doktorska disertacija - civilizacija maja

Civilizacija Maja

mr. Semir Osmanagi

Fakultet politikih naukaUniverzitet u Sarajevu

Doktorska disertacija na temu:

CIVILIZACIJA MAJA

Dodatak: Komparativna analizane-tehnoloke civilizacije Maja sa tehnolokom

Zapadnom civilizacijom

Sie Houston, SAD, 2005. ta je to to ovom rukopisu daje teinu doktorske disertacije?

Prvo, ova teza je rezultat originalnog autorovog istraivanja. Drugo, kroz naslov disertacije postavljena je hipoteza da su Maje civilizacija. Ta ce se

hipoteza dokazati primjenom opteprihvaene naune metodologije. Tree, ovoj tezi je cilj da predstavlja originalni nauni doprinos fondu znanja o kulturi

http://www.alternativnahistorija.com/CM.htm (1 of 188) [18.3.2008 0:44:38]

Civilizacija Maja

Maja. Kao poseban dodatak disertaciji izvrsena je komparativna analiza izmedju Zapadne civilizacije i civilizacije Maja. Autor je u tu svrhu ustanovio setove primarnih i sekundarnih komparativnih parametara. Nije zabiljeena nauna referenca koja bi mogla biti uzor ovoj pionirskoj analizi. Doktorska disertacija u sebi nosi nekoliko novina u odnosu na oficijelno sankcionirana znanja o kulturi Maja:

Maje se uspostavljaju kao civilizacija, za razliku od pristupa Majama kao indijanskim plemenima ili neolitskoj kulturi

Negira se postojanje civilizacije Maja nakon X stoljea i uvrijeene teze o nastavku i deklinaciji civilizacije na Yukatanu nakon X stoljea;

Kroz ubjedljive primjere akustinog ininjeringa, astroarheologije i tehnologije kvarcnih lubanja ustanovljava se teza o Majama kao civilizaciji koja je imala naina da rijesi sloene tehnike probleme;

Pomjeranjem pojave Maja dublje u prolost ovaj rukopis ima intenciju da mijenja redoslijed pojavljivanja ostalih kultura na centralnoamerikom tlu; izmeu ostalih, tvrdnja da su Zapoteci ili Olmeci (zavisno od autora) bili majka civilizacija svih ostalih kultura kao sto su Maje, Tolteci ili Miksteci vie nema uporite. Maje, putem novih arheolokih dokaza, postaju najstarija civilizacija regiona.

Pisanje ove doktorske disertacije predstavlja izazov: izlazi se na put na kome uzora nema, a jedina vodilja je neutralnost naunog instrumentarija.

CIVILIZACIJA MAJA

DODATAK: Komparativna analiza ne-tehnoloke civilizacije Maja sa tehnolokom Zapadnom civilizacijom

Sadraj

1. Uvod


Civilizacija Maja

2. Metodoloki pristup i nauni instrumentarij

2.1. Klasine naune metode 2.1.1. Historijska metoda dinamini i revizionistiki koncept 2.1.1.1. Heurizam 2.1.1.2. Kritiki pristup 2.1.1.3. Sinteza 2.1.2. Antropoloka metoda 2.1.2.1. Fizika antropologija 2.1.2.2. Kulturna antropologija 2.1.2.3. Arheologija 2.1.2.4. Jezina antropologija 2.1.3. Komparativna metoda 2.1.3.1. Deskriptivan pristup 2.1.3.2. Preskriptivan pristup 2.1.4. Empirijska analiza 2.1.4.1. Induktivna logika 2.1.4.2. Deduktivno zakljuivanje 2.1.5. Case study metoda2.2. Nove naune discipline 2.2.1. Akustina arheologija 2.2.2. Arheoastronomija 2.2.3. Radiokarbonska metoda

3. Tradicionalno shvatanje i predrasude o civilizaciji Maja kao neolitskoj kulturi3.1. Ritual rtvovanja izmeu stvarnosti i simbolizma

4. Kriteriji civilizacije4.1. Definicije civilizacije4.2. Mjera civilizacije 4.2.1. Dostignuti nivo znanja 4.2.2. Nain zivota

5. Elementi civilizacije Maja5.1. Polazne pretpostavke5.2. Teritorijalni i vremenski okvir5.3. Case Study - Primjeri izabranih gradova Maja 5.3.1. Copan (Santa Ana, Honduras) 5.3.2. Tikal (Peten, Guatemala) 5.3.3. Palenque (Chiapas, Meksiko) 5.3.4. Yaxchilan (Chiapas, Meksiko) 5.3.5. Bonampak (Lakandon rezervat, Meksiko) 5.3.6. Uxmal (Yucatan, Meksiko) 5.3.7. Sayil (Yucatan, Meksiko) 5.3.8. Oxkintok (Yucatan, Mexico) 5.3.9. Loltun (Yucatan, Meksiko) 5.3.10. Calcehtok (Yucatan, Meksiko) 5.3.11. Kabah (Yukatan, Meksiko)


Civilizacija Maja

5.3.12. Labna (Yukatan, Meksiko) 5.3.13. Xlapak (Yukatan, Meksiko) 5.3.14. Izamal (Yukatan, Meksiko) 5.3.15. Chichen Itza (Yukatan, Meksiko) 5.3.16. Ek-Balam (Yucatan, Meksiko) 5.3.17. Mayapan (Yukatan, Meksiko) 5.3.18. Acanceh (Yukatan, Meksiko) 5.3.19. Coba (Yucatan, Meksiko) 5.3.20. Quirigua (Guatemala) 5.3.21. Lamanai (Belize) 5.3.22. Tazumal (Salvador) 5.3.23. Tulum (Quintana Roo, Meksiko)5.4. Elementi razvijene ne-tehnoloke civilizacije Maja 5.4.1. Arhitektura Maja: kreativnost i originalnost 5.4.1.1. Ceremonijalne platforme 5.4.1.2. Hramovi 5.4.1.3. Palae 5.4.1.4. Tornjevi 5.4.1.5. Piramide 5.4.1.6. Igralita 5.4.1.7. Observatorije 5.4.1.8. Nadsvodni lukovi 5.4.1.9. Stele 5.4.1.10. Kue 5.4.2. Napredna astronomska znanja 5.4.2.1. Venera 5.4.2.2. Sunce 5.4.2.3. Merkur, Jupiter, Mars, Saturn 5.4.2.4. Kretanje Solarnog sistema u Galaksiji 5.4.3. Raunanje vremena 5.4.3.1. Perfektni kosmiki i zemaljski kalendari 5.4.3.2. Tzolkin kosmika matrica 5.4.4. Matematika znanja unikatnost sistema raunanja 5.4.5. Hijeroglifi i piktoglifi vieslojevno slikovno pismo 5.4.6. Primjeri akustinog ininjeringa u svijetu Maja 5.4.7. Igra sa loptom kao imitiranje kosmikih fenomena 5.4.8. Kompleksna uloga kamenih puteva u ivotu Maja 5.4.9. Svojstva perfektnih kristalnih lubanja Maja 5.4.10. Kodeksi sauvane knjige Maja 5.4.10.1. Madridski kodeks 5.4.10.2. Drezdenski kodeks 5.4.10.3. Pariki kodeks 5.4.10.4. Grolier kodeks 5.4.10.5. Praki kodeks (?)

6. DODATAK: Komparacija civilizacija: tehnoloki Zapad ne-tehnoloke Maje6.1. Set primarnih komparativnih parametara


Civilizacija Maja

6.1.1. Nivo znanja 6.1.2. Civilizacijski ciljevi 6.1.3. Mudrost 6.1.4. Ljubav kao model komunikacije 6.1.5. Harmonija s prirodom 6.1.6. Duhovnost 6.1.7. Umjetnost6.2. Set sekundarnih komparativnih parametara 6.2.1. Teritorija 6.2.2. Demografski aspekt 6.2.3. Tehnologija 6.2.4. Politiko uredjenje (elitistiko vs. vladavina slobodnih ljudi) 6.2.5. Konflikti 6.2.5.1. Lokalni 6.2.5.2. Opti 6.2.6. Astronomija 6.2.7. Arhitektura 6.2.8. Graevinarstvo 6.2.9. Komunikacijska infrastruktura 6.2.10. Koncept raunanja vremena 6.2.11. Socijalna komponenta (odnos prema nezatienima) 6.2.12. Obrazovanje 6.2.13. Zdravstvo 6.2.14. Vojna komponenta 6.2.15. Pismo 6.2.16. Raznolikost zanimanja 6.2.17. Standard 6.2.18. Ostalo6.3. Rezultat komparativne analize

7. Zakljuci8. Bibliografija9. Index imena i pojmova

10. Spisak fotografija, ilustracija i tabela10.1. Spisak fotografija10.2. Spisak ilustracija10.3. Spisak tabela

11. Pogovor 1. UVOD


Civilizacija Maja

Poetna poglavlja disertacije e se fokusirati na primjenjeni metodoloki pristup i nauni instrumentarij. Kako e se vidjeti, kombinirat e se dinamicni pristup klasinim naunim tehnikama, s jedne strane, sa rezultatima novih naunih disciplina koje su postale nezaobilazni instrument u tumaenju dogaaja iz prolosti, s druge strane. Tree poglavlje e ukazati na tradicionalno shvatanje i predrasude o civilizaciji Maja kao neolitskoj kulturi sa svim pogubnim posljedicama koje su Maje svrstale meu, enciklopedijskim rjenikom nazvanim, inferiorna plemenska drutva. U etvrtom poglavlju se utvruje mjera civilizacije; koji su to kriteriji koji odreuju nivo civilizacije? Sa tako utvrenom definicijom moemo se kvalifikovano pripremati i na komparaciju dvije civilizacije koja e uslijediti. Peto poglavlje je empirijski i deskriptivno najobimnije, jer opisuje elemente civilizacije Maja na primjeru dvadeset tri grada koji se nalaze na lokacijama dananjih drava Honduras, Guatemala, Meksiko, Salvador i Belize. Nakon toga su kao posebne cjeline obraena pojedina napredna znanja Maja i sve ono to ih je inilo razvijenom civilizacijom. Nakon svih ovih razmatranja rukopis je spreman da u estom poglavlju (Dodatku) pree na komparaciju civilizacija. Prema teoriji evolucije drutava, moderna civilizacija Zapada je ubjedljivo ispred svih dosadanjih kultura i civilizacija. Glavni adut joj je tehnoloka komponenta. Disertacija e ustanoviti novu definiciju za odreivanje civilizacijskog nivoa te e moi kvalifikovano da uporedi naprednu viemilenijsku civilizaciju Maja sa posljednjom fazom Zapadne civilizacije. Poreenjem osnovnih parametara koji utjeu na nivo razvijenosti jednog drutva doi emo i do odgovora na pitanja o civilizacijskom nivou Zapada i Maja. 2. METODOLOKI PRISTUP I NAUNI INSTRUMENTARIJ U ovom poglavlju emo izdvojiti osnovne naune metode koje su primjenjene u dokazivanju teze. Rije je o kombinaciji klasinih naunih metoda te pojedinih novih naunih postupaka i tehnika koje su postale nezaobilazne kada je rije o tumaenjima dogaaja iz prolosti. 2.1. Klasine naune metode U ovom kontekstu odreenje klasina nema prizvuk manje vane ili inferiorne u odnosu na nove naune metode. Nasuprot, rije je o nunom postupku kada se analiziraju drutva iz prolosti i stoga su ove metode od iznimne vanosti.


Civilizacija Maja

2.1.1. Historijska metoda dinamini i revizionistiki koncept 2.1.1.1. Heurizam2.1.1.2. Kritiki pristup2.1.1.3. Sinteza Historija nije pasivna, nepromjenljiva niti kataloki niz datuma. Dosada dominirajui pristup historiji kao statinom procesu u ovom e radu biti zamijenjen dinaminim konceptom historije. Interpretacije prolosti se nee zadrati onakvim kakve to tradicionalno jesu, ve e biti podvrgnute konstantom dijalogu sa sadasnjou. Tri su koncepta historijske metode: statini, dinamini i revizionistiki. Ova disertacija e promovirati dinamini i revizionistiki koncept historije kao primarni. Pokazaemo da je istraivanje civilizacije Maja beskrajan proces istraivanja novih izvora, materijala, dokaza i interpretacija. ovjek XXI stoljea ivi okruen promjenom; stoga se mora i nae vienje prolosti mijenjati. Kako se na nivo znanja podie tako smo u mogunosti da realnije sagledamo i razumijemo dostignua drutva Maja. Tri su glavne aktivnosti kod primjene historijskog metoda koje su nale mjesta u disertaciji:

- heuristike (potraga za izvorima materijala)- kritike (procjena izvora, historijska kritika)- sinteza (zakljuci heurizma i kritike) (1)

Historija civilizacija jeste nauka, ali nije egzaktna nauka. Njeno polje nema univerzalno prihvaene tehnike terminologije, izuzev nekih metodolokih termina. (2) Odsustvo tehnikih termina je slabost historije i rezultira djelominom nepreciznou. To e imati i svog utjecaja i na ovu disertaciju, osobito kod komparativne kvantifikacije civilizacija Zapada i Maja.

