47

Pomorskie Zakady Ceramiczne tow. akc.

Grudzidz Dachwki (karpiwka obiona, holenderka

i rzymska)

Centralne Ogrzewanie "Wodocigi

Jan Raski Zakady Urzdze Zdrowotnych Toru, ul. Sowackiego 26. 264

K a n a l i z a c j e , o g r z e w a n i a cent r . w o d o c i g i

w e n t y l a c j e .

D o m y g o t o w e

K. Rudzki i S-ka sp. akc. Warszawa, ul. Fabryczna 3 692-16 600-87 d o m y s t a l o u t

M . Kamiski i T. Starczyski sp. z ogr. o d p .

Warszawa, ul. Podchorych 4; 540-97 d o m y d r e w n i a n e

D r z e w k a i r o l i n y o z d b ne

Stanisaw Przedpeski J Pock. ul. Tumska 6 E lektryczne aparaty i armatury

320 i 172 R n e c e b u l k i k w i a t o we , w s z e l k i e n a s i o n a

Bracia Borkowscy Zakady Elektrotechniczne s p . akc.

Warszawa, A ' . J e r o z o l i m s k i e 6 642-79 684-66

Tow. Elektr. KANDEM" sp. z ogr. o d p . w Katowicach,

ul. Pisudskiego 32

E l e k t r y c z n e owiet lenie

w Warszawie ul. Krlewska 18/8 686-63 Fabryka racjonalnych opraw wiet lnych.

Biuro p r o j e k t w .

Nowik i Sereiski I w / m i i ' o n r- i , . W a r s z a w a , Elektoralna 20 r a b r y k a yrandoli j

Gazowe p i e c y k i k p i e l o w e 670-89 Istnieje o d r. 1906 '

Stanisaw Cohn Warszawa, ul. Senatorska 36 641-61 641-62

G r z e j n i k i

Sp. Akc. J. John. d. ul. Piotrkowska 213--221 centr.: 196-28

R a d j a t o r y j e d n o d w u i c z ' e r o s t u p k o w e .

Stowarzyszenie Mechanikw Polskich z Ameryki Warszawa. ul. Marszakowa ka 46 8-06-99

Tow. Starachowickich Zakadw Grniczo-Hutniczych sp. akc. Warszawa, ul. Warecka 15 270-09

K o t y do o g r z e w a centralnyck

Sp. Akc. J. John. d, ul. Piotrkowska 213 -221 centr.: 196-28

O r y g i n a l n e kotfy S t re -b e l ' a .

I z o l a c j e

O R h O R G "

dawn. Orowski, Rogowicz i S-ka Warszawa ul. Krlewska 8 701-23

F a b i y k a izolacj i k o r k o w e j . B i t u m i n y , M q u i s o -l u , I m p r e g n o l i n y . Z a b e z p i e c z e n i e b u d o w l i

o d w i l g o c i . K r y c i e i z o l a c j a d a c h w . R o boty a s f a l t o w e . W s z e l -de m a t e r j a y i z o l a -

c y j n e .

Stankiewicz i Nowak in. arch.

C o n c o , wszelkie materiaStankiewicz i Nowak

in. arch. Warszawa, ul. elazna 38 304-88 y wchoilzi\cc w zakres

izolacji i wykonanie robt-

In. Albert Karp biuro techn. Warszawa, ul. Wilcza 54 8-72-47

Bezbarwna lituryna, do chem. zabezpieczenia fasad od deszczu oraz do wzmacniania podg ce

mentowych.

GUDRONIT"W. Ciszewski Specjalna fabryka materjaw

izolacyjnych

egz. od i . 1875

Warszawa, ul. Krak. Przedm. 17 61 1-45 10-10-45

Z a b e z p i e c z e n i e b u d o -d o w l i o d w i l g o c i . N i s z c z e n i e g r z y b a

d r z e w n e g o w b u d o w l a c h . K r y c i e d a c h w

Roboty a s f a l t o w e . D o s t a w a w s z e l k i c h

m a t e r j a w i z o l a c y j n y c h w a s n e j p r o

d u k c j i

Polska Fabryka Chemiczna Materjaw Budowlanych

Warszawa, ul. Marszakowska 97a.

692-29

W i l g o c i o - c h r o n n y M u r o s a n " , , . B " i , . R " us u w a j w i l g o , t a m u j w o d y z a s k r n e , f l z b e l -t o l " . zo iuje dachy i tar a s y . ' , , X y l o s a n " n i s z c z y grzyb . i m p r e g n u j e d r z e w o . ' . B i t u m o l i t " b e z -s m o l o w e p o k r y c i e d a

c h o w e .

R a s y Stalobetonowe

Fabryka Kas Panc. i stalobet. H E N R Y K J A R D E L

Warszawa, ul. Miodowa 14 737-99 K o n s t r u k c j e z a b e z p i e

c z e n i o w e . K a s y do

w m u r o w a n i a

Konstrukcje d a c h o w e

Biuro Inynier.-Budow. uk" L.Paradistal i SynInynierowie.

Warszawa, ul. Hoa 49 433-84 254-81

S p e c j a l n o : n o w o c z e s ne d r e w n i a n e k o n

s t rukcje d a c h o w e i i n ne, dla b u d . prze

m y s o w y c h , s p o r t o w y c h , g o s p o d , w i e j

s k i e g o i t. p .

Malarskie Z a k a d y

Przeds. Malarsko-Dekoracyjne T. Jamiokowski i S. Jarzcki

Warszawa, ul. Sosnowa 1 310-48 m a l o w a n f e a p a r a t a m i

p n e u m a t y c z n e m i

M a r m u r y sztuczne

in. Zygmunt ada i S-ka sp. z o. o.

