8/16/2019 documents.tips_-55cf8e8f550346703b936211.docx

http://slidepdf.com/reader/full/documentstips-55cf8e8f550346703b936211docx 1/3

εφημερίδα “Βραδυνή της Κυριακής” 28 Σεπτεμβρίου 2003.

Το νόημα της Ελευθερίας

Μάνος Δανέζης

Στα πλαίσια ενός νέου προοδευτικού πολιτισμικού ρεύματος που μέλλει νααντικαταστήσει τις φθαρμένες κοινωνικές θεολογικές και επιστημονικές δομές,θα πρέπει να επαναπροσδιοριστούν και να επαναδιατυπωθούν οι έννοιες του«Ανθρώπου, του «!νεύματος και της «"λευθερίας#

$ έννοια «%νθρωπος είναι συνώνυμη εκείνης του «όλου και της ενεργητικήςσ&έσης και αλληλεπίδρασης μετα'ύ των μερών που το αποτελούν# (τσι δενμπορεί να ταυτιστεί με τις έννοιες του «προσώπου ή του «ατόμου οι οποίεςεκφρ%)ουν την δογματική διαίρεση του «όλου και την απο'ένωση τωνσυστατικών του#*πως αναφέραμε στο σημείωμα της προηγούμενης +υριακής η

έννοια «νθρωπος είναι εντελώς αντίθετη εκείνων της «κατ%τμησης και της«απομόνωση# $ σύγ&ρονη -υσική διδ%σκει ότι δεν υπ%ρ&ουν %νθρωποιαπομονωμένοι# .εν τους &ωρί)ει κενό# /ους συνδέει φως, ακτινο0ολία# "ίναιπυκνώματα του ίδιου υλικού και π%ντοτε επικοινωνούν ενεργητικ% και δυναμικ%μετα'ύ τους# 1 κοινωνικός και 2υ&ολογικός απομονωτισμός και ο εγκλω0ισμόςτου «Ανθρώπου στα πλαίσια των όρων «%τομο και «πρόσωπο είναι το προ3όνμιας καταρρέουσας πολιτισμικής δομής# $ δομή αυτή αγνοεί την σύγ&ρονηεπιστημονική σκέ2η και δεν κατανοεί ότι αν νοιώθουμε 2υ&ικ% μόνοι είναι γιατίδεν κατανοούμε τη συνέ&εια των π%ντων μέσα στο Σύμπαν και ότι η φύση δε μαςγέννησε μόνους αλλ% επιλέ'αμε την 2ευδαίσθηση της μονα'ι%ς# $ μονα'ι% είναιαποτέλεσμα των δικών μας πρ%'εων, της δικής μας αντίλη2ης, της δικής μας%γνοιας# "ίναι ένα προσωπικό μας πρό0λημα, και ό&ι ένα πρό0λημα της φύσης#

 /α προηγούμενα &αρακτηριστικ% είναι εκείνα τα οποία διαφοροποιούν τονΣοσιαλισμό από τον +απιταλισμό# 1 καπιταλισμός απευθύνεται και θεοποιεί τηνευημερία της 2ευδαίσθησης του «ατόμου ενώ ο Σοσιαλισμός του «όλου δηλαδήτης «κοινωνίας# 1ι δύο αυτές αντιλή2εις δεν είναι ταυτόσημες εφόσον ηευημερία ενός ατόμου στον +απιταλισμό τις περισσότερες φορές θεμελιώνεταιστην δυστυ&ία κ%ποιου %λλου και ενίοτε στη δυστυ&ία της κοινωνίας ή κ%ποιωνμερών της#

4ια κοινωνία η οποία έ&ει συνειδητοποιήσει τους προηγούμενους φυσικούς 5καιό&ι κοινωνικούς6 κανόνες αναγνωρί)ει ως 0ασική α'ία της την «ελευθερία σταπλαίσια της ενότητας# 4έσο κατ%κτησης της ελευθερίας αποτελεί ηπνευματικότητα#

Αποτέλεσμα της προηγούμενης διαπίστωσης είναι ότι πρώτη και 0ασική επιδίω'ητου «Ανθρώπου πρέπει να είναι η διασφ%λιση και επέκταση τηςπνευματικότητ%ς του#

Αυτό όμως που θα πρέπει να διευκρινιστεί είναι ότι το πνεύμα δεν αποτελεί έναανε'%ρτητο φιλοσοφικό κατηγόρημα, αλλ% μια %λλη έκφραση της έννοιας τηςελευθερίας η οποία αναπτύσσεται στα πλαίσια της κοινωνικής ενότητας#!νευματικός %νθρωπος είναι ο ελεύθερος και κοινωνικοποιημένος %νθρωπος# 1«νθρωπος στην ιστορική του πορεία αποτελεί τον κύριο φορέα της έννοιας τηςελευθερίας μέσω της πνευματικότητας του##

7ασικός αντίπαλος της κατ%κτησης της πνευματικότητας και τελικ% της

ελευθερίας είναι η έννοια της «αν%γκης η οποία φιλοσοφικ% ταυτί)εται με τηνέννοια του «κακού# (τσι, πρακτικός στό&ος μιας νέας πολιτισμικής δομήςπρέπει να είναι η μετ%0αση από την δουλεία της «αν%γκης στον κόσμο της

8/16/2019 documents.tips_-55cf8e8f550346703b936211.docx

http://slidepdf.com/reader/full/documentstips-55cf8e8f550346703b936211docx 2/3

«πνευματικότητα και της «ελευθερίας#

 *μως η «αν%γκη είναι αποτέλεσμα και παιδί της ανθρώπινης ή της συμπαντικήςφύσης, και των ποικίλων εκδηλώσεών τους και υπόκειται στους νόμους και τουςκανόνες της νομοτέλειας και της μοίρας# $ επιστήμη αποκαλύπτει τους φυσικούςκανόνες αλλ% δεν μπορεί να τους αλλ%'ει# 8ς εκ τούτου τους αποδέ&εται

αναγκαστικ%, νομοτελιακ% και μοιρολατρικ%

$ πνευματικότητα και τελικ% η ελευθερία αποτελούν μια πρ%'η «ανταρσίαςεν%ντια στη «φύση και τις αν%γκες της##

 *πως αναφέρει και ο 4%ριος 4πέγ)ος, καθηγητής στο !ανεπιστήμιο της Αθήναςστο 0ι0λίο του «9εοελληνική φιλοσοφία της θρησκείας: «!νευματικότητα δενσημαίνει την ε'α;λωση αλλ% την απελευθέρωση# 4ε το πνεύμα δεν αρνείσαι τηνύλη ή το σώμα, αλλ% αρνείσαι την αν%γκη και τη δουλεία, τη μοίρα και τηνομοτέλεια, τη σκλα0ι% και την υποτέλεια#

Διοικητική και νομική ελευθερία

$ ουσιαστική όμως έννοια της «"λευθερίας δεν πρέπει συγ&έεται με τις έννοιεςτων διοικητικών και νομικών ελευθεριών μιας κοινωνίας# 1ι ελευθερίες αυτέςέ&ουν ως στό&ο την οριοθέτηση της κοινωνικής τ%'ης και ό&ι την επίτευ'η τηςπνευματικότητας## 8ς εκ τούτου για να γίνει αποδεκτό, από μέρους μιας νέαςπολιτισμικής συγκρότησης, ένα διοικητικό ή νομικό σύστημα οριοθέτησης τηςελεύθερης προσωπικής και κοινωνικής έκφρασης και δρ%σης πρέπει να μηναποτελεί τρο&οπέδη στην αν%πτυ'η της ανθρώπινης πνευματικότητας και τηςεσωτερικής απελευθέρωσης

7ε0αίως είναι γεγονός ότι αποδε&όμενοι να )ήσουμε στα πλαίσια μιας ομ%δα,έ&ουμε αποφασίσει ότι θα δεσμεύουμε ένα μέρος των ελεύθερων αντιδρ%σεών καικ%ποιων επί μέρους δευτερευουσών επιλογών και εκφρ%σεών μας# Στο πρακτικόαυτό επίπεδο στό&ος μιας νέας κοινωνικής δομής πρέπει να είναι η δημιουργίαμιας δύναμης αυτοελέγ&ου η οποία δεν είναι δυνατόν να διασφαλιστεί αυτόματαμε την απλή κατ%ργηση κ%θε ε'ωτερικού ελέγ&ου#

<α ήταν καταστροφικό, αν 'εφεύγοντας από την ε'ουσία κ%ποιου %λλουανθρώπου, 0ρεθούμε στο έλεος των παρορμήσεών μας# (νας %νθρωπος που η)ωή και οι πρ%'εις του ηγεμονεύονται από αυτές τις δυν%μεις, δεν έ&ει παρ% την2ευδαίσθηση ότι είναι ελεύθερος, ενώ στην ουσία %γεται και φέρεται απόδυν%μεις που δεν ελέγ&ει#

 =ο κύριο πρό0λημ% κ%θε «Ανθρώπου θα πρέπει να είναι το πως θα μπορέσει ναανα0%λλει την %μεση πραγματοποίηση μιας έντονης επιθυμίας, που ίσως'επερν%ει την εκτίμηση των συνεπειών που θα ακολουθήσουν την

πραγματοποίησή της, μέ&ρις ότου παρεμ0ληθεί η παρατήρηση και η κρίση#

 =ο 0αθύτερο νόημα της έννοιας της διοικητικής και νομικής ελευθερίαςσυνδέεται %μεσα με την έννοια της πνευματικότητας η οποία εκφρ%)εται ως μιαεσωτερική δύναμη να 0%)ουμε σκοπούς και να τους πραγματοποιούμε#

Ελευθερία και Τεχνολογία

>υτό όμως που δεν πρέπει να διαφεύγει της προσο&ής μας είναι η κατ%&ρηση τωντε&νολογικών συστημ%των τα οποία μέσω μιας %λογης και αντικοινωνικήςπρο0ολής δημιουργούν κοινωνικές σ&έσεις απόλυτης ε'%ρτησης# Αυτό που θαπρέπει να διασαφηνιστεί είναι ότι η έννοια της τε&νολογίας δεν ταυτί)εται μεεκείνες της επιστήμης ή της τε&νικής, αλλ% υλοποιεί μια τε&νική μέσα από μια

εγκατ%σταση ή μια μη&ανή# (τσι αποτελεί ένα θεσμό που περιλαμ0%νει τιςμη&ανές και τις κοινωνικές σ&έσεις παραγωγής που συνεπ%γεται η &ρήση τους# $

8/16/2019 documents.tips_-55cf8e8f550346703b936211.docx

http://slidepdf.com/reader/full/documentstips-55cf8e8f550346703b936211docx 3/3

τε&νολογία ενσαρκώνει τη σ&έση αν%μεσα στις κοινωνικές δομές και την τε&νική

$ ραγδαίως αναπτυσσόμενη ε'%ρτηση του ανθρώπου από τα τε&νολογικ%προ3όντα θέτει δραματικ% ένα ουσιαστικό πρό0λημα ελευθερίας# $ ε'%ρτησηαποτελεί τη 0%ση της αυθαιρεσίας και της υποτέλειας οι οποίες με τη σειρ% τουςγεννούν τον αυταρ&ισμό, τον ολοκληρωτισμό και την απανθρωπι%#

 *πως αναφέρει και ο 4%ριος 4πέγ)ος, καθηγητής στο !ανεπιστήμιο της Αθήναςστο 0ι0λίο του «9εοελληνική φιλοσοφία της θρησκείας: «$ τε&νολογίαυπόσ&εται την ελευθερία, αλλ% δεν την εγγυ%ται# $ τε&νική επαγγέλλεται τηναπελευθέρωση του ανθρώπου από την αν%γκη, αλλ% δεν την ε'ασφαλί)ει# $τε&νοκρατία μπορεί να επιθυμεί ένα καλύτερο μέλλον για όλους μας, αλλ% δενείναι σε θέση να σιγουρέ2ει κανέναν μας για μια αίσια έκ0αση των εφαρμογώντης επιστήμης στην καθημερινή μας )ωή# ?π%ρ&ει κ%τι που διαφεύγει από τα όριατης τε&νικής# Αυτό είναι η ανθρώπινη ελευθερία#

Αυτή η έννοια της ελευθερίας όμως, δεν αποτελεί μέρος του ανθρώπινουγενετικού κώδικα αλλ% διδ%σκεται και αποτελεί μέρος της !αιδείας μιαςκοινωνίας# 4ιας !αιδείας η οποία ασφαλώς και δεν διασφαλί)εται μέσω των

καταπιεστικών και δογματικών δομών της κρατικής παιδείας και των ατ%λαντωνκαι ουσιαστικ% απαίδευτων 5και πολλ%κις ανεκπαίδευτων6 πολιτικώνεκπροσώπων της#

Βιβλιογραφία

4%ριος 4πέγ)ος: «9εοελληνική -ιλοσοφία της <ρησκείας, "κδόσεις "λληνικ%@ρ%μματα, Αθήνα ABBC#