2.1.2. Antropoloka metoda 2.1.2.1. Fizika antropologija2.1.2.2. Kulturna antropologija2.1.2.3. Arheologija2.1.2.4. Jezina antropologija U objanjenju bilo koje civilizacije, antropologija je kljuna drutvena nauka. Rije je o irokoj studiji civilizacije, koja objanjava ovjekove bioloke i kulturne aspekte. (3) Pri tome, antropologija koristi etiri metode:

1. Fiziku antropologiju (bioloka evolucija, genetiko nasljedstvo, ovjekova sposobnost prilagoavanja, fosilni ostaci)

2. Kulturnu antropologiju (kultura, etnocentrizam, kulturni aspekti jezika i komunikacija, odnosi meu pripadnicima drutva, brak, socijalna kontrola, politika


Civilizacija Maja

organizacija, religija, polovi, itd.) 3. Arheologiju (trendovi u kulturnoj evoluciji, tehnike za pronalazak, odreivanje

datuma i analizu materijala) 4. Jezinu antropologiju (komunikacioni process, nejezina komunikacija, struktura,

funkcija i historija jezika i dijalekata) (3) Sve etiri metode e nai primjenu u analizi civilizacije Maja.

2.1.3. Komparativna metoda

2.1.3.1. Deskriptivan pristup2.1.3.2. Preskriptivan pristup

Komparativna metoda e biti kljuna primjenjena metoda u poreenju civilizacija Zapada i Maja (esto poglavlje). Rije je o sociolokoj metodi kojoj nedostaje tehnika egzaktnost (kvantifikacija), ali koja otkriva empirijski odnos dvije cjeline, dva drutva i stoga je neophodna u ovoj analizi. Komparativnom metodom emo doi i do ciljeva koji e proistei iz ove studije: da bolje razumijemo vlastitu civilizaciju i nauimo razliite naine rjeavanja izazova pred kojima se nalazimo. Autorov pristup tokom ove analize ce biti dvojak: deskriptivan (neutralna deskripcija drutvenih varijabli obje civilizacije) i preskriptivan (pro-aktivan pristup u tumaenju dostignutog civilizacijskog nivoa razliitih drutvenih varijabli).

2.1.4. Empirijska analiza

2.1.4.1. Induktivna logika2.1.4.2. Deduktivno zakljuivanje

Empirijsko istraivanje e biti inkorporirano u ovom rukopisu i koristie direktnu autorovu observaciju kao test realiteta (osobito Peto poglavlje). Pri tome autor posjeuje desetine drevnih gradova civilizacije Maja na Centralnoamerikom prostoru Meksika, Hondurasa, Guatemale, Belizea i Salvadora. Dvije se metode isprepliu i dopunjavaju prilikom iskustvene analize: induktivna logika (zakljuci su formulirani na osnovu pojedinanih observacija), te deduktivno zakljuivanje (globalni set zakljuaka je bio poznat prije negoli je dokazan na konkretnom primjeru). (4)

2.1.5. Case study metoda


Civilizacija Maja

U nastojanju da se viestrukom kombinacijom sociolokih metoda dodje do potpunijih i sveobuhvatnijih zakljuaka, upotrijebiemo i Case study metodu. Rije je o koritenju konkretnih deskripcija pojedinanih gradova Maja. Na taj nain emo formirati obilje informacija koje e nam omoguiti da analitikom obradom i filtriranjem podataka utvrdimo injenino stanje i formiramo odgovarajue zakljuke. Ova metoda se uspjeno koristi u nizu naunih disciplina (pedagogija, psihologija, medicina, pravo) i smatram opravdanom njenu primjenu u disertaciji. (22)

2.2. Nove naune metode Druga polovina XX i poetak XXI stoljea stvorio je tehnoloke uslove za pojavu novih naunih disciplina. Neke od njih se vrlo efektno koriste u dopuni i reviziji historijskih i antropolokih znanja. U sluaju ove disertacije, te metode e signifikanto doprinjeti dokazivanju postavljene teze. Drugim rijeima, prije nekoliko decenija ovakvu tezu bi bilo nemogue nauno dokazati. 2.2.1. Akustina arheologija Od 1960-ih godina razvijaju se elementi za uspostavljanje nove naune discipline: akustine arheologije u ijoj je osnovi akustini ininjering. Razvojem alata i instrumenata, teorije zvuka i simulacija, te potreba industrije, arhitekture, graevinarstva i teorijske nauke, akustini ininjering doivljava vrlo iroku primjenu. Zahvaljujui ovoj disciplini civilizacija Maja i njeni graevinski objekti se mogu izloziti dodatnim ispitivanjima. Rezultati su, kako e se pokazati (Poglavlje 5.4.6. Primjeri akustinog ininjeringa u svijetu Maja), neoekivani i fascinirajui. Ova nauna disciplina u sebi ukljuuje razvijene studije vibracija, akustine simulacije, kvalitet zvuka, prijenos vibracija, nisku i visoku frekvenciju, vibraciju struktura, izolaciju zvuka, mjerenje i kontrolu vibracija, te akustine rezultate kroz kompjutersko modeliranje. Civilizacija Zapada koristi arhitekturalni akustini dizajn uz upotrebu moderne kompjuterske i akustine tehnologije. Civilizacija Maja je, kako e biti dokazano, poznavala akustini dizajn bez upotrebe nama znane tehnologije.

2.2.2. Arheoastronomija Kombinacijom tradicionalnih naunih disciplina, arheologije i astronomije, stvorena je arheoastronomija. Potreba za ovom egzaktnom disciplinom se javila nakon to se uspostavila precizna veza izmeu arhitekture drevnih naroda i odreenih ciklinih pojava u kosmosu.


Civilizacija Maja

Niz graevinskih i arheolokih dostignua Maja ima direktno objanjenje kroz arheoastronomiju i stoga e ona biti koritena u disertaciji.

2.2.3. Radiokarbonska metoda Neposredno nakon II svjetskog rata ameriki hemiar Willard F. Libby je razvio radiokarbonsku metodu utvrivanja starosti organskog materijala. U obrazloenju nominacije Libbyja za Nobelovu nagradu 1960. stajalo je da je rijetko koje otkrie u hemiji imalo takav utjecaj na mnoge oblasti ljudske aktivnosti, kao sto su arheologija, geologija, geofizika itd. (5) Preko 130 laboratorija danas koristi radiokarbonsku C-14 metodu u svijetu. Njenim rezultatima emo se posluiti u dokazivanju historijskih injenica vezanih za civilizaciju Maja. 3. TRADICIONALNO SHVATANJE I PREDRASUDE O CIVILIZACIJI MAJA KAO "NEOLITSKOJ KULTURI" Gotovo pola milenijuma traje neshvatanje prave sutine civilizacije Maja. Zapravo, rijetki su autori koji se usuuju da Maje i nazovu civilizacijom. Vie je razloga za takvu historijsku situaciju:

prvo, na podruju nekadanje civilizacije Maja (dananje drave Meksiko, Honduras, Salvador, Guatemala, Belize) Evropljani su zatekli primitivna indijanska plemena i njima su pogreno pripisali autorstvo nad ostacima naputenih, ruevnih gradova Maja;

drugo, sve ono to nisu razumjeli, a prevazilazilo je nivo dotadanjeg znanja, evropski kolonizatori (prije svih panjolski konkivstadori) su unitavali, kao na primjer: svu pisanu literature (kodekse) Maja, gigantske graevinske objekte Maja (piramide, hramove), infrastrukturu civilizacije (sacbe bijele kamene puteve), skulpture i umjetnike artifakte;

tree, tek se koncem XX stoljea znanje Zapadne civilizacije razvija u tolikoj mjeri da moe da protumai dostignua civilizacije Maja, kao na primjer: astronomija, arheoastronomija, arhitekturalni akustini dizajn i


Civilizacija Maja

simulacije, matematika znanja, proces deifriranja piktoglifa Maja, itd;

etvrto, tendencija elitnih organizacija Zapadne civilizacije da skrivaju znanja, te minimiziraju, i potcjenjuju znaaj svake druge historijske civilizacije.

Analizirajmo okvir u kome su se predstavnici Zapadne civilizacije susreli sa teritorijem i znacima civilizacije Maja. Evropljani su prvi put pristali uz centralnoameriko tlo prilikom etvrtog i zavrnog Kolumbovog putovanja 1502. godine. Njegov brod se ukotvio u Gvanaji, jednom od honduraskih atlantskih otoka. Na veliku radost Kolumbovog sina, posada broda je otela jedan trgovaki kanu lokalnih indijanaca ispunjen sa egzotinim proizvodima poput kakao zrna, morskih koljki, kvecal ljiva i fine keramike. (6) Kolumbo je produio dalje uz obalu i pronaao Veragva region gdje je naao dovoljno zlata da ohrabri svoje zemljake za nove (pljakake) ekspedicije. Za razliku od Evropljana u Sjevernoj Americi, panjolci su u Centralnu Ameriku doli kao vojnici, a ne doseljenici. Nisu doveli svoje familije, nego su imali djecu sa lokalnim Indijankama. Rezultat su brojni mestici koji su vremenom postali najbrojnija populacija. Manji dio peninsularesa, koji su doveli svoje familije iz panjolske, su imali rezervisane pozicije na vrhu hijerarhije. Prisustvo afrikih crnih robova je izraeno du atlantske obale, kao i mulata. Tu su i koherentne grupe Kineza, Miskito i Darijen Indijanaca. I, na koncu, indijanci koji se izjanjavaju kao potomci Maja su zadrali svoje rasno nasljee u veini zemalja regiona. (7) Drevni svijet Maja (El Mundo Maya) se irio od meksikog poluotoka Yukatana na sjeveru, umovitog regiona Chiapas na zapadu, visoravni Belizea na istoku, te ungli Guatemale, Hondurasa i Salvadora na jugu. Tridesetak razliitih jezika istog korijena i danas govori oko 6 miliona Indijanaca koji svoje porijeklo veu za Maje. ivot nekoliko miliona Indijanskih zemljoradnika slii na ivot njihovih drevnih predaka: kulture su iste (kukuruz, grah, ile, paradajz, skvo), agrikulturne tehnike su iste. ak je i seoska socijalna organizacija gotovo nedirnuta. Biljna medicina je dominirajua. Uglavnom, farmeri se bore za preivljavanje u vrlo skromnim uslovima.


Civilizacija Maja

Fotografija 1: Farmer Maja, vienje guatemalskog umjetnika, kip se nalazi ispred ulaza u Nacionalni historijski muzej, Guatemala City, Guatemala (snimio: Semir Osmanagi)

Ako bi se mogli vratiti hiljadu i po godina unatrag, ili ak dvije i po hiljade godina u prolost, vjerovatno bi vidjeli da su razbacana seoska naselja vodila isti ivot. Ali sa jednom bitnom iznimkom: u sreditu njihove organizacije su se nalazili monumentalni ceremonijalni centri, hramovi i piramide, artistika i astronomska sredita. Dva svijeta, jedan do drugoga. Za objanjenje pojma Maja moemo ii diljem globusa. Maja je kljuni hindu filozofski termin sa znaenjem stvaranje svijeta i svijet iluzije. Na sanskritskom Maja se vee uz koncepte veliki, mjera, um i majka. Zato nas nee iznenaditi kad otkrijemo da je Maja ime Budine majke. U Vedama se moe proitati da je Maja ime kljnog astronoma i arhitekte. U egipatskoj filozofiji termin Maja znai univerzalni svjetski red. U grkoj mitologiji Maja je najsjajnija od sedam zvijezda konstelacije Plejade. Majab je i naziv za dom Maja u Srednjoj Americi: poluotok Yukatan. (7) Ironino je da mnotvo informacija koje znamo o Majama, a pogotovo da je veina onoga to ne znamo, vezano za jedan par ruku. Ruku koje pripadaju sveteniku iz reda Franjevaca: Diego de Landi. On je 1562. godine naredio masovno paljenje svih rukopisa Maja u gradiu Mani, panjolskom sreditu na Yukatanu. Kao rezultat ovog barbarskog akta, najvea pojedinana kolekcija literature i historije Maja je unitena. U vatri su ujedno stradala i vodea spiritualna lica - uvari znanja Maja.


Civilizacija Maja

Neto kasnije, taj isti Diego je uzeo olovku u ruke piui o Majama na Yukatanu. Do u detalje je biljeio njihove obiaje, religiozne rituale, jezik, sistem pisanja ali je bio svjestan da njegovo pisanje ne ide ni priblino duboko. Vjerovatno je, kae Diego, da ova zemlja uva tajne koje nisu otkrivene, a koje ak ni domoroci ne znaju. (8) Kada su panjolci doli u Centralnu Ameriku, veina istinskih Maja je odavno bila otila. Iza sebe su ostavili njihove velianstvene naputene gradove i itav univerzum misterija koji je trebao da bude dekodiran. Obini ljudi koji su ivjeli u zemlji Maja im nisu bili u stanju da objasne kosmiku filozofiju svojih predaka. Tehnoloki superiorni barbari su bili zbunjeni. Onda panjolci prave vanu pogreku mislei da su ovi lokalni domoroci rasa Maja. Zahvaljujui tome, i danas se imenom Maja nazivaju potomci siromanih farmera iz doba istinskih Maja; oni koji su ostali na ovoj zemlji nakon iznenadnog odlaska njihovih vladara i zatitnika. Tradicionalno se kultura Maja dijeli na tri perioda: pretklasini (nekoliko stotina godina prije nove ere do 300 godine nove ere), klasini period (izmeu 300 900 godine n.e.) i post-klasini, od devetog do esnaestog stoljea i dolaska panjolskih osvajaa. (9), (10), (11), (12), (13), (14), (15), (16), (17), (74) Zadnje dvije decenije je moderna nauka pomjerala poetak prvog, pretklasinog perioda, nekoliko puta dublje u prolost. Otkrice novih artifakata omoguilo je arheologiji da poetke kulture Maja smjesti u 2000. godinu prije nove ere. (18), (19), (20), (21) Primjera radi, Guatemala City je nezaustavljivo pod svoje temelje pokopala ostatke drevnog centra Maja Kaminal Juyu. Nekada su stotine zgrada i piramida bile u srcu ovog grada koji je imao razvijene kulturne i trgovake centre sa polumilionskim Teotihuacanom (sjeverno od Mexico Cityja). Radiokarbonska metoda utvrivanja starosti je napokon prije tridesetak godina dokazala da ostaci piramidalnih struktura na oblinjim grobovima nose datume prije nae ere. (7) Osim injenice da je pretklasini period zapoeo znatno ranije nego to se to uvrijeeno misli, u pitanje dovodimo i tzv. Trei, post-klasini period. Oficijelno sankcionisana istina je da su se Maje iz junih krajeva (Guatemala, Honduras, Chiapas) nakon naputanja svojih gradova organizovano kretali prema sjeveru, na meksiki poluotok Yukatan. Taj post-klasini period traje od XI-XVI stoljea, odnosno dolaska panjolaca. Nazivaju ga i periodom deklinacije kulture Maja. Brojna arheoloka istraivanja rue i tu tezu (ire u Petom poglavlju). Naime, dokazano je da su naselja na Yukatanu nastajala istovremeno sa onim u drugim dijelovima svijeta Maja: dakle u stoljeima prije nove ere te da su ona takoe naputena u X stoljeu. Nomadska plemena sa sjevera Meksika su dola u naputene gradove Maja izmedju XI-XIV stoljea i njihovi pripadnici su doekali panjolske konkvistadore. I na poetku XXI stoljea, predominantno odreenje Maja se moe saeti u enciklopedijskom opisu (Columbia Encyclopedia, New York, 2003): Maje su plemena


Civilizacija Maja

centralne Amerike Potiu od Olmeka ili od nomadskih plemena sjeverne Guatemale iz 1000. godine prije nove ere, koji su imali razvijenu zemljoradnju (16) Time i dalje traje period dezinformiranja iroke javnosti. Pisci oficijelne historije polaze od slijedeih premisa: Maje nisu koristile metal, toak ni zaprene ivotinje. Naravno, nema dokaza o postojanju tehnolokih pomagala naeg vremena (vozila, maina za raunanje, instrumenata za praenje pojava na nebu, itd.). Zakljuak: rije je o zemljoradnikoj plemenskoj kulturi na neolitskom nivou (rabljenje kamenih orua). A i kada im se priznaju dometi u gigantskoj arhitekturi, visokim umjetnikim sposobnostima ocjenjuje se da je zauujue kako su malo svojih znanja praktino iskoritavali(?) (74) 3.1. Ritual rtvovanja izmeu stvarnosti i simbolizma Percepcija o Srednjeamerikim kulturama stjecala se na osnovu izvjetaja panjolskih konkvistadora. S obzirom da su Azteci bili jedina kultura na koju su panjolci naili oni su postali mjera i za sve prijanje. Taj sindrom je i danas uvrijeen u obrazovanju i najiroj javnosti. Kao pandan blistavoj arhitekturi Azteca (koja je preostala iza barbarskih panjolskih osvajanja) i koja se ne moe ignorirati, postavlja se ceremonijal rtvovanja. Naravno, reakcija je da je taj region u globalu ipak bio zaviajem barbarskih drutava. Na primjer, istie se da su Azteci ljudsko rtvovanje posmatrali kao najvii in da se udobrovolje bogovi. Za kanibalizam tvrde da se od poetnog rituala razvio u naviku zbog koje su ratnici ili u rat. (74) Realna evaluacija kulture Azteca tek predstoji. Njihovi prethodnici Maje su u doba bujanja Azteca ve 500 godina bili zauvijek otili. Stoga prosta injenica da su i jedni i drugi svoj habitat nali u Srednjoj Americi ne govori i o iskustvima koji se automatski prenose s jedne na drugu kulturu. Primjera radi, i kod Azteca i kod Maja se 52-o godinji period vee za ciklusno kretanje zvjezdanog sistema Plejada (vrijeme potrebno da se vrate u poetnu taku na nonom nebu). Razlika je u tome da je okonanje ovog ciklusa kod Azteca bilo obiljeeno rtvovanjem poglavica suparnikih plemena. Kod Maja se ovaj ciklus obrauje i pridaje mu se kosmiki znaaj (kako e se vidjeti u poglavlju 5.) Azteci su vadili srca iz ivih zarobljenika i okretali se Suncu pokazujui mu svoju ljubav i lojalnost. Maje su Sunce smatrali izvorom ivota i nebeskim tijelom od koga ide i prema kome ide ljubav kao model ponaanja u prirodi. Arheoloki ostaci u nekoliko gradova Maja posluilo je kao argument arheolozima da je ova civilizacija ipak primjenjivala ritualni proces rtvovanja. To se prije svih odnosi na (turistiki) najpoznatiji grad na Yukatanu Chichen Itzu.


Civilizacija Maja

Primjer broj 1: Centralno igralite Chichen Itze na jednom od svojih zidova prikazuje dvije ekipe kako stoje ispred vladara (nakon zavrene utakmice?). Ekipe broje po sedam lanova; kapiten jedne od ekipa nema glavu. Pretpostavke arheologa su da je voa ekipe koja je izgubila me za kaznu doivio odrubljivanje glave. Prilikom posjete ovom Igralistu uo sam objanjenja meksikih vodia da se u novije vrijeme biljei trend mau majolozima da je, u stvari, voa pobjednike ekipe zasluio da mu se okona ovaj ivot i promovira vjeni, nebeski. Bez obzira o kojoj verziji je rije, sa stanovita vrijednosti Zapadne civilizacije, odrubljivanje glave je barbarski in. Civilizacija koja ga praktikuje vjerovatno i nema uporita da bude nazvana naprednom civilizacijom bez obzira na druge kriterije koje moda zadovoljava. Na osnovu ove uklesane scene u Chichen Itzi, definicija igre kod Maja dobila je odredbu barbarska. Za igru se tvrdi da na kraju svake utakmice strada kapiten jedne od ekipa. Dovedimo ovu tezu u pitanje. Civilizacija Maja ima nekoliko stotina restauriranih igralita (vidi poglavlje 5.4.7. Igra sa loptom kao imitiranje kosmikih fenomena). Jedino igralite na kome je pronaena scena sa kapitenom bez glave je upravo u Chichen Itzi. Nadalje, ovo igralite je nesvakidanje iz vie razloga. Prvo, na sceni se prikazuju ekipe sa po sedam lanova. U drugim gradovima Maja ne postoji nijedan zapis, mural ili u kamen uklesana scena o tolikom broju igraa u ekipama. Da li je rije onda o nekoj primitivnoj varijaciji koja se javila u poznom razdoblju civilizacije Maja? Vaei je stav arheologa da se ovo monumentalno Igralite Chichen Itze gradilo u periodu izmedju IX XIII stoljea (utjecaj Tolteka). To ve ne spada u period koji se razmatra u ovom radu, jer nije relevantan za civilizaciju Maja. Ne odriemo mogunost da su se u nekim gradovima Maja u toku 4 000 godina historije rtvovali lanovi ili kapiteni timova. Ali, u ovom momentu, nemamo dovoljno dokaza da bi stali na stranu bilo koje teze. Primjer broj 2: U Chichen Itzi se nalazi nekoliko kamenih blokova bogato ukraeni figurama i ornamentima. Zvanino objenjenje je da je rije o oltarima za rtvovanje. U prilog toj tezi idu prikazane ivotinje koje u svojim kandama dre ovjeije organe: orao dri srce, a jaguar muki polni organ. Na prvi pogled jo jedan dokaz o primitivnoj indijanskoj kulturi koji su rtvovali svoje pripadnike.


Civilizacija Maja

Fotografija 2: Bogato ukraeni kameni blokovi sa likovima jaguara i orla, Chichen Itza, Yukatan (snimio: Semir Osmanagi)

Ovoj tezi suprotstaviemo znanu nam simboliku iz dosada deifrovanog svijeta Maja (7). Devet nivoa Podzemnog svijeta Maja (Xibalba) Maje su iznimno postovale. Na mojim putovanjima (poglavlje 5) su me pratile piramide sa etiri nivoa koje se sputaju sa zapada, etiri sa istoka i devetog nivoa/platforme koja sjedi iznad centra Podzemnog svijeta. Njime vlada bog smrti, Ah Puch, a pomae mu bog Jaguar, ivotinja koje su Maje najvie cijenile u ivotinjskom carstvu. Jaguar takodje pomae Suncu da kompletira svoje putovanje kroz mrak; take na koi jaguara simboliziraju zvjezdano nebo. Posmatrajui Lacandon indijance u njihovom rezervatu u Chiapasu prisjeao sam se njihovih legendi koje kau da e jednog dana jaguar unititi Sunce i na taj nain okonati ivot na Zemlji. Snimajui fotografiju jaguara u Chichen Itzi jo jednom sam se uvjerio u astronomsku i filozofsku dubinu znanja Maja. Nebo i Podzemni svijet karakterie vjeni antagonizam, trinaest bogova Neba se bori sa devet lordova Podzemnog svijeta Jer, ovi kameni blokovi su samo dio kompleksa koji prikazuje znatno komplikovanije scene sa svim superiornim biima Podzemnog i Nebeskog svijeta. ovjekovo ivljenje na ovoj Planeti zavrava fizikom smru: jaguar dri seksualni organ u svojim kandama oznaavajui kraj ulnog ivota.


Civilizacija Maja

Na drugoj strani orao dri srce, simbol ljubavi i due. ovjek se uzdie u nebeski svijet. Ostale scene na ovom mozaiku prikazuju vjenu konfrontaciju izmeu dobra i zla koja proizvodi fenomene na Zemlji; dobri bogovi donose kiu i sunce; zli bogovi nose sue, hurikane, ratove, smrt i destrukciju. Potreba da se balansiraju ove mone sile se postavlja pred ovjeka. Kakvu su Maje odigrale ulogu u ovoj kosmikoj bitci u elji da postignu harmoniju na Zemlji? Nije nam poznato. I pred ovim primjerom nemamo definitivan dokaz u prilog barbarstva ili simbolizma. Primjer broj 3: Nezaobilazni dio turistike rute u Chichen Itzi je posjeta jednom od svetih podzemnih izovra cenote. Onaj pred kojim sam se ja nalazio je imao slijedee objanjenje vodia: Skoranja istraivanja National Geographic Society su pronale ispod mulja desetak kostura. DNK i karbonskom analizom je utvreno da je rije o nekoliko djece, par mladih djevojaka i par skeletona starijih ljudi. Na osnovu ovog istraivanja odmah je donesen zakljuak da su Maje imale procesiju rtvovanja djece bogovima da bi imali kinu sezonu. Moje iskustvo sa ovim svetim izvorima, koji su bili glavni izvor vode za Maje na poluotoku Yukatan, je slijedee: Ovi izvori su koriteni kao pitka voda, za navodnjavanje, za svakodnevne aktivnosti, za plivanje, moda i za tajna sastajanja. Tragovi ivota u Chichen Itzi su stari preko 2 000 godina. Kolika je vjerovatnoca da se u tom jako dugom periodu nekoliko ljudi oklizne i udavi u dubokim vrelima? Naime, visina podzemnog vrela od povrine zemlje je po nekoliko desetina metara, kao to je to pokazao sluaj vrela cenote Aqua Azur koji sam posjetio u neposrednoj blizini Chichen Itze.


Civilizacija Maja

Fotografija 3: Cenote Aqua Azul, sveti izvor Maja, Chichen Itza, Yukatan

I ponovo se nalazimo u dilemi: da li razlozi za ili kontra rituala rtvovanja prevladavaju? Odgovor bi, u ovom momentu, bio u domenu spekulativnog. Primjer broj 4: Sauvani murali Maja su prava rijetkost. Nakon milenijumskog prolaska vremena teko je nai dobro sauvani likovni primjer koji bi govorio o ivotu Maja. Dosada najbolje prezerviran mural se nalazi u nemirnoj meksikoj dravi Chiapas, u rezervatu Lacandon indijanaca. Rije je o drevnom gradu Maja Bonampaku. (ire u poglavlju 5.3.5. Bonampak). I pored limitiranih uslova snimanja bilo mi je vano da fotografiem scenu koja vjerovatno prikazuje zarobljenike Maja koje mue pobjednici iz Bonampaka. Proliva se krv i to je jedini primjer kojeg sam naao da se zarobljenicima puta krv. (vie u poglavlju 5.3.5.


Civilizacija Maja

Bonampak)

Fotografija 4: Murali Maja iz Bonampaka, Chiapas, Meksiko Meutim, deifrovani piktoglifi imaju nerijetko epizodu sa putanjem krvi iz prstiju. Redovno je rije o vladaru grada Maja koji u godinjim ciklusima svojom plementiom krvlju napaja zemlju kao znak oekivanja da dolazi plodna sezona. Naravno, Maje nisu bile perfektne i stoprocentno miroljubive (vidi poglavlje 6.2.5. Lokalni konflikti). Ali, da li je rije o kontinuiranom ritualu slinom onom kakvim su Azteke ratnike-krvopije opisivali konkvistadori? Da li ima razlike u civilizacijama koji mue svoje zarobljenike (ili ubijaju?) ili koje doputaju da stotine miliona godinje umre djece i ljudi od izljeivih bolesti i u siromatvu i gladi koji su lako iskorjenjivi? (vie u poglavlju 6.2.5. Konflikti) 4. KRITERIJI CIVILIZACIJE Moemo li Maje ocjenjivati naom naukom i tehnologijom? Mislimo li da, zbog toga to nema dokaza da su imali svemirske brodove, kompjutere i telescope, da su oni intelektualno


Civilizacija Maja

inferiorniji? Pristupimo li Majama sa superiornijih pozicija nikada ih neemo shvatiti i deifrirati. Intencija je ovog rada da utvrdi nove kriterije za definiciju civilizacija kako bi se adekvatno ocijenio civilizacijski nivo Maja. Pokazae se da su njihova nauka, intelektualna dostignua i mentalne sposobnosti bile, u pojedinim segmentima, ispred naih.

Na kamenim stelama u istonoj Guatemali Maje opisuju dogaaje koji su se zbili prije 4,5 i 13 milijardi godina (!) (Poglavlje 5.4.3. Raunanje vremena)

Na honduraskom hramu Rozalila se nalaze uklesana vozila sa Majama u kabini koja su stara gotovo dvije hiljade godina (?!) (Poglavlje 5.3.1. Copan)

Stepenice piramide Kukulkan na Yukatanu u Meksiku skrivaju iznenaujui zvuni zapis koji perfektno imitira frekvenciju svete ptice Quetzal (Poglavlje 5.4.6. Primjeri akustinog ininjeringa u svijetu Maja)

Briljantna astronomska znanja Maja su kulminirala u praenju kretanja Sunevog sistema u naoj Galaksiji i kompletiranju ciklusa od 26 000 godina koji nastupa u decembru 2012 godine Astronomi Zapadne civilizacije su, nakon strpljivog stoljetnog istraivanja, uspjeli da potvrde to hiljadugodinje znanje Maja, tek poetkom 1990-ih godina. (Poglavlje 5.4.2. Napredna astronomska znanja)

Oni su mogli postii toliko puno imajui tako malo. Tehnologija im nije bila vana niti su je koristili. Zaboravimo na teleskope i toak. Postoje i drugi naini da se kamen obradi i izgradi piramida ili da se planete vide iz razliitih kosmikih uglova. Hopi Indijanci, koji danas ive u Grand Canyonu u Arizoni, imaju interesantnu legendu Palat-Kwapi. Rije je o Misterioznom Crvenom gradu na jugu. Tamo je izgraen grad-hram. Jedina svrha tog grada je da se na njemu predstavi sistem znanja i informacija. Radnici su imali zapovijed da napuste grad-hram kada zavre sa gradnjom. Jer, taj grad je trebao da ima funkciju kolosalne knjige znanja za budue generacije. (7) Meutim, nove generacije su zaboravile drevnu komandu; u tom su gradu ivjeli, borili se, osvajali iz njega i bivali osvajani. Sve dok jednom i ovaj grad-hram nije ostao naputen. Ova legenda Hopija savreno pristaje ostavtini Maja. Oni su dizali velianstvene gradove-hramove da bi ih indijanski seljaci i ratnici, zaboravljajui im prvotnu svrhu, pretvarali u centre svojih prebivalita i religijskih rituala. 4.1. Definicija civilizacije ta je to to skupinu ljudi ini cvilizacijom? O kojim je kriterijima rije koji e napraviti definitivnu distinkciju izmeu, recimo, Eskimo skupine (posmatrajui ih poslednjih hiljadu godina) i dravne zajednice Sjedinjenih Amerikih Drava (u poslednja dva stoljea)?


Civilizacija Maja

Tradicionalna definicija civilizacije govori o drutvima koja imaju poveanu poljoprivrednu proizvodnju, urbanu populaciju, gradnju monumenata, pismo, specijalizovana zanimanja, kompleksnu religiju i socijalnu nejednakost. Autori XIX i XX stoljea kao kljune termine koriste razliite pristupe:

proizvoako drutvo, gradski ivot, pismo i instrumente ekspanzije (kao na primjer profesor Carroll Quigley sa uglednog Georgetown School of Foreign Service), (23)

kolektivno ljudsko ponaanje (Auguste Comte), ekonomsku bazu organizacije drutva (Karl Marx), darvinistike principe u ljudskom drutvu (Herbert Spencer), (16) kompleksnu kulturu koja u sebi sadri heterogene ideje i ljude, koji uvaju svoju

prolost i sponzoriraju inovacije i vrijednosti. (15) U ovom kontkestu je interesantna i teza jednog od autora koji definiciju civilizacije posmatra u kontekstu planetarnih, duhovnih i energetskih relacija:

ovjecanstvo nije aritmetiki zbir civilizacije i anticivilizacije. Ono je njihov algebarski, nedjeljiv proizvod: ovjeanstvo = civilizacija x anticivilizacija. Pri tome je deset glavnih drutvenih kriterija svjetlost-tama, ivot-smrt, mir-rat, ljubav-mrnja, moral-nemoral, znanje-neznanje, rad-nerad, red-haos, zakon-bezakonje, demokratija-diktatura. (73)

Novije definicije civilizaciju definiu kao napredno stanje drutva koje posjeduje historijsko i kulturno jedinstvo (77)

Kako e se pokazati, ovi kriteriji i definicije nee biti dovoljan okvir za ovu analizu te e nam trebati modificiran i dopunjen set kriterija. Posluimo se pojednostavljenom verzijom koncepta civilizacije kako bi u globali predstavili civilizacijski niz u proteklih osam hiljada godina. Osloniemo se na rad Carroll Quigleya (The Evolution of Civilizations) koji ljudske kolektive svrstava u:

a) zajedniceb) grupec) drutva

Pri tome su zajednice ljudi koji se nau na istom prostoru i mjestu, ali bez meusobnih relacija. Grupe mogu da identificiraju svoje lanove, ali veina aktivnosti se provodi van grupe. I, na koncu, drutva se sastoje od lanova koji glavninu relacija ustanovljava sa ostalim lanovima drutva. Nadalje, Quigley dijeli drutva na:


Civilizacija Maja

1. Parazitska drutva (Sijuks plemena, Eskimo, itd.) 2. Proizvoaka drutva

2.1. Plemena2.2. Civilizacije

Manje od dvadesetak civilizacija se formiralo u poslednjih 8000 godina. Ovaj autor ih navodi ovim redom: Naziv civilizacije Datum KulminacijaOsvajai

Mesopotamija6000-300 p.n.e. Perzija Grki

Egipat 5500-300 p.n.e. Egipat Grki

Stara Indija3500-1500 p.n.e.

Harapa Arijevski

Kreta3000-1100 p.n.e.

Minoan Dorijski

Stara Kina1900-1000 p.n.e.

Han Huni

Hititi 1900-1000 p.n.e.

Hititi Frigijanci

Kanaan 2200-100 p.n.e. Puni Rimljani

Klasina 1100-500 a.d. Rim Germani

Mezoamerika1000 p.n.e. 1550 a.d.

Azteci Evropljani

Andska1500 p.n.e. 1600 a.d.

Inke Evropljani

Hindu1500 p.n.e. 1900 a.d.

Mogul Evropljani

Islamska 600 a.d. 1940 a.d. Otoman Evropljani

Kineska 400 a.d. 1930 a.d. Manu Evropljani


Civilizacija Maja

Japanska100 p.n.e. 1950 a.d.

Tokugava Evropljani

Ortodoksna 600 a.d. - Sovjetski Savez ?

Zapadna 500 a.d. - ? ? Tabela 1: Dosadanje civilizacije prema amerikom autoru Carroll Quigleyu (23) Prije samo etiri decenije ova tabela je bila gotovo neprikosnovena u promiljanju historije civilizacija. Razvojem novih ideja, dinaminog i revizionistikog pristupa historiji moemo dovesti u pitanje gotovo svaku karakteristiku ovih civilizacija. Tako, na primjer, umjesto Mesopotamije, svakako treba distancirati pojavu prve civilizacije novije svjetske historije Sumera. Kompleksnost i razvijenost tog drutva joj osigurava zasebno mjesto u nekoj novoj, izmjenjenoj tabeli. Naravno, prije Sumera nalazimo materijalne ostatke drugih bliskoistonih drutava (Jericho kao centar ije su ruevine odreene karbonskom metodom sa starou od 9000 godina). Zbog svog znaaja i razliitosti, Klasine civilizacije bi morale biti rastavljene na antiku Grku i Rim. U ovom momentu nisu predmet naeg interesovanja materijalni dokazi o postojanju pacifikih i atlantskih civilizacija od prije 12000 godina. (25) Takoe, ni kompleks Andske civilizacije sa vremenskim poetkom od 1500 godina prije nove ere daleko zaostaje za novim otkriima koji vrlo napredne, ali jako razliite civilizacije na ovim prostorima, alje hiljade godina daleko unatrag. (26) Samo nekoliko decenija je bilo dovoljno da demantuje ovog amerikog autora i u pogledu zavretka pojedinih civilizacija. Sada je ve oito da Indijska, Kineska i Islamska civilizacija ivot nastavljaju i nakon polovine XX stoljea uprkos prognoziranom kraju. Japanska se utopljava u zapadnu civilizaciju, kao i Ortodoksna i to je vodei trend XXI stoljea. Kao vrhunac Zapadne civilizacije (nakon Portugala, panjolske, Francuske, Velike Britanije) su se nametnule SAD. Meutim, ono to revizionistiki pristup historiji donosi u pogledu Mezoamerike civilizacije odnosi se i na period i na kulminaciju civilizacije na ovim prostorima. Ozbiljnom analitiaru je jasno da Azteci nisu bili civilizacijski vrhunac na teritoriju Srednje Amerike, mada su, hronoloki gledano, doli poslednji. (27) Azteci zaostaju u duhovnim, socijalnim, arhitektonskim i astronomskim aspektima ivota za svojim prethodnicima Majama te privremeno ustanovljenim kategorijama drutava Zapoteka, Olmeka, Tolteka i tzv. Teotihuacana. (Nazivam ih privremenim kategorijama, jer oficijelna nauka ne zna niti pravo ime niti datum kultura ije su artifakte pronalazili na srednjoamerikim prostorima).


Civilizacija Maja

Takoe, niti datum od 1500 godina p.n.e. ne odgovara novijim arheolokim nalazima koji civilizacijski ivot na ovom prostoru smjetaju nekoliko hiljada godina unatrag. Naravno, ironija je da profesor Carroll Quigley kompleksno drutvo Maja pojedinano ak i ne pominje u kompleksu svjetskih civilizacija. Meutim, i pored svih manjkavosti, ova tabela nam daje poetni okvir za raspravu o definiciji civilizacije. 4.2. Mjera civilizacije Sada je vrijeme da odgovorimo na pitanje ta je mjera civilizacije? Koje emo kriterijume primjenjivati u ovom radu za utvrivanje nivoa civilizacije? Kako smo vidjeli dosada su se autori bavili odreivanjem granice koja odvaja plemenski od civilizacijskog nivoa. Ali, za potrebe ove disertacije moramo razraditi instrumentarij koji e jasno odvojiti i razlikovati nivo pojedinih civilizacija. Mada se i drevna Kreta i moderni Zapad svrstavaju u kategoriju civilizacija, jedna od njih se moe nazvati superiornijom. Ono to smatram kljunim i odreujuim za nivo civilizacije su:

1. dostignuti nivo znanja 2. nain ivota

4.2.1. Dostignuti nivo znanja Znanje, kao kosmika kategorija, je nedjeljivo. Nastanak ivota u kosmosu, planeta, ive i neive materije, transformacije materije u energiju i obrnuto, redoslijed kosmikih dogaanja itd. ima svoje zakonitosti i historijat. Mlade civilizacije kao to su skoranje Zemaljske civilizacije (a osobito Klasine i Zapadna), u poslednjih 8000 godina su razvile instrumente za dolazak do parcijalnih znanja. I ta parcijalna znanja su nazvali naukama: fizika, hemija, geologija, astronomija, matematika, kvantna mehanika itd. Noviji trend je da se njihovim objedinjavanjem pokuava doi do cjeline. Jasno je da je jo uvijek dugaak put pred Zapadnom civilizacijom XXI stoljea da doe do kljunih odgovora i sklopi mozaik nazvan Znanje. ini mi se da su pokuaji, koji se naslanjaju na Ajntajnove teorije relativiteta (a osobito na Specijalnu teoriju relativiteta), Teoriju supergravitacije i Superstring teoriju da se doe do Teorije svega, ispravan put.


Civilizacija Maja

Naravno, ovo se odnosi na pokuaje materijalistike nauke koja objedinjava dostignua kvantne mehanike i superstring teorije, da doe do zajednikog nazivnika koji e dati objanjenja za sve prirodne sile. Pri tome mislim na sve oblike energije. Vjerovatno se izmeu desete i dvanaeste dimenzije krije taj zajedniki nazivnik. Iz tog zamiljenog nazivnika bie mogue objasniti sve pojave u prirodi: na nivou energije i materije. I tada se moe rei da jedno drutvo ima respektabilan nivo Znanja. Primjera radi, profesor Michio Kaku, su-otkriva super string teorije (Theoretical Physics, City University of New York) ima za cilj da kompletira Ajntajnovu Teoriju svega koja e ujediniti sve fundamentalne sile Univerzuma. U svojoj knjizi Hyperspace: A Scientific Odyssey through Parallel Universes (75) dr Kaku dokazuje postojanje viih dimenzija koji su centralni klju za otkljuavanje tajni Univerzuma. ak je i Lenjin, Vladimir Ilji, polemisao o postojanju vie dimenzija, (75) ali je u praksi morao da zbaci cara koji se nalazio u treoj dimenziji. Picasso je sa kubizmom odbacio tro-dimenzionalni svijet i zakoraio u etvrtu dimenziju. Prve etiri dimenzije na prvi pogled nemaju nita zajedniko: gravitacija (dri nas na povrini Planete), elektro-magentizam (struja), jaka nuklearna sila (Sunce), i slaba nuklearna sila (radioaktivno zraenje). Svako novo otkrie nove dimenzije, meutim, otvara pitanje gdje je zajedniki nazivnik. (75) Ne postoji samo jedan put do Znanja. Iz nae zemaljske perspektive vjerujem da postoje barem dva: nauni, koji smo upravo pomenuli, i duhovni, o kojemu neemo govoriti u ovoj disertaciji, jer ga ne moemo podvrgnuti postojeim egzaktnim naunim metodama. Intrigantno je da e primjeri vrhunskih znanja dva zemaljska svijeta (nauni i duhovni), jedan olien u teorijskom fiziaru, a drugi u amanu neke od spiritualnih civilizacija, doi do istih zakljuaka o energetskim silama koje vladaju kosmosom. (28) A odatle se izvode sva pojedinana znanja, ukljuivo i ono kojima mi stremimo da ovladamo na naoj siunoj Planeti. Prema tome, dostignuti nivo znanja jeste kategorija koja je odreujua za jednu civilizaciju. Ono drutvo koje, kao cjelina, poznaje globalne kosmike zakonitosti, ima razvijen koncept prolosti i budunosti, objanjava kako nastaje ivotni proces i transformira se oigledno se moe nazvati razvijenom civilizacijom. Vai i obrnuto. Drutvo koje je ignorantno prema pojavama na nebu, koje ne vidi dalje od gomilanja materijalnih dobara ili koje se dogmatski zatvara u svoje okvire, oigledno stoji nisko na civilizacijskoj razini.

4.2.2. Nain ivota Ovaj segment logino izvodim iz prethodnog. Nije dovoljno samo posjedovati znanje da bi jednu civilizaciju nazvali razvijenom, ili superiornijom u odnosu na drugu.


Civilizacija Maja

to se vie razumijevaju prirodni procesi i dobija slika o kosmikoj cjelini, tako se oekuje da ovo znanje ima blagotvoran utjecaj na jednu civilizaciju. Primjera radi, u momentu kada veina pripadnika jedne civilizacije pone ivjeti opteprihvaenu injenicu o meuzavisnosti svih ivih bia, logino bi bilo oekivati da e pokazivati razumijevanje za sav biljni i ivotinjski svijet na Planeti. Prestae postojati piramidalna struktura ivota koju je ovjek nametnuo i promovira kao najinteligentnije i najjae bie na Planeti. Znanje bi trebalo donijeti mudrost ljudskoj civilizaciji; mudrost treba direktno da transformira na nain ivota u kome prestaje ponaanje dominacije i kontrole nad drugima i zapoinje proses respekta prema svim drugim ivim biima. I to bez obzira bila ta bia u lancu flore i faune, ili, bila rije o pripadnicima drugih ljudskih zajednica, odnosno drugih civilizacija. to jedna civilizacija vie saznaje o strukturi recimo nae matine Planete, to e civilizacijsko potovanje prema vlastitoj Planeti rasti. Umjesto arogantnih pripadnika koji neumitno zlorabe neobnovljive resurse Planete, civilizacija e teiti da ivi u harmoniji sa Planetom i svim prirodnim procesima. to se fond znanja o Suncu iri vie se nee govoriti samo o fizikim karakteristikama kao to su temperatura, pritisak, suneve pjege ili suneva oluja. Shvatie se energetska sutina tih procesa, njihova zakonitost u pojavljivanju i utjecaj na Zemlju i pripadnike pojedinih civilizacija. to se jedna civilizacija vie pribliava realizaciji o svojim lanovima kao energetskim biima koja zrae (preteno) pozitivnom ili negativnom energijom, shvatae da je osnovni process komunikacije onaj koji je obiljeen respektom i ljubavlju. Eksperimentalno je dokazano (29) da su negativno obojene emocije, kao to su strah, ljubomora, zavist, manipulacija drugima, itd., duge i spore valne duine. Ovakvi valovi aktiviraju manji dio naih amino acida (mikroantena koje komuniciraju sa DNK). S druge strane, emocija ljubavi je osnova za sve pozitivne emocije. Ona stvara brze i kratke valne duine koje ukljuuju u akciju mnogo vei procenat DNK antena. (29) Na taj nain ovjekovi potencijali se proiruju, barijere padaju, ljudsko tijelo se, preko svog genetskog koda (DNK), otvara prirodi. Nain ivota, kao produena ruka znanja, zbog toga odreuje civilizacijski nivo. Time ujedno odgovara na pitanje ivi li ta civilizacija u harmoniji sa prirodom i omoguava li svojim lanovima ne-limitirani razvoj. Na ovaj nain smo ustanovili novu definiciju i sadraj za civilizacijski nivo: Mjera civilizacije je dostignuti nivo znanja i nain ivota.


Civilizacija Maja

5. ELEMENTI CIVILIZACIJE MAJA Ovo poglavlje nosi nepretenciozan naslov Elementi civilizacije Maja iz oiglednog razloga: rije je o nestaloj civilizaciji i stoga nije mogue dati kompletan civilizacijski pregled. Ovaj limit s kojim se susreemo dopunjava se sa jo dvije injenice: prvo, pismo/hijeroglifi Maja veim dijelom nisu deifrovani (preko 80%) tako da ne moemo koristiti informacije koje su nam teoretski dostupne, ali neobjanjive; i, drugo, u svom egzaktnom naunom pristupu neemo koristiti bogato vrelo duhovnih informacija koje posjeduju dananji amani i uvari znanja Maja te legende i predanja iz ovih krajeva. No, i pored toga, pred nama je obilje informacija koje emo analitiki obraditi i na taj nain djelomino prevazii ovaj hendikep. 5.1. Polazne pretpostavke Ova disertacija ima zadau da dokae da je drutvo Maja bilo na civilizacijskom nivou, a onda da uporedi dva drutva od kojih jedno vie ne egzistira, a drugo je aktivno. Pri tome emo poi od pretpostavke da su obje civilizacije autohtone po svome nastanku i razvoju. Zapadna civilizacija ima svoje korijene u klasinim civilizacijama Rima i Grke (te neto ranijeg Sumera i Babilona). Meutim, Srednji i Novi vijek emo posmatrati kao rezultat samostalnog razvoja, svoju panju usredsreujui preteno na posljednji period od XVII do poetka XXI stoljea. Za civilizaciju Maja emo kao polaznu injenicu uzeti pretpostavku da oni nisu imali uzora u svom nastanku te da nije bilo razvijenije civilizacije koja je utjecala na njihova osnovna civilizacijska dostignua Maja. Pri tome, za potrebe ove disertacije, iskljuujemo mogunost da je superiornija civilizacija (zemaljska ili vanzemaljska) uobliila znanja Maja. Prema tome, polazni aksiom je da su i Maje i Zapadna civilizacija iskljuivi autori svih svojih graevinskih, astronomskih, komunikacijskih i drugih civilizacijskih dostignua. 5.2. Teritorijalni i vremenski okvir Pod Zapadnom civilizacijom u teritorijalnom smislu podrazumijevamo zemlje tzv. Prvog svijeta: zapadnoevropske, sjeveroamerike (SAD, Kanada) i neke pacifike (Australija, Novi Zeland i Japan). Posmatrani period je od VI stoljea do poetka XXI stoljea (hiljadu i po godina).


Civilizacija Maja

Pod teritorijem civilizacije Maja podrazumijevamo region dananjeg Meksika, (drave Chiapas, Tabasco, Yucatan, Quintana Roo), Belizea, Hondurasa, Guatemale i Salvadora. Svijet Maja je izlazio na tri vodene povrine: Meksiki zaljev na sjeveru, Karibe (Atlantski ocean) na istoku i Tihi ocean na zapadu.

Ilustracija 1: Mapa svijeta Maja smjetenog na teritoriji dananjih pet centralnoamerikih drava: Meksika, Belizea, Hondurasa, Guatemale i Salvadora

Vremenski period od pojavljivanja Maja see u poetak III milenijuma prije nove ere i traje do X stoljea nove ere. Pri tome je veina arheolokih informacija koncentrirana na period


Civilizacija Maja

od zadnjih hiljadu i po godina civilizacije. Na ovom mjestu se, nakratko, moramo osvrnuti na vladajuu dogmu u pogledu historijske hronologije pojavljivanja kultura na podruju Srednje Amerike. Veina izvora kao majku svih kultura u ovom regionu smatra indijansku kulturu Olmeka. Njeno pojavljivanje smjeta oko 1000. godine prije nove ere. Oni su, navodno, prethodili kulturama Zapoteka, Tolteka i stanovnika Teotihuakana prije otprilike 2000-2200 godina. Nekoliko stoljea prije poetka nove ere smjeta se i vremenski okvir za pojavljivanje Maja. (10), (12), (13), (16), (22), (30), (31), (32), (33), (34), (36), (37) Rezultati novijih arheolokih istraivanja su ovu hronologiju potpuno izmijenili. U gradu Maja Cuello, u sjevernom Belizeu, pronaeni su drveni ostaci posuda i podvrgnuti su radiokarbonskoj metodi ugljika C-14. Ustanovljeno je da su predmeti stari oko 4700 godina. (35) Arheolog Norman Hammond, koji je otkrio pomenute predmete, pie: Jedna sezona rada u Cuellu je pomjerila historiju Maja za hiljadu godina. Civilizacija Olmeka je brisana kao izvor za kulturu Maja. Otvorena je mogunost da su Maje zapravo odigrale ulogu u pojavi Olmeka. (35) Premda su istraivanja s poetka XXI stoljea pomjerila historijsku pojavu Olmeka neto dublje, u doba od 2000 godine prije nove ere (25), (sto je hiljadu godina vie nego to se mislilo samo prije dvije decenije), to jo uvijek nije dovoljno da ugrozi primat pojavi Maja kao najstarije kulture ovog regiona. 5.3. Case Study Ekonomska i socijalna organizacija te arhitektura kao kompleksni civilizacijski izraz na primjeru izabranih gradova Maja U nastavku emo koristiti Case Study metodu: na primjerima posjete izabranim gradovima Maja emo ponuditi obilje podataka i impresija. Nakon toga emo te informacije filtrirati i analitikim ih putem prirediti za daljnju obradu. 5.3.1. Copan (Santa Ana, Honduras) Na jugoistonom kraju civilizacije Maja, u dananjem Hondurasu, nalaze se ostaci drevnog grada Copana. Copan je promovisan u zatieno nasljee svjetskog znaaja od strane UNESCO-a 1980. godine. On se ujedno smatra za najbolje prostudiran grad Maja u posljednjih 150 godina. Ovaj velianstveni arheoloki park je bio glavni izvor informacija za drevnu civilizaciju Maja. Ameriki advokat John Lloyd Stephens i engleski umjetnik Frederick Catherwood su u svojoj knjizi Incidents of Travel in Central America, Chiapas and Yucatan opisivali svoju posjetu ovom regionu 1839-1840: (35)


Civilizacija Maja

Nemogue je opisati interes s kojim smo pristupili istraivanju ovih ruevina. Zemlja je bila potpuno nova; bez vodia i turistikih knjiga; sve je tako nevino. Nismo mogli vidjeti deset jardi ispred sebe, niti smo znali ta nas oekuje slijedee. Jednom smo sjekli granje i lijane za koje se ispostavilo da prekrivaju lice kamenog monumenta. Naslonio sam se na skupturu dok su je istili; kada je Indijanac sa maetom tupo udarao po kamenu, maknuo sam ga i golim rukama oistio zemlju. Ljepota skulptura, mirnoa dungle, uznemirivana samo kricima majmuna i papiga, izlovanost grada i misterija koja se nadvila nad njim, stvarala je interes vei od bilo kojih ruina koje sam dotada vidio. Editor Joseph Gardner nam predstavlja Copan u svojim Misterijama drevnih Amerika (Mysteries of the Ancient Americas, 1986.): (21) Copan je jedan od najveih, najstarijih i najljepih centara Maja. Izgraen je na manjoj, humanijoj graevinskoj skali nego drugi, kolosalniji centri. Astronomi Copana su bili posebno vjeti: oni su vjerovatno bili autori ekstremno preciznih tabela eklipsa i duine tropske godine. U luksuznom atlasu Prolih svijetova (Collins, Past Worlds, Atlas of Archeology, 2003.) autori vremenski lociraju Copan: (37) Od estog do osmog stoljea, tokom kasnog klasinog perioda Maja, dolazi do agresivne ekspanzije. Grad Tikal je ponovno izgraen i znaajni hramovi, palae, trgovi i igralita su podignuti u gradovima Palenke, Piedras Negras, Copan, Quirigua, Naranjo i Coba. Jacquetta Hawkes u svom Atlasu drevne arheologije (Jacquetta Hawkes, Atlas of Ancient Archeology, 1974.) istie: (10) Copan je jedan od najljepih sredita Maja, uven po svojim skulpturama i hijeroglifima. Objekti su izgraeni tokom Klasinog perioda. Poslednja stela u Copanu nosi datum godinu 800. nakon ega je grad naputen. Jezgro grada se sastoji od Akropolisa u kome su igralita, terase i hramovi. Hram broj 26 je poznat po svojih 2.500 individualnih glifa koji jo nisu deifrirani. Neki od njih su pogreno vraeni na mjesta 1930-ih godina prilikom rekonstrukcije. Sjeverno od hijeroglifskih stepenica je igralite sa uklesanim glavama papiga u gornjim dijelovima igralita. Ispod ovog se nalazi ranije igralite, a ispod njega jo jedno, jo starije. Na glavnom trgu su skulpture oltara i stele, veina iz VII I VIII stoljea. Fini kvalitet i reljefnost, sklonost ka detaljima su karakteristike umjetnosti Copana.


Civilizacija Maja

Fotografija 5: Hram broj 26 sa 2 500 nedeifriranih glifa, Copan, Honduras Jonathan Norton Leonard u svojoj Drevnoj Americi (Jonathan Norton Leonard, Ancient America, 1967.) nastavlja u istom stilu: (36) Copan je, smjeten u visoravnima Hondurasa, bio dobro ureeni centar intelektualnog ivota, posveen umjetnosti, nauci i svetim igrama. ak i u intelektualno orijentiranoj civilizaciji Maja, grad Copan se isticao kao kulturni centar. Simboli uklesani u kamenu ukazuju da su se ovdje odravale konferencije o matematici i kalendarima. Ovo nalazite obiluje izvanredno isklesanim statuama sa kompleksnim astronomskim zapaanjima i hijeroglifima za koje arheolozi vjeruju da govore o historiji grada. Stanovnici Copana nisu bili samo astronomi i kipari. Na poploanom igralitu ogledali su se u igri sa loptom popularnom u doba Maja irom Centralne Amerike. Meutim, mnoge igre su bile religijske prirode, a svetenici su prognozirali budunost iz rezultata utakmica.


Civilizacija Maja

Fotografija 6: Trodimenzionalna umjetnost u kamenu, Copan, Honduras Brani par Natascha Norton i Mark Whatmore u svojoj knjizi Centralna Amerika (Cadogan Guides, Central America, 1993.) istiu slijedee detalje: (18) Kada su panjolci stigli, grad je bio naputen skoro hiljadu godina. Mjerilo Copanovog politikog znaenja je i postojanje posebnog glifa za grad jo od 564. godine. Vie od 200 godina Copan je imao hegemoniju u ovom regionu dok se 737. godine lider Quirigue, Cauac Sky, nije pobunio. Platforme hramova u Copanu nisu impresivne kao u Tikalu, ali zato oduevljava umjetnost koja ih ukraava. Hijeroglifske stepenice su jedinstvene u svijetu Maja; od 2.500 glifa veina nije deifrovana do danas. Sjeverno od stepenica je igralite, najperfektnije ouvano ove vrste. Utakmice su bile bespotedne, rivali su igrali za ivot. Teka gumena lopta nije smjela biti udarana sa rukama, nogama ili glavom, ve ostalim dijelovima tijela. Nie igralita je niz stela tako detaljno obraenih da se prepoznaju detalji vladara Maja. Kada ih je vidio britanski diplomata John Lloyd Stephens 1839. bio je toliko impresioniran da je kupio itav arheoloki park za 50 dolara. Nesumnjivo da je elio sve poslati brodom u Englesku, ali na sreu nije. Na prvi pogled, ovi izvori struni, nauni i historijski izgledaju ozbiljni i informativni. Istina je, opisali su grad kao neto izvanredno i neoekivano. Govore o umjetnikim uzletima Maja. ak i o posebnim astronomskim znanjima za koje se ne zna kako su ih mogli tako precizno izraunavati. Onda e pomenuti ratove, rtvovanja, igre, kolaps civilizacije


Civilizacija Maja

Ali, ako se neko malo dublje zamisli, prepozna da svi ovi izvori ipak ostaju na povrini, ne dajui sutinske odgovore. Odakle Maje u ovim dunglama? Koja je stvarna svrha kamenih monumenata? emu je sluilo tako napredno kosmiko znanje?

Fotografija 7: Stadion za 30 000 ljudi, Copan, Honduras U neposrednoj blizini arheolokog parka Copan, nalazi se selo Copan Ruinas. Tamo sam razgovarao sa lokalnim umjetnikom Guerra Ramonom. On je bio na elu tima od 20 lokalnih kleasara i zidara koji su napravili repliku hrama Rosalila koji je pronaen ispod jedne od piramida.


Civilizacija Maja

Fotografija 8: Autor Semir Osmanagi u razgovoru sa Guerra Ramonom, umjetnikom iz Copana (Honduras), autorom replike hrama Maja Rosalila

Prema Ramonovim rijeima, arheolozi su 1989. otkrili hram i napravili crtee. Na osnovu tih crtea, umjetnici Marcelino Valdez i Jacinto Abrego Ramirez su napravili glinenu kopiju hrama u sekcijama. Svaka sekcija je nainjena u omjeru 1:1. Umjesto kamena (kao na originalnom objektu) koritena je glina sa drvenom pozadinom. Na osnovu njih je zatim izliven kalup koji je sluio da se napravi hram od cementa i oboji u originalne boje. Projekat je trajao pune tri godine (1993-1996) i danas predstavlja centralni objekat u novootvorenom muzeju u Copanu. Studija upotrebljenih boja na originalnom hramu otkriva da su zidovi Rosalile nekoliko puta obnavljani i da su se boje podlozi mijenjale od jarke ute, preko zelene i crvene. Poslednji sloj je crvene boje to je u ivotu Maja bilo simbolom ivota (krv), istoka (strana svijeta) i izlazeeg sunca. ( 38) Naredne fotografije pokazuju kako je dolo do otkria hrama Rosalile. Arheolog dr William Fash je, u saradnji sa hondurakim Insitutom za antropologiju i historiju pokrenuo projekt Copan Archeological Acropolis Project (PAAC) 1986. godine. Istraivanja su se svodila na prokopavanje tunela ispod piramide poznate kao Struktura 26 i uvenih Hijeroglifskih stepenica. Tri godine kasnije, 1989. Fash je traio od honduraskog arheologa Ricarda Fasquelle da kopa ispod Strukture 16.


Civilizacija Maja

Fotografija 9: Struktura broj 16, oficijelni naziv za piramidu koja skriva hram Rosalilu, Copan, Honduras

Fasquelle je pronaao Hram u perfektnom stanju ispod piramide. Visina je iznosila 14 metara, a strane 19 x 19 metara. Prema tekstu koji prati repliku hrama tvrdi se da je ova graevina bila posveena desetom vladaru Copana iz 571. godine. Hram je bio simbolom planine, mjesta kreacije, izvora ivota. Bog Sunce je kljuni igra u mitu o kreaciji. On se velianstveno uzdie iznad ulaznih vrata i iri se itavom zgradom


Civilizacija Maja

Fotografija 10: Hram Rosalila u perfektnom stanju ispod piramide, Copan, Honduras Hramovi su obino bili unitavani da bi slijedei vladari podizali nove hramove na njihovim ruevinama. Rosalila je bila toliko sveta da je ostala nedirnuta. Ispod Rosalile su arheolozi pronali jo starije strukture


Civilizacija Maja

Fotografija 11: Autor ispred ulaza u Hram Rosalila iznad kojeg su dva vozila te simboli Sunca i srca Galaksije, Copan, Honduras

Tekst uz Rosalilu kae: Centralni dio Muzeja je replika hrama u prirodnoj veliini kojem arheolozi daju nadimak Rosalila. Moderni umjetnici su napravili vrlo vjernu kopiju ukrasnih reljefa i fasada. Ono to intrigira su prikaz dva vozila sa lijeve i desne strane simbola Sunca (odnosno sunevog sistema). U kabini vozila se nalazi lik Maja kao to se to vidi i na slijedeoj fotografiji.


Civilizacija Maja

Fotografija 12: Lik Maja u kabini vozila, hram Rosalila, Copan, Honduras Ova verzija hrama potjee iz V stoljea. Nema poznatih materijalnih dokaza da su Maje raspolagale slinim vozilima koja se kreu po povrini Zemlje ili iznad nje. Za pravilno tumaenje ove scene na Hramu nam trebaju dodatne informacije. Vozila se nalaze izmeu simbola Sunevog sistema i, iznad njega, simbola Galaktikog jezgra, odnosno sredita Galaksije Mlijeni put. Dvije su verzije koje su nude u objanjenju ove scene. Prva je autorice Barbare Fish (Harvard University) koja ve 30 godina rukovodi projektima restauracije Copanskog arheolokog parka. Ona kae: Centralna tema Rosalile je da pokae boansko porijeklo vladara sa suncem kao svojim pretkom. Hram za sebe predstavlja svetu planinu, dom predaka. Sunce iri svoja zmijolika (?) krila postajui strano bie koje upravlja dnevnim ivotom Maja. (38) Drugu verziju sam ja ponudio u svojoj knjizi The World of the Maya (7) i tu sam miljenja da sliku ne treba tumaiti na nekoj apstraktnoj simbolinoj razini ve upravo onako kako i vidimo likove pred nama. To znai da se Maje zbilja i nalaze u vozilima i da putuju (imaginarno ili stvarno, svejedno) izmeu naeg Sunevog sistema i sredita nae Galaksije. I, u nastavku: ta je to putovanje? Prelazak distance od take A do take B? Let od Houstona do Sarajeva, na primjer? Za nas je putovanje avionska kabina, miris goriva na pisti, pootrene


Civilizacija Maja

kontrole na aerodromima i skidanje cipela, dva filma i dva obroka prije slijetanja. Razmislimo o mogunosti putovanja bez koritenja tehnologije i aviona. I prebacivanju tijela s jednog mjesta na drugo. ta je nae tijelo? Energetska lopta (oboje, i fiziko tijelo i duevna supstanca). estice koje se mogu izraziti odreenom frekvencijom. A razliite frekvencije su samo razliite informacije. Mi smo, drugim rijeima, informacija. Na Sunev sistem je, takoe, informacija. itav kosmos je kompleks informacija. ta je, onda, putovanje svemirom? Sposobnost da se prenese jedna informacija (na energetski individualitet), putem odgovarajue frekvencije, na drugi kraj kosmosa. Ako znamo kako zavibrirati na tanoj frekvenciji, onda emo se nai u eljenoj taki u svemiru. Zvjezdani putnici su informacije koje vibriraju svemirom. Maje su, po svemu sudei, bile svjesni tog znanja. Je li hereza tvrditi da su Maje bile naprednije od nas? I da su svoju filozofiju bazirale na mnogo naprednijoj osnovi? Ne. Naa moderna civilizacija je zasnovana na gomilanju materijalnih dobara i odbrani teritorije od neprijatelja. Maje su bazirale svoj ivot na principu kosmike harmonije. ta je svrha takve civilizacije? Dovesti vibraciju manje razvijenih planeta u harmoniju sa viim kosmikim organizmima i samim svemirskim Izvorom. ta onda rei o nama samima? Da li nai civilizacijski ciljevi imaju bilo kakve veze sa matinom planetom Zemljom? A pogotovo sa Suncem i, dalje, Galaksijom. Naalost, ne. Zato? Zato to smo galaktiki neinformirani. I zato to nam planeta nema dvosmjernog protoka informacija, sa Galaktikim Izvorom. Onaj tunel to ide ispod piramide i dovodi do hrama Rosalila za arheologe predstavlja put u podzemni svijet. I ovdje, i u Egiptu, i u Peruu Stalno se govori o podzemnom, zagrobnom, paklenom svijetu od tri ili devet nivoa. To mi se ini kao jedan od posebnih promaaja arheologije i antropologije. Ako se kreete ispred sunane piramide (dakle na svijet, ova dimenzija), ulazite u tunel na ijem je kraju hram sa Suncem, svemirskim vozilima i sreditem Galaksije (svemirska


Civilizacija Maja

dimenzija), to je onda simbolika kojom se prikazuju zvjezdani skauti. A ne nesretne due koje se kreu prema Cistilistu. Hopi Indijanci u svojoj legendi o Sipapu govore o tunelu (prolazu) koji vodi u razliite svijetove. Sipapu je ona ivotna nit (informacija) koja spaja galaktiko jezgro, zvjezdane sisteme, razliite planete, ali i razliite svjetove. Maje imaju Kuxan Suum koji je galaktiki toki-voki putem kojeg se transmituju informacije diljem kosmosa. Meu tim informacijama su i visokofrekventni skauti, odnosno Maje... Namjera da se pokau ova dva tumaenja scene sa hrama Rosalila u Hondurasu nije da se izjanjavamo u prilog jednog od njih. Bez obzira koje je objanjenje blie istini, injenica je da Maje poznaju koncepte zvjezdanih sistema (Sunevog i Galaktikog) te da putem vozila (simbola ili zbiljske naprave, svejedno) razmiljaju u kosmikim koordinatama. 5.3.2. Tikal (Guatemala) Tikal u prijevodu znai Grad glasova. Prilikom posjete ovom gradu razmiljao sam odakle naziv. Glasovi valjda dolaze od svih onih ivotinja koje se vrzmaju u dungli oko Tikala: jaguara, majmuna, tropskih ptica, krokodila, rakuna, jelena Na piktoglifu koji predstavlja Tikal traim glasove; nema slika ivotinja. Piktoglif se sastoji od etiri manja i jednog veeg slikovnog znaka. Na veem znaku su prikazane ruke u prijateljskom stisku (tako bih ga barem ja protumaio) sa tri polukrune linije iznad i deset crtica ispod. Ostali znakovi su simbolini: zvijezde, polukrugovi, crtice, paralelne i polukrune itd. Oito da je svaka od njih simbolizirala neki proces; koji, to ostaje zasad tajnom. UNESCO je 1979. proglasio Tikal Monumentom svjetske batine. S pravom se smatra jednim od najvanijih kulturnih i prirodnih rezervata u svijetu. Tikal je, prema procjenama, izgraen oko 800. godine prije nove ere da bi bio neprekidno naseljen u narednih 1.700 godina. Grandioznost grada otkriva da je Majama Tikal bio neobino vaan kao religiozni, nauni i politiki centar (15). Na stotinjak kvadratnih kilometara pronaeno je 4.000 graevinskih struktura: od hramova i piramida do trgova, administrativnih zgrada i skladita.


Civilizacija Maja

Fotografija 13: Perfektno zaobljeni kameni blokovi hramova, Tikal, Guatemala Stanovnitvo Tikala je brojalo do 50.000 ljudi tokom klasinog perioda. Pretpostavlja se da su tada (prije hiljadu i po godina) Maje ukupno brojale oko 3 miliona ljudi i ako je neki grad i bio glavnim gradom to je onda bio ovaj. U historijskim knjigama se nalazi podatak da je Tikal od petog stoljea bio izloen utjecaju meksikog Teotihuacana; njihovi ratnici se pojavljuju zajedno sa liderima Maja na stelama, a tri manje piramide su izgraene u stilu Teotihuacana.


Civilizacija Maja

Fotografija 14: Korijeni prekrivaju kamene stepenice, Tikal, Guatemala Iskopavanja na dubini od 10 metara otkrivaju historiju Tikala iz doba prije 200 godine p.n.e. Onda slijede uobiajeni zakljuci da Maje nisu imale metalne alate, zaprene ivotinje ili toak Ispod glavnih piramida i hramova Tikala pronaeni su ostaci starijih zgrada. Ispod njih su ruevine jo starijih tako da njihove graevine podsjeaju na glavicu crvenog luka sa bezbroj nivoa. Svakih nekoliko dekada se budio graevinski zamajac. Arhitektonski bum Tikala je trajao do IX stoljea. Onda, misteriozno, grad biva naputen. Preko noi. Kameni blokovi vremenom poinju da se odronjavaju. Dungla nemilosrdno osvaja palae i hramove. Ali, hladni kamen Tikala odie mirnoom i skladom sa okolinom. Gusto zelenilo, pomalo movarno tlo i izgubljeni mostii ne mogu skriti injenicu da je ovaj, nekada najvei grad Maja, blistao sa velianstvenim zgradama, jezerima i kamenim mostovima.


Civilizacija Maja

Hram broj etiri, zapadno od Velikog trga, je visok 96 metara. To ga ini najviom strukturom koju je sagradila indijanska ruka u Americi, moe se usput uti od vodia. Razlika izmeu piramida i hramova je u tome to piramide imaju sve etiri strane iste, a hramovi imaju prednju, ulaznu stranu koja se razlikuje od ostalih ujem u prolazu. Piramide su izgraene u savrenom odnosu sa stranama svijeta ili Maje su se plaile dolaska 2012 godine koja je za njih bila kraj svijeta (?). Vodii oblikuju miljenje posjetilaca. Nekad kau neto korisno a nekad nisu ni svjesni kako su daleko od istine.

Fotografija 15: Piramida dijelom oteta ispod brda, Tikal, Guatemala Nailazak na prve kamene hramove me ispunjava u potpunosti. Grad izgubljen u vremenu. Elegancija trgova. Perfektno zakrivljeni ugaoni blokovi. Stepenice za stepenicama. Platforme na vrhu. Uski hodnici, male prostorije i prolazi upereni ka nebu. Najimpozantnija graevina Tikala, tzv. Hram broj etiri, je najvia struktura u Gradu. Stotinjak metara iznad zemlje i, vjerovatno, 15-ak metara ispod povrine. Stepenice i zidine hrama je okupirala uma tako da samo vrh stri, netaknut. Drvene stepenice sa strane su napravljene za posjetioce da se popnu. Kada se napokon naemo na vrhu graevine, zastaje dah. Ispred se prua neometan pogled na dunglu desetinama kilometara unaokolo. Vide sa


Civilizacija Maja

samo vrhove kronji i iznad njih, vrhovi piramida i hramova Tikala.

Fotografija 16: Hram broj etiri, najvia struktura indijanske Amerike, Tikal, Guatemala Koliko simbolike se osjea na ovom vjetrovitom mjestu. Pogled prema zemlji; ljudi su nalik siunim insektima. Netom ispod je mona dungla iznad koje se izidgla graevinska ruka Maja. Za posmatrae sa tla mi se nalazimo izmedju Zemlje i neba. Dolazak na glavni trg, ulazak u Akropolis i arhitektura koja izaziva osjeaj da si na nekoj drugoj Planeti. Slojevite kamene strukture, zgrade u kojima ne moe zamisliti nekog da je stanovao u njima. U sreditu su tzv. Hram jedan i Hram dva, ili poznatiji kao Hram Gigantskog jaguara i Hram Maski. Suelice, okrenuti jedan prema drugom, nijemo komuniciraju.


Civilizacija Maja

Fotografija 17: Autor ispred hrama Gigantskog jaguara, Tikal, Guatemala

U devetom stoljeu dolazi do enigme za historiare i arheologe. Jedan za drugim, svi vodei centri Maja, su naputeni. Nema tragova ratnim pohodima, borbama, bolestima, poarima, prirodnim kataklizmama. Kao da su gradski centri ispranjeni preko noi, po komandi, bez nereda i haosa. Farmeri sa periferija gradova i iz dungli ostali su zbunjeni. Vie nije bilo vostva. A u kamenu su ostali zapisani beskrajni datumi kosmikih dogaaja i astronomskih informacija onima koji e doi u budunosti.


Civilizacija Maja

Fotografija 18: Pogled na dunglu sa vrha piramide, Tikal, Guatemala 5.3.3. Palenque (Chiapas, Guatemala) Gradi Santo Domingo de Palenque je osnovan u sedamnaestom stoljeu (ne raunamo li malu crkvicu iz 1573.) i ostao bi beznaajan da 1774. u oblinjoj dungli nisu otkriveni ostaci megalopolisa iz doba Maja. Antonio del Rio je tada pourio u Guatemalu da Kraljevskom Savjetu prijavi svoje otkrie. Otada kreu istraivake ekspedicije prema ovoj destinaciji. Ruevine dobivaju ime Palenque prema oblinjem selu. Danac Frans Blom je 1920-ih zapoeo najopsenije radove na ekskavaciji i ienju. Meksiki arheolog Alberto Ruz je 1952., nakon nekoliko godina uklanjanja tona kamenih blokova, uspio Palenque uvrstiti u svjetsku arheoloku riznicu otkriem jedine grobnice Maja: vladara Pacal Votana. (39) Dosada je oteto od dungle preko 200 graevina razliite veliine. I to je, prema procjenama, jedva 10% od stvarnih dimenzija Grada. Osnovan prije nae ere, Palenque u svojoj arhitekturi i umjetnosti spaja, na iznenaenje oficijelnoj historiji, zmajeve Orijenta, tamnopute afrike likove, pismo Maja i stepenaste piramide sa platformama okrenutim kosmosu.


Civilizacija Maja

Fotografija 19: Stepenaste piramide, Palenque, Chiapas, Meksiko

Epiteti uz Palenque su mnogobrojni: jedan od najveih gradova Maja, najimpresivnije ruevine Meksika, najpopularniji arheoloki park, politiki centar inventivne arhitekture sa razvijenom trgovakom mreom sa udaljenim Mezo-Amerikim gradovima Vrhunac moi grada se poklapa sa vladavinom njegovog najznaajnijeg lidera: lorda Shield Pacala. Djelominim deifriranjem hijeroglifa i piktoglifa (40) ustanovljeno je da je Pacal roen 603. godine, doao na vlast kao dvanaestogodinjak (615.) da bi vladao do svoje smrti (683.) skoro sedam decenija kasnije. Njegova najvanija graevina je tzv. Hram natpisa. Ovdje je i mjesto gdje su kosti Pacala poivale u miru sve dok njegova grobnica nije otvorena skoro 1300 godina nakon njegove smrti.


Civilizacija Maja

Fotografija 20: Lord Pacal, piktoglifi, Palenque, Chiapas, Meksiko Direktor Meksikog Instituta za antropologiju i historiju Alberto Ruz je 1949. zapoeo radove na istraivanju Grada. Usmjerio se na Hram natpisa, jer je bio najvia graevina. Odluio je da pokua otkriti put u unutranjost Hrama sa vrha stranje strane. Krenuo je sa pomicanjem ogromnog kamenog bloka koji se u boji razlikovao od ostalih. Slijedile su tri mukotrpne godine uklanjanja blokova i otkrivanja niza stepenica. Napokon, 13. jula 1952. doli su do trokutastog kamena oko kojeg su nali kosture est mladih ljudi. To je bio pouzdan znak da su ljudske rtve tu u poast jednom od lidera. Veliki kameni blok je pomaknut za pola metra i Ruz se odluio spustiti uz pomo konopca u mranu odaju. To je bio momenat neopisive emocije za mene kada sam skliznuo ispod kamena. Naao sam se u velikoj komori isklesanoj u kamenu. Oko mene su bili stalaktiti nastali infiltracijom vode tokom proteklih stoljea. Kolosalna kamena grobnica je poivala na est isklesanih stubova. Pokrov sarkofaga je bio bogato ukraen hijeroglifima. (41)


Civilizacija Maja

Fotografija 21: Hram natpisa, Palenque, Chiapas, Meksiko Sve do ovog momenta, nijedna piramida u Meksiku nije pruila dokaz da je koritena kao grobnica. Palenque je postao izuzetak. Kada je pokrov sarkofaga pomaknut, otkriven je Pacalov kostur. Na lubanji mu je bila (danas uvena) mozaina maska od ada (nefrita). Slijedile su ogrlice, prstenovi, reprezentacije Boga Sunca od nefrita, simbolizam devet Gospodara VremenaI sve to u Hramu sa devet stepenastih nivoa. Posebnu panju i dalje privlai pokrov sarkofaga koji predstavlja figuru ovjeka (ili ovjekolikog bia); on sjedi na duguljastoj napravi (drugo tumaenje je da mu iz stomaka izvire drvo ivota). Piktoglifi predstavljaju kombinaciju organskih, kosmikih i tehnolokih tvari. Osoba ili lebdi ili leti. Doktor Jose Arguelles (The Mayan Factor) drvo ivota tumai kao Kosmiki Centar (Kuxan Suum). (42) Na kamenom pokrovu su uklesani brojevi 12:60 i 13:20. Period od pravljenja grobnice (692. godina) do njenog otvaranja 1952. iznosi tano 1260 godina! A period od nastanka grobnice do kraja ciklusa Maja 2012. godine iznosi 1320 godina! Koincidencija? Ili je rije o proroku Maja koji je bio kreator grobnice? I koji nam je ostavio jo jednu poruku?


Civilizacija Maja

Fotografija 22: Primopredaja vlasti, Palenque, Chiapas, Meksiko Doktor Arguelles tvrdi slijedee: (42) Pacal Votan, galaktiki gospodar, se proglasio serpentom, inciranim, vlasnikom znanja. Dekretom onih iznad njega, Pacalu je odreeno da napusti svoju domovinu, misteriozni Valum Chivim, i da ode na Yukatan, oblast gdje ive Maje na Zemlji. Pacan je sletio u blizini rijeke Usumacinta nedaleko od Palenquea. (42) Objanjenje za ovu priu, prema Arguellesu, bilo bi slijedee: Valum Chivim, koji se pominje u hijeroglifima Maja, se odnosi na jednu od zvjezdanih baza Maja, gotovo sigurno u sistemu Plejada (zvijezda Arcturus?). Ove baze su imale zadatak da motre na ostvarenje misije Maja na Zemlji otkada su Galaktiki gospodari (Devet Gospodara vremena) donijeli intelektualni ivot na Zemlju. Pacal Votan je imao zadatak da nadgleda posljednju fazu Zemaljskog Projekta Maja. Ova hipoteza Arguellesa zasad nema naunu verifikaciju i pominjemo je u kontekstu razliitih pristupa osvjetljavanju fenomenu sudbine Pacal Votana. Popul Vuh, sveta knjiga Maja, govori o mitskom Xibalbi, podzemnom svijetu, u kome se herojski testira smrtnost. Tanije, u kome Maje preuzimaju smrtno ljudsko oblije. Xibalba odgovara drevnom gradu Xibalanque, a ovaj je u modernom prijevodu Palenque. Preko puta Pacalovog Hrama nalazi se jo jedna uvena graevina. Rije je o Observatoriju ili Tornju vjetrova koji se nalazi usred kompleksne Palae. Potvreno je da raspored


Civilizacija Maja

prozora odgovara poloaju pojedinih planeta (Venera) i zvijezda (Plejade, Sunce, solsticij, ekvinocij).

Fotografija 23: Observatorija, Palenque, Chiapas, Meksiko

Palau okruuju tri impresivna hrama/piramide: hram Sunca, Kria i Vojvode. Fasade sa serijama hijeroglifa opisuju bogove i historijske dogaaje unatrag hiljade godina. Dominira bogata simbolika koja prikazuje tranziciju ljudske due u realme mrtvih, odnosno transformaciju pojedinih lidera Maja u supriorna bia, bogove. Posljedni datum na zidovima Palenquea je godina 835. Nakon toga je ovaj sveti centar Maja misteriozno naputen. ta se desilo sa astronomima, svetenicima, umjetnicima? Gdje su Maje otile sredinom IX stoljea? Hram natpisa je unikatna graevina u svijetu Maja. Sarkofag Pacala, smjeten u prizemlju, je znatno iri od prolaza i stepenica koje vode do njega. To znai da je prvo grobnica napravljena, a tek onda impresivni Hram. I to mu daje posebno mjesto. Ime Hramu je dato zbog serije od 620 hijeroglifa drugoj najduoj u svijetu Maja. I, na koncu, kostur koji je pronaen u grobnici Pacala je neobian: znatno je vii od prosjenih Maja, a DNK analizom je utvreno da je starost osobe prilikom smrti iznosila 40 godina. (21) Deifrirani hijeroglifi na istoj grobnici govore o Pacalu koji je umro u dubokoj starosti, u 80. godini. Ko je onda sahranjen ovdje? Na tren pomislimo da smo neto saznali o Majama. A onda nam se nove misterije otvore.


Civilizacija Maja

U vlastitoj potrazi za odgovorom ta se desilo sa Majama u devetom stoljeu analiziram postavke historiara i arheologa. Glad, ratovi, sue, zemljotresi nijedan od tih razloga ne moe biti odgovoran za tako masovan i sveobuhvatan nestanak elitnog stanovnitva. Rat bi mogao objasniti gubitak populacije u par gradova. Sue bi bile logian uzrok za migraciju iz predjela bez kie. Zemljotresi i prirodne katastrofe mogu uzrokovati dosta mrtvih. Meutim, Maje su ivjele uz more, rijeka, jezere, u dolinama i na planinama, u vlanim i sunim podrujima i imale civilizaciju sa nekoliko hiljada centara. Ne desetak gradova, ve nekoliko hiljada. A takva civilizacija ne nestaje odjednom. Traim nove mogunosti. Danas imamo neutronsku bombu koja ubija ljude, a poteuje graevine. Problem je sto nemamo dokaza o takvom oruju kod Maja, a pogotovo nemamo miliona skeletona u njihovim gradovima iz devetog stoljea. 5.3.4. Yaxchilan (Chiapas, Mexico) Grad Maja Yaxchilan smjeten je na jugoistoku Chiapasa, uz granicu sa Guatemalom. Kombijem sam iz Palenquea krenuo u est ujutro; ispred mene je 165 kilometara vonje do rijene granice sa Guatemalom. Nakon brze (povremeno vratolomne) vonje i nekoliko vojnih patrola stiemo do seoceta Frontiera Corozal. Improvizirani stol i tri naoruana vojnika predstavljaju granini prijelaz. Hiljadu metara iroka rijeka Usumacinta je poesto bila mjesto ilegalne trgovine drogama, orujem i emigrantima. Pregledaju mi paso, upisujem se u knjigu i onda kreem prema svom brodiu. Jedini nain da se doe do Yaxchilana je rijekom. Puteva nema, jer je sa obje strane rijeke gusta dungla.


Civilizacija Maja

Fotografija 24: Rijeka Usumacinta razdvaja dungle Meksika i Guatemale

itam oficijelne Putne informacije za Yaxchilan, Chiapas: Yaxchilan je vrlo lijep grad Maja ugnijeen u rijeci Usamacinta. Morate uzeti brod da biste doli do njega. Vonja traje oko sat vremena. Moete plivati u rijeci ako elite. U njoj ima krokodila."


Civilizacija Maja

Fotografija 25: U brodu za Yaxchilan, rijeka Usumacinta, Chiapas, Meksiko

Ime Yaxchilan znai zelene stijene. Oigledno rije je o nazivu kojeg je ovaj grad dobio kada je ve odavno bio naputen i zarastao u divlju umu. Ni starije ime, Izancanac, vjerovatno nije pravo ime grada. Onaj jaz koji je nastupio nestankom Maja u devetom stoljeu odsjekao je skoro sve etimoloke veze civilizacije Maja sa onima koji su doli poslije njih. Pristali smo uz obalu i nestrpljivo sam se uputio ka Velikoj Plazi. Ovo je bio dominantni centar du Usumacinta rijeke: uzvodno i nizvodno je smjeteno nekoliko desetina gradova Maja od kojih, trenutno, ni jedan nije otvoren za javnost niti su zapoeli znaajniji arheoloski radovi. Otkrie Yaxchilana je nastupilo dosta kasno; prvi ga je pomenuo Juan Galindo 1833. Znaajniji opis daje Teoberto Malet nakon svojih posjeta 1897-1900. Ozbiljniji radovi na obnavljanju Grada se poduzimaju poetkom 1970-ih i povremeno traju do danas. Meni je posebna dra biti u gradu Maja uz samu rijeku. To mi je bila novina. Osjeaj da se piramida die iz vode.

http://www.alternativnahistorija.com/CM.htm (5

doktorska disertacija - civilizacija maja

Documents