Warszawa, ul. Traugutta 2 601-84 marmury sztuczne

Ogrzewania Centralne, V Wodocigi i Kanalizac ja

Biuro in. TERMOTECHNIKA" sp. z. o. o.

Warszawa, Twarda 50 632-05

Obic ia papierowe u d z i e l a m y p i s e m n e j g w a r a n c j i , e o b i c i a Jen. przed, na Rzpl i t Polsk

y y > m^mm^JLm^mJ^m^^mm^ ' W - m ' Gdask

i / p / r / n S Cl Itl b VC1 H E N R Y K M e n d e l s s o h n mmS V * V V V r * . * - V - * W a P s r a w a , j e r o z o l i m s k a 17, T e l e f o n 607-21.

d a j aie, m y i n i e p o w i e j

I

P a k u y F . P i e r n i k Warszawa, ul- Graniczna 1. 610-88 298-01

Pakuy do uszczelnienia cian futryn P o s a d z k i

Edmund Szmidt Wytw. Wyrb. Beton, i Ksylolit.

Warszawa, ul. Grjecka 56 328-39 stopnie, parapety, posadzka i Jne wyroby

sztuczny kamie,, Krlikiewicz Tadeusz

przemys drzewny Warszawa, ul. Nowogrodzka 7 287-44

Pow. Tow. Parkietowe sp. z o. o Warszawa, ul. Miska 8 10.26-40 PosadzKi jednolite

in. Zvgmunt ada i S-ka sp. z o. o.

Warszawa, ul. Traugutta 2 601-84 603-84

Linotol Lastrico

P o r a d n i a D o m i O g r d

Barbara Brukalska Nina Jankowska

Jadwiga Toeplitzwna

Niegolewskiego 8

Niegolewskiego 24 11-15-88

Jl1-67-48

Porady Nve [wszystkich sprawach dotyczcych ^ urzdze

mieszka i ogrdk. Piece Szrajbera

Karol Szrajber sp. z ogr. odp. Warszawa ul. Grjecka 33 320-33 Pralnie i K u c h n i e Mechaniczne

Stanisaw Cohn Warszawa, ul Senatorska 36 641-61 641-62 przedstawicielstwo sp. akc. Senking

R y s u n k o w e A r t y k u y

Albin Zaborski Warszawa, ul. Widok 22 405-09 Zakad wywietlania rysunkw i skad przyborw rysunkowych,

L i n y " . . . , , . , Liny konopne do budowy sznur konopny biay i smo towy do uszczelnienia rur kanalizacyjnych oraz konopie do rur wodocig.

S z n u r y F . Piernikarz u " i

Sznur konopny biay i smoowy do uszczelnienia rur kanalizacyjnych i dachwek, oraz konopie do rur wodocigowych

StolarsKie Z a K a d y

Zakady Parowe Przemysu Drzewnego sp. z o. o. Warszawa, ul. Gsia 69 505-8

istwy. kielsztosy, drzwo Dkna, schody, bramy-okadziny, iistew, podg.

Mech. Zakady Stolarskie Adam Zagrabski i S-ka

Jabonna Legjonowa

Jagielloska 33

tel. 11 podmiejska

Jabtonna-Gucin Nr. 18

Specjalno: w dziale budowlanym: okna szwedzkie, zawiasowe i przesuwne. Drzwi pene klejone, Urzdzenie wntrz z wasnych modeli i w/g dostarczonych projekt. W dziale sportowym: Drewniane obrcze do

I

SiatKi i p o t y druciane

Bronisaw Paruszewski Mechaniczna Fabryka Siatek Drucianych

Bydgoszcz, Zbo. Rynek 9 adr. telegr. Eksimport

2-70 W s z e l k i e g o r o d z a j u

s iatki o g r o d z e n i o w e s u p k i , fur tki i . t. p

W s z e l k i e g o r o d z a j u s iatki o g r o d z e n i o w e s u p k i , fur tki i . t. p

W i t r a e

T. Biakowski i S-ka Warszawa, ul. Stpiska 42 629-55 Zakad Witray i Mozaiki

artystycznych.

Po l i c h r o m j a Pozna, Dbrowskiego 27. 78-64 P o z n a s k i e Z a k a d y A r t y s t y c z n e W i t r a w art. p o l i c h r o m j i k o

c ie lnej i w n t r z , restaurac ja s tarych o b r a z w

'Wodocigi i Kanalizacje

Fabryka Wyrobw Betonowych B I O S" sp. z ogr.

Warszawa, ul. Poznaska 13 o s a d n i k i s y s t e m u

B i o s " do w d c i e k o w y c h

W y t w r n i e Papieru w i a t o c z u e g o

St. Juracki i St. Chemicki Sp. z o. o.

Warszawa. Zielna 15

Pozna, ul. Maeckiego 6

639-29

73-20

P a p i e r y w i a t o c z u e , n e g a t y w n e , n i e b i e s

k i e , s e p i a i p o z y t y w n e

P L A C E i P A R C E L E M i e r n i c z o w i e p r z y s i g l i

In. A Sadowski i K. Nopier-kowski Warszawa, Ogrodowa 56 m, 11 tel. 226-00, Pomiary, podziay placw, parcelacje, plany, hipoteka i plany zabudowania

P o m i a r y , parcelacje, plany. Mierniczy przysigy Jadwiga Jakubowska.Grjecka 40 tel. 9